Het Kanaal Gent-Terneuzen

Transcriptie

1 Leerkracht Het Kanaal Gent-Terneuzen: varen tussen Gent en Zelzate 9 Het Kanaal Gent-Terneuzen Gent heeft altijd een verbinding gezocht met de zee. De huidige en ook kortste verbinding is het Kanaal Gent-Terneuzen. Dat kanaal is gegraven in het begin van de 19de eeuw en is sindsdien verschillende keren gemoderniseerd. Het is 32 km lang, waarvan 17 km op Vlaams grondgebied en loopt tot het sluizencomplex in Terneuzen in Nederland, Zeeland. Daar mondt het uit in de Westerschelde die op haar beurt in verbinding staat met de Noordzee. Een beetje geschiedenis In toen België nog deel uitmaakte van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden - besliste koning Willem I om de Sassevaart te verlengen naar Terneuzen. Het traject van Gent naar Sas van Gent liep voornamelijk in de oude bedding van de Sassevaart. Van Sas van Gent naar Terneuzen werd de vaart gegraven doorheen een schorrengebied. In Terneuzen werden twee sluizen gebouwd waardoor er geen getijden zijn op het kanaal. In 1827 voer het eerste zeeschip het kanaal op. Vanaf 1870 werd het Kanaal Gent- Terneuzen systematisch verdiept en verbreed. Hinderlijke bochten zoals in Langerbrugge, Rieme, Rodenhuize en Zelzate werden weggewerkt. Bij Zelzate werd het kanaal zelfs een stukje verlegd. Verschillende bruggen werden herbouwd. In 1963 zijn in Terneuzen twee nieuwe sluizen gebouwd. Momenteel bedraagt de waterdiepte van het kanaal 13,50 m. Daarmee is het toegankelijk voor Panamax-schepen 1. Economie Het Kanaal Gent-Terneuzen en havengebied (bron: Havenkrant, jg. 1, nr. 1) Het Kanaal Gent-Terneuzen is een economische slagader over de Oost-Vlaams-Zeeuwse grens heen. Voor de Gentse economie is het kanaal van levensbelang. Het verbindt de haven van de stad met de zee. De Haven van Gent is de derde grootste haven van België, na Antwerpen en Zeebrugge. In 2012 stelde de Gentse haven mensen direct en indirect tewerk. Dit is 15 % van de tewerkstelling in Oost-Vlaanderen. 1 De Panamax (samentrekking uit Panamá en maximum) zijn de maximale afmetingen van een schip waarmee het nog net gebruik kan maken van de sluizen in het Panamakanaal. 9-1

2 De Gentse haven is een echte bulkhaven. De haven is nl. gespecialiseerd in de aan- en afvoer en opslag van massagoederen, zowel droge (granen, maïs, houtpellets, ijzererts,...) als vloeibare bulk (biobrandstoffen, petroleumproducten, chemicaliën, sinaasappelsap,...). Bulkgoederen zijn er goed voor tweederde van de totale goederenoverslag. Ook in Nederland (Zeeland) is de kanaalzone de voorbije honderd jaar uitgegroeid tot een belangrijk economisch gebied met de stad Terneuzen als centrum. Dank zij het kanaal is Terneuzen nu een moderne haven- en industriestad met veel werkgelegenheid. ArcelorMittal (bron: Google) Dokken In de loop der jaren werden in de Gentse haven vijf dokken gebouwd waar veel bedrijvigheid heerst. Binnenschepen en zeeschepen worden er voortdurend geladen en gelost. Het Grootdok is het oudste dok en dateert van het begin van de 19 de eeuw. Het heeft 3 zijdokken: Noord-, Midden- en Zuiddok. Galloo Gent recycleert er schroot, waarvan een deel wordt hersmolten bij ArcelorMittal. Aan de Rigakaai meren jaarlijks ongeveer 200 binnenvaartcruiseschepen af met toeristen uit Duitsland, Zwitserland en zelfs Spanje. Op de hoek van het Grootdok met de Rigakaai werd eind 2013 een duurzaam havenbezoekerscentrum geopend. Officieel begint het Kanaal Gent-Terneuzen aan de Tolhuissluis, maar ook vanuit het Grootdok kom je op het kanaal. Galloo Gent, recyclage van metaal Het Sifferdok is het langste dok in de haven van Gent. Je herkent het aan de verticale silo s van Euro-Silo (graanopslag). Per jaar komt in dit dok ook circa ton sinaasappelsap (zowel concentraat als vers sap) vanuit Brazilië en Florida toe. Het wordt via pijpleidingen onder de kade uit de schepen overgepompt in de koeltanks van Louis Dreyfus en Citrosuco die het fruitsap behandelen en verder verdelen naar de rest van Europa, maar ook naar China. Tussen het Sifferdok en het volgende dok, het Mercatordok, ligt Volvo Cars Gent. Jaarlijks rollen daar meer dan wagens van de band. Naast de autofabriek is er in Oostakker, nabij Gent, ook de vrachtwagenfabriek Volvo Europa Truck. Roll-on-roll-offschip in het Mercatordok 9-2

3 Het Mercatordok is het kleinste van de vijf dokken. Hier leggen roll-on/roll-offschepen 2 aan. Ze varen bijna dagelijks naar Göteborg (Zweden) en wekelijks naar Brevik (Noorwegen). Op het einde van het dok vind je ook het Europese distributiecentrum voor Honda Europe terug. Hier worden op afgewerkte auto s (ingevoerd uit Japan, China en Groot-Brittannië) accessoires gemonteerd (zoals spoilers en speciale velgen). Tussen de Moervaart en het Rodenhuizedok liggen verschillende bedrijven naast elkaar die samen biodiesel en bio-ethanol produceren (Cargill, Bioro, Euro-Silo,...). Deze biobrandstoffencluster - van de aanvoer van de grondstoffen (graan, soya, raapzaad) per zeeschip tot de verwerking en opslag - is één van de grootste in Europa. Het Kluizendok werd eind 2010 officieel geopend en is het vijfde dok in de haven, meteen ook het eerste op de linkeroever. Aan het Kluizendok is er 400 hectare bedrijventerrein waarvan momenteel een kwart ingenomen is door verschillende bedrijven waaronder Zoutman (grootste zoutterminal in Europa) en Kesteleyn (zand- en grindhandel die ook in het Grootdok actief is). Ook Euro-Silo plant hier een nieuwe, derde graanterminal die in 2014 operationeel kan zijn. Het bedrijf heeft al vestigingen aan het Rodenhuizedok en het Sifferdok. Langs het Kluizendok grazen elke winter honderden schapen die instaan voor het ecologische beheer van gronden die later nog (bedrijfsmatig) ontwikkeld zullen worden. De Moervaart met links de biobrandstoffencluster Het Havenbedrijf Gent werkt al langer samen met Natuurpunt. Zo beheert Natuurpunt een 2,8 hectare groot gebied langs de Oude Moervaartarm op de rechteroever van de haven nabij Sint-Kruis-Winkel. Het ecologisch beheer van de gronden aan het Kluizendok past bovendien perfect in het charter omtrent het samengaan van natuur en havenontwikkeling dat het Havenbedrijf en Natuurpunt in 2006 afsloten. Zoutman in het Kluizendok 2 Een roll-on-roll-offschip, kortweg een roroschip, is een scheepstype met één of meerdere open of met een klep te sluiten horizontale dekken. Hierdoor wordt het mogelijk allerlei rollende lading zoals auto s, busjes, vrachtwagens of specifieke soorten rollende transporten aan en van boord te rijden en te parkeren. 9-3

4 De Gentse haven zet in op groene energie De Gentse haven slaapt nooit, er is constant beweging. En dat vergt veel energie. In de haven is een totaal elektrisch vermogen van zo n MW (MegaWatt) geïnstalleerd. Ongeveer een derde daarvan draait op fossiele brandstoffen, een deel wordt gegenereerd uit de hoogovens voor staalproductie, maar ook de elektriciteitsproductie op basis van verbranding van biomassa, windenergie, zonne-energie en warmtekrachtkoppelingen is bezig aan een langzame opmars. (bron: Nieuwsbrief Gentse Kanaalzone, december 2013) Energiecentrales De elektriciteitscentrale van Rodenhuize werd vroeger op steenkool gestookt, maar draait sinds 2011 volledig op houtpellets. Ze produceert jaarlijks voldoende groene stroom voor het verbruik van gezinnen. De pellets worden per schip aangevoerd tot in de haven van Gent. De Knippegroencentrale is een hoogovencentrale die Electrabel in 2009 bouwde op de terreinen van ArcelorMittal voor de recuperatie van hoogoven- en convertorgas. De energieproductie komt overeen met het jaarverbruik van gezinnen. Dankzij de recuperatie wordt er jaarlijks ton minder CO 2 uitgestoten. Aan de Ringvaart in Wondelgem vind je de stoom- en gascentrale van EDF Luminus (kortweg STEG). Daar wordt elektriciteit opgewekt door twee turbines: een gasturbine en een stoomturbine. De gasturbine wordt aangedreven door aardgas. De hete uitlaatgassen die vrijkomen bij de verbranding van het gas worden gebruikt om water te verhitten tot stoom. Die stoom drijft de stoomturbine aan. Met eenzelfde hoeveelheid aardgas wordt dus tweemaal elektriciteit opgewekt (elektrisch vermogen: 357 MW). Windmolens Momenteel zijn er 19 windmolens in de omgeving van het Kanaal Gent-Terneuzen. Zij hebben een geïnstalleerd vermogen van 49 MW in Uit plannen blijkt dat er interesse is om nog een 70-tal windturbines bij te plaatsen. Zonne-energie In Rieme is de Zonneberg Terranova Solar het grootste aaneensluitende park voor zonne-energie in de Benelux (20 ha). Sedert eind 2013 levert het voldoende energie voor gezinnen. De tweede grootste concentratie aan zonnepanelen staat op de daken van bedrijfsgebouwen (elektrisch vermogen: 13,7 MW) in het Skaldenpark, een bedrijventerrein tussen Oostakker en Desteldonk. Zonnepanelenpark Terranova Solar (bron: Nieuwsbrief Gentse Kanaalzone, december 2013) 9-4

5 Warmtekrachtkoppeling (WKK) Stora Enso Langerbrugge is de grootste fabriek voor gerecycleerd papier in de wereld. Het bedrijf beschikt over een bio-warmtekrachtkoppeling. Jaarlijks wordt ton biomassa en bio-afval omgezet in elektriciteit en proceswarmte. Tegen 2016 gaan Stora Enso en Volvo samen een ondergronds industrieel warmtenet realiseren dat vertrekt vanuit de bio-warmtekrachtkoppeling van Stora Enso Langerbrugge. De geproduceerde groene warmte moet een groot deel van de fossiele warmte (aardgas) vervangen die vandaag bij Volvo gebruikt wordt voor het drogen van de wagens in de spuitfabriek. Het warmtenet van 4 km lang zal deels onder het Kanaal Gent-Terneuzen lopen. In de Gentse kanaalzone beschikken in 2012 ook de bedrijven Taminco, Kronos, Cargill, Algist Bruggeman, VLS Group en Alco Biofuel over een warmtekrachtkoppeling. Veerdienst Op het Vlaamse gedeelte van het kanaal zijn er sinds 1963 veerdiensten in Terdonk en in Langerbrugge, voor zowel voetgangers, fietsers als auto s. De twee veerdiensten staan in voor het woon-werkverkeer van voetgangers en meer dan voertuigen per maand. Natuur Dat het hele kanaal eigenlijk één groot havengebied is, betekent niet dat de natuur er geen kans heeft. Havengebieden zijn eigenlijk ook een beetje natuurgebied. Op de terreinen waar geen activiteit is, zijn zeldzame waarnemingen te doen en door het lozen van warm koelwater (zie verder) vriest het kanaal bv. niet dicht. Hoge concentraties zeldzame watervogels komen er overwinteren. Tellingen wijzen uit dat de Gentse haven zelfs voldoet aan de Europese normen om er een beschermd vogelreservaat van te maken. Op de cementsilo van CBR huizen slechtvalken en zijn er nestkasten gebouwd op de toren van de voormalige elektriciteitscentrale Langerbrugge en op de koeltoren van de biomassacentrale Rodenhuize. Aan de koelwaterlozing van deze centrale zijn opvallend veel vissen en vogels te spotten. Op de oevers ter hoogte van ArcelorMittal tref je helmgras aan, een typische zoutvegetatie die daar goed gedijt door de ertsinspoeling van het staalbedrijf. Schapen zorgen voor ecologisch beheer Kluizendok De veerdienst in Terdonk Bij de aanleg van havengebied in de Gentse kanaalzone gaat er leefgebied van zeldzame vogelsoorten verloren. Volgens Europese beschermingsvoorschriften moet daarom nieuwe natuur worden gecreëerd in de nabijheid van de Gentse kanaalzone. Buiten de haven zal er 189 ha gerealiseerd worden. Een kleinere oppervlakte van 16 ha natuur kan binnen de haven heringericht worden. Daar streeft men naar een samenhangend geheel van open water met zandige eilanden, rietmoeras, grasland, heldere waterlopen. Hopelijk zullen water- en moerasvogels als geoorde fuut, bruine kiekendief, blauwborst, oeverzwaluw, ijsvogel, kleine plevier en zwartkopmeeuw er opnieuw verschijnen. Havenbedrijf Gent voert een milieubeleid dat bestaat uit het tegenhouden van stof door het overdekken van transportbanden, het besproeien van kolen, het aanplanten van bomen en de aanleg van milieubermen. Enkele van deze maatregelen, o.a. de sproeisystemen, zijn zichtbaar vanaf het water. Ondanks deze maatregelen werd de Europese norm voor fijn stof in 2013 overschreden. Op Nederlands grondgebied is de natuur naast de economische bedrijvigheid opvallender aanwezig dan in Vlaanderen. Enerzijds is er het lieflijke landschap aan de randen van de kanaalzone. Anderzijds sieren oude kreken, schorren en slikken en langgerekte dijken met knotwilgen de streek. 9-5

6 en recreatie In de oude kanaalarm van Langerbrugge, waar de Nieuwe Kale in het kanaal uitmondt, is er een jachthaven en zijn er verschillende watersportverenigingen gevestigd. De oude arm is ook een vispaaiplaats en op de oevers tref je bijzondere oevervegetatie aan. Nog jachthavens zijn er in Zelzate - ook hier in een oude kanaalarm - en in Mendonk, op de linkeroever van de Moervaart, wel niet onmiddellijk zichtbaar van op het kanaal. Het voormalige tolkantoor in Zelzate, op de grens met het Nederlandse Sas van Gent, huisvest nu een Bed & Breakfast-hotel. De jachthaven van Langerbrugge Een leefbare haven Het is ongetwijfeld belangrijk om te investeren in een gezonde economische toekomst voor de kanaalzone en de Gentse haven. Maar ook rustig wonen, veilig verkeer, groen in de omgeving en schone lucht zijn essentieel, zeker voor wie woont in het gebied. Dit alles is het streefdoel van het project Gentse Kanaalzone: een verdere economische ontwikkeling van het havengebied, mét aandacht voor de leefbaarheid van de kanaaldorpen en voor de aanwezige natuur en landbouw. Om de levenskwaliteit van de kanaaldorpen (o.a. Sint-Kruis-Winkel, Mendonk en Desteldonk) en de aanpalende woonwijken van Gent (Muide), Evergem en Zelzate op langere termijn te garanderen, worden 16 bufferzones of koppelingsgebieden ingericht door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Koppelingsgebieden vormen een buffer tussen de industriële activiteitenzone en de omliggende dorpen, maar verbinden deze beide gebieden ook met elkaar via fiets- en wandelpaden. De eerste gerealiseerde koppelingsgebieden in de Gentse haven, Desteldonk- Noord en Desteldonk-Zuid, werden in 2012 afgewerkt en officieel geopend. Al enkele jaren zijn in de Gentse kanaalzone ook bewonersgroepen actief die de belangen van de inwoners van de kanaaldorpen verdedigen. Ze zijn het aanspreekpunt voor de overheid en voor de burger. Water, water en nog ns water Koel-, proces- en afvalwater De biomassacentrale Rodenhuize gebruikt oppervlaktewater als koelwater. Verschillende andere bedrijven gebruiken oppervlaktewater als proceswater. Zo capteert Stora Enso water uit de Nieuwe Kale voor zijn papierproductie. Na het productieproces wordt het water gezuiverd in de afvalwaterzuivering en geloosd in de zijarm van het kanaal. ArcelorMittal is, samen met andere ijzer- en staalproducenten, de hoogste waterverbruiker, vnl. van oppervlaktewater dat ze capteren uit het Kanaal Gent- Terneuzen. Zij hebben een biologische waterzuiveringsinstallatie en lozen het gezuiverde afvalwater in het kanaal. 1 2 Stora Enso Langerbrugge capteert water uit de Nieuwe Kale (1) voor zijn papierproductie. Nadien wordt het water gezuiverd in de afvalwaterzuivering (2) en geloosd in de zijarm van het kanaal (3). (bron: Google) 3 9-6

7 Waterkwaliteit Het Kanaal Gent-Terneuzen heeft een matige tot slechte biologische waterkwaliteit. Dat is ook zo voor de Ringvaart en een deel van de Moervaart waarmee het in verbinding staat. In het kanaal is er ook een probleem van verzilting. Door het schutten van schepen in het sluizencomplex van Terneuzen stroomt zeewater het kanaal in. In de loop der jaren rukt de verzilting steeds verder richting Gent op. De verzilting stelt problemen voor het gebruik van het kanaalwater voor industriële doeleinden. Drinkwater Vanuit het waterproductiecentrum in Kluizen (net achter het Kluizendok) levert De Watergroep drinkwater aan een groot deel van Noord-Oost-Vlaanderen, van het Meetjesland tot het Waasland. Het drinkwater wordt er geproduceerd uit oppervlaktewater dat afkomstig is uit o.a. de Oude Kale, de Meirebeek en de Poekebeek en opgespaard wordt in het waterspaarbekken. Het productiecentrum van Kluizen kan tot 60 miljoen liter drinkwater per dag produceren. Waterafvoer Het Kanaal Gent-Terneuzen vervult een belangrijke rol in de waterafvoer vanuit de Boven-Schelde en de Leie. Bij piekdebieten wordt dit water dat toekomt in de Ringvaart voornamelijk verdeeld over de Zeeschelde en het Kanaal Gent-Terneuzen. Afhankelijk van het tij op de Zeeschelde moet soms meer water via het kanaal worden afgevoerd. Als het water in Terneuzen niet voldoende vlug kan worden afgevoerd, kan het kanaalpeil stijgen met problemen van wateroverlast op o.a. de Moervaart. Een blik op de toekomst Het sluizencomplex bij Terneuzen is dé toegangspoort tot de havens van Terneuzen en Gent en zorgt voor een scheepvaartverbinding tussen Nederland, België en Frankrijk. Het sluizencomplex van Terneuzen vormt een knelpunt voor de vele binnenvaart- en zeeschepen die van en naar de haven van Gent varen. Om de toegankelijkheid te verbeteren besloten Vlaanderen en Nederland om een nieuwe zeesluis te bouwen. Het bijzondere aan dit project is dat voor het eerst een akkoord werd bereikt tussen Gent en Terneuzen, tussen Vlaanderen en Zeeland, om als één regio dit project te verdedigen. In die zin is dit project wel historisch. De verwachting is dat de bouw kan plaatsvinden tussen 2017 en 2021, afhankelijk van een politiek akkoord. Het Kanaal Gent-Terneuzen maakt ook deel uit van de Europese Mogelijke locatie nieuwe zeesluis Terneuzen (bron: Nieuwsbrief Grenzeloze Schelde) binnenvaartproject Seine-Schelde, dat als doel heeft een vlotte binnenvaartas voor schepen met een capaciteit van ton te creëren tussen Parijs en het Scheldebekken, dus ook tussen Gent en de provincie Zeeland. Bronvermelding: Havenkranten Haven van Gent (bijlage bij De Gentenaar), website ArcelorMittal, website Electrabel, Milieueffectenrapport Stora Enso, Het Nieuwsblad, De Standaard, Nieuwsbrief Project Gentse Kanaalzone, Vlaams Nederlandse Scheldecommissie (VNSC), Nieuwsbrief Grenzeloze Schelde. 9-7