Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in Bijzondere bijstand in geval van detentie

Transcriptie

1 Bijzondere bijstand in geval van detentie Onderzoek naar beleid en uitvoering van gemeenten in 2001 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

2 Aan dit rapport werkten mee: Mw. mr. W.A. de Vries (auteur) Mw. drs. L.K. Middelhoven Het onderzoek is uitgevoerd door inspecteurs van de vijf regiokantoren van IWI R02/27, oktober 2002 ISSN ISBN X Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

3 Voorwoord Voor u ligt het rapport over het onderzoek naar de bijzondere bijstandsverlening van personen die in detentie verblijven. Bij honderd gemeenten is geïnventariseerd of bij het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden niet buiten de in de bijstandswet vastgelegde kaders wordt getreden. Uit het onderzoek blijkt dat gemeentebesturen op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Voor de overige bevindingen van dit onderzoek verwijs ik u naar de samenvatting aan het begin van het bijgevoegde rapport. Mr. L.H.J. Kokhuis Inspecteur-generaal Werk en Inkomen Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

4

5 Inhoud Samenvatting 7 1 Inleiding Aanleiding tot het onderzoek Doel- en vraagstelling Wet- en regelgeving Verzameling van gegevens en steekproef 11 2 Uitkomsten van het onderzoek Beleid van gemeenten Voorwaarden voor bijzondere bijstand Aantallen en duur Bijstand voor opslaan inboedel en voor kleding Beweegredenen Overige opvallende zaken 18 3 Conclusies 19 4 Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten 21 Lijst van afkortingen 22 Bijlage 1: Historie/achtergrond 23 Bijlage 2: Vragenlijst 25 Bijlage 3: Steekproef 27 Publicaties van de Inspectie Werk en Inkomen 30 5 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

6

7 Samenvatting De Algemene bijstandswet (Abw) sluit in artikel 9 lid 1 onder a het geven van bijstand aan gedetineerden uit. Het artikel maakt geen onderscheid tussen iemand die in voorarrest zit en iemand die is veroordeeld. Alleen in extreme gevallen kan op grond van artikel 11 Abw (een algemene individualiseringsbepaling) van artikel 9 Abw worden afgeweken, maar alleen als daarvoor zeer dringende redenen zijn en op grond van een strikt individuele beoordeling. Uit de (beperkte) jurisprudentie over deze wetgeving volgt dat er dan sprake moet zijn van acute levensbedreigende omstandigheden. Begin 2002 bleek de gemeente Slochteren genegen een aanvraag voor bijzondere bijstand van een persoon die gedetineerd was, toe te kennen. Het betrof een aanvraag voor bijstand in de kosten van huur en gas/licht opdat de door hem bewoonde woning aangehouden kon worden tijdens de detentieperiode. Dit voornemen had publieke en media belangstelling tot gevolg. Naar aanleiding daarvan heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Slochteren erop gewezen zich strikt aan het gestelde in artikel 9 Abw te houden. Er waren aanwijzingen dat meer gemeenten op dit punt in strijd met wet en jurisprudentie handelden. Vandaar dat de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) een landelijk inventariserend onderzoek startte naar de mate waarin gemeenten de wet op dit punt volgden. De inspectie onderzocht het beleid van honderd (van de ongeveer vijfhonderd) gemeenten. Ook zijn de uitvoeringsresultaten bij het doorbetalen van woonkosten aan gedetineerden zonder partner hierin betrokken. Als de gedetineerde een partner heeft, is er geen noodzaak tot het geven van bijzondere bijstand. Uit het onderzoek blijkt dat de honderd onderzochte (voornamelijk grote) gemeenten op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de gemeenten is ruimer gesteld dan op basis van de wet en de jurisprudentie mogelijk is. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Op basis van de bevindingen schat de inspectie dat gemeenten in 2001 in totaal aan zeker 1350 gedetineerden bijzondere bijstand hebben verleend. In hun beleid geven gemeenten aan het noodzakelijk te vinden dat woonruimte aangehouden kan worden bij (kortdurende) detentie en tijdens voorarrest. Onder kortdurend wordt zes maanden tot een jaar verstaan. Andere voorwaarden zien op de mogelijkheid vooraf voor de detentieperiode te reserveren en de mogelijkheid van alternatieve oplossingen. Het stellen van voorwaarden is in strijd met de wet. Artikel 9 Abw sluit bijstandsverlening aan gedetineerden onvoorwaardelijk uit. De gemeentebesturen gaan er kennelijk vanuit dat zij beleidsruimte hebben op dit gebied. Gemeentebesturen geven niet alleen bijzondere bijstand voor het aanhouden van de woning tijdens detentie. Ze vergoeden soms ook de kosten van het opslaan van de inboedel. Vaak komt deze bijstand dan in de plaats van de vergoeding voor de woonlasten. Gemeentebesturen hebben allerlei moverende redenen om gedetineerden toch bijzondere bijstand te geven. Voor een ex-gedetineerde is het immers van belang zo snel mogelijk aan het werk te kunnen, zonder eerst huisvestingsproblemen en dergelijke te hoeven oplossen. Een veel gehoorde afweging is ook dat het niet verlenen van bijstand zou kunnen leiden tot andere problemen (zwerven, terugval in het criminele milieu) die de maatschappij meer geld kunnen kosten. Ook het feit dat het Ministerie van Justitie wel voorziet in de noodzakelijke kosten van bestaan van degenen die gedetineerd zijn maar niet in de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens de detentie, speelt een rol. 7 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

8 Hoewel gemeentebesturen sinds de decentralisering van de bijzondere bijstand geheel verantwoordelijk zijn voor een juiste uitvoering en ook de financiële gevolgen van de uitgaven daarvan geheel dragen, leidt dit niet tot een juiste naleving van wettelijke regels. Oordeel De inspectie constateert dat gemeentebesturen op grote schaal voorbij gaan aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten ook daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Het is onwaarschijnlijk dat er in al deze gevallen sprake was een acute noodsituatie die het recht op bijstand rechtvaardigde op grond van artikel 11 Abw. 8 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

9 1 Inleiding In de Algemene bijstandswet wordt onderscheid gemaakt tussen algemene en bijzondere bijstand. Algemene bijstand is de bijstand ter voorziening in de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan. Bijzondere bijstand is de bijstand die wordt verstrekt indien bijzondere omstandigheden in het individuele geval leiden tot noodzakelijke kosten van het bestaan waarin de algemene bijstand niet voorziet en die de aanwezige draagkracht te boven gaan. In 1991 is de bijzondere bijstand gedecentraliseerd. Gemeentebesturen zijn sindsdien beleidsmatig en financieel verantwoordelijk voor de uitvoering ervan, ook als het gaat om bijstand aan (alleenstaande) gedetineerden. De Algemene bijstandswet (Abw) geeft een duidelijk wettelijk kader; artikel 9 lid 1 onder a luidt: Geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen. Onder bijstand wordt zowel algemene als bijzondere bijstand verstaan. Achtergrond van deze bepaling is dat het Ministerie van Justitie verantwoordelijk is voor de noodzakelijke kosten van bestaan van degenen die van hun vrijheid zijn beroofd. In artikel 11 Abw is een algemene individualiseringsbepaling opgenomen. Artikel 11 Abw luidt: aan een persoon die geen recht op bijstand heeft, kunnen burgemeester en wethouders, gelet op alle omstandigheden, bijstand verlenen indien zeer dringende redenen daartoe noodzaken. Volgens de memorie van toelichting op dit artikel is niet beoogd een algemene ontsnappingsclausule te bieden. In bijzondere gevallen dient echter, wanneer zich daartoe zeer dringende redenen voordoen, de mogelijkheid aanwezig te zijn om een persoon, die geen recht heeft op bijstand, toch financieel bij te staan. Het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden is aldus alleen mogelijk op individuele basis op grond van artikel 11 Abw. Voor de toezichthouder is een belangrijke vraag of de gemeenten bij het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden binnen de door de wet vastgestelde kaders blijven. De Inspectie Werk en Inkomen (IWI) stelde daarnaar een onderzoek in. 1.1 Aanleiding tot het onderzoek Directe aanleiding tot dit onderzoek was de aanvraag van bijzondere bijstand door een verdachte gedetineerde in de Groningse gemeente Slochteren. Op het moment van de aanvraag verbleef hij in een penitentiaire inrichting. De man vroeg bijzondere bijstand in de kosten van huur en van gas/licht, zodat hij zijn woning kon aanhouden tijdens zijn detentie. Begin januari 2002 nam de hoofdinspecteur in de regio Noord een standpunt in. Op grond van de Abw, zo liet hij Slochteren weten, is bijzondere bijstand aan een gedetineerde in principe niet mogelijk. Alleen als zeer dringende redenen de noodzaak van het aanhouden van woonruimte aantonen, kan het geven van bijstand aan de orde zijn. 1 Slochteren volgt het beleid van de gemeente Groningen. 2 De losbladige uitgave Sociale voorzieningen van uitgeverij Kluwer; toelichting bij artikel 9, aantekening 2.1. Op 11 februari 2002 heeft de minister van SZW Slochteren in een brief verzocht haar beleid te herzien en de gemeente geboden zich strikt te houden aan het bepaalde in de Abw. De gemeente wees de aanvraag om bijzondere bijstand vervolgens af. Er waren aanwijzingen dat meer gemeenten een vergelijkbaar beleid voerden. 1 Zo geven de Handleiding bijzondere bijstand van de Vereniging van directeuren van overheidsorganen voor sociale arbeid en de groene Kluwer 2 aan dat bijzondere bijstand voor doorbetaling woonkosten tijdens detentie (onder voorwaarden) mogelijk is. 9 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

10 Het toezicht door IWI beperkt zich niet tot incidenten en strekt zich uit tot alle gemeenten. De toezichthouder kan bovendien eigen onderzoek doen, zich daarbij baserend op een inschatting van de risico s in de uitvoering. Daarom besloot IWI eind januari 2002 tot een onderzoek naar de wijze waarop gemeenten de Abw uitvoeren op het punt van de (bijzondere) bijstand tijdens detentie. 1.2 Doel- en vraagstelling 3 Onder beleid is verstaan: alle op schrift gestelde uitvoeringsregels verzameld in een vademecuum, een beleidsstandpuntenboek of werkinstructies. Doel van dit onderzoek was om landelijk te inventariseren in welke mate de gemeenten de wetgeving (artikel 9 Abw, gesteund door de jurisprudentie) volgen. Het onderzoek had de volgende vraagstelling: Hebben gemeenten in hun beleid 3 vastgelegd (of het beleid zodanig beschreven dat er ruimte ontstaat) dat bijzondere bijstand voor doorbetaling woonkosten en/of vaste lasten of andere kosten tijdens detentie mogelijk is? Is het de uitvoeringspraktijk woonkosten en/of vaste lasten tijdens detentie door te betalen? Hoe vaak is in 2001 bijzondere bijstand verstrekt aan gedetineerden? 1.3 Wet- en regelgeving 4 Het eerste lid, onderdeel a, is niet van toepassing op bij Algemene maatregel van bestuur aan te wijzen categorieën personen waarbij tenuitvoerlegging van een vrijheidsstraf of vrijheidsbenemende maatregel plaatsvindt buiten een penitentiaire inrichting, een inrichting voor verpleging van ter beschikking gestelden, of een inrichting voor justitiële jeugdbescherming zijnde een landelijke voorziening als bedoeld in artikel 65 van de Wet op de jeugdhulpverlening. 5 Centrale Raad van Beroep 3 juli Rechtbank Utrecht 20 januari President Rechtbank s-hertogenbosch 9 maart In dit onderzoek gaat het vooral om de artikelen 9 en 11 van de Abw, zoals die sinds 1 januari 1996 van kracht zijn. Artikel 9 lid 1 onder a Abw luidt: Geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen. Artikel 9 noemt in het vierde lid enkele omstandigheden, 4 die uitzonderingen zijn op het eerste lid. Het artikel maakt geen onderscheid tussen verdachte (in voorarrest verblijvende) gedetineerden en veroordeelde gedetineerden. Artikel 11 Abw biedt gemeenten een zeer beperkte ontsnappingsclausule om bijstand te geven aan mensen onder wie gedetineerden die geen recht op bijstand hebben als zeer dringende redenen dat toch nodig maken. De gemeente dient per geval te kunnen verantwoorden of sprake is van zeer dringende redenen. Behoudens de beknopte memorie van toelichting bij artikel 11 stelt de wetgever geen nadere regels op dit punt. Wel is het zo dat het bij het bepalen van zeer dringende redenen altijd gaat om maatwerk in een individueel geval. Het kan dus nooit zo zijn dat gemeentelijk beleid in een algemene richtlijn is neergelegd, waarin bijvoorbeeld staat dat gedetineerden bij voorarrest altijd bijzondere bijstand voor woonlasten krijgen (dossier Slochteren). Immers, de gemeente moet de zeer dringende redenen in het individuele geval objectiveren. Dat kan niet op basis van een algemene richtlijn. In de jurisprudentie aangaande artikel 11 Abw is volgens de rechter het geven van bijzondere of algemene bijstand alleen mogelijk als in een individueel geval sprake is van acute levensbedreigende omstandigheden van degene die van het recht op bijstand is verstoken. Ten aanzien van detentie stelde de rechter onder meer vast dat er sprake was van buitenwettelijk beleid 5 en van het ontbreken van een acute noodsituatie. 6 Er is één situatie bekend 7 waarbij de rechter uitging van het bestaan van zeer dringende redenen: het verlies van de woning zal ernstige consequenties hebben voor de psychische gezondheidstoestand van de man. Duidelijk is dat gemeenten artikel 11 Abw slechts in zeer uitzonderlijke situaties kunnen toepassen. Vanuit het individuele geval moet de aanwezigheid van dringende redenen vastgesteld worden. Bijstandsverlening aan gedetineerden op basis van een algemene situatiebeschrijving in het gemeentelijk beleid (zoals in Slochteren) is conform de jurisprudentie niet mogelijk (behalve dan als het gaat om de in artikel 9, lid 4 genoemde uitzonderingen). 10 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

11 1.4 Verzameling van gegevens en steekproef De regiokantoren van IWI deden het veldwerk voor het onderzoek in de maanden juni en juli De gegevens zijn enerzijds verzameld door het op schrift gestelde beleid van de gemeenten te bestuderen en anderzijds door middel van een kort interview (al dan niet telefonisch). In deze interviews ging het vooral om de vertaling van het beleid naar de praktijk. Omdat het gaat om een landelijke inventarisatie naar de mate waarin gemeentebesturen de wetgeving in artikel 9 Abw volgen, is volstaan met een steekproef van honderd gemeenten. Dat waren de 85 grootste gemeenten (de zogenoemde G85-gemeenten) en een aselecte gestratificeerde steekproef van vijftien gemeenten. In de G85-gemeenten zijn de financiële risico s het grootst (circa driekwart van alle ontvangers van bijstand woont er). De overige vijftien gemeenten zijn gestratificeerd (naar regio) aselect getrokken. Het onderzoek is niet representatief voor alle gemeenten in Nederland. De grote gemeenten zijn oververtegenwoordigd. Het onderzoek is wel representatief voor de gemeenten met de grootste financiële risico s. Tabel 1 Het aantal gemeenten in Nederland per 1 januari 2002, alsmede het aantal gemeenten in de steekproef, naar gemeentegrootte * Totaal Absoluut Waarvan in steekproef Procenten Tot inwoners tot inwoners inwoners en meer Totaal * Een overzicht van de honderd gemeenten in het onderzoek is opgenomen in bijlage drie. 11 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

12

13 2 Uitkomsten van het onderzoek 2.1 Beleid van gemeenten Van de honderd onderzochte gemeenten hebben 86 gemeenten het beleid op het punt van doorbetaling van huur en andere vaste kosten verbonden aan de woning, in geval van detentie, beschreven. Tabel 2 Aanwezigheid gemeentelijk beleid op het punt van bijzondere bijstand voor doorbetaling van woonkosten en/of overige vaste lasten in geval van detentie naar gemeentegrootte Tot inwoners tot inwoners Totaal inwoners en meer Nee Ja, waarvan: volgens wetgeving onder geen beding onder omstandigheden Aantal gemeenten Van deze 86 gemeenten sloten acht gemeenten het verlenen van bijzondere bijstand tijdens detentie uit, tenzij zeer dringende redenen (niet omschreven of aansluitend bij de jurisprudentie) ertoe noodzaken. Deze gemeenten namen duidelijk in het beleid op alleen in zeer bijzondere omstandigheden tijdens detentie bijstand te verlenen. Twee gemeenten gaven aan dat bijzondere bijstand onder geen beding mogelijk is. De overige 76 gemeenten gaven aan dat bijstandsverlening in beginsel niet, maar onder omstandigheden wél mogelijk is (zie bloemlezing). De 76 gemeenten die onder omstandigheden bijzondere bijstand tijdens detentie geven, rechtvaardigen dat in hoofdzaak op twee manieren. Een deel gaat voorbij aan de dwingende omschrijving van artikel 9 Abw ( geen recht op bijstand heeft ) met een verwijzing naar het begrip noodzakelijke kosten uit artikel 39 Abw ( recht op bijzondere bijstand bestaat indien niet beschikt wordt over de middelen om te voorzien in de uit bijzondere omstandigheden voortvloeiende noodzakelijke kosten van bestaan ). Een ander deel hanteert een ruime interpretatie van artikel 11 Abw (ruime uitleg van het begrip dringende redenen ). Een bloemlezing uit de formuleringen die gemeenten gebruiken om hun beleid te omschrijven: Het feit dat tijdens detentie in huisvesting wordt voorzien kan niet zonder meer tot de conclusie leiden dat het aanhouden van de eigen huisvesting niet (meer) noodzakelijk is. Van geval tot geval moet dat worden beoordeeld. Bij de noodzakelijkheidsvraag met betrekking tot het aanhouden van de eigen woning speelt de duur van de detentie een rol. In beginsel wordt de bijstandsverlening beëindigd met ingang van de dag waarop een cliënt gedetineerd wordt. Een uitzondering op deze regel kan worden gemaakt voor noodzakelijk te maken kosten voor het aanhouden van de woonruimte van alleenstaande gedetineerden. Alleenstaande gedetineerden kunnen voor doorbetaling van huur en niet vermijdbare vaste lasten alleen bij zeer dringende redenen bijzondere bijstand ontvangen voor een periode van maximaal zes maanden. Het aanhouden van de woning kan in ieder geval noodzakelijk worden geacht gedurende de periode van het voorarrest tot aan de datum van het vonnis in eerste aanleg. Na de veroordeling in eerste aanleg kan het aanhouden van de woning noodzakelijk worden geacht indien de belanghebbende naar 13 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

14 verwachting binnen een jaar na aanvang van de straf in vrijheid wordt gesteld. Hierbij moet rekening worden gehouden met de voorwaardelijke invrijheidsstelling. Indien de klant niet in staat is geweest om hiervoor te reserveren en op grond van individuele omstandigheden, gelet op het bijzondere belang van het kunnen (blijven) beschikken over zelfstandige huisvesting, kan in beginsel bijzondere bijstand worden verleend voor betaling van de vaste lasten gedurende maximaal een periode van drie maanden. Op grond van zeer dringende redenen kan van uitsluitingsgrond artikel 9 Abw worden afgeweken. Dit kan geïndiceerd zijn als betrokkene niet heeft kunnen reserveren voor deze woonlasten (een detentieperiode is meestal voorzienbaar) en er voor betrokkene aanleiding is om de woonruimte aan te houden (detentieperiode van beperkte omvang of in situatie van preventieve hechtenis). Indien aan de volgende voorwaarden is voldaan kan aan alleenstaande gedetineerden, gedurende maximaal één jaar, bijstand worden verleend ter bestrijding van vaste woon- en andere lasten: 1 de mogelijkheid om vooraf hiervoor te reserveren heeft ontbroken; 2 redelijke alternatieven (onderhuur woning, regeling met huiseigenaar en/of energieleverancier) doen zich niet voor. Voor alle duidelijkheid: het gaat steeds om bijstandsverlening aan alleenstaanden of alleenstaande ouders. Als de gedetineerde een partner heeft, is er geen noodzaak tot het geven van bijzondere bijstand. Bijstand tijdens voorarrest Van de 76 gemeenten gaven er zestien bovendien aan dat de noodzaak tot doorbetaling van woonkosten vaststaat op het moment dat iemand nog niet veroordeeld is, tijdens voorarrest. Twee gemeenten hadden daaraan toegevoegd: tenzij op voorhand duidelijk is dat de gehele detentieperiode de twaalf maanden zal overschrijden (bijvoorbeeld bij zeer ernstige misdrijven). Daarnaast waren er nog zes gemeenten die aangaven dat een alleenstaande bij voorarrest bijzondere bijstand kan krijgen voor de huur en overige vaste lasten van de woning. Deze gemeenten kozen ervoor het beleid zoals dit gold onder de oude bijstandswet (tot 1 januari 1996) voort te zetten. (Commentaar: Artikel 9 Abw richt zich tot degene die rechtens zijn vrijheid is ontnomen. Dit artikel maakt geen onderscheid tussen iemand die in voorarrest zit en iemand die is veroordeeld.) Woon- en energiekosten De gemeenten gingen in hun beleid uit van de noodzaak van het aanhouden van een huurwoning. Vier gemeenten noemden de mogelijkheid om de hypotheekrente te vergoeden. Ook waren er gemeenten die dat nu juist uitsloten. Het geven van bijzondere bijstand voor het betalen van de hypotheekrente zou tot vermeerdering van het vermogen van de gedetineerde leiden. Dat vonden deze gemeenten onwenselijk. De meeste gemeenten gaven in hun beleid aan de bijzondere bijstand voor energiekosten te beperken tot het vast recht. Daarbij gold vaak de voorwaarde dat de gedetineerde contact opneemt of laat opnemen met de energiemaatschappij om de voorschotnota te verlagen tot het vast recht. Er waren echter ook gemeenten die geen bijstand verleenden voor de termijnbedragen van energiekosten Dit betekent het afsluiten van de energievoorziening in de woning van de gedetineerde. Komt de man of vrouw uit detentie, dan kan hij of zij de aansluitkosten die het energiebedrijf in rekening brengt, eventueel wel weer wel vergoed krijgen. Als gedetineerden regelmatig thuis zijn (weekendverlof en dergelijke) kunnen ze soms wel bijzondere bijstand krijgen voor de energiekosten. Onderzocht is ook hoe de praktijk van de uitvoering was in de gemeenten die geen beleid op schrift stelden. Is in die gemeenten bijzondere bijstand mogelijk voor de woonkosten van gedetineerden? In acht van de veertien gemeenten bleek dit het geval. 14 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

15 Kort durende detentie Veel gemeenten gaven aan dat iemand bij kort durende detentie de eigen woning moet kunnen aanhouden. Onder kort durend werd dan meestal een periode van zes maanden tot een jaar verstaan. Soms gold de periode voorarrest vermeerderd met twaalf maanden. Er waren 43 gemeenten die uitgingen van een termijn van zes maanden gedetineerd zijn en dertig gemeenten die twaalf maanden aanhielden. Andere periodes (respectievelijk drie, vier, acht en negen maanden) kwamen voor bij vijf gemeenten. (Het totaal is 78 gemeenten en geen 76, omdat uit de groep van acht gemeenten die het beleid op zich conform wet en jurisprudentie formuleerden, twee gemeenten een maximale termijn van bijstandsverlening bij hoogst bijzondere omstandigheden opgenomen hebben) Een klein aantal gemeenten sluit het verlenen van bijstand aan gedetineerden over een periode van meer dan een jaar niet uit. Maar dan moeten er bijzondere omstandigheden zijn, die bijvoorbeeld blijken uit het rapport van de reclasseringsambtenaar. Daarnaast waren er verschillen op het punt van de vervroegde invrijheidsstelling. De meeste gemeenten noemden deze mogelijkheid niet. Vervroegde invrijheidsstelling is immers een onzekere gebeurtenis. Slechts vijf gemeenten hielden er wel rekening mee. De constructie was dan dat gedetineerden bij een feitelijke veroordeling van anderhalf jaar volgens verwachting na één jaar (2/3) weer op vrije voeten zouden zijn. Indien de richtlijn was dat in beginsel bijzondere bijstand mogelijk was bij een kort durende detentie van een jaar, dan nam de gemeente de aanvraag in behandeling. 2.2 Voorwaarden voor bijzondere bijstand 8 Uitgezonderd die gemeenten die aangeven dat de noodzaak bij voorarrest vaststaat. Gemeenten hebben het beleid zo geformuleerd dat niet elke aanvraag voor doorbetaling van woonkosten tijdens detentie zonder meer gehonoreerd wordt. Zestig van de 76 gemeenten 8 die het beleid op schrift stelden, gaven aan dat er een individuele beoordeling moet zijn. Vaak waren er richtlijnen/voorwaarden voor de beoordeling van een aanvraag om bijzondere bijstand. Deze voorwaarden verschilden van gemeente tot gemeente. 9 Naast uiteraard de vaststelling van het recht op bijstand als zodanig (waaronder de vraag of een gedetineerde eigen middelen en/of vermogen heeft). Veel gestelde richtlijnen/voorwaarden waren: 9 De mogelijkheid om vooraf geld opzij te zetten voor woonkosten heeft ontbroken. (De meeste detenties zijn voorzienbaar). Als een detentie reeds lang van te voren is aangekondigd en korter dan drie maanden duurt, wordt de gedetineerde geacht gereserveerd te hebben. Redelijke alternatieven ontbreken, bijvoorbeeld het treffen van een regeling voor onderhuur met familie of vrienden. Het moet gaan om een detentie van langer dan een maand. De mogelijkheid om de straf in het weekeinde uit te zitten, heeft ontbroken. Als de gedetineerde zelf heeft gekozen voor het uitzitten van een straf in plaats van voor het betalen van een boete, is er geen aanleiding voor bijzondere bijstand voor woonkosten. Op voorhand staat vast dat de detentie langer zal duren dan een half jaar. Twee voorbeelden van constructies die gemeenten hanteren bij het formuleren van de voorwaarden voor het geven van bijstand aan gedetineerden: Geen recht op bijstand bestaat als rechtens de vrijheid is ontnomen. Alleen in individueel te bepalen noodsituaties kan bijstand worden verleend. Doorbetaling van vaste lasten is slechts mogelijk bij detenties met een duur van maximaal een half jaar. Andere mogelijkheden (onderhuur) moeten zijn onderzocht. Ook de duur van het zelfstandig wonen is van belang. Evenals voorzienbaarheid van de detentie. De meeste detenties zijn voorzienbaar. Als men valt onder de zorg van het Ministerie van Justitie, dient de gemeente de uitkering te beëindigen op grond van artikel 9 Abw. De reden hiervoor is dat er een andere financieringsbron is die een voorliggende voorziening vormt. In de noodzakelijke kosten van bestaan wordt immers voorzien door het Ministerie van Justitie. Dit geldt voor zowel algemene als bijzondere bestaanskosten. Op grond van zeer dringende redenen ex. artikel 11 Abw kan van de uitsluitingsgrond van artikel 9 worden afgeweken, waarbij gedacht kan worden aan bijzondere bijstand voor de kosten van woonruimte of opslag van 15 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

16 goederen. Dit kan geïndiceerd zijn als betrokkene niet heeft kunnen reserveren voor deze woonlasten (een detentieperiode is meestal voorzienbaar) en er voor betrokkene aanleiding is om de woonruimte aan te houden (detentieperiode van beperkte omvang of in een situatie van preventieve hechtenis). (Commentaar: Het beleid luidt dus eigenlijk in principe niet maar onder voorwaarden wel. Dit beleid is contra legem in strijd met de wet omdat artikel 9 Abw onvoorwaardelijk het recht op bijzondere bijstand uitsluit tijdens detentie.) 2.3 Aantallen en duur Bij het onderzoek van de inspectie is gevraagd naar de mate waarin gemeenten bijstand geven aan gedetineerden. Met andere woorden: om welke aantallen gaat het eigenlijk? Ook is gevraagd naar de gemiddelde duur in maanden van de bijzondere bijstand. Zowel bij de aantallen als bij de duur ging het om het jaar Veel gemeenten konden de aantallen niet leveren. Het automatiseringssysteem kende veelal geen aparte code voor doorbetaling van woonkosten tijdens detentie. Door een dossieronderzoek zouden deze gemeenten de cijfers wel kunnen achterhalen. Er is voor gekozen zo n dossieronderzoek niet van de gemeenten te verlangen. Dit gezien het doel van het onderzoek van de inspectie (inventarisatie) en de tijd die dossieronderzoek zou vergen. In een aantal gevallen konden gemeenten wel cijfers geven, maar alleen indicatieve. Van de honderd onderzochte gemeenten konden 56 gemeenten al dan niet indicatief het aantal verstrekkingen noemen van bijzondere bijstand tijdens detentie. In totaal ging het om 439 gedetineerden. Opvallend is dat van de acht gemeenten die het beleid juist formuleerden, zeven van de acht wél konden aangeven aan hoeveel personen bijzondere bijstand voor doorbetaling vaste lasten is verstrekt: totaal aan 37 personen. De vraag of er bij deze personen allen sprake was van levensbedreigende omstandigheden is alleen door dossieronderzoek te achterhalen. Met andere woorden: hoe strikt gemeenten hun eigen strikte beleid toepassen, is nog de vraag. Van de veertien gemeenten die geen beleid op schrift gesteld hebben, hebben acht gemeenten aangegeven in de praktijk wel bijstand aan gedetineerden te verstrekken. Dit betekent dat zes gemeenten geen vastgesteld beleid hebben en ook in de praktijk geen aanvragen honoreren. In totaal bleken veertien gemeenten geen verstrekkingen te hebben gedaan. Deze gemeenten vielen allen in de categorie tot inwoners. Er zijn dus acht gemeenten waar in principe het beleid is om door te betalen maar waar in de praktijk niks verstrekt is in 2001, bijvoorbeeld omdat er geen aanvraag is ingediend. Tabel 3 Aantal verstrekkingen van bijzondere bijstand voor doorbetaling van woonkosten aan gedetineerden Gemeentegrootte Aantal gemeenten Aantal personen Gemiddeld per gemeentegrootte Tot inwoners tot inwoners tot inwoners tot inwoners inwoners of meer Totaal Op het eerste gezicht lijkt het erop dat grotere gemeenten gedetineerden veel vaker bijzondere bijstand gaven voor doorbetaling van woonkosten. Daarbij valt echter te bedenken dat de cijfers niet zijn afgezet tegen het totale aantal mensen dat bijzondere bijstand ontving. Het zijn absolute aantallen. Bovendien kennen de grote steden meer criminaliteit, waardoor ze vaker 16 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

17 te maken krijgen met een aanvraag om bijzondere bijstand tijdens detentie. De cijfers over het minimale en maximale aantal gedetineerden dat in gemeenten met een bepaalde grootte bijzondere bijstand krijgt, laten dan ook een genuanceerder beeld zien: gemeentegrootteklasse tot inwoners: 0 tot 5 personen gemeentegrootteklasse tot inwoners: 1 tot 25 personen gemeentegrootteklasse tot inwoners: 1 tot 33 personen gemeentegrootteklasse tot inwoners: 4 tot 41 personen gemeentegrootteklasse inwoners of meer: 11 tot 55 personen De grote verschillen tussen gemeenten in een en dezelfde grootteklasse waren niet altijd verklaarbaar. Het lijkt erop dat de ene gemeente ruimhartig omsprong met aanvragen om bijzondere bijstand dan de andere. Landelijk beeld Afgezet tegen alle gemeenten in Nederland, zou het landelijk kunnen gaan om gedetineerden die per jaar een aantal maanden bijstand kregen voor doorbetaling van woonkosten. Tabel 4 Indicatie van de gemiddeld aantallen gedetineerden die in 2001 bijzondere bijstand kregen voor doorbetaling van woonkosten naar gemeentegrootteklasse (in de onderzochte gemeenten en op nationaal niveau) Tot inwoners tot inwoners Totaal inwoners en meer Totaal aantal gemeenten Gemiddeld aantal personen Totaal aantal gemeenten Extrapolatie naar totaal aantal personen 10 Dit is de som van de gemeenten die beleid opstelden (86) en de gemeenten die geen beleid hadden maar wel bijzondere bijstand gaven (8). Dit totaalcijfer is echter zeer indicatief. De twee grootste gemeenten van Nederland konden geen cijfers leveren en een aantal van de 56 gemeenten gaf alleen indicatieve cijfers. Gesteld kan worden dat het landelijk gezien tenminste om 1350 personen per jaar zal gaan. 11 Het gemiddeld aantal gedetineerden in 2001 is wél bekend. Dit bedraagt mensen (naar een stand van 30 september 2002). Bron: CBS. Het aantal bijstandsgerechtigden in Nederland bedroeg in mensen. Het aantal gedetineerden in dat jaar is nog niet bekend. In 2000 bedroeg dit aantal , waarvan ruim in 2000 werden opgenomen in penitentiaire inrichtingen. 11 Gevraagd naar het aantal maanden dat de bijzondere bijstand gemiddeld in 2001 was verstrekt, konden 32 gemeenten dit in hun (geautomatiseerde) gegevens achterhalen. De gemiddelden varieerden van één tot tien maanden. Het totale gemiddelde kwam uit op vier maanden. Dit zou dus betekenen dat landelijk gezien een gedetineerde ongeveer vier maanden bijzondere bijstand kreeg voor het aanhouden van woonruimte. Waarbij te bedenken valt dat, gezien het in sommige gemeenten aangetroffen gemiddelde van tien maanden, een gedetineerde ook wel eens langer dan een jaar bijstand ontving. Gezien het gering aantal gemeenten dat in staat bleek cijfers te leveren, is ook dit gegeven louter een indicatie. 2.4 Bijstand voor opslaan inboedel en voor kleding Naast bijzondere bijstand voor het aanhouden van de woning tijdens detentie (huur en energiekosten), geven gemeenten soms ook bijzondere bijstand voor het opslaan van de inboedel. Vaak vergoeden ze dan wel de kosten van opslag, maar niet de kosten van het aanhouden van woonruimte. Meestal is de maximumtermijn twee jaar. Voorwaarde is vaak ook dat de inboedel in 17 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

18 redelijke staat verkeert en de waarde ervan opweegt tegen de opslagkosten. In zeventien gemeentelijke beleidsstandpunten is de mogelijkheid van het vergoeden van de opslagkosten beschreven. Een enkele gemeente noemde de mogelijkheid bijzondere bijstand te geven voor de aanschaf van kleding. Het gaat dan om mensen die langere tijd gedetineerd waren en over niet te lange tijd weer op vrije voeten zouden komen. Tabel 5 Aanwezigheid andere vormen van bijzondere bijstand (dan woonkosten/vaste lasten) in geval van detentie naar gemeentegrootte in percentages Tot inwoners tot inwoners Totaal inwoners en meer Ja Nee Aantal gemeenten Beweegredenen Het onderzoek ging ook in op de beweegredenen van gemeenten om bijzondere bijstand te geven aan gedetineerden terwijl de wet die mogelijkheid eigenlijk niet biedt. De gemeenten gaven diverse motivaties: Het bevorderen van een (gefaseerde) terugkeer in de maatschappij, een snelle herstart mogelijk maken. De reïntegratie van gedetineerden bevorderen. Er is geen andere (voorliggende) voorziening. Het verhinderen van dakloosheid, in de gemeente is een groot tekort aan opvangplaatsen/crisisopvang, krapte op de woningmarkt in het algemeen. Het voorkomen van een opeenstapeling van problemen na ontslag uit detentie door schulden (armoedespiraal) en ontbreken huisvesting. De kosten van resocialisatie wegen op tegen de baten, als er geen woning is bij ontslag uit detentie loopt de maatschappij extra risico s (diefstal, heling, zwerven, vernieling, vervuiling). Doorbetaling van woonlasten is goedkoper voor een gemeenten dan het na afloop van de detentie bij toewijzing van een woning herinrichtingskosten te moeten verstrekken. Gevolgen van het opzeggen van de huur zouden bij relatief korte detentieperiode onevenredig nadelig zijn voor de gedetineerde. Als de gemeente geen bijzondere bijstand geeft, is er sprake van dubbele bestraffing: de celstraf en het verlies van de eigen woning. De argumenten van de gemeenten richten zich op twee sporen. Aan de ene kant het opheffen van mogelijke belemmeringen om ex-gedetineerden zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen (reïntegratie). Aan de andere kant een financieel-maatschappelijke afweging (kosten-batenanalyse): het niet geven van bijstand leidt tot andere, duurdere problemen voor de maatschappij. Een rol hierbij speelt dat het Ministerie van Justitie de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens de detentie niet vergoedt. 2.6 Overige opvallende zaken Eén gemeente geeft algemene bijstand voor de doorbetaling van woonkosten van gedetineerden. Deze gemeente stemt de bijstand op grond van artikel 13 lid 1 Abw af op de individuele omstandigheden. Daarnaast is er één gemeente die, twee maanden voor afloop van de detentie, bijzondere bijstand geeft voor het huren van een nieuwe woning. 18 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

19 3 Conclusies De meeste van de honderd door de Inspectie Werk en Inkomen in 2001 onderzochte gemeenten handelden bij het verlenen van bijzondere bijstand aan gedetineerden in strijd met de dwingende omschrijving van artikel 9 Abw ( geen recht op bijstand heeft ). Ze gaven toch bijstand. Ruim driekwart van de gemeenten stelde daarvoor beleid op. Een kleine groep gemeenten formuleerde geen beleid, maar gaf wel bijstand tijdens detentie. De omstandigheden waaronder deze gemeenten bijstand verstrekken zijn niet beperkt tot de acute levensbedreigende omstandigheden voortvloeiende uit artikel 11 Abw. Het geven van bijzondere bijstand aan gedetineerden is slechts mogelijk op basis van dit artikel, na een strikt individuele beoordeling en uitsluitend in geval van zeer dringende redenen. Veel gemeenten gingen er ten onrechte van uit dat ze beleidsruimte hadden op dit gebied en formuleerden voorwaarden aan het verlenen van bijzondere en een enkele keer zelfs algemene bijstand aan gedetineerden. Vaak gaven ze aan het nodig te vinden dat iemand bij kort durende detentie zijn of haar woonruimte kan aanhouden. Onder kortdurend wordt zes maanden (43 gemeenten) tot één jaar (dertig gemeenten) verstaan. Dit stellen van voorwaarden is in strijd met de wet. Artikel 9 sluit bijstandsverlening aan gedetineerden onvoorwaardelijk uit. Onmiskenbaar in strijd met de wet handelden zestien gemeenten. Zij namen in hun beleid op dat de noodzaak tot doorbetaling van de woonkosten vaststaat tijdens het voorarrest. Deze gemeenten gingen niet uit van een individuele afweging, maar kenden sowieso de bijstand (voor een bepaalde periode) toe zolang iemand nog niet veroordeeld was en voldeed aan de overige voorwaarden voor het verlenen van bijstand (geen eigen middelen of vermogen). 12 De krapte op de woningmarkt in aanmerking genomen. 13 Zwervers veroorzaken veel onrust; gevaar voor snelle terugkeer in criminele milieu. De gemeentebesturen hebben hen moverende redenen om het geven van bijstand aan gedetineerden onder omstandigheden toe te staan. Zij vinden het van belang gedetineerden weer zo snel mogelijk naar regulier werk te leiden, zonder dat het nodig is huisvestingsproblemen 12 en dergelijke op te lossen (reïntegratie). Ook wordt vaak bijzondere bijstand verleend op grond van een financieel-maatschappelijke afweging. Het niet verstrekken zal leiden tot andere, duurdere 13 problemen voor de maatschappij. Hierbij speelt een rol dat het Ministerie van Justitie niet voorziet in de kosten verbonden aan het aanhouden van de eigen woning tijdens detentie. Kennelijk maken gemeentebesturen een bewuste keuze af te wijken van de wet. Slechts veertien van de honderd gemeentebesturen verstrekten in 2001 geen bijzondere bijstand aan gedetineerden. Al deze gemeenten hadden minder dan inwoners. Met andere woorden: grote en grotere gemeenten gaven met enige regelmaat bijzondere bijstand voor het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Opvallend was de grote diversiteit in aantallen tussen gemeenten van gelijke grootte. Dit kan erop wijzen dat de ene gemeente sneller geneigd is tot doorbetaling dan de andere. Om deze conclusie te staven is echter dossieronderzoek vereist. In totaal hebben de gemeenten in 2001 op zijn minst aan 1350 gedetineerden bijzondere bijstand verstrekt. Het ligt voor de hand te denken dat zij zich niet allen in levensbedreigende omstandigheden bevinden. Al was het alleen maar omdat deze omstandigheden zich niet snel voordoen bij mensen die veilig achter de tralies zitten. Hoewel gemeentebesturen sinds de decentralisering van de bijzondere bijstand geheel verantwoordelijk zijn voor een juiste uitvoering en ook de financiële gevolgen van de uitgaven daarvan geheel dragen, leidt dit niet tot een juiste naleving van wettelijke regels. 19 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

20 Oordeel De inspectie constateert dat gemeentebesturen in 2001 op grote schaal voorbij gingen aan het verbod op het geven van bijstand aan personen die rechtens van hun vrijheid zijn beroofd. Het beleid van 75 procent van de onderzochte gemeenten is ruimer dan de wet toelaat. De uitvoeringspraktijk wijst uit dat meer dan 85 procent van de onderzochte gemeenten daadwerkelijk bijstand verstrekt heeft voor huur en energiekosten ten behoeve van het aanhouden van woonruimte tijdens detentie. Het is onwaarschijnlijk dat er in al deze gevallen sprake was een acute noodsituatie die het recht op bijstand rechtvaardigde op grond van artikel 11 Abw. 20 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

21 4 Reactie Vereniging van Nederlandse Gemeenten De inspectie hecht grote waarde aan hoor en wederhoor. Daarom legt IWI al haar conceptrapportages voor aan de betrokken uitvoeringsinstanties en kiest de inspectie ervoor de kern van deze reactie op te nemen in het rapport. Zoals gebruikelijk is ook dit rapport voor een reactie voorgelegd aan de VNG. Het was voor de VNG binnen de door IWI gestelde, en algemeen geldende, termijn onmogelijk een reactie te geven die met haar leden was doorgesproken. 21 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

22 Lijst van afkortingen Abw IWI SZW Algemene bijstandswet Inspectie Werk en Inkomen Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 22 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

23 Bijlage 1 Historie/achtergrond In de Abw die in werking is getreden per 1 januari 1996 is bepaald in artikel 9 lid 1 onder a: geen recht op bijstand heeft degene aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen. In artikel 9 lid 2 zijn categorieën personen opgenomen voor wie geen recht op algemene bijstand bestaat. In lid 1 dient onder bijstand derhalve te worden verstaan algemene en bijzondere bijstand. In de Memorie van Toelichting (1991/1992, ) is dit aldus verwoord. Degenen aan wie rechtens hun vrijheid is ontnomen, komen niet in aanmerking voor bijstand. In de noodzakelijke kosten van het bestaan van gedetineerden wordt voorzien door het Ministerie van Justitie. Dit geldt zowel voor algemene als bijzondere bestaanskosten. 15 RvS, , G Voor 1 januari 1996 was in de toen geldende bijstandswet geen bepaling opgenomen ex artikel 9 Abw. Bijzondere bijstandsverlening was toen toegestaan indien de detentie niet voorzienbaar was en de mogelijkheid tot reserveren had ontbroken. 14 De Raad van State ging er vanuit dat de noodzaak van het aanhouden van woonruimte aan de hand van concrete omstandigheden moest worden beoordeeld. In ieder geval kon voor de duur van het voorarrest niet worden verwacht dat de huur van woonruimte werd opgezegd. 15 De minister van SZW heeft in een circulaire van 14 april 1997 (Detentie en bijstandsverlening) het uitgangspunt dat gedetineerden zijn uitgesloten van bijstandsverlening, bevestigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor gedetineerden die naar het einde van de straf niet meer in de gevangenis verblijven maar geheel of gedeeltelijk thuis verblijven. Met het oog op een soepele reïntegratie in de samenleving, zal de verstrekking van bijstand aan personen in dagdetentie worden gedoogd. 16 Zolang de rechter zich niet over de zaak gebogen heeft, geldt betrokkene niet als gedetineerd, met andere woorden verblijf op het politiebureau valt hier niet onder. In 1999 is de Wet Sociale zekerheidsrechten gedetineerden aangenomen. Deze wet regelt dat alle uitkeringen worden stopgezet in de periode waarin iemand in een huis van bewaring, gevangenis of TBS-kliniek verblijft op grond van een beslissing van de rechter. 16 Voor de Werkloosheidswet en de bijstandsuitkeringen gold dit al. Maar sinds deze wet geldt dit ook voor de Ziektewet, Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen, Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering, Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten, Toeslagenwet en Algemene nabestaandenwet. De voorlopige hechtenis valt ook onder de definitie van detentie. In deze wet worden personen die in het kader van resocialisatie buiten de strafinrichting verblijven en personen met proefverlof hiervan uitgezonderd. In een circulaire van 15 november 1999 heeft de minister van SZW de gemeenten geïnformeerd over de mogelijkheid om algemene bijstand op grond van artikel 11 Abw te verstrekken aan achterblijvende kinderen jonger dan achttien jaar van gedetineerde ouders. In individuele situaties kan dan bijstand verstrekt worden aan personen jonger dan achttien jaar. Bij de toepassing van artikel 11 Abw dient de persoonlijke thuissituatie, de eventuele plaatsing in een pleeggezin en de leeftijd van het kind in de afweging wel/niet bijstand verstrekken, meegenomen te worden. 17 JABW 01/157, opgenomen in NTG 02/01. Inmiddels is er jurisprudentie over dit onderwerp. Centrale Raad van Beroep van 3 juli De Centrale Raad oordeelde dat het beleid van de gemeente met betrekking tot bijzondere bijstand in de kosten van aanhouden van een huurwoning buitenwettelijk is, dus buiten de wet om. Dit behoort niet tot de zaken waarover de gemeenten beleidsvrijheid hebben. 14 Op grond van artikel 6a en 7 Bln, meent de Raad van State dat in de uitkering in beginsel geen reserveringsbedrag voor toekomstige woonkosten is begrepen. Echter als geruime tijd van tevoren bekend is wanneer de detentie ten uitvoer wordt gelegd en bovendien in die periode een hoger inkomen werd ontvangen, is het in overeenstemming met het beginsel dat een ieder zelf verantwoordelijk is voor de voorziening in het bestaan. RvS, , G E Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

24

25 Bijlage 2 Vragenlijst 1 Heeft de gemeente in haar schriftelijk beleid inzake bijzondere bijstand aangegeven (of het beleid zodanig beschreven dat er ruimte ontstaat) dat er bijzondere bijstand verleend kan worden voor doorbetaling van woonkosten en/of overige vaste lasten ingeval gedetineerd zijn? O ja O nee 2 Zo nee, heeft de gemeente in het afgelopen jaar wel eens bijzondere bijstand voor woonkosten en/of overige vaste lasten verstrekt aan personen in detentie? O ja O nee O weet niet 3 Aantal personen aan wie in 2001 bijzondere bijstand is verstrekt voor doorbetaling woonkosten en/of vaste lasten tijdens detentie:... gemiddelde duur verstrekking:... 4 Verstrekt de gemeente wel eens andere vormen van bijzondere bijstand (dan woonkosten/vaste lasten) aan personen die gedetineerd zijn? O ja O nee 6 Welke redenen geeft de gemeente voor het verstrekken van bijzondere bijstand aan personen die gedetineerd zijn? Hoe is het beleid met betrekking tot doorbetaling vaste lasten/woonkosten bij detentie exact geformuleerd? Toelichting (niet verplicht) Zo ja, welke Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

26

27 Bijlage 3 Steekproef Deze bijlage bevat een overzicht van de honderd gemeenten die voor het onderzoek benaderd zijn. In het overzicht zijn de gemeenten ingedeeld naar regio. Ook is aangegeven of het een G86 gemeente betreft (door middel van een 1 bij G86). Het cijfer voor de gemeente staat voor de CBS gemeentecode en het cijfer achter de gemeente staat voor de gemeentegrootteklasse per 1 januari 2002: 1 tot inwoners 5 tot inwoners 2 tot inwoners 6 tot inwoners 3 tot inwoners 7 tot inwoners 4 tot inwoners inwoners of meer Regio Noord Uonr Gemeente Ggk G86 10 Delfzijl Hoogezand-Sappemeer Stadskanaal Heerenveen Sneek Leeuwarden Smallingerland Assen Hoogeveen Emmen Groningen Winschoten 3 63 het Bildt Menterwolde 3 27 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie

28 Regio Noordwest Uonr Gemeente Ggk G Heemskerk Veenendaal Zeist Nieuwegein Alkmaar Amstelveen Den Helder Hilversum Hoorn Purmerend Velsen Amersfoort Haarlem Haarlemmermeer Zaanstad Utrecht Amsterdam Beemster Oostzaan Bunschoten 3 Regio Oost Uonr Gemeente Ggk G Noordoostpolder Doetichem Rheden Tiel Wageningen Zutphen Almelo Deventer Hengelo (O) Lelystad Zwolle Arnhem Ede Almere Enschede Apeldoorn Nijmegen Borne Buren Culemborg 4 28 Inspectie Werk en Inkomen Bijzondere bijstand in geval van detentie