lerx iki C y N foto: b

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "lerx iki C y N foto: b"

Transcriptie

1 versie 0.3

2 foto: by Niki Clerx

3 inhoud de Kludruber foto: by Niki Clerx 17

4 Beste paardenliefhebber, Iedere dag ga je door weer en wind naar stal of het weiland. Om je paard te poetsen, te rijden of hem gewoon even aandacht te geven. Je besteedt een groot deel van je geld aan je dier. Wanneer de dierenarts moet komen betaal je zonder morren hoge rekeningen. En als je je alleen voelt, weet je je paard te vinden. Wat is dat toch met paarden? Wat maakt dit dier zo enorm populair? En waarin getuigt jouw liefde voor het paard? Hoe doe je dat? Het is niet gemakkelijk om het goed te doen voor je paard, hij praat immers niet. Of gebeurt dit misschien wel? Kun je lichaamstaal lezen en kuddegedrag bestuderen om er meer en meer achter te komen wat je paard nodig heeft? Dit magazine biedt een kleine greep aan onderwerpen die de revue passeren wanneer je op een meer bewuste manier om wil gaan met paarden. Paardenwelzijn staat steeds meer op de kaart waarbij er meer aandacht wordt besteed aan de natuur van het paard. Wij van Linked Paard noemen de mensen die op een bewuste manier naar het paard kijken: De Nieuwe Generatie Paardenliefhebbers. Dit zijn mensen die met begrip, geduld en liefde omgaan met paarden. De Nieuwe Generatie Paardenliefhebbers heeft respect voor zijn natuur, behoeften en instincten. De Nieuwe Generatie Paardenliefhebbers traint paarden zonder geweld, pijn of schadelijke trainingsmethoden. De Nieuwe Generatie Paardenliefhebbers draagt zijn liefde voor paarden uit en inspireert daarmee anderen. En dat is wat Linked Paard (onderdeel van Linked Dierenwelzijn Nederland) met dit magazine wil doen: jou inspireren en aanmoedigen op een paardaardige manier om te gaan met je paard. Zonder invloeden van geweld, pijn of paardonvriendelijke methoden. Er zijn genoeg paardenliefhebers die hierover iets te vertellen hebben, professionals die jou willen leren over op een efficiënte en vriendelijke wijze met je paard op te trekken. Vertel eens... Hoor jij bij De Nieuwe Generatie Paardenliefhebbers? Laat je mening horen in de groep Paard van LinkedIn of op de participerende websites. Heel veel plezier met het lezen van dit magazine! foto: studio Hej 7

5 Colofon Linked Paard is onderdeel van Linked Dierenwelzijn Nederland en is een magazine dat tot stand is gekomen door een samenwerking met: initiatiefnemers: Josefina Morena: Irene Jaspers: Niki Clerx: auteurs: Josefina Moreno Niki Clerx Frans Jaspers Inge van der Woude Trudy Bakker Nikita t Syen Irmgard Luijcks Carla Rutgers Jeannet Smulders Ellen de Boer Wageningen UR Paarden in Nood Spanje beeldmateriaal Studio Hej Ron Veenma Irmgard Luijcks Niki Clerx Femke Visser Josefina Moreno Ellen de Boer Proper Pictures fotografie Jeannet Smulders coverfoto: irmgard Luijcks eindredactie Niki Clerx Irene Jaspers grafische vormgeving Niki Clerx voor be Danger 8 Voorwaarden Dit is versie 0.1 van het Linked Paard magazine. Heb je dit magazine niet zelf gedownload op en wil je er zeker van zijn dat je de laatst versie hebt? Deze kun je downloaden op: magazine - Je bent vrij om het magazine te delen met wie je wilt. Het mag echter uitsluitend in deze vorm worden verspreid, het is niet toegestaan de inhoud en/ of opmaak te wijzigen. Haal er dus geen artikelen uit, maar verspreid het in zijn originele vorm. - Mocht je informatie uit dit magazine op een andere wijze willen gebruiken benader dan altijd de auteur van het desbetreffende artikel en vraag zijn of haar toestemming. - Dit is een gratis magazine, het mag dus niet verkocht worden! Het Linked Paard magazine is met met veel zorg gemaakt. De informatie in dit magazine is geschreven door verschillende paardenliefhebbers of professionals. We hebben toestemming van alle betrokkenen om hun teksten en foto s te gebruiken. Veel van de teksten zijn speciaal geschreven voor het magazine om een bijdrage te doen aan bewustwording ten aanzien van het welzijn van paarden. We hopen dan ook dat je bovengenoemde punten respecteert. Overtredingen hierop zullen juridisch vervolgd worden. Mits de bron erbij vermeld staat is het toegestaan om het magazine aan de leden van je mailinglist te geven. Ook mag het magazine (in originele vorm) ten behoeve van het welzijn van paarden geprint en verspreid worden by Niki Clerx all rights reserved foto: Ron Veenma Linked Paard is onderdeel van Dierenwelzijn Nederland; 36 samenwerkende dierenwelzijnsgroepen op Linkedin, met in totaal ruim groepsleden! De Groep Linked Paard heeft inmiddels meer dan 1350 leden. Paardenliefhebbers komen hier samen om elkaar te helpen, te adviseren en te discussieren over hoe we het beste met paarden om kunnen gaan. Josefina: Ik ben aangesloten bij Linked Paard omdat ik paarden niet zie als een onderdeel van een sportuitrusting maar als mooie, edele en zachtaardige dieren. Ik vind dat het leven van een dier net zo n grote waarde heeft als het leven van een mens. Maar een dier heeft geen eigen stem en ik vind dat wij hen die moeten geven. Ik wil door middel van het geven van voorlichting het welzijn van paarden verbeteren. Irene: Ik ben aangesloten bij Linked Paard omdat ik als communicatieadviseur bij Horsense én paardenliefhebber bijna dagelijks geconfronteerd word met vragen over het houden van paarden. Hoeveel werk heb je nu eigenlijk aan een paard? Wat voor voer heeft mijn paard nodig? En moet ik mijn dier verzekeren? Mijn missie is: mensen inspireren om net even verder te kijken dan de manege en stal. Kortom: anders met paarden omgaan! Niki: Ik ben aangesloten bij Linked Paard omdat ik mijn liefde voor paarden om wil zetten in meer bewustzijn voor de natuur van deze genereuze dieren. Gedurende de geschiedenis hebben paarden ons altijd bij gestaan en nog steeds staan ze voor ons klaar. Het minste wat wij kunnen doen is vol respect met hen omgaan.

6 Wageningen UR Welzijnsmonitor paardenhouderij tekst: Wageningen UR Livestock Research foto s: Niki Clerx Paardenwelzijn objectief meten is mogelijk, maar niet eenvoudig. Met objectieve meetmethoden kunnen de feiten van de emoties worden gescheiden. Dit is één van de resultaten van het driejarig onderzoek naar de ontwikkeling van een welzijnsmonitor voor de paardenhouderij. In opdracht van ministerie van EL&I, de sector paardenhouderij en de Dierenbescherming heeft Wageningen UR Livestock Research een dergelijke monitor ontwikkeld. De Welzijnsmonitor Paardenhouderij is gebaseerd op de internationaal erkende methodiek van Welfare Quality waarbij niet primair naar de omgeving van het dier, maar vooral naar het dier zelf gekeken wordt. Hierbij worden alle aspecten van welzijn meegenomen: voeding, huisvesting, gezondheid en gedrag. Om het welzijn op deze manier integraal te kunnen beoordelen, zullen auditors een training met succes moeten afronden. De welzijnsmonitor biedt organisaties in de sector de mogelijkheid een auditsysteem op te zetten, om paardenhouders te helpen het welzijn van hun paarden, waar nodig, te verbeteren. Ontwikkeling welzijnsmonitor In Nederland worden tussen de en paarden gehouden en ingezet op vele manieren; van politie tot zorgboerderij en van landbouw tot (top)sport en recreatie. Bijna mensen zijn actief met de paardensport bezig, ruim mensen rijden wel eens paard. Het aantal paardenhouderijen (mensen met paarden) is groter en meer divers dan de houderij van productiedieren. Niet alle paarden worden gehouden en gebruikt volgens de welzijnsdefinitie voor dieren in Europa. Welzijnsproblemen hangen grotendeels samen met (individuele) huisvesting, voederregime en gebruik. Naar aanleiding van klachten over het dierenwelzijn hebben experts in 2007 en in 2011 het ongerief bij dieren (waaronder paarden) geïnventariseerd. Met deze kennis is de wetgeving (Nota Dierenwelzijn) aangepast door de toenmalige minister van LNV, Gerda Verburg. De minister gaf de paardensector de opdracht om zelf aan de slag te gaan met dierenwelzijn. De Federatie van Nederlandse Ruitersportcentra (FNRS), de Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO) en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS) namen het initiatief om een welzijnsmonitor voor paarden te ontwikkelen. Kenmerken omzetten in protocollen Om te komen tot een praktisch toepasbare monitor hebben onderzoekers van Wageningen UR Livestock Research, de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en de Gezondheidsdienst voor Dieren 150 bedrijven bezocht en zo n 3000 paarden bekeken. De onderzoekers hebben alle parameters die van invloed zijn op het welzijn in kaart gebracht. Voor het eerst is daarbij niet alleen naar de accommodatie gekeken, maar vooral ook naar het paard zelf in de vorm van gedragingen en uiterlijke gezondheidskenmerken. Om deze kenmerken te meten hebben de onderzoekers protocollen ontwikkeld voor gezondheid, gedrag en huisvesting. Deze protocollen zijn vervolgens op de 150 bedrijven uitgevoerd. Vijfdejaars studenten diergeneeskunde zijn, samen met zeven andere studenten van hogescholen en Wageningen UR, speciaal hiervoor getraind tot auditors. Op basis van deze ervaringen is een standaard ontwikkeld (de Welzijnsmonitor Paardenhouderij), die op een betrouwbare en wetenschappelijk onderbouwde wijze het welbevinden van paarden kan meten en die op grote schaal inzetbaar is. Paardenwelzijn afhankelijk van kennisverspreiding en bewustwording Projectleider van het onderzoek, dr. Kathalijne Visser van Wageningen UR Livestock Research, stelt dat het waarborgen van paardenwelzijn voor een belangrijk deel afhankelijk is van kennisverspreiding en bewustwording. Terugkijkend op het onderzoek concludeert Visser dat paardenhouders het doorgaans goed met hun dieren voorhebben. Ze gaan met de beste bedoelingen te werk, maar het ontbreekt soms aan kennis en mogelijkheden. En dat kan in sommige gevallen toch tot een aantasting van het welzijn leiden. In de uitvoering van ons onderzoek is veel aan bewustwording gedaan. Ondernemers worden zich door de audit bewust van het welzijn van hun dieren. Met de welzijnsmonitor kunnen ze de situatie op hun bedrijf verder verbeteren. Dat zie ik als een winstpunt

7 Ellen de Boer paarden en dominantie paard en gedrag tekst: Ellen de Boer foto s: Proper Pictures Fotografie Paarden hebben vrienden. Dat zijn goede vrienden met wie ze samen grazen, groomen en spelen. Twee paarden die elkaar aardig vinden tolereren elkaar in hun persoonlijke ruimte. Hoe gaan paarden met elkaar om in een kudde en waar dient dat dominante gedrag toch voor? 13

8 uitoefenen op anderen en als autoriteit worden geaccepteerd. E lk paard heeft minimaal één vriend, een preferred partner. Sommige populaire paarden kunnen wel zes of zeven vrienden hebben, maar er is altijd één de meest belangrijke. Vooral merries onderhouden lange en hechte vriendschappen. Zij steken veel tijd in deze band. Ze beschermen hun vriendschappen, zijn af en toe jaloers en houden hun eigen sociale netwerk in stand. Paarden die niet in een wilde kudde staan, komen alleen bij uitzondering dagelijks met elkaar op de wei in of in de paddock. Ze kunnen weliswaar niet hun vrienden uitkiezen, maar als er een leuke bij zit, kunnen ze wel spelen en groomen. Hengsten staan meestal niet in een groep maar in een box. De kuddes bij manege, pensionstal of aan huis bestaan dan ook vooral uit merries en/of ruinen. Een kudde van in het wild levende paarden ziet er heel anders uit. Hierbij bedoel ik niet de Koniks, Shetlanders of IJslanders die in Nederland zijn uitgezet om de natuurgebieden te begrazen. Ook in deze situatie hebben de paarden niet gekozen voor de samenstelling. In slechts enkele gevallen (bijvoorbeeld in de Millingerwaard bij Nijmegen) bestaan kuddes uit merries en hengsten. In deze kuddes wordt aan de natuurlijke behoeften van een kudde voldaan. Verwilderde paarden in onder meer Namibië, de Verenigde Staten, Australië, Hongarije en Mongolië leven in harems tot ongeveer 20 paarden. Voor de veiligheid, en als er voldoende voedsel is, kunnen harems zich bij elkaar aansluiten en een grotere kudde vormen. Een harem bestaat uit een hengst en een paar volwassen merries, veulens en jaarlingen. Als hengsten twee jaar zijn, verlaten zij de harem en vormen ze samen een bachelor band (vrijgezellen groep) totdat ze oud genoeg zijn om hun eigen harem te vormen. Heel af en toe mogen jonge hengsten in de groep blijven als de oudere hengst ze niet wegstuurt. De harem wordt geleid door een merrie die, als de kudde onderweg is, de richting aangeeft, de dagindeling bepaalt, bij problemen tussenbeide komt en de jonge dieren terechtwijst. De hengst loopt achter de kudde, houdt zijn harem bij elkaar, bepaalt het tempo en verdedigt de groep. De leidende merrie is niet per definitie de meest dominante van de groep. Dominantie is iets heel anders dan leiderschap. Met het gedrag dat bij dominantie en submissie hoort, geven paarden aan hoe hun relatie is. Elk paard in de groep weet wie boven hem staat, wie onder hem staat en wie gelijk aan hem is. Hoe de relatie tussen de andere paarden is, boeit hem niet. De mate van dominantie van een paard hangt bijvoorbeeld af van zijn leeftijd of hoe lang hij al in de kudde verblijft. Dominantie is echter iets dynamisch en wordt beïnvloed door motivaties van het paard (bijvoorbeeld dorst hebben) of door de context (water drinken). Maar wat betekent dominantie eigenlijk? In woordenboek en encyclopedie staat onder meer overheersend, bazig of van nature invloed Hoe kun je nu zien dat het ene paard dominanter is dan de ander? Als je een paard ziet weglopen bij de ander, ook wel wijkgedrag, weet je dat hij mogelijk onderdanig gedrag vertoont. In de meeste gevallen zal het onderdanige paard niet eens in de buurt komen bij de dominante. De signalen van een dominant paard kunnen dus zo subtiel zijn dat de mens ze niet eens opmerkt. Voor het paard heeft het ook geen zin om elke keer ruzie te maken als de onderlinge relatie duidelijk is. Dat kost veel energie. Toch laten paarden wel eens hun tanden zien. Letterlijk. Uit onderzoek van Machteld van Dierendonck, Han de Vries en Matthijs Schilder onder voornamelijk IJslandse ruinen en merries is gebleken dat er naast wijken nog een aantal gedragingen is waaraan je kunt zien dat een paard dominant is. * Aanval - snelle beweging in de richting van een ander paard met de oren plat. * Bijten - daadwerkelijk bijten of een poging tot bijten, gevolgd door een achtervolging in sommige gevallen. * Dreigen met bijten - beweging van het hoofd in de richting van een ander paard met de oren plat, meestal hoofd en nek op een lijn. * Benadering met de oren plat en het hoofd hoog of horizontaal. Los hiervan heeft de hengst nog een eigen dominant gedrag op zijn repertoire: het opdrijven van de kudde met zijn hoofd en hals laag over de grond heen en weer zwaaiend. Veulens tonen onderdanig gedrag naar volwassen paarden met het veulenbekken, het snel zachtjes openen en dichtdoen van de mond. Hiermee zeggen ze: Ik ben klein, doe me niets. Volwassen paarden tonen dit gedrag niet meer. Als je bij het bepalen van de onderlinge verhouding tussen paarden alleen zou uitgaan van agressieve uitingen, zou het helemaal geen dominantie hoeven zijn. Er bestaat immers ook angstagressie, agressie als reactie of aangeleerde agressie. Daarom is het zo belangrijk te kijken naar het wijkgedrag. Is dit gedrag herkenbaar in de relatie met de mens..? Waarschijnlijk niet. Een paard heeft bijna nooit een dominantieverhouding met de mens, uitzonderingen daargelaten. Je zal de relatie langdurig moeten onderzoeken om echt te kunnen spreken van dominantie. Als een paard bokt of steigert tijdens het rijden, je aan de hand naar het gras trekt, naar je hapt als je aansingelt of hard door de wei holt, is dat geen dominant gedrag. Als je denkt dat je paard dominant is, ga dan eerst na of hij misschien pijn of ander ongemak heeft: past het zadel niet goed, heeft hij stress, krijgt hij onvoldoende beweging en/of ruwvoer, heeft hij te weinig sociale contacten of is zijn gedrag aangeleerd. Bekijk ook altijd heel goed je eigen rol en invloed in het gedrag van je paard

9 Slowfeeder systeem Een kant en klare oplossing In de buurt van Allicante, Spanje, vangt een Nederlands gezin verwaarloosde paarden op. Volg hun belevenissen op FB: Los caballos de Luna De kunststof slowfeeder zorgt ervoor dat een paard continu en in kleine hoeveelheden hooi kan eten zonder dat u daar veel omkijken naar heeft. De slowfeeder is zowel binnen als buiten te gebruiken, eventueel overtollig regenwater wordt afgevoerd door afvoer in de bodem. Het hooi wordt afgedekt met een sterk geknoopt net van polyethyleen, deze is ook tijdens de koudste temperaturen nog te gebruiken. Het net is gespannen in een massief roestvrij stalen frame. Het net zorgt ervoor dat het paard het hooi in een rustig tempo zal eten. Doordat het hooi niet op de grond ligt, blijft het altijd schoon en fris en zo verkleint u de kans op zand koliek. - info@horseandcountry.nl - Telefoon Ze heet Perla Vandaag was het weer een heerlijk zonnig dagje, maar aangezien ik naar school moest heb ik daar niet zo veel van mee gekregen :) Het viel best wel mee op school, toen het 12:30 was en m n moeder me op kwam halen, vertelde ze onderweg naar huis dat er een jonge Spaanse man aan de poort stond. Hij had tranen in z n ogen en vroeg: willen jullie alsjeblieft mijn paardje overnemen, ik ben werkeloos geraakt en ik heb een paard maar ze wordt steeds magerder. Ik wil niet dat ze net zo eindigt als die andere paarden die jullie al hebben opgevangen. Hij kreeg tranen in z n ogen. Hij zal naar Alicante gaan om daar werk te zoeken. Deze avond om exact 20:00 kwam er een trailer op het terrein met een prachtig paard erin; ze is bruin met zwarte manen. Ze werd uitgeladen en op stal gezet. We lieten de Spaanse jongen even alleen met z n paardje om rustig afscheid van haar te nemen... De merrie heet Perla. Toen de jongen weg ging zag je hoe erg hij baalde van de situatie! We hebben nog even met Perla geknuffeld en daarna weer een voerrondje! Luna Paard in Nood Spanje 17

10 Carla Rutgers Spiegelende paarden paard en levenskunst tekst: Carla Rutgers foto s: Irmgard Luijcks Paarden worden ingezet bij therapie, begeleiding, coaching, management- en teamtrainingen. Maar wat voegen paarden toe aan deze vormen van hulpverlening en training? Wat bepaalt het effect van het inzetten van een paard? Het handboek voor Animal Assisted Therapy ( Dier Ondersteunde Therapie ) van Aubrey Fine geeft daarover een aantal hypothesen weer. Carla Rutgers, eigenaar van Paard en Levenskunst schrijft regelmatig artikelen over deze hypothesen en brengt ze vervolgens in de praktijk. I n dit artikel wordt de theorie van verbetering van zelfperceptie door reflectieve feedback oftewel spiegelen uitgewerkt in combinatie met een stukje leertheorie. Zelfperceptie: gedrag, gedachten en emoties/ gevoelens Menselijk gedrag wordt voor een groot deel bepaald door onbewuste gedachten/emoties en voor een kleiner deel door bewuste gedachten en gevoelens. Inzicht in en bewustwording van je gedachten, emoties en gedrag en het effect daarvan op anderen wordt zelfperceptie genoemd. Je kunt zelfperceptie op verschillende manieren ontwikkelen: zelf nadenken, feedback van de mensen om je heen (familie, collega s) vragen, persoonlijkheidstesten doen en coaching en training inzetten. Met een goede zelfperceptie begrijp je meer van jezelf en van de reactie van anderen op jou. Onderzoek in de neurobiologie laat zien dat gedachten en emoties voortdurend op elkaar inwerken. Gedachten kunnen ons blij, bang of boos maken en emoties en/of gevoelens die door positieve of negatieve gebeurtenissen ontstaan, hebben invloed op onze gedachten. Vrij recent onderzoek laat zien dat mensen geen goede beslissingen (gedachten/ratio) kunnen nemen als we onze emoties daarbij niet mee (kunnen) laten wegen. Emoties zijn ontstaan in de evolutie met als doel ons te helpen overleven. Emoties laten ons datgene vermijden wat gevaarlijk is (lichamelijk letsel) en brengen ons naar zaken toe die we nodig hebben (voedsel, sociale contacten). Emoties als angst en boosheid maken je lichaam klaar voor vechten, vluchten of bevriezen. Je bloeddruk en hartslag stijgen, je gaat sneller ademen, stresshormonen als adrenaline en cortisol nemen toe en je zweetproductie en spierspanning neemt toe. Een emotie als verdriet zorgt ervoor dat wij ons terug trekken om te herstellen, blijheid zorgt voor toenadering en verbinding met anderen. Als we onze emoties onderdrukken, omdat we niet geraakt willen worden of anderen niet willen laten zien wat er in ons omgaat, dan spelen we toneel. Wie kent niet de situatie dat iemand zegt dat alles goed met hem is of dat hij niet boos is, maar je aanvoelt dat dit niet waar is. Dit kan ongemakkelijk voelen. Verderop lees je waarom dit zo is. Wat dragen paarden bij aan zelfreflectie? Zowel mensen als paarden reageren op jouw gedrag. Positief gedrag wordt beloond en dus gestimuleerd. Negatief gedrag wordt niet beloond, zelfs genegeerd of bestraft en daarmee ontmoedigt. Dit is leertheorie: het leren door middel van beloning en straf zoals bij de opvoeding van kinderen en jonge paarden. Paarden kunnen meer dan alleen gedrag reageren. Ze reageren ook op jouw emoties. De uitspraak dat een paard jouw angst kan ruiken kennen we allemaal. Angst is een emotie die het paard dus bij jou kan oppikken en waar hij op reageert. Meestal door schichtig, druk of onhandelbaar te worden. Jouw emotie beïnvloedt dus het gedrag van het paard. Voor paarden zijn emoties informatie: hoe zit de ander, mens of paard op dit moment in zijn vel. Ben jij angstig? Dan kan het paard jouw angst overnemen. Ben je boos? Dan wil het paard misschien wel vluchten. Ben je verdrietig? Het paard kan toenadering zoeken. Onderdruk je een emotie? Je bent voor het paard niet betrouwbaar. Paarden laten zien dat emoties niet zwak of raar zijn: emoties zijn niets meer of minder dan een bron van informatie voor onszelf en andere levende wezens om ons heen. Tot slot kunnen paarden ook jouw gedachten (intenties) tot op zekere hoogte oppikken en hierop reageren. Dat een paard op gedrag en emoties reageert is voor velen van ons nog wel voorstelbaar, maar hoe kan hij nu gedachten lezen? De wetenschap achter spiegelen (reflectieve feedback) De afgelopen 15 jaar zijn diverse wetenschappelijke biologische ontdekkingen gedaan die een verklaring kunnen vormen. Het gaat om de ontdekking van gespecialiseerde cellen in de hersenen of in het lichaam van zoogdieren. Het betreft spiegelneuronen (die ervoor zorgen dat wij ons kunnen inleven in gedrag of emoties van 18 19

11 van anderen), spindelneuronen (zenuwcellen die onze reactiesnelheid doen toenemen), oscillatorcellen (die bewegingen regelen waarbij je een wordt met andere mensen in bijv. orkesten of met je paard) en de neurale cellen (hersencellen) in je hart en ingewanden. Al deze cellen reageren op gedrag, emoties en gedachten van andere levende wezens. Hoogstwaarschijnlijk bezit ieder levend wezen deze biologische hardware om (on) bewuste gedachten, emoties, gevoelens en gedrag van een ander wezen te kunnen aanvoelen. en zien en erop te reageren. Omgang met een paard is vooral non-verbaal, dus communicatie loopt o.a. via je lichaamshouding. Paarden zien de geringste spierspanning in je lichaam omdat dit de taal is waarin zij zich sinds miljoenen jaren hebben bekwaamd. Jouw emoties en ook jouw gedachten zorgen voor fysiologische reacties in je lichaam. Paarden kunnen feromonen en hormonen in je zweet ruiken. Door dit alles wordt hun biologische hardware gestimuleerd die weer zorgt voor een (gedrags)reactie op jouw gemoedstoestand. Divers onderzoek in de praktijk laat zien dat mensen en paarden ook echt op lichaamstaal, onbewuste gedachten en emoties reageren. Wanneer iemand zijn emoties onderdrukt, stijgt zijn bloeddruk, maar ook de bloeddruk van de mensen in zijn omgeving. Paarden reageren op een hartslagverhoging van mensen door hun eigen hartslag te verhogen. Bij een verbale boodschap die non-verbaal tegengesteld is, pikken mensen de non-verbale boodschap op. Een bedrijf dat onderzoek doet naar hartritme variatie (een maat voor stress) noemt het beïnvloeden van een ander door een rustige stemming entrainment. Welk bedrijf?? termen projectie, overdracht en tegenoverdracht die tussen cliënt en behandelaar kunnen ontstaan. Mogelijk zijn dit ook biologisch aantoonbare fenomenen. Mensen hebben het ook het vermogen tot reflectieve feedback. Wij hebben het echter weggestopt onder onze ratio en taal, en vinden het vertrouwen op emotie en gevoel op zijn zachtst gezegd soft en zweverig. Maar we hebben er wel een mooi woord voor: intuïtie. Gezien het bovenstaande verhaal wens ik iedereen toe om meer op zijn intuïtie te gaan vertrouwen en ernaar te handelen: het is pure lichaamswijsheid. Hoe zet je spiegelen goed in? Wat een paard met zijn reactie aan jou spiegelt, moet je wel kunnen zien en begrijpen: je hebt een ervaren paardencoach nodig om het gedrag van het paard te benoemen en te vertalen. Maar dit blijft lastig: het paard reageert niet alleen op de coachee, cliënt of klant, maar ook op andere paarden, op jou als coach, op de omgeving en op toeschouwers. En als coach ben je ook mens en zal jouw biologische hardware reageren op wat er gebeurt bij de mensen en paarden om jou heen. Bronnen: Handbook on animal assisted therapy, Aubrey Fine Horse sense and the human hearth, McCormick Power of the herd, Linda Kohanov Website Hearthmath Cognitive neuroscience, Gazzinga Met meetapparatuur is deze biologische lichaamstoestand tussen twee mensen en tussen een mens en een paard aan te tonen. Ervaren paardenmensen leren (vaak onbewust) entrainment in te zetten als hun paard ergens gespannen van raakt. Ze ontspannen, ademen diep, zitten dieper in het zadel z en focussen op het leiden van hun paard. Hierdoor ontspant het paard. Daarnaast helpt lachen, omdat deze emotie ontspanning geeft. In de coachwereld heet een goede aansluiting bij je cliënt rapport maken. De psychologie hanteert de 20

12 Linked PAARD is onderdeel van Linked Dierenwelzijn Nederland. Eén grote dierenwelzijnscommunity op LinkedIn, met alles wat dier, - natuur- en milieuvriendelijk is. Paarden staan hoog aangeschreven in onze maatschappij. Men spreekt van edele dieren en beschouwt ze als trouwe, respectabele metgezellen. Paarden en pony s; iedereen dacht dat het met deze dieren over het algemeen wel goed zat. In Nederland worden circa paarden gehouden. De mens maakt al eeuwenlang gebruik van paarden. Vele jaren waren paarden vrijwel het enige vervoermiddel en een onmisbare hulp in de landbouw. De laatste tientallen jaren worden ze echter nog bijna uitsluitend ten behoeve van sport en spel gebruikt. Om een paard of pony goed te kunnen houden, dient u zich van tevoren zo uitgebreid mogelijk door een deskundige te laten voorlichten over aanschaf, huisvesting en verzorging. Linked Paard is een netwerk van inmiddels 1400 paardenliefhebbers die het welzijn van paarden hoog in het vaandel dragen. OIn de grioep Linked Paard kunt u terecht voor alle nieuwswaardigheden en vragen over op een respectvolle wijze omgaan met paarden. Discussieer mee op Linked Paard en win een touwhalster van Horse Beads!! Longeren, iedere paardenliefhebber weet wat het is en maakt er wel eens (of heel vaak) gebruik van. Maar waar dient longeren nu eigenlijk voor en wat is de juiste manier om het uit te voeren? De meningen zijn verdeeld. Linked Paard is heel benieuwd naar jullie ideeen over dit onderwerp. In de groep LinkedPaard op LinkedIn staan professionals je te woord, dus doe vooral mee! En om de discussie nog wat leuker te maken; we verloten onder alle deelnemers een supermooi touwhalster van Horse Beads! Klik op onderstaande link voor bij de groep Linked Paard te komen op Linked In: foto: Niki Clerx 23

13 contact met paarden Magrit Coates 19,95 www. degroenehoeven.nl Productpagina win dit product zie pag. 23 touwhalster vanaf 12,50 pakpapier gemaakt van paardenpoep!!! per sheet 3,30 com H2Go- bag vanaf 16,50 www. paardendrogist.nl 25 shirt be Danger vanaf 26,90

14 Inge van der Wouden Paddock Paradise veel beweging en afwisseling tekst: Inge van der Woude foto s: buitenzinnig.nl Toen ik voor de eerste keer van een Paddock Paradise hoorde, kon ik me hier weinig bij voorstellen. Wat is dat eigenlijk voor paradijs? En wat heeft dit met een paddock te maken? De Amerikaan Jaime Jackson bekend voorstander van natuurlijke hoefverzorging en schrijver van o.a. Horse Owners Guide to Natural Hoof Care bedacht het concept van Paddock Paradise oftewel Paddock Paradijs. Hij schreef er een boek over: Paddock Paradise, a guide to natural horse boarding. 27

15 rondgang door een Paddock Paradise! Te zien op Youtube! zoek op Buitenzinnig Himalya liksteen 13,00 H et basisprincipe van het Paddock Paradise is een pad dat rondom het weideperceel wordt aangelegd. Dit pad is uitnodigend voor een paard om rond te trekken of op onderzoek uit te gaan. Wanneer je op verschillende plaatsen langs de route elementen aanbrengt, zoals een watervoorziening, voerplaatsen en beschutting, wordt het voor een paard erg interessant om rond te lopen. Als op dit pad ook verschillende bodems aangelegd worden, krijg je een hele natuurlijke omgeving. Hierdoor wordt telkens ergens anders aan de behoefte van het paard voldaan. Een dergelijke omgeving creëer je door bijvoorbeeld een gedeelte met grind, boomstammen of takken te plaatsen waar paarden langs moeten. Maar ook door een groot stuk met zand waar ze in kunnen rollen. Bij de voerplaatsen kan je het beste met verharding (zoals grote betontegels) werken. Een flinke heuvel of een grote waterpoel maken het helemaal af. Je hoeft voor een Paddock Paradise niet veel ruimte te hebben. Het gaat er om hoe je de ruimte indeelt en beheert. Je kunt daarom een dergelijke indeling op zowel kleinere als grote percelen toepassen. Het grootste voordeel van een Paddock Paradise is het creëren van beweging en ruimte van het paard terwijl je de weidegang zelf bepaalt. Het ene paard kan nu eenmaal meer gras hebben dan het andere. Zo kan je verschillende paarden toch in een groep houden. Een Paddock Paradise geeft je de ruimte om naar behoefte stukken wei te openen en sluiten. Onze weides zijn over het algemeen te rijk voor het houden van paarden. Hierdoor krijgen ze te veel veel goede stoffen binnen waardoor ze allerlei problemen kunnen krijgen. Het bekendste probleem is hoefbevangenheid, maar inmiddels is insulineresistentie en EMS ook een veelvoorkomend probleem. Een combinatie van beperking van weidegang en toch zo veel mogelijk bewegingsruimte is noodzakelijk om onze paarden gezond te houden. Deze ideale combinatie biedt het Paddock Paradise. Hierbij kan je gebruik maken van slowfeeders. Dit zijn allerlei creatieve ideeën om de eetsnelheid van het paard te vertragen. Denk hierbij aan het voeren van hooi in hooinetten of door een net over een hooibak te spannen. Er zijn zelfs zogenaamde hooikliko s te vinden. Als je dit op afstand van de drinkwatervoorziening plaatst, zorg je al voor meer beweging. Het paard moet nu een stuk lopen om zowel te eten en te drinken. Als je ruimte het toelaat kan je op meerdere plekken voer leggen, waardoor een optimale rondgang wordt benut. Zo hebben paarden ook voldoende rust om te eten. Zij wisselen tussen de voerplaatsen wat ook weer voor beweging en socialisatie zorgt. Op deze manier is een Paddock Paradise een manier om aan de natuurlijke behoefte van het paard te voorzien, zonder dat je daar vele hectares land voor nodig hebt. Wil je meer weten over Paddock Paradise? Lees dan het boek van Jaime Jackson (Engelstalig), te bestellen via bol.com. boek van Jaime Jackson slowfeeder nl zelf een PP aanleggen? Leer er alles over op www. paddockparadijs.nl boek Paard Natuurlijk Ilona Kooistra en Frans Veldman www. paardnatuurlijk.nl 28 29

16 Je zou kunnen bespreken hoelang je paard gemiddeld naar buiten gaat en met welke andere paarden het in de wei kan staan. Heb je een eigen stal, bijvoorbeeld een stal aan huis? Zorg dan voor een maatje voor je paard. Vaste kosten Josefina Moreno V oordat je beslist of je een paard wilt kopen is het noodzakelijk om je goed voor te bereiden met kennis van zaken. Wil je een gezond paard, waarbij je kosten en teleurstellingen bespaart, of maakt het je niet uit en kijk je alleen naar de klik tussen jou en het paard? Helaas heb je voor het houden van een paard veel geld nodig. Hoeveel geld dit is, kun je tot een zekere hoogte zelf beïnvloeden. Denk daarbij aan de stalling van je paard en de keuze voor het paardenras. Maar je hebt ook ruiterspullen zoals een rijbroek, veiligheidshelm en laarzen nodig. De kosten van stalling en verzorging van je paard bedragen al gauw tussen de 300,00 en 400,00 per maand. Ander kostenposten zijn bijvoorbeeld: harnachement, poetsspullen, dekens, vaccinatie, dierenarts en het lesgeld. Ben je van plan een paard te kopen? Kijk dan eens naar onderstaande vragenlijst. Wellicht helpen de vragen je bij het maken van een verstandige keuze. - Wat voor paard(enras) wil ik? - Welke vaardigheden heb ik in het omgaan met verschillende paarden? Een eigen paard bezint eer ge begint tekst: Josefina Moreno foto s: Ellen de Boer Een paard is een levend wezen met gevoel waar je echt een band mee opbouwt. Geen wonder dat veel mensen graag een eigen paard kopen. Op deze manier heb je een maatje voor het leven. Dan wil je toch niet voor verrassingen te komen staan? Een paard kopen is een grote verantwoordelijkheid. Het verzorgen van je dier kost geld, tijd en zorgen. En dat gedurende je hele leven. Stalling en beweging Een paard kost tijd, heel veel tijd. Een paard is helemaal van jou afhankelijk. Het wordt jouw verantwoordelijkheid om in al zijn behoeftes en verlangens te voorzien. Naast eten, drinken en slapen, heeft een paard behoefte aan beweging en interactie met andere paarden. Om je paard lichamelijk en geestelijk gezond te houden, heeft hij altijd veel beweging nodig. De beste manier om dat te doen is door je dier iedere dag weidegang te geven. Maar hoe doe je dat met huisvesting? Het is bij veel paardenstallen niet vanzelfsprekend dat de dieren elke dag buiten staan, laat staan in de wei worden gezet. Daarnaast heeft een paard altijd andere paarden nodig voor een sociaal leven. Dat wil niet zeggen dat een paard geen band met een mens kan hebben, maar de band tussen mens en paard is niet te vergelijken met die tussen twee paarden. Maak hiervoor dus duidelijke afspraken met de stal. - Wat voor soort karaktereigenschappen heb ik en sluit dit aan bij het houden van paarden? - Wat is mijn rijniveau? Hoeveel uren heb ik gereden? -Welke discipline wil ik met het paard gaan beoefenen? - Hoeveel geld kan ik per maand aan mijn paard besteden? Kan ik dat bedrag ook besteden als ik ineens mijn baan kwijtraakt? - Hoeveel tijd kan ik per dag aan mijn paard besteden? - Welke kennis heb ik over de gezondheid, huisvesting en gedrag van paarden en wat moet ik nog meer weten? 30 31

17 Dierenwelzijn Nederland Leer jezelf, je partner of bijvoorbeeld collega s beter kennen door middel van een sessie paardencoaching. Door middel van paardencoaching krijg je inzicht in je eigen handelen of dat van anderen. Wij zijn onder andere gespecialiseerd in het werken met mensen met psychische problemen en het herstellen van het basisvertrouwen. Benieuwd of een sessie paardencoaching ook iets voor jou kan zijn? D ierenwelzijn is gebaseerd op de vijf vrijheden van dieren. Deze vrijheden zijn in 1965 door de Britse Brambell-commissie voorgesteld en later verfijnd door de Animal Welfare Council. Deze vijf vrijheden zijn: 1. Vrij zijn van dorst, honger en ondervoeding door de beschikbaarheid van vers water en voer waarmee een optimale gezondheid en energiehuishouding wordt gegarandeerd. 2. Vrij zijn van fysiek en fysiologisch ongerief door een geschikte huisvesting te bieden, inclusief een comfortabele rust- en schuilplaats. 3. Vrij zijn van pijn, verwondingen en ziektes door deze te voorkomen en wanneer deze toch optreden, door ze snel en adequaat te diagnosticeren en te behandelen. HorSense Paard als spiegel Opleiding Workshops Coachingsessies Teambuilding Post-HBO opleiding Twitter.com/HorSensePAS Facebook.com/HorSensePAS Linkedin.com/company/horsense foto: by Niki Clerx 4. Vrij zijn om het normale gedrag te kunnen uitvoeren door voldoende bewegingsvrijheid te geven, in een daartoe geschikte stalruimte, en door sociale huisvesting met soortgenoten. 5. Vrij zijn van angst en chronische stress door huisvesting en management die angst en stress voorkomen. Met dierenwelzijn wordt de lichamelijke en geestelijke gezondheid van een dier bedoeld. Elk gehouden dier probeert zich aan te passen aan zijn leefomgeving. Een dier voelt zich het best in een omgeving waarin hij zijn natuurlijk gedrag kan vertonen en die hem geen stress, pijn of angst bezorgt. Elke diersoort vertoont zijn eigen natuurlijk gedrag. Kippen willen scharrelen, koeien moeten de rust hebben om te herkauwen, varkens hebben ruimte en een stabiele groep nodig, honden houden van regelmaat in hun leven, papegaaien hebben gezelschap nodig. Voeding, verzorging, huisvesting en behandeling zijn van invloed op het welzijn van gehouden dieren. Er is echter nog een factor die (indirect) bepalend is voor het welzijn van productiedieren en dat is de houding van de consument en de keuzes die hij maakt bij de aankoop van vlees en andere dierlijke producten. Dierenwelzijn Nederland 33

18 my horses are my friends not my slaves Homeopathie voor dieren Door: Irmgard Luijcks Duizenden jaren voor onze jaartelling profiteerde de mens al van de heilzame werking van kruiden en planten. Vandaag de dag worden natuurlijke middelen nog wel eens meewarig huismiddeltjes genoemd. Een term die de heilzame kracht absoluut tekort doet. Arnica is bijvoorbeeld één van de middelen die iedereen vandaag kent: een mooie plant met krachtige eigenschappen. Oorsprong Arnica Hoor jij bij de nieuwe generatie paardenliefhebbers? De naam Arnica duikt voor het eerst op in de 14de eeuw. Hierbij worden voornamelijk de bloemen van de plant tegen veel klachten en ziekten gebruikt. De plant groeit in het wild op kalkarme bodem, zoals op alpenweides in de bergen. Vandaar de toevoeging Montana. Helaas is Arnica in de vrije natuur een zeldzaamheid geworden. In sommige landen is Arnica een beschermde plantensoort, in andere landen mogen de bloemen wel geplukt, maar de wortels niet uitgegraven worden. Werking Werkzaam zijn de etherische olie, hars, bitterstof, looistof, appelzuur en kiezelzuur. Inwendig: Als tinctuur en homeopathisch middel Download het magazine Linked Paard gratis op Wanneer: Na ieder letsel, verwonding, kneuzing, shock. Bijvoorbeeld: voor jezelf nadat jouw paard op je voet heeft gestaan; als je bent gevallen; als het paard een trap heeft gehad; als je hond spierpijn heeft na een zware training Hoe: Meteen na het trauma: 4 dosis, iedere 15 minuten 1 korrel - of 3-4 korrels oplossen in 1/2 flesje water en hiervan regelmatig een slok nemen Tinctuur: druppels in water (volg de aanwijzingen van het etiket op de verpakking) Uitwendig: Als zalf of tinctuur Wanneer: bij spierpijn, overbelasting, kneuzing, stomp trauma (slag, stoot, val) Hoe: zalf smeren op de pijnlijke plek - tinctuur verdunnen met water en de pijnlijke delen wassen Let op: zalf en tinctuur niet op open wonden. Irmgard Luijcks 35

19 De kladruber Een stukje geschiedenis tekst: Jeannet Smulders foto s: Jeannet Smulders Sjors en Sjimmy zijn de co-coaches van coachingbureau Ita Est (tevens aangesloten als partner bij HorSense). Zij behoren tot het paardenras Kladruber. Dit ras is ook wel bekend als het Friese paard. Wat is een Kladruber eigenlijk voor een paard? Jeannet Smulders De Kladruber is een van de oudste rassen op de wereld en tegenwoordig zeer zeldzaam. Over de wereld leven er momenteel ongeveer Kladrubers zijn in Tsjechië gefokt. Jeannet werkt met haar twee Kladrubers als coach met de methode Paard als Spiegel (lees verder op pagina.. E-book ). Het ontstaan van Sjors en Sjimmy De geschiedenis van de Kladruber begint in de Middeleeuwen. De heersers uit Habsburg, een regio die nu onderdeel is van Oostenrijk en Hongarije, hadden in de 17e en 18de eeuw een voorliefde voor ceremonies en oorlogen. Hiervoor hadden ze behoefte aan een geschikt paard dat de zware praalwagens kon trekken, defilés kon rijden en gebruikt kon worden tijdens de talrijke oorlogen. Door deze oorlogen zijn de stoeterijen waar de paarden gefokt werden regelmatig gevlucht. 19e eeuw In 1799 is de gehele indeling van de stoeterijen veranderd. De fokkerij van Volbloeden, harddravers en de lichter type Kladruber werden naar Koptschan gebracht. De zwaardere koetspaarden, 5 hengsten en 59 merries, werden weer naar Kladrub gebracht. In deze merries was het bloed van de oude Kladruber-bloedlijnen verankerd. Zij vormden de basis voor de verdere fokkerij. Een van de hengsten was Generale (1796). Hij is de stamvader van de oudste, nog bestaande hengstenlijn in de Kladruber-fokkerij. Vanuit deze paardenstapel werd een barok en zwaarder type koetspaard gefokt. Hun taak was het trekken van galarijtuigen tijdens optochten, defilés en parades. De 19-eeuwse Kladruberfokkerij hield drie kleurlijnen aan: zwart, schimmel en bruin. De schimmels werden voor de defilés en praaloptochten gebruikt, de zwarte paarden voor begrafenissen en serieuze taken. Ook hooggeplaatste kerkelijke leiders hadden een voorkeur voor de zwarte Kladruber. De bruine paarden werden in het dagelijkse werk gebruikt. 20e eeuw De hofstoeterij Kladrub kwam in handen van de na de oorlog nieuw opgerichte Tsjechoslowaakse republiek. Het nieuwe land had weinig interesse voor de fokkerij van paradepaarden en het in stand houden van een staatstoeterij was te duur. Hierdoor brak een zware tijd aan voor de fokkerij van de Kladruber en de Lippizaner. In 1919 kwam de stoeterij onder het Ministerie van Landbouw te vallen. Er volgde een flinke discussie over het voortbestaan van de Kladruber tussen het Ministerie en de leiding van de fokkerij. De regering stelde zelfs voor om de Kladruber maar aan Italië te geven omdat dat bloed door de aderen stroomde. Uiteindelijk kon de Tsjechische regering overtuigd worden van het cultureel belang en gebruikte ze de schimmels voor reclame- en promotiedoeleinden. De zwarte lijn werd daar niet geschikt voor bevonden omdat deze lijn door grotere inmenging van andere rassen (Volbloed, Fries) minder uniform was in beweging en exterieur. Hierdoor werd besloten de zwarte lijn niet verder te zetten. De laatste zwarte hengst uit de Napoleone-lijn stierf in De laatste hengst uit de Sacramoso-lijn werd samen met andere zwarte paarden verkocht in Tot 1956 werd Kladrub geleid als een staatsfokkerij en werden er Kladruber-schimmels, volbloeden en rijpaarden gefokt op een manier die niet veel verschilde van de hofstoeterij 100 jaar eerder. Maar vanaf 1956 hoorde de stoeterij niet meer bij het Ministerie van Landbouw. Gebrek aan inzicht zorgde ervoor dat het voortbestaan van de Kladruber erg moeilijk werd. Na de politieke ontwikkelingen in voormalig Tsjecho-Slowakije en de afsplitsing in Tsjechië en Slowakije ontstond er weer interesse in het culturele erfgoed. Tsjechië is trots op de oude historische stoeterij en heeft ervoor gezorgd dat Kladrub onder de bescherming van de FAO (Wereldlandbouworganisatie) kwam. Daarnaast zijn de stoeterij en de paarden tot Nationaal Cultureel Monument verklaard. De huidige Kladruber-fokkerij gaat nog steeds verder op de schimmel- en zwarte-lijn. Beide lijnen worden gescheiden gehouden

20 Schimmel-lijn Uiterlijk De schimmels stammen af van een zwarte hengst Pepoli (1764). De schimmel-lijn werd beschermd door alleen zuivere Kladruber- en Lippizaner hengsten te gebruiken. De schimmel-lijn wist de geschiedenis te overleven maar er bleef slechts één originele schimmel-lijn over: de Generale-lijn. Opvallend kenmerk van de Kladruber-schimmels is de grote uniformiteit in type, beweging en uiterlijk. Dit is het gevolg van de strikt gesloten fokkerij gedurende bijna vier eeuwen. Alleen de allerbeste fokdieren en Lippizaners werden voor de bloedspreiding gebruikt. De schimmels zijn fijner gebouwd dan de zwarte Kladrubers maar zijn over het algemeen groter. Het hoofd is edel en de houding is adellijk. De zwarte Kladruber heeft meer Napoletaans bloed en is daarom zwaarder gebouwd met een korte croupe. Het hoofd is minder adellijk en de hals is zwaarder dan die van de schimmels. Beide lijnen hebben een opgerichte, gebogen hals met een kort lichaam met een sterke achterhand en sterke achterbenen. De borst en het kruis zijn breed, de bewegingen gecadanceerd maar kort, met veel knieactie. De hoeven zijn sterk en groot. Gebruik C O M M U N I C A T I E & Scherp Prikkelend Zwarte lijn Aan de basis van de zwarte-lijn staan drie stamvaders. Twee hengsten droegen dezelfde naam Sacramoso (1799 en 1800) en kwamen beiden uit Italië. De derde stamhengst is Napoleone (1845), een zwarte hengst uit Italië. De zwarte lijn werd minder beschermd en het kwam voor dat Volbloeden of Friezen gebruikt werden voor bloedvernieuwing. Sjors en Sjimmy behoren tot de zwarte lijn. Hun opa is de Friese hengst Romke. Omdat de zwarte-lijn begin jaren 20 stopgezet is, waren er een tijd geen zwarten meer in Kladrub. Vanaf 1938 werden de zwarten opgezocht en bijeengebracht in Slatinany (35 km van Kladrub). Deze groep kon de zwarte-lijn niet opnieuw tot leven brengen en daarom werd er een regeneratieproject gestart. Enkele schimmelmerries uit Kladrub werden gebruikt samen met de laatste Sacramosohengst. Ook werd een andere hengst, afkomstig uit de Sacramosa-lijn, ontdekt en ingezet voor de fokkerij. In de jaren 60 werd de zwarte-fokkerij uitgebreid met de zwarte, Kroatische Lippizaner hengst Siglavy Pakra. Daarnaast werd uit Nederland de Friese hengst Romke 234 geïmporteerd. Door de bloedspreiding en het goede fokbeleid is de zwarte-lijn veilig. De opvallende eenheid in exterieur en beweging is veel minder duidelijk bij de zwarte lijn dan bij de schimmels. Dit is het gevolg van de bloedspreiding in de zwarte-lijnen. Het Kladruber paard is een paard met een rustig temperament. In Zweden en Denemarken worden Kladruber-schimmels ingezet tijdens militaire defilés. Omdat de Kladrubers een barokke uitstraling hebben zijn ze zeer geliefd voor de klassieke dressuur. Daarnaast zijn de schimmels uitermate geschikt als menpaard. Menig Kladruber-span doet mee aan menwedstrijden op het hoogste niveau. Kladrubers zijn uitstekend te gebruiken tijdens de coaching. Door hun onverstoorbare gedrag, maar zeker wel oplettenheid en sensibiliteit, kunnen de coachees zich prachtig spiegelen. HorSense heeft de filosofie dat in principe elk paard in te zetten is als co-coach, als het maar niet getraumatiseerd is of anderzins beschadigd is. Geen woorden maar paarden Horse Agility is een nieuwe tak binnen de paardensport die niet gericht is op prestatie, maar op het opbouwen van een goede band met je paard en zo goed mogelijk samenwerken met elkaar! Samen overwin je obstakels en werk je er naar toe in vrijheid, zonder halster of touw, met elkaar te kunnen spelen met de hindernissen. Plezier gegarandeerd! 38 Educatief centrum Keulseweg 35 Meer informatie:

lerx iki C y N foto: b

lerx iki C y N foto: b versie 0.2 foto: by Niki Clerx inhoud 48 7 26 44 18 8 10 12 17 18 23 25 26 30 12 4 5 foto: by Niki Clerx 17 Beste paardenliefhebber, Iedere dag ga je door weer en wind naar stal of het weiland. Om je paard

Nadere informatie

Verwilderde paarden, zoals we die ook nu nog kennen, vormen kleine hiërarchische groepen. Hier zien we drie soorten in:

Verwilderde paarden, zoals we die ook nu nog kennen, vormen kleine hiërarchische groepen. Hier zien we drie soorten in: Lezing Machteld van Dierendonck Op dinsdagavond 25 oktober 2016 gaf klinisch etholoog Machteld van Dierendonck een hele interessante lezing over gedrag en welzijn op De Paardenkamp. Hieronder een verslag.

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

Extra: Waarom hebben mensen paarden

Extra: Waarom hebben mensen paarden Extra: Waarom hebben mensen paarden In dit extra hoofdstuk leer je: Dat mensen paarden houden met een bepaald doel. Met welk doel mensen vroeger paarden hielden. Waarom mensen nu paarden hebben. Inleiding

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching

Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching Breng je onbewuste belemmeringen in beeld! Orang Malu Coaching Ik zou die studie wel willen beginnen maar Ik weet niet waarom ik in deze baan blijf hangen Ik wil mijn leven drastisch omgooien maar ik kom

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

Verbindingsactietraining

Verbindingsactietraining Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken

Nadere informatie

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

Training Conflicthantering

Training Conflicthantering Training Conflicthantering Conflicthantering, onderhandelen met resultaat Effectief ruziemaken. Kan dat? Wij denken van wel. Een conflict kan zorgen voor een nieuw inzicht of een frisse wind in een relatie.

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen

Nadere informatie

Ervaring. Therapie met dieren. Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model. TEKST JOLI LUIJCKX BEELD Jodi Fotografie

Ervaring. Therapie met dieren. Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model. TEKST JOLI LUIJCKX BEELD Jodi Fotografie Ervaring Therapie met dieren Voor de foto s is gebruik gemaakt van een model Therapiedieren zijn hot. Even googelen en je tovert zo een gevarieerd aanbod voor zorg en vrijetijdsbesteding op je scherm.

Nadere informatie

Golf van de Rode Maan

Golf van de Rode Maan Golf van de Rode Maan Data waarin de golf van de Rode Maan valt: 11-2 t/m 23-2-2015 *29-10 t/m 10-11-2015 *16-7 t/m 28-7-2016 *2-4 t/m 14-4- 17 18-12 t/m 30-12 -2017 * 4-9- t/m 16-9-2018 * 22-5 t/m 3-6-2019

Nadere informatie

affirmaties voor een gelukshuis

affirmaties voor een gelukshuis affirmaties voor een gelukshuis affirmeer de verkoop van je huidige huis affirmeer de aankoop van je droomhuis Edith Hagenaar Affirmeren Weet je niet wat affirmaties zijn? Lees dan dit artikel: http://www.palaysia.com/affirmatie/index.html#aff

Nadere informatie

Beleving van welzijn door het dier

Beleving van welzijn door het dier Beleving van welzijn door het dier Dr. Ir. Kathalijne Visser-Riedstra Hartmann Studie Zoötechniek Universiteit Wageningen Promotie onderzoek: Horsonality, a study on the personality of the horse Wetenschappelijk

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les twee Welkom bij les twee van deze e-cursus waarin we je willen laten zien hoe je groter kunt worden zodat je problemen

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding en leeswijzer 2. Energie Psychologie 3. Gedachten jouw jouw 4. Verantwoordelijkheid

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding en leeswijzer 2. Energie Psychologie 3. Gedachten jouw jouw 4. Verantwoordelijkheid Inhoudsopgave Voorwoord 2 1. Inleiding en leeswijzer 3 2. Energie Psychologie 7 3. Gedachten 10 Het zijn jouw gedachten die jouw wereld creëren 11 4. Verantwoordelijkheid 13 5. Persoonlijk Plan, jouw blauwdruk

Nadere informatie

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

Re-Job E-Book Take-Off

Re-Job E-Book Take-Off Re-Job E-Book Take-Off re-job 3. TAKE OFF 3.1 Ik en mijn talent Stel je eens voor: Je rijdt door een willekeurige straat en één van de voortuinen springt je in het oog. De schoonheid, de bloemen, de geuren

Nadere informatie

paardencoach Frederieke van der Lijn Buitenpost www.equinama.nl

paardencoach Frederieke van der Lijn Buitenpost www.equinama.nl Loop je steeds tegen dezelfde valkuilen aan? Ben je toe aan veranderingen of aan een volgende stap in je ontwikkeling? Wil je persoonlijke inzichten? Graag begeleiden mijn paarden Gio, Stanley en ikzelf

Nadere informatie

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde

Nadere informatie

Jouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders

Jouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders - Dit basis Kindplan kan als onderdeel worden ingevoegd in het ouderschapsplan of los worden gebruikt door ouders al dan niet met hulp van een professional - Ouders ga na de eerste afspraak met een professional

Nadere informatie

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden

Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Spreekbeurt Huisdieren (goed) houden Hoi, ik ben Ikki. Wat leuk dat je je spreekbeurt doet over het houden van huisdieren! Daar kan ik je een heleboel over vertellen Bijvoorbeeld dat er veel komt kijken

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] 2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou.

JUST BE YOU.NL. Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen. Marian Palsgraaf - www.justbeyou. JUST BE YOU.NL Het mooiste wat je kunt worden is jezelf! 23 tips voor direct meer zelfvertrouwen Marian Palsgraaf - www.justbeyou.nl Het mooiste wat je kunt worden is jezelf. Mijn passie is mensen te helpen

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 4 Eigenwaarde Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 4 Eigenwaarde Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 4 Eigenwaarde Inhoud 2 1. Hoe zit het met je gevoel van eigenwaarde? 3 2. Welke talenten van jezelf ken je al? 4 3. Verborgen talenten & bewondering 6 4. Verborgen talenten & feedback

Nadere informatie

1Wat is examenvrees eigenlijk?

1Wat is examenvrees eigenlijk? 8 1Wat is examenvrees eigenlijk? Lars is bang voor spinnen. Toen hij de foto op dit werkboek zag, kreeg hij kippenvel en ging hij anders ademhalen. Toen we Lars vroegen of de spin hem kon bijten, riep

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs

Nadere informatie

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Met dit Ebook wil ik je graag inzichten geven in hoe je van jezelf kunt (leren) houden. Dit bereik je (wellicht helaas) niet door even een knop

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je.

Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je. Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je. Zo komt het dat een man zich losmaakt van zijn vader en moeder en zich hecht aan zijn vrouw, met wie hij één van lichaam wordt. - Genesis 2:24 samen_bw_v3.indd

Nadere informatie

5 manieren om je eigen pad te bewandelen

5 manieren om je eigen pad te bewandelen 5 manieren om je eigen pad te bewandelen Hierbij het nieuwe artikel met als onderwerp: 5 manieren om je eigen pad te bewandelen. Het is geschreven door wandelcoach Tineke Franssen. Tineke wandelt al een

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Succesvol zijn wie je bent. Monique Dekker, mei 2018

Succesvol zijn wie je bent. Monique Dekker, mei 2018 E-BOOK Succesvol zijn wie je bent. Monique Dekker, mei 2018 0 Inhoudsopgave 1. Voorwoord... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2. Inleiding... 3 Wie is Monique Dekker?... 3 3. Bewustzijn... 4 Zijn wie

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

Teambuilding met een beetje hulp

Teambuilding met een beetje hulp Teambuilding met een beetje hulp Iedereen kan soms wel een beetje hulp gebruiken. Niet alleen bij het beter samen laten werken van uw team, maar misschien ook wel bij de manier waarop u dat voor elkaar

Nadere informatie

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het

Nadere informatie

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor

Nadere informatie

De workshop Situationeel leidinggeven wordt incompany gegeven en op maat aangeboden.

De workshop Situationeel leidinggeven wordt incompany gegeven en op maat aangeboden. Workshop Situationeel leidinggeven Situationeel leidinggeven, krachtig in iedere situatie Als leidinggevende probeer jij het beste uit je medewerkers te halen. Daar profiteert de organisatie van, maar

Nadere informatie

E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER

E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER INLEIDING Het geven van feedback is een kunst. Het is iets anders dan het uiten van kritiek. Het verschil tussen beide ligt in de intentie. Bij

Nadere informatie

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren! Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.

Nadere informatie

Leiderschap is van iedereen

Leiderschap is van iedereen Leiderschap is van iedereen Eddy Karrenbelt Als u het wenkend perspectief leest in het boekje mensenzorg voor de transitie in de Langdurige Zorg. Dan vindt u het streefbeeld gedreven professionals. In

Nadere informatie

Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café

Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café Yvonne Kuijsters Kennismaken met mindfulness Wat is mindfulness Wat brengt het mij, wat heb ik eraan? Aandacht Aandacht is een vorm van oplettendheid.

Nadere informatie

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL

KINDEREN LEKKER IN HUN VEL KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

3 Vragen Ter Inspiratie

3 Vragen Ter Inspiratie 3 Vragen 3 Ter Inspiratie Ter Inspiratie Bert Tamboer www.berttamboer.com 1 Beste lezer, 3 Vragen Ter Inspiratie Dank je wel dat je mijn cadeautje voor 2017 hebt gedownload. In dit ebook lees je 3 vragen

Nadere informatie

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen bussum 2011 Wij wijzen erop dat het gebruik van de bijlagen bedoeld is voor de praktijk van de therapeut die de in het boek Stotteren: van theorie naar

Nadere informatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie 9 Communicatie-tools voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie Maar één persoon Je hebt maar een persoon nodig om nieuwe ervaringen te introduceren VOORWOORD Geen enkel

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan?

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Jolanda gaat op pad met onze Wandelcoach Tineke Franssen Jolanda (33) werkt als hypotheekadviseur in het bankwezen.

Nadere informatie

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht:

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: 1. Maak een spinnenweb van jouw belangrijkste vrienden. 2. Schrijf er telkens bij waar je die vriend hebt leren kennen. 3. Schrijf de meest positieve eigenschap als vriend

Nadere informatie

Welzijn:the animal point of view. Winny Weinbeck, Tinley gedragstherapeute voor papegaai

Welzijn:the animal point of view. Winny Weinbeck, Tinley gedragstherapeute voor papegaai Welzijn:the animal point of view Winny Weinbeck, Tinley gedragstherapeute voor papegaai Welzijn Dierenwelzijn is een complex begrip dat zowel het fysieke welzijn als het geestelijk welzijn omvat (Brambell

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Welzijn en Veiligheid Paard principes en praktijk

Welzijn en Veiligheid Paard principes en praktijk Equus Research & Therapy Welzijn en Veiligheid Paard principes en praktijk Dr. Machteld van Dierendonck gem DW 2009 1 Dr. Machteld van Dierendonck Klinisch Etholoog Expert in gedrag paardachtigen (half)

Nadere informatie

HOE JE IN 5 STAPPEN ECHT ZELFVERTROUWEN OPBOUWT

HOE JE IN 5 STAPPEN ECHT ZELFVERTROUWEN OPBOUWT HOE JE IN 5 STAPPEN ECHT ZELFVERTROUWEN OPBOUWT DOOR ANN VAN RIET WWW.ALTHEA-COACHING.BE Hallo! In dit e-book ga je leren hoe je echt zelfvertrouwen kan opbouwen. En daarmee bedoel ik dus niet gewoon denken

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Inhoud. Waarom jij niet zonder de acht randvoorwaarden van de pitch methode kunt. Het belang van Social Media voor je bedrijf. Wij zijn!

Inhoud. Waarom jij niet zonder de acht randvoorwaarden van de pitch methode kunt. Het belang van Social Media voor je bedrijf. Wij zijn! Inhoud Waarom jij niet zonder de acht randvoorwaarden van de pitch methode kunt. Het belang van Social Media voor je bedrijf. 1-2 3 Wij zijn! Inge Kaptein - Sinds 2012 communicatieadviseur Het spectrum

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

MODULE #7 CORE PURPOSE

MODULE #7 CORE PURPOSE MODULE #7 CORE PURPOSE Welkom bij het 90 dagen mindset coachings programma. Dit programma heeft de potentie om jouw leven compleet te veranderen de komende 90 dagen. Daarin is het belangrijk dat je de

Nadere informatie

meest geweldige beslissing de basis van je hele business speels avontuur

meest geweldige beslissing de basis van je hele business speels avontuur Proficiat! Dit is de meest geweldige beslissing die je kon nemen om jouw business te doen uitgroeien van een zaadje (lees: passie) naar een tuin vol bloemen (lees : fulltime inkomen). Echt waar. Dit wordt

Nadere informatie

RITUEEL. schrijven. Word de persoon die je altijd al had willen zijn.

RITUEEL. schrijven. Word de persoon die je altijd al had willen zijn. RITUEEL schrijven d a g b o e k Word de persoon die je altijd al had willen zijn. Welkom De persoon worden die je altijd al had willen zijn. Daarom schrijf ik. Door ritueel te schrijven kom je in verbinding

Nadere informatie

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als

4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als 4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent

Inhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen

Nadere informatie

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem

Nadere informatie

WERKBOEK. Durf te doen wat je raakt..

WERKBOEK. Durf te doen wat je raakt.. WERKBOEK Durf te doen wat je raakt.. Dag 1 what makes you happy Wat is jouw happy list? Waar word je blij van? Waardoor vergeet je de tijd? Wanneer voel je de sprankel in je buik? Wat is je droom, je wens

Nadere informatie

WERKBOEK. compassiechallenge. 10 dagen / minder perfectie meer mildheid. Stephanie van Workum ACT COACH. Naam: Datum:

WERKBOEK. compassiechallenge. 10 dagen / minder perfectie meer mildheid. Stephanie van Workum ACT COACH. Naam: Datum: WERKBOEK compassiechallenge 10 dagen / minder perfectie meer mildheid Stephanie van Workum ACT COACH Naam: Datum: compassiechallenge 10 dagen / minder perfectie meer mildheid Wat fijn dat je meedoet met

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

C. 3 Wat wil ik Wat is je ambitie/drive; jouw motivatie en interesse

C. 3 Wat wil ik Wat is je ambitie/drive; jouw motivatie en interesse C. 3 Wat wil ik Wat is je ambitie/drive; jouw motivatie en interesse en ook: wil ik werken, of door naar een (passende) hbo-opleiding? Optie 1: Een vraag die ieder mens zich vroeg of laat stelt: wat wil

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl

FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training

Nadere informatie

8 Stappen naar Succes

8 Stappen naar Succes 8 Stappen naar Succes Ik ga je een geheim vertellen; Al meer dan 4 jaar was ik zelfstandig Trainer en ik heb geworsteld en gezocht naar; Focus Mijn missie Wie is mijn doelgroep? Hoe kan ik een stabiel

Nadere informatie

Burn-out: een geluk bij een ongeluk

Burn-out: een geluk bij een ongeluk Burn-out: een geluk bij een ongeluk Als ik Els (39) voor het eerst spreek, is zij al bijna een jaar thuis vanwege een burn-out. Ze werkt zeven jaar als communicatiemedewerker voor een sportbond wanneer

Nadere informatie

De mens begon paarden te temmen rond 3000 voor Christus, en werden op grote schaal gebruikt voor diverse werkzaamheden.

De mens begon paarden te temmen rond 3000 voor Christus, en werden op grote schaal gebruikt voor diverse werkzaamheden. Naam: PAARDEN Het paard is een zoogdier en kan men in bijna alle delen van de wereld terugvinden. Een prachtig dier wat de wetenschappelijke naam '' Equus Caballus '' mee heeft gekregen. Paarden worden

Nadere informatie