Benchmark CO 2 -emissies personenmobiliteit Een handvat voor duurzaam gemeentelijk mobiliteitsbeleid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Benchmark CO 2 -emissies personenmobiliteit Een handvat voor duurzaam gemeentelijk mobiliteitsbeleid"

Transcriptie

1 Benchmark CO 2 -emissies personenmobiliteit Een handvat voor duurzaam gemeentelijk mobiliteitsbeleid

2 Colofon Titel Datum Versie Kenmerk Uitvoering Benchmark CO2-emissies personenmobiliteit 17 november 2009 Eindrapport CPX130/Mda/0058 Goudappel Coffeng Bronvermelding/ copyright Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met Goudappel Coffeng.

3 Inhoudsopgave 1. Waarom CO 2 -reductie? 7 2. Methode 9 3. CO 2 -emissies inwoners door mobiliteit CO 2 -emissies gemeenten > inwoners CO 2 -emissies gemeenten > inwoners CO 2 -emissies door bezoekers aan gemeenten Hoe beleid verduurzamen? 23 3

4 4 Hoofdpunten

5 Hoofdpunten CO 2 -reductie is voor gemeenten en regio s de komende jaren een belangrijke uitdaging. De CO 2 -emissie als gevolg van mobiliteit en de effecten van maatregelen zijn in beeld te brengen. Daarmee wordt de weg geopend naar verifieerbare bestuurlijke doelstellingen en afspraken op dit onderdeel. Langetermijnbeleid wordt nu gemaakt. Vragen die nu relevant zijn: - Wat is de huidige CO 2 -emissie door mobiliteit in mijn gemeente? - Wat zijn de effecten van het voorgenomen beleid? - Wat zijn realistische CO 2 -ambities rekening houdend met de beleidsruimte van de gemeente? - Wat moet ik van andere overheden verwachten? Een gemiddelde inwoner van Nederland stoot per jaar ongeveer kg CO 2 uit als gevolg van het verplaatsingsgedrag. Dat komt overeen met de uitstoot van zeven autoritten op en neer tussen Amsterdam en Parijs. Het verschil in CO 2 -emissie per inwoner tussen een gunstig en een ongunstig scorende gemeente bedraagt een factor 3. Tussen de Nederlandse gemeenten zijn er dus grote verschillen. Dit maakt het belangrijk om bij toekomstige ruimtelijke en mobiliteitsopgaven met deze factor rekening te houden. Opvallend in dit verband is dat van de grote Nederlandse steden juist een gemeente als Almere de hoogste CO 2 -emissie per inwoner kent. De verschillen worden verklaard door een complex aan factoren, waarbij in ieder geval van belang zijn: - de bevolkingssamenstelling van een gemeente; - de ruimtelijke kenmerken; - het verplaatsingsgedrag van de inwoners. Actieve leeftijdsgroepen (25 tot 50 jaar) maken relatief meer verplaatsingen. De bevolkingssamenstelling heeft derhalve invloed op het aantal verplaatsingen dat een inwoner maakt. Gemeenten met veel inwoners in de mobiele levensfase scoren relatief slecht op CO 2 -emissies in de personenmobiliteit. Dit zijn vooral gemeenten met een forse woningbouwopgave in de afgelopen jaren, zoals Haarlemmermeer en Amersfoort. Ruimtelijke kenmerken van een gemeente of regio beïnvloeden de lengte van de verplaatsingen die inwoners maken. Bepalend zijn: - het voorzieningenniveau; - de afstand tot de werkgelegenheid; - de ruimtelijke opbouw van een gemeente. Voor de komende jaren is het voor gemeenten en regio s een uitdaging beleidsmatig een belangrijke bijdrage te leveren aan de CO 2 - reductie. De resultaten van dit rapport geven handvatten voor strategische keuzen in de ontwikkeling naar meer duurzame mobiliteit. Een effectieve beleidsinzet bestaat in essentie uit vier pijlers, de zogenaamde vier v s: 1) voorkomen van verplaatsingen; 2) verkorten van verplaatsingen; 3) veranderen van de vervoerwijzekeuze; 4) verschonen van de voertuigen zelf. Het huidige beleid zet vooral in op het verschonen van de voertuigen, terwijl een beleid gericht op het voorkomen en verkorten van verplaatsingen veel effectiever is. Gemeenten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de CO 2 -reductie door in haar beleidsafwegingen consequent CO 2 -effecten mee te wegen. Dit vergt een integrale aanpak, waarbij het beschikbaar hebben van de juiste informatie van belang is, zodat de juiste beleidsacties ingezet kunnen worden. 5

6 CO2-emissie per sector 13% 3% 17% 48% CO2 Industrie- en Energiesector CO2 Verkeer en vervoer CO2 Gebouwde omgeving CO2 Landbouw 19% Overige broeikasgassen Emissie broeikasgassen per sector in Nederland; Bron: PBL/ CBS/ WUR (2007) 6

7 1. Inleiding: Waarom CO2-reductie? CO 2 -emissie is erkend als mondiaal probleem Door een versterkt broeikaseffect verandert het klimaat wereldwijd. De gevolgen hiervan zijn voor iedereen merkbaar. Een belangrijke oorzaak van het klimaatprobleem is de CO2-uitstoot door het gebruik van aardolie. Er is een groeiende consensus dat we de CO2-emissies de komende jaren sterk moeten verminderen. Om de klimaatverandering binnen acceptabele grenzen te houden, is de opgave de mondiale CO2-emissies te halveren ten opzichte van Om ontwikkelingslanden nog ruimte te bieden voor economische groei, heeft de Westerse wereld de opgave om te streven naar 80% reductie. In 1997 zijn hierover de eerste afspraken gemaakt in het Kyoto-protocol. In de aanstaande klimaatconferentie in Kopenhagen staan de vervolgafspraken op de agenda. Bijdrage van verkeer en vervoer Ongeveer 20% van de CO2-uitstoot in Nederland komt voor rekening van verkeer en vervoer. Als we de huidige trend van het groeiende verkeer niet doorbreken, dan neemt dit aandeel de komende decennia fors toe. Een trenddoorbraak is te forceren door ambitieuze doelen te stellen en het klimaatbeleid een centrale plaats in de mobiliteitsdiscussie te geven. Wat biedt dit onderzoek? De uitvoering van het mobiliteitsbeleid gebeurt in belangrijke mate door de decentrale overheden. De CO2-reductie in de mobiliteitssector is een belangrijke opgave voor de regio s en samenwerkende gemeenten. Deze CO2-benchmark biedt voor iedere gemeente in Nederland inzicht in de CO2-emissies veroorzaakt door personenvervoer van haar inwoners. In het onderzoek staat de mobiliteit van de eigen inwoners centraal. Daarnaast kijken we ook naar de mobiliteit van bezoekers. Voor beide soort verplaatsingen geven wij inzicht in de verschillen tussen de Nederlandse gemeenten. Handvatten voor duurzaam beleid Wij geloven dat het beschikbaar hebben van de juiste relevante informatie over verkeer en vervoer en de bijbehorende CO2-effecten een belangrijke bijdrage biedt aan het verduurzamen van het beleid. De resultaten geven handvatten voor strategische keuzen in de ontwikkeling naar meer duurzame mobiliteit. Dit is voor iedereen werkzaam in de wereld van verkeer en vervoer voor de komende jaren een belangrijke uitdaging. 7

8 Bepaling CO2-emissie intern extern bestuurder 0 0 passagier extern doorgaand gemeente X 0 0 intern Emissiefactoren vervoerwijzen per reizigerkilometer (per gram CO2 per reizigerkilometer) Onderscheid in intern, extern en doorgaand verkeer 8

9 2. Methode Waarop zijn de cijfers gebaseerd? De onderzoeksresultaten in dit rapport zijn gebaseerd op enerzijds de vervoerwijzeverdeling van inwoners van gemeenten uit het MobiliteitsOnderzoek Nederland (MON) en anderzijds gegevens over de CO2-uitstoot per reizigerskilometer per vervoerwijze. De combinatie van deze gegevens levert een overzicht van de gemiddelde CO2-uitstoot per inwoner en per bezoeker per gemeente. Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON) Het MON is een jaarlijks onderzoek naar de mobiliteit van Nederlanders. Op basis van dit onderzoek is per gemeente het aantal verplaatsingen en de gemiddelde verplaatsingsafstand bepaald. Daarbij is een onderscheid gemaakt naar de vervoerwijzen auto, bus/tram/metro, trein en fiets. De verplaatsingen per vervoerwijze zijn opgesplitst in verplaatsingen binnen de gemeente (interne verplaatsingen) en verplaatsingen vanuit of naar gemeenten (externe verplaatsingen). Het onderscheid tussen dit soort verplaatsingen is in nevenstaand figuur afgebeeld. Doorgaand verkeer is in deze zin niet opgenomen. Dit verkeer wordt toegekend aan de gemeente waar de verplaatsing de herkomst en de bestemming heeft. Vervoerwijze en uitstoot CO2 Om vanuit het aantal reizigerkilometers per vervoerwijze de CO2- uitstoot te berekenen, is gebruik gemaakt van gegevens over de CO2- uitstoot per reizigerskilometer. Per modaliteit levert dit een emissiefactor op. De gebruikte emissiefactoren CO2 per modaliteit en soort verplaatsing zijn hiernaast afgebeeld. De emissiefactoren CO2 voor personenauto s zijn afkomstig van het Ministerie van VROM (Emissieregistratie) en voor openbaar vervoer van het Ministerie van V&W (Stream-rapportage). We hebben gerekend met emissiefactoren bij gemiddelde bezetting van auto, bus en trein en deze onderverdeeld in interne en externe verplaatsingen. Autoritten binnen de bebouwde kom geven gemiddeld meer CO2- uitstoot dan ritten buiten de kom. Dit geldt ook voor het openbaar vervoer. In de benchmark is voor de interne ritten met bus/tram/metro de uitstoot van een gemiddelde stadsbus gehanteerd. Voor interne verplaatsingen met de trein gebruiken we de uitstoot van het sprintermaterieel. Voor de externe ritten in het openbaar vervoer is voor de bus/tram/metro de emissiefactor van een streekbus gehanteerd, voor de trein een combinatie van sprinters en IC s. Naast inwonergebonden CO2-emissies hebben we ook gemeentegebonden verplaatsingen van niet-inwoners geanalyseerd. Gemeenten met publiekstrekkers, zoals ziekenhuizen, universiteiten, maar ook gemeenten met veel werkgelegenheid trekken veel bezoekers, zoals forenzen, studenten, winkelbezoekers etc. 9

10 Resultaten in kaart Rangorde CO2-emissie per inwoner (alle gemeenten) 10 CO2-emissie door personenmobiliteit van de inwoners van de Nederlandse gemeenten (in ton CO2 per inwoner per jaar)

11 3. CO2-emissies inwoners door mobiliteit Landelijk gemiddelde Een gemiddelde inwoner van Nederland stoot per jaar ongeveer kg CO2 uit als gevolg van het verplaatsingsgedrag. Let wel, dit zijn dus alle personenverplaatsingen exclusief vakantieverkeer. Verplaatsingen per vliegtuig zijn niet opgenomen. Een CO2-uitstoot van kg per jaar komt overeen met ongeveer 450 liter benzine. In een gemiddelde gezinsauto kun je daarmee ongeveer kilometer rijden. Dit is ongeveer 7 keer op en neer van Amsterdam naar Parijs. Een andere manier om de CO2-uitstoot in perspectief te zetten is het te relateren aan energieverbruik. Een gemiddeld Nederlands huishouden verbruikt circa kwh aan elektriciteit. Dit komt overeen met ongeveer kg CO2. (bron: Milieucentraal, CE Delft) De kaart hiernaast geeft de CO2-emissies door personenmobiliteit van de Nederlandse gemeenten. Het verschil tussen de verschillende gemeenten is fors. Een gemeente als Dronten stoot per inwoner ongeveer 2,0 ton CO2 per jaar uit. Een inwoner van de gemeente Wageningen heeft gemiddeld een CO2-uitstoot van gemiddelde 0,7 ton. Dit verschil van 1,3 ton CO2 komt overeen met het brandstofverbruik van een autorit van ongeveer kilometer (8 keer op en neer naar Parijs). Stedelijke regio s scoren in vergelijking gunstig Op landelijke schaal scoren de gemeenten in de stedelijke regio s het meest gunstig. De stedelijke regio s van de Noordvleugel, Zuidvleugel, Brabantse Stedenrij, Stadsregio Arnhem Nijmegen en Twente zijn op de kaart als groene gebieden te herkennen. Deze gemeenten scoren relatief gunstig door mobiliteitskenmerken als beter OV- en fietsgebruik en ruimtelijke kenmerken als stedelijke dichtheden, waardoor afstanden naar voorzieningen korter zijn. Ook de Waddeneilanden scoren gunstig. Dit komt met name doordat de verplaatsingsmogelijkheden van de inwoners een beperking kennen. Dit grenseffect zien we ook bij gemeenten gelegen nabij de kust en de landsgrenzen van Nederland. Grensoverschrijdende verplaatsingen van personenvervoer zijn in de analyse wel meegenomen. CO2-emissie in landelijke regio s ongunstig In tegenstelling tot de stedelijke gebieden scoren de meer landelijke regio s slecht wat betreft de CO2-emissie door mobiliteit per inwoner. In de kaart zijn deze gebieden rood gekleurd. De noordelijke regio s zijn te herkennen, evenals de kop van Noord-Holland, de Flevopolder, Noord-Limburg, het Rivierengebied en delen van West-Brabant en Zeeland. De hogere CO2-emissie komt onder meer door de lage dichtheden. Hierdoor zijn voor deze inwoners relatief weinig voorzieningen in de directe nabijheid. Inwoners in landelijke regio s hebben derhalve gemiddeld lange verplaatsingsafstanden, waarbij de auto als vervoerwijze dominant is. 11

12 Resultaten in kaart Rangorde CO2-emissie per inwoner (gemeenten > inwoners) 1 Leiden 2 Amsterdam 3 Haarlem Amersfoort -3 Emmen -2 Almere CO2-emissie door personenmobiliteit van de inwoners van gemeenten met meer dan inwoners (in ton CO2 per inwoner per jaar)

13 4. CO2-emissies door mobiliteit gemeenten > Benchmark gemeenten > inwoners Op landelijke schaal is een vergelijking tussen afzonderlijke gemeenten niet altijd zuiver. Daarom is hier gekozen voor een vergelijking tussen gemeenten met een vergelijkbaar inwoneraantal. De resultaten van de CO2-emissie van deze (middel)grote gemeenten met meer dan inwoners staan hiernaast op kaart afgebeeld. Op de volgende pagina zijn de resultaten in tabelvorm te zien. Grootste steden scoren gunstig De grote steden in Nederland (Amsterdam en Rotterdam en in mindere mate Den Haag en Utrecht) scoren in deze vergelijking relatief gunstig wat betreft CO2-emissies door mobiliteit van de eigen inwoners. Dit komt mede dankzij het relatief hoge gebruik van het openbaar vervoer. Daarnaast geldt dat de inwoners van deze steden gemiddeld minder en kortere verplaatsingen maken. Dit hangt sterk samen met de samenstelling van de eigen bevolking en de ruimtelijke kenmerken van deze gemeenten met hoge stedelijke dichtheden. Historische compacte steden scoren goed De inwoners van Leiden en Haarlem hebben een relatief lage CO2- uitstoot. In de vergelijking met de andere (middel)grote steden scoren zij onder meer gunstig door de relatief korte verplaatsingsafstanden. Dit geldt met name voor de externe verplaatsingen. Dat beide steden in een stedelijke regio liggen helpt hierbij. Daarnaast geldt dat de inwoners voor de verplaatsingen gebruik maken van CO2-gunstige vervoerwijzen. Zij gebruiken voor interne verplaatsingen relatief vaak de fiets. Voor verplaatsingen naar buiten de woonplaats maken de inwoners relatief veel gebruik van het openbaar vervoer. Almere, Emmen en Amersfoort scoren ongunstig De CO2-emissie per inwoner ligt in Almere bijna 50% boven het gemiddelde van de (middel)grote gemeenten in Nederland. De belangrijkste reden voor de hoge CO2-uitstoot per inwoner zijn de lange verplaatsingsafstanden. Een gemiddelde verplaatsing van een inwoner van Almere is ongeveer 4 kilometer langer dan een verplaatsing van een inwoner van een willekeurige andere stad. Ook geldt dat in vergelijking met de andere gemeenten het fietsgebruik laag is. Groeikernen en CO2-emissie Steden met een sterke woningbouwopgave in de afgelopen decennia scoren ongunstig in de CO2-emissie. Dit geldt naast Almere en Amersfoort ook voor Haarlemmermeer en Zoetermeer. Voor de steden die de laatste jaren sterk zijn gegroeid qua inwoneraantal, geldt dat de inwoners allen gemiddeld veel verplaatsingen maken. Dit komt mede door de bevolkingssamenstelling van deze steden met relatief veel tweeverdieners. Voor Haarlemmermeer en Zoetermeer geldt bovendien dat de vervoerwijzekeuze van de inwoners ongunstig is. De inwoners van beide gemeenten kennen zowel een relatief laag OV-gebruik als een laag fietsgebruik. 13

14 Resultaten in tabel Aantal verplaatsingen per persoon per dag Gemiddelde verplaatsingsafstand Aandeel OV in verplaatsingen Aandeel fiets in verplaatsingen CO2-emissie CO2-emissie per inwoner per inwoner Gemeente (ton) (afw. gemidd.) Leiden 2,0 12,5 11% 48% 0,8-26% Amsterdam 1,8 12,9 21% 38% 0,9-22% Haarlem 2,0 11,7 10% 36% 0,9-20% Enschede 1,9 12,0 4% 38% 0,9-18% Rotterdam 1,7 13,6 20% 26% 0,9-17% Maastricht 2,2 11,9 9% 36% 1,0-13% Groningen 2,0 14,3 7% 53% 1,0-12% 's-gravenhage 2,0 12,4 17% 29% 1,0-10% Eindhoven 2,1 11,9 3% 35% 1,0-10% Utrecht 1,8 14,8 14% 38% 1,0-10% Dordrecht 2,0 12,0 5% 33% 1,0-10% Tilburg 2,0 12,4 5% 34% 1,0-6% Zaanstad 2,1 12,7 8% 35% 1,1-2% Arnhem 1,9 14,3 12% 30% 1,1-1% Ede 2,3 12,2 4% 38% 1,1-1% Nijmegen 2,2 13,2 8% 40% 1,1 1% Breda 2,3 13,2 4% 35% 1,2 6% 's-hertogenbosch 2,2 13,4 5% 30% 1,2 9% Apeldoorn 2,5 11,5 4% 41% 1,2 9% Zoetermeer 2,4 13,2 8% 28% 1,3 13% Haarlemmermeer 2,3 14,1 7% 29% 1,3 15% Zwolle 2,4 13,4 4% 48% 1,3 19% Emmen 2,1 14,4 1% 35% 1,4 23% Amersfoort 2,8 14,3 6% 41% 1,5 36% Almere 2,2 17,2 16% 27% 1,6 45% ongewogen gemiddelde 2,1 13,2 8% 36% 1,1 Overzicht van de mobiliteitskenmerken in de personenmobiliteit van gemeenten met meer dan inwoners 14

15 4. CO2-emissies door mobiliteit gemeenten > Evenals Haarlemmermeer en Zoetermeer is ook de gemeente Amersfoort de afgelopen jaren sterk gegroeid door de bouw van Vinex-wijken (Vathorst en Kattenbroek). Het fietsgebruik in Amersfoort is relatief goed, vooral in de verplaatsingen binnen de eigen gemeente. Echter het aantal verplaatsingen en de lengte van de gemiddelde verplaatsingsafstanden zijn relatief hoog waardoor de CO2-emissie van de inwoner van Amersfoort relatief ongunstig is. Van de steden > inwoners scoort Emmen na Almere het slechtst in de CO2-emissie door personenmobiliteit. Dit komt door de lange verplaatsingen die de inwoners van Emmen maken. Emmen is in oppervlakte een grote gemeente, waar de helft van de inwoners in de hoofdkern woont en de rest verspreid in de gemeente. De interne verplaatsingen zijn derhalve lang. Ook voor de externe verplaatsingen geldt dat de inwoners lange verplaatsingsafstanden maken. Dit komt door de ligging van Emmen in een dunbevolkt gebied. Bovendien is het autogebruik van de inwoners hoog. Fiets en openbaar vervoer zijn in de vervoerwijzeverdeling sterk ondervertegenwoordigd. Aantal verplaatsingen per persoon De tabel hiernaast geeft verschillende mobiliteitskenmerken per gemeente. Gemiddeld maakt een inwoner in een (middel)grote gemeente 2,1 verplaatsingen per persoon per dag. Het aantal personenverplaatsingen bedraagt minimaal 1,7 verplaatsingen in Rotterdam tot 2,8 verplaatsingen in Amersfoort. De samenstelling van de bevolking heeft hierop invloed. Gemiddelde verplaatsingsafstand Als we kijken naar de gemiddelde verplaatsingsafstand is het maximale verschil tussen de (middel)grote gemeenten ruim 5 kilometer. Een inwoner in Apeldoorn heeft een gemiddelde verplaatsing van 11,5 kilometer, terwijl een inwoner van Almere gemiddeld 17,2 kilometer per verplaatsing maakt. De stedelijke structuur, waaronder de dichtheid van de voorzieningen en de afstand tot de werkgelegenheid zijn hierbij van belang. Aandeel OV Het verplaatsingsgedrag van de inwoners is een sterk verklarende factor in de CO2-emissies. In dit overzicht heeft Amsterdam met 21% OV-gebruik in de verplaatsingen het hoogste aandeel openbaar vervoer. Emmen daarentegen heeft slechts een OV-aandeel van 1% in de totale verplaatsingen. Aandeel fiets De verplaatsingen die de inwoners per fiets afleggen hebben geen CO2-emissie. Hoe hoger het aandeel van de fiets in het verplaatsingspatroon, hoe gunstiger de CO2-uitstoot door personenmobiliteit. Groningen scoort hierin gunstig met een fietsgebruik van 53%. Almere kent daarentegen een aandeel fiets van 27% in de totale verplaatsingen. CO2-emissie per inwoner De uitkomsten zijn gepresenteerd in de CO2-emissie per inwoner. Ook voor een gemeente met een in de vergelijking relatief goede score, is een wereld te winnen. Een gemeente als Amsterdam kent veel inwoners. Een kleine verandering in de CO2-emissie per inwoner is vanuit het perspectief van de CO2-emissie van de gehele gemeente een enorme verbetering. 15

16 Resultaten in kaart Rangorde CO2-emissie per inwoner (gemeenten > inwoners) 1 Vlaardingen 2 Almelo 3 Delft Veenendaal -3 Hoorn -2 Hardenberg CO2-emissie door personenmobiliteit van de inwoners van gemeenten tussen de en inwoners (in ton CO2 per inwoner per jaar)

17 5. CO2-emissies door mobiliteit gemeenten > Benchmark gemeenten > inwoners Ook voor de gemeenten tussen de en inwoners is een vergelijking opgesteld. De resultaten van de CO2-emissie van inwoners door personenmobiliteit van deze gemeenten zijn op de kaart hiernaast afgebeeld. De scores van deze 41 gemeenten zijn in vijf klassen onderverdeeld. Op de volgende pagina zijn de resultaten in tabel te zien. Gemeenten in Randstad scoren gunstiger In deze benchmark valt op dat de gemeenten in de Randstad in de beste klasse scoren. Gunstige scores in de CO2-emissie geven de inwoners van Vlaardingen, Delft, Schiedam, Gouda en Katwijk. In dit overzicht scoort de gemeente Vlaardingen het meest gunstig met een CO2-uitstoot van 0,7 kg per inwoner. De gemiddelde inwoner van Vlaardingen maakt een relatief beperkt aantal verplaatsingen. Daarnaast geldt dat de inwoner van Vlaardingen relatief korte verplaatsingsafstanden maakt. Dit laatste geldt in het bijzonder voor de interne verplaatsingen. Dezelfde factoren bepalen ook de relatief gunstige score voor de buurgemeente Schiedam. Daarbij geldt bovendien dat de inwoner van Schiedam relatief veel met het openbaar vervoer reist. De gunstige CO2-emissie van Delft komt door de gunstige vervoerwijzeverdeling van de inwoners. Zowel in het gebruik van het openbaar vervoer als in het fietsgebruik scoort deze studentenstad in deze benchmark goed. Naast de gemeenten in de Randstad behoren ook Almelo en Helmond tot de beter scorende gemeenten. Voor zowel Almelo als Helmond geldt dat de gunstige uitkomsten veroorzaakt worden door het relatief lage aantal verplaatsingen en de beperkte totale verplaatsingsafstand van de eigen inwoners. Gedifferentieerd beeld bij ongunstige scores De uitkomsten van gemeenten met een relatief hoge CO2-emissie per inwoner geeft een gedifferentieerd beeld. Gemeenten als Hardenberg, Hoogeveen en Smallingerland scoren ongunstig, maar ook groeikernen als Hoorn, Veenendaal en Nieuwegein scoren slecht. Hardenberg, Hoogeveen en Smallingerland Voor de inwoners van Hardenberg geldt dat zij relatief veel verplaatsingen maken. Bovendien maken ze voor de verplaatsingen vooral gebruik van de auto. Zowel het totale aandeel OV-gebruik als het gebruik van de fiets van de inwoners van Hardenberg voor de externe verplaatsingen scoren in deze benchmark slecht. Voor de inwoners van Hoogeveen geldt eveneens dat de inwoners relatief veel verplaatsingen maken. Opvallend is dat het fietsgebruik voor ritten binnen de eigen gemeente laag is. Ook het gebruik van het OV in het verplaatsingspatroon is relatief laag. Voor Smallingerland met als hoofdkern Drachten geldt dat de inwoners in hun verplaatsingsgedrag lange verplaatsingsafstanden kennen. In de vervoerwijzeverdeling is de auto oververtegenwoordigd, vooral in de externe verplaatsingen. Hierdoor hebben de inwoners, ondanks het relatief gunstige aandeel fiets in de interne verplaatsingen, een hoge CO2-emissie door personenmobiliteit. 17

18 Resultaten in tabel 18 Aantal verplaatsingen per persoon per dag Gemiddelde verplaatsingsafstand Aandeel OV in verplaatsingen Aandeel fiets in verplaatsingen CO2-emissie CO2-emissie per inwoner per inwoner Gemeente (ton) (afw. gemidd.) Vlaardingen 1,6 11,9 8% 35% 0,7-36% Almelo 1,9 10,2 3% 40% 0,8-31% Delft 1,9 11,4 10% 41% 0,8-25% Schiedam 1,6 14,0 10% 33% 0,8-24% Helmond 1,9 11,5 3% 31% 0,9-18% Gouda 2,2 11,7 8% 46% 0,9-17% Leeuwarden 2,0 11,3 5% 45% 0,9-17% Amstelveen 2,2 10,6 8% 31% 0,9-16% Katwijk 2,3 10,0 3% 44% 0,9-16% Oss 2,0 10,5 3% 37% 0,9-15% Velsen 2,2 10,1 5% 35% 1,0-14% Alkmaar 2,1 13,0 7% 44% 1,0-12% Hilversum 2,0 12,2 4% 38% 1,0-10% Venlo 2,0 12,2 4% 37% 1,0-10% Zeist 2,0 12,4 7% 33% 1,0-10% CapelleaandenIJssel 2,0 11,8 10% 29% 1,0-9% Sittard-Geleen 2,1 11,0 3% 27% 1,0-7% Heerlen 2,1 10,8 5% 14% 1,0-7% Leidschendam-Voorburg 2,1 12,6 12% 31% 1,0-5% BergenopZoom 2,1 12,4 3% 32% 1,1-5% Hengelo 2,6 10,4 2% 41% 1,1-5% Lelystad 1,5 15,7 4% 29% 1,1-5% Westland 2,3 10,8 3% 37% 1,1-2% Roermond 2,2 11,7 4% 33% 1,1 1% Oosterhout 2,2 12,2 3% 30% 1,1 1% DenHelder 2,9 11,6 3% 39% 1,1 3% Purmerend 2,2 13,8 10% 32% 1,1 3% Terneuzen 2,3 11,4 1% 31% 1,2 12% Doetinchem 2,5 12,2 2% 41% 1,2 13% Assen 2,3 12,7 4% 40% 1,3 13% Roosendaal 2,3 14,2 3% 32% 1,3 13% Deventer 2,2 15,5 5% 38% 1,3 15% Barneveld 2,4 14,4 3% 39% 1,3 22% Spijkenisse 2,2 15,1 11% 27% 1,4 23% AlphenaandenRijn 2,5 12,9 5% 33% 1,4 24% Smallingerland 2,4 13,8 3% 40% 1,4 25% Nieuwegein 2,3 14,5 9% 31% 1,4 25% Hoogeveen 2,5 12,9 2% 34% 1,4 26% Veenendaal 2,6 14,9 3% 42% 1,4 29% Hoorn 2,4 15,1 8% 41% 1,4 30% Hardenberg 2,8 12,2 2% 35% 1,5 35% ongewogen gemiddelde 2,2 12,4 5% 35% 1,1 Overzicht van de mobiliteitskenmerken in de personenmobiliteit van gemeenten tussen de en inwoners

19 5. CO2-emissies door mobiliteit gemeenten > Hoorn, Veenendaal en Nieuwegein Evenals de uitkomsten bij de (middel)grote gemeenten scoren in deze benchmark ook de gemeenten met een groeikernstatus ongunstig. De bevolkingssamenstelling, met een relatieve oververtegenwoordiging van inwoners in een leeftijdsgroep tussen de 25 en 50 jaar, is hiervan de oorzaak. Deze meer actieve bevolkingsgroep met meer tweeverdieners maken gemiddeld meer verplaatsingen. Dit is ook te herleiden uit de mobiliteitskenmerken van de inwoners van deze gemeenten. Alle drie de gemeenten hebben gemiddeld meer verplaatsingen per inwoner dan het gemiddelde in deze benchmark, zoals nevenstaande tabel laat zien. In Hoorn speelt bovendien mee dat de inwoners gemiddeld lange verplaatsingsafstanden hebben. De inwoners van Hoorn hebben een relatief hoog aandeel openbaar-vervoergebruik in het verplaatsingspatroon en een hoog gebruik van de fiets voor ritten binnen de eigen gemeente. Desondanks heeft de ligging van Hoorn in een betrekkelijk dunbevolkt gebied een sterk effect op de uitkomst van de CO2-emissies van de inwoners door personenmobiliteit. Ook Veenendaal kent een hoog gebruik van de fiets voor de ritten binnen de eigen gemeente. Echter, de inwoners van Veenendaal maken relatief lange verplaatsingen. De inwoners van Nieuwegein kennen een hoog aandeel OV-gebruik in hun vervoerwijzekeuze, dit komt mede door de tram die Nieuwegein vanuit Utrecht bedient. Desondanks hebben de inwoners van Nieuwegein toch hoge emissies door personenmobiliteit. Ook hiervoor is, naast het aantal verplaatsingen, de totale verplaatsingsafstand die de inwoners van Nieuwegein maken verantwoordelijk. Aantal verplaatsingen per persoon De tabel hiernaast geeft de mobiliteitskenmerken in de personenmobiliteit. De inwoners van Lelystad kennen in dit overzicht de minste aantal personenverplaatsingen per dag van 1,5. De inwoners van Den Helder zijn hierin tweemaal zo actief en maken per dag gemiddeld 2,9 verplaatsingen. Gemiddelde verplaatsingsafstand Het aantal verplaatsingen in Lelystad mag dan weliswaar beperkt zijn, de gemiddelde verplaatsingsafstand is met 15,7 kilometer in dit overzicht het langst. Een inwoner van Katwijk heeft daarentegen gemiddeld 10 reizigerskilometer per verplaatsing. De ligging in de Flevopolder is voor de verplaatsingsafstand ongunstig in vergelijking met de ligging in de stedelijke Leidse regio. Aandeel OV In de vervoerwijzekeuze maken de inwoners van de gemeente verschillende keuzes. In Terneuzen kent het openbaar vervoer een aandeel van 1% in de totale verplaatsingen. De gemeente Leidschendam-Voorburg heeft in dit overzicht het meest gunstige aandeel openbaar vervoer. Hier maakt de inwoner in 12% van de verplaatsingen gebruik van het OV. Aandeel fiets Hoe hoger het aandeel van de fiets in het verplaatsingspatroon, hoe gunstiger voor de CO2-uitstoot. In dit overzicht scoort Gouda hierin gunstig met een fietsgebruik van 46%. Heerlen kent daarentegen een aandeel fiets van slechts 14% in de totale verplaatsingen. 19

20 Resultaten in kaart Rangorde CO2-emissie per bezoeker Rangorde CO2-emissie per bezoeker (> inwoners) CO2-emissie door personenmobiliteit van bezoekers aan gemeenten > (in ton CO2 per bezoeker per jaar) CO2-emissie door personenmobiliteit van bezoekers aan gemeenten (woonwerkpendel, studenten, winkelbezoekers) (in ton CO2 per bezoeker per jaar) 20

21 6. CO 2 -emissies door bezoekers aan gemeenten Effect van bezoekers op CO2 De hiervoor beschreven benchmark is gericht op de CO2-emissies als gevolg van de mobiliteit van de eigen inwoners van gemeenten. Om een totaal beeld van de CO2-emissie door personenmobiliteit te geven, zijn er naast de verplaatsingen van de eigen inwoners ook gemeentegebonden verplaatsingen van niet-inwoners. Deze verplaatsingen staan hier centraal, omdat gemeenten ook op de vervoerwijzekeuze van haar bezoekers invloed hebben, door bijvoorbeeld parkeerbeleid, inzet op P+R etc. Een vergelijking op basis van de personenmobiliteit van bezoekers levert deels andere resultaten op. Gebieden die relatief goed scoren in de CO2-emissie van bezoekers zijn West-Nederland en Brabant. Deze gebieden hebben op nevenstaande kaart een groene kleur. Opvallend is de score van de Noordvleugel van de Randstad. Zowel Amsterdam, Utrecht en Almere hebben een CO2-emissie in de laagste klasse. Dit geldt ook voor gebieden in Zeeland, gebieden rond de Veluwe, in Flevoland en in de noordelijke provincies. De ongunstige score qua CO2-emissie komt voort uit de gemiddeld lange verplaatsingen die bezoekers aan een gemeente maken. Hier liggen twee redenen aan ten grondslag. Ten eerste een dunbevolkt gebied in de directe omgeving, waardoor bezoekers van verder komen. Ten tweede specifieke werkgelegenheid en/of voorzieningen gelegen binnen de gemeente, waarvoor bezoekers gemiddeld langere verplaatsingen voor lief nemen. Bezoekers (middel)grote gemeenten De kaart met een kleinere uitsnede laat de vergelijking zien van de CO2-emissie van bezoekers aan de gemeenten met meer dan inwoners. In vergelijking met de resultaten van de inwonergebonden verplaatsingen valt op dat Amsterdam buiten de top 3 van de gunstige scores valt. Voor Amsterdam geldt dat ondanks het hoge aandeel OV in de verplaatsingen, de bezoekers aan de hoofdstad relatief lange verplaatsingsafstanden hebben. In het totale beeld blijven de meest gunstige en minst gunstige gemeenten nagenoeg gelijk. Leiden en Haarlem hebben ook voor de personenmobiliteit van bezoekers gunstige scores wat betreft CO2- emissies en Almere scoort hierin ongunstig. Dit komt zowel doordat de bezoekers van Leiden en Haarlem van relatief dichtbij komen en relatief vaak per openbaar vervoer of per fiets reizen. Bij Almere is het precies andersom: bezoekers komen van ver en gaan vaak met de auto. Lange verplaatsingsafstanden vormen een sterk verklarende variabele. Het gaat hierbij niet alleen om dunbevolkte regio s, maar ook om specifieke werkgelegenheid of voorzieningen waarvoor bezoekers gemiddeld een lange verplaatsing maken. Dit is de reden dat gemeenten als Amsterdam, Utrecht, Haarlemmermeer, s-hertogenbosch en Maastricht ongunstig scoren. 21

22 Handvatten voor een CO2-beleid A B 23km A B 14km Voorkomen 1 2 Verkorten 4 Verschonen 3 Veranderen 22

23 7. Hoe beleid verduurzamen? Aanbevelingen voor steden Er is een grote fluctuatie in de CO2-emissie door personenmobiliteit van gemeenten. Vooral de ruimtelijke verschillen geven hiervoor een goede verklaring. Dit betekent voor gemeenten dat een aanpak in de reductie van de CO2-emissie door mobiliteit niet eenvoudig is. Toch zijn er wel degelijk factoren die een gemeente kan beïnvloeden. Dit vergt een integrale aanpak, waarbij het beschikbaar hebben van de juiste informatie van belang is, zodat de juiste beleidsacties ingezet kunnen worden. Wat kan een gemeente doen? Het gemeentelijk beleid gericht op een vermindering van de CO2- emissies door mobiliteit heeft in essentie vier pijlers; de zogenaamde vier v s: 1) voorkomen 2) verkorten 3) veranderen 4) verschonen Voorkomen De gemeente kan invloed uitoefenen op de hoeveelheid verplaatsingen die haar inwoners en bezoekers maken. Tussen de gemeenten bestaan verschillen wat betreft het aantal verplaatsingen van een inwoner per dag. Uit de benchmark blijkt dat inwoners van compacte en/of complete steden minder verplaatsingen maken. Een belangrijk instrument om hierin te sturen is de ruimtelijke ordening. Het afstemmen en mengen van functies en activiteiten is daarbij een opgave. Ook de inzet van meer telewerken is belangrijk bij het voorkomen van verplaatsingen. Mobiliteitsmanagement van bedrijven speelt hierbij een rol. Verkorten De verschillen in de verplaatsingsafstanden tussen gemeenten zijn groot: in Almere reist een gemiddelde inwoner 40 km per dag, terwijl een inwoner van Leiden gemiddeld 25 km per dag reist. Mogelijke aangrijpingspunten voor het beleid zijn vervoermanagement, parkeren op afstand en menging van activiteiten en functies, zodat een goede balans in wonen, werkgelegenheid en voorzieningen ontstaat. Veranderen Veranderen vereist een aanpassing in de vervoerwijzekeuze van de inwoners en bezoekers van een gemeente. Voor het stimuleren tot het gebruik van groenere vervoerwijzen bestaat een heel palet aan maatregelen. Het palet bestrijkt aan de ene kant de zachte maatregelen als imagoverbetering en marketing en aan de andere kant harde maatregelen als sturing met behulp van tarieven. Tussen de Nederlandse gemeenten bestaan aanzienlijke verschillen in het gebruik van het openbaar vervoer en de fiets. Hier is voor gemeenten ruimte om in te grijpen. Ook maatregelen als een hogere autobezettingsgraad hoort bij een groenere vervoerwijze. Verschonen De gemeente kan minder directe invloed uitoefenen op de technische karakteristieken van de voertuigen waarmee inwoners en bezoekers zich verplaatsen. Hetzelfde geldt voor de brandstoffen die deze voertuigen nodig hebben. Wel kunnen gemeenten zelf het goede voorbeeld geven door het gemeentelijk wagenpark te vergroenen, bijvoorbeeld door de aanschaf van aardgasvoertuigen of elektrische voertuigen. Daarnaast kunnen gemeenten ontwikkelingen faciliteren, bijvoorbeeld door oplaadpunten voor elektrische auto s aan te leggen of vulpunten voor biobrandstoffen of aardgas. 23

24 24 Handvatten voor een CO2-beleid Effecten van beleidsambitie op CO2-emissie mobiliteit 3% 2% 1% Effect op CO2-emissie V&V 0% afname congestie bezettingsgraad auto bezettingsgraad bus doorstroming/rijgedrag binnen bebouwde kom modal shift à la Groningen autokilometers extern verkeer autokilometers intern verkeer vrachtautokilometers Het effect op de CO2-emissie door verkeer en vervoer bij een verbetering van 5% op diverse beleidsaspecten

25 7. Hoe beleid verduurzamen? Gemeenten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de CO2- reductie in de personenmobiliteit. Voor de gemeente s-hertogenbosch is specifiek onderzocht welke beleidsacties ingezet kunnen worden. De resultaten van dit onderzoek bieden voor gemeenten en regio s aanknopingspunten bij het inzetten van maatregelen om te komen tot een reductie van de CO2-emissie. CO2-beleid gemeente Den Bosch De gemeente Den Bosch heeft in 2008 laten onderzoeken hoe hoog de CO2- emissies door gemeentelijke mobiliteit in 2020 zijn, wat de invloed van het bestaande verkeers- en vervoersbeleid op deze CO2-emissies is en wat de effecten zijn van aanvullend beleid. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van het gemeentelijk verkeersmodel. Uit het onderzoek bleek dat de CO2-emissies door mobiliteit voor 2/3 voor rekening komt van het personenvervoer, en voor 1/3 voor rekening van het vrachtvervoer. Het verkeer met een herkomst en bestemming binnen de gemeente heeft maar een gering aandeel in de totale CO2-emissies. Het bestaande V&V-beleid van Den Bosch heeft tot doel het aandeel van de fiets en het openbaar vervoer fors te verhogen. De berekeningen met het verkeersmodel tonen aan dat dit beleid tot een afname van de CO2-emissies door mobiliteit met circa 3% zal leiden. Met alleen dit modal shift beleid zijn ambitieuze CO2-doelstellingen niet te realiseren. Lange termijn beleid wordt nu gemaakt! Voor de komende jaren is het voor gemeenten en regio s een uitdaging beleidsmatig een belangrijke bijdrage te leveren aan de CO2-reductie. Dit vergt nu inzet omdat CO2-reductie een lange adem vraagt. Goudappel Coffeng kan voor uw gemeenten de CO2-emissie als gevolg van mobiliteit in beeld brengen, evenals de effecten van mogelijke maatregelen. Daarmee wordt de weg geopend naar verifieerbare bestuurlijke doelstellingen en afspraken op CO2-reductie. De resultaten van dit rapport geven handvatten voor strategische keuzen in de ontwikkeling naar meer duurzame mobiliteit. Inzet is nodig omdat zonder maatregelen de CO2-uitstoot door mobiliteit fors toeneemt door de mobiliteitsgroei in de komende decennia. Een trenddoorbraak is te forceren met het stellen van ambitieuze doelen en het klimaatbeleid een centrale plaats te geven in de mobiliteitsdiscussie. Dit is voor iedereen die werktin de wereld van verkeer en vervoer voor de komende jaren een belangrijke uitdaging. Nevenstaande figuur geeft de effecten van verschillende beleidsambities op de CO2-emissies door verkeer en vervoer. Wanneer gemeentelijk beleid leidt tot een verhoging van de bezettingsgraad van de auto met 5%, betekent dit een afname van de CO2-emissies door mobiliteit met circa 1%. Een ambitieuze afname van de externe mobiliteit met 5% leidt tot een afname van de CO2-emissies met 3%. Het verminderen van de congestie biedt weinig soelaas. Uit het onderzoek blijkt dat er niet direct één maatregel is waarmee gemeenten op korte termijn forse CO2-reducties kunnen realiseren: er moet op meerdere fronten tegelijk worden gestreden. 25

26 26 Bijlagen

27 A. Wat is CO2? Hoe leidt CO2 tot klimaatverandering? Klimaatverandering ontstaat door het stijgen van de gemiddelde temperatuur op aarde, en dat komt weer door de gestegen concentratie broeikasgassen, waaronder CO2, in de atmosfeer. De gemiddelde temperatuur aan het aardoppervlak is in de 20e eeuw met 0,6 graden Celsius gestegen. Dat lijkt niet veel, maar de gevolgen zijn meetbaar. Drie recente jaren (1997, 1998 en 2003) waren de warmste sinds en waarschijnlijk de warmste in duizend jaar. De zeespiegel is tussen tien en twintig centimeter gestegen. Op gematigde en hogere breedtegraden valt nu meer regen. Deze veranderingen zijn waarschijnlijk grotendeels door de mens veroorzaakt; de temperatuur zal voorlopig ook blijven stijgen. Gevolgen van klimaatverandering Volgens schattingen zal de gemiddelde temperatuur op aarde de komende honderd jaar stijgen met 1,4 tot 5,8 graden Celsius. Daarvan zijn wereldwijd de gevolgen te verwachten. De belangrijkste zijn een verdere stijging van de zeespiegel door het afsmelten van gletsjers en andere ijsmassa's, meer bosbranden, afstervend koraal, het ontdooien van de permafrost, grotere woestijnen, zoetwatertekort, veranderingen in de voedselproductie en bedreiging van de volksgezondheid, door tekort aan water of voedsel, of door grotere verspreiding van ziektes zoals malaria. (bron: Zo werkt klimaatverandering Broeikasgassen zoals kooldioxide (CO2) en methaan (CH4) zijn noodzakelijk voor het leven op aarde. Zonder het gasmengsel in de atmosfeer zou de gemiddelde temperatuur -18 graden Celsius zijn. De gemiddelde wereldtemperatuur bedraagt nu ongeveer 12 graden Celsius boven nul. Maar de concentratie broeikasgassen (met name kooldioxide) is dertig procent gestegen sinds de industriële revolutie van tweehonderd jaar geleden. Het versterkte broeikaseffect dat hiervan het gevolg is, brengt klimaatveranderingen met zich mee die schadelijk kunnen uitpakken voor het leven op aarde. 27

28 B. Wat is het MON? Mobiliteitsonderzoek Nederland Waarheen, wanneer, hoe en waarom verplaatsen Nederlanders zich? Daarover gaat het Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON). Het MON levert informatie voor onderzoekers en beleidsmakers op het gebied van verkeer en vervoer. Het MON is een continu onderzoek naar de mobiliteit van de Nederlandse bevolking. Er worden gegevens verzameld over de verplaatsingen van personen. Dit zijn gegevens als het doel van de verplaatsing, de herkomst en bestemming, de vervoerwijze en het tijdstip. Ook worden gegevens over het huishouden en over de personen daarbinnen geregistreerd. Op grond van het basisonderzoek kunnen uitspraken gedaan worden over alle verplaatsingen die beginnen en/of eindigen in Nederland (met uitzondering van verplaatsingen gerelateerd aan vakanties) van alle in Nederland woonachtige personen (met uitzondering van tehuisbewoners). Het Basisonderzoek MON vindt jaarlijks plaats en levert ten minste netto respondenten op. MON is een steekproefonderzoek. Dat betekent dat slechts een deel van de bevolking waarvan we het verplaatsingsgedrag willen onderzoeken daadwerkelijk onderzocht wordt. De steekproef van MON is aselect, waardoor de geselecteerde huishoudens bij toeval in het onderzoek betrokken worden. In het MON worden alleen mensen ouder dan 12 jaar ondervraagd. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de MON-data van de jaren 2004 tot en met Deze data zijn gestapeld en geven daarmee een gemiddeld beeld van de verplaatsingen tussen 2004 en Het stapelen van de data verhoogt de representativiteit. Het MON maakt gebruik van enquêtes. Er is een standaardenquête die bestaat uit een schriftelijke huishoudvragenlijst en persoonsvragenlijsten. Op de huishoudvragenlijst staan vragen over het huishouden, zoals de samenstelling en grootte van het huishouden, leeftijd, geslacht en opleiding van personen in dat huishouden. Op de persoonsvragenlijst kunnen alle verplaatsingen over één dag worden ingevuld. De persoonsvragenlijst is een soort dagboek: voor een dag in een week moet de respondent invullen welke verplaatsingen hij of zij maakt en hoe hij of zij zich verplaatst. 28

29 Voor meer informatie Voor meer informatie: Robert van den Brink ( ; Bas Govers ( ; Dit rapport is ook te downloaden via

30 Goudappel Coffeng Deventer Snipperlingsdijk BJ Deventer Telefoon Fax Postbus AD Deventer goudappel@goudappel.nl

Woningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties. Prijs per m² GBO in mediaan 2017

Woningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties. Prijs per m² GBO in mediaan 2017 Woningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties woningen woningen. Provincie Drenthe Assen 67.700 31.400 Woningvoorraad 32.900 33.700 33.700 Tussenwoning 448 16,7 166.000

Nadere informatie

thema 1 Nederland en het water topografie

thema 1 Nederland en het water topografie thema 1 Nederland en het water topografie Argus Clou Aardrijkskunde groep 6 oefenkaart met antwoorden Malmberg s-hertogenbosch thema 1 Nederland en het water topografie Gebergten Vaalserberg Plaatsen Almere

Nadere informatie

IN EERSTE HALFJAAR 2002. Paula van der Brug en Robert Selten. April 2005. Het aantal gestarte trajecten in het eerste halfjaar van 2002.

IN EERSTE HALFJAAR 2002. Paula van der Brug en Robert Selten. April 2005. Het aantal gestarte trajecten in het eerste halfjaar van 2002. Centraal Bureau voor de Statistiek Centrum voor Beleidsstatistiek UITSTROOM UIT DE UITKERING NA START REÏNTEGRATIETRAJECT IN EERSTE HALFJAAR 2002 Paula van der Brug en Robert Selten April 2005 Op 1 januari

Nadere informatie

De waarde van winkels

De waarde van winkels De waarde van winkels Gerard Marlet Nederlandse Raad Winkelcentra 20 januari 2015 Smart people, strong cities (Cpb) aandeel hoogopgeleiden 50,9% tot 79,2% 46,5% tot 50,9% 39,8% tot 46,5% 37,7% tot 39,8%

Nadere informatie

Waar moeten we bouwen en waar (nog) niet. Gerard Marlet 11 oktober 2016

Waar moeten we bouwen en waar (nog) niet. Gerard Marlet 11 oktober 2016 Waar moeten we bouwen en waar (nog) niet Gerard Marlet 11 oktober 2016 De triomf van de stad... 400.000 Prijs standaardwoning (in euro's) 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 Gemiddelde van

Nadere informatie

Verkeersplanning. 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1

Verkeersplanning. 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1 Verkeersplanning 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 1 Effecten van verkeer- en vervoersbeleid op stil, schoon en zuinig Robert van den Brink 7e SilentRoads Symposium, 18 mei 2010 2 de vier V sv A B

Nadere informatie

CRITERIA PRODUCTRATING OPSTALVERZEKERING PRIJS

CRITERIA PRODUCTRATING OPSTALVERZEKERING PRIJS CRITERIA PRODUCTRATING OPSTALVERZEKERING PRIJS Om tot de ProductRating Prijs te komen heeft MoneyView de gemiddelde marktpositie van elk product berekend over 28.368 fictieve klantprofielen. Deze klantprofielen

Nadere informatie

Woningen. Prijzen en transacties. Provincie / Steden. Marktgegevens en prognoses. Transactieprijzen koopwoningen in mediaan 2016

Woningen. Prijzen en transacties. Provincie / Steden. Marktgegevens en prognoses. Transactieprijzen koopwoningen in mediaan 2016 Woningen 2017 Provincie / Steden Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties Aantal inwoners 2016 Aantal woningen 2016 Woningvoorraad/ huishoudens/inwoners 2020 2025 Koopwoningen Aantal verkochte

Nadere informatie

Robots houden groei arbeidsmarkt (nog) niet tegen

Robots houden groei arbeidsmarkt (nog) niet tegen Robots houden groei arbeidsmarkt (nog) niet tegen AMSTERDAM - Het aantal banen dat verloren gaat aan automatisatie is nog steeds kleiner dan de vraag naar werknemers van vlees en bloed. Het aantal vacatures

Nadere informatie

Wijziging Regeling uitvoering en financiering Wet inschakeling werkzoekenden

Wijziging Regeling uitvoering en financiering Wet inschakeling werkzoekenden Wijziging Regeling uitvoering en financiering Wet inschakeling werkzoekenden SZW «Wet inschakeling werkzoekenden» Wijziging Regeling uitvoering en financiering Wet inschakeling werkzoekenden in verband

Nadere informatie

De waarde van de Academie. Gerard Marlet Antwerpen 7 november 2013

De waarde van de Academie. Gerard Marlet Antwerpen 7 november 2013 De waarde van de Academie Gerard Marlet Antwerpen 7 november 2013 Een stad met een Academie heeft meer 1,8% Aantal kunstenaars als percentage van de bevolking 18 Aanbod galerieën per 100.000 inwoners 1,6%

Nadere informatie

Wijziging Uitvoeringsregeling inkoop arbeidsvoorziening door gemeenten

Wijziging Uitvoeringsregeling inkoop arbeidsvoorziening door gemeenten Wijziging Uitvoeringsregeling inkoop arbeidsvoorziening door gemeenten SZW 2 december 1998/nr. AM/ARV/98/35644 Directie Arbeidsmarkt Werkgelegenheid Gelet op artikel 137a, tweede lid, van de Algemene bijstandswet,

Nadere informatie

2e Paasdag maandag 17 april

2e Paasdag maandag 17 april T-Shop 14 zondag 16 Alkmaar 10:00-18:00 gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten Almelo 10:00-17:00 gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten Almere Traverse 10:00-18:00 gesloten

Nadere informatie

Na Amsterdam is Utrecht de stad met de meeste deelauto s. In deze stad staan meer auto s dan in Den Haag en Rotterdam samen.

Na Amsterdam is Utrecht de stad met de meeste deelauto s. In deze stad staan meer auto s dan in Den Haag en Rotterdam samen. Memo Van Datum Onderwerp Friso Metz Trends gedeeld autogebruik Doorkiesnummer Bijlage(n) 6-254 392 Opnieuw toename van deelauto s Het aantal deelauto s in Nederland is tussen september 28 en maart 29 met

Nadere informatie

Amsterdam, 14 januari 2019 P e r s b e r i c h t

Amsterdam, 14 januari 2019 P e r s b e r i c h t Hoeveel van je eerste maandsalaris geef je uit aan afval? Cijfers Adzuna: In Hoorn geeft men gemiddeld 14,9% van een maandsalaris uit aan afvalstoffenheffing AMSTERDAM - Het percentage salaris dat huishoudens

Nadere informatie

CRITERIA PRODUCTRATING INBOEDELVERZEKERING PRIJS

CRITERIA PRODUCTRATING INBOEDELVERZEKERING PRIJS CRITERIA PRODUCTRATING INBOEDELVERZEKERING PRIJS Om tot de ProductRating Prijs te komen heeft MoneyView de gemiddelde marktpositie van elk product berekend over 28.656 fictieve klantprofielen. Deze klantprofielen

Nadere informatie

Foto van de Drechtsteden

Foto van de Drechtsteden Foto van de Drechtsteden Raadscommissie ABZ 3 september 2012 Sjoerd Veerman Rien Val 1 De aantrekkingskracht van de Drechtsteden Gerard Marlet 6 maart 2012 The paradox of urban triumph bereikbaarheid banen

Nadere informatie

Bijlage 1: Uitwerking per regio

Bijlage 1: Uitwerking per regio De locatiekeuzes worden in deze bijlage per regio weergegeven. Daarbij volg ik de grenzen van het arrondissement / de politie-eenheid. 1. Regio Noord-Nederland eenheid Noord-Nederland leidt eenduidig tot

Nadere informatie

Den Haag, 17 mei 2000

Den Haag, 17 mei 2000 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 17 mei 2000 Hierbij leg ik aan uw Kamer over, conform artikel 10a, lid 6 van de Welzijnswet 1994, de tekst van de algemene maatregel

Nadere informatie

Leiden 2018 Atlas voor gemeenten

Leiden 2018 Atlas voor gemeenten Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leiden 2018 Atlas voor gemeenten Samenvatting De Atlas voor Gemeenten vergelijkt al 20 jaar de 50 grootste stedelijke

Nadere informatie

Vergelijking discriminatiemeldingen 2012 binnen de G32

Vergelijking discriminatiemeldingen 2012 binnen de G32 Vergelijking discriminatiemeldingen 2012 binnen de G32 Toelichting Benadrukt dient te worden dat de discriminatiecijfers van de G32 onderling moeilijk vergelijkbaar zijn. Als een bepaalde gemeente (op

Nadere informatie

BIJLAGEN. Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart

BIJLAGEN. Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart BIJLAGEN Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie Sociaal en Cultureel Rapport 2008 Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, december 2008 Bijlage

Nadere informatie

Platform Detailhandel Nederland 1 van 7. Gemeente. Emmen

Platform Detailhandel Nederland 1 van 7. Gemeente. Emmen Gemeenten moeten vaart maken met rooftassenverbod Uit onderzoek van het Platform Detailhandel Nederland naar de 50 grootste gemeenten blijkt dat in slechts 13 plaatsen de winkeliers gesteund worden met

Nadere informatie

Binnensteden en hun bewoners

Binnensteden en hun bewoners Binnensteden en hun bewoners 11 Bert Raets Publicatiedatum CBS-website: 23 september 211 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader voorlopig cijfer x

Nadere informatie

Geachte Voorzitter, Voorzitter van de Tweede Kamer. der Staten Generaal Interne postcode 270 Postbus EA Den Haag Telefoon

Geachte Voorzitter, Voorzitter van de Tweede Kamer. der Staten Generaal Interne postcode 270 Postbus EA Den Haag Telefoon Directoraat-Generaal Wonen Directie Strategie Kennisontwikkeling Rijnstraat 8 Postbus 30941 Voorzitter van de Tweede Kamer 2500 GX Den Haag der Staten Generaal Interne postcode 270 Postbus 20018 2500 EA

Nadere informatie

Leiden in de Atlas voor gemeenten 2015

Leiden in de Atlas voor gemeenten 2015 Beleidsonderzoek & Analyse BOA Feitenblad draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leiden in de Atlas voor gemeenten 2015 Samenvatting De Atlas voor Gemeenten vergelijkt al 17 jaar de 50

Nadere informatie

Bijlage verzuimcijfers

Bijlage verzuimcijfers Bijlage cijfers 1. Landelijke cijfers De cijfers over het schooljaar - zijn afkomstig uit de leerplichttelling die jaarlijks onder de gemeenten wordt uitgevoerd. De respons van gemeenten bedroeg dit jaar

Nadere informatie

De staatssecretaris van Volksgezondheid Welzijn en Sport, Mevrouw drs. C.I.J.M Ross-van Dorp, Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

De staatssecretaris van Volksgezondheid Welzijn en Sport, Mevrouw drs. C.I.J.M Ross-van Dorp, Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG De staatssecretaris van Volksgezondheid Welzijn en Sport, Mevrouw drs. C.I.J.M Ross-van Dorp, Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Bijlagen 3 Inlichtingen bij Uw kenmerk GVM2522185 Dossier/volgnummer 55807A-051

Nadere informatie

Absoluut verzuim. Absoluut verzuim totaal verzuim. > 3 maanden. Opgelost in schooljaar

Absoluut verzuim. Absoluut verzuim totaal verzuim. > 3 maanden. Opgelost in schooljaar Bijlage 1. Landelijke gegevens De gegevens over het schooljaar 2014-2015 zijn afkomstig uit de leerplichttelling die jaarlijks onder de gemeenten wordt uitgevoerd. De respons op de leerplichttelling bedroeg

Nadere informatie

Toiletreclame Regionale Tarieven Indoormedia

Toiletreclame Regionale Tarieven Indoormedia Volume netwerk Horeca Doelgroep 13-49 Alkmaar 1 2 weken 34 17 10 950,- 135,- 495,- 115,- Almere 1 2 weken 17 8 5 475,- 115,- 250,- 110,- Amersfoort 1 2 weken 50 25 15 1.425,- 150,- 745,- 125,- Amsterdam

Nadere informatie

Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s:

Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s: Toelichting gegevens waarstaatjegemeente.nl bij de thema s: - Jeugd en Jeugdhulpverlening - Onderwijs Oktober 2015 Ctrl/BI C. Hogervorst Het beeld dat bij dit thema naar voren komt past bij een grotere

Nadere informatie

Toeristisch bezoek aan Dordrecht

Toeristisch bezoek aan Dordrecht Toeristisch bezoek aan Dordrecht Besteding van toeristische bezoekers groeit naar meer dan 100 miljoen In 2010 zorgde het toeristisch bezoek in Dordrecht voor een economische spin-off van ruim 73 miljoen.

Nadere informatie

Speellijst Was Getekend, Annie M.G. Schmidt

Speellijst Was Getekend, Annie M.G. Schmidt Speellijst Was Getekend, Annie M.G. Schmidt September 2017 Schouwburg het Park, Hoorn 15-9-2017 20:15 Schouwburg het Park, Hoorn 16-9-2017 20:15 Schouwburg het Park, Hoorn 17-9-2017 19:30 DeLaMar Theater

Nadere informatie

BELEIDSONDERZOEK Leidenincijfers draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming

BELEIDSONDERZOEK Leidenincijfers draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming BELEIDSONDERZOEK Leidenincijfers draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leiden 2016 Atlas voor gemeenten Samenvatting De Atlas voor Gemeenten vergelijkt al 18 jaar de 50 grootste stedelijke

Nadere informatie

Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014

Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014 Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014 Kantorenmarkt uit balans De situatie op de Nederlandse kantorenmarkt is zeer ongunstig. Het aanbod van kantoorruimte ligt structureel op een zeer hoog niveau

Nadere informatie

Leiden in de Atlas voor gemeenten 2014

Leiden in de Atlas voor gemeenten 2014 Beleidsonderzoek & Analyse BOA Feitenblad draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leiden in de Atlas voor gemeenten 2014 Samenvatting Dit jaar is het thema van de Atlas Economie & Arbeidsmarkt.

Nadere informatie

Aantal deelauto s stijgt licht grote en middelgrote steden blijven achter

Aantal deelauto s stijgt licht grote en middelgrote steden blijven achter Memo Van Datum Onderwerp Friso Metz Trends gedeeld autogebruik 21 tweede halfjaar Doorkiesnummer Bijlage(n) 6-254 392 - Aantal deelauto s stijgt licht grote en middelgrote steden blijven achter In september

Nadere informatie

T-Mobile Netherlands.

T-Mobile Netherlands. T-Mobile Netherlands. Vergelijkend kwalitatief onderzoek naar de Nederlandse GSM netwerken door KEMA, periode januari - juli 2007. TMNL 2007 Monday, 15 October 2007 1 KEMA Drive Test. Gebruikte methode.

Nadere informatie

OnSignalement 5e jaargang, nr 6 6 juli 2010

OnSignalement 5e jaargang, nr 6 6 juli 2010 OnSignalement 5e jaargang, nr 6 6 juli 2010 Hengelo één van de veiligste grote steden De gemeente Hengelo is nog steeds één van de veiligste grote steden van. Dit blijkt uit de resultaten van landelijke

Nadere informatie

Vaatkeurmerk x x x x x x. x x x

Vaatkeurmerk x x x x x x. x x x PAV Academisch Medisch Centrum (AMC) Amsterdam Admiraal De Ruyter Ziekenhuis, Loc.Goes Loc. Zierikzee Loc. Vlissingen Albert Schweitzer Ziekenhuis (ASZ) Loc. Sliedrecht Loc. Zwijndrecht Alrijne Ziekenhuis,

Nadere informatie

Factsheets Nederland. Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. medio 2015. www.dtz.nl

Factsheets Nederland. Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. medio 2015. www.dtz.nl Factsheets Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt medio 215 www.dtz.nl 1 Factsheet kantorenmarkt medio 215 Kantoorbanen 2.236.85 214 t.o.v. 213,9% Aanbod 8.36 m 2,6% Voorraad 49.533. m 2,1% Opname 497. m 2 1

Nadere informatie

Urbanisatie-effecten en vastgoedwaardeontwikkeling: Human Capital = Capital Growth. Richard Buytendijk, MSc, MSRE

Urbanisatie-effecten en vastgoedwaardeontwikkeling: Human Capital = Capital Growth. Richard Buytendijk, MSc, MSRE Urbanisatie-effecten en vastgoedwaardeontwikkeling: Human Capital = Capital Growth Richard Buytendijk, MSc, MSRE Research, ASR Vastgoed Vermogensbeheer Even voorstellen.. - achtergrond sociale geografie

Nadere informatie

Naam Plaats donderdag 20 dec vrijdag 21 dec Koopzondag 23 dec dinsdag 25 dec woensdag 26 december 1828 Alkmaar WC de Mare open tot 21 uur open tot 21

Naam Plaats donderdag 20 dec vrijdag 21 dec Koopzondag 23 dec dinsdag 25 dec woensdag 26 december 1828 Alkmaar WC de Mare open tot 21 uur open tot 21 Naam Plaats donderdag 20 dec vrijdag 21 dec Koopzondag 23 dec dinsdag 25 dec woensdag 26 december 1828 Alkmaar WC de Mare open tot 21 uur open tot 21 uur open van 09:00 tot 17:00 Gesloten Gesloten 1887

Nadere informatie

Alkmaar BCC BCC. Almere-Buiten BCC. Amersfoort BCC. Amsterdam BCC. Apeldoorn BCC. Arnhem BCC. Barendrecht BCC. Beek BCC. Bergen op Zoom BCC

Alkmaar BCC BCC. Almere-Buiten BCC. Amersfoort BCC. Amsterdam BCC. Apeldoorn BCC. Arnhem BCC. Barendrecht BCC. Beek BCC. Bergen op Zoom BCC Almere-Buiten Barendrecht Beek Bergen op Zoom Beverwijk Den Helder Ede Emmen Heerlen Helmond Hengelo Hilversum Hoogeveen Hoorn Leidschendam Lelystad Middelburg Muiden Oosterhout Oss Purmerend Roosendaal

Nadere informatie

Nederlandse spoorwegen. rapportage schoonste stationsgebied verkiezing 2015

Nederlandse spoorwegen. rapportage schoonste stationsgebied verkiezing 2015 Nederlandse spoorwegen rapportage schoonste stationsgebied verkiezing 0 VOORWOORD Voor u ligt een onderzoeksrapportage naar de schoonbeleving van reizigers in verschillende stationsgebieden. Voor dit onderzoek

Nadere informatie

Samenvatting. Q&A Research & Consultancy

Samenvatting. Q&A Research & Consultancy Samenvatting Q&A Research & Consultancy Gemeente van het jaar Vrijdag 17 april 2009 vond de bekendmaking plaats van de Gemeente van het Jaar 2009. Dit was de eerste keer dat deze verkiezing heeft plaatsgevonden

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2018 Thema cultuur - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl @onderzoek030

Nadere informatie

Dit is een verkorte versie van het rapport Kerngegevens Belastingen Grote Gemeenten.

Dit is een verkorte versie van het rapport Kerngegevens Belastingen Grote Gemeenten. 0. Voorwoord Dit is een verkorte versie van het rapport Kerngegevens Belastingen Grote Gemeenten. In de jaren 2002 tot en met 2010 stelde COELO jaarlijks een Belastingoverzicht grote gemeenten samen in

Nadere informatie

Overijssel FRYSLÂN DRENTHE FLEVO- LAND DUITSLAND. Zwolle GELDERLAND. Steenwijk* Giethoorn* Hardenberg* Kampen* Vecht* Ommen* Nijverdal* Almelo

Overijssel FRYSLÂN DRENTHE FLEVO- LAND DUITSLAND. Zwolle GELDERLAND. Steenwijk* Giethoorn* Hardenberg* Kampen* Vecht* Ommen* Nijverdal* Almelo Vecht* 1 met namen Overijssel FRYSLÂN DRENTHE Steenwijk* Giethoorn* FLEVO- LAND Hardenberg* Kampen* DUITSLAND Zwolle Ommen* SALLAND* IJssel Deventer Nijverdal* Rijssen* Almelo Oldenzaal* TWENTE Hengelo

Nadere informatie

Memo. Friso Metz 3 september 2008 Statistieken gedeeld autogebruik Van Datum Onderwerp. Doorkiesnummer Bijlage(n)

Memo. Friso Metz 3 september 2008 Statistieken gedeeld autogebruik Van Datum Onderwerp. Doorkiesnummer Bijlage(n) Memo Van Datum Onderwerp Friso Metz 3 september 2008 Statistieken gedeeld autogebruik Doorkiesnummer Bijlage(n) 010-282 5753 - Het aantal deelauto s in Nederland groeit snel en het einde van de groei is

Nadere informatie

HET APOLLO MODEL. Figuur 1: Ontwikkeling aantal studenten HBO en WO, Nederland, 2013-2030

HET APOLLO MODEL. Figuur 1: Ontwikkeling aantal studenten HBO en WO, Nederland, 2013-2030 Amersfoort HET APOLLO MODEL Het Apollo Model is tot stand gekomen op initiatief van Kences en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Met dit model

Nadere informatie

Aanpak van buurtoverlast

Aanpak van buurtoverlast Statistische Trends Aanpak van buurtoverlast Welk probleem moet van bewoners prioriteit krijgen? Kim Knoops Juni 2018 CBS Statistische Trends, 1 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Top-7 van aan te pakken buurtproblemen

Nadere informatie

HET APOLLO MODEL. Figuur 1: Ontwikkeling aantal studenten HBO en WO, Nederland, 2013-2030

HET APOLLO MODEL. Figuur 1: Ontwikkeling aantal studenten HBO en WO, Nederland, 2013-2030 Rotterdam HET APOLLO MODEL Het Apollo Model is tot stand gekomen op initiatief van Kences en de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Met dit model

Nadere informatie

Fietsen scoort voor een beter klimaat. www.fietsenscoort.nl

Fietsen scoort voor een beter klimaat. www.fietsenscoort.nl Fietsen scoort voor een beter klimaat www.fietsenscoort.nl Fietsen Scoort voor een beter klimaat Fietsen Scoort voor een beter klimaat is een landelijke campagne die het fietsen naar het werk stimuleert.

Nadere informatie

CARBON FOOTPRINT 2014

CARBON FOOTPRINT 2014 CARBON FOOTPRINT 2014 HOGESCHOOL UTRECHT 16 april 2015 078353524:A - Definitief C05013.000012.0500 Inhoud 1 Uitgangspunten... 3 1.1 Boundaries... 3 1.2 Scope definitie... 3 1.3 Gehanteerde uitgangspunten...

Nadere informatie

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek.

Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht. notitie van Onderzoek. Atlas voor gemeenten 2013: de positie van Utrecht notitie van Onderzoek www.onderzoek.utrecht.nl mei 2013 Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl internet

Nadere informatie

Rapportage (N)WW< 25 jaar. Augustus 2013

Rapportage (N)WW< 25 jaar. Augustus 2013 Rapportage (N)WW< 25 jaar Augustus 2013 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Signalen 2 WW-uitkeringen 3 Niet-werkende werkzoekenden 7 Colofon 18 Rapportage (N)WW< 25 jaar 1 Signalen WW-uitkeringen < 25 jaar

Nadere informatie

RESULTATEN OV-KLANTEN- BAROMETER 2015

RESULTATEN OV-KLANTEN- BAROMETER 2015 RESULTATEN OV-KLANTEN- BAROMETER 2015 presentatie rapportcijfers 17.03.2016 EXPOSURE IN 2015 ONTWIKKELING OV-KLB - Vier tranches OV-KLB-onderzoeken aanbesteed (3, 3, 5 en 5 jaar) - Doelverschuiving - OV-KLB

Nadere informatie

Ruwe sterftecijfers ziekenhuizen

Ruwe sterftecijfers ziekenhuizen Ruwe sterftecijfers ziekenhuizen Klinische opname Ziekenhuis Plaats Dagopname Dagmortaliteit Klinische mortaliteit % dag % kliniek Stg. Medisch Centrum Alkmaar Alkmaar 30.641 33.947 0 765 0,00 2,25 Ziekenhuisgroep

Nadere informatie

De 50 grootste steden van Nederland s nachts van boven bekeken

De 50 grootste steden van Nederland s nachts van boven bekeken De 50 grootste steden van Nederland s nachts van boven bekeken In opdracht van Natuur en Milieufederaties Sotto le Stelle Oktober 2018 Inhoudsopgave Opdracht... 3 Omhoog gestraald licht... 3 Steden...

Nadere informatie

Trickle down in de stad

Trickle down in de stad Trickle down in de stad Roderik Ponds (RUG/Atlas) ponds@atlasvoorgemeenten.nl Gerard Marlet (RUG/Atlas) Harry Garretsen (RUG) Clemens van Woerkens (Atlas) & de steden Arnhem, Delft, Haarlem, Leeuwarden

Nadere informatie

CARBON FOOTPRINT 2015 Hogeschool Utrecht 3 MAART 2016

CARBON FOOTPRINT 2015 Hogeschool Utrecht 3 MAART 2016 Hogeschool Utrecht 3 MAART 2016 Contactpersonen IR. B. (BAȘAK) KARABULUT Adviseur T +31 (0)88 4261 322 M +31 (0)6 312 02492 E basak.karabulut@arcadis.com Arcadis Nederland B.V. Postbus 4205 3006 AE Rotterdam

Nadere informatie

Een programma van sportbonden en NOC*NSF dat sportief gedrag stimuleert en ongewenst gedrag aanpakt.

Een programma van sportbonden en NOC*NSF dat sportief gedrag stimuleert en ongewenst gedrag aanpakt. Theatertour VSK 2012/ 13 Nieuwegein 26juli 2012 Een programma van sportbonden en NOC*NSF dat sportief gedrag stimuleert en ongewenst gedrag aanpakt. Jaaroverzicht I Datum Plaats 24 september Amersfoort

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 18 mei Utrecht.

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk. De positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 18 mei Utrecht. Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2017 Thema geluk De positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 18 mei 2017 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

RDC Regio-indeling Nederland

RDC Regio-indeling Nederland RDC Regio-indeling Nederland De RDC Regio-indeling Nederland is gebaseerd op gebieden met een socio-demografische samenhang. Elke regio wordt in AutoMotive Dashboard verder uitgesplitst in Nederlandse

Nadere informatie

DE ETNISCHE SAMENSTELLING VAN DE BEVOLKING

DE ETNISCHE SAMENSTELLING VAN DE BEVOLKING DEMOGRAFISCH PROFIEL SURINAMERS IN NEDERLAND Op een studiedag voor het Surinaams Inspraak Orgaan in juni 2011 heeft Prof. dr. Chan Choenni een inleiding verzorgd over de demografie van de Surinaamse gemeenschap

Nadere informatie

Benchmark duurzame, actieve en gezonde mobiliteit in 30 gemeenten. Maart 2018

Benchmark duurzame, actieve en gezonde mobiliteit in 30 gemeenten. Maart 2018 Benchmark duurzame, actieve en gezonde mobiliteit in 30 gemeenten Maart 2018 Samenvatting en achtergrond Steden staan voor een grote uitdaging om de leefbaarheid te vergroten en klimaatdoelen te halen.

Nadere informatie

natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten marmer polijsten

natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten natuursteen polijsten marmer polijsten almelo almere amersfoort amsterdam apeldoorn arnhem amsterdam belgisch hardsteen belgische hardsteen blauwe hardsteen boxmeer breda vloer schuren vloer schuren vloer schuren schuren schuren schuren vloeren

Nadere informatie

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Wethouder Volksgezondheid! Wijkenaanpak Directie Publieke Rijnstraat 50 Postbus 20350 2500 EJ Den Haag www.

Nadere informatie

1 Inleiding. Parkeernormering ontwikkeling Brittenstein. Rijnhart Wonen. notitie. 28 augustus 2012 RHW010/Bes/0025

1 Inleiding. Parkeernormering ontwikkeling Brittenstein. Rijnhart Wonen. notitie. 28 augustus 2012 RHW010/Bes/0025 Deventer Den Haag Eindhoven Snipperlingsdijk 4 Verheeskade 197 Flight Forum 92-94 7417 BJ Deventer 2521 DD Den Haag 5657 DC Eindhoven T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Leeuwarden Amsterdam Postbus

Nadere informatie

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019

Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 2019 Thema groei en krimp - De positie van Utrecht uitgelicht Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 286 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

6 Bijlage : Highlights uit de duurzaamheidsmeter, provinciaal en gemeentelijk

6 Bijlage : Highlights uit de duurzaamheidsmeter, provinciaal en gemeentelijk 6 Bijlage : Highlights uit de duurzaamheidsmeter, provinciaal en gemeentelijk 6 Bijlage : Highlights uit de duurzaamheidsmeter, provinciaal en gemeentelijk... 32 6.1 Brede deelname... 32 6.2 Tilburg wint...

Nadere informatie

VOORLOPIGE UITKOMSTEN VOOR HET GEMEENTEDOMEIN. Dennis Lanjouw, Osman Baydar, Mariëtte Goedhuys en Frank van der Linden. Maart 2006

VOORLOPIGE UITKOMSTEN VOOR HET GEMEENTEDOMEIN. Dennis Lanjouw, Osman Baydar, Mariëtte Goedhuys en Frank van der Linden. Maart 2006 Centraal Bureau voor de Statistiek Centrum voor Beleidsstatistiek EERSTE VERVOLGMETING 25%-DOELSTELLING; VOORLOPIGE UITKOMSTEN VOOR HET GEMEENTEDOMEIN Dennis Lanjouw, Osman Baydar, Mariëtte Goedhuys en

Nadere informatie

Naamloos. Floor Point natuursteen vloeren polijsten

Naamloos. Floor Point natuursteen vloeren polijsten almelo almere amersfoort amsterdam apeldoorn arnhem amsterdam belgisch hardsteen belgische hardsteen blauwe hardsteen boxmeer breda betonvloer schuren betonvloer schuren betonvloer schuren beton schuren

Nadere informatie

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek

Onderzoeksflits. Atlas voor gemeenten 2015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht. IB Onderzoek, 29 mei 2015. Utrecht.nl/onderzoek Onderzoeksflits Atlas voor gemeenten 015 Erfgoed positie van Utrecht uitgelicht IB Onderzoek, 9 mei 015 Utrecht.nl/onderzoek Colofon uitgave Afdeling Onderzoek Gemeente Utrecht 030 86 1350 onderzoek@utrecht.nl

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I Migratie en mobiliteit Opgave 4 Binnenlandse migratie Bestudeer bron 1 die bij deze opgave hoort. Uit de bron valt een verschil op te maken tussen de noord- en de zuidvleugel van de Randstad wat betreft

Nadere informatie

Oss. Datum. G rtneente. Antwoord gemeente: Ja, ook in Oss worden ontheffingen van de leerplichtwet verstrekt.

Oss. Datum. G rtneente. Antwoord gemeente: Ja, ook in Oss worden ontheffingen van de leerplichtwet verstrekt. G rtneente Oss Fractie 066 Gemeenteraad Oss P/a Raadhuislaan 2 5341 GM Oss E-mail gemeente@oss.nl www.oss.nl Postbus 5 5340 BA Oss Wilt u bij uw reactie de datum van deze brief en ons kenmerk vermelden?

Nadere informatie

Aan de gemeenteraad van Nijmegen. Geachte leden van de raad,

Aan de gemeenteraad van Nijmegen. Geachte leden van de raad, Directie Inwoners Ingekomen stuk D8 (PA 23 april 2008) Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 90 00 Telefax (024) 329 29 81 E-mail gemeente@nijmegen.nl

Nadere informatie

Fietsgebruik,

Fietsgebruik, Indicator 6 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Tussen 2000 en 2016 nam het

Nadere informatie

2. Het vierde lid vervalt, onder vernummering van het vijfde tot en met achtste lid tot vierde tot en met zevende lid.

2. Het vierde lid vervalt, onder vernummering van het vijfde tot en met achtste lid tot vierde tot en met zevende lid. 32 021 Wijziging van de Wet op de rechterlijke organisatie, de Wet op de rechterlijke indeling, het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en enkele andere wetten naar aanleiding van de evaluatie van

Nadere informatie

Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III

Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III Ketenanalyse 1 Inleiding Eis: Aantoonbaar inzicht in de meest materiele emissies uit scope 3 middels 2 ketenanalyses. Voor het in kaart brengen van scope III

Nadere informatie

Fietsgebruik,

Fietsgebruik, Indicator 7 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aantal fietskilometers

Nadere informatie

Atlas voor Gemeenten 2013

Atlas voor Gemeenten 2013 Juni 2013 Atlas voor Gemeenten 2013 is een aantrekkelijke woonstad. We bezetten, na 2 jaar lang de 9 e te hebben bekleed, de 11 e van de 50 grootste gemeenten van Nederland. Aangezien de waarden dicht

Nadere informatie

Monitor Stedelijke Bereikbaarheid 2006

Monitor Stedelijke Bereikbaarheid 2006 Monitor Stedelijke Bereikbaarheid 6 opq opq Monitor Stedelijke Bereikbaarheid 6 Rapportage en verantwoording 13 december 7 ........................................................................................

Nadere informatie

Wonen binnen bestaand bebouwd gebied,

Wonen binnen bestaand bebouwd gebied, Indicator 7 September 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel uitbreiding van

Nadere informatie

Effecten. Zuidvleugel

Effecten. Zuidvleugel 4 Effecten Zuidvleugel 19 Invloedsgebieden De reistijden van verplaatsingen van of naar een locatie bepalen de grootte van het invloedsgebied van een locatie. In dit hoofdstuk richten wij ons op hoeveel

Nadere informatie

Totaaloverzicht beoordeling gemeenten en politieke partijen. Gemiddelde per. Gemiddelde per. Totaal aantal gemeenten. (percentage)

Totaaloverzicht beoordeling gemeenten en politieke partijen. Gemiddelde per. Gemiddelde per. Totaal aantal gemeenten. (percentage) Totaaloverzicht beoordeling n en politieke partijen Politieke partij Gemeente Alkmaar Almelo Amersfoort Amsterdam Arnhem Breda Den Bosch Den Haag Deventer Dordrecht Eindhoven Emmen Enschede Groningen Haarlem

Nadere informatie

Effecten van Mobility Mixx voor de BV Nederland

Effecten van Mobility Mixx voor de BV Nederland Effecten van Mobility Mixx voor de BV Nederland Indicatie van het potentieel van Mobility Mixx wanneer toegepast op het gehele Nederlandse bedrijfsleven Notitie Delft, november 2010 Opgesteld door: A.

Nadere informatie

Première Rapport. Week#: 1620 12-5-2016. Alleen leden. Cinemien (ABC Theatrical Distribution B.V.) Truman # Kopieën: 20 Land v.

Première Rapport. Week#: 1620 12-5-2016. Alleen leden. Cinemien (ABC Theatrical Distribution B.V.) Truman # Kopieën: 20 Land v. Cinemien (ABC Theatrical Distribution B.V.) Truman # Kopieën: 20 Land v. Herkomst: ES Alkmaar Amersfoort Filmhuis Alkmaar midden zaal Lieve Vrouw 1 Grachtzaal Amsterdam Cinecenter Zaal 2 Amsterdam EYE

Nadere informatie

Ruwe Sterftecijfers Ziekenhuizen

Ruwe Sterftecijfers Ziekenhuizen Ziekenhuis Plaats DagOpname Klinische Opname Franciscus Ziekenhuis Roosendaal 13.986 15.21 Atrium Medisch Centrum Parkstad Heerlen 31.453 30.128 Orbis medisch en zorgconcern Sittard-Geleen 28.194 18.29

Nadere informatie

Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III

Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III Jade Beheer B.V. 4.A1 Ketenanalyse scope III Ketenanalyse 1 Inleiding Eis: Aantoonbaar inzicht in de meest materiele emissies uit scope 3 middels 2 ketenanalyses. Voor het in kaart brengen van scope III

Nadere informatie

Leiden 2017 Atlas voor gemeenten

Leiden 2017 Atlas voor gemeenten Leidenincijfers Beleidsonderzoek draagt bij aan de kwaliteit van beleid en besluitvorming Leiden 2017 Atlas voor gemeenten Samenvatting De Atlas voor Gemeenten vergelijkt al 19 jaar de 50 grootste stedelijke

Nadere informatie

Overzicht wijzigingen CAFAS database t/m Q1 2016

Overzicht wijzigingen CAFAS database t/m Q1 2016 Ablasserdam Dordrecht (+ Spijkenisse) A0 Centercom 01.05.2013 9/01.07.2013 Bergen op zoom Roosendaal+Breda A0 Centercom 01.07.2013 10/01.10.2013 Bloemendaal Haarlem+Haarlemmermeer A0 Centercom 01.10.2011

Nadere informatie

BCC AMSTERDAM BUITENVELDERT MEDIA MARKT AMSTERDAM NOORD

BCC AMSTERDAM BUITENVELDERT MEDIA MARKT AMSTERDAM NOORD ALKMAAR ALKMAAR ALKMAAR ALKMAAR ALMERE ALMERE ALMERE ALMERE-BUITEN ALPHEN A/D RIJN AMSTELVEEN AMSTELVEEN AMSTELVEEN ASSEN ASSEN BARENDRECHT BARENDRECHT BARNEVELD BEEK BERGEN OP ZOOM BERGEN OP ZOOM BERKEL

Nadere informatie

Kiwanis International

Kiwanis International Page 1 of 7 Netherlands 02 Noord Oost K11755 Assen NLD 27 27 0.00 K14813 Drachten NLD 15 15 0.00 K13567 Groningen NLD 22 22 0.00 K17463 Heerenveen NLD 10 10 0.00 K14275 Leeuwarden NLD 13 13 0.00 K15171

Nadere informatie

Toewijzingsvoorstel Jaar: 2015 Tranche:

Toewijzingsvoorstel Jaar: 2015 Tranche: Toewijzingsvoorstel Jaar: 2015 Tranche: Id Naam Plaats Eindspecialisatie InstroomPersonen InstroomFTE 2412004 Centrum voor Jeugd en Gezin Rijnmond Rotterdam Arts infectieziektenbestrijding 1e fase 0 0,00

Nadere informatie

Voorlopige uitkomsten Sluitende Aanpak 2003

Voorlopige uitkomsten Sluitende Aanpak 2003 Voorlopige uitkomsten Sluitende Aanpak 2003 De lidstaten van de Europese Unie hebben in 1997 de intentie uitgesproken om alle werkzoekenden "een nieuwe start te bieden voordat zij twaalf maanden werkloos

Nadere informatie

Kiwanis International

Kiwanis International Page 1 of 7 Netherlands 02 Noord Oost K11755 Assen NLD 27 27 27 27 0.00 K14813 Drachten NLD 15 15 15 15 0.00 K13567 Groningen NLD 22 22 22 22 0.00 K17463 Heerenveen NLD 10 10 10 10 0.00 K14275 Leeuwarden

Nadere informatie

Samen werken aan lokale bereikbaarheid

Samen werken aan lokale bereikbaarheid Samen werken aan lokale bereikbaarheid Aanbod van de VOC aan gemeenten voor een gezamenlijk geluid in het beleidsveld mobiliteit en infrastructuur. Doet u mee? 1 Wat is de VOC? De Vereniging Openbaar Vervoer

Nadere informatie