Opdrachtgever: RWS-RIZA. Batenstudie KRW-WB21. Vermeden effecten van blauwalgen. Rapport. november 2007 Q
|
|
- Gijs de Ridder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Opdrachtgever: RWS-RIZA Batenstudie KRW-WB21 Rapport november 2007 Q
2
3 Opdrachtgever: RWS-RIZA Batenstudie KRW-WB21 David Burger en Marnix van der Vat Rapport november 2007
4
5 Batenstudie KRW-WB21 Q november 2007 Inhoud 1 Inleiding Blauwalgen Algenbloei en waterkwaliteit Effect van blauwalgenbloei op recreatieve gebruikers Zwemdagen per jaar gedurende het seizoen voor blauwalgenbloei Schatting totaal aantal zwemmers per dag Verloren zwemdagen vanwege blauwalgenbloei Economische waarde van de verloren zwemdagen Gezondheidseffecten van blauwalgenbloei Gezondheidseffect van blootstelling aan cyanotoxines Optreden van gezondheidseffecten in Nederland Economische waarde van gezondheidseffecten Effect van blauwalgenbloei op honden en rundvee Economische waarde van sterfte van honden en rundvee Stankoverlast en imagoschade Conclusies Referenties...16 WL Delft Hydraulics & IVM & i
6
7 Batenstudie KRW-WB21 Q november Inleiding 1.1 Blauwalgen De officiële naam voor wat bekend staat als blauwalgen is cyanobacteriën. Het zijn primitieve prokariotische organismen. Blauwalgen bevatten het fotosynthetische pigment chlorofyl, wat ze kenmerken geeft die vergelijkbaar zijn met die van planten. Er zijn wereldwijd meer dan 2000 soorten blauwalgen bekend. Blauwalgen komen veel voor in voedselrijk zoet water, waar de concentraties fosfor en stikstof hoog zijn. Een aantal kenmerken van blauwalgen zorgen ervoor dat zij een competitief voordeel hebben ten opzichte van andere fytoplankton groepen (Walsby, 1971, Reynolds en Walsby, 1975, en Oliver en Ganf, 2000): Hoge groeisnelheid; Groot drijvend vermogen en voor sommige soorten de aanwezigheid van vacuolen (met lucht gevulde onderdelen), waardoor bloei aan de oppervlakte mogelijk is; Productie van toxines in sommige soorten; Fixatie van stikstof uit de atmosfeer in sommige soorten; en Verminderde graasdruk door de grootte van cellen, kolonievorming en slechte opname door grazers. 1.2 Algenbloei en waterkwaliteit Cellen van blauwalgen kunnen een drijflaag vormen gedurende warm en stabiel weer, zoals dat voorkomt in de zomermaanden. De celdichtheid in een drijflaag kan de cellen per milliliter water overschrijden. Lichte wind kan de drijflaag naar de oever transporteren, waar de blauwalgenbloei voortschrijd en leidt tot een accumulatie die zichtbaar wordt als een grote, groene schuimlaag (Figuur 1). Blauwalgenbloei kan enkele weken of zelfs maanden duren, afhankelijk van het weer en de stabiliteit van de waterkolom. Dit heeft grote gevolgen voor de waterkwaliteit, zoals: Beperking van het doorzicht; Stankoverlast; Vermindering van het zuurstofgehalte en soms zuurstofloosheid; Giftigheid van het water voor recreatieve gebruikers en dieren; en Vermindering van de aquatische biodiversiteit. Dit geheel leidt tot een verlies aan esthetische en recreatieve waarde van het betreffende waterlichaam. Vanwege de complexe dynamiek van de vorming van blauwalgenbloei is het heel moeilijk te voorspellen waar en wanneer het op zal treden. Alleen met behulp van WL Delft Hydraulics & IVM & 1
8 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 complexe fysische en ecologische modellen en intensieve monitoring is het mogelijk hier een schatting van te geven. Figuur 1 Drijflaag van algen langs de kust van het Volkerak-Zoommmeer Hieronder worden de effecten van blauwalgenbloei op recreatie, gezondheid en sterfte van honden en rundvee beschreven en wordt een schatting gemaakt van de reductie van deze schade als gevolg van implementatie van de Kaderrichtlijn Water. Naast de hieronder beschreven schadeposten is gesuggereerd om de schade van algenbloei aan de mosselkwekerijen in het onderzoek te betrekken. Plaagalgenbloei in de Voordelta en de Oosterschelde bestaat veelal uit phaeocystis die tot bloei komt op de Noordzee en daarna naar de kust drijft. De kans op het optreden hiervan wordt voornamelijk bepaald door de omstandigheden op de Noordzee. Het is niet waarschijnlijk dat de implementatie van de KRW significant invloed zal hebben op de dynamiek van phaeocystis op de Noordzee. Daarom is het ook niet waarschijnlijk dat dit een significante bijdrage zal hebben aan de baten van implementatie van de KRW. 2 WL Delft Hydraulics & IVM &
9 Batenstudie KRW-WB21 Q november Effect van blauwalgenbloei op recreatieve gebruikers Blauwalgenbloei komt het meeste voor in de zomermaanden en hebben daarmee effect op recreatieve gebruikers, zoals zwemmers, maar ook zeilers, surfers en andere gebruikers. Blauwalgenbloei leidt tot een afname van de recreatieve waarde van een waterlichaam en de gebruikers zullen voor een andere locatie kiezen of afzien van recreatie. Om de economische waarde te bepalen van het verlies aan recreatieve mogelijkheden als gevolg van blauwalgenbloei, moet allereerst het totaal aantal verloren zwemdagen bepaald worden. Hiervoor zijn schattingen gemaakt van de volgende parameters gebaseerd op de beschikbare gegevens en literatuur: 1. Aantal zwemdagen gedurende het seizoen voor blauwalgenbloei; 2. Aantal zwemmers per dag; en 3. Aantal dagen per jaar dat zwemwater gesloten is vanwege blauwalgenbloei. 2.1 Zwemdagen per jaar gedurende het seizoen voor blauwalgenbloei Volgens de Europese richtlijnen duurt het officiële zwemseizoen voor buitenwater van 1 mei tot 30 september, wat overeenkomt met 153 dagen per jaar. Zwemmen en ander recreatief gebruik zal het meest plaatsvinden in het weekeinde en tijdens de schoolvakanties ook op werkdagen. Het aantal dagen waarop significant in buitenwater gezwommen zal worden, wordt daardoor beperkt tot Schatting totaal aantal zwemmers per dag Brouwer en Bronda (2005) rapporteren op basis van een enquête onder 1500 mensen in Nederland dat 60% wel eens in open water zwemt, waarvan 55% een voorkeur heeft voor de zee. Het gemiddelde aantal zwemdagen in open water was acht. Op basis hiervan kan het gemiddeld aantal zwemmers op ieder van de 79 meest waarschijnlijke zwemdagen als volgt berekend worden: Uitgaande van een totale bevolking van Nederland van 16,5 miljoen, is het totale aantal potentiële zwemmers in open water 10 miljoen. Als iedereen die niet zeewater als voorkeur opgegeven heeft in binnenwater zwemt, is het totaal aantal potentiële mensen dat in open binnenwater zwemt 4,5 miljoen. Uitgaande van acht zwemdagen per persoon per jaar is het totaal aantal potentiële zwemdagen in open binnenwater 36 miljoen. WL Delft Hydraulics & IVM & 3
10 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 Uitgaande van 79 meest waarschijnlijke zwemdagen per jaar en 550 officiële zwemlocaties in open binnenwater (European Commission, 2006) zou het aantal zwemmers per locatie per zwemdag ongeveer 800 bedragen. In onderzoek van Brouwer en Bronda (2005) naar zwemwaterkwaliteit in een steekproef op 25 open zwemwater locaties over heel Nederland varieert het maximale aantal zwemmers op een warme zomerdag afhankelijk van de specifieke locatie echter tussen 25 en Gemiddeld over de 25 locaties is het maximale aantal zwemmers 440. Hier wordt daarom uitgegaan van maximaal 450 zwemmers per locatie per zwemdag. 2.3 Verloren zwemdagen vanwege blauwalgenbloei Beschikbare gegevens De Europese Commissie rapporteert ieder jaar over de waterkwaliteit van de officiële zwemlocaties in open water in alle lidstaten in het voorgaande zwemseizoen (bijvoorbeeld European Commission, 2006). Monitoring van de waterkwaliteit dient volgens de Europese richtlijnen normaal gesproken eens per twee weken te gebeuren. Hierbij wordt gekeken naar microbiologische parameters, zoals aantallen totale en fecale coliforme bacteria, en naar fenolen, minerale oliën en schuimvorming. In 2005 had Nederland 550 officiële zwemwater locaties in open water, waarvan 62% voldeed aan de strikte waterkwaliteitsnormen en 98% aan de verplichte normen. 2,2% (12 locaties) voldeed niet aan de normen (European Commission, 2006). Dit rapport geeft echter niet aan wat de oorzaak is van het niet voldoen aan de normen. Het kan niet gebruikt worden als basis voor deze studie, omdat niet gekeken is naar het optreden van blauwalgenbloei (of gerelateerde indicatoren als chlorofyl concentratie, aantallen fytoplankton cellen en de concentratie van de toxine microcystine). Van één regio in Nederland, de Provincie Utrecht, zijn wel gegevens bekend over blauwalgenbloei in zwemlocaties in open water (Provincie Utrecht ongepubliceerde gegevens, 2007). Deze gegevens worden door de Provincie gebruikt voor het sluiten van zwemlocaties of het afgeven van een officiële waarschuwing met betrekking tot de kwaliteit van het zwemwater. In de Provincie Utrecht zijn 21 officiële zwemlocaties in open water en gegevens zijn beschikbaar voor 20 van deze locaties voor de periode (Tabel 1). Zes van de zwemlocaties bevinden zich in hetzelfde meer (Vinkeveense Plassen). De andere locaties bevinden zich allen in verschillende meren. Tabel 1 Totaal aantal dagen sluiting en waarschuwing in de periode per zwemlocatie in de Provincie Utrecht (Provincie Utrecht ongepubliceerde gegevens, 2007) Dagen Dagen Zwemgebied Locatie sluiting waarschuwing Vinkeveense Plass Eiland 1 Winkelpolder Vinkeveense Plass Eiland 2 Winkelpolder 29 Vinkeveense Plass Eiland 3 Winkelpolder Vinkeveense Plass Eiland 4 Winkelpolder 29 Vinkeveense Plass Eiland 5 Winkelpolder 29 Vinkeveense Plass Eiland 8 Winkelpolder 43 Zwemlust Nieuwersluis De Meent Breukelen 4 WL Delft Hydraulics & IVM &
11 Batenstudie KRW-WB21 Q november 2007 Maarsseveense Plaassen Maarssen 3 De Kikker Groenekan t kleine Zeetje Bunschoten Strijkviertel De Meern 2 Voorveldse Polder Utrecht Henschotermeer Woudenberg/Maarn Rietplas Houten 51 Plas Helsdingen Vianen Plas Middelwaard Vianen Everstein Vianen Dode arm Lek 't Waal Tull en t Waal Gravenbol Duurstede 15 Berekeningen Om het aantal verloren zwemdagen voor geheel Nederland te berekenen is aangenomen dat de gegevens voor de Provincie Utrecht representatief zijn voor geheel Nederland. In de berekening is verder uitgegaan van het aantal dagen dat er sprake was van een officiële sluiting van een zwemlocatie. Mogelijk zullen zwemmers echter ook afzien van een bad als er een waarschuwing is afgegeven. Daarom is in de berekening ook weergegeven wat het aantal verloren zwemdagen is gebaseerd op sluiting en waarschuwing. Verder is aangenomen dat blauwalgenbloei geen problemen veroorzaakt in zwemwater buiten de officiële locaties, omdat dit meestal rivieren en kanalen zijn en er daar zelden blauwalgenbloei optreedt. Het aantal verloren zwemdagen kan nu als volgt berekend worden: Het gemiddeld aantal sluitingsdagen per jaar in de periode varieert tussen 0 en 5,5 (gemiddeld 1,7) en het aantal waarschuwingsdagen tussen 1,1 en 9,6 (gemiddeld 3,5) (zie Figuur 2). De meest waarschijnlijke periode voor blauwalgenbloei is juli tot en met september. Dit komt niet geheel overeen met de meest waarschijnlijke zwemdagen. Als het gemiddeld aantal sluitingsdagen hiervoor gecorrigeerd wordt komt dit uit op 1,1 dag per jaar (en 2,0 waarschuwingsdagen per jaar). Vermenigvuldiging met het eerder berekende gemiddelde maximale aantal bezoekers per zwemdag (450) levert dat per zwemlocatie 495 gedupeerden op (1400 als ook de waarschuwingsdagen meegenomen worden). Voor alle 550 zwemlocaties in Nederland gezamenlijk levert dit bijna 250 duizend verloren zwemdagen per jaar op (765 duizendzwemdagen als ook de waarschuwingsdagen meegenomen worden). WL Delft Hydraulics & IVM & 5
12 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 Gemiddeld dagen per jaar Zwemverbod Waarschuwing jaar Figuur 2 Gemiddeld aantal sluitingsdagen en waarschuwingsdagen per jaar voor de zwemlocaties in open water in de Provincie Utrecht Deze berekeningen zijn gebaseerd op de volgende aannames: De zwemlocaties in open binnenwater in de Provincie Utrecht zijn representatief voor alle zwemlocaties in open binnenwater in Nederland; De monitoring frequentie om te besluiten tot sluiting of een waarschuwing is voldoende om te voorkomen dat er blauwalgenbloei plaats vindt zonder dat deze gemeten wordt; Zwemlocaties waar blauwalgenbloei optreedt trekken op dagen zonder blauwalgenbloei gemiddeld evenveel bezoekers als andere locaties; en Zwemmen op andere dagen dan de berekende 79 meest waarschijnlijke zwemdagen is verwaarloosbaar. 2.4 Economische waarde van de verloren zwemdagen De maximale waarde van een verloren zwemdag kan berekend worden door er vanuit te gaan dat gedupeerden als alternatief naar een zwembad gaan. Als de gemiddelde toegangsprijs voor een zwembad gemiddeld ongeveer 3,00 is en als alle gedupeerde zwemmers naar een zwembad gaan, bedraagt de totale economische schade van het sluiten van zwemlocaties in open binnenwater ongeveer 750 duizend euro. Als ook alle dagen meegenomen worden dat er een waarschuwing geldt, bedraagt de totale economische waarde van de verloren zwemdagen ongeveer 2,3miljoen euro. Dit laatste kan gezien worden als een maximale schatting. In 2003 is onderzoek gedaan onder 3015 huishoudens naar hoe mensen reageren als hun wordt afgeraden gebruik te maken van een bepaalde zwemlocatie in open water. Hieruit blijkt dat slechts 11% naar een zwembad gaat, terwijl 22% wel op dezelfde locatie blijft, maar niet gaat zwemmen (zie Tabel 2). In Tabel 2 wordt ook een eigen schatting gegeven van de economische schade per type reactie. Op basis van de verdeling van de reacties en de schade kan de totale economische schade van het sluiten van zwemlocaties in open water berekend worden als 0,4 miljoen euro per jaar. Als ook alle dagen meegenomen worden dat 6 WL Delft Hydraulics & IVM &
13 Batenstudie KRW-WB21 Q november 2007 er een waarschuwing geldt, bedraagt de totale economische waarde van de verloren zwemdagen ongeveer 1,3 miljoen euro. Tabel 2 Reactie van recreanten op het sluiten van een zwemlocatie en een eigen schatting van de economische schade Kost per person (Euro) Gaat toch het water in (1.5%) 0 Blijft op de lokatie, maar gaat niet het water in (21.9%) 1 Gaat naar een andere zwemlokatie (33.1%) 3 Gaat naar het zwembad (10.9%) 3 Gaat terug naar huis (6.0%) 2 Zwemt nooit in open water (22.6%) - Weet het niet/anders (4.0%) - Implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water zal naar alle waarschijnlijkheid leiden tot een verbetering van de waterkwaliteit en de ecologie van het oppervlaktewater. Blauwalgenbloei wordt echter bepaald door gecompliceerde chemische en biologische reacties, waardoor het onmogelijk is een kwantitatieve inschatting te maken van het effect van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water op de kans op blauwalgenbloei. De hoeveelheid beschikbare nutriënten in de waterkolom zullen naar verwachting dalen. Dit hoeft zich echter niet direct te vertalen in een afname van de kans op blauwalgenbloei, omdat deze met name bepaald wordt door de weersomstandigheden, zoals warm en kalm weer. Daar komt nog bij dat in de huidige situatie de biomassa van blauwalgen in de meeste Nederlandse meren niet beperkt wordt door de hoeveelheid beschikbare nutriënten, maar door de hoeveelheid beschikbaar licht. Alleen een vergaande daling van de hoeveelheid beschikbare nutriënten kan in dit geval leiden tot een daling van de biomassa blauwalgen. Tot slot moet er nog rekening mee gehouden worden dat bepaalde soorten blauwalgen in staat zijn om ook bij een beperkte hoeveelheid beschikbare nutriënten te groeien. Zelfs in een natuurlijke, niet vervuilde situatie, blijft er daarom een kans op blauwalgenbloei in de meren zoals die in Nederland voorkomen. Bij wijze van hypothese kan berekend worden wat de baten zouden zijn van een afname van 20% in het optreden van blauwalgenbloei als gevolg van implementatie van de Kaderrichtlijn Water. De beste schattingen van de economische schade bedragen 0,4 tot 1,3 miljoen euro per jaar (voor alleen sluitingsdagen of ook waarschuwingsdagen, zie hierboven). De baten (in de vorm van vermeden schade) bedragen dan respectievelijk 82 duizend tot 255duizend euro per jaar. Als in de berekening uitgegaan wordt van gemiddeld 200 in plaats van 450 zwemmers per locatie per dag, dan nemen de hierboven geschatte baten af tot 36 en 113 duizend euro per jaar (voor alleen sluitingsdagen of ook waarschuwingsdagen). WL Delft Hydraulics & IVM & 7
14 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 3 Gezondheidseffecten van blauwalgenbloei Sommige soorten blauwalgen kunnen onder bepaalde omstandigheden giftige stoffen (cyanotoxines) produceren en verspreiden. Het gaat daarbij om een grote verscheidenheid aan toxines. Van tenminste 46 soorten blauwalgen is aangetoond dat zij een giftig effect hebben op gewervelde dieren. De zoetwater blauwalgensoorten die toxines produceren en die het meest voorkomen zijn Anabaena spp, Aphanizomenon spp, Cylindrospermopsis raciborskii, Microcystis aeriginosa en Planktothrix spp. (Chorus et al. 2000). Deze soorten zijn vaak dominant in Nederlandse meren, met name in de zomerperiode, wanneer ook recreatief gebruik zoals zwemmen het meest voorkomt. Hoewel deze soorten toxines kunnen produceren, is niet iedere bloei van deze soorten giftig. Een niet giftige blauwalgenbloei kan overgaan in een giftige bloei, zonder dat er iets verandert aan de uiterlijke kenmerken. De aanwezigheid en concentratie van toxines is onvoorspelbaar. Chorus et al. (2000) rapporteren echter dat ongeveer 60% van de onderzochte monsters met blauwalgen toxines blijken te bevatten. Het gezondheidsrisico van cyanotoxines in het oppervlaktewater is moeilijk te kwantificeren, omdat niet alle blauwalgenbloei giftig is, omdat de giftigheid plotseling kan veranderen als gevolg van de omstandigheden en omdat veel van de symptomen vergelijkbaar zijn met die van een verkoudheid, griep, allergie of voedselvergiftiging. Blauwalgen kunnen een heel scala aan giftige stoffen produceren en sommige groepen kunnen zelfs verschillende toxines produceren. De meest voorkomende toxines zijn microcystines, neurotoxines en cytotoxines (zie Tabel 3). Over het algemeen worden van deze toxines microcystines het meest aangetroffen in meren in Nederland. Tabel 3 Overzicht van verschillende soorten cyanotoxines (aangepast naar Chorus et al., 2000) Cyanotoxines Proteïne fosfatase blokkers Microcystines Microcystine-LR Microcystine-YR Microcystine-RR Nodularien Groepen die cyanotoxines producren Microcystis, Planktothrix, Anabaena, Anabaenopsis Microcystis, Planktothrix, Anabaena, Anabaenopsis Microcystis, Planktothrix, Anabaena, Anabaenopsis Microcystis, Planktothrix, Anabaena, Anabaenopsis Nodularia spumigena Neurotoxines Anatoxine-a Anatoxine-a(s) Saxitoxines Anabaena, Oscillatoria, Aphanizomenon, Cylindrospermum Twee soorten Anabaena Aphanizomenon, Anabaena, Cylindrospermopsis raciborskii Cytotoxines Cylindrospermopsine Cylindrospermopsis raciborskii 8 WL Delft Hydraulics & IVM &
15 Batenstudie KRW-WB21 Q november Gezondheidseffect van blootstelling aan cyanotoxines Recreatieve gebruikers worden blootgesteld aan water dat cyanotoxines bevat op één van de volgende manieren (Chorus et al., 2000): 1. Directe blootstelling door lichaamscontact, zoals oren, mond, keel en huid; 2. Opname door inslikken; en 3. Opname door inademen. Zwemmers hebben het grootste risico op directe blootstelling. Andere recreatieve gebruikers, zoals zeilers, waterskiërs, jetskiërs en wind surfers kunnen echter ook blootgesteld worden, meestal indirect. Het is lastig vast te stellen bij welke concentraties van cyanotoxines er gezondheidseffecten optreden. Verschillende mensen kunnen hier ook verschillend op reageren. Waarschijnlijk neemt het risico toe bij herhaalde blootstelling gedurende enkele dagen of weken vanwege de accumulatie van microcystines (Chorus et al., 2000). Het effect op de gezondheid is verschillend en kan bestaan uit (een combinatie van): Huiduitslag en jeuk; Irritatie aan ogen en oren; Loopneus en griepachtige verschijnselen; Zweren in de mond; Hoofdpijn; Koorts; Overgeven en darmontsteking; en Leverschade bij langdurige blootstelling. Veel van deze verschijnselen zullen vaak niet herkend worden als het gevolg van blootstelling aan cyanotoxines. Hierdoor worden veel gevallen van gezondheidseffecten van blauwalgen niet als zodanig gerapporteerd. Ook is het lastig onderscheid te maken tussen de gevolgen van cyanotoxines en van andere vormen van verontreiniging in het water. Zo komen blauwalgen veel voor in watersystemen met hoge concentraties van andere bacteria, zoals E. coli. Blootstelling hieraan kan leiden tot vergelijkbare klachten als blootstelling aan cyanotoxines. Hierbij kan nog worden opgemerkt dat de Werkgroep Zwemmersjeuk (2004) aangeeft dat zwemmersjeuk (ook wel cercariën dermatitis of schistosoma dermatitis genoemd) de meest voorkomende klacht is bij zwemmen in buitenwater. Op de onbedekte huid kunnen branderig stekende galbulten ontstaan en bij heftiger reacties ook rode vlekken rondom de bulten. Deze verschijnselen worden veroorzaakt door larven van parasieten afkomstig van zoetwaterslakken en hebben dus geen relatie met blauwalgen. Verder stelt de Gezondheidsraad (2001) dat het effect van blootstelling aan blauwalgen (en de toxines daarvan) doorgaans ernstiger van aard is dan blootstelling aan fecale verontreiniging. De Gezondheidsraad meent dan ook dat blauwalgen ten minste zoveel aandacht verdienen als fecale verontreiniging. WL Delft Hydraulics & IVM & 9
16 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB Optreden van gezondheidseffecten in Nederland Leenen (1999) heeft gezondheidsklachten in Nederland als gevolg van zwemmen onderzocht voor de zomer van Leenen en De Roda Husman (2004) hebben hetzelfde gedaan voor de zomers van 2000, 2001 en 2002, gebaseerd op gegevens van de GGD s van verschillende provincies. De meeste klachten (tot 53 per jaar) hadden te maken met huidklachten, gevolgd door maag-darmklachten (gemiddeld 15 per jaar) (Leenen en De Roda Husman, 2004). In het geval van huidklachten konden de klachten van verschillende personen toegeschreven worden aan een gebeurtenis op één zwemlocatie. Het is niet mogelijk de klachten te onderscheiden die het gevolg zijn van blauwalgen. Leenen en De Roda Husman (2004) suggereren dat huidklachten in toenemende mate veroorzaakt worden door blauwalgen en dat het aantal gerapporteerde gevallen een onderschatting is van het totaal, omdat milde klachten waarschijnlijk niet gerapporteerd worden en omdat artsen de symptomen vaak niet zullen wijten aan de blootstelling aan cyanotoxines. Brouwer en Ronda (2005) rapporteren op basis van een enquête onder 1500 personen dat 10% aangeeft gezondheidsklachten ondervonden te hebben in het zwemseizoen van 2002 als gevolg van een slechte waterkwaliteit. Als klachten worden genoemd diarree en infecties aan ogen, oren en keel. 40% van de betrokkenen heeft een arts bezocht. De oorzaak van de klachten is niet gerapporteerd. 3.3 Economische waarde van gezondheidseffecten Het is niet mogelijk een nauwkeurige berekening te maken van de economische schade van gezondheidsklachten als gevolg van blauwalgenbloei in Nederland. Dit wordt veroorzaakt door een gebrek aan gegevens en door de onmogelijkheid in de bestaande gegevens onderscheid te maken tussen gevolgen van blootstelling aan cyanotoxines en aan andere verontreinigingen in water. Het is onwaarschijnlijk dat veel mensen gaan zwemmen in water waar blauwalgen bloeien vanwege de onplezierige omstandigheden, zoals drijflagen, stank en gebrek aan doorzicht. Als huidklachten het meest voorkomende gevolg is, zullen mensen wellicht een arts en apotheek bezoeken, maar niet voor langere periode hun werk verzuimen. Verder zal het veelal kinderen betreffen, die nog niet productief deelnemen aan de economie. De economische schade als gevolg van verlies aan productiecapaciteit is dan ook waarschijnlijk gering. De ordegrootte van de economische schade kan als volgt geschat worden: Aangenomen dat het onderzoek van Brouwer en Bronda (2005) voor 2002 representatief is voor de huidige situatie, dan houdt 10% van de potentiële 4,5 miljoen zwemmers in open binnenwater daar gezondheidsklachten aan over. Als de gemiddelde schade per getroffen persoon geschat kan worden op 50 (gebaseerd op de overweging dat een gedeelte van de getroffenen geen kosten heeft, anderen een 1 0 WL Delft Hydraulics & IVM &
17 Batenstudie KRW-WB21 Q november 2007 arts en/of apotheek bezoeken en er in een enkel geval sprake zal zijn van ziekteverzuim), dan bedraagt de totale economische schade 22 miljoen per jaar. Het percentage van de gezondheidsklachten dat door blauwalgen veroorzaakt wordt kan niet bepaald worden. Al dit echter 10% zou zijn, dan zou de economische schade van gezondheidsklachten als gevolg van blauwalgen 2,2 miljoen per jaar bedragen. Net als voor zwemwater kan ook voor de gezondheidseffecten niet bepaald worden wat het gevolg zal zijn van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water. De kans op blauwalgenbloei zal afnemen, maar de mate waarin is niet vast te stellen en zal beperkt worden doordat er ook in de natuurlijke situatie blauwalgenbloei plaatsvindt en doordat de huidige biomassa blauwalgen niet in eerste instantie bepaald wordt door de hoeveelheid beschikbare nutriënten. Als een verbetering van 20% wordt bereikt, dan zijn de baten op basis van de bovengenoemde aannamen met betrekking tot de economische waarde van de schade 0,45 miljoen per jaar. Uitgaande van maximale blootstelling van gemiddeld 450 zwemmers per zwemlocatie op een warme zomerdag en uitgaande van gemiddeld 8 zwemdagen per jaar (d.w.z. 2 miljoen zwemmers i.p.v. 4,5 miljoen potentiële zwemmers in open binnenwater) komt de economische schade op 0,2 miljoen per jaar. WL Delft Hydraulics & IVM & 1 1
18 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 4 Effect van blauwalgenbloei op honden en rundvee Honden en rundvee zijn erg gevoelig voor blootstelling aan cyanotoxines, meestal door het drinken van water waarin blauwalgen bloeien. Honden zijn in het bijzonder kwetsbaar als zij water binnen krijgen met een hoge concentratie cyanotoxines. Er zijn geen gegevens beschikbaar over sterfte onder honden en rundvee als gevolg van blauwalgen. Er is hierover contact gelegd met de divisie Veterinary Public Health van het interfacultaire onderzoeksinstituut IRAS (Institute for Risk Assessment Sciences) van de Universiteit Utrecht, waarin onder andere de Faculteit Diergeneeskunde deelneemt. De enige beschikbare informatie is een publicatie over de risico s van zwemmen in oppervlaktewater voor honden (Scheepstra en Lipman, 2006). Verder is er contact gelegd met experts van de volgende organisaties: Hoogheemraadschap Delfland; Hoogheemraadschap Rijnland; Provincie Utrecht; Rijkswaterstaat, Directie IJsselmeergebied Rijkswaterstaat, RIZA; Waternet; en WL Delft Hydraulics. Alle experts gaven aan dat de sterfte onder honden en rundvee als gevolg van blauwalgenbloei zeer beperkt of nihil is. De kans dat rundvee blootgesteld wordt aan door blauwalgenbloei verontreinigd water blijkt gering, vanwege een aantal redenen: Vee heeft zelden toegang tot het water van meren vanwege de regelgeving op het gebied van milieubescherming; Vee is gevoelig voor nitraatvergiftiging en krijgt daarom vaak geen oppervlaktewater als drinkwater; en Waar vee wel toegang heeft tot oppervlaktewater gaat het veelal om rivieren en kanalen, waar de biomassa van blauwalgen over het algemeen veel kleiner is dan in meren. 1 2 WL Delft Hydraulics & IVM &
19 Batenstudie KRW-WB21 Q november Economische waarde van sterfte van honden en rundvee Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat sterfte onder honden en rundvee als gevolg van blauwalgen zeer beperkt voorkomt in Nederland en dat de jaarlijkse economische schade nihil is. Implementatie van de Kaderrichtlijn Water zal op dit gebied dus ook geen baten genereren. WL Delft Hydraulics & IVM & 1 3
20 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 5 Stankoverlast en imagoschade Blauwalgenbloei kan leiden tot stankoverlast met een sterke negatieve invloed op de omgeving. De maatschappij is bereid tot aanzienlijke investeringen ter beperking van de stankoverlast en de daarmee gepaard gaande imagoschade. Voorbeelden hiervan zijn maatregelen die uitgevoerd zijn of overwogen worden, zoals op de volgende locaties: Nieuwe Meer bij Amsterdam; De haven van Almere aan het Gooimeer; en Het Volkerak-Zoommeer. De economische waarde van de stankoverlast en imagoschade is lastig te schatten. Als een maat voor deze schade zou gekeken kunnen worden hoeveel de maatschappij bereid is uit te geven om deze problematiek op te lossen. Deze bedragen variëren ten zeerste. In 2006 heeft Almere uitgegeven aan bestrijding van de overlast van blauwalgen (wethouder Smeeman op 7 december 2006 in de gemeenteraad van Almere, In een verkenning naar de oplossingsrichtingen voor de algenproblematiek in het Volkerak- Zoommeer (Rijkswaterstaat, 2003) worden kostenramingen voor de civieltechnische ingrepen gegeven die variëren tussen 25 miljoen tot 525 miljoen. De kosten voor de opties die nu het meest waarschijnlijk lijken, waarbij zout water het Volkerak-Zoommeer ingelaten wordt, variëren tussen 175 miljoen en 525 miljoen. Dit zou inhouden dat de betalingsbereidheid zeer grof geschat zou kunnen worden op ongeveer 10 miljoen per jaar. Net als voor zwemwater en gezondheidseffecten kan ook voor stankoverlast en imagoschade niet bepaald worden wat het gevolg zal zijn van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water. De kans op blauwalgenbloei zal afnemen, maar de mate waarin is niet vast te stellen en zal beperkt worden doordat er ook in de natuurlijke situatie blauwalgenbloei plaatsvindt en doordat de huidige biomassa blauwalgen niet in eerste instantie bepaald wordt door de hoeveelheid beschikbare nutriënten. Als een verbetering van 20% wordt bereikt, dan zijn de baten op basis van de bovengenoemde aannamen met betrekking tot de economische waarde van de schade 2 miljoen per jaar. 1 4 WL Delft Hydraulics & IVM &
21 Batenstudie KRW-WB21 Q november Conclusies In de bovenstaande paragrafen is geprobeerd de economische waarde van de schade als gevolg van blauwalgen in te schatten. Zoals aangegeven is het hiervoor noodzakelijk verschillende aannamen te doen, die leiden tot een grote onzekerheid in de resultaten. Daarnaast is het zeer moeilijk om het effect aan te geven van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water op de kans dat er blauwalgenbloei optreedt. Indien voor de berekening van de baten van implementatie van de KRW wordt uitgegaan van een reductie van het optreden van blauwalgenbloei van 20% dan leidt dit (in combinatie met de geschatte economische waarde van de schade) tot de volgende conclusies: De baten in de vorm van verminderd verlies van zwemdagen worden geschat op 0,08 tot 0,25 miljoen euro per jaar. Witteveen & Bos (2006) heeft in een eerdere studie deze baten geraamd op 0,83 miljoen euro per jaar. De baten in de vorm van verminderde gezondheidseffecten worden geschat op 0,2-0,4 miljoen euro per jaar. Witteveen & Bos (2006) heeft in een eerdere studie deze baten geraamd op 0,24 miljoen euro per jaar. Gezien de onzekerheid in de schattingen van de baten kan gesteld worden dat de nieuwe schattingen niet significant afwijken van de eerdere schattingen van Witteveen & Bos (2006). Wel zijn de baten op een andere manier berekend. In aanvulling op zwemdagen en gezondheidseffecten is ook geprobeerd een inschatting te geven van de waarde van vermeden imagoschade en stankoverlast op basis van de kosten die gemaakt (gaan) worden om deze gevolgen van blauwalgen te bestrijden. Een zeer grove inschatting op basis van kostenramingen voor het Volkerak-Zoommeer geeft aan dat deze baten 2 miljoen per jaar zouden kunnen bedragen. De baten in de vorm van vermindering van sterfte van honden en rundvee zijn naar verwachting niet significant. WL Delft Hydraulics & IVM & 1 5
22 november 2007 Q Batenstudie KRW-WB21 7 Referenties Brouwer, R. en Bronda, R. (2005): The costs and benefits of a revised European Bathing Water Directive in The Netherlands. In: Brouwer R. en D. Pearce (2005): Cost-Benefit Analysis and Water resources Managament, pp Edward Elgar, Cheltenham. Chorus, I., Falconer, I.R., Salas, H.J. & Bartram, J. (2000): Health risks caused by freshwater cyanobacteria in recreational waters. Journal of toxicology and Environmental Health, Part B, 3: European Commission (2006): Quality of bathing water, 2005 bathing season summary report. European Communities. Gezondheidsraad (2001). Microbiële risico s van zwemmen in de natuur. Publicatie gezondheidsraad 2001/25 Leenen, E.J.T.M. (1999): Gezondheidsklachten na recreatie in oppervlaktewater, zomer Infectieziekten Bulletin 10 (11): Leenen, E.J.T.M. & de Roda Husman, A.M. (1999): Gezondheidsklachten in verband met recreatie in oppervlaktewater in de zomers van 2000, 2001 en Infectieziekten Bulletin 15(5): Oliver, R.L. & Ganf, G.G. (2000): Freshwater blooms. In: B. A. Whitton and M. Potts (eds), The Ecology of Cyanobacteria, pp Kluwer, Amsterdam. Scheepstra, D.R.& Lipman, L.J.A. (2006): Zwemmen in de zomer. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 131: 1-3. Reynolds, C.S. & Walsby, A.E. (1975): Water blooms. Biol. Rev. 50: Rijkswaterstaat, Verkenning oplossingsrichtingen Volkerak-Zoommeer. Walsby, A.E. (1971): The pressure relationships of gas vacuoles. Proc. R. Soc. Lond. Ser. B 178: Werkgroep zwemmersjeuk (2004). Veilig zwemmen: preventie van zwemmersjeuk. Versie November 2004 Witteveen & Bos (2006). Baten waterkwaliteit voor de MKBA KRW. Witteveen en Bos rapport RW1561-1/eekc/ WL Delft Hydraulics & IVM &
ACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL. Westeinderplassen Archimedesweg 1 CORSA nummer: zie postadres: versie: 0
ACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL Westeinderplassen - Archimedesweg CORSA nummer: zie. postadres: versie: postbus auteur: Piet van der Wee AD Leiden oplage: telefoon () datum: i telefax () projectnummer: Hoogheemraadschap
Nadere informatieBlauwalgen in Nederland
Blauwalgen in Nederland Landelijk beeld 2-2 DG Water februari 21 Blauwalgen in Nederland Landelijk beeld 2-2 dossier : D32 registratienummer : WA-WN2141 versie : 1 DG Water februari 21 DHV B.V. Niets uit
Nadere informatieBlauwalg in Nederland
Blauwalg in Nederland Gezondheidseffecten in een veranderend klimaat Ingmar Janse RIVM, Centrum Infectieziektenbestrijding Ingmar.janse@rivm.nl Groei van blauwalgen Gunstige weersomstandigheden: Windstil
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017
Actualisatie zwemwaterprofiel De Grote speelweide Amsterdamse Bos 2017 Archimedesweg 1 CORSA nummer: 18.077462 postadres: versie: 01 postbus 156 auteurs: P. v.d. Wee / D. Slot 2300 AD Leiden oplage: 1
Nadere informatieBlauwalgenprotocol. tweewekelijks monitoren* (celtellingen*) vanaf start badseizoen. Dagelijks beheer * afgesproken? Ja Nee.
Blauwalgenprotocol tweewekelijks monitoren* (celtellingen*) vanaf start badseizoen Nee drijflaag in of buiten zwemzone òf > 20.000 cellen/ml Ja Dagelijks beheer * afgesproken? Ja Nee drijflaag Dominante
Nadere informatieBlauwalgen: biologie en toxines
Blauwalgen: biologie en toxines Petra M. Visser Aquatic Microbiology IBED-Universiteit van Amsterdam Blauw- algen = cyanobacteriën Microcystis spp. Anabaena spp. Planktothrix spp. Verdeling op basis van
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Peddelpoel 2016
Actualisatie zwemwaterprofiel Peddelpoel 2016 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum: april 2016
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Meijepark 2017
Actualisatie zwemwaterprofiel Meijepark 2017 Archimedesweg 1 CORSA nummer: 18.077470 postadres: versie: 01 postbus 156 auteurs: P. v.d. Wee / D. Slot 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieGezondheidsrisico's van blauwalgen bij zwemmen in oppervlaktewater. Ciska Schets
Gezondheidsrisico's van blauwalgen bij zwemmen in oppervlaktewater Ciska Schets 14 april 2014 zwemmen in oppervlaktewater populaire vrijetijdsbesteding plezierig en gezond verfrissing, verkoeling, beweging,
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 18 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en plassen
Nadere informatieWaterkwaliteit KRW, 2015
Indicator 12 januari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatieBlauwalgen in het water?
Blauwalgen in het water? Herken ze en weet wat te doen Blauwalgen horen van nature thuis in het oppervlaktewater. Bij de juiste omstandigheden kunnen ze massaal tot ontwikkeling komen. Vaak ontstaan er
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en aanbevelingen
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen De huidige normen voor natuur-zwemwater berusten op een Europese richtlijn uit 1976 en betreffen de mate van fecale verontreiniging. Mede naar aanleiding van een
Nadere informatieHoe efficiënt zijn maatregelen ter bestrijding van blauwalgdrijflagen?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Hoe efficiënt zijn maatregelen ter bestrijding van blauwalgdrijflagen? Auteurs: W.E.A. Kardinaal
Nadere informatieMonitoring van blauwalgen risico s Ron van der Oost
Blauwalgen platform, Amsterdam, 14 april 2014 Monitoring van blauwalgen risico s Ron van der Oost Overzicht Risicoanalyse Inter-laboratorium ringtest blauwalgen monitoring Vergelijking monitoring methoden
Nadere informatieActualisatie Venegat. Archimedesweg 1 postadres: postbus AD Leiden telefoon (071) telefax (071)
Actualisatie Venegat 2018 Archimedesweg 1 postadres: postbus 156 2300 AD Leiden telefoon (071) 3 063 063 telefax (071) 5 123 916 CORSA nummer: versie: definitief auteur: Piet van der Wee datum: april 2019
Nadere informatieVermesting in meren en plassen
Indicator 16 december 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en
Nadere informatieBloei van de blauwalg
Bloei van de blauwalg Blooms like it hot was een kop in het wetenschappelijke tijdschrift Science in april 2008. De onderzoekers Hans Paerl en Jef Huisman wijzen daarmee op een toename van de algenbloei
Nadere informatieGezondheidsrisico's van blauwalgen
Gezondheidsrisico's van blauwalgen Gezondheidsrisico's van blauwalgen Miguel Dionisio Pires 1202723-000 Deltares, 2010 Titel Gezondheidsrisico's van blauwalgen Opdrachtgever Rijkswaterstaat Waterdienst
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Vlietland (speelvijver) 2015
Actualisatie zwemwaterprofiel Vlietland (speelvijver) 2015 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieBeslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn
Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn Zoals vastgesteld in de Stuurgroep Water op 14 maart 2013 Inleiding De Europese zwemwaterrichtlijn
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Vlietland 2017
Actualisatie zwemwaterprofiel Vlietland 2017 Archimedesweg 1 CORSA nummer: 18.077479 postadres: versie: 01 postbus 156 auteurs: P. v.d. Wee / D. Slot 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieJaaroverzichten Recreatiewatergerelateerde gezondheidsklachten in de zomers van 2012 en 2013
Jaaroverzichten Recreatiewatergerelateerde gezondheidsklachten in de zomers van 12 en 13 Resultaten en evaluatie van de nieuwe digitale zwemwaterenquête F.M. Schets, AM. de Roda Husman In 12 is een nieuwe
Nadere informatieInhoudsopgave hoofdstuk 11
-202- Inhoudsopgave hoofdstuk 11 Samenvatting hoofdstuk 11 Tabellen: 11.1 Van gemeentewege ingezameld huishoudelijk afval 11.2 Milieuklachten in Delft naar soort klacht 11.3 Zwemwaterkwaliteit in Delftse
Nadere informatieOnderzoek naar blootstelling aan endotoxinen in de agrarische sectoren van teelt, be- en verwerking en handel
Onderzoek naar blootstelling aan endotoxinen in de agrarische sectoren van teelt, be- en verwerking en handel drs. Suzanne Spaan ir. Inge Wouters dr. ir. Dick Heederik Institute for Risk Assessment Sciences
Nadere informatieVeilig zwemmen: Cyanobacteriën in zwemwater
Commissie Integraal Waterbeheer Veilig zwemmen: Cyanobacteriën in zwemwater Aangepast protocol 2002 september 2002 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Wat zijn cyanobacteriën? 4 3 Wijzigingen in het protocol
Nadere informatieBloei van de blauwalg
Bloei van de blauwalg Blooms like it hot was een kop in het wetenschappelijke tijdschrift Science in april 2008. De onderzoekers Hans Paerl en Jef Huisman wijzen daarmee op een toename van de algenbloei
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Watergeus
Actualisatie zwemwaterprofiel Watergeus - 2015 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum: april 2016
Nadere informatieVeilig plonzen met verbeterde blauwalg detectie
Vrijdag 1 augustus 2014 Dit is een publicatie van Kennislink Veilig plonzen met verbeterde blauwalg detectie Nieuwe DNA detectiemethode voor blauwalg ontwikkeld. Tijdens warme zomerdagen kunnen we een
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Spijkerboor
Actualisatie zwemwaterprofiel Spijkerboor - 2015 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum: april
Nadere informatieSnelle en betrouwbare analyse van de microbiologische zwemwaterkwaliteit met qpcr
Snelle en betrouwbare analyse van de microbiologische zwemwaterkwaliteit met qpcr Bart Wullings, Leo Heijnen en Edwin Kardinaal KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein Inhoud Microbiologische zwemwaterkwaliteit
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 14 september 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 2016
Actualisatie zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos 2016 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieHoe proper is onze zee?
Hoe proper is onze zee? Colin Janssen Medewerking van M. Claessens en P. Roose Laboratorium voor Milieutoxicologie en Aquatische Ecologie Universiteit Gent Vervuiling een vlag die vele ladingen dekt? Vele
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL Tweede Maasvlakte Badstrand
ZWEMWATERPROFIEL Tweede Maasvlakte Badstrand (foto: www.maasvlakte2.com) Colofon Titel: Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder / Exploitant zwemwaterlocatie: Status:
Nadere informatieActualisatie Waterspeelplaats Cronesteijn
Actualisatie Waterspeelplaats Cronesteijn 2018 Archimedesweg 1 postadres: postbus 156 2300 AD Leiden telefoon (071) 3 063 063 telefax (071) 5 123 916 CORSA nummer: versie: definitief auteur: Piet van der
Nadere informatieZwemwaterprofiel Plas Strijkviertel
1 Methode 1 1.1 Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie 3 2.1 Algemene omschrijving 3 2.2 Kenmerken van de locatie 3 2.3 Hydromorfologie en hydrologie 4 2.4 Risicobronnen 4 2.5 ZWEMPROF 5 3 Analyse
Nadere informatieHelder water door quaggamossel
Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit
Nadere informatieBlauwalgenprotocol 2012 Aangepaste versie van blauwalgenprotocol 2011
Blauwalgenprotocol 2012 Aangepaste versie van blauwalgenprotocol 2011 1. Aanleiding Sinds 2006 is er een nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn. In de nieuwe richtlijn worden blauwalgen (cyanobacteriën) expliciet
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Noord Aa 2016
Actualisatie zwemwaterprofiel Noord Aa 2016 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum: april 2016
Nadere informatieAnalyse van monsters uit Almere op aanwezigheid cyanotoxines. M. Lurling. 20 oktober Rapport M349.
Analyse van monsters uit Almere op aanwezigheid cyanotoxines M. Lurling 20 oktober 2009 Rapport M349. Dit document beschrijft de resultaten van een spoedanalyse van twee potten met cyanobacteriënmateriaal
Nadere informatieBiomanipulatie met mosselen
Biomanipulatie met mosselen Mogelijkheid om algenoverlast te lijf te gaan? Resulten enclosureproef Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta Boxtel, 1 maart 2013 Platform Blauwalgen Inhoud Aanleiding, kader
Nadere informatieKwantitatieve PCR van potentieel toxische cyanobacteriën in oppervlaktewateren
Kwantitatieve PCR van potentieel toxische cyanobacteriën in oppervlaktewateren Edwin Kardinaal, Danielle van der Linde, Lonneke Hensen & Bart Wullings KWR Watercycle Research Institute, Nieuwegein Inhoud
Nadere informatieDe prestatie-indicatoren genoemd in de presentaties maken onderdeel uit van de begroting 2017, welke is geagendeerd voor de VV van november 2016.
De prestatie-indicatoren genoemd in de presentaties maken onderdeel uit van de begroting 2017, welke is geagendeerd voor de VV van november 2016. Mede ook naar aanleiding van de presentaties in de commissies,
Nadere informatieGEZONDHEID EN NIEUWE SANITATIE
GEZONDHEID EN NIEUWE SANITATIE Gezondheid meenemen in ontwerp en plannen Imke Leenen WAAROM AANDACHT HIERVOOR? Maatschappij is in beweging: Recreatie dichtbij/ water terug in de stad veranderend klimaat
Nadere informatieVermesting in meren en plassen,
Indicator 13 april 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en plassen
Nadere informatieKostenterugwinning van Waterdiensten Aanvullende analyse Milieukosten
Kostenterugwinning van Waterdiensten Kostenterugwinning van Waterdiensten Aanvullende analyse Milieukosten Sterk Consulting en Bureau Buiten Leiden, november 2013 1 2 Inhoudsopgave 1 Achtergrond en doel
Nadere informatieToelichting Milieueffectrapport Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer (ontwerp-mer)
Toelichting Milieueffectrapport Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer (ontwerp-mer) René Boeters projectleider planstudie Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer rene.boeters boeters@rws.nl Aanleiding en doelstelling
Nadere informatieActualisatie zwemwaterprofiel Oosterbad 2014
Actualisatie zwemwaterprofiel Oosterbad 2014 Archimedesweg 1 CORSA nummer: postadres: versie: 01 postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum: april 2015
Nadere informatieKwaliteit oppervlaktewater, 2009
Indicator 6 maart 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De meeste waterlichamen voldoen
Nadere informatieBlauwalgen. Cyanobacteriën. Afdeling Ecologie Zuiderwagenplein 2 Postbus AA Lelystad tel. (0320) fax (0320)
Afdeling Ecologie Zuiderwagenplein 2 Postbus 17 8200 AA Lelystad tel. (0320) 29 84 11 fax (0320) 24 92 18 Internetadressen www.riza.nl www.shallowlakes.net/platform-ehm/index.html www-cyanosite.bio.purdue.edu
Nadere informatieBlauwalgenprolematiek Kralingse Plas
Blauwalgenprolematiek Kralingse Plas Situation Kralingse Plas Lorem ipsum dolor amet Lorem ipsum Hit, omnihillupis mo consequi ulparci bearund ignihictibus rem ipsa. 2 Kralingse Bos en Plas -Grootste stadspark
Nadere informatieZwemwaterprofiel Kotermeerstal
Zwemwaterprofiel Kotermeerstal Uitgave Waterschap Velt en Vecht, 21 december 2010 Zwemwaterprofiel 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 1.1 Aanleiding 2 2 Uitgevoerde werkzaamheden 3 2.1 Algemene werkwijze 3
Nadere informatieBodemsanering. 45 humane spoedlocaties zijn niet volledig gesaneerd. De bodem en het (grond)water zijn schoon MILIEU MARKT. Staat van Utrecht 2014
MENS Staat van Utrecht 204 Bodemsanering Hoeveel humane spoedlocaties zijn nog niet volledig gesaneerd? 45 humane spoedlocaties zijn niet volledig gesaneerd Kaart (Humane spoedlocaties bodemverontreiniging
Nadere informatievernieuwd cyanoprotocol: een verbetering?
vernieuwd cyanoprotocol: een verbetering? blauwalgenbijeenkomst meeting plaza Utrecht 9 april 2008 acties waterbeheerder / locatiebeheerder acties waterbeheerder acties provincie tweewekelijks monitoren*
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL ROCKANJE 2 E SLAG
ZWEMWATERPROFIEL ROCKANJE 2 E SLAG Colofon Titel: Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder / Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Rockanje, 2 e Slag Rijkswaterstaat Zee
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL BINNENBEDIJKTE MAAS MIJNSHEERENLAND
ZWEMWATERPROFIEL BINNENBEDIJKTE MAAS MIJNSHEERENLAND Colofon Titel: Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder / Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Binnenbedijkte Maas
Nadere informatieEcologische kwaliteit oppervlaktewater, 2009
Indicator 2 maart 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De ecologische kwaliteit van het
Nadere informatieZwemwaterprofiel de Kibbelkoele
Zwemwaterprofiel de Kibbelkoele Uitgave Waterschap Velt en Vecht, 21 december 2010 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 1.1 Aanleiding 2 2 Uitgevoerde werkzaamheden 3 2.1 Algemene werkwijze 3 2.2 Locatiebezoek
Nadere informatievoorstel aan dagelijks bestuur Onderwerp Bevorderen aantal en kwaliteit zwemwaterlocaties Aanleiding
Jan Classens voorstel aan dagelijks bestuur routing met data: overleg portefeuillehouder : 3 nov 14 uur dagelijks bestuur : 10 november commissie wb : commissie bcwvm : algemeen bestuur : steller : Gabriel
Nadere informatieLeukemie door het gebruik van PX-10?
Auteurs: Kuilenburg, I.E. van Schram-Bijkerk, D. Publiekssamenvatting van het rapport: Schram-Bijkerk, D.; Tongeren, M. van; Vermeulen, R.C.H. (ed.). Exposure to toxic substances and potential health effects
Nadere informatieWaterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen
MEMO Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen Proces: Ontwikkelen Watersysteem Aan : Jos van Hoeij (Gemeente Geldrop-Mierlo) Van : Maarten
Nadere informatieInschatting gezondheidsrisico s grafietregen Wijk aan Zee RIVM 2019
Inschatting gezondheidsrisico s grafietregen Wijk aan Zee RIVM 2019 RIVM project grafietregens en gezondheid Uitstoot grafietregens bij slakverwerking Harsco / Tata Steel Bewoners rondom bedrijf maken
Nadere informatieONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT
ONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT Naam: Klas: Datum: 1 Situering van het biotoop Plaats: Type water: vijver / meer / ven / moeras/ rivier / kanaal / poel / beek / sloot / bron Omgeving: woonkern / landbouwgebied
Nadere informatieZwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos
Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos 4 november 2008 Zwemwaterprofiel Zuidstrand en Spartelvijver in het Haarlemmermeerse Bos Zwemwaterprofiel Haarlemmermeerse Bos
Nadere informatieDiscussie blauwalgen protocol
Platformbijeenkomst Blauwalgen, 1 maart 2013, Boxtel Discussie blauwalgen protocol 15 februari 2011 1 Schema blauwalgenprotocol 2011 Veldbezoek/monitoring Ja Drijflaag aanwezig Nee Acties Fluoroprobe of
Nadere informatieToxische blauwalgen en dode honden
Toxische blauwalgen en dode honden Tineke Burger RWS IJsselmeergebied 2 maart 2012 Incidenten met dode honden door blauwalgen in 2011 Voorjaar 2011 Phormidium in het IJmeer Najaar 2011 Microcystis in het
Nadere informatieRisicobeoordeling van lange-termijn inname van fipronil via de consumptie van ei en ei-producten
Risicobeoordeling van lange-termijn inname van fipronil via de consumptie van ei en ei-producten Datum: 26-09-2018 Versie: definitief Onderwerp De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) heeft fipronil
Nadere informatieACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL. Europapark Archimedesweg 1 CORSA nummer: zie
ACTUALISATIE ZWEMWATERPROFIEL Europapark - 2013 Archimedesweg 1 CORSA nummer: zie 14.20468 postadres: versie: postbus 156 auteur: Piet van der Wee 2300 AD Leiden oplage: 1 telefoon (071) 3 063 063 datum:
Nadere informatieBiologische agentia bij waterschappen. Algemene inleiding. Biologische agentia: Werken met oppervlakte water 2013 v1.1
Biologische agentia bij waterschappen Algemene inleiding Afbakening van de Toolboxmeeting Definities (toolbox, onderwerp)..... Doel / doelgroep......... Afbakening........... Tijdsduur en frequentie......
Nadere informatiePRAKTISCHE INVULLING VOOR OPTIMALISATIEMODEL PLAATSING GEURSENSOREN. Door: Bertus van der Weijst Stagiair Wageningen Universiteit
PRAKTISCHE INVULLING VOOR OPTIMALISATIEMODEL PLAATSING GEURSENSOREN Door: Bertus van der Weijst Stagiair Wageningen Universiteit Onder begeleiding van: Angela van der Sanden en Monique van der Gaag Contact:
Nadere informatie1. Inleiding. Notitie Amsterdam, 8 december 2016
Notitie Amsterdam, 8 december 2016 Afdeling Policy Studies Van Aan Koen Smekens, Paul Koutstaal Gijs Zeestraten (Ministerie van Economische Zaken) Kopie Onderwerp Gevolgen van scenario s uitfasering kolencentrales
Nadere informatieZwemwaterprofiel De Witte Berg
Zwemwaterprofiel De Witte Berg Maart 2016 2 18 Zwemwaterprofiel De Witte Berg Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 1.1 Europese Zwemwaterrichtlijn 4 1.2 Leeswijzer 4 2. Uitgevoerde werkzaamheden 5 2.1 Algemene
Nadere informatieSamen werken aan waterkwaliteit. Voor schoon, voldoende en veilig water
Samen werken aan waterkwaliteit Voor schoon, voldoende en veilig water D D Maatregelenkaart KRW E E N Z D E Leeuwarden Groningen E E W A IJSSELMEER Z Alkmaar KETELMEER ZWARTE WATER MARKER MEER NOORDZEEKANAAL
Nadere informatieZwemwatermaatregelen Delftse hout. 1. Probleemstelling - context
Zwemwatermaatregelen Delftse hout 1. Probleemstelling - context De Europese zwemwaterrichtlijn stelt eisen aan de waterkwaliteit van alle zwemwateren in Europa. De provincie Zuid-Holland heeft de zwemwaterlocaties
Nadere informatieZwemwaterprofiel de Haarrijnse plas
Zwemwaterprofiel de Haarrijnse plas 1 Methode 1 1.1 Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie 3 2.1 Algemene omschrijving 3 2.2 Kenmerken van de locatie 3 2.3 Hydromorfologie en hydrologie 4 2.3 Risicobronnen
Nadere informatieZwemwaterprofiel De Rietplas
Zwemwaterprofiel De Rietplas 1 Methode 1 1.1 Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie 3 2.1 Algemene omschrijving 3 2.2 Kenmerken van de locatie 3 2.3 Hydromorfologie en hydrologie 4 2.3 Risicobronnen
Nadere informatie17 AUGUSTUS 2015 DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUK MILIEUVERVUILING EN ALLERGIEËN. Actuele Topics in Aardrijkskunde 2014-2015 GULIZAR HEYECAN 3SA2
17 AUGUSTUS 2015 DUURZAAMHEIDSVRAAGSTUK MILIEUVERVUILING EN ALLERGIEËN Actuele Topics in Aardrijkskunde 2014-2015 GULIZAR HEYECAN 3SA2 Inhoud 1. Allergieën (Bevolking)... 2 2. Oorzaken van allergieën (Biosfeer,
Nadere informatieErvaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen. Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008
Ervaringen met de bestrijding van overlast door blauwalgen Guido Waajen Waterschap Brabantse Delta 10 april 2008 Inhoud Inleiding op waterschap Gerstestro Actief biologisch beheer Mengen Combinatie van
Nadere informatieWat: Zwemwaterdebat 2014 Wanneer: Donderdag 30 januari 2014 Waar: Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard
Wat: Zwemwaterdebat 2014 Wanneer: Donderdag 30 januari 2014 Waar: Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard Zwemwaterdebat 2014: open zwemwater kan veiliger door extra geld en verbetering van Blauwalgenprotocol,
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL PLAS ORANJEPOLDER
ZWEMWATERPROFIEL PLAS ORANJEPOLDER ZWEMWATERPROFIEL PLAS ORANJEPOLDER 1 INLEIDING 3 1.1 Zwemwaterprofiel 3 1.2 Kwaliteitsklassen en normen 3 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel 4 2 AANPAK 5 3 GEBIEDSBESCHRIJVING
Nadere informatieAanleveren en verwerken meetgegevens 2019 in het zwemwaterportaal.
1 Aanleveren en verwerken meetgegevens 2019 in het zwemwaterportaal. Inleiding. Het zwemwaterportaal is er op gericht zwemmers van aangewezen zwemlocaties van actuele informatie te voorzien via www.zwemwater.nl.
Nadere informatiedat binnen de hierboven genoemde termijn een advies op het ontwerpbesluit is binnengekomen;
BESLUIT Onderwerp Functietoekenning en aanwijzing zwemwaterlocaties 2019 Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant Gelet op artikel 10b, tweede lid, van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL NEELTJE JANS BADSTRAND
ZWEMWATERPROFIEL NEELTJE JANS BADSTRAND Colofon Titel: Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder/ Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Neeltje Jans Badstrand Rijkswaterstaat
Nadere informatieLozingen vanuit tandartspraktijken
Emissieschattingen Diffuse bronnen EmissieRegistratie Lozingen vanuit tandartspraktijken Versie mei 2016 De gepresenteerde methode voor emissieberekening van de genoemde emissieoorzaken in deze factsheet
Nadere informatiePACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Nadere informatieBijlage 3: Budget impactanalyse
Bijlage 3: Budget impactanalyse Inleiding Tijdens de ontwikkeling van de generieke module Arbeid als medicijn werd een budget impactanalyse uitgevoerd waarin de impact werd onderzocht van het toepassen
Nadere informatieZwemwaterprofiel Plas Laagraven (Down under)
Zwemwaterprofiel Plas Laagraven (Down under) 1 Methode 1 1.1 Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie 3 2.1 Algemene omschrijving 3 2.2 Kenmerken van de locatie 3 2.3 Hydromorfologie en hydrologie 4
Nadere informatiePraktijkproeven blauwalgenbestrijding in Noord-Brabant. Guido Waajen Miquel Lurling 3 november 2009
Praktijkproeven blauwalgenbestrijding in Noord-Brabant Guido Waajen Miquel Lurling 3 november 2009 Inhoud aanleiding, aanpak eerste voorlopige resultaten Aanleiding Eutrofiëring veel voorkomend probleem
Nadere informatieONTWERP-BESLUIT. Onderwerp Functietoekenning en aanwijzing zwemwaterlocaties Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant
ONTWERP-BESLUIT Onderwerp Functietoekenning en aanwijzing zwemwaterlocaties 2018 Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant Gelet op artikel 10b, tweede lid, van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen
Nadere informatieZwemwaterprofiel Put te Werve
Zwemwaterprofiel 2017 Put te Werve Zwemwaterprofiel Put te Werve Delfland 2017.. Colofon Uitgave van: Hoogheemraadschap van Delfland Sector Bestuur, Beleid en Communicatie Team Watersysteemkwaliteit Kenmerk:
Nadere informatieZWEMWATERPROFIEL KRAAIJENBERGSE PLAS 3
ZWEMWATERPROFIEL KRAAIJENBERGSE PLAS 3 Colofon Titel: Kraaijenbergse Plas 3 Uitgegeven door: Opgesteld door: Betrokken provincie: Dagelijks beheerder / Exploitant zwemwaterlocatie: Status: Rijkswaterstaat
Nadere informatieBlauwalgen in het zwemwaterprofiel
Blauwalgen in het zwemwaterprofiel Handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen RWS Waterdienst september 2008 Blauwalgen in het zwemwaterprofiel Handreiking om het
Nadere informatieReport 1695.N.17. Mestbewerking en Waterkwaliteit. een case studie voor het beheergebied van waterschap Aa en Maas.
Report 1695.N.17 Mestbewerking en Waterkwaliteit een case studie voor het beheergebied van waterschap Aa en Maas de samenvatting Rapport 1695.N.17 Mestbewerking en Waterkwaliteit Een case studie voor waterschap
Nadere informatieInteraktie tussen koper in oppervlaktewater, de structuur van microbiële levensgemeenschappen en histamine concentraties in eetbare kreeftachtigen
15 Samenvatting Interaktie tussen koper in oppervlaktewater, de structuur van microbiële levensgemeenschappen en histamine concentraties in eetbare kreeftachtigen Vervuiling van oppervlaktewater, vooral
Nadere informatieOOST NUTRIENTEN EN KRW FRISIA ZOUT B.V.
NUTRIENTEN EN KRW FRISIA ZOUT B.V. 29 september 2010 Inhoud 1 Tekstdelen uit van 5 varianten naar 2 alternatieven 3 1.1 Referentiesituatie 3 1.2 Effecten waterkwaliteit KRW 5 2 Nieuw tekstdeel 7 ARCADIS
Nadere informatieParticles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling
Particles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling Zwevende stof vormt een complex mengsel van allerlei verschillende deeltjes, en speelt een belangrijke rol
Nadere informatiealgemeen Deze bijlage is een detaillering van de beschrijving actuele waterkwaliteit die in paragraaf 2.9. is opgenomen
algemeen Deze bijlage is een detaillering van de beschrijving actuele waterkwaliteit die in paragraaf 2.9. is opgenomen 2. Waterkwaliteit De zomergemiddelden voor 2008 van drie waterkwaliteitsparameters
Nadere informatieBijlage 1.3 Bodemdaling in het Eems-Dollardgebied in relatie tot de morfologische ontwikkeling
Bijlage 1.3 Bodemdaling in het Eems-Dollardgebied in relatie tot de morfologische ontwikkeling........................................................................................ H. Mulder, RIKZ, juni
Nadere informatie