Observatorium voor toerisme te Brussel. Jaarverslag 2007

Transcriptie

1 Observatorium voor toerisme te Brussel Jaarverslag 2007 Editie 2008

2

3 Observatorium voor toerisme te Brussel Jaarverslag

4 Overzicht 10 De UitgaVe Van Het JaarVersLag Van Het ObserVatOriUM VOOr toerisme te brussel inleiding Het Observatorium voor toerisme te brussel: methodologie en werkinstrumenten toeristische OVernaCHtingen 1. Het aanbod Het hotelaanbod Het jeugdlogiesaanbod Het gastenkameraanbod Het apparthotelaanbod Het toeristische logiesaanbod volgens aantal etablissementen per gemeente De bezettingsgraad totaal aantal overnachtingen totaal aantal overnachtingen van 1997 tot totaal aantal overnachtingen van 1997 tot 2007: vergelijking van de curven totaal aantal overnachtingen in de belangrijkste belgische steden De drie belangrijkste buitenlandse markten voor de belangrijkste belgische steden totaal aantal overnachtingen in enkele europese steden binnenlandse en buitenlandse overnachtingen in enkele europese steden De drie belangrijkste buitenlandse markten in enkele europese steden Overnachtingen in hotels aantal overnachtingen per categorie totaal aantal hotelovernachtingen per gemeente van het brussels Hoofdstedelijk gewest bezettingsgraad in hotels voor enkele europese steden aantal overnachtingen in hotels naar land van herkomst aantal overnachtingen in hotels naar land van herkomst en naar doel van het verblijf aantal overnachtingen per maand en per doel van het verblijf aantal overnachtingen per maand en per markt De jeugdlogies Overnachtingen in jeugdlogies naar land van herkomst seizoenspreiding met betrekking tot de overnachtingen in jeugdlogies De gastenkamers Overnachtingen in gastenkamers naar land van herkomst seizoenspreiding met betrekking tot de overnachtingen in gastenkamers Doel van het verblijf van het cliënteel dat logeert in gastenkamers De stagiaires in brussel nationaliteiten van de stagiaires algemene bedenkingen Meeting industry 1. Het aanbod aan VergaDerzaLen De internationale VergaDeringen De Uia aantal vergaderingen van internationale verenigingen in de belangrijkste steden aantal vergaderingen van internationale verenigingen in de belangrijkste steden aantal internationale vergaderingen in de belangrijkste belgische steden icca COngresOrganisatOren aantal vergaderingen die tussen 2000 en 2007 gerealiseerd werden aandeel per inkomend land van de vergaderingen Duur van de vergaderingen type van MiCe vergaderingen aantal vergaderingen en aantal deelnemers per maand aantal vergaderingen per type cliënteel aantal VergaDeringen en aantal DeeLneMers Per MaanDbeUrzen & salons terukerende salons en beurzen in Profiel van de bezoekers aan het seafood salon analyse Van Het MiCe-CLiËnteeL Van brussel en De PerCePtie Van De stad Wat is de aard van de ondervraagde organisatie / vennootschap? Welke type vergaderinfrastructuur bezitten de ondervraagde bedrijven / organisaties? Wat is de reden van de vergaderingen buitenshuis? Welk budget wordt uitgetrokken voor een dergelijk evenement? Welke type vergaderinfrastructuur bezitten de ondervraagde bedrijven / organisaties? Welke zijn de keuzemotivaties voor de bestemming? Van welke type infrastructuren werden door de respondenten gebruik gemaakt? De kwaliteit van de infrastructuren volgens verschillende criteria De verschillende activiteiten voor of na de vergaderingen De perceptie van brussel als MiCe-bestemming algemene bedenkingen...37 glossarium

5 Jaarverslag CULtUreLe Diensten 1. Het aanbod Het aanbod aan musea en attracties per gemeente geleide cultuurbezoeken De bezoeken Musea en toeristische attracties alle bezoeken samengevoegd De indeling naar aantal bezoekers aan musea en attracties bezoekersprofiel aantal rondleidingen en aantal bezoekers in aandeel van de talen die tijdens de rondleidingen gebruikt worden aandeel van de individuelen en van de groepen in de rondleidingen eenmalige en terugkerende evenementen in brussel eenmalige evenementen terugkerende evenementen themjaar 2007: europa algemene bedenkingen transports 1. LUCHttransPOrt nationale Luchthaven van brussel aantal passagiers en transitpassagiers op de nationale Luchthaven van brussel aantal passagiers per maand aantal passagiers aantal passagiers : top 20 van de bestemmingen aantal vliegbewegingen op de nationale Luchthaven van brussel aantal vluchten : top 20 van de bestemmingen De hotellerie op het grondgebied van de gemeente zaventem toegang tot de luchthaven Het profiel van de passagiers brussels south Charleroi airport aantal passagiers en aantal vluchten op brussels south Charleroi airport Profiel van de reizigers spoorwegtransport internationaal verkeer : thalys aantal passagiers op thalys vanuit en naar brussel Percentage tickets voor zakenreizen / vrije tijd verkocht via thalys aantal passagiers op de thalys lijnen van en naar brussel per maand Profiel van het cliënteel internationaal verkeer : eurostar aantal passagiers op de eurostar van en naar brussel Percentage tickets voor zakenreizen / vrije tijd verkocht via eurostar aantal passagiers op de eurostar lijnen van en naar brussel per maand internationaal verkeer : andere...62 algemene bedenkingen

6 Inleiding 10 De UitgaVe Van Het JaarVersLag Van Het ObserVatOriUM VOOr toerisme te brussel. brussel doet het goed als toeristische bestemming. Het aantal toeristen en overnachtingen bleef groeien in 2007, +5,4% in vergelijking met Het aantal vrijetijdsovernachtingen is met 6,1% gestegen en de MiCe-overnachtingen met 1,5%. Volgens de icca-criteria voor vergaderingen van minder dan 50 personen, is brussel in 2007 opgeklommen van de 23ste naar de 19de plaats. Met het oog op de toekomst heeft brussel een Plan voor de internationale Ontwikkeling (PiO) van brussel aangenomen, een ontwikkelingsproject voor brussel waarbij de internationale rol van de stad centraal staat. Het PiO volgt een aantal krachtlijnen voor de economische, toeristische en culturele ontwikkeling van het gewest en steunt op grote belangrijke projecten waaronder de verwezenlijking van het bip, het brussel info Plein. andere projecten worden uitgevoerd zoals de renovatie van het Congrespaleis (square) voorzien voor 2009 of zitten in de pipeline zoals een groot congrescentrum op de Heizel, een schouwburg met plaatsen, het Huis van Mode en Design, het Huis van europa, Om de stand van zaken op te maken in verband met de duurzame ontwikkeling van het toerisme in brussel in een internationale context, voert de Université Libre de bruxelles een studie en organiseert ze rondetafels waarvan de resultaten in 2009 beschikbaar zullen zijn. Hiervoor is een soort van verantwoordelijk engagement nodig: enerzijds moeten sommige vormen van energieconsumptie een halt worden toegeroepen, terwijl anderzijds initiatieven inzake milieuverantwoord toerisme genomen dienen te worden. Wij verwachten dan ook dat op de rondetafelconferenties over duurzaam toerisme, georganiseerd door de Minister voor toerisme, in die zin concrete resultaten zullen worden bereikt. in brussel is het Observatorium voor toerisme sinds 1998 de concretisering van een partnership tussen de verschillende spelers in de toeristischesector. institutionele partners: Toerisme Vlaanderen (TVl) Brussel Internationaal Toerisme & Congres (BI-TC) Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de Bruxelles (OPT) een functionele structuur verbindt de «City marketing» van bitc met de diensten «recherche et Marketing» van het OPt en «Planning en Onderzoek» van tvl. zo wordt de soepelheid gecreëerd die nodig is om in te spelen op de verwachtingen van de brusselse toeristische.sector. De analyses van het Observatorium steunen op betrouwbare statistieken en onderzoeken die kunnen worden verricht dankzij de samenwerking met de verschillende sectoren van de toeristische activiteit, bijvoorbeeld : de brusselse HoreCa-federatie, Logies voor jongeren, bed & brussels, taxi stop, brusselse Museumraad, Voir et Dire bruxelles, gidsen brussel belgië, brussels airlines, brussels airport, nmbs, bapco, abto, to incoming, Dankzij deze partnerships en het methodologische werk dat geïmplementeerd werd is het Observatorium voor de verschillende toeristische sectoren van brussel de referentie geworden voor statistische gegevens en de analyse daarvan. Dankzij het partnership met de Brusselse Horecafederatie en de expertise van het Observatorium kunnen sinds 2004 verschillende statistieken opgesteld worden. Het is onder meer mogelijk de bezettingsgraad, met een onderscheid tussen week- en weekenddagen, de gemiddelde nettoprijzen en de inkomsten per kamer (revpar) te berekenen. Dankzij dit beheersinstrument kan een maand na datum al de nodige rapportering verzorgd worden. in het bijzonder de hotelsector wenste al langer betrouwbare informatie op korte termijn. Deze statistieken zijn dan ook een grote vooruitgang. Het Observatorium voor Toerisme te Brussel heeft een soortgelijk hulpmiddel ontwikkeld in samenwerking met de jeugdherbergen (maandelijks) en de musea en attracties (halfjaarlijks). De investeringen en inspanningen van de partners moeten echter verdergezet worden zodat de kwaliteit van de beschikbare gegevens nog toeneemt, zeker wat betreft de MiCe-sector en de individuele zakenreizen de apparthotel. Het ObserVatOriUM VOOr toerisme te brussel: MetHODOLOgie en WerKinstrUMenten. MetHODOLOgie De volgende factoren zijn essentieel voor het welslagen van de inschakeling van een dergelijk observatorium: de vaste wil tot samenwerking van de toeristische partners om de collectieve en individuele resultaten te optimaliseren; de aanpassing van het proces op basis van de opmerkingen vanuit het terrein; de kwaliteit van de gegevens, de continuïteit in het proces en de planning ervan; de soepele organisatie van de verspreiding van de onderzoeksresultaten en aanbevelingen. Deze methodologie werd uitgewerkt: om te kunnen beantwoorden aan de behoefte van een vergelijkende analyse (benchmarking) zoals uitgevoerd door de leden van de European Cities Marketing op basis van door de eu en UnWtO erkende statistieken van tourmis om een analyse mogelijk te maken van vraag en aanbod in de verschillende toeristische sectoren: logies, musea en toeristische attracties, en toeristische evenementen; om een analyse mogelijk te maken van de evolutie van de ontwikkeling van de bestemming brussel op de vrije tijd en MiCe markten. Het JaarVersLag Het jaarverslag van de toeristische activiteit in het brusselse Hoofdstedelijke gewest is een structureel hulpinstrument voor strategisch beleid. Het bundelt gegevens die het hele jaar door worden samengesteld, en het analyseert de trends. Het aanbod in brussel, het profiel van de toeristen, de bezoeken in zakelijk/ recreatief verband, de evolutie van de prioritaire markten: het jaarverslag verwerkt elk jaar een massa essentiële informatie. sinds 2003 is een speciaal hoofdstuk van het jaarverslag gewijd aan de MiCe-sector. Omdat de informatie hierover zeer onvolledig was, hebben de partners van het Observatorium zich toegespitst op de analyse van aanbod, vraag, activiteiten van agenschappen, internationale positionering van brussel en perceptie van brussel als 4

7 Jaarverslag 2007 MiCe-bestemming. Deze informatie werd aangevuld met een meer verfijnde analyse van de hotelovernachtingen in het kader van het recreatief verblijfstoerisme en MiCe. De eerste resultaten tonen aan dat het proces in werking is getreden. Het komt eropaan de samenwerking met de partners te blijven verruimen. De doelstellingen van dit jaarverslag zijn de gegevens te vergelijken op korte termijn (2007 / 2006) en op middellange termijn (2007 / 2001 / 1997); het niveau van een simpele opsomming van statistieken te overstijgen; door de gegeven informatie tot actie aansporen. elk hoofdstuk wordt duidelijk gesitueerd met een overzicht van de belangrijkste observaties. De brieven Van Het ObserVatOriUM Met de brieven van het Observatorium is het mogelijk kortetermijntrends te verspreiden bij de toeristische partners. in 2008 verschenen de volgende brieven van het Obs: De toeristische werkgelegenheid in het Brusselse Hoofdstedelijke gewest: zakentoerisme en vrijetijdstoerisme in 2006 Kerncijfers van het toerisme in 2007 specifieke OnDerzOeKen Enquête over aparthotels, Analyse van zeven boekingssites voor logiesaanbod en hun evaluatie: de goede en minder goede, Analyse van de evolutie van Belgische overnachtingen Economische impact van de opening van het Magrittemuseum en de Magritte square. internetsite van het Observatorium De publicaties en de persberichten van het Observatorium voor toerisme te brussel zijn sedert november 2001 beschikbaar op het internet: of Hervé bosquet Directeur, Brussel Internationaal Congres Viviane JaCObs Directeur général, Office de Promotion du tourisme Wallonie Bruxelles raymonda VerDYCK administrateur-generaal, toerisme Vlaanderen andré VrYDagH City Marketing & toerisme van brussel 5

8 1. Toeristische verblijven 1. Het aanbod Verblijfsvormen Betrokkenen Bronnen Hotels Federatie Horeca Brussel Toerisme Vlaanderen Franse Gemeenschapscommissie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI) Federatie Horeca Brussel Hotelcatalogus Jeugdverblijven Logies voor jongeren 1 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Logies voor jongeren Gastenkamers 1.1. Het hotelaanbod Aantal sterren Aantal erkende hotels Bed & Brussels Taxi Stop Franse Gemeenschapscommissie Aantal kamers Bed & Brussels Taxi Stop Franse Gemeenschapscommissie BDLF³ Aantal hotels volgens de Alg. Dir. Statistiek en Economische Informatie Maximale capaciteit (aantal bedplaatsen) ***** **** *** ** * Totaal erkende hotels Andere Totaal Bron: Hotelcatalogus BI-TC 2008 (erkenning 2007) ADSEI 2008 Opmerkingen: In 2007 werden 131 etablissementen erkend door de Franse Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en door Toerisme Vlaanderen. In 2001 voerde de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie een hervorming door in de toerismestatistieken. Vanaf 2002 werd een permanente samenwerking met de openbare besturen voor toerisme georganiseerd teneinde één keer per jaar de databank bij te werken van de nachtverblijven die door deze besturen worden erkend. Het referentiejaar voor de hotels die opgenomen zijn in de catalogus van Brussel Internationaal Toerisme en Congressen (BI-TC) is Het referentiejaar voor de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie: de hotels die in 2008 werden erkend. Dit verklaart de verschillen die worden vastgesteld tussen de twee databases voor erkende hotels. Bovendien vervolledigt de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie zijn database met een opvraging bij de gemeenten: in de rubriek andere zijn de hotels opgenomen waarvoor de erkenningsprocedure loopt, en daarnaast ook een zeker aantal apparthotels Het jeugdlogiesaanbod Aantal etablissementen Bron: Loger jeune 2007 Maximale capaciteit (aantal bedplaatsen) Logies voor jongeren 2008 is een vereniging die de vijf jeugdherbergcentra omvat van de Franstalige en van de Vlaamse Gemeenschap. 2 De rubriek «Andere» omvat de hotels die ter erkenning voorliggen en een deel van de apparthotels. 3 BDLF : Bruxelles destination Langue française. 6

9 Jaarverslag Het gastenkameraanbod Aantal aanbieders Aantal kamers Maximale capaciteit (aantal bedplaatsen) Erkende gastenkamers (1) Bij verenigingen ingeschreven gastenkamers (2) Bron: (1) Franse Gemeenschapscommissie (erkenning 2007) (2)Bed & Brussels en Taxi Stop Het apparthotelaanbod Appartementhotels 4 zijn een vorm van huisvesting die de bewoners een ruime mate van zelfstandigheid bieden en waarbij ten minste een bepaalde dienstverlening (schoonmaak, diensten naar keuze ) is inbegrepen. Het Observatorium voor Toerisme heeft door middel van passieve prospectie (internet en gouden gids) het potentieel van de Brusselse appartementhotels op niet-exhaustieve wijze onderzocht. In totaal telden wij 99 vennootschappen die apparthotels, flats en/of kamers verhuren. Slechts 31 van hen deelden ons hun verhuurcapaciteit voor appartementen mee. Vervolgens hebben wij door middel van de regel van drie een raming gemaakt van de totale capaciteit. Aantal geïnventariseerde ondernemingen Aantal appartementen/flats (raming) Bron: Observatorium voor Toerisme te Brussel 1.5. Het toeristisch logiesaanbod volgens aantal etablissementen (hotels, jeugdherbergen en gastenkamers) per gemeente Cartografische bron Articque 4 De apparthotels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest BRAT, mei

10 1. Toeristische verblijven Gemeente Hotel Jeugdherberg Gastenkamer Totaal Brussel Sint-Joost-ten-Noode Sint-Gillis Elsene Evere Schaarbeek Anderlecht Sint-Lambrechts-Woluwe Etterbeek Oudergem Sint-Agatha-Berchem Vorst Ganshoren Jette Koekelberg Sint-Jans-Molenbeek Ukkel Watermaal-Bosvoorde Sint-Pieters-Woluwe Totaal Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie en Observatorium voor Toerisme te Brussel Gastenkamers = cijfers van

11 Jaarverslag De bezettingsgraad Verblijfsvormen Betrokkenen Bronnen Hotels Federatie Horeca Brussel Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 5 Federatie Horeca Brussel Observatorium voor Toerisme te Brussel Jeugdverblijven Logies voor jongeren Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Logies voor jongeren Gastenkamers Bed & Brussels Taxi Stop Bed & Brussels Taxi Stop Methodologische 6 opmerking aangaande de gegevens van de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie: De statistische gegevens die de hotelhouders inzamelen, werden voor 66 % geregistreerd in een computerprogramma (genre Fidelio), voor 25 % via individuele fiche en voor 8 % langs andere wegen. De opvraging vindt plaats bij de check-in (50 %), bij de reservering (30 %), bij de check-out (6 %) of andere (4 %). In 7% van de gevallen weet men het niet. Het item 'nationaliteit' van de individuele klanten komt van de politiefiche (82 %), de check-in (14 %), de reservering (3 %) of werd afgeleid uit een gesprek (1%). Voor de groepen verloopt de identificatie van de nationaliteit via individuele controle (35 %), de nationaliteit van de touroperator (31 %) of van de groep (20 %), volgens de rooming list die de Tour Operator verstuurt (7%) en andere (7%). Wat het item 'motivatie' betreft, is de vraag niet duidelijk geïdentificeerd (87%) voor de individuele toerist. Dit volgt uit de oorsprong van de vraag (bedrijf/touroperator) (37 %), volgens periode (32 %), of vanuit het Observatorium (14 %), volgens tarief (8 %), nietgeïnteresseerd (6 %) en andere (3 %). Voor de groepen is de motivatie daarentegen geïdentificeerd (83 %): volgens vermoeden (58 %), door directe navraag (39 %), terwijl anderen het niet weten (3 %) Totaal aantal overnachtingen (behalve de gastenkamers) Totaal aantal overnachtingen van 1997 tot 2007 Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 5 Alle soorten accommodatie (hotels, apparthotels, jeugdlogies) behalve de gastenkamers. 6 Het Observatorium vroeg dh. Dutilleul (stagiair) in juni 2005 de kwaliteit te onderzoeken van de gegevens die de hotelsector aan de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie bezorgt. 9

12 1. Toeristische verblijven Er wordt gesproken van een overnachting als een bezoeker een nacht doorbrengt in een accommodatie (zakelijk of recreatief toerisme). De recreatieve overnachtingen omvatten vakantie- en recreatieve bezoeken. De zakelijke overnachtingen omvatten overnachtingen enerzijds voor een conferentie, een congres, een seminarie en anderzijds omwille van een andere professionele reden totaal aantal overnachtingen van 1997 tot 2007: vergelijking van de curven: recreatieve overnachtingen, overnachtingen voor conferenties, congressen en seminaries en overnachtingen voor andere beroepsdoeleinden. Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie totaal aantal overnachtingen in de belangrijkste belgische steden (vergelijking tussen 1997 en 2007) 10

13 Jaarverslag 2007 Brussel Antwerpen Brugge Gent Luik Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie De drie belangrijkste buitenlandse markten voor de belangrijkste Belgische steden Steden Markten Overnachtingen % Brussel Verenigd Koninkrijk % Frankrijk % Duitsland % Antwerpen Nederland % Duitsland % Verenigd Koninkrijk % Brugge Verenigd Koninkrijk % Nederland % Frankrijk % Gent Nederland % Verenigd Koninkrijk % Duitsland % Luik Frankrijk % Verenigd Koninkrijk % Duitsland % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 11

14 1. Toeristische verblijven totaal aantal overnachtingen in enkele europese steden (vergelijking tussen 1997 en 2007) Bron: European Cities Tourism in TourMis ( Opmerkingen: TourMis is een marketing-informatiesysteem dat met 110 Europese bestemmingen is verbonden en dat door de Europese Unie en door de Wereld Toerisme Organisatie (UNWTO) gebruikt wordt via het netwerk van de European Cities Tourism (ECT) binnenlandse en buitenlandse overnachtingen in enkele europese steden 12

15 Jaarverslag 2007 Binnenlandse overnachtingen Aandeel binnenlandse overnachtingen Buitenlandse overnachtingen Aandeel buitenlandse overnachtingen Totaal aantal overnachtingen Berlijn % % Barcelona % % Wenen % % München % % Amsterdam % % Boedapest % % Stockholm % % Brussel % % Kopenhagen % % Dubrovnik % % Bron: European Cities Tourism in TourMis De drie belangrijkste buitenlandse markten in enkele Europese steden Steden Markten Overnachtingen Berlijn Verenigd Koninkrijk V.S. Amerika Italië Barcelona* Verenigd Koninkrijk Italië V.S. Amerika Wenen Duitsland V.S. Amerika Italië München V.S. Amerika Italië Verenigd Koninkrijk Amsterdam Verenigd Koninkrijk V.S. Amerika Duitsland Boedapest Duitsland Verenigd Koninkrijk Italië Stockholm Verenigd Koninkrijk V.S. Amerika Duitsland Brussels Verenigd Koninkrijk Frankrijk Duitsland

16 1. Toeristische verblijven Kopenhagen Zweden Verenigd Koninkrijk Noorwegen Dubrovnik Frankrijk Bron: European Cities Tourism in TourMis (*) Alleen overnachtingen stad V.S. Amerika Duitsland Overnachtingen in hotels /2006 Aantal aankomsten (1) ,1 % Aantal overnachtingen ,7 % Bezettingsgraad per kamer (2) 69,61 % 73,5 % 3,9 punten Gemiddelde netto-prijs per kamer 90,66 103,15 13,8 % Gemiddelde verblijfsduur in aantal overnachtingen (1) 1,9 1,9 REVPAR (2) 66,37 77,41 16,6 % Bron: (1) Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2) Observatorium voor Toerisme te Brussel aantal overnachtingen per categorie (aantal sterren) Aankomsten 2007 Overnachtingen sterren % 4 sterren % 3 sterren % 2 sterren % 1 ster % Andere % Totaal % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 14

17 Jaarverslag Totaal aantal hotelovernachtingen per gemeente van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en million / in miljoen > 1,0 0,50-1,0 0,50-0,25 0,25-0,10 < 0,10 Cartografische bron Articque Aankomsten Overnachtingen % Brussel % Sint-Joost-ten-Node % Sint-Gillis % Elsene % Evere % Schaarbeek % Anderlecht % Etterbeek % Andere % Totaal % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie De categorie "Andere" vertegenwoordigt de volgende gemeenten: Vorst, Ganshoren, Jette, Sint-Jans-Molenbeek, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde en Sint-Lambrechts-Woluwe. Deze gemeentes werden niet afzonderlijk weergegeven omdat ze minder dan drie etablissementen bezitten Bezettingsgraad in hotels voor enkele Europese steden Brussel 73,5 % Barcelona 69,4 % Amsterdam 63 % München 56,1 % Berlijn 52,6 % Boedapest 43,4 % Dubrovnik 29 % Bron: Tourmis 15

18 1. Toeristische verblijven aantal overnachtingen in hotels volgens land van herkomst /2006 België ,0 % Duitsland ,4 % Frankrijk ,8 % Italië ,1 % Luxemburg ,4 % Nederland ,2 % Verenigd Koninkrijk ,2 % Denemarken ,7 % Ierland ,0 % Griekenland ,6 % Spanje ,6 % Portugal ,1 % Oostenrijk ,1 % Finland ,5 % Zweden ,8 % Polen ,2 % Tsjechië ,6 % Slowakije ,4 % Hongarije ,5 % Estland ,8 % Letland ,4 % Litouwen ,3 % Slovenië ,5 % Malta ,7 % Cyprus ,0 % 16

19 Jaarverslag /2006 Bulgarije ,7 % Roemenië ,9 % Totaal EU ,6 % Noorwegen ,3 % Zwitserland ,9 % Turkile ,8 % Rusland ,2 % V.S. Amerika ,4 % Canada ,6 % Japan ,4 % China ,7 % India ,8 % Rest van de wereld ,5 % Totaal buitenlanders ,3 % Totaal ,7 % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Aantal overnachtingen in hotels volgens land van herkomst en naar doel van het verblijf 17

20 1. Toeristische verblijven Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie aantal overnachtingen per maand en per doel van het verblijf Maand Overnachtingen voor congres, seminarie of conferentie Overnachtingen voor andere beroepsdoeleinden Recreatieve overnachtingen Totaal aantal overnachtingen Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober

21 Jaarverslag 2007 Maand Overnachtingen voor congres, seminarie of conferentie Overnachtingen voor andere beroepsdoeleinden Recreatieve overnachtingen Totaal aantal overnachtingen November December Gemiddelde Totaal Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Opmerkingen: De drie drukste maanden in functie van de motiviatie zijn dalende volgorde: voor congres, seminarie of conferentie: oktober, juni en september; recreatie: augustus, juli en december; andere beroepsdoeleinden: oktober, november en december Aantal overnachtingen per maand en per markt Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 19

22 1. Toeristische verblijven 2.3. Jeugdverblijven Aantal aankomsten (1) Aantal overnachtingen (1) Gemiddelde verblijfsduur in aantal overnachtingen (1) 1,53 1,54 Bezettingsgraad per bed (2) 81,84% Gemiddelde nettoprijs per kamer (2) 20,77 Bron: (1) Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie en (2) Observatorium voor Toerisme te Brussel Overnachtingen in jeugdblijven volgens land van herkomst % 2007/2006 Frankrijk % 0 % België % 9 % Duitsland % 0 % Spanje % -2 % Zweden % -4% Denemarken % -31 % Noorwegen % -24 % V.S. Amerika % -7% Nederland % 6 % Verenigd Koninkrijk % 19 % Italië % -9% Japan % -4% Canada % 1 % Polen % -20 % Oostenrijk % 84 % China % 4 % 20

23 Jaarverslag % 2007/2006 Rusland % -14 % Rest van de wereld % -3% Totaal % 1 % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Seizoenspreiding met betrekking tot de overnachtingen in jeugdlogies Maand % 2007/2006 Januari % 12 % Februari % 0 % Maart % -2 % April % 0 % Mei % -3% Juni % 1 % Juli % -4 % Augustus % 3 % September % 0 % Oktober % 2 % November % 1 % December % 3 % Gemiddelde % 1 % Totaal % 1 % Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 21

24 1. Toeristische verblijven 2.4. De gastenkamers Aantal aankomsten Aantal overnachtingen Gemiddelde verblijfsduur in nachten 3,94 3,80 Bron: Bed & Brussels en Taxi Stop Overnachtingen in gastenkamers volgens land van herkomst % 2007/2006 België % 33 % Frankrijk % 9 % Spanje + Italië % -15 % Duitsland % 8 % Verenigd Koninkrijk % 23 % Andere landen % 21 % Totaal % 17 % Bron: Bed & Brussels en Taxi Stop seizoenspreiding met betrekking tot de overnachtingen in gastenkamers Maand % Trend 2007/2006 Januari % 1 % Februari % 8 % Maart % 26 % April % 19 % Mei % -19 % Juni % 0 % Juli % 5 % Augustus % 31 % September % 60 % Oktober % 11 % November % 29 % December % 36 % Gemiddelde % 17 % Totaal % 17 % Bron: Bed & Brussels en Taxi Stop 22

25 Jaarverslag Doel van het verblijf van het cliënteel dat logeert in gastenkamers Doel van het verblijf Toerisme 39,8 % 18 % Zaken 27,7 % 40 % Stage 26,8 % 25 % Niet aangegeven 5,7 % 16 % Bron: Bed & Brussels en Taxi Stop De stagiaires in Brussel De vereniging Bruxelles Destination Langue Française (BDLF) organiseerde het verblijf van stagiairs verbonden aan internationale instellingen, aan het Erasmus-uitwisselingsprogramma, aan bedrijfsstages Aantal aankomsten Aantal overnachtingen Bron: BDLF Nationaliteiten van de stagiaires Bron: BDLF 23

26 1. Toeristische verblijven algemene bedenkingen 1. OVernaCHtingsCaPaCiteit brussel in aantal mensen in totaal: in aantal mensen in hotels: in aantal mensen in jeugdlogies: 918 in aantal mensen in gastenkamers: HOteLaanbOD brussel Het aanbod van hotels met 5, 4 en 2 sterren is toegenomen en het aanbod van hotels met 3 sterren is stabiel gebleven en het aanbod met 1 ster is gedaald. 59 % van de overnachtingen gebeurden in de gemeente Brussel en dus 41 % in de andere gemeentes: 12 % in St Joost-ten noode, 10 % in Saint Gillis, 7 % in Elsene en 2 % in Evere. De hotels met 4 en 5 sterren zijn goed voor een aandeel van 65 % van de hotelovernachtingen. De bezettingsgraad per kamer is stabiel geblijven. In 2007 werden het Radisson Sas EU (5 sterren kamers), Be.Manos (5 sterren 60 kamers), Orts Hotel (3 sterren - 14 kamers), Pacific (3 sterren - 12 kamers), Bloom Hotel (3 sterren kamers), Martin s Central Park (4 sterren 100 kamers), Alma Grand Place Hotel (4 sterren - 37 kamers), The Dominicain Brussel (5 sterren kamers) geïnaugureerd. Husa President Park (4 sterren 302 kamers) werd gerenoveerd. De opening van het project van de Groep Accor in het Zuidstation blijft actueel. Sinds 2002 bevestigen de hotelhouders een gevoelige stijging van de bezettingsgraad gezien het stijgende aantal overnachtingen. We mogen echter niet te snel juichen: het betreft hier permanente koopjes 7. Twee redenen kunnen verantwoordelijk worden geacht voor die toestand: de druk van de touroperators om overnachtingen te verkopen via het internet (met weinig voordeel voor toerist en hotelier), en de structuur van het Brusselse hotelpark dat tot de minst dure wordt gerekend, versterkt de vastgoedspeculatie, zelfs al levert dit niets op. Bovendien worden de hotels almaar meer geconfronteerd met een nieuw fenomeen: de stijging van het aantal boekingen via het internet en het feit dat gasten via het internet feedback geven over hun verblijf en bestemming. Veel reizigers baseren hun beslissingen immers op wat zij lezen op het internet 8. Zo blijken voor meer dan 87 % van de reizigers 9 de aanbevelingen van onbekenden van doorslaggevend belang bij het nemen van hun beslissing. De onzekerheid aangaande de olieprijzen (en daardoor ook aangaande vliegtuigtickets en brandstof in het algemeen) weegt op de high-end hotelsector, net zoals de sterke euro. We ervaren een wijziging in het toeristische consumptiegedrag. De zakenlui trekken geleidelijk weg uit Brussel wegens: de alsmaar hevigere internationale concurrentiestrijd, de sluiting van het Congrespaleis, het afnemende aantal 'ad hoc'-bijeenkomsten (door de daling van de compensaties) en NAVO-vergaderingen, de opmars van de HST, teleconferenties 3. bestemming brussel Het aantal overnachtingen in Brussel is gestegen met 28,02 % tussen 1997 en 2007, dit stemt overeen met meer dan overnachtingen. In 2007 zijn de overnachtingen in Brussel gestegen met 13,40 % in vergelijking met 2000, dit stemt overeen met meer dan overnachtingen. In 2007 zijn de overnachtingen in Brussel gestegen met 5,4 % in vergelijking met 2006, dit stemt overeen met een verlies van overnachtingen. De gemiddelde verblijfsduur in hotels bedraagt 1,9 nachten. De gemiddelde verblijfsduur in jeugdverblijven bedraagt 1,5 nachten, voor gastenkamers is dit 3,8 nachten. 4. CLienteeL brussel De belangrijkste markten: Verenigd Koninkrijk (-3,2 % t.o.v en -23 % t.o.v. 2001) Frankrijk (+1,8 % t.o.v en +22 % t.o.v. 2001) België (+15,0 % t.o.v en +53 % t.o.v. 2001) Duitsland (+12,4 % t.o.v en +19 % t.o.v. 2001) Nederland (+4,2 % t.o.v en+11 % t.o.v. 2001) Spanje (+12,6 % t.o.v en +64 % t.o.v. 2001) V.S. Amerika (+7,4 % t.o.v en -3% t.o.v. 2001) De prioritaire buitenlandse markten (Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Nederland) vertegenwoordigen 38,9 % van alle hotelovernachtingen, 37,5 % van de overnachtingen in jeugdblijven en 38,0 % van alle overnachtingen in gastenkamers. De markten waar Toerisme Vlaanderen en/of het OPT (Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de Bruxelles) een toeristische dienst hebben, vertegenwoordigen 65,63 % van het aantal overnachtingen in hotels, 65,19 % van het aantal overnachtingen in jeugdherbergen en 56,5 % van alle overnachtingen in Bed & Breakfast. De oorsprong van de andere klanten is zeer gediversifieerd. 5. VaKantiebesteMMing brussel Het aantal overnachtingen met vakantiemotief is in 2007 met 66,3 % gestegen in vergelijking met 1997, is met 37,09 % toegenomen in vergelijking met 2000 en is met 6,5 % gestegen in vergelijking met Hotels: De vier seizoenen worden als volgt verdeeld: winter (22%), lente (26%), zomer (25%) en herfst (27%). De drie belangrijkste maanden zijn: augustus, juli en december. De drie minst belangrijke maanden zijn: januari, februari en maart. Jeugdverblijven: de belangrijkste maandern zijn april, juli en augustus. Gastenkamers: we noteren pieken tijdens de maanden september, oktober en december De belangrijkste markten: Verenigd Koninkrijk (-5,0 % t.o.v en -1 % t.o.v. 2001) Frankrijk (+7,6 % t.o.v en +48 % t.o.v. 2001) Nederland (+6,1 % t.o.v en +21 % t.o.v. 2001) Duitsland (+5,1 % t.o.v en +42 % t.o.v. 2001) België (+19,4 % t.o.v en +21 % t.o.v. 2001) V.S. Amerika (+17,9 % t.o.v en % t.o.v. 2001) Spanje (+17,5 % t.o.v en +145 % t.o.v. 2001) 6. MiCe brussel De meetingovernachtingen (seminaries, congressen ) zijn in 2007 gestegen met 78%" gestegen in vergelijking met Ze zijn met 15,99 % gestegen in vergelijking met 2000 en met 1,5 % gestegen in vergelijking met Het topseizoen voor zakenverblijven loopt in maart, mei, juni en van september tot november. 24

27 Jaarverslag 2007 De belangrijkste markten voor de meetingovernachtingen (seminaries, congressen ): Verenigd Koninkrijk (-0,5% t.o.v en -13% t.o.v. 2001) V.S. America (-1,3% t.o.v en 0% t.o.v. 2001) Duitsland (+0,9% t.o.v en +6% t.o.v. 2001) Frankrijk (-6,3% t.o.v en +1% t.o.v. 2001) België (+15,6% t.o.v en +190% t.o.v. 2001) Italië (-2,4% t.o.v en +19% t.o.v.2001) 7. andere BEROEPSDOELEINDEN BRUSSEL De overnachtingen voor andere beroepsdoeleinden zijn gedaald met -49 % in vergelijking met 1997, met -33 % in vergelijking met 2000 en met -49% in vergelijking met Het topseizoen voor verblijven voor andere beroepsdoeleinden loopt in maart, mei, juni en van september tot november. De belangrijkste markten voor de overnachtingen voor andere beroepsdoeleinden: België (-2,1% t.o.v en -15% t.o.v. 2001) Frankrijk (+8,3% t.o.v en -30% t.o.v. à 2001) Verenigd Koninkrijk (-4,0% t.o.v en -67% t.o.v. 2001) Duitsland (+57,4% t.o.v en +5% t.o.v. 2001) Nederland (+3,0% t.o.v.2006 en -33% t.o.v. 2001) Spanje (+28,1% t.o.v en +3% t.o.v. 2001) 8. CONCURRENTIEPOSITIE BRUSSEL De trend in vergelijking met 2006 is de volgende: Berlin : 8,8% Stockholm : 5,6% Brussel : 5,4% Barcelona : 3,4% Wenne : 3,1% Amsterdam : 3,0% Boedapest : 2,5% Kopenhagen : -55,8% 9. CITY MARKETING BRUSSEL Brussel is de citytrip-bestemming voor de ontdekking van het Europese centrum. De prioritaire thema s voor City Marketing zijn: genieten van het leven (typische gerechten, bieren, terrassen) cultuur (musea, art nouveau, strips, en tijdelijke tentoonstellingen) buitengewone ontmoetingsplaatsen (historische, muzikale, industriële) gemakkelijke bereikbaarheid (internationale en low cost luchthaven, openbaar vervoer, fiets) shoppen (chocolade, mode & design, markten) groene oases (parken, tuinen, wandelingen) animatie in de stad (jazz marathon, zomerfestival, winterpret) De voornaamste prioriteit is de uniforme beeldvorming van een unieke bestemming, door Ervaringen aan te bieden in het Europees centrum. Daarom zijn voor de adverterende markten de contacten met de pers primordiaal; journalisten moeten worden blootgesteld aan deze ervaringen die gekend zijn door het Brusselse team voor culturele marketing, en meer onverwachte en diepgravende artikels schrijven om dit beeld te versterken. Met dit merkimago wordt het voor de verkoopteams gemakkelijker om organisatoren van beurzen, congressen, meetings, incentives, tour operators zin te geven om een Brussel, mijn geheime tip te programmeren. Deze aanpak, die imago en verkoop combineert, heet City Marketing, en heeft nood aan een gemeenschappelijk Merkbeleid om de keuzes van de klant te vergemakkelijken: in de eerste plaats de bestemming, vervolgens de periode en ten slotte de infrastructuur en de logistiek. Zo n aanpak vergt uiteraard ook een MERKSTRATEGIE met een voorkeurspositionering van het aanbod teneinde de vraag van de klant te kunnen sturen - een klant die vandaag de dag oog in oog komt te staan met een supermarkt van bestemmingen en hun diensten via vakbeurzen, workshops, familietrips en vooral ook via allerlei Internetsites. Persartikels en reclamecampagnes spreken tot de verbeelding - al dan niet bekritiseerd in blogs. De gebruikelijke mond aan mond reclame doet tenslotte ook nog een duit in het zakje. DE MICE - POSITIONERING steunt op 5 sleutels: Art de Vivre ; Europa; de buitengewone vergaderplaatsen; de netwerken van professionele organisatoren; de vlotte bereikbaarheid zowel van buitenaf als intern. De middelen die worden ingezet voor deze bekendheid zijn vrijbeperkt in vergelijking met de Europese politieke zichtbaarheid. Ze worden hoofdzakelijk besteed aan contacten met touroperators,aangevuld met enkele mediacampagnes om de bekendheid te verhogen. DE CONCURRENTIEKRACHT in kort verblijf zou versterkt moeten worden met een aantrekkelijker en meer op evenementen gericht aanbod voor de internationale cliënteel, zoals de onderzoeken voor sportieve manifestaties zoals Euro2000 of culturele evenementen aantonen. 10. WERELDRANGLIJST BRUSSEL Volgens de Euromonitor-rangschikking bekleedt Brussel in termen van aankomsten de 31ste plaats op een totaal van meer dan 150 bestemmingen. Brussel staat daarmee tussen Mexico en Los Angeles. De top-3 wordt ingenomen door Londen, Bangkok en Parijs. (Bron : 7 «Bruxelles, ville d affaires et de tourisme. Vraiment?» L Echo 24/09/2004 Vincent Steinmetz 8 Trip Advisor, Booking.com, vinivi.com, booking.com, hostelworld.com, venere.com 9 Recente tendensen inzake Internetgebruik door reizigers van Claude Péloquin 31/07/

28 2. Meeting Industry Infrastructuren Betrokkenen Bronnen Hotels Vergaderzalen Special venues Federatie Horeca Brussel PCO (BAPCO) DMC (ABITO) Evenementenbureaus (ACEA) Organisatoren van beurzen en salons Brussels Special Venues associations (B.S.V) Brussel Internationaal MICE-cel van Toerisme Vlaanderen en van Office de Promotion du Tourisme Observatorium voor Toerisme te Brussel UIA - Union of International Associations ICCA - International Congress & Convention Association 1. Het aanbod aan VergaDerzaLen Ondernemingen Zalen voor conferenties 21 Zalen voor exposities en salons 10 Zalen in MICE hotels B.S.V Jeugdlogies 5 Special venues 12 : 129 Historische plaatsen 36 Theaters 14 Museum 20 Cultureel centrum 24 Kastelen 5 Sportcentrum 7 Andere 23 Bron: Brochure «Let s meet in Brussels 2008» 2. De internationale VergaDeringen 2.1. De Uia (Union of international associations) De UIA houdt in zijn statistieken rekening met de bijeenkomsten die worden georganiseerd en/of onder patronage staan van internationale organisaties die opgenomen zijn in het Yearbook of international organisations en in de International Congress calender. De criteria voor deze bijeenkomsten zijn: Minstens 300 deelnemers 40 % buitenlanders Minstens 5 nationaliteiten Minimumduur: 5 dagen 10 In de catalogus "Let s meet in Brussels", worden er 42 hotels vermeld zonder een identificatie van het aantal vergaderzalen. 11 Brussels Special Venues 12 De "Special venues" zijn vergaderzalen die zich in een gebouw met cultureel of historisch karakter bevinden. 26

29 Jaarverslag aantal vergaderingen van internationale verenigingen in de belangrijkste steden Stad Aantal vergaderingen in 2006 Aantal vergaderingen in 2007 Aandeel wereldmarkt 2007/2006 Singapore ,51 % 56 % Parijs ,05 % -13 % Wenen ,89 % -6 % Brussel ,22 % 28 % Genève ,65 % 1 % Barcelona ,56 % 16 % New York ,24 % 38 % Tokyo 126 1,22 % Seoul 121 1,17 % Amsterdam ,16 % 3 % Bron: UIA International Meetings Statistics aantal vergaderingen van internationale verenigingen in de belangrijkste steden van 1994 tot 2007 Aantal vergaderingen Parijs Wenen Brussel London Aantal vergaderingen Aantal vergaderingen Aantal vergaderingen Marktaandeel Marktaandeel Marktaandeel Marktaandeel ,54 % 175 1,99 % 165 1,88 % 150 1,70 % ,42 % 175 1,99 % 166 1,89 % 153 1,74 % ,15 % 184 2,09 % % 177 2,01 % ,71 % 170 1,93 % 173 1,97 % 196 2,23 % ,60 % 170 1,93 % 172 1,95 % 186 2,11 % ,63 % 150 1,70 % 175 1,99 % 150 1,71 % ,93 % 146 1,66 % 194 2,21 % 182 2,07 % ,47 % 133 1,51 % 179 2,03 % 181 2,06 % ,50 % 165 1,80 % 196 2,10 % 171 1,90 % ,88 % 188 1,99 % 182 1,93 % 144 1,52 % 27

30 2. Meeting Industry Parijs Wenen Brussel London ,41 % 219 2,39 % 190 2,07 % 131 1,43 % ,28 % 245 2,74 % 189 2,11 % 177 1,43 % ,09 % 316 3,56 % 179 2,02 % 118 1,33 % ,05 % 298 2,89 % 229 2,22 % 103 1,00 % Bron: UIA International Meetings Statistics aantal internationale vergaderingen in de belangrijkste belgische steden Steden Aantal internationale vergaderingen Brussel % Antwerpen 21 7 % Gent 17 6 % Brugge 9 3 % Leuven 6 2 % Luik 5 2 % Andere 20 7 % België % Bron: UIA International Meetings Statistics 2007 % 2.2. international Congress & Convention association (icca) De gegevens van de ICCA bevatten enkel data van bijeenkomsten door organisaties die aan de volgende criteria voldoen: Minstens 50 deelnemers Op recurrente wijze georganiseerd worden Vergadering met deelnemers in minstens 3 verschillenden landen Wenen Barcelona Parijs Londen Brussel Plaats 1ste 4de 5de 17de 19de Bron: Statistics Report International Association and Corporate Meetings Market 2007 ICCA Data Opmerking: In juli 2005 voerde het Observatorium voor Toerisme te Brussel onderzoek naar de gegevens van het ICCA om te begrijpen waarom Brussel zo laag gerangschikt staat in het ICCA-klassement terwijl het hoog scoort in het UIA-klassement. Blijkbaar is het criterium van recurrentie van vergaderingen in minstens drie verschillende landen de belangrijkste factor voor die zwakke positionering. Het BITC wilde alle naar het ICCA te sturen informatie centraliseren rond zijn structuur, via zijn MICE-Calendar. Naar verluidt werden immers niet noodzakelijk alle voor de stad Brussel te verrekenen vergaderingen geïnventariseerd. Hierdoor kon het beheer van de MICE-gegevens verbeterd worden. Dit vertaalt zich in de betere klassering van Brussel in de ICCA-ranking. 28

31 Jaarverslag COngresOrganisatOren Methodologische opmerking: Het onderzoek werd door en bij de BAPCO-leden gevoerd. De BAPCO verzamelt de agentschappen die met de organisatie van congressen verbonden worden, die PCO s genoemd worden. 10 leden hebben de vragenlijst beantwoord. De cijfers dekken de periode van 2000 tot aantal vergaderingen die tussen 2000 en 2007 gerealiseerd werden Totaal aantal vergaderingen die door de PCO s georganiseerd werden Aantal vergaderingen die in Brussel georganiseerd werden Brussel georganiseerd werden 48 % 49 % 51 % 51 % 41 % 43 % 38 % 51 % Bron : BAPCO 3.2. aandeel per inkomend land van de vergaderingen België 66 % Frankrijk 5 % Spanje 4 % Duitsland - Portugal 2 % Andere 23 % Bron : BAPCO 3.3. Duur van de vergaderingen Aantal vergaderingen % 1 dag % 2 dagen % 3 dagen % 4 dagen % > 4 dagen % Totaal % Bron: BAPCO 3.4. type van MiCe vergaderingen Aantal vergaderingen % Meetings % Evenementen % Beurzen 6 2 % Andere % Totaal % Bron: BAPCO 29

32 2. Meeting Industry 3.5. aantal vergaderingen en aantal deelnemers per maand Aantal vergaderingen % Januari 11 4 % Februari 14 5 % Maart 25 9 % April 22 8 % Mei % Juni % Juli 2 1 % Augustus 6 1 % September % Oktober % November % December 22 8 % Totaal % Bron: BAPCO 3.6. aantal vergaderingen per type cliënteel Type Internationale vereniging 26 % 31 % Farmaceutische sector 21 % 20 % Europese instellingen 13 % 16 % Nationale vereniging 12 % 9 % 44 7 % 5 % Overheidssector 5 % 1 % Andere 14 % 16 % Bron: BAPCO 4. beurzen & salons 4.1. terukerende salons en beurzen in 2007 Naam Plaats Datum Type Aantal bezoekers Batibouw European Motor Show Brussels Brussels Expo Van 22 bebruari tot 04 maart 2007 Gemengde beurs Brussels Expo Van 13 tot 21 januari 2007 Publieksbeurs Voedingsalon Brussels Expo Van 06 tot 21 oktober 2007 Publieksbeurs AGRIBEX Brussels Expo Van 05 tot 09 december 2007 Gemengde beurs Brussesl Holiday Show Brussels Expo Van 08 tot 12 februari 2007 Publieksbeurs Zenith Brussels Expo Van 20 tot 24 november 2007 Publieksbeurs