bewust mobiel beter bereikbaar!

Transcriptie

1 bewust mobiel beter bereikbaar! Perspectief op bereikbare mobiliteit in het personenvervoer januari 2003

2 De Raad voor Verkeer en Waterstaat adviseert minister en parlement over beleid inzake verkeer en waterstaat. De adviezen zijn strategisch van aard en gericht op structurele oplossingen. De adviesonderwerpen strekken zich uit over de langere termijn, maar raken eveneens de politieke actualiteit. Verbindingen leggen is het sleutelbegrip, met inbegrip van de Europese dimensie. Samenstelling Raad De heer mr F. de Zeeuw, voorzitter Mevrouw prof dr J.P. Bahlmann De heer J. van Dijk De heer prof dr W.A. Hafkamp De heer ir G.A. Kaper De heer drs R.H.P.W. Kottman De heer ir K.J. Noordzij MBA Mevrouw G. Prins Mevrouw drs A.M.J. Rijckenberg De heer mr F.E. Schaake Mevrouw A. van Vliet-Kuiper De heer dr N. de Voogd De heer prof dr ir N. Wijnolst De heer ir H.J.M. Verkooijen, algemeen secretaris

3 Pe rs p ectie f o p b e re i kb a re m ob i l i te i t in h e t p ers on en ve rvo er Raa d voor Ve rke e r e n Wa te rstaa t, ja n u a ri

4 In h ou d sop ga ve A Advie s 1 Vra agste llin g e n ke rn p u n ten 8 2 Vra agstu rin g e n m ob ilite itsm arkt 12 3 Be p rijze n e n fin a n cie re n : w ie b e ta a lt w a t? 21 4 Re gion a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m en w e rkin g: w ie d oe t w a t? 31 B Toe lich tin g 1 De b e re ikba arh e id sp rob le m a tie k toe ge lich t 49 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsm a rkt 57 3 Be p rijze n e n fin a n cie re n 69 4 Re gion a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n w e rkin g 85 C Bijlage n 1 Geraa d p le e gd e lite ra tu u r 99 2 Ve ra n tw oord in g w erkw ijze 10 1 l ee sw ij zer In d it a d vie sra p p ort zijn d e d e le n A e n B m e t e lka a r ve rb on d e n m e t ve rw ijzin gen. Ove r d e in d e e l A in groe n ge d ru kte woord e n is in d e e l B m e e r te le ze n. Het n u m m e r a ch t er h e t woord ve rw ijst n aa r d e p a gin a wa a r d e toe lich tin g o ve r d it on d e rw erp b e gin t.

5

6

7 A Ad vies

8

9 1 Vra a gstellin g e n kern p u n te n Ne d e rla n d ka m p t m et e rn stige p rob le m e n op h e t ge b ie d va n m ob ilite it en b e re ikb a a rh e id. De file s lijke n ie d e re d ag la n ge r te word e n, voora l in e n rond de ste d e l i j e kgeb ie d en, e n h e t ko s t s te ed s m ee r ti jd voor we ergen s zijn. Tre in e n zijn o ve rvol, vertraa gd of va lle n u it. inl eiding Bereikb aarh eidsproblem en nem en toe Wie ka n n o g voorsp e lle n h oe la a t h ij op d e p le k va n b e ste m m in g za l a rriveren? Dit p rob le e m word t a lle e n m a a r e rger. He t m in iste rie va n Ve rke e r e n Wa te rsta a t h e e ft b e re ke n d d a t tu ssen 1995 e n h e t a u toverke e r m e t 40 % tot 50 % za l groe ien e n h e t vra ch tverke e r ze lfs m e t 50 % tot 20 0 %. Kort om, a ls w e n ie t op pa sse n, slibt Ne d e rla n d d ich t bl z 49. Zon d e r in grijp e n d e m aa trege le n zijn d e risico s a a n zien lijk. On s la n d word t m in - d e r a a n t re kke lijk a ls ve stigin gsp la a ts voor b e d rijve n e n in st e llin ge n. Bu rge rs krijge n m in d e r o n tp looiin gsm ogelijkh e d e n. We lvaa rt en w e lzijn n e m e n a f. Mobilit eit m ag binnen grenzen Nie t a lle s ka n, m a a r ook n ie t a lle s h oe ft. Mob ilite it on tsta a t d oorda t m e n sen d e e ln e m e n a a n socia le e n e con om isch e a ctivite ite n. On ze b e h oe fte a a n m ob ilite it is e e n a fge le id e va n on ze w ijze va n sa m e n le ven e n m oe t d aa rom w ord e n ge re - sp ecte e rd e n g ea ccom m od e erd. Er zijn e ch te r gre n ze n : a a n ve iligh e id, m ilie u, ru im te lijke kw a lite it e n fin a n cië le m id d e le n. Niet op ie d e re loca tie zijn zod a n ige voorzie n in gen a a n te b ie d e n d a t d e re izige r op e lk m om e n t va n d e d ag u it a lle d e n kba re vervoersvorm e n ka n kiezen. vr aagst el l ing Afst em m ing vraag en aanbod n oodzakelijk De m in iste r va n Ve rke e r e n Wa te rsta a t h e e ft d e Ra a d ve rzoch t e e n p e rsp ectie f te sch e tse n op e e n m ob ilite its m a rkt. De Raa d h e e ft d e ze vraa g ru im e r op geva t: h et voorligge n d e a d vie s m oe t h e lp e n d e m ob ilite it e n b e re ikb a a rh e id t e verb et eren. De Raa d ge e ft a a n h oe d e m ob ilite itsvra a g va n d e Ne d e rla n d se b u rge rs e n h e t a a n b od va n voorzien in ge n b e te r op e lka a r ku n n en w ord e n a fge ste m d. Da t ge b e u rt d oor a n tw oord te ge ve n op d e volge n d e ke rn vra a g: in h oe verre is e e n m ob ilite itsm a rkt m o ge lijk e n h oe ka n m e e r vra a gstu rin g in ve rke e r e n ve rvoe r w ord e n b e re ikt? Met h et ve rwe rp en va n h e t Na tion a a l Verke ers- e n Ve rvoe rsp la n (NVVP) d oor d e Tw e e d e Ka m e r in , h e e ft d e Ra a d m e t d it a dvie s ook d e a m b itie e e n b ijd ra ge te le ve ren a a n d e d iscu ssi e s o ve r e n in h ou d va n h e t n ie u w u it te b ren ge n NVVP. 8

10 Focus op person en vervoer De n a d ru k in d it a d vie s ligt op h e t p e rson e n vervoer, om d a t d e Ra a d in e e n a pa rt a d vie s za l w ijd e n a a n h e t goe d eren vervoe r. He t goe d e re n ve rvoe r ko m t u itslu ite n d in b e e ld w aa r d it ra a kvla kken h e e ft m e t h e t p erson en ve rvoe r. Voor h e t ve rvoe r va n p e rson e n e n goe d e re n w ord t im m e rs d e ze lfd e in frastru ct u u r geb ru ikt. ker npunt en van het advies Ee n volwa a rd ige m arkt is op h e t tota le te rre in va n m ob ilite it volge n s d e Raa d n ie t m oge lijk, w e l op d e e lt erre in e n, zoa ls b ij ve rvoe rsd ien ste n. Teve n s ku n n e n m e e r d a n tot n u toe in st ru m en te n va n m a rktw e rkin g in gezet w ord e n om d e m ob ilite it en d e b e re ikba arh e id t e ve rb e te re n ; h ie rb ij va lt te d e n ke n a a n in n o - va tie ve vorm en va n a a n b e ste d e n e n e e n b e tere a fste m m in g va n h e t b e le id op d e vra ag. Dit b e te ke n t da t e r m e e r a a n d a ch t kom t voor h e t op losse n va n d e é ch te kn e lp un te n e n d a t h e t b e le id d u s e e n za ke lijke r ka ra kter krijgt. Transparantie, eerlijk beprijzen, vervoersautoriteiten Om bete r in te sp el en op d e v raag n aar ve rvo er en zo een op lossin g te bie d en vo o r d e e rn stige p rob le m e n w aa r w e n u m e e ka m p e n, zi e t d e Raa d d rie ke rn p un te n : Ee n b e tere vraa gstu rin g; d e ze ka n w ord e n b evord erd d oor b e trou w ba re in form a tie over b e sch ikbaa rh e id e n kw a lite it va n m ob ilite itsd ie n ste n, re is- e n ve r- ke e rsin form a tie e n in form a tie ove r koste n. De Raa d a ch t h e t h ie rb ij va n groot b ela n g d a t d e b u rge rs m e e r in zich t krijge n in d e in k om ste n e n u it gave n va n m ob ilite it. Ee n syste e m va n b e p rijze n w a arb ij h e t ge b ru ik va n d e in fra stru ct u u r w ord t b e last e n n ie t h et voert u igb e zit. Hie rin vorm t d e p rijs va n m ob ilite it e e n a fsp iegelin g va n d e w erkelijke, m a a tsch a p p e lijke kosten. De in kom ste n u it b e p rijze n w ord e n b e n u t om h e t verke ers- e n ve rvoe rssyste e m te ve rb ete re n. Dit ve rgt e e n h e rzie n in g va n h e t ste lsel va n h e ffin gen e n fin a n cie rin g in ve r- ke e r e n ve rvoe r. In kom ste n e n u itga ven lop e n via e e n Na tio n aa l Mob ilite itsfon d s e n Region a le Mob ilite itsfon d se n. In d e regio s w aa r ve e l w ord t opgeb ra ch t via b e p rijzin g w ord t ook ve e l ge ïn veste e rd. Nie u w e, e ffe ctie ve vorm e n va n sa m e n w e rkin g, zow e l p u b lie k- p u b lie k a ls p u b lie k- p riva a t, om te k om e n tot e e n d a a d kra ch tige a a n p a k op region a a l n ivea u. Deze sa m enw erkin g ka n vo rm kri jgen in op te ri ch ten reg i on ale vervo ersa u to ri te ei n t. Deze word e n fin a n cie e l gevoe d u it d e region a le m ob ilite itsfon d - se n, d ie op h u n b e u rt d e e ls w ord e n ge voe d u it h e t op t e rich ten Na tio n a a l Mob ilite itsfon d s. In grijpen d veran derin gsproces nodig De Ra a d rea lise ert zich d a t d it a d vie s op versch ille n d e fron te n e e n in grijp e n d ve ra n d e rin gsp roce s m e t zich m e e b re n gt, e e n p roce s w a a rvoor vold oe n d e p olitie k- b e stu u rlijk e n m aa tsch a p p e lijk d ra agvla k tot n u toe h e e ft o n tb roke n. Ee n a n d e re 1 Vraagstelling en kern pun ten 9

11 Maar ook doorgaan m et oplossen knelpunt en koers is n ie tte m in n ood za ke lijk om h e t m ob ilite its- e n b e re ikb a arh e id svraa gstu k e ffectie f a a n te p a kke n. Be te r in sp e le n op d e vraa g e n voora l h e t in voe re n va n e e n e e rlijke r e n za kelijke r ste lse l va n b e p rijze n is a lle e n re ë e l a ls d e g rote a ch te rsta n d e n in a a n le g e n on d erh ou d va n zow e l d e we g- a ls sp oorin frastru ctu u r ve rsn e ld w ord en w egge w e rkt. Da arom d ie n t d e ove rh e id, w a ar m o gelijk in n a u we sa m e n w e rkin g m e t d e p riva te sector, voortva ren d te b lijve n we rke n a a n d e op lossin g va n st ru ct u re le kn e lp u n te n in h e t n e tw e rk va n h oofdw egen e n sp oorw ege n. He t ga a t h ie rb ij o m h et toe voege n va n o n tb re ke n d e sch a kels in h e t h oofdw e ge n n e t, h e t w egw e rke n va n d e a ch te rsta n d in h e t on d erh ou d b ij h e t sp oor e n u itb re id in g va n b e staa n d e in fra stru ctu u r op p la a tse n w a ar zich voortd u ren d co n gestie p rob le m e n voord oe n. Da arn a a st d ie n t d e o ve rh e id d e toe p a ssin g va n slim m e b e n u tt in gsm aa tre gele n, zoa ls geb ru ik va n vlu ch tstroken tijd e n s d e sp its, te in ten sivere n. wat l ever t het advies op voor de bur ger s? De Raa d h e e ft b ij d e op st e llin g va n h e t a d vie s ste e d s ge re d e n e e rd va n u it h e t p ersp ectie f va n d e b u rge rs: we lke kn e lp u n ten e rvare n zij, w a t w ille n zij e ige n lijk, m e t w e lke op lossin gen zijn zij h e t b e st ge h olp e n? Bewust om gaan m et m obiliteit leidt tot betere bereikbaarh eid Als d e a d viezen va n d e Raa d word e n op gevolgd e n ge ïm p le m e n te e rd d a n le ve rt d a t voor d e b u rge rs op t erm ijn on d e r m e e r h e t volgen d e op : e e n b e ter in zich t in d e m o ge lijkh e d e n om va n A n a ar B te k om e n e n d e da a rm e e sa m e n h a n ge n d e koste n ; d e ge b ru ike r za l d a a rd oor d e voor h e m m e e st a a n t re kke lijke vorm va n ve rvoe r ku n n e n kiezen ; e e n rech tva a rd ige r m a n ie r va n b e p rijzen va n m ob ilite it: b e ta le n voor ge b ru ik va n in fra stru ctu u r e n n ie t voor voe rtu igb e zit; h e l d er zich t op wa t d e overh e id d oet m et d e opb re n g s te n va n h et (a u to ) ve rke e r ; e e n b e t ere d oorst rom in g op d e w eg; d yn a m isch b e p rijze n zorgt voor e e n b ew u st er ge b ru ik va n d e in fra stru ctu u r e n re gion a a l ve rke e rsm a n agem e n t zorgt voor e e n b e t ere b e n u ttin g va n h oofd w ege n e n on d e rligge n d w ege n n e t; e e n b e t ere kw a lite it va n ve rvoe r d a n kzij n ie u w e vorm en va n a a n b e ste d en va n a a n le g, b e h e e r e n on d e rh ou d va n in fra stru ctu u r e n ve rke e rsm a n a ge m e n t a lsm e d e d a n kzij e e n ve rb e te rin g va n d e a a n b e ste d in gssystem a tie k va n h e t op e n b aa r ve rvoe r; e e n za ke lijke e n d aa rd oor sn e lle re a a n p a k va n st ru ctu rele kn e lp u n te n ; e e n n ie u w fin a n cie rin gsste lse l zorgt e rvoor d a t d e é ch te kn e lp u n te n h e t e e rst w ord e n a a n ge p a kt en d u s d e m e e ste b u rge rs p rofite ren va n h e t we gw erken va n d e ze kn e lp u n te n ; op tim a le m o ge lijkh e d en voor ke te n m ob ilite it; d e ze w ord e n tot sta n d geb ra ch t 10

12 d oor b etere a a n s l u in i tgen bin n en h et o p e n baa r vervo er, m e t n a m e tu s sen b us en tre in, b e tere overs ta p m ogel i j kh e d n e tu s se n in d ivi d u e el en op en ba ar vervo e r ; en d oor sa m e n w e rkin g va n a lle p a rtn e rs b in n e n d e regio in é é n ve rvoe rsa u torite it; va n m e e t a f aa n goe d op e n b aa r ve rvoe r in n ie u wb ou w w ijken ; sa m e n w erkin g va n Rijk, p rovin cie e n ge m e en te n op h e t ge b ie d va n ru im t elijke ord e n in g é n ve rke e r e n vervoe r m aa kt tijd ige on tslu itin g m e t a lle ve rvoe rw ijze n m o gelijk; b etere b e re ikb a a rh e id va n b e d rijve n e n b e d rijve n te rre in e n ; d it ka n on d e r m e e r word e n b e re ikt d oor e e n a rb e id svoorwaa rd e n p a kke t w a arin re ken in g w ord t ge h ou d e n m e t d e p e rsoon lijke om sta n d igh e d e n wa t b e tre ft m ob ilite it en b e re ikba a rh e id ; t eve n s n e e m t h e t b e d rijfsleve n ve ra n tw oord e lijkh e id voor d e e igen loca tie b e re ikb aa rh e id d oor ve rvoe rsm a n a ge m e n t e n a ctieve p articip a tie in region a le ve rvoersa u torite iten ; ve rsn e llin g va n d e b e slu itvorm in g d oor sn e lle re p roce d u re s e n e e rd e re ove re e n ste m m in g in h e t b e slu itvorm in gsp roces. 1 Vra a g s te l l in g e n ke rn p un te n 11

13 2 Vra a gstu rin g e n m ob ilite itsm a rkt Er is in d e a fge lop e n ja re n ve e l ge d iscu ssie e rd o ve r d e m oge lijkh e d en via e e n m ob ilite itsm a rkt d e vraa g n a a r verp la a tsin ge n e n h e t aa n b od va n ve rp laa tsin gsvoorzie n in ge n b e ter op e lkaa r a f te stem m e n. Die d iscu ssie ve rloop t e ch t er ze ld e n la n gs h e ld e re lijn e n. Zo is ve e la l n ie t d u id e lijk wa t m e n p re cie s m e t e e n m ob ilite itsm a rkt bl z 57 b e d oe lt, laa t staa n wa t w ord t b e d oe ld m e t d é m ob ilite itsm arkt. De Ra a d ste lt voorop d a t d e m ob ilite itsm arkt ge e n d oe l op zichze lf is. He t ga a t e rom h e t a a n b od b e te r op d e vraa g a f te ste m m e n. An d e rs ge steld : w ij w ille n m e e r vra agstu rin g. Me e r m a rktw e rkin g of e e n m ob ilite itsm a rkt is in th e orie e e n va n d e m o ge lijkh e d e n om d ie vraa gstu rin g te b e vord ere n. De Raa d h e e ft e e rst verken d of e n, zo ja, in w e lke zin op h e t te rre in va n d e p e r- son e n m ob ilite it va n e e n m a rkt sp ra ke ka n zijn. Da arb ij d e fin ie ert d e Ra a d h e t b egrip e ch te m arkt a ls e e n m a rkt waa r vra ge rs e n con cu rre re n d e a a n b ie d e rs e lka ar t re ffen. Zo b e zie n zijn d e m o ge lijkh e d en volge n s d e Ra a d h e e l b e p e rkt. Zoa ls h ie ron d e r d u id e lijk za l w ord e n zijn e r, a ls h e t om m ob ilite it ga a t, n a u w elijks m o ge lijkh e d e n o m ve rsch e id e n e a a n b ie d e rs in on d e rlin ge con cu rre n - tie h u n d ien ste n a a n h e t p u b lie k te la t e n a a n b ie d e n. Vra agstu rin g za l d u s t eve n s e n voora l op a n d e re m a n ie re n vorm m oe te n krijge n. Na d e vra a g b e a n tw oord te h e bb e n w elke rol d e m ob ilite itsm arkt ka n sp e le n b ij d e ve rsch u ivin g va n e e n a a n b od ge d reven n aa r e e n vra a gge d reve n syste e m, za l d e Raa d zijn visie ge ve n op vraa gstu rin g b ij m ob ilite it. Di e visie w ord t h ie rn a u it - ge w e rkt. echt e mar kt w er king niet mogel ij k Er bestaat geen echte m obiliteitsm arkt De Ra a d is tot d e con clu sie ge kom e n d a t e e n e ch te m arkt voor m ob ilite it va n p erson e n op d it m om e n t n ie t of n a u w e lijks b e staa t e n ook n ie t za l o n tsta a n. Som s m e rkt d e b u rger n a tu u rlijk w e l d a t er sp ra ke is va n m a rktw e rkin g, zo a ls b ij d e a a n sch a f va n e e n ve rvoe rm id d e l, m a a r m e e sta l is d a t n ie t of m aa r t en d e le h e t geva l, zoa ls b ij vraa g e n a a n b od va n vervoersd ie n ste n e n in fra stru ctu u r. Om zich t te krijge n op d e m o ge lijkh e d en va n e e n e ve n tu e le m ob ilite itsm a rkt, on d ersch e id t d e Raa d zow e l op d e w eg a ls in h e t op e n ba ar ve rvoe r d e volgen d e d e e lsystem e n : bl z 57 ru im telijke ord e n in g, fysie ke in frastru ctu u r, verke ersd ie n ste n, ve rvoe rsd ien ste n e n d ien ste n d ie w aa rd e toe voege n zoa ls re isin form a tie e n w in kels op sta tion s (zie figu u r 1 e n 2 ). Geen echte m arkt in het w egverkeer m ogelijk In h e t w e gverke e r is d e situ a t ie a ls volgt. In d ivid u e le a u to m ob iliste n ru n n e n a ls kle in e ze lfsta n d ige n h u n e ige n vervoersd ie n st. Om te k u n n e n rijd e n, m oe te n zij ge b ru ik m a ke n va n fysie ke in frastru ctu u r d ie m om e n te e l geh e e l in h a n d e n is va n 12

14 d e o ve rh e id (m on op olie ). Ook b u sb e d rijven, t axib e d rijven e n t ra n sp ortb e d rijve n m a ken ge b ru ik va n d e ze in fra st ru ctu u r. Daa rb ij word e n zij ge h olp e n d oor e e n ve rke e rsm a n a ge r d ie h e t ge b ru ik va n d e w eg re gu le e rt. Ook d ie is m om e n te e l e e n ove rh e id sm on op olist. Ee n e ch te m arkt tu sse n d e vra ge rs n a a r in fra stru ctu u r (d e in d ivid u e le a u t om ob i- liste n e n a n d e re w egge b ru ike rs) e n d e a a n b ie d e rs va n in frastru ctu u r is ze ker in Ne d e rla n d n iet rea listisch. He t h e e ft im m e rs in h e t kle in e e n d ich tb evolkte Ne d e rla n d ge e n zin con cu rre re n d e w egen n e tte n a a n te le gge n. Bove n d ie n ka n op e e n b e p a a ld e ve rb in d in g of op e e n b e p aa ld d e e l va n h e t n e tw erk m a a r é é n ve r- ke e rsm a n a ger h e t ve rke e r regele n. Er is d a n ge e n sp ra k e va n con cu rreren d e a a n - b ie d ers e n d a a rm e e ook n ie t va n e e n e ch te m arkt va n verke ersd ie n ste n. We l kom t m a rktwe rkin g voor in d e laa g va n d e toe gevoe gd e - wa a rd e - d ien ste n. Zo b ie d e n re isb u rea u s a l va n ou d sh e r h u n d ien ste n in on d e rlin ge con cu rre n tie a a n h et p u b lie k a a n. De la ag va n d e ru im te lijke ord e n in g is t yp isch h e t d om e in va n d e o ve rh e id. Ove rh e d e n n e m e n in d it d om e in b e slissin ge n o ve r d e in rich tin g va n Ne d e rla n d e n b e p a le n da a rm e e d e b e slissin gsvrijh e id va n b u rge rs e n b e d rijve n. Coörd in a tie va n ru im te lijk b e le id d oor d e o ve rh e id b lijft ge we n st ge zien d e ru im te d ru k va n e e n grote b e volkin g op e e n kle in op p e rvla k en d e n ood z aa k va n h e t vin d e n va n e e n ju iste m ix va n fu n ctie s zoa ls w on e n, w e rke n e n recre ë re n. Ee n goe d e a fst em m in g va n d e ze fu n ctie s m e t verke ersin fra stru ct u u r is va n groot b e la n g voor h e t d u u r- zaa m fu n ction e re n va n h e t ve rke e rs- e n ve rvoe rssyste e m. Op d it m om e n t geb e u rt d a t ech te r on vold oe n d e : ove rh e d e n b e ste d e n ve e l a a n d a ch t a a n d e o n tw ikkelin g va n w oon loca tie s e n b e d rijven te rre in e n, m aa r h ou d e n d a arb ij w e in ig re ke n in g m e t d e con se q u e n tie s voor o n tslu itin g va n zu lke loca tie s e n m e t d e a a n slu itin g op h e t b e staa n d e ve rke e rs- e n ve rvoe rssyste e m. 2 Vraa g s tu rin g e n Mob i l i te i t sm a rk t 13

15 f i guur 1 deel syst em en i n h et w egver keer Evenm in m arktw erkin g in het open baar vervoer Deze figu re n zijn e e n a fge le id e va n d e figu re n u it d e b in n e n kort d oor d e Ra a d u it te b ren ge n voorstu d ie Vita le Tra n sp ortin fra stru ctu re n. In h e t colle ct ie f op e n ba a r ve rvoe r is d e situ a t ie a ls volgt. Zow e l op d e we g a ls op h et sp oor is e e n b e p e rkt a a n ta l ve rvoe ron d e rn e m in ge n a ct ie f. In h e t d e e lsyste em ve rvoe rsd ien ste n h e e ft d e o verh e id, d aa rin m e d e g e stim u le e rd d oor Eu rop e se rege lge vin g, h e t a fgelop e n d e ce n n iu m m arktwerkin g tot sta n d ge b ra ch t. De re izige r ka n e ch te r op e e n b e p aa ld e ve rb in d in g in d e re ge l m aa r u it é é n a a n - b ie d e r kie ze n. De o ve rh e id h e e ft e r n a m e lijk n ie t voor ge koze n d iverse vervoerb e d rijve n in con cu rre n tie op d e zelfd e lijn te la t e n rijd e n (con cu rre n tie op d e in fra stru ctu u r), m aa r h e e ft e r d e voorke u r a a n g ege ve n a a n é é n ve rvoe ron d e r- n e m in g e e n con ce ssie t e verle n e n om on d e r d oor h a a r va stgest eld e con d it ie s voor e e n b e p aa ld e p e riod e vervoe r va n re izige rs t e ve rzorge n. Dit word t con cu r- re n tie om de in fra stru ctu u r ge n oe m d. Er is m e t a n d e re woord e n ge e n sp ra ke va n 14

16 e ch te con cu rren tie in d e zin d a t m e e r a a n b ie d e rs con cu rreren om d e gu n st va n d e ge b ru ike r. Wel p rob e e rt d e ove rh e id d e a a n b ie d e rs sch e rp te h ou d e n d oor p e riod ie k m e e r a a n b ie d e rs m e e te la t e n d in gen n aa r d e con ce ssie voor h e t verzorge n va n op e n b a a r ve rvoe r in e e n g e b ie d. Te ge lijk m et d e in trod u ctie va n con cu rre n tie om d e in frastru ctu u r zijn e r b ij h e t b u sve rvoe r p riva te on d e rn e m in gen op h e t ton e e l ve rsch e n e n. Pu b lie ke b e la n ge n w ord e n ge b orgd via con cessie voorwa ard e n. De vervoeron d e rn e m in ge n zijn vervolge n s d e vra ge rs n a ar in frastru ctu u r e n ve rke e rsd ie n sten. De Raa d is voorsta n d er va n d e verd e re u itb ou w va n h e t p e riod ie k aa n b e ste d e n va n con ce ssies in h e t op e n ba ar vervoe r. We l d ie n t m e n sch e rp in d e ga t e n t e h ou d e n of d eze vorm va n con cu rre n tie ook d aa d we rkelijk le id t t ot m e e r kwa lite it voor e e n lagere p rijs. Verd e r w ijst d e Ra a d e rop d a t con ce ssievoorwa a rd e n d ie n e n te w ord e n op ge ste ld va n u it d e vra a gstu rin g, m e t a n d e re w oord e n : zij m oe te n b e vord ere n d a t da a d w e rke lijk w ord t vold aa n a a n d e vra a g. Da t b e te ken t m e e r d a n n u h e t ge va l is a a n d a ch t voor h e t re su lta a t in p laa ts va n voor d e op e ra - tion e le u itvoe rin g. Ne t a ls b ij d e w eg is e r ook b ij h e t sp oor m a a r é é n in fra b e h e erd e r e n é é n verke e rs- of ca p a cite itsm a n a ge r. De in fra b e h e erd e r e n d e ca p a cite itsm a n age r zijn sin d s ja n u a ri in é é n t a a korga n isa tie on d e rgeb ra ch t (Prora il). 2 Vraa g s tu rin g e n Mob i l i te i t sm a rk t 15

17 f i guur 2 deel syst em en in het spoo r ver keer mar kt w er king op onder del en w el mogel ij k De m oge lijkh e d en voor volle d ige m a rktwe rkin g b ij h e t w egve rke e r e n h e t op e n - ba ar zijn d a n w el b e p e rkt, m a a r d it b e te ke n t n ie t d a t b ij in fra stru ct u u r e n verke e rsd ie n sten h e le m a a l ge e n m a rktw e rkin g m o ge lijk is. Im m e rs, d e o verh e id is w elisw a a r b e h e e rd e r e n e ige n a a r va n d e in frastru ct u u r, ma a r d e fe it elijke a a n leg vin d t p laa ts d oor p riva te p a rtije n n a a a n b e ste d in g d oor d e o verh e id. In n ovatief aan besteden De volgen d e sta p is d a n n i e t a lle e n d e a a n le g, m aa r ook h e t on tw e rp, d e fin a n cie rin g, h e t b e h e e r e n h e t on d erh ou d u it te b e ste d e n. De Ra a d a d vise ert in d it ka d e r ve e l m e e r ge b ru ik te m a ke n va n d e m o ge lijkh e d en va n h e t n og we in ig toe ge pa ste in n ova tie f a a n b e ste d e n bl z 62. De overh e id b e ste e d t daa rb ij n iet a lle e n d e fe it e lijke a a n le g a a n, m a ar t e ve n s h e t on twe rp, d e fin a n cie rin g, h e t 16

18 b e h e e r e n h e t on d e rh ou d. Ma rktpa rtije n zijn zo in staa t e e n op t im u m te zoe ken tu sse n o n tw erp, b ou w e n on d e rh ou d. Zo ka n m e n, b ijvoorb e e ld d oor e e n a n d e r on tw erp of d oor b e t ere b ou wm e th od e n, b e sp aren op d e ste e d s w e erkeren d e on d e rh ou d skost en. De o ve rh e id h ou d t e e n stra kke regie om p u b lie ke b e la n gen t e b orge n. De voorw aa rd e n w ord e n gere ge ld in con ce ssie s e n con t ra cte n. De o ve rh e id ka n d a arn aa st on d e r voorwaa rd e n h e t ve rke e rsm a n a gem e n t bl z 61 u itb e ste d e n a a n p riva te p a rtije n. Voordeel: optim aal gebruik van creativiteit in m arkt Voord e len va n u itb e ste d e n va n a a n le g e n b e h e e r va n in fra stru ct u u r e n ve rke e rsm a n age m e n t zijn e e n op t im aa l g eb ru ik va n d e crea tivite it, orga n isa tie ta le n t e n ge voe ligh e id voor fin a n cië le p rikke ls va n h e t b e d rijfsleve n e n (p e riod ie ke ) con - cu rre n tie b ij d e a a n b e ste d in g. Dit a a n b e ste d en va n on d e rh ou d, b e h e e r e n ve rke e rsm a n age m e n t za l voora l op region a a l n ivea u m oe ten p la a tsvin d e n. In fe ite is e r w e in ig ve rsch il tu sse n h e t in con ce ssie a a n b e ste d e n va n ve rvoe rsd ie n ste n b ij b u s e n sp oor e n h e t a a n b e ste d en va n verke ersd ie n ste n e n aa n le g, b e h e e r e n on d e rh ou d va n in fra stru ct u u r. Deze vorm e n va n a a n b e ste d in g b ie d e n (n aa st con cu rre n tie tu sse n d e ve rsch ille n d e a a n b ie d ers b ij d e a a n b e st e - d in g) d e m o ge lijkh e id p rikke ls in te b ou w e n voor b e te re d ie n stve rle n in g a a n d e ge b ru ike r. Zo ka n e e n b e d rijf d a t h e t ve rke e rsm a n a gem e n t in e e n b e p a a ld ge b ie d h e e ft verw orve n, e xtra w ord e n b e loon d in d ie n d e d oorstrom in g u it kom t b ove n e e n in d e con cessie voorw aa rd e n va stge legd b a sisn ivea u, d u s m in d e r e n korte re file s. Bij h e t n ie t vold oe n a a n d e a fge sp roke n n orm is e r u itera ard e e n kortin g. Extra betalen voor m eer kw aliteit Tot slot w ijst d e Raa d op e e n tot aa l a n d e re m o ge lijkh e id va n con cu rren tie b ij w egin fra stru ctu u r. Die con cu rre n tie on tsta a t a ls d e w eggeb ru ike r ka n kie ze n u it ve rsch ille n d e kwa lite ite n q u a d oorst rom in g. Een b e ke n d voorb e e ld h ie rva n zijn exp re ssb a n e n bl z 65. De a u t om ob ilist h e e ft d aa rb ij d e m o gelijkh e id t ege n e e n m e e rp rijs te kiezen voor e e n vlottere d oorst rom in g. De Ra a d b e ve e lt aa n e xtra b eta le n voor m e e r kw a lite it waa r m oge lijk in p ra ktijk te b re n gen. 2 Vra a g s tu rin g e n Mob i l i te i t sm a rk t 17

19 visie van de r aad op vr aagst ur ing Drie kernpunten Om h e t aa n b od va n ve rke e rs- e n ve rvoe rsvoorzie n in gen b e te r te la t en a a n slu it en b ij d e vra a g va n h e t p u b lie k b ie d t m a rktwe rkin g b e p e rkte m o gelijkh e d e n. Om toch b e te r te ku n n e n in sp e le n op d e vra a g n aa r ve rvoe r e n zo e e n op lossi n g te b ie d e n voor d e e rn stige p rob le m e n wa a r w e n u m e e ka m p e n zie t d e Ra a d d rie ke rn p un te n : b etere in form a tie voorzie n in g voor d e g eb ru ike rs é n o ver d e g e b ru ike rs; e e n t ra n sp a ra n t stelse l va n b e p rijze n ge kop p e ld a a n e e n t ra n spa ra n t ste lse l va n fin a n ciere n ; n ie u w e, e ffe ctieve vorm en va n sa m e n w e rkin g; e e rst tu sse n d e b e stu u rslage n e n a ls d a t ge rege ld is t e ve n s m e t h e t b e d rijfsleve n ; b ij d ie sa m e n w e rkin g d ie n t e e n za ke lijke b en a d erin g va n d e m ob ilite itsp rob le m a tie k voorop te sta a n. Inform atie schept keuzem ogelijkh eden Ee n tra n spara n te in form a tievoorzien in g ste lt d e geb ru ike r in sta a t d ie ve rp laa t - sin gsm oge lijkh e id te kieze n d ie op d a t m om en t h e t b e ste a a n zijn we n sen t ege - m oe t kom t. Daa rvoor h e e ft h ij a d e q u a te e n b e t rou wb a re in form a tie n od ig o ve r a lte rn a tieve n voor d e b e st e m m in g, b e sch ikb a arh e id e n k w a lite it va n m ob ilite itsd ie n ste n, re is- e n ve rke ersin forma tie e n in form a tie o ve r koste n. Er b e staa n a l ve le a a n ze tte n om d e g eb ru ike rs va n goe d e in form a tie t e voorzie n. De n k a a n d e re isin form a tie o ve r h e t ge h e le op e n ba a r vervoe r op in te rn e t e n via d e t ele foon, m aa r ook a a n d e in form a tie b o ve n e n la n gs d e we g over verw a ch te re istijd e n o ver a lte rn a tieve re ism oge lijkh e d e n p e r op e n b a a r vervoe r. Waa r h e t d e Ra a d om ga a t, is d a t d e in form a tievoorzie n in g a a n g e b ru ike rs kra ch tig w ord t u itge b ou wd. De ze u itb ou w d ie n t in tw e e op zich te n p la a ts t e vin d e n. Te n e e rste : b evord eren va n d e sa m e n h a n g e n d e a c tu a lite it va n in form a tie (e e n in tegraa l in form a tiea a n b od ove r op e n b aa r ve rvoe r e n w egve rke e r, in clu sie f ve rw a ch te ve r- tragin gen, u it geva lle n t re in e n, w e rkza a m h e d e n, om le id in ge n, e tcete ra ). Te n tw e e d e : d e u itb ou w toe sp itse n op b a sis va n d e b e h oe ft en va n d e in d ivid u e le re iziger of a u tom ob ilist (n aa st a lge m e n e ve rke e rsin form a tie ook in - ca r in form a tie op b a sis va n in d ivid u e le b e h oe fte p rofie le n ). Hier ligt m e t n a m e e e n t aa k voor d e voora l op region aa l n ivea u sa m e n w erke n d e o verh e d e n in sa m e n w e rkin g m e t h e t b e d rijfsleve n. inform atie m aakt een beter aanbod m ogelijk Na ast b e te re in form a tievoorzie n in g a a n d e g eb ru ike r, is b e te re in form a tie ove r d e ge b ru iker ook n ood za ke lijk. De h ie rb ove n ge n oe m d e b e h oe fte p rofie le n zijn e e n goe d e b a sis om in zich t te krijge n in h e t re isge d rag va n d e g e b ru ike r, zod a t h e t aa n b od va n ve rke ers- e n vervoersd ie n ste n d a a r b e te r op ka n w ord e n a fge ste m d. Me t b e h u lp va n d e te ctie lu sse n is voor h e t h oofd w e ge n n e t a l d u id e lijk h oeve e l 18

20 ve rke e r zich op we lk m om e n t wa a r b evin d t. Dit ka n word e n u itgeb re id voor d e h e le re is va n e e n a u t om ob ilist m e t b eh u lp va n on d e r a n d e re floating car data, wa arm e e op d it m om e n t voorzich tig w ord t ge ë xp erim e n te erd. In h e t op e n ba a r ve rvoe r b ie d t d e in t e voere n ch ip ca rd goe d e m o ge lijkh e d e n om m e e r in zich t t e krijge n in d e k e ten m ob ilite it va n d e ge b ru ike r. De Ra a d is d a n ook voorsta n d er va n st e vige on d e rste u n in g d oor d e o ve rh e id om in it ia tieve n op h e t ge b ie d va n in form a tie u itw isse lin g sn e l va n d e gron d te krijgen. Bet ere keuze door tran sparant beprijzen Ee n t ra n sp ara n t stelse l va n b e p rijze n za l d e g eb ru ike r in d e e e rste p la a ts e e n h e ld e r in zich t m oe te n ge ve n in d e kost e n va n verp la a tsen. Da arn aa st za l e e n d ire cte re kop p e lin g tu sse n b e ta le n e n d e g e leve rd e d ie n st d u s b e ta le n voor ge b ru ik in p la a ts va n voor a u t ob e zit d e ge b ru ike r h e lp e n e e n zow e l voor h em ze lf a ls ook in m a a tsch a p p e lijk op zich t goe d e ke u ze te m a ke n. De ove rh e id sch e p t d u id e lijkh e id e n w e kt ve rtrou w e n b ij d e b u rge r d oor d e in kom st en u it h e t b e p rijzen te g eb ru ike n voor in veste rin ge n in u itb re id in g, ve r- b e terin g e n on d e rh ou d va n ve rke e rs- e n ve rvoe rsvoorzie n in ge n, e n o m n ega tie ve e ffe cte n op m ilie u en ve iligh e id t e ve rza ch te n of te com p e n se re n. Sam enw erking nodig Onvold oe n d e sa m en w erkin g tu sse n Rijk, p rovin cie s e n ge m e e n ten e n tu ss en ove rh e d e n e n b e d rijfsle ve n le id t t ot ve rke e rd e ke u ze s a ls h e t ga a t om op lossin gen voor d e b e re ikbaa rh e id sp rob le m a tie k of op zijn m in st t ot e e n st rop e rig b e slu itvorm in gsp roces. Sa m e n w e rkin g is e e n a b solu te m u st om a d e q u a a t e n tijd ig op d e m ob ilite itsvraa g te ku n n e n in sp e le n. In d e volgen d e h oofd stu kke n w e rkt d e Raa d d e voorste llen voor h e t n ie uw e ste lse l va n b e p rijze n e n fin a n ciere n e n voor sa m e n w e rkin g u it. 2 Vra a g s tu rin g e n Mo b i l i te i t sm a rk t 19

21 aanbevel ingen Be vord e r d e con cu rre n tie e n m a a k in te n sie ve r ge b ru ik va n d e crea tivite it va n p riva te p a rtije n d oor toe p a ssin g va n n ie u w e vorm en va n a a n b e ste d e n (p e riod ie k) a a n b e ste d e n va n o n twe rp, a a n le g, fin a n cie rin g, b e h e e r e n on d e r- h ou d in on d e rlin ge sa m e n h a n g of p u b lie k- p riva te sa m en w e rkin g m e t a ls d oe l: m e e r kw a lite it e n lage re kosten. Bre n g h e t p rin cip e e xtra b e ta le n voor m e e r k w a lite it in p ra ktijk, b ijvoorb e e ld in d e vorm va n e xp re ssba n e n e n ve rgroot da a rm e e d e ke u ze m oge lijkh e d en voor d e a u t om ob ilist. Zorg voor e e n in tegra a l e n a ctu e e l a a n b od va n d e in form a tie voorzie n in g a a n e n over (in d ivid u e le ) OV- re izige rs e n a u t om ob iliste n. 20

22 3 Be p rijze n e n fin a n cieren : w ie b e ta a lt wa t? Da t er b ij in fra stru ctu u r e n ve rke ersd ie n sten ge e n e ch te con cu rre nt ie b e sta a t, w il n og n iet ze gge n d a t d e ge b ru iker n iet op d ire cte w ijze ka n b e ta len voor d e a a n geb od e n d ie n ste n. Het Na tion aa l Ve rke ers- e n Ve rvoe rsp la n (NVVP), in a p ril d oor d e Tw e e d e Ka m e r a fgew e ze n, n oe m t toe p a ssin g va n h e t p rijsm e ch a n ism e e e n b e la n grijk m id d e l om e e n m ob ilite itsm a rkt tot sta n d te b ren ge n. Ook d e SER t re kt d eze con clu sie, getu ige h e t volge n d e citaa t [SER, ]: " De SER zie t d e m ob ilite itsm a rkt a ls e e n in st rum e n t om d oor toe p a ssin g va n h e t p rijsm ech a n ism e te kom e n tot m aa tsch a p p e lijk gezie n b e te re u it kom ste n in t e r- m e n va n b e re ikb a a rh e id, ve iligh e id e n le e fb a arh e id (con form d e h oofd d oe l- ste llin g va n h e t NVVP- b e le id ). Daa rd oor w ord e n ge b ru ikers zo d ire ct m ogelijk ge con fron te e rd m e t d e m a a tsch a p p e lijke koste n va n h u n m ob ilite itsge d rag. Va n u it e e n b re e d w e lvaa rtsb e grip le id t d it tot op tim a lisa tie m e t h et oog op e ise n va n b e re ikba arh e id, le e fb a arh e id é n ve iligh e id va n zow e l m ob ilite itske u ze a ls d e b e sch ikba a rh e id va n in fra st ru ctu u r voor verke e r e n ve rvoe r." Visie op beprijzen De Ra a d voor Ve rke e r e n Wa terstaa t on d ersch rijft d e zie n sw ijze va n d e SER o ve r toe p a ssin g va n h e t p rijsm ech a n ism e. Be ta le n voor m ob ilite it, wa a rb ij e e n d irecte re la tie w ord t ge legd tu sse n ge b ru ik e n w e rke lijke koste n, d ra a gt era a n b ij d a t d e ge b ru iker zow e l voor zich zelf a ls m aa tsch a p p e lijk gezie n tot e e n goe d e ke u ze kom t. Dit m e ch a n ism e, waa rb ij e e n m ob ilite itst arie f (m ob ita rie f) w ord t b e p a a ld, is d oe lt re ffe n d e r e n re ch tva ard ige r d a n d e h u id ige situ a t ie. De Ra a d is d aa rb ij va n m e n in g d a t op tijd e n e n p la a tsen va n sch aa rste d e p rijs va n ge b ru ik h oger m ag zijn. De e xt ra op b re n gste n d ie h ie rd oor w ord e n gegen e re e rd d ie n e n d a n w e l te w ord e n in ge ze t om d ie s ch aa rste te b e st rijd e n. Ze ker n u b e ta le n voor geb ru ik op a fzien b a re t erm ijn in t ech n isch op zich t b in n en b ere ik is, zie t d e Ra a d d yn a m isch b e p rijzen a ls cru ciaa l in st ru m e n t om vraa g e n aa n b od b e te r op e lka ar a f te st em m e n. Ee n n ie u w e syste m a tie k va n b e p rijze n, wa arb ij h e t ge b ru ik va n d e in fra stru ctu u r w ord t b e la st en n iet h e t voe rtu igb e zit, is é é n va n d e n ood za kelijke in stru m en te n om h e t vraa gstu k va n m ob ilite it e n b e re ikbaa rh e id st ru ctu re e l a a n te p a kken. Da arb ij m oe t d e a m b itie zijn om d e b et rou wb a arh e id va n d e re istijd voor d e a u t om ob ilist en OV- ge b ru ike r a a n zie n lijk te ve rb e te re n ; d itze lfd e ge ld t u itera ard voor d e con cre te b e re ikbaa rh e id. 3 Be p ri j ze n e n fin a n c ie re n : w ie b e ta a lt wa t? 21

23 naar een nieuw e syst emat iek van bepr ij zen in het wegver keer Reëel en direct beprijzen Om te b e gin n e n d ie n t d e p rijs va n m ob ilite it e e n re ë le e n d ire ct e a fsp iege lin g t e vorm en va n d e w e rke lijke kosten. Dit zijn n a ast d e koste n va n h e t voe rtu ig ze lf voor a a n sch a f, on d erh ou d, b ra n d stof e n ve rze ke rin g d e kost e n va n a a n le g e n b e h e er va n d e in fra stru ctu u r e n d e z oge n aa m d e e xt e rn e koste n. Exte rn e koste n zijn kosten voor d e rd e n, zoa ls koste n veroorzaa kt d oor verke erson geva lle n, ge lu id h in d er, e m issie s va n ve ron tre in ige n d e stoffe n e n ook koste n va n co n gestie (tijd ve rlie s). En d ynam isch beprijzen De Raa d is e e n voorsta n d er va n b e ta le n p e r a fge legd e kilom e te r (rijd e n ) d a n w e l p e r u u r ve rb lijfstijd (p a rke re n ), w a arb ij d e p rijs a fh a n kelijk is va n d e ve rke e rsom - sta n d igh e d e n (tijd stip e n loca t ie ). Dit h e et d yn a m isch b e p rijze n bl z 69. Hie rd oor ka n d e b u rge r a lte rn a tie ve n goe d a fw e ge n e n o n tsta a t d e m a a tsch a p p e lijk ge w e n ste a fste m m in g va n vraa g e n a a n b od. Basissysteem beprijzi n gen w egverkeer Als b a sis zie t d e Raa d e e n syste e m w aa rb ij: e e n sch on e a u to e e n lage re b asisp rijs h e e ft d a n e e n m e e r ve rvu ile n d e a u to; op p la a tsen e n m om e n te n va n sch a arste e e n h o ge re p rijs w ord t b e taa ld, zod a t m e n se n d ie ook op e e n a n d e r m om e n t ku n n e n re ize n, va ker con ge stie p le kke n e n - tijd e n m ijd e n, e n d u s d e in f rastru ctu u r ove r h e t ge h e e l b e t er w ord t b e n u t; voor voorzie n in ge n m e t e xtra kw a lite it e e n h o ge re p rijs m a g w ord e n gevraa gd. De Ra a d a ch t h et n ie t zijn t aa k om con cre te a a n b e ve lin ge n te d oe n voor d e h oogte va n d e m ob ilite itst a rie ve n. In figu u r 3 is h e t ve rsch il w e e rge ge ven in d e m a n ie r w a a rop in d e h u id ige situ a tie e n in d e toe kom stige situ a t ie h e ffin ge n tot sta n d kom e n. Ee n b e la n grijke op m erkin g h ie rb ij is d a t d e tota le koste n voor d e a u t om ob ilist n iet h oeve n t e stijge n. Ste rke r n og, ve e l m e e r d a n n u h e t ge va l is b e p aa lt d e a u to m ob ilist d e h oogt e va n d e kost en d oor h e t a a n ta l kilom e ters d a t h ij a fle gt. 22

24 f i guur 3 h ef f i ngen i n de hui di ge en de nieuw e s it uat ie Min der con gestie als resultaat Ve rsch e id e n e on d e rzoe ke n w ijze n u it d a t d eze syst em a tie k e ffe ctie f za l zijn. Zo h e e ft h et m in iste rie va n Verke e r e n Wa tersta a t b e cijfe rd d a t d yn a m isch b e p rijzen in d e vorm va n e e n ge d ifferen tie e rd e kilom e te rh e ffin g d e co n gest ie op h e t w ege n n et in b e la n grijke m a te ka n te ru gd rin ge n [V&W, ]. Een re ce n te stu d ie voor h e t m in iste rie va n Fin a n cië n kom t tot e en ve rge lijkba re con clu sie [CE, 4Ca st en VU, ]. Verblijfsh eff in g voor parkeren Ook voor p arke re n m ag e e n p rijs w ord e n ge vraa gd (ve rb lijfsh e ffin g). Voor h e t pa rke ren va n voertu ige n is im m e rs ve e l kostba re ru im te n od ig. Hie rm e e zijn a a n zien lijke m aa tsch a p p e lijke koste n gem oe id. In n ie u w b ou w w ijken zijn d e kosten va n p a rke ervoorzien in ge n in d e re ge l a l ve rre ke n d in d e p rijs va n d e w on in ge n. Pa rke e rb e le id b lijkt e e n ze e r e ffe ctie f in stru m e n t te zijn om h e t a u toge b ru ik in d e m aa tsch a p p e lijk ge zien ge w en ste rich tin g te b e ïn vloe d e n. Nie u we te ch n ologie m aa kt h e t m oge lijk d it in stru m e n t in d e toe kom st aa n zie n lijk te verfijn e n. 3 Be p ri j ze n e n fin a n c ie re n : w ie b e ta a lt w a t? 23

25 en een aangepast pr incipe van bepr ij zen voor het open baar ver voer Overheid blijft m eebetalen aan open baar vervoer Con se q u e n t t oe pa sse n va n h e t p rin cip e d e g e b ru iker b e ta a lt b e te ke n t da t ook d e re izige r in h e t op e n ba a r vervoe r e e n p rijs b e taa lt d ie d e w e rke lijke kosten w e ersp iegelt. Zou d e o ve rh e id d e in fra stru ctu u rkoste n e ch te r d oorb e re ke n e n, d a n stijge n d e p rijze n ze e r fors e n n e e m t u ite in d e lijk h et ge b ru ik va n op e n b a ar ve rvoe r a lle e n m a ar a f. Da t is volge n s d e Raa d o n a cce p ta b e l, om d a t op e n b aa r ve rvoe r n u e e n m a a l va n g root b e la n g is om o n ze e con om isch e ce n t ra b e re ikb aa r te h ou d e n e n va n u it socia a l p e rsp e ctie f. Het b lijft d a n ook n ood za ke lijk op e n ba a r ve rvoe r ge d e e lte lijk te b e kostige n u it p u b lie ke m id d e le n. De m a t e va n o verh e id s- b e kostigin g ka n o ve rige n s on d e rw erp va n d iscu ssie zijn. De Ra a d is ge e n voorsta n d er va n gra tis op e n b aa r vervoer. r andvoor waar den Oplossen van structurele kn elpun ten In voerin g va n e e n e e rlijke r e n za kelijke r st e lsel va n b e p rijze n is a lle e n re ë e l a ls e e n a a n ta l in h e t oog sp rin ge n d e a ch te rsta n d e n in a a n le g e n on d e rh ou d va n zow e l d e w eg- a ls sp oorin fra stru ctu u r versn e ld word e n w e ggew e rkt. He t gaa t h ie rb ij om in fra stru ct u u r w a ar d e n ood za a k voor u itb re id in g of on d erh ou d d u id e lijk is, m aa r wa a r d oor d iscu ssies e n la n ge p roce d u re s n ie t t ot e e n b e slu it w ord t ge kom e n. Con cre et ga a t h e t om h e t toe voegen va n o n t b re ke n d e sch a kels in h e t h oofdw egen n e t zoa ls d e A4 Mid d e n - De lfla n d e n d e Twe e d e Coe n tu n n e l, h e t w egw e rke n va n d e a ch te rsta n d in on d e rh ou d b ij h e t sp oor e n u itb re id in g va n b e sta a n d e in fra stru ctu u r op p laa tse n wa a r zich voortd u re n d (d u s n iet a lle e n in d e sp its) con ge stie p rob le m en voord oe n. Da arom d ie n t d e overh e id, w a ar m o ge lijk in n a u w e sa m en w erkin g m e t d e p riva te sector, voortva re n d te b lijve n w erke n a a n d e op lossin g va n stru ctu re le kn e lp u n ten in h e t n e twerk va n h oofd we ge n e n sp oorw ege n. Daa rn a ast d ie n t d e ove rh e id d e toe p assin g va n slim m e b e n u ttin gsm a a tregele n, zoa ls g e b ru ik va n vlu ch tstroke n tijd e n s d e sp its, wa a r m ogelijk te in ten sive re n. kr it ische succesf act or en Transparantie De in trod u ctie va n e e n n ie u w ste lse l va n b e p rijzen za l n og e e n a a n ta l ja re n ve r- ge n. Een b e la n grijke su cce svoorw a ard e is h e t b ie d e n va n t ra n spa ra n tie. In zijn a lge m e e n h e id ge ld t d a t con su m en te n w e l d e p rijs va n e e n b e p a a ld p rod u ct 24

26 w ille n w e te n, m a ar n ie t d e p rijsop b ou w. Bij d e p rijs va n a u tom ob ilite it ligt d a t ge zie n d e gevoe ligh e id va n h e t on d e rwe rp wa a rsch ijn lijk a n d e rs. De a u t om ob ilist za l w ille n w e te n h oe d e p rijs va n we gge b ru ik tot sta n d kom t, wa t d e we rkelijke kosten zijn e n h oe d e overh e id d e in k om st en u it d yn a m isch b e p rijzen ga a t b e - ste d e n. Ve le n zijn im m e rs va n m e n in g d a t d e o ve rh e id d e a u to geb ru ikt a ls m e lkkoe om d e rijkska s te sp e kke n. On d e rzoe k n a a r d e m a a tsch a p p e lijke kosten va n h e t a u tove rke e r bl z 70 la a t zie n, d a t d it ze ker n iet zo is [CE, ]. De kost e n va n ve rke e rso n ve iligh e id e n m ilie u sch a d e b ijvoorb e e ld zijn a a n zie n lijk. Dit za l a a n d e w egge b ru iker d u id e lijk m oe te n word e n ge m a a kt. Ee n ve e l ge h oord p u n t va n zorg is d a t d e koste n va n b e p rijze n ku n n e n w ord en a fgew e n teld op d e rd e n. Ee n a n d e r p u n t is d a t m e n se n d ie n ood za ke lijkerw ijs d age lijks in d e sp itsu ren m e t d e a u to m oe te n re ize n e n ge e n a ltern a tie f h e bb e n op e e n of a n d e re m a n ie r m oe te n w ord e n ge com p e n se erd voor d e h o ge re koste n. Hier zie t d e Ra a d e e n m o ge lijkh e id om w e rkgevers n a d ru kke lijk te b e tre kken. Zij ku n n e n m e t h u n w e rkn e m ers a fsp ra ke n m a ke n in h e t ka d er va n vervoersm a n age m e n t, d e a rb e id stijd e n, m aa r b ijvoorb e e ld ook op h e t geb ie d va n a rb e id svoorwa a rd e n. Hie rop kom t d e Ra a d in h e t la a tste h oofd stu k t eru g. Draagvlak Ee n a n d e re kritisch e su cce sfa ctor is h e t ve rkrijge n va n m aa tsch a p p e lijk d raa g- vla k. In d e kom e n d e ja ren m oe t h ie ra a n p riorite it w ord e n ge ge ve n. Pa ra lle l da araa n ka n d e o ve rh e id d e voorb e re id in g voor d e t e ch n isch e im p le m e n ta tie va n h et syste e m (op n ie u w ) t er h a n d n e m e n. Da arom is e e n goe d ge orga n ise e rd e com m u n ica tieca m pa gn e n ood za kelijk. Ve e l b u rgers h e bb e n d e in d ru k da t zij m e e r gaa n b e ta le n b ij e e n n ie u w b e p rijzin gssyste e m. Da t is n ie t zo. Die ge n e d ie rela tie f ge zie n e e n b e p e rkt a a n ta l kilom e ters a flegt za l m in d e r b e ta le n. Ook in socia a l op zich t is h e t n ie uw e b e p rijzin gssyste em re ch tva ard ig. La ge re in kom e n sgroe p e n le gge n im m e rs in d e re ge l p e r ja ar m in d e r kilom ete rs a f e n zijn d e rh a lve voord e lige r u it. Uit on d e rzoe k [V&W, ] is ge b le ken d a t er w e l e e n b re e d m aa tsch a p p e lijk d ra a gvla k is voor m a a tregele n d ie h e t gebruik va n h e t voe rtu ig b ela ste n in p laa ts va n h e t bezit. In d e ca m p agn e m oe t d u id e lijk w ord e n : wa t b u rge rs n u (a l) b e ta le n e n w a t zij stra ks gaa n b e ta le n, wa a rom w ord t ge koze n voor d yn a m isch b e p rijze n, w elke p rin cip e s d aa raa n t e n gron d sla g ligge n, d a t d it syste em re ch tvaa rd ig is, wa t er m e t d e in kom sten u it b e p rijze n w ord t ge da a n. 3 Be p ri j ze n e n fin a n c ie re n : w ie b e ta a lt w a t? 25

27 eur opese cont ext Ne d e rla n d is n iet h et e n ige Eu rop ese la n d d a t n a d e n kt ove r h e t a n d e rs b e p rijze n va n m ob ilite it. Zo w il Du itsla n d in a u gu stu s e e n syste em va n kilom e te rh e ffin g voor h e t vra ch tverke e r in voe re n. In Lon d e n sta rt in e e n e xp e rim e n t w aa rb ij a u t om ob iliste n e e n b e p aa ld b e d ra g m oe te n b e ta le n w a n n e e r zij d e b i n - n e n sta d in w ille n. Ook d e Eu rop e se Com m issie p le it in h a a r tw e e d e Witb oe k Het Eu rop e se vervoersb e le id tot h e t ja ar : tijd om te kiezen voor e e n syste e m va n b e p rijze n w a arb ij d e ge b ru ike r d e m a a tsch a p p e lijke koste n b e ta a lt. He t is zaa k b ij d e voorb e re id in g e n in trod u ctie va n d yn a m isch b e p rijze n in Ne d e rla n d d e Eu rop ese o n tw ikke lin ge n bl z 76, m e t n a m e in o n ze b u u rla n d e n, goe d in d e ga te n te h ou d e n e n za ke n zo goe d a ls m oge lijk a f te st e m m e n. de f inanciël e kant Huidig heffingenstelsel In h e t h u id ige st e lse l bl z 71 is d e fin a n cië le situ a tie a ls volgt. He t w e gverke er ge n e re ert jaa rlijkse in kom sten voor h e t Rijk in d e vorm va n a ccijn ze n op b ra n d - stoffe n, m otorrijtu ige n b ela stin g (MRB), b e lastin g op p e rson e n a u to s e n m otorrijw ie le n (BPM), Eu ro vign et (vra ch tve rke e r) e n BTW (over b ra n d stof, n ie u w e e n ge b ru ikte a u to s, re p ara tie e n on d e rh ou d e tc.) [CE, ]. In w a s d it on ge ve e r 14 m ilja rd e u ro. De ze in kom ste n vloe ien in d e a lge m e n e m id d e le n. Ru im d e h e lft va n d it b e d ra g kom t (in d ire ct) w e e r t eru g in h e t verke ers- e n vervoe rssyste e m in d e vorm va n u itga ve n voor a a n le g e n on d e rh ou d va n in frastru c- tu u r (h oofd w egen n e t e n on d e rliggen d we ge n n e t) e n b ijd ra ge n in d e exp loita tie koste n va n h e t op e n ba ar ve rvoe r. Daa rn a a st zijn e r kost e n a ls ge volg va n e xte rn e e ffecte n va n ve rke e r; d e ze zijn som s d irect ge re la te erd a a n kost en va n in fra stru ctu u r, zoa ls voorzie n in gen voor in p a ssin g e n re d u ctie va n ge lu id h in - d e r, m aa r slaa n in a n d e re ge va lle n e ld e rs n e e r, zoa ls in d e g e zon d h e id szorg (koste n va n o n geva lle n ). Wa n n e e r m e n d e e xt e rn e koste n m e e n e e m t d a n b lijkt d a t d e in kom ste n u it d e h u id ige h e ffin ge n voor a u t om ob iliste n e n e rzijd s e n d e a u tom ob ilite its- gere la te erd e u it gave n a n d e rzijd s o n geve e r in b a la n s zijn. Da t is n u a lle e n n ie t zich t baa r voor d e b u rge rs. Wijzigin gsvoorstellen Bij in voe rin g va n d yn a m isch b e p rijze n va n h e t w e ggeb ru ik w il d e Ra a d d it syste e m a ls volgt w ijzige n. Vaste b e lastin gen a ls MRB e n BPM (e n h e t Eu rovign e t voor vra ch tve rke e r) ve r- dw ijn e n. Zij b e la ste n im m e rs h e t b e zit va n h e t voe rtu ig e n n ie t h et ge b ru ik. Ook e e n su bsta n tie e l d e e l va n d e a ccijn zen op b ra n d stoffe n ka n ve rva lle n. Da arb ij d ie n t u ite ra a rd re ke n in g t e w ord e n ge h ou d e n m e t on tw ikke lin ge n in d e b u u rla n d e n om o n gew e n ste gre n se ffe cte n va n w ege grote ve rsch ille n in 26

28 b ra n d stofp rijze n te voorkom e n. Dyn a m isch b e p rijzen kom t in p laa ts va n MRB e n BPM (e n Eu rovign e t) e n e e n n a d e r te b e p a le n d e e l va n d e a ccijn ze n. De in kom ste n u it d yn a m isch b e p rijze n d ien e n d ire ct e n h e rke n baa r voor d e b u rge r t e ru g t e vloe ien in h e t ve rke e rs- e n ve rvoe rssyste e m. De op b re n gst va n d e re ste re n d e a ccijn ze n (of e e n d e e l d aa rva n ) ka n n a a r d e a lge m e n e m id d e le n gaa n. Instelling Nat ionaal en Regionale Mobiliteitsfon dsen De Ra a d p le it voor h e t in ste lle n va n e e n Na tion a a l Mob ilite itsfon d s, d a t ge voe d w ord t m e t d e op b ren gste n va n d yn a m isch b e p rijze n. Uit d it fon d s w ord e n n ie t a lle e n in frastru ctu re le voorzie n in ge n b e kostigd (n a tio n aa l e n region a a l via Re gion a le Mob ilite itsfon d se n ), m aa r ook m aa tre ge le n e n a ctivite ite n d ie n od ig zijn om d e e xt e rn e e ffe cten va n m ob ilite it te voorkom e n of t e b e strijd e n (o n ve i- ligh e id, m ilie u h in d e r, et c.). Om d a t h e t op e n b aa r ve rvoe r op ve e l p la a tse n n ie t kosten d e kke n d is te m a k en, za l h e t Na tion a a l Mob ilite itsfon d s m oe te n word en aa n gevu ld m e t geld e n u it d e a lge m e n e m id d e le n. 3 Be p ri j ze n e n fin a n c ie re n : w ie b e ta a lt w a t? 27

29 over zi cht van de bel an gr i j kst e i nkomst en br o n n en en uit gaven post en Inkom stenbronnen en uit gaven fon dsen Inkomsten Nationaal en Region ale Mobiliteitsfondsen Uitgaven Nationaal en Regionale Mobiliteitsfondsen 1. Nationaal Mobiliteitsfonds Wegverkeer: dynamisch beprijzen Hoofdwegennet: uitbreiden en benutten beheer en onderhoud ve rke e rsm a na ge m e nt in form a tievoorzie n ing m ilie uvoorzien in gen veiligheidsvoorzienin gen Sp oorve rvoe r: in fra stru ctu u rh e ffing Sp oorw e gn e t: u itb re id ing betrou wbaarheid infra beheer en onderhoud m ilie uvoorzien in gen veiligheidsvoorzienin gen Bijdrage aan Regionale Mobiliteitsfondsen Bijzondere uitgaven : systeemkosten beprijzen 2. Regionale Mobiliteitsfondsen: Overige inkomsten : algemene middelen regionaal openbaa r vervoer verblijfsheffingen regionale infrastructuur ke te n m ob ilite it loca tie b e re ikb a arh e id m ilie uvoorzien in ge n veiligheidsvoorzienin gen 28

30 oper at ie her ziening hef f ingen en f in ancier ing mobil it eit Grondige voorbereidin g nodig De Ra a d rea lise ert zich d a t h et on tw ikke le n e n im p le m e n te ren va n e e n n ie u w ste lse l va n h e ffin ge n e n fin a n cie rin g in ve rke e r e n ve rvoe r e e n b ijzon d e r la stige opgave is. Er is e ch te r volop a a n le id in g d e syst e m a tie k va n fisca le ta rie ve n in h e t ve rke e r gron d ig te h e rzien. Er is e e n op b ou w n od ig d ie e rvoor zorgt da t Ne d e rla n d e rs w e te n wa n n e e r ze wa t b e ta le n e n waa rvoor, m et a d e q u a te p rikkels om m a a tsch a p p e lijke koste n te re d u ce re n in p la a ts va n d e ze a f te w e n te le n op d e ge m e e n sch a p. Via com m issie m et breed m aatsch appelijk draagvlak De Ra a d a d vise e rt da n ook e e n com m issie m e t b re e d m a a tsch a p p e lijk d raa gvla k in te st e lle n d ie d e Op e ra tie He rzien in g He ffin ge n e n Fin a n cie rin g Mob ilite it in d e kom e n d e tw e e ja ar voorb ere id t. Be la n grijke a a n d a ch tsp u n te n voor d e ze com - m issie zijn d a t er w ord t gele e rd va n h e t ve rle d e n e n d a t d e com m issie in e n m e t d e sa m e n levin g a a n d e sla g ga a t. Da t laa tste b e te ken t ve e l a a n d a ch t voor d e p roce sga n g e n voor h e t w egn e m e n va n wa n trou w en b ij d e b u rge r. In voe rin g va n h et n ie u w e ste lse l a ch t d e Ra a d m o ge lijk in d e p e riod e Te ge n d ie tijd ka n d e syst e m a tie k va n d yn a m isch b e p rijze n e ven e e n s zijn in gevoerd. 3 Be p ri j ze n e n fin a n c ie re n : w ie b e ta a lt w a t? 29

31 aanbevel ingen Voe r e e n st e lse l va n d yn a m isch b e p rijze n va n w egge b ru ik in a ls cru ciaa l in stru m en t om vra ag e n a a n b od in h e t p erson en ve rvoe r p e r a u to b e te r op e lkaa r a f te st e m m e n, w aa rb ij d e re isb e trou w ba a rh e id voor d e a u t o m ob ilist e n d e b e re ikba a rh e id a a n zie n lijk toe n e m e n. Be ste e d h ie rb ij b ijzon d e re a a n d a ch t aa n h e t ve rkrijge n va n m a a tsch a p p e lijk d ra agvla k, e n m a a k h ie rb ij teve n s d u id e lijk w a ara a n d e in kom ste n u it b e p rijzin g w ord e n b e ste e d. In trod u ce e r m e t d e in voerin g va n d yn a m isch b e p rijzen e e n n ie u w, t ra n sp a ra n t ste lse l va n h e ffin gen e n fin a n cie rin g in ve rke e r e n ve rvoe r. La a t e en com m issie m e t b re e d m a a tsch a p p e lijk d raa gvla k d e ze Op e ra tie He rzie n in g He ffin ge n e n Fin a n cie rin g Mob ilite it in d e k om e n d e tw e e ja ar voor- b ere id e n. De com m issie d ie n t zich n iet a lle e n op d e t e ch n isch e ka n t va n d e za a k te rich ten, m a a r ook u itd ru kke lijk op d e d ia loog m e t d e sa m e n - levin g. Ste l in h e t ka d e r va n d e ze st e lse lh e rzien in g e e n Na tio n a a l Mob ilite itsfon d s in, w aa ru it d e u itga ve n voor ve rke e r e n vervoer w ord e n b e kostigd, in clu sie f d e d aa ra a n gerela te e rd e u itga ve n voor ve iligh e id e n m ilie u. Voe d d it fon d s m e t d e in kom st en u it d yn a m isch b e p rijze n e n d e in frast ru c- tu u rh e ffin g e n vu l h e t a a n m e t ge ld e n u it d e a lge m e n e m id d e le n. 30

32 4 Region a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n werkin g: w ie d oet wa t? Ste e d s m e e r Ne d e rla n d e rs on d e rvin d e n d a ge lijks la st va n verke ers- e n ve r- voe rsp rob le m e n a ls zij m et d e a u to of h et op e n baa r vervoe r op weg ga a n, b ijvoorb e e ld n aa r h u n w erk of n a a r sch ool. Bereikbaarh eidsproblem en vooral op regionaal niveau Aa n ge zie n h e t m e re n d e e l va n d e verp la a tsin ge n n ie t m e e r b e d raa gt d a n zo n 30 km, sp e le n d e p rob le m e n va n m ob ilite it e n b e re ikb a arh e id zich voora l a f op re gion aa l n ivea u, d u s in e n ron d d e ste d e lijke ge b ie d e n. He t is e ch te r n ie t a lle en e e n p rob le e m va n p rovin cies e n g e m e e n te n. Im m e rs, ook in h e t region a a l ve rvoer w ord t ve e lvu ld ig ge b ru ik ge m aa kt va n d e n a tio n a le in fra stru ctu u r: rijksw e ge n n e t en la n d e lijk sp oorw egn et. De p rob le m e n op region aa l n ivea u w ord en ve rsch e rp t d oor: ge b re kkige ge rich th e id op d e e ch te vraa g; e e n ge b re kkige a fst em m in g va n ru im telijke ord e n in g e n ve rke e rs- e n ve rvoe rsp la n n in g: d e n k a a n h e t on tb re ken va n a d e q u a a t op e n ba a r ve rvoe r b ij d e b ou w va n n ie u w e w ijke n ; te w e in ig a fste m m in g b ij a a n le g e n u itb re id in g va n d e w ege n n e tte n va n h e t Rijk, d e p rovin cie e n d e g em e e n te n ; ge b re k a a n sa m e n w e rkin g tu sse n Rijk, p rovin cie s e n ge m e e n te n b ij d e p la n - n in g va n n ie u we ra ilverb in d in ge n ; on ge coörd in e erd e a a n p a k va n on d e rh ou d sw e rkzaa m h e d e n ; h et on tb re ke n va n geza m e n lijk ve rke e rsm a n agem e n t: m a a trege le n om d e d oorstrom in g op h e t h oofd w egen n e t t e b evord eren, sla a n va a k terug op h e t on d e rligge n d w ege n n e t va n p rovin cia le e n g em e e n te lijke w ege n ; d aa r w ord t on vold oe n d e re ke n in g m e e g e h ou d e n ; on vold oe n d e a a n slu itin g va n d ive rse vorm en va n ve rvoe r op e lka ar, i.p.v. zoa ls slech te a a n slu it in g va n b u s op t re in e n ge e n of sle ch te p a rke ervoorzie n in ge n voor a u tom ob ilisten e n sta llin gsvoorzie n in ge n voor fie tse rs b ij h a lte s va n h e t op e n baa r ve rvoe r. Gebrekkige sam enwerkin g als grootste g em ene deler De m e e ste p rob le m e n zijn voora l te ru g te voe re n op e e n g e b re kkige sa m e n w e rkin g tu sse n Rijk, p rovin cie (s) e n g e m e en te n in d e re gio. Mé é r sa m e n w e rkin g is ech te r n iet vold oe n d e. De Raa d is va n m e n in g d a t d e op lossin g te ve n s m oe t w ord e n ge zoch t in e e n n ie u w e taa kve rd e lin g. Hieron d e r w e rkt d e Raa d voorste llen voor e e n n ie u we ta a kve rd e lin g e n sa m e n we rkin g n a d e r u it. Ook ga a t h ij in op d e fin a n cie rin g e n op d e gew e n ste a fste m m in g tu sse n la n d e lijk e n region a a l b e le id. opl ossi ngen Verdergaan de decent ralisatie In d it ka d e r p le it d e Ra a d voor ve rd e rga a n d e d e ce n tra lisa tie. Al ja re n is e r sp ra ke va n e e n d e ce n tra lisa tie te n d e n s, m a a r d e b ijb e h ore n d e m id d e le n w ord e n n og ste e d s ce n traa l ve rd e e ld. On d e r h e t m otto d e ce n tra a l w a t ka n, ce n tra a l w a t m oe t legt h e t (ove rige n s d oor d e Tw e e d e Ka m e r ve rw orp e n ) NVVP t ere ch t ste e d s m e e r vera n tw oord e lijkh e d e n b ij d e regio, in h e t b ijzon d e r b ij d e p rovin cie. 4 Region a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n w erkin g: w ie d oe t wa t? 31

33 Proje cte n op h e t t erre in va n region a a l op e n b a a r vervoe r e n h e t on d e rligge n d w egen n e t tot 227 m iljoe n, d ie n u n o g voor h e t ove rgrote d e e l (95% ) d oor h e t Rijk word e n ge su bsid ie e rd, kom e n in d e NVVP- voorst elle n on d e r d e fin a n cië le ve ra n tw oord e lijkh e id va n d e p rovin cie s of ka d e rw etgeb ie d e n. Voord e e l va n d e ze d e ce n tra lisa tie va n m id d e le n va n h e t Rijk n aa r d e re gio is d a t b e slissen e n b e - ta le n in é é n h a n d k om t. Ee n b ijkom e n d voord e e l is d a t d e con se q u e n tie s va n b e slissin ge n op h e t geb ie d va n ru im te lijke ord e n in g n a d ru kke lijk op region aa l n ivea u m oe te n w ord e n a fge ste m d m e t d ie op h e t ge b ie d va n ve rke e r e n ve rvoe r. Dit b evord ert e e n in tegra le a a n p a k in geb ie d son tw ikke lin g. Deelnam e Rijk nodig Voor e e n e ffe ctie f region aa l verke ers- e n vervoersb e le id is n a d ru kke lijk d e d e e l- n a m e va n h e t Rijk n od ig. Zow e l h e t h oofd w ege n n e t a ls h e t h oofd ra iln et e n h e t ve rvoe r va n d e NS d a a rop sp e e lt im m e rs e e n e sse n tië le rol in h e t region a le ve r- voe r. Ee n ge za m e n lijke a a n p a k is ook va n b e la n g b ij d e ve rb e te rin g va n h e t on d e rligge n d e w ege n n et om h e t a ls a lt ern a tie f voor h e t h oofd w e ge n n e t ge sch ikte r te m a ke n. Ve rd e r b lijft h e t Rijk e e n b e la n grijke fin a n cie r b ij d e h e e l grote in frastru ct u u rp rojecte n. Sam enw erking op regionaal niveau Hoe ka n d e ze sa m e n w e rkin g ge sta lte krijgen? Effe ctieve sa m e n we rkin g in d e re gio b e tre ft u ite raa rd sa m e n w e rkin g tu ssen ge m e en te n, ge m e e n te n e n ka d e rwe t - ge b ie d e n e n p rovin cie of ze lfs tu ssen p rovin cie s. De Ra a d h e ch t e ch ter voora l ook aa n sa m e n w e rkin g tu ssen d e ze p artije n e n h e t Rijk. Na d a t d e sa m e n w e rkin g va n d e ve rsch ille n d e ove rh e d e n va n d e g ron d is ge kom e n, is h e t w en se lijk d a t b e d rijfsleve n e n m aa tsch a p p e lijke orga n isa tie s even e e n s p a rticip e re n. Bu rge rs ku n n e n b ij h e t b e le id e n d e u itvoe rin g d a a rva n w ord e n b e trokke n, b ijvoorb e e ld d oor m id d e l va n re p re se n ta tieve p u b lie kpa n e ls. Op d e ze w ijze w ord t h e t m ob ilite itsb e le id d ich te r b ij d e b u rgers e n h e t b e d rijfsle ven ge b ra ch t. Geen blauw druk Om te voorkom e n d a t d e d iscu ssie s zich rich t en op st ru ctu re n in p laa ts va n op d e w erke lijke p rob le m e n, w il d e Ra a d ge e n b la u w d ru k ge ven voor d e vorm va n d e sa m en we rkin g. Ie d e re regio ka n h ie rvoor ze lf d e b e ste op lossin g vin d e n. Als overh e d en a l ve rgaa n d sa m en w erken, zoa ls b ij d e Zu i d v l e ugel va n de Ra n d s at d en h et Kn o o p p un t A rn h e m - N i jm gen e (KAN) bl z 88, da n is een sn elle start m ogelijk. In an dere regio s za l m eer ti jd n odig zijn om d e sa m en werkin g van de gron d te kri jgen. Vervoersautoriteit De Raa d a ch t h et ze e r w e l d e n kb a ar d a t u it d e sa m e n w erkin g u ite in d e lijk e e n soort ve rvoe rsa u torite it on tstaa t, b ijvoorb e e ld in d e vorm va n e e n m u ltid iscip lin a ir Regionaal Bureau Mobiliteit en Bereikbaarheid. Zo n p rofe ssion e e l b u rea u, m e t ge d e lege erd e b e voe gdh e d e n, ka n b e sta a n u it d e sku n d ige n ge d e ta ch e e rd u it d e d e e ln e m e n d e p a rtije n e n zich rich te n op d e a fst e m m in g op a lle n i vea u s. He t ka n vera n tw oord e lijk zijn voor d e voorb ere id in g va n e e n region a a l b e le id ska d er, 32

34 region a le u itvoe rin gsp rogra m m a s voor in fra stru ctu u r, sa m e n h a nge n d ve rke e rsm a n a ge m e n t, g ecoörd in e erd e con ce ssie verle n in g in h e t op e n ba a r vervoer, p la n - n in g e n orga n isa tie va n o ve rsta p p un te n om ke te n m ob ilite it te fa cilite re n, e t c. De ve ra n tw oord e lijkh e id voor d e vaststellin g va n h e t b e le id op h oofd lijn e n b lijft ech te r b ij d e sa m e n w e rke n d e b e stu u rsla ge n. Im m e rs, e e n vie rd e b e stu u rsla a g cre ë re n is tot n u toe e e n on b e ga a n ba re w eg geb le ke n e n h e e ft d a n ook n ie t d e voorke u r va n d e Ra a d. Ee n vierd e b e stu u rsla a g zou im m e rs w aa rsch ijn lijk tot n o g m e e r a fste m m in gsp rob le m e n le id e n. Variabele omvang regio s De regio s in Ne d e rla n d ve rsch ille n va n e lkaa r q u a s ch a a l e n com p le xite it va n d e p rob lem a tie k. In h e t a lge m e e n zu lle n regio s gaa n b e sta a n u it ge m e e n ten d ie m e t e lka a r e e n sa m e n h a n ge n d ve rke e rs- e n ve rvoe rsn e tw e rk vorm e n. In d e Ra n d sta d kun n e n d a t d e Noord vle uge l e n d e Zu id vle u ge l zijn. De regio s zu lle n d u s n ie t a ltijd sa m e n va lle n m e t d e p rovin cia le gre n ze n. Da t b e te ken t d a t b e pa a ld e p rovin cia le p la n vorm e n, zoa ls h e t Provin cia a l Ve rke e rs- e n Ve rvoe rspla n (PVVP), volgen s d e Pla n we t verke e r e n ve rvoe r n iet va n toe p a ssin g zu lle n zijn op h et d e sb e tre ffe n d e ge b ie d in d ie n d a arvoor e e n re gion a a l ve rke e rs- e n ve rvoe rsp la n w ord t opge steld ; in d e rge lijke ge va lle n ka n h e t p rovin cia le p la n d u s ko m en te ve rva lle n. Optimale benuttin g van de capaciteit van het netw erk Ee n b e la n grijk d oe l va n d e sa m e n w erkin g is te kom e n tot e e n op t im a le b e n u ttin g va n d e tota le ca p a cite it va n d e a a n w e zige n e tw e rken in d e re gio. Op b asis va n za ke lijke a rgu m en te n m oe te n ke u ze n o ve r d e ve rd e lin g e n a a n stu rin g va n d e verke e rsstrom e n w ord e n ge m a a kt. Ee n b e la n grijk h u lp m id d e l d a a rb ij is d e a a n - w ezigh e id va n e e n region a le verke ersm a n a ge m en tcen tra le va n waa ru it h e t ve rke e r op d e rijksw egen, d e p rovin cia le w ege n e n d e g e m e e n te lijke h oofd w egen in d e regio word t b ew aa kt en b e stu u rd. De b e st a a n d e ce n tra le s va n Rijksw a t e rsta a t ku n n e n a ls vertre kp un t d ien e n. 4 Region a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n w erkin g: w ie d oe t wa t? 33

35 f inancier ing: eig en middel en per r egio Huidige m iddelen regio De Ra a d is e r voorsta n d er va n d a t ie d e re regio zove e l m o ge lijk ove r e ige n m id d e - le n b e sch ikt. Die e ige n m id d e le n b e sta a n op d it m om en t u it d e re gu lie re m id d e - le n va n d e p rovin cie s e n g e m e en te n voor ve rke e r e n ve rvoe r u it h e t p rovin cie - fon d s e n h e t ge m e en te fon d s. Voor grote p rojecte n d ie d e d ra agkra ch t va n p rovin cie e n g em e e n te te b o ve n ga a n, zoa ls a a n le g va n ligh t ra il, tra m lijn e n e n grootsch a lige a a n p a ssin gen va n h e t ge m e e n t elijke of p rovin cia le w e ge n n e t, verle e n t h et Rijk m om e n t e e l e e n b ijd ra ge d ie ka n op lop e n tot 95% va n d e in ve ste rin ge n. Zoa ls h ie rvoor a a n ge ge ve n, staa t in h e t NVVP h e t voorn e m e n d e d oe lu it ke rin g a a n p rovin cies e n g e m e e n ten u it te b re id e n tot p rojecte n va n 227 m iljoe n. Alle e n voor d e a a n vu lle n d e fin a n cie rin g va n m e ga p rojecte n ka n d e re gio n og b ij h e t Rijk a a n klop p e n. De b re d e d oe lu it ke rin g w ord t volge n s d e p la n n e n va n h e t m in iste rie voora lsn og a a n d e p rovin cies e n d e ka d e rw e tge b ie d e n te r b e sch ikkin g geste ld. De p rovin cies zorge n voor ve rd e re ve rd e lin g o ve r ge m e e n te n. Da a rn aa st word e n d e m id d e len voor d e te korten op h e t region aa l op e n b a ar ve rvoe r d ire ct a a n d e p rovin cie t e r b e sch ikkin g gesteld. Gelden direct naar op t e richten vervoersautoriteit De Raa d on d e rsch rijft d e in voerin g va n d e b re d e d oe lu it kerin g, m aa r w il n og e e n sta p ve rd e r ga a n : a ls d e re gion a le sa m e n w e rkin g, d ie a a n va n ke lijk e e n vrijw illig kara kte r d raa gt, is u it ge groe id tot e e n m e e r ge ïn stitu tion a lise e rd e vorm (ve rvoe rsa u torite it), d a n ligt h e t volge n s d e Raa d in d e re d e d e b re d e d oe lu it - ke rin g e n d e g e ld e n voor d e e xp loita tie va n h e t op e n ba a r vervoe r te r b e sch ikkin g te st elle n a a n d ie ve rvoe rsa u torite it. De vervoersa u torite it za l d a a rtoe e e n re gion a a l m ob ilite itsfon d s m oe ten in st e lle n. In d it fon d s ku n n e n d e sa m e n w e rke n d e ge m e e n ten e n d e p r ovin cie (s) te ven s h u n e ige n b ijd ragen voor d e ve rke e rs- e n ve rvoe rsvoorzie n in gen in d i e regio storte n. Dit is overige n s ge e n n ie u w id e e : d e ge m e e n ten in d e regio Haa gla n d e n h e b b e n a ls e e rste re e d s e e n fo n d s voor m ob ilite it opge ze t, w a arb ij ie d e re ge m e e n te e e n b e p a a ld b e d rag p e r in won e r p e r ja ar in h e t fon d s stort. Da arn a a st h eb b e n d e grootste d e lijke regio s Am ste rd a m, Rotte rd a m, De n Haa g e n Ut re ch t d e b e sch ikkin g o ve r e e n fon d s in h e t ka d er va n h e t Bere ikba a rh e id soffe n sie f Ra n d sta d. De fon d sen w ord en voorts gevoe d u it d e in kom st en va n b e p rijzin g, w aa rb ij d e re ge l m oe t ge ld e n d a t in regio s m e t h oge tarieve n ook ve e l ge ld in d e region a le fon d se n za l vloe ie n, zod a t d a a r ook d e n ood za ke lijke in ve ste rin gen kun n e n w ord e n ge daa n. Het b e h e e r va n h e t fon d s zoa ls d a t d oor d e Raa d w ord t voorge ste ld, ligt b ij d e ve rvoe rsa u torite it. Uit ke rin ge n va n u it h et m ob ilite itsfon d s vin d e n p la a ts op b a sis va n in ge d ie n d e p la n n e n w a a rove r e e n ob je ctieve a fw e gin g op b a sis va n za ke lijke 34

36 crite ria ka n w ord e n ge m aa kt. Jaa rlijks le gt d e a u torite it ve ra n tw oord in g a f aa n a lle b e t rokke n p artije n o ve r d e b e h aa ld e re su lta te n b ij h e t op lossen va n kn e lp u n te n, b ijvoorb e e ld in d e vorm va n e e n ja arve rsla g. De b e stu u rlijke ve ra n t- w oord e lijkh e id b lijft b ij d e d e m ocra tisch ge koze n lich a m e n, in ca su d e sa m e n - w erken d e p rovin cie (s) e n ge m e en te n. Extra beloning voor slagvaardig beleid De Ra a d vin d t d a t e r e e n b o n u s m oe t w ord e n ge geve n a a n regio s d ie e rin slage n sn e l e e n sa m e n h a n ge n d ve rke e rs- e n ve rvoersb e le id tot sta n d te b ren ge n d a t d e ste u n h e e ft va n a lle b e stu u rlijke p a rtije n a lsm e d e va n b e d rijfsle ve n e n b u rge rs; da arb ij gaa t h e t n a d ru kke lijk n iet a lle e n om p la n n e n, m a ar ook om d e u itvoe rin g da a rva n. Een e e rste b on u s ka n b e st aa n u it h e t p riorite re n va n h e t p roject in b ijvoorb e e ld h et Me e rja re n p rogra m m a In frastru ctu u r e n Tra n sp ort (MIT) e n d a a r- d oor d u s e e n sn e lle re rea lisa tie. Ook ka n h e t Rijk a a n loop sub sid ie s verstre kke n voor d e in itië le kost e n va n b ijvoorb e e ld e e n ge za m e n lijk op te zett en ve rke e rsm a n age m e n tce n tra le. Om d e u itvoe rin g va n sa m e n h a n ge n d e p la n n e n zove e l m oge lijk te versn e lle n, ka n h e t Rijk b ij p la n n e n m e t e e n b re e d d ra agvla k in d e regio d e n ood za ke lijke p roce d u re s on d e r n a d e r u it te w e rke n voorw a a rd e n b e kort en. af st emming r egionaal bel eid en l andel ij k bel eid Regionaal beleid binnen lan delijke kaders Het region a le ve rke e rs- e n ve rvoe rsb e le id m oe t u ite ra ard p asse n b in n e n d e la n - d e lijke ka d ers. De Pla n w e t ve rke e r e n ve rvoe r bl z 8 5 voorziet in d e d oorw e rkin g va n h et n a tion a le b e le id zoa ls n e e rge legd in h e t NVVP. Provin cie s, ka d e rwe tge b ie d e n of sa m e n w e rke n d e re gion a le o ve rh e d e n d ien e n d e e ss e n t ië le on d e rd e le n va n d a t NVVP te ve rwe rke n in p rovin cia le of re gion a le ve rke e rs- e n ve rvoe rsp la n n e n. Extra rollen rijksoverh eid Los va n d e h ie rb ove n gen oe m d e ta ke n e n rolle n zie t d e Raa d voor d e la n d e lijke ove rh e id n og d e volgen d e rolle n w eggele gd. Zij h e e ft n a ar d e re gio s e e n b e la n grijke fa ciliteren d e rol. De n k a a n h e t on tw ikke le n va n e e n con cessie system a tie k e n d e o n tw ikke lin g va n d yn a m isch b e p rijze n. Zij b ie d t d aa rm e e d e regio d e n od ige in stru m e n te n. Zij is e e n b e la n grijke pa rtn e r b ij d e totsta n d kom in g e n u itvoe rin g va n h e t region a a l b e le id. Zij coörd in e ert d e a a n p a k va n regiogre n sove rsch rijd e n d e vraa gstu kke n. Zij b e h e e rt h e t Na tion a le Mob ilite itsfon d s. 4 Region a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n w erkin g: w ie d oe t wa t? 35

37 Eisen aan de organisatie van het Rijk De gen oe m d e ta ken e n rolle n voor d e o ve rh e id zijn g e b a se e rd op ve rsch ille n d e e ise n a a n d ie o ve rh e id. Helder en zichtbaar aanspreekpunt. De o verh e id d ie n t e e n h e ld e r e n zich tba ar a a n sp re e kp un t voor regio s, b u rge rs, b e d rijfsleve n e n m aa tsch a p p e lijke orga n isa tie s te zijn. Dit ka n d e e ls op ce n traa l n ive a u word e n ge rea lise e rd a ls h et gaa t o m d e n a tion a le ka d ers e n d e e ls op region a a l n ivea u (b ijvoorb e e ld via d e region a le d ire ctie s) a ls h e t ga a t o m region a le sa m en we rkin g. Ontkokering van beleid. Hie rb ij ga a t h e t e e n goe d e in te rd e p a rtem e n ta le a fste m m in g m e t d e m in ist e rie s va n VROM, EZ e n Fin a n cië n. Op t e rm ijn a ch t d e Ra a d d e totsta n d kom in g va n é é n d e p a rte m e n t voor ru im te lijke ord e n in g e n m ob ilite it we n selijk, zoa ls b ijvoorb e e ld in Du itsla n d. Meer zakelijkheid. Hierb ij ga a t h et o m d e p rogra m m erin g va n a a n le g e n on d erh ou d va n in fra stru ct u re n op b a sis va n ob je ctie ve criteria e n om h e t za ke lijke b e h e er va n h e t Na tion a le Mob ilite itsfon d s. De ze p rogra m m e rin g d ie n t m e e r ge rich t te zijn op re su lta te n. De e in d ve ra n tw oord e lijkh e id b lijft ligge n b ij h e t Parle m e n t. Ove rigen s word t b ij d e o verh e id a l in d e ze rich tin g ge d a ch t. Zo h e e ft h e t d e m ission a ire Ka b in et Ba lke n e n d e e e n p la n va n a a n p a k Be te r Bestu u r voor Bu rge r e n Be d rijf (B4) ge m a a kt om d e d a a d kra ch t va n d e o ve rh e id t e ve rgrote n e n d e b u rea u cra tie te ve rm in d e re n. Me t ve rsch ille n d e voorge ste ld e p roje ct en w ord t b e oogd d e sla gva a rd igh e id e n d e zichtb aa rh e id va n d e o ve rh e id te ve rgrote n, a lsm e d e d e re su lta te n va n ove rh e id sd ie n ste n b e ter m e e tba a r te m a ken. Da arb ij w ord t n a d ru kkelijk ge ke ke n n a a r e e n in tegra le a a n p a k over d e ve rsch ille n d e d e p arte m e n te n h e e n. De Raa d a ch t h et voorste lb a ar voor d e slagva a rd igh e id e n zich tb aa rh e id op h e t te rre in va n m ob ilite it e n b e re ikb aa rh e id e e n coörd in e re n d e d ire ctie b ij h e t m in isterie va n Ve rke e r e n Wa te rstaa t in te st elle n. Deze d ire ctie d ie n t u itera ard t e vold oe n a a n d e h i erb oven ge n oe m d e e ise n. 36

38 taken op n at ionaal en r egionaal niveau Gew en ste taakverdelin g Als w e h e t voorga a n d e sa m e n va tt en, d a n zie n we d e volge n d e ge w e n ste situ a tie : N a ti on a a l n ivea u Re g i on aa l n ivea u Toegevoegde - waarde - Bevorderen nationale integrale Bevorderen regionale integrale diensten en actuele reis- en en actuele reis- en ve rke e rsin forma tie ve rke e rsin form a tie Vervoersdiensten Concessiesystematiekopen baar Ontwikkelen samenhan gend vervoer pakket van vervoersdiensten Concessieverlenin g nation aal Concessieverlening regionaal op e n ba a rve rvoe r op e n baa rve rvoe r Coördinatie Afstemming collectief en regiogrensoverschrijdende individueel vervoer con ce ssies (ke te n m ob ilite it) Vervoersm anagement bedrijfsleven Verke e rsd ie n sten Ve rke e rsm a n a ge m e nt Re giona a l nation ale hoofdinfra structuur verkeersm anagement On tw ikkeling in n o va tie f (rijkswe ge n, p rovin cia le ve rke ersm a n a ge m e n t w ege n, ge m e e n telijke Coördinatie regiogrens- hoofdwegen ) overschrijdend verkeersma n agem e n t 4 Re gion a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n w erkin g: w ie d oe t wa t? 37

39 B 1 Bere ikb a a rh e id sp rob lem a tie k toegelich t N a ti on a a l n ivea u Re g i on aa l n ive a u Infrastructuur Monitoren vraa gontwikkeling Monitoren Pro gra m m e ring n a tio n a le vra a go ntw ikkelin g hoofdinfrastructuur Programmering projecten Ontwikkeling innovatieve van bovengemeen telijk b e h e ersvorm e n b e la n g Coördinatie regiogrens- Coördinatie werkzaamheden ove rsch rijd e n d a a n le g e n on d erh ou d va n in fra stru ctu u rb e h e e r w e ge n va n bovengemeentelijkbelan g Ru im telijk- e con om isch e n N a ti on aa l b e l e i d ska d er Region a a l b e le id ska d e r financieel beleid ( in tegraa l ) (integraal) Systematiek van dynamisch Afstemming parkeerbeleid beprijzen en inning van en venstertijden ge ld e n goe d ere nve rvoe r Be h e e r Na tion a a l Be h e e r Region a a l Mob ilite itsfon d s Mob ilite itsfon d s kr it ische succesf act or en voor samenwer king r ij k, pr ovincies en g emeent en Nieuw e rollen accepteren De h ie rvoor ge sch e tste n ie uw e vorm va n sa m e n w e rkin g in d e re gio ka n a lle e n e e n su cce s w ord e n a ls p a rtije n zich con form h u n n ie u w e rolle n ga a n ge d ra ge n. Provin cies e n g e m e e n t en zu lle n e ra a n m oe t en w e n n e n d a t zij ze lf ve ra n tw oord e- lijk zijn voor h e t e ige n b e le id e n n iet la n ge r in De n Ha a g b ij h e t m in iste rie d e h a n d ku n n e n op h ou d e n. He t Rijk m oet e r op zijn b e u r t a a n w e n n e n d a t h e t n iet la n ge r via d e fin a n cië le koord e n d e tou w tje s in d e re gio in h a n d e n h e e ft. De ou d e rolve rd e lin g le id d e e r im m e rs t e n on re ch te n o ga l e e n s toe d a t d e re gio h aa r fin a n cië le p rob le m e n p rob e e rd e a f te w e n t ele n op Den Ha ag e n d a t h et m in isterie zich ge d wo n ge n voe ld e d e regio kort te h ou d e n, d a n w e l voor Sin te r- kla a s te sp e le n. Be id e p a rtije n zu lle n n u a ls volwa sse n p artn ers ie d e r va n u it d e e ige n ve ra n tw oord e lijkh e id tot ge za m e n lijk b e le id e n geza m e n lijke u itvoerin g m oe te n kom e n. Da t ve re ist a a n b e id e zijd e n e e n a n d e re in st ellin g e n voora l ook n ie uw e vaa rd igh e d e n. 38

40 ver ant w oor del ij kheid bedr ij f sl even Bedrijven veran tw oordelijk m aken voor bereikbaarh eid Door d e groe i va n d e m ob ilite it is d e b e re ikba arh e id va n ve e l b e d rijve n in d e a fgelop e n ja ren ve rslech te rd. Zij zijn g e n e igd d a t voora l a ls e e n p rob le e m va n d e ove rh e id te zie n. Nie ts is e ch te r m in d e r wa a r. Be d rijve n ge n e reren p e rson e n - e n goe d e re n ve rke e r e n d ra ge n d aa rm e e b ij a a n d e con ge stie. De Ra a d is va n m e n in g d a t b e d rijve n ve ra n tw oord e lijkh e id m oet en n e m e n voor h u n e ige n loca tie - b ere ikba a rh e id. Een re la tie f ge zie n ge rin g a a n ta l b e d rijve n d oe t d a t ook bl z 93. He t zijn e r e ch te r n og ve e l te w e in ig. De Ra a d is e r d a n ook voorsta n d e r va n d a t b e d rijve n e n a n d e re we rkorga n isa tie s m e e r ve ra n tw oord e lijkh e id krijge n voor d e loca tieb e re ikba a rh e id. In d it verba n d kijkt d e Raa d m e t b e la n gste llin g u it n aa r d e re su lta te n va n d e Com m issie Mob ilite itsm a rkt A4 (com m issie Lu te ijn ). De ze com m issie za l a a n d e h a n d va n é é n of m e e r p ilots e e n op e ra tion e e l m od e l voor sa m e n h a n ge n d n e tw erkb e h e e r e n b ijb e h oren d ve rke ersm a n a ge m e n t on tw ikke le n. Stru ctu re le sa m en w e rkin g tu sse n b e t rokken p u b lie ke p a rtije n is d a a rb ij e e n b e la n grijk u itga n gsp u n t, m aa r d e com m issie za l ook aa n geve n h oe a a n e e n a ctie ve b e trokke n - h e id e n con cre te in b re n g va n p riva te p a rtije n g esta lte ka n w ord e n ge ge ven. Ook d e a a n le g e n e xp loita tie va n ove rsta p p un te n le n e n zich b ijzon d e r goe d voor p u b lie k- p riva te sa m e n w e rkin g d oor d e com b i n a tie va n vervoersin frastru ct u u r e n va stgoe d on tw ikke lin g. Hie rin h e bb e n b ijvoorb e e ld on d e rn e m ers in e e n sta d s cen - tru m e e n ve ra n tw oord e lijkh e id. Door h e t ove rsta p p un t zijn zij im m e rs b e te r e n voor m e e r k la n t en b e re ikba a r e n ku n n e n zij m e e r o m zet gen e re re n. He t ka n voor h e n d e rh a lve a a n tre kke lijk zijn om in h e t oversta p p un t e n d e a a n slu it en d e op e n - ba arvervoerve rb in d in g te in ve steren. Daa rn a ast is h e t ook h ier n u t tig om g e b ru ik te m a ke n va n e xp e rt ise in d e m a rkt, zoa ls d e ANWB d ie b ijvoorb e e ld h e e ft opge - b ouw d m e t d e P+R- form u le. Prestatiecon tracten a fsluiten De Raa d a ch t h et tot slot va n groot b e la ng ve rvoe rsm a n age m e n t e n in n ova tieve op lossin ge n voor h e t verb e teren va n d e loca t ie b ere ikba arh e id m e t kra ch t te b evord ere n. Ee n vrijb lijve n d e a a n p a k b lijkt n ie t te w e rke n. Tu sse n o verh e id e n b e d rijfsleve n d ien e n p re sta tie con tra cte n te w ord e n a fge slote n : d e o ve rh e id zorgt voor voorzie n in gen om d e b e d rijve n b e re ikb aa r te h ou d e n, b e d rijve n ste lle n d aa r tege n ove r d a t zij a ctie f d oe n a a n ve rvoe rsm a n age m en t. De Raa d za l o ve r h e t on d e rw e rp loca tieb e re ikba arh e id e e n a fzon d e rlijk a d vies u itb ren ge n. 4 Region a le ve ra n tw oord e lijkh e id e n sa m e n we rkin g: w ie d oe t wa t? 39

41 aanbevel ingen voor gemeent en, pr ovincies, kader wet gebieden en r ij k Vorm re gion a le sa m e n we rkin gsve rba n d e n w aa rin gem e e n te n, p rovin cie s, ka d e rwe tge b ie d e n é n Rijk op a lle n ivea u s sa m e n w e rke n. Start d e on tw ikke lin g va n ve rvoe rsa u torite ite n in d e vorm va n Region a le Bu rea u s Mob ilite it e n Be re ikb aa rh e id. Maa k d e Region a le Bu rea u s vera n tw oord e lijk voor d e op st ellin g va n h e t region a le b e le id ska d e r, u itvoe rin gsp rogra m m a s, sa m e n h a n ge n d ve rke e rsm a n - a ge m e n t e n gecoörd in e e rd e con ce ssie verle n in g. Laa t d e b e stu u rlijke b e slu itvorm in g op h oofd lijn e n b ij d e h u id ige b e stu u rslage n. Ste l Region a le Mob ilite itsfon d se n in e n n e e m d a a rin d e rijksb ijd ra gen voor region a le in fra stru ctu u r e n e xp loita tie op e n b aa r ve rvoe r op. Orga n ise e r sa m e n w e rkin g m e t h e t b e d rijfsleve n e n le g d aa r m e e r ve ra n tw oord e lijkh e id voor d e e igen loca t ie b e re ikbaa rh e id, b ijvoorb e e ld m e t p re sta tie con tra cte n tu sse n b e d rijfsleve n e n o ve rh e id voor b e re ikbaa rh e id e n ve rvoe rsm a n a ge m e n t. aanbevel ingen specif iek voor r ij k Be loon slagva ard ige totsta n d kom in g va n e n b e slu itvorm in g ove r region a a l b e le id d oor ve rsn e llin g va n p roce d u re s e n d oor h o ge re p riorite it in h e t MIT. Herijk d e rol va n d e overh e id op h e t ge b ie d va n m ob ilite it, b e re ikba arh e id e n ru im te lijke ord e n in g op b asis va n d e e ise n : h e ld e re e n zich tb a re a a n sp re e kbaa rh e id voor re gio s, b u rgers, b e d rijfsleve n e n m a a tsch a p p e lijke orga n isa ties; on t koke rin g va n b e le id e n in te rd e p arte m e n ta le a fst e m m in g; e e n za ke lijke p rogra m m erin g va n in fra stru ctu u r e n b e h e e r va n h e t Na tion a a l Mob ilite itsfon d s. Stre e f op te rm ijn n aa r é é n d e p arte m e n t voor ru im te lijke ord e n in g e n m ob ilite it. 40

42 41

43

44 43

45 B Toe lich tin g

46 45

47

48

49 B1 De b e re ikba a rh e id s- p rob lem a tie k toegelich t

50 1 De b e re ikba a rh e id sp rob lem a tie k toegelich t De toe n e m e n d e m ob ilite it va n b u rge rs e n d e a fn e m e n d e b e re ikb a a rh e id va n loca tie s voor w on e n, w e rke n, w in ke le n e n re cre ë re n zorgen voor ste e d s m e e r kn e lp u n te n in on s la n d. Mob ilite it e n b e re ikba a rh e id zijn tw e e n a u w sa m en - h a n ge n d e b egrip p e n. De d oor d e Ra a d ge h a n te erd e d e fin i- ties h ierva n zijn : Mobiliteit: d e m o ge lijkh e id voor b u rge rs om zich t e ge n e e n re d e lijke in sp a n n in g t e ve rp la a tse n. Bereikbaarheid: d e m ogelijkh e id om e e n b e p aa ld e b e st e m - m in gsloca tie t ege n re d e lijke in sp a n n in g te b e re ike n. Wa t h ie rb ij on d e r re d e lijke in sp a n n in g m oe t w ord en ve r- sta a n is st erk a fh a n ke lijk va n d e p la a tselijke situ a tie e n p e r- soon lijke om sta n d igh e d e n. In h e t a lge m e e n gaa t h e t om e e n sa m e n sp e l va n za ke n a ls re istijd, koste n, b e t rou w - b aa rh e id e n com fort. Er zijn tw e e b e la n grijke fa ctore n d ie d e p rob le m a tie k ron d m ob ilite it e n b e re ikb aa rh e id b e p a le n : e n e rzijd s is e r ste e d s m e e r b e h oe fte a a n ve rp laa tsin ge n e n a n d e rzijd s k u n n e n d e in fra stru ctu u r e n h e t d ie n ste n aa n b od d e ze vra a g n ie t b ijb e n e n. Be id e fa ctoren w ord e n h ie ron d e r toe ge lich t. 1.1 de vr aag naar ver pl aat singen bl ij f t st ij gen De b e h oe ft e va n m e n sen om zich ze lf e n goe d e ren t e ve r- p la a tsen n e e m t a lsm aa r toe. De m ob ilite it va n d e Ne d e rla n d se b e volkin g, u itge d ru kt in h e t a a n ta l a fge le gd e kilom ete rs, is d a a rd oor in d e a fge lop e n tie n ja a r fors gegroe id. De b e la n grijkste oorza ke n d a arva n zijn : Econom ische groei. Hoe w el d e cijfe rs va rië re n, d u id e n d e m e e ste n e rop d a t 1% e con om isch e groe i zorgt voor m e e r d a n 1% m ob ilite itsgroe i. De ruim telijke spreiding van act iviteiten en de verbetering van de vervoersm ogelijkheden. Voorb e e ld en va n ru im te lijke sp re id in g zijn d e a a n le g va n grote w oon - loca tie s, zoa ls Zoe te rm e e r e n Nie u w ege in, e n va n n ie u w e b e d rijfsterre in e n, zoa ls d e Maa svla kte. Maatschappelijke veranderin gen. Hie ron d e r volge n en kele voorb e e ld e n va n t re n d s d ie e e n g rote r a a n ta l ve r- p la a tsin ge n, voora l p e r a u to, e n e e n g roe i va n d e ve r- p la a tsin gsa fsta n d e n tot gevolg h e b b e n (ge h a d ). De in d ivid u a lise rin g va n d e sa m e n le vin g: h e t aa n ta l e e n p ersoon sh u ish ou d e n s groe id e b ijvoorb e e ld va n 1, 8 m iljoe n in 1990 n aa r 2,3 m iljoe n in Dit in d ivid u a lism e u it zich ook op d e w eg. St e e d s va ke r zitte n m e n se n a lle e n in d e a u t o. Dit b lijkt u it h e t fe it, d a t h et a a n ta l kilom e te rs d a t w ord t a fge legd d oor a u tob e stu u rd ers ve e l sn e lle r groe it d a n h e t aa n ta l kilom e te rs d a t w ord t a fge legd d oor a u top a ssa gie rs [CBS, sta tlin e ]. Stu d ie s w ijze n voorts u it d a t h e t a u tob e zit in d e k om e n d e d e rtig ja a r n aa r ge m id d e ld m e e r da n é é n a u to p e r h u ish ou d e n za l stijge n [AVV, 1999]. Deze o n tw ikke lin ge n ve rkla re n, n a ast ve rgrote a rb e id sp art icip a tie e n b e volkin gsgroe i, e e n d e e l va n d e groe i va n h e t aa n ta l file s e n h u n le n gte. Door d e toe n a m e va n d e w elva art e n te ch n ologisch e on tw ikke lin gen a ls i n tern e t e n te le w erken, ve ra n d ert ook d e in rich tin g va n on s la n d : m e n s e n ku n n e n h e t zich b ijvoorb e e ld p e rm itte re n verd e r va n h u n w erk te won e n. Dit le id t e rtoe d a t ve rp la a tsin gsa fsta n d en toe n e m e n. In 1990 b e d roe g d e ge m id d e ld e a fsta n d in h et w oon - w e rkve rke e r 14,3 kilom e te r; in 1995 wa s d a t 15,4 ki l om eter e n in ,8 ki l om eter [CBS, sta t l in e ]. De toe n a m e va n d e e ltijd a rb e id, voora l on d er vrouw e n : 2, 25 m iljoe n d e e ltijd b a n e n in 1990 e n 3,25 m iljoe n in De a a n e e n sch a ke lin g va n verp la a tsin ge n m e t ve rsch ille n d e m otie ve n (com b in a tievervoer va n b ijvoorb e e ld kin d n aa r sch ool, w e rke n e n b ood s ch a p p e n d oe n ). De con cen tra tie va n g em e e n sch a p p e lijke voorzie n in - ge n, zoa ls sch ole n e n zie ke n h u izen. Dem ografische veranderingen. De b e volkin g n e e m t in om va n g toe. Sin d s 1990 zijn e r 1 m iljoe n m e n se n e n da a rm e e a u t om ob iliste n, fietsers e n g e b ru ike rs va n h e t op e n baa r vervoe r b ijge kom e n. Da a rn a ast stijgt h e t aa n ta l se n iore n, d ie d oor b e te re gezon d h e id e n w e lvaa rt m ob iele r zijn d a n s en ioren va n vorige ge n era tie s. 1 De be reikbaarh eidsproblem atiek toegelicht 49

51 Veranderingen in de econom ie, zoals globalisering, m assa- individualisering en just- in- tim e- concepten. De ze ve ra n d e rin ge n h e b b e n in com b in a tie m e t d e a u ton om e e con om isch e groe i ge le id tot e e n forse toe - n a m e va n d e goe d e re n strom e n, zow e l in h oe ve e lh e id (ton n e n ) a ls in verke e r (ton kilom e te rs). Tu sse n 1990 e n 1999 ste e g h e t b in n e n la n d se tra n sp ort q u a h oe ve e lh e id m e t 21% e n q u a ve rke e r m e t 42%. In h e t ka d e r va n h e t Na tion a a l Ve rke e rs- e n Vervoersp la n (CNVVP) zijn d oor h e t m in iste rie va n Ve rke e r e n Wa terstaa t voorsp e llin gen ge d a a n ove r d e m ob ilite itso n tw ikke lin g in d e n a b ije toe ko m st. Da arb ij zijn versch ille n d e sce n a rio s geh a n te e rd, on d e r a n d e re voor d e e con om isch e groe i in d e kom e n d e jare n. Alle sce n a rio s la te n e e n forse groe i va n d e a u tom ob ilite it zie n. He t m in iste rie h e e ft b e re ke n d d a t t u sse n 1995 e n h e t a u tove rke e r m e t 38 % tot 49% za l toe n e m e n [AVV, 1999]. Voor h e t vra ch tve rke e r word t ze lfs e e n groe i ve rw a ch t tu ssen d e 50 % e n 20 0 %. Na w ord t ove rige n s e e n a fvla kkin g va n d e g roe i ve rw a ch t. gr oe isc enar i o ' s u it het nv vp [av v, 1999]. Groe isce n a rio Personen auto (voertuigkm ) + 108% +38 tot+49% Autobezit + 35% +44 tot+59% Trein (reizigerskm ) + 75% +10 tot+20 % 50

52 1.2 het aanbod van inf r ast r uct uur en ver voer sdienst en kan deze gr oei niet aan Het aa n b od h e e ft d e groe ien d e vraa g n aa r ve rp laa tsin ge n n ie t kun n e n b ijh ou d e n. Dit h a n gt sa m e n m e t d e volge n d e fa ctore n : De o ve rh e id h e e ft in d e a fgelop e n 10 tot 20 jaren t e n op zich te va n d e groe ien d e m ob ilite itsb e h oe ft e re la tie f we in ig ge ïn ve ste e rd in in frastru ctu u r voor ve rke e r e n ve rvoe r. In d e la a tste jare n is d a ar e e n ze ke re ken te rin g in ge kom e n. Zo is fors ge ïn ve ste e rd in b ijvoorb e e ld d e HSL Zu id. Ve rke e rsm a n a gem e n tsyste m e n voor h e t h oofdw ege n n e t h e b b e n e ve n e e n s a a n d a ch t ge krege n, om d e b e sta a n d e in fra stru ctu u r zo goe d m oge lijk te b e n u tten. Dit a lle s n e e m t n ie t w e g d a t e r voora l in e n ron d d e ste d e lijke geb ie d e n ge d u re n d e e e n g root d e e l va n d e d ag sp ra ke is va n on b e trou w b are re istijd e n e n fors tijdve rlie s d oor con ge stie op h e t w ege n n e t. He t sp oorw egn e t w ord t zw aa r b e last e n is gevoe lig voor storin ge n, on d e r m e e r d oor ve rou d e rd e t e ch n isch e syste - m e n e n a ch t ersta llig on d erh ou d. Dit sta a t e e n e fficië n t er geb ru ik va n d e in fra stru ct u u r e n h e t m a te rie e l in d e w e g. De d ru k op d e ru im te in on s la n d la a t volge n s ve le n ge e n forse u itb re id in g toe va n h e t n e twerk va n w e ge n, sp oorwe ge n e n vaa rw egen. a fka lven. Bove n d ie n w e rke n on d e rn e m in ge n ste e d s va ker m et u itge kie n d e logistie ke con ce p te n (fre q u e n t e n op tijd leve re n in kle in e h oe ve e lh e d e n ) e n w ord e n ze d a arin ge h in d e rd d oor on b e trou w b a re tra n sp orttijd e n. Dit ka n n a d e lig u itp a kken voor d e o n tw ikkelin g va n o n ze e con om ie en d aa rm e e va n o n ze w e lva art. w el zi j n komt in ge va ar Een ve rke e rs- e n ve rvoerssyste e m d a t n iet goe d fu n ctio - n e ert, h e e ft e e n n e ga tie ve u itw e rkin g op d e o n tw ikke lin g va n h e t w elzijn va n d e b e volkin g: h e t b e le m m ert d e in d ivid u e le m ob ilite it e n d aa rm e e d e in d ivid u e le on tp looiin g va n b u rge rs. Ook w e rkt h et n a d e lig op ve iligh e id, le e fm ilie u e n ru im telijke kwa lite it, te rw ijl d it ju ist e sse n tië le voorwa ard e n zijn voor m e n se lijk w elzijn. He t gevolg is d u id e lijk: d oor d e groe ie n d e vra a g n a a r m ob ilite it e n h e t a ch t erb lijve n d e a a n b od za l d e b e re ikbaa rh e id va n loca tie s voor w e rke n, w on e n e n recre ë re n ste e d s m e e r versle ch te re n. He t risico h ierva n is tw e e le d ig. 1.3 mobil it eit s- en ber eikbaar heidspr obl eem bedr eigt ont w ikkel ing van w el vaar t en wel zij n eco n omi sch e ont w i kkel i ng st agn eer t Bere ikb aa rh e id (voor goe d e ren é n p e rson e n ) is e e n va n d e b e la n grijkste ve stigin gsvoorw aa rd e n voor h e t b e d rijfsleve n. Als h ie ra a n n ie t (vold oe n d e ) word t vold aa n, zie n d e e con om isch e ce n tra in Ne d e rla n d h u n con cu rre n tie p ositie 1 De be reikbaarh eidsproblematiek toegelicht 51

53 o nt w i kkel i ng ver voer spr e st at i e n eder l an dse be vo lki ng per modal i t e it t u ssen 1990 en 2001 (i n mi l j ar den ki l om e ter s ) Op m e rkin ge n b ij figu u r: Tu sse n 1990 e n is d e ve rvoe rsp re sta tie va n d e Ne d e rla n d se b e volkin g toe gen om e n va n 168 tot 18 8 m iljard re izige rskilom e ters (+ 11,8 % ). De g roe i kom t in a b solu te t e rm e n grote n d e e ls voor re ken in g va n d e a u to (+ 15,7 m ilja rd km ). He t geb ru ik va n d e t re in is re la tie f ge zien b e h oorlijk gegroe id (+ 38 % ). Ove r ge h e e l Ne d e rla n d b e zie n is h e t a a n d e e l va n h e t op e n b aa r ve rvoe r in d e ve rvoe rsp re sta tie b e p e rkt (12,3% in ). He t op e n b aa r ve rvoe r w ord t ve el va ke r ge b ru ikt in situ a tie s w a arin d e re istijd con cu rre re n d is t en op zich te va n d e a u t o, zoa ls d e tre in b ij ve rp la a tsin ge n o ve r la n ge re a fsta n d e n e n d e m e tro voor ve rp laa tsin ge n n a ar h e t sta d sce n tru m. Voorb e e ld : voor verp laa tsin ge n tu sse n d e ke rn e n va n ve rsch ille n d e sta d sge we ste n w ord t in % va n d e g eva lle n d e tre in ge p a kt [AVV, ]. 52

54 53

55

56

57 B2 Verken n in g m ob ilite itsm a rkt

58 2 Ve rken n in g m ob ilite itsm a rkt In d it h oofd stu k sch e n ke n w e a a n d a ch t a a n d rie on d e r- w e rp e n : h e t la gen m od e l, om d e w e rkin g va n d e m ob ilite itsmarkt toe te lich te n ; m arktw e rkin g in h e t op e n b aa r ve rvoe r, d e o n tw ikke lin - ge n in d e a fgelop e n ja ren ; m oge lijkh e d e n om m e e r a a n m a rktw e rkin g te d oe n ; h ie rb ij on d e rsch e id e n w e a ch te re e n volge n s " in n o va tie f aa n b e ste d e n " e n " e xt ra b e ta le n voor m e e r k wa lite it". 2.1 een l agen model ver hel der t d e di scussie Om e e n b e te r zich t te krijgen op d e m o ge lijkh e d en va n e e n even tu e le m ob ilite itsm arkt, h e lp t h et om on d e rsch e id te m a ke n in e e n a a n ta l la ge n of d e e lsyste m e n. De Ra a d on d e rsch e id t d aa rb ij: d e fysie ke in fra stru ctu u r; ve rke e rsd ie n ste n ; ve rvoe rsd ie n ste n ; toe ge voe gd e - wa ard e - d ie n ste n ; d it zijn d ien ste n d ie w a ard e toe voegen a a n in frast ru ctu u r, ve rke e rsd ie n ste n of ve rvoe rsd ie n ste n, zoa ls in form a tie o ve r h e t op e n b a ar ve rvoe r, re isb u rea u s e n rou te in form a tie. In d e volge n d e figu re n (b lz ) is w e erge geven w e lke a ctoren e r zijn in d e ve rsch ille n d e d e e lsyst em e n voor re sp ectieve lijk d e w eg e n h e t sp oor. Voorts la t en d e figu re n zie n of e r m e e r ge lijksoortige a a n b ie d e rs zijn (con cu rre n tie ) of d a t e r m aa r é é n is (m on op olie ). Verd e r is a a n gegeve n of d e a ctor e e n p u b lie ke p artij of on d e rn e m in g is d a n w e l e e n p riva te. in fra stru ct u u r w ord t aa n ge legd, zod a t d e ge b ru ike r ka n kieze n u it con cu rre re n d e in fra stru ctu re n b in n e n h e t we ge n n e t of sp oorn et. Voor h e t ve rke e rsm a n agem e n t ge ld t h e tze lfd e. Op e e n verb in d in g of (d e e l va n h e t) n e tw e rk ka n im m e rs m a a r é é n ve rke e rsm a n a ge r h e t ve rke e r regele n of d e ca p a cite it verd e le n. Dit ve rd ie n t e n ige toe lich tin g. On d e r verke ersm a n age m e n t versta a n w ij h e t tota a l a a n m aa tregele n e n a ctie s d a t - ge le t op d e a ctu e le (e n d e t e ve rw a ch te n ) verke erssitu a tie - ka n w ord e n ge n om e n om d e ca p a cite it op n e tw e rkn ivea u op t im a a l te b e n u t te n, b ij e e n g e ge ven verke ersa a n b od e n ge ge ven d e b e sch ikba re in frastru c- tu u r. Ve rke e rsm a n a gem e n t sp e e lt in d e la a g ve rke ersd ie n sten, m a a r h e e ft d e rh a lve ook e e n st e rke re la tie m e t d e fysie ke in frast ru ctu u r. Be ke n d e voorb e e ld e n in h e t we gverke e r zijn m a t rixb ord e n m et sn e lh e id saa n w ijzin ge n en toe ritd ose rin g. Bij ra il gaa t h e t m et n a m e o m ca p a cite itsm a n age m en t: h e t toe w ijze n va n b a a nva kke n a a n t re in e n. Op h e t n ivea u va n d e vervoersd ie n ste n is h e t in p rin cip e m oge lijk d a t m e e r a a n b ie d e rs t egelijk a ctie f zijn op é é n n e tw erk. Dit h e et con cu rren tie op d e in fra stru ct u u r. Voor d e ge b ru ikers b ie d t d it w a arsch ijn lijk w e in ig voord e le n. Ste rke r n og, zij zou d e n w e l e e n s d e d u p e kun n e n word e n va n e e n sle ch te a fst e m m in g tu sse n d e vervoerd e rs. Wé l is p e riod ie ke con cu rren tie om d e in fra - stru ctu u r m ogelijk, in d e vorm va n d oor d e o ve rh e id verle e n d e con ce ssie s. Va n e e n e ch te m ob ilite itsm a rkt w aa r vra ge rs e n d ive rse, con cu rre re n d e a a n b ie d ers e lkaa r tre ffe n, is in Ne d e rla n d n iet of n a uw elijks sp ra ke. De a n a lyse m e t b e h u lp va n d it lagen m od e l m aa kt h et volgen d e d u id e lijk over d e h u id ige situ a t ie in Ne d e rla n d : Op h e t n ivea u va n d e fysie ke in fra stru ctu u r is e r a lle e n con cu rre n tie tu ssen o n ge lijksoortige in fra stru ctu re n zoa ls w eg e n ra il. Zow e l b ij d e w eg a ls b ij h e t sp oor is e r sp ra ke va n e e n m on op olie. De Raa d a ch t h et op d it m om e n t on d e n kb aa r d a t er e e n tw e e d e soor tgelijke 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsm a rkt 57

59 f i guur 4 pos it i o n er i ng van act o r en op de w eg 58

60 pos it i o n er i ng van act o r en op het spoo r 2.2 mar kt wer king in het openbaar ver voer : concur r ent ie om in pl aat s van op de inf r ast r uct uur Hoew e l e r d u s n ie t of n a u w elijks sp ra ke is va n e e n m ob ilite itsm arkt, h e e ft d e ove rh e id b ij d e ve rvoe rsd ie n sten, d a art oe m e d e ge stim u le e rd d oor Eu rop e se re ge lge vin g, h e t a fge lop e n d e cen n iu m w e l d e gelijk m arktw e rkin g tot sta n d ge b ra ch t. We l b lijft h et e e n fe it da t d e re izige r op e e n b e pa a ld e ve rb in d in g in d e re ge l m a ar u it é é n a a n b ie d e r ka n kie ze n. Er is im m e rs n a e n ig ge ë xp e rim e n te e r niet voor ge kozen m e e r ve rvoe rb e d rijve n in con cu rren tie op d e ze lfd e lijn te la t e n rijd e n (d e e e rd e rgen oe m d e con cu rren tie op d e in frastru ctu u r). Aa n w ezigh e id va n d ive rse a a n b ie d e rs op h e tzelfd e n e tw e rk ga a t volge n s d e o verh e id n a m e lijk t en koste va n e e n e fficië n te e xp loita tie e n vergt b ove n d ie n flin k wa t a fste m m in g tu ssen d e ve rsch ille n d e ve rvoe rd e rs. Als d a t la a tste n ie t goe d gaa t, b ijvoorb e e ld om d a t d ien stre ge lin ge n n iet op e lka a r a a n slu ite n of ka a rtje s n ie t u itw isse lba a r zijn, is d e ge b ru ike r d e d u p e. Bove n d ien ge e ft toe tre d in g va n e e n n ie u we ve rvoe rd e r op d e in fra stru ctu u r in d e p ra ktijk h e el w a t p rob le m e n (zie ca se : De toe tre d in g va n Love rs Ra il ). De overh e id h e e ft d u s b e w u st e e n a n d e re ke u ze gem aa kt. In p laa ts va n m e e r ve rvoe rd e rs te ge lijkertijd op h e tze lfd e n e tw erk toe te la t e n, ve rle en t zij a a n e e n ve rvoe ron d e r- n e m in g e e n con ce ssie om on d e r d oor d ie ze lfd e ove rh e id va stge steld e con d it ie s voor e e n b e p a a ld e p e riod e ve rvoe r a a n re izigers t e verzorgen. Dit w ord t con cu rre n tie om de in fra stru ctu u r ge n oe m d. 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsma rkt 59

61 Voorb e e ld : De toe tre d in g va n Love rs Ra il Na op e n st e llin g va n d e m a rkt voor ra ilve rvoe r kw a m e n e r n ie u w e toe t re d e rs op h e t sp oor, w aa ron d e r Love rs Ra il. Voor h e t ve rkrijgen va n d e b e n od igd e ve iligh e id s- syste m e n w a ren zij a a n ge w eze n op NS Re izige rs e n h e t toe n m a lige NS Ca rgo. Alle e n d e ze orga n isa tie s ko n d en n a m e lijk d e syste m e n le ve re n d ie toe p asb aa r wa re n in Ne d e rla n d ; a n d e re Eu rop e se syste m e n kw a m e n d a a rvoor n ie t in a a n m e rkin g. Love rs Ra il b e kla a gd e zich in d e k ra n te n ove r h e t fe it d a t NS d e n ie u w e syste m e n p as n a e e n j aa r t er b e sch ikkin g w ild e st elle n. Tw e e d e h a n d s syst em e n w ild e NS n ie t ve rkop e n, om d a t d e ze a fge sch re ve n e n d a a rm e e d u s n ie t la n ge r b ru ikbaa r zou d e n zijn. Op va lle n d is in d it ve rba n d o ve rige n s d a t NS vervolge n s on m id d e llijk e e n re cyclin g- b e d rijf op d ra ch t ga f om a lle tw e e d e h a n d s syste m e n t e ve rn ie tigen. Ook b ij h e t h u re n va n m a t erie e l kre e g Love rs Ra il t e m a ke n m e t d e we e rsp a n n igh e id va n d e voorm a lig m on op olist. We lisw aa r ve rklaa rd e NS zich b e re id loco - m otie ve n te verh u re n, m a ar volge n s d e d ire cte u r va n Love rs Ra il wa s d e p rijs d ie h i e rvoor gevraa gd w e rd b u ite n sp orig h oog. He t e in d e va n h e t ve rh aa l w a s d a t Love rs Ra il h e t Ne d e rla n d se sp oor op kw a m m e t b u ite n la n d s m a terie e l. Hie rvoor b le e k e ch te r e e rst toe stem m in g n od ig va n e e n a n d e r on d e rd e e l va n NS, n a m e lijk NS Ma te rie e l. Ook d eze gele ge n h e id lie t d e NS n iet on b en u t om d e w erkin g va n d e m arkt te b e le m m e re n e n h e t on tstaa n va n con cu rre n - tie te ve rtra ge n. 60

62 2.3 meer mar kt wer king mogel ij k door innovat ief aanbest eden en PPS Het voorga a n d e w il n iet ze gge n d a t e r in d e d e e lsyst e m en in fra stru ctu u r e n ve rke e rsd ie n sten in h e t geh e e l ge e n m a rktw e rkin g m o gelijk is. De Ra a d is va n m e n in g d a t h et ra p p ort Sa m e n w e rke n a a n d e w eg (20 0 2), d a t OC&C Stra te gy Con su lta n ts in op d ra ch t va n h e t Ke n n isce n tru m PPS va n h e t m in iste rie va n Fin a n cië n h e e ft ge sch reve n, e e n in te re ssa n t ra a m w erk b ie d t voor p u b lie k- p riva te sa m en - w e rkin g in w e gin fra stru ctu u r. OC&C b et oogt n a m e lijk da t e r op d e n d u u r ru im te b e sta a t voor e e n a a n zie n lijk grote re p riva te in b ren g in w ege n aa n le g e n b e h e e r. Citaa t u it h e t ra p p ort: " Het vernuft, het organisatietalen t en de i ncentive- gevoeligheid van het bedrijfsleven kan door de overheid w orden benut om haar beleidsdoelen m et de weg te bereiken t egen lagere kosten, m et hogere kw aliteit en/of m et m eer m aatschappelijk nut. Zoals in de m eeste andere bedrijfstakken lijken privat e partijen goed toegerust voor het concipiëren, ontwerpen, coördineren, bouw en en beheren van in frastructuur. Con current ie en w in stoogm erken prikkelen h en m ogelijk sterker tot prestaties. Anders dan de m eest e bedrijfstakken, kan infrastructuur niet zon der actieve regisseren de rol van overh eidszijde. De hoeveelheid en soort goederen en diensten kom en im m ers niet autom at isch t ot stand in de d ynam iek van vraag en aanbod. Zo zullen private ondernem ingen zonder uitdrukkelijke inm enging van de overheid geen zinvolle afwegingen kunnen m aken tussen geïn ternaliseerde (dus gem onetariseerde) effecten en ext ernaliteiten, zoals ruim tebeslag, m ilieueffecten, etc. Vervolg ens lijken nieuw e infrastructurele projecten m oeilijk renderend te m aken uit tolheffing. En t en slotte is op het hoofdw egennet nauwelijks sprake van w ezenlijke concurren tie, waardoor m onopolistisch g edrag w ordt uitgelokt. Daarom is een kracht ige publieke regie n oodzakelijk. Priva te efficiëntie is alleen in het publieke belang als een sterke overheid doelen stelt in t erm en van bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid, op hoofdlijnen kiest uit ruim telijke oplossin gen en de private sector afrekent op zijn pr estaties. Daartoe m oet de overheid haar m anagem entcapaciteiten en in strum entarium versterken. Ten aan zien van private partners zullen op een aantal t erreinen de touw tjes losser, elders weer aanzienlijk strakker in handen m oeten w orden genom en: alleen m et een sterke regie van de overheid kom en de voordelen in het publieke dom ein t erecht. De overheid zal het initiatief, de beslissingsm acht en de controle over de output in handen m oeten houden." In h e t OC&C ra p p ort w ord t m e t b e h u lp d e wa a rd e ket en e e n a n a lyse va n d e m ob ilite itsm arkt u itge voe rd. Ge st re e fd word t n a ar e e n op t im a lisa tie va n d e wa a rd e ket en. De vrage n d ie da a rtoe w ord e n ge steld zijn : Hoe m oete n fu n cties in d e wa a rd e kete n w ord e n a fge ba ke n d voor e e n op t im a le u itvoerin g? Welke fu n ctie s le n e n zich h e t b e st voor u itb e ste - d in g? Hoe ku n n e n d e rd en word e n ge stim u le erd tot m axim a le p re sta tie s? Uite in d e lijk le id t d e con cre te b e a n tw oord in g va n d ie vrage n tot vie r rolle n. De a ctivite ite n d ie b in n e n ie d e re rol va lle n, vert on e n e e n d w in gen d e sa m e n h a n g e n ku n n e n ge sch e id e n ge orga n ise e rd w ord e n ; d e rolle n ku n n e n in b e gin se l goe d d oor p riva te p artijen w ord en ve rvu ld, m its on d e r rich tin g- ge ve n d e p u b lie ke re gie. De conceptontw ikkelaar. De rol va n con ce p ton tw ikke la ar b e h e lst h e t on tw ikke len va n e e n op t im a a l con ce p t voor e e n b e p a a ld e we g e n d e in p a ssin g e rva n in d e o m ge - vin g; d e con ce p ton tw ikke laa r b e vin d t zich op d e laa g va n d e ru im telijke ord e n in g. He t on tw ikke le n va n h aa lba re we gcon ce p ten e n glo b a le tra cévaria n te n, h e t zoe ke n va n m oge lijkh e d en voor b e le n d e n d e ge b ie d son tw ikke lin g, h et sign a le re n va n d e n ood zaa k t ot e n h e t ve rw erke n va n p u b lie kre ch te lijke p roce d u re s (MER, t ra cé b e slu it, in sp ra a k), zijn a ctivite ite n d ie b ij e e n d erge lijke rol h ore n. De infraverschaffer. De in frave rsch a ffe r p ro vid e r is voora l ve ra n tw oord e lijk voor h e t rea lise re n va n d e we gin fra stru ctu u r e n in som m ige ge va lle n ook voor h e t 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsma rkt 61

63 on d e rh ou d e rva n. De in frave rsch a ffe r b e vin d t zich logisch e rw ijs op d e in frastru ct u u rlaa g. Die n ste n va n d e in fra ve rsch a ffer h e b b e n b e t re kkin g op o n tw e rp - e n b ou w w e rkza a m h e d e n : h e t u itw e rke n va n h e t w e gcon - ce p t tot e e n b ou w te ch n isch o n tw erp, h e t voorb ere id e n va n d e b ou w w e rkza a m h e d e n, d e d a a d w erkelijke a a n leg va n d e in frastru ctu u r, su p rast ru ctu u r e n k u n stwe rke n, e n e ven tu e e l d u s ook e n ke le on d e rh ou d sw e rkzaa m h e d e n. De w egbeheerder. De rol va n w egb e h e e rd e r b e h e lst d e coörd in a tie va n w egb e h e e rsta ke n. Da aron d e r va lle n versch ille n d e d ie n sten zoa ls sch oon m a a k, re pa ra tie e n ve r- va n gin g va n w e gin fra - e n su p ra stru ctu u ron d erd e le n. Te d e n ken va lt a a n on d e rh ou d sta ke n op h e t geb ie d va n a sfa lt e n m arkerin g, ge le id era il e n ve rlich tin g, ge lu id s- w e rin g, groe n voorzien in g, ku n stw e rke n, m a a r b ijvoorb e e ld ook gla d h e id b e strijd in g. Ook d e w e gb e h e erd e r b e vin d t zich op d e laa g va n d e in fra stru ctu u r. De verkeersm anager. De ve rke e rsm a n a ge r is vera n t- woord e lijk voor h e t op tim a lise re n va n d e ve rke e rsd oorstrom in g e n b e vin d t zich op d e la ag va n d e ve r- ke ersd ie n ste n. De ke rn va n d e ve ra n tw oord e lijkh e id is h e t sp re id e n va n d e ve rke e rsin stroom op h e t w e ge n n e t, om zove e l m o ge lijk co n ge stie te voorkom e n. Da artoe zijn ve rsch ille n d e in st ru m en te n e n i n te rve n tie s m o gelijk. Te d e n ken va lt a a n e e n h e ffin gssyste e m op w ege n ron d grote ste d e n, of h e t slu ite n va n con tra cte n m e t ove rh e id e n b e d rijfsleve n ove r t ele w e rke n, w e rktijd sp re id in g, carp oole n, e t ce te ra. Ook va lt te d e n ken a a n h e t p la a tse n va n d ose e rlich te n e n d yn a m isch e rou te - in form a tie. Boven d ien ka n d e ve rke e rsm a n age r on d e rh a n d e le n m e t re gion a le e n loka le a u torite ite n o ve r b ijvoorb e e ld d e ca p a cite it va n h e t on d e rligge n d w e ge n n e t of d e a fste llin g va n ve rke e rslich te n. Tot d e ta ke n va n d e ve rke e rsm a n age r b e h oort teven s h e t sign a le re n va n d e n ood za a k va n a d d ition e le w egin fra stru ctu u r. De ve rke e rsm a n a ge r ka n e e n p u b lie ke d a n w e l p riva te pa rtij zijn. Volge n s h e t ra p p ort geld t b ij d e in vu llin g va n a l d e ze fu n c- ties a ls a d agiu m : se p a reren wa a r m oge lijk, in te grere n w aa r n od ig. Nod e loos b u n d e le n va n a ct ivite iten le id t a lle e n m a a r tot w aa rd eve rlie s. Elke sch a ke l m oe t im m e rs b ij voorke u r ve rvu ld w ord e n d oor d e p art ij d ie ju ist op d a t vla k d e m e e ste d e sku n d igh e id h e e ft on tw ikke ld. Bove n d ie n sp e le n ook za ken a ls h e t versch il in tijd sh orizon e n h e t b e la n g va n d e p a rtije n e e n rol. Hierb ij va lt t e d e n ke n a a n d e g e sp a n n en ve rh ou d in g tu sse n e n e rzijd s h e t on tw ikke le n va n e e n op t i- m aa l con ce p t in t erm e n va n b e re ikb aa rh e id, le e fb a a rh e id en ve iligh e id e n a n d e rzijd s h e t w in stoogm erk va n a a n - n e m ers e n p roje cton tw ikke laa rs. Dit n e em t n ie t w e g d a t h e t som s ju ist gu n stig ka n zijn a ctivite ite n u it ve rsch ille n d e sch a kels b ij e lka a r te b ren ge n. Da t sp e e lt h e e l n a d ru kkelijk b ij h e t rea lise re n va n w egin fra - stru ctu u r. bo r g i ng van publ ie ke bel angen bi j i nn ovat ie f a an be st eden Om d e p u b lie ke b e la n ge n te b orge n, h ou d t d e ove rh e id b ij a a n b e ste d in gsp roce d u res d e re gie stra k in d e h a n d. Eé n e n a n d er w ord t ge re ge ld in con ce ssies e n con tra cte n. In zo n con tra ct legt d e ove rh e id b ijvoorb e e ld vast aa n w e lke ve iligh e id se ise n d e in fra st ru ctu u r m oe t vold oe n, h oe ve e l u u r p e r jaa r d e ze zon d e r p rob le m e n b e sch ikba a r m oe t zijn, w elke ve rgoe d in g d e p riva te p artij d a arvoor on tva ngt e t ce te ra. Ee n b ijkom e n d voord e el voor d e g e b ru iker is d a t d e o verh e id d e ve rgoe d in g a fh a n ke lijk m aa kt va n d e b e sch ikba arh e id. Dit w e rkt n a m e lijk a ls e e n p rikkel voor d e p riva te b e h e erd e r om h e t on d erh ou d zo e fficië n t m oge lijk u it te voe re n. De ge b ru ike r h e e ft d aa r n a tu u rlijk d ire ct p rofijt va n. Te r illu stra tie ve rw ijzen w ij n a a r d e h iern a volge n d e te kst ove r d e A59, d ie op 17 ja n u ari j.l. w e rd ge p laa tst op d e w eb site va n d e p rovin cie Noord - Bra b a nt. Me t DBFM w ord t b e d oe ld De sign, Bu ild, Fin a n ce a n d Ma in te n a n ce : h e t p riva te con sortiu m o n tw erp t d e w eg, le gt d e ze a a n e n zorgt voor fin a n cie rin g e n on d e rh ou d. He t con sort iu m on tva ngt e en ve rgoe d in g d ie d ire ct is ge re la te erd a a n d e b e sch ikba arh e id va n d e w eg (m e t b oe te b e p a lin g b ij o n vold oe n d e b esch ikb a arh e id ) e n b e p a a ld e kw a lite itse ise n. 62

64 Voorb e e ld : A59 e in d vrij va n ve rke e rslich te n Pro vin cia le Sta ten va n Noord - Bra b a nt h e bb e n vrijd ag 17 ja n u a ri b e slist om h e t e e rste PPS- DBFM- con tra ct voor w egin fra stru ctu u r in Ne d e rla n d te gu n n e n a a n h et con sortiu m De Poort va n De n Bosch. He t con sortiu m, d a t n u sn e l m e t h e t w e rk ka n b e gin n e n, krijgt d e op d ra ch t om d e n ie uw e a u tosn e lw e g te o n tw e rp e n, a a n te le gge n, t e fin a n cie re n e n h e t w e rk 15 ja ar la n g te on d e rh ou d e n. De regio is vijf ja ar e e rd e r ve rlost va n e e n ve rke e rskn e lp u n t. En d e p rovin cie h e e ft e e n sch a t a a n e rvarin g op ge d a a n d ie goe d va n p a s ka n kom e n m e t soortge lijke p rojecte n e n d a n d e n k ik m e t n a m e a a n d e A4 Zu id (Be rge n op Zoom - Din te loord )". Bron : w w w.bra b a nt.n l d.d. 17 ja n u a ri Door m id d e l va n h e t PPS- con tra ct is h e t m oge lijk ge b le ke n om d e sn e lw e g vijf ja ar e e rd e r kla ar te h e bb e n d a n d e rijksove rh e id h a d ge p la n d. Als d e a u tosn e lw eg kla a r is, b e te ke n t d a t e e n e in d e va n d e file s op d e ve rb in d in g, va n d e ge va a rlijke situ a tie s d oor ve rke erslich te n e n va n o n ve i- ligh e id, ve rke e rs- e n m ilie u h in d e r in d e d orp e n d oor h e t slu ip ve rke er. Het con sortiu m d a t d e op d ra ch t h e e ft ge kre ge n is sa m e n ge ste ld u it d e b e d rijve n BAM NBM, Bos ka lis e n Flu or Da n ië l. De voorb ere id e n d e we rkza a m h e d e n zoa ls h e t a a n - vragen va n ve rgu n n in ge n, h e t u itvoere n va n on d e rzoe k te r p laa tse e n h e t rea lise re n va n e e n in form a tie ce n tru m in d e om ge vin g va n h e t tra cé gaa n n og e n ke le m aa n d e n in b e sla g n e m e n. In h e t in form a tie ce n trum ku n n e n w egge b ru ike rs, om w on e n d e n e n a n d e re ge ïn te re sse e rd e n in form a tie krijge n over h e t tra cé, d e w erkza a m h e d e n e n a lle za ke n d ie m e t h e t p roject te m a ke n h e b b e n. Me d io ku n n en w e gge - b ru ikers e n o m w on e n d e n d e e e rste w erkzaa m h e d e n op loca tie t ege m oe t zien. Tijd e n s d e om b ou w b lijft d e w eg in geb ru ik m a a r u ite ra ard zu lle n d e w egge b ru ike rs op d ive rse p u n ten op h e t tra cé te m a ken krijge n m e t t ijd e lijke a a n - p a ssin gen va n d e ve rke e rssitu a tie. De we g w ord t om ge - b ou wd n a a r e e n a u tosn e lw e g m e t 2 m aa l 2 rijstroke n e n on gelijkvloe rse kru isin ge n. Ter h oo gte va n Ma liska m p kom t e e n verd ie p te on d e rd oorga n g m e t e e n verke ersp le in. Ein d m oe t d e a u tosn e lwe g kla a r zijn. Ve rke e rsge d e p u te erd e d rs. P. va n Vu gt is ve rh e u gd d a t a lle in sp a n n in gen va n d e a fge lop e n tijd vru ch t h eb b e n a fge worp e n : " Dit is e e n u n ie ke e n in n o va tieve a a n p a k d ie on s h e e l w a t in sp a n n in g h e e ft ge kost, m a a r h e t le vert ook w a t op. 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsma rkt 63

65 64

66 e x tr a be tal en voor meer kw al it e it Marktw erkin g le id t va a k tot p rod u ctd iffe ren tia tie. In d e tij d va n h e t Sta a tsb e d rijf PTT h a d ie d e re e n e e n grijs te le foon - toe ste l m e t d ra a isch ijf. Nu ku n n en w e op d e t e le com m a rkt kie ze n u it e en ve e lh e id a a n toe st elle n e n u it u ite e n lop e n d e a b on n e m en tsvorm e n e n d ien ste n. In h e t w egve rke e r ligt da t a n d e rs. Da ar is ge e n con cu rre n t ie e n on tb re e kt d u s d e p rikke l om d ive rse kw a lite ite n in fra - stru ctu u r a a n te b ie d e n. Maa r ook h ie r is p rod u ctd iffe re n - tia tie h e e l goe d m o ge lijk. De n k b ijvoorb e e ld a a n d e d is - cu ssie d ie a l g e ru im e tijd gaa n d e is o ve r d oorstroom rou te s e n e xp re ssba n e n. De rge lijke w e ge n of stroke n waa rop te ge n e e n h o ge re b e ta lin g e e n vlotte a fw ikke lin g w ord t gega ra n - d e e rd, b ie d e n d e w egge b ru ike r in con ge stie ge voe lige geb ie d e n e e n ke u zem ogelijkh e id. Zoa ls Ma rk va n Tw ist e n Friso d e Ze e u w in h e t th e m a n u m m e r va n ESB Nie u w e w ege n verken d (n o ve m b e r ) b e toge n, is d aa rb ij e e n sa m e n h a n ge n d ve rke e rsm a n agem e n t ove r d e e xp re ssb a a n e n d e p a ra lle lle stroken (of w e g) m e t co n ge stie e sse n tie e l. Voorb e e ld : In te rsta te 15 Exp re ss La n e s, Ca liforn ia, USA De In te rsta te 15 Exp re ss La n e s in Ca liforn ia w erd e n in oktob e r op e n gest eld voor h e t ve rke e r. Ove r e e n le n gt e va n b ijn a 13 kilom e te r zijn carp ool- w isselst roke n a a n gele gd in d e m id d e n b e rm va n d e a u tosn e lw eg, zon d e r m oge lijkh e id om tu sse n tijd s d e w eg t e ve rla te n. De st roke n m och ten w ord e n ge b ru ikt d oor a u to s m e t m e e r in zitte n - d e n, " va n s", b u sse n e n m otoren, in d e ochte n d sp its in zu id e lijke rich tin g, in d e m id d ag- e n a von d sp its in n oord e lijke rich tin g. Het ge b ru ik va n d e e xp re ss la n e s is tu ss e n e n toegen om e n va n tot voe rtu ige n p e r d a g. De tijd w in st is 10 tot 15 m in u ten. He t tota le ve rke e rsvolu m e op d e I- 15 b e d ra a gt op h e t d ru kste p u n t ca voe rtu ige n p e r da g. In 1998 w e rd e n d e I- 15 Exp re ss La n e s on d e rd e e l va n h e t FasTra k ele ktron isch e tolsyste e m. In d ivid u e le a u t om ob ilisten m oge n sin d sd ie n va n d e st roke n ge b ru ik m a ke n te ge n b eta lin g va n tol. He t a a n ta l ge b ru ike rs va n d e e xp re ss la n e s word t ge regu le e rd d oor m id d e l va n h e t p rijsm e ch a n ism e. Bij n a d e rin g va n d e e xp re ss la n e s zie t d e b e stu u rd e r op e e n d isp lay (tra n sp on d e r in voe rtu ig) d e p rijs d ie h ij m oe t b e ta l- en b ij g e b ru ik va n d e e xp ress la n e s. Bij toe n e m e n d e d ru kt e word t d e p rijs h o ge r wa a rd oor ru im te voor carp oole rs e n b u sse n e n e e n con gest ievrije a fw ikke lin g w ord e n ge gara n - d e erd. Er is ve e l a a n d a ch t voor h e t ve ilig fu n ction eren va n h e t syste e m. Op ve rsch ille n d e p u n t en kun n e n h u lp ve rle n in gsd ie n sten d e st roke n op rijd e n. Bij b lokka d e va n tw e e of m e er rijstroke n va n d e h oofd b a a n w ord e n d e e xp re ss la n e s op en ge ste ld voor a lle ve rke e r (m e t geb ru ik va n d yn a m isch e rijstrookin form a tie b oven d e w eg). 2 Ve rke n n in g m ob ilite itsm a rkt 65

67

68

69 B3 Be p rijze n e n fin a n ciere n

70 3 Be p rijze n e n fin a n cieren 3.1 inl eiding De ve rw a ch tin g is d a t d e m ob ilite it in on s la n d voorlop ig fors za l b lijve n groe ie n. Zon d e r m aa tre ge le n za l d e Ne d e rla n d se a u tom ob ilist in h e t jaa r ,5 ke e r m e e r tijd in d e file d oorb renge n d a n h e t ge va l w as in 1995 [NVVP]. Ma ar w e lke m a a tre ge le n zijn h e t e ffe ctie fst? De za ch te a a n - p a k va n file b e strijd in g z oa ls b e te r op e n b aa r ve rvoe r, carp oole n e n t e le w erken b lijkt n ie t of on vold oe n d e t e w e rke n. We gve rb re d in g ka n h ie r e n d aa r w el soe laa s b ie d e n, m a ar le id t va a k ook w e e r tot n ie u we kn e lp u n te n. Bij u itb re id in g va n d e ca p a cite it o n tstaa t n a m e lijk ook n ie u w ve rke e r: d e la t e n t a a n w e zige m ob ilite it kom t vrij a ls d e file s korte r word e n e n d e p rijs n i e t w ord t ve rh oo gd. Kortom, zon d e r b e p rijze n zu lle n d e op stop p in ge n n ie t sn el ve rdw ijn e n. Tra n sp ort en Logistie k Ne d e rla n d kom t in h e t ra p p ort Timmeren aan de w eg [TLN, ] tot e e n verge lijkba re con - clu sie a ls d e Ra a d, n a m e lijk da t e e n kilom e te rp rijs voor m ob ilite it e e n on m isba a r in stru m en t is b ij h e t b e strijd e n va n file s. Ee n cita a t u it h et ra p p ort: Om keuzes helder te krijgen, vorm t een (kilom eter)prijs voor m obiliteit een onm isbaar instrum ent. De di verse alternatieven hebben nam elijk allem aal h un eigen prijs, m aar de w eggebruiker m ist het zicht op de rekening en krijgt daarom g een gelegenheid op basis van die verschillende prijzen een eigen keuze te m aken. De wegbeheerders m aken nu die keuze voor de w eggebruiker. In het huidige syst eem regeert im m ers het budgetm echanism e en bepalen politieke voorkeuren de om vang en in zet van de beschikbare m iddelen. De politiek con centreert zich niet op doelstellingen en randvoorw aarden, m aar houdt zich actief m et de oplossingen en instrum enten bezig. De w eggebruiker betaalt indirect via heffingen en belastingen als houderschapsbelasting, aanschafbelastin g (BPM), accijns en eurovignet voor de beschikbaarheid en het gebruik van de weg en m ag één keer per vier jaar indirect aangeven w at hij van de politieke keuzes vindt. Kortom, het m arktm echanism e is praktisch volledig uitgeschakeld: de m obilit eitsm arkt is op dit m om ent grotendeels aanbod- en nau w elijks vraaggestuurd. Ve rsch ille n d e stu d ie s h e b b e n a a n ge toon d d a t d yn a m isch b e p rijze n va n h e t w egge b ru ik e ffectie f is. Re ce n te lijk is in op d ra ch t va n h e t m in iste rie va n Fin a n cië n on d e rzoe k ve r- rich t n aa r d e toe p assin g va n h e t p rofijtb e gin se l b ij d e b e p rijzin g e n fin a n cierin g va n in frastru ctu u r [CE, 4Cast en VU, ]. De on d e rzoe ke rs kw a m e n tot d e con clu sie d a t b ij toe pa ssin g va n (th e ore tisch op tim a le ) con ge stie - h e ffin gen d e stru ctu re le file s voor e e n b e la n grijk d e e l zou d e n ve rd w ijn e n. De m ob ilite it zou d aa rd oor sle ch ts 8 % lage r u itva lle n, ook a ls e r n a u itvoe rin g va n h e t MIT tot n ie t m e e r zou word e n ge b ou wd. Grosso m od o g e ld t h ie rb ij d a t ook d e exte rn e e ffe cten m e t 8 % a fn e m e n. Hie rb ij is ge e n re ke n in g ge h ou d e n m e t d e e ffecte n va n h e t ge b ru ik va n lich te re e n en e rgie zu in ige re voe rtu ige n. Ook h et m in isterie va n Ve rke e r e n Wa te rsta a t h e e ft b ere ke n in gen la t e n u itvoe re n. In h e t ka d er va n h e t p roject kilom e te rh e ffin g h e e ft h e t d e e ffe cte n on d e rzoch t va n zow e l e e n vla kke h e ffin g a ls e e n n aa r tijd e n p la a ts ge d iffe ren - tie e rd e h e ffin g. Een vla kke h e ffin g b lijkt tot circa 20 % m in - d e r voertu igve rliesu ren te le id e n ; in h e t ge va l va n e e n ge - d iffe re n t ie e rd e h e ffin g ga a t h et om circa 45% [V&W, ]. In d it h oofd stu k gaa n we vervolge n s e e rst n a w a t d e m aa tsch a p p e lijke kosten e n op b re n gsten va n ve rke e r e n vervoe r zijn. Daa rn a w erken w e h e t voorste l va n d yn a m isch b e p rijze n ve rd e r u it. He t p rijsm e ch a n ism e ka n va n u it b e d rijfse con om isch of m a cro- e con om isch p e rsp ectie f w ord e n b e n a d erd ; w e ga a n op b e id e p e rsp ectieve n in. Ve rvolge n s p re sen te re n w e e e n b a sism od e l voor d e fin a n cie rin g va n d e e xt ra in fra stru ctu u r. Tot slot gaa n w e in op d e in tern a tion a le con text e n b e sch rijve n w e kort e n ke le in t ern a tion a le voorb e e ld e n va n p rijsb e le id. 3 Be p rijzen e n fin a n cie ren 69

71 3.2 maat schappel ij ke kost en en opbr engst en ver keer en ver voer Om voe rtu ige n te ku n n e n la t e n rijd e n, is in fra stru ctu u r n od ig. Deze (fysie ke e n e le kt ro n isch e ) in frast ru ctu u r m oe t word e n a a n ge legd e n on d e rh ou d e n. Hierm e e zijn n ie t a lle e n a a n zien lijke koste n voor d e o ve rh e id ge m oe id : ook d e a u t om ob ilist veroorzaa kt koste n voor zijn o m ge vin g. Hie rb ij va lt te d e n ke n a a n sch a d e a a n h e t m ilie u (u itstoot va n ve ron tre in ige n d e stoffen ), ge lu id sove rla st voor d e rd e n, ve rke e rson ve iligh e id e n ru im teb e sla g. De ze zogen a a m d e e xtern e kosten ku n n e n in ge ld w ord en gew a ard e erd. Voor d e fin a n cië le w aa rd e rin g va n verke erson ve iligh e id, ge lu id h in d e r e n e m issies zijn in d e a fgelop e n ja ren a l m e th od e n o n tw ikke ld. De ze b e va tte n d e n od ige a a n n a m es, w aa rd oor d e Ra a d va n m e n in g is d a t d e cijfe r- m a tige u it ko m ste n a ls in d ica tie f m oet en w ord en b e sch ouw d. Ze zijn n ie tte m in w a ard evol om e e n b e e ld t e krijgen va n d e tota le m aa tsch a p p e lijke koste n d ie a a n verke e r e n vervoe r zijn ve rb on d e n. De m e th od e voor h e t w aa rd e ren va n ru im te b e sla g (m e t n a m e p a rke ren ) is d aa re n t egen n og n ie t zove r on tw ikke ld. Ee n d u id e lijke in d ica tie op d it ge b ie d on tb re e kt d u s n og, m a ar e e n rece n te ve rke n n in g in op d ra ch t va n d e Ad vie sd ie n st Verke e r e n Ve rvoe r la a t zie n d a t h et om ze e r aa n zie n lijke b e d ra gen ka n gaa n [IOO, ]. Op m e rke lijk is h e t b e la n grijke versch il tu sse n op e n b a ar vervoe r e n a u tove rke er. Om d a t h e t ru im te b e sla g voor p a rke re n n ie t is m e e ge n om e n in d e wa a rd e rin g va n d e m aa tsch a p p e lijke koste n, kom t h e t w egve rke e r e r t e n op zich te va n h e t op en - b a ar ve rvoe r té gu n st ig u it. in fra stru ctu u r zo goe d m o ge lijk toe b e d e e ld a a n d e d i verse ca te gorie ë n geb ru ike rs, d oor d e o m va n g va n h e t ge b ru ik en d e ke n m erken va n d e voe rtu ige n (o.a. d e a sla ste n ) a ls u it - ga n gsp un t te n e m e n. Da a rn aa st is ge ke ke n n a ar d e m aa tsch a p p e lijke kosten va n verke erson ve iligh e id. Wa t op va lt, is d a t d eze ve e l h o ge r zijn d a n d e b e d ra ge n d ie a a n p rem ie s e n e ige n risico d oor d e g eb ru ike rs w ord e n b e ta a ld en ook ve e l h o ge r d a n d e kost e n va n voe rtu igsch a d e. Dit h e e ft te m a ken m e t on d e r a n d e re d e w a a rd e rin g va n d od e n e n gew on d e n in h e t ve rke e r (p rod u ctieve rlie s, p sych isch e sch a d e, m e d isch e koste n, ju rid isch e koste n ). Te n slotte zijn d e co n gestie koste n ge wa a rd e e rd. De ze koste n te n ge volge va n file s d ie d oor d e ge b ru ikers ze lf w ord en ve roorza a kt ku n n e n gezie n w ord e n a ls e e n fin a n cië le wa a rd e rin g va n h e t tijd verlies. In d it ra p p ort zijn d e koste n va n ru im te b e sla g voor p a rkeren o ve rige n s n og n iet m e egen om e n. De in d ica tieve cijfe rs in d e h i ern a volgen d e ta b e l g eve n e e n b e e ld va n e n e rzijd s d e kost e n voor d e w egge b ru ike rs e n a n d e rzijd s d e koste n voor d e m a a tsch a p p ij. Bij d e kost en voor d e w e gge b ru ike rs zijn ook d e koste n va n a a n sch a f en on d e rh ou d va n h e t voert u ig, ve rze ke rin gsp rem ie s e n b ra n d - stof (ka le b ra n d stofkoste n ) ge n oe m d. De ze b e h ore n volge n s d e geh a n te e rd e e con om isch e p rin cip e s tot d e m a a tsch a p- p e lijke koste n. Dit ve rkla art wa a rom d e b e d rage n in b e id e kolom m e n voorkom e n. De BTW (op b ra n d stoffe n, n ie u w e e n ge b ru ikte a u to s, re pa ra tie e n on d e rh ou d ) is n ie t m e egen om e n. De BTW- op b ren gste n voor d e o ve rh e id (totaa l ove r a lle ve rvoe rw ijze n ) b e d ra ge n ca. 3,5 m iljard p e r ja a r [BOVAG- RAI, ]. kost en w egver keer He t on d e rzoe ksb u rea u CE h e e ft in op d ra ch t va n d e Ra a d e e n ra p p ort ge sch reve n wa a rin d e tota le m a a tsch a p p e lijke koste n e n op b re n gste n va n p e rson e n a u toverke e r e n vra ch t- e n b e st e la u tove rke e r in ka a rt zijn ge b ra ch t [CE, ]. Alle re erst zijn d e kost en va n a a n le g e n on d e rh ou d va n 70

72 ma at schappel i j ke kost en en opbr eng st en van w egver keer kost en voor aut omobi l ist en kost en voor de ma at schappij kost en voor vr achtaut o s kost en voor de ma at sch appij Accijnzen 3,4 Aanleg wegen 1,9 MRB + opcen ten 2,7 On d erh oud w ege n 1, 0 BPM 2,9 Milie u koste n 2, 6 Afsch rijvin g, 14,0 Afsch rijvin g, 14,0 onderhoud en onderhoud, b ra n d stof(ka a l) b ra n d stof(kaa l) Verzekerin g en eigen risico 3,2 Onveiligheid 5,8 In terne congestie - Externe congestie - koste n 0,5 kost en 0,5 Accijnzen 1,7 Aanleg wegen 0,9 MRB 0, 2 On d e rh ou d we gen 0,6 Eu rovign et 0,1 Milie u kosten 1,5 Afschrijvin g, 10,0 Afschrijving, 10,0 onderhoud en onderhoud en b ra n d stof(ka a l) b ra n d stof(ka a l) Verzekering en eigen risico 0,6 Onveiligheid 1,7 Interne congestie - Externe congestie - koste n 0, 2 koste n 0,2 Ru im te b e slag PM Milie u h e ffing 0,1 Ru im te b e sla g: PM Indicatie van m aatschappelijke kosten en opbren gsten van personenautoverkeer (2000), bedragen in miljard euro, bron : CE In d ica tie va n m a a tsch a p p e lijke kosten e n op b re ngste n va n vra chta u tove rke e r in cl. bestelauto s (2000), bedragen in miljard euro, bron : CE 3 Beprijzen en finan cieren 71

73 kost en open ba ar ver voer De ge ld strom e n d ie ge p a ard gaa n m e t d e m a a tsch a p p e lijke koste n e n op b re n gste n va n h e t op e n b aa r ve rvoe r, zijn va n e e n tota a l a n d e re ord e d a n d ie va n h e t p erson en a u to- e n vra ch tve rke e r. De Raa d m a a kt h ier e e n on d e rsch e id tu ssen h e t ve rvoe r p e r b u s e n p e r tre in. In h e t op e n b aa r ve rvoe r p e r bus ove rh e e rse n d e exp loita tie koste n. In b e d roe gen d e ze op ja arb a sis on geve e r zo n 1,1 m ilja rd, te rw ijl a a n p la a tsb e w ijze n sle ch ts 415 m iljoe n w e rd op ge b ra ch t d oor d e re izige rs. Ofwe l, va n u it d e a lge m e n e m id d e le n w e rd d a t ja ar ru im 70 0 m iljoe n b ijge p a st. De jaa rlijkse m a a tsch a p p e lijke koste n va n o n geva lle n e n m ilie u sch a d e w ord e n ge sch a t op ru im 20 0 m iljoe n. Zoa ls op ge m erkt m oe t h ie rb ij in o ge n sch ouw w ord e n ge n om e n d a t d e kost e n voor ru im te b e sla g niet in ge ld zijn ge w a ard e e rd. Ju ist h ie r ligt e e n b e la n grijk voord e el va n h e t op e n ba ar ve rvoe r (zow el te n a a n zie n va n d e ve rp la a tsin ge n zelf a ls op h e t ge b ie d va n p a rkeren ). In h e t op e n b aa r ve rvoe r p e r t rein le vert d e overh e id sle ch ts e e n b e p e rkte b ijd ra ge a a n d e e xp loita t ie koste n ( 19 m iljoe n op e e n tota a l va n 1, 25 m iljard in ). De kosten va n a a n le g e n on d e rh ou d va n in frast ru ctu u r zijn b ij h e t sp oor e ch te r a a n zie n lijk ( 1,4 m iljard in ). Da a r staa t e e n m in im a le ge b ru iksve rgoe d in g va n NS Re izige rs t ege n ove r ( 90 m iljoe n in ). De ja a r- lijkse m aa tsch a p p e lijke kosten va n on ge va lle n e n m ilie u sch a d e w ord e n gesch a t op ru im 30 0 m iljoe n. 3.3 gedif f er ent ieer de pr ij s per kil omet er : dynamisch bepr ij zen Dit b e te ke n t da t vaste kosten a ls BPM e n MRB e n ook e en d e e l va n d e a ccij n zen op b ra n d stoffen in d e oge n va n d e Ra a d d ie n e n te verd w ijn e n. In e e n id e a le situ a t ie w ord t d e p rijs p e r a fge legd e kilom e - te r b e p aa ld d oor d e op d a t m om en t geld e n d e ve rke erssitu a tie. De p rijs h a n gt d aa rb ij a f va n d e volge n d e fa ctore n : h e t typ e w eg (d e e n e we g is d u u rd e r d a n d e a n d ere ); d e ve rke e rssitu a tie in h e t n e twe rk (w a t zijn d e a lte r- n a tie ve rou te s: n e tw e rkm a n a gem e n t); d e d ru kte t er p la a tse (sch aa rste ); d e geb od e n kw a lite it (e xtra p rijs voor e xt ra kw a lite it, b ijvoorb e e ld voor ge b ru ik va n con ge stie vrije e xp re ssb a n e n ). De we gge b ru iker m oe t va n te vore n zijn a fw e gin g ku n n en m a ken tu ssen ve rsch ille n d e m od a lite iten, tijd stip p e n e n rou te s. Da arom m oe t h e t ve rke e rssyste e m a a n e e n a a n ta l voorwa ard e n vold oe n. Te n e erste d ie n e n d e p rijs e n d e d u u r va n d e ve rp la a tsin g goe d te ku n n e n w ord en voorsp e ld. Ook d ie n t h e t syste e m goe d t e w e rke n e n d a arm e e b e trou w baa r te zijn (d e voorsp e llin g m oe t u itkom e n!). Als d e rd e d ie n t d e ve rke e rsin form a tie ook da a d w erkelijk b e sch ikb aa r te zijn, zow e l voora fgaa n d a a n a ls tijd e n s d e re is. Te n slot te d ie n t h et syste em voor d e g e b ru iker e e n vou d ig te zijn (n ie t te ve e l flu ctu a ties, n ie t te ve e l varia b e le n ). De Ra a d a ch t h e t trou w e n s n iet zijn ta a k con cre te a a n b e ve lin ge n te d oe n voor d e h oo gte va n d e t arieve n. He t versch il tu sse n d e h u id i ge op b ou w va n d e kost en voor d e a u tom ob ilist e n d e op b ou w in d e n ie u we situ a t ie is w e ergege ve n in on d e rstaa n d e figu u r. De Raa d is e e n voorsta n d er va n b e ta le n p e r a fge le gd e kilo - m e te r (rijd e n ) d a n we l p e r u u r ve rb lijfstijd (p arke re n ), w aa r- b ij d e p rijs a fh a n ke lijk is va n d e ve rke ersom sta n d igh e d e n (tijd stip e n loca t ie ). Dit h e et dyn a m isch b e p rijze n. He t geb ru ik va n h e t voe rtu ig w ord t b e la st, e n n iet h e t b e zit. 72

74 kost en post en van aut o gebr u i k 3 Be p rijzen e n f in a n cie ren 73