Ik ben hier om de wereld te redden
|
|
- Hendrik ten Wolde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ik ben hier om de wereld te redden Achter zijn rug werd hij weggezet als een ceo die zijn prioriteiten niet helemaal op een rijtje had. Peter Bakker, de idealistische oud-topman van tnt, voelde zich niet altijd serieus genomen. Zijn plannen voor een duurzame aarde zijn echter alleen maar groter geworden. Het gaat gewoon niet erg goed met de wereld. Tekst: Jiska Vijselaar Foto s: Peter Boer/hh Als ik jou was, zou ik maar eens gauw stoppen met die onzin van die hongerende kindjes. Dat advies kreeg Peter Bakker, in zijn begintijd als topman van tnt, tijdens een nieuwjaarsreceptie van koningin Beatrix toegebeten door een collega-ceo. Maar Bakker zette door met de ondersteuning door tnt van het World Food Programme en staat inmiddels een stuk minder geïsoleerd als het gaat om het denken over duurzaamheid binnen het bedrijfsleven. Toch nam hij vorig jaar mei afscheid van het leven als topman. Sinds 1 januari is hij dagelijks te vinden in een landhuis in een rustige buitenwijk van het Zwitserse Genève. Daar is zijn hoofdkantoor sinds zijn benoeming tot president van de World Business Council on Sustainable Development (wbcsd). Een organisatie waarvan tweehonderd ceo s van grote vooruitstrevende bedrijven lid zijn om zoals ze zelf zeggen een duurzame toekomst te creëren voor ondernemers, de samenleving en het milieu. In zijn kamer staan de ramen wagenwijd open, al is het begin januari. Overal op de vloer en de wanden zijn woorden en zinnen geschreven in verschillende kleuren. Aan elkaar verbonden met pijlen en strepen. Alsof ze pas hebben gebrainstormd in zijn kamer en het papier was op. Dat klopt ook, zegt Bakker. Er komt hier toch nieuwe vloerbedekking en de wanden worden binnenkort geverfd. Dus we dachten: waarom niet? Het werkt wat vervreemdend om de man die tot januari vorig jaar een groot, internationaal bedrijf als tnt met zo n 160 duizend medewerkers leidde in deze omgeving te zien. Als de baas van een denktank waar zo n zestig mensen werken. Heel overzichtelijk. Ik heb ze allemaal uitgenodigd om bij mij thuis te komen eten. Leer ik ze meteen goed kennen en zij mij. Meneer Bakker, u had ook weer ceo kunnen zijn. Ik ben tien jaar ceo geweest bij tnt. Dat kunstje had ik nog eens zoveel jaar kunnen doen, alleen dat wilde ik niet. Ik heb al een hele tijd het idee dat het niet erg goed gaat met de wereld. Niet als het om het klimaat gaat, niet als het om bestrijding van honger gaat of 10
2 11
3 overbevolking. Dan kun je ervoor kiezen een chagrijnige krantenlezer te worden, die elke dag moppert en verder gewoon zijn ding doet. Dan was ik ergens ceo geworden of iets anders in het bedrijfsleven gaan doen. Of je besluit er zelf wat aan te doen. Hebt u de overstap naar een milieu- of ontwikkelingsorganisatie overwogen? Jawel, maar daar ben ik het type niet voor. Ik ben geen activist, die zegt dat het bedrijfsleven slecht is en als die mensen zich nu maar eens zouden gedragen alles vanzelf wel goed komt. Ik kom uit het bedrijfsleven en heb bij tnt ook gezien wat voor veranderingskracht je in beweging kunt zetten. Als ceo draai je aan de knoppen? Dat is zo. Bij een progressief bedrijf of als progressieve ceo kun je best dingen doen die een verschil maken voor de wereld. Dat heb ik in mijn tien jaar als ceo bij tnt ook gedaan met het werk voor het World Food Programme, programma s om klimaatverandering tegen te gaan als Planet me. Maar het heeft zijn beperkingen. In een bedrijf zijn er ook veel tegenkrachten: je bent er om waarde te creëren voor aandeelhouders, winst te maken of welk ander economisch gedreven motief je maar wilt noemen. Voelde u zich als progressieve ceo wel serieus genomen? Bakker valt even stil. Nee, niet altijd. Ik weet nog dat ik in de rij stond op een nieuwjaarsreceptie van Hare Majesteit. Eenenveertig jaar, net ceo en begonnen met de hulp aan het World Food Programme. Komt er een collega-ceo op me af nee, ik noem geen namen die me zegt: Ik ben je enige vriend hier. Als ik je een advies mag geven: als ik jou was zou ik maar eens gauw stoppen met die onzin van die hongerende kindjes en je gewoon concentreren op de winstgevendheid van je bedrijf. Hij was in elk geval iemand die het tegen me zei. De meesten praten achter je rug om. Ik ging toch naar huis met het gevoel van Jezus, zie ik het dan zo verkeerd? Maar heb doorgezet gelukkig. Nu zie ik allerlei mensen van mijn generatie ceo worden. Paul Polman bij Unilever, Feike Sijbesma bij dsm, Frans van Houten bij Philips en ga zo maar door. Die denken precies zo over duurzaamheid als ik. Hebt u ze geïnspireerd? Ik wil oppassen te denken dat ze zonder mij nooit hetzelfde hadden gedaan. Dat geloof ik niet. Maar ik weet wel dat er een heleboel mensen binnen tnt en door tnt geïnspireerd zijn geraakt. U had als ceo toch juist meer macht om dingen in gang te zetten? Ik ben er trots op dat tnt een van de duurzaamheidkampioenen is van de Dow Jones Sustainability Index en dat ik daarin een rol heb gespeeld. Maar laten we eerlijk zijn: als ceo ben je vooral bezig met je eigen bedrijf. De club waarvoor ik nu werk praat, duwt, trekt aan een heleboel bedrijven tegelijk. Ik heb toegang tot tweehonderd grote bedrijven die over de hele wereld zijn gevestigd. Dan hebben we het wel over bedrijven als Shell en Toyota, hè: de echt grote jongens die er toe doen. En ik heb ook nog eens toegang tot de leden van onze 62 regionale netwerken, die verspreid zijn over de hele wereld. Elk hebben praten over duurzaamheid is gelul als je failliet bent 12
4 zij ergens tussen de 120 en achttienhonderd leden. Dus ik kan op tienduizenden bedrijven invloed uitoefenen. Al die bedrijven zijn niet zomaar lid geworden van de wbcsd. Dat zijn ze geworden uit de overtuiging dat wie een bijdrage levert aan de verslechtering van het klimaat, ook een onderdeel moet zijn van de oplossing. U lijkt me een doener. Is een praatclub als de World Business Council wel iets voor u? Over twee jaar kom ik je wel vertellen of ik totaal gefrustreerd ben omdat ik denk: Was ik maar ceo van een bedrijf geworden, dan had ik toch zoveel sneller tot resultaat kunnen komen. Het zal best lastig zijn en soms ook ingewikkelder dan als ceo van een bedrijf. Bij tnt had ik nog het voordeel dat de meeste mensen die ik moest overtuigen van het belang van sustainability bij mij op de payroll stonden. Daar kon ik nog tegen zeggen: Hoor eens, ik ben je baas, dus zo gaan we het doen. Die macht heb ik hier niet. Maar wat ik nu al heb gemerkt, is dat al die tweehonderd bedrijven verschrikkelijk hard willen gaan. Een denktank is toch vooral bezig met nadenken en mooie rapporten schrijven. Wat ik wil, en dat heb ik ook gezegd bij mijn aantreden hier, is deze club omvormen van een think tank in een think-do tank. De wbcsd heeft een grote rol gespeeld bij het ontwikkelen van awareness. Dat is wel gelukt: ondernemers zijn zich bewust van het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo). En degene die het nu nog niet snapt, die heeft gewoon de boot gemist. Daar ga ik niet aan trekken. Wat ik mezelf heb afgevraagd is: als ik nu alle mvo-plannen van alle bedrijven ter wereld bij elkaar optel, is dat dan genoeg om de wereld te redden? Dan is mijn antwoord: nee, bij lange na niet. Daar ligt dus onze taak. In 2050 leven er meer dan 9 miljard mensen op deze wereld. Wat wij willen, is dat die allemaal een goed leven hebben binnen de grenzen van deze planeet. Dat is duurzaam en dat is waarmee we aan de slag moeten. Is dat de taak van het bedrijfsleven? Bedrijven moeten dat niet alleen doen. Maar ik heb altijd gezegd ook al in mijn tijd bij tnt er is geen enkele organisatievorm die zo krachtig op een veranderende omgeving kan inspelen als het bedrijfsleven. Daar zit de creativiteit, de vernieuwingskracht. In mijn tijd bij tnt was ik vernieuwend bezig. Door als eerste bedrijf samen te werken met een ngo, door programma s op te zetten om onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Dat doet iedereen inmiddels. Nu is een bedrijf als Unilever alweer bezig met de volgende stap. In 2020 wil dat bedrijf de uitstoot van co 2, het gebruik van water en de hoeveelheid afval met de helft hebben teruggebracht in de hele keten. Ondertussen wordt de omzet verdubbeld, is de bedoeling. Of het de doelstelling gaat halen, kan ik niet voorspellen. Maar als het dat voor elkaar krijgt, zul je zien dat andere bedrijven het ook gaan doen en zelfs nog een beetje beter. Zo werkt de green race. Een sneeuwbaleffect dat uiteindelijk niet meer te stoppen is. Wat gaat u concreet doen? Ons credo was altijd dedicated to make a difference. Dat vond ik veel te vaag. Bij mijn aantreden heb ik gezegd: dat moet anders. World Business What? Dit jaar bestaat de organisatie twintig jaar, opgericht aan de vooravond van de Rio Earth Summit om de stem van het bedrijfsleven te laten horen tijdens wereldwijde (milieu)conferenties. Zo is de World Business Council on Sustainable Development (wbcsd) ook aanwezig op de klimaatconferentie in Rio de Janeiro in juni van dit jaar. Het doel van de organisatie is om met vooruitstrevende bedrijven het internationale bedrijfsleven te prikkelen een duurzame toekomst voor het bedrijfsleven, de maatschappij en het milieu te creëren. En het beleid te veranderen ten gunste van duurzame ontwikkeling. De wbcsd heeft inmiddels wereldwijd tweehonderd leden, waaronder Shell, AkzoNobel, Unilever en tnt. 13
5 Ons credo is nu Business solutions for a sustainable world. Dat is precies wat we moeten doen. Proberen oplossingen te bedenken samen met de grote bedrijven, die op schalen en presenteren bij de beleidsmakers van de wereld. Onder het motto: dit kunnen wíj doen, wat gaat ú nu doen om ons te helpen? Ik weet niet of het ons lukt om de wereld in 2050 duurzaam te maken. Maar het is heel simpel: als we niet tot het uiterste gaan, dan redden we het zeker niet. Dat gaan we dus van hieruit organiseren. Hoe ziet dat er dan uit? Ik zit hier net twaalf dagen, dus ik heb nog niet alle plannen kant-en-klaar liggen. Maar wat ik in elk geval voor 2020 gerealiseerd wil hebben, zijn nieuwe accounting standards. De financiële prestaties van bedrijven worden tot achter de komma gemeten en verantwoord. Waar ik naartoe wil, is dat ook de niet financiële prestaties van bedrijven op een uniforme manier worden gemeten en verantwoord. Er is bijvoorbeeld geen internationale standaard voor de rapportage van co 2 -uitstoot. Dat vind ik raar. De eerste stap is om afspraken maken over de manier waarop we de milieu-impact gaan rapporteren. Dat gaat nog niet ver genoeg. De volgende stap is om de definitie wanneer een bedrijf goed presteert te veranderen. Met andere woorden: het kan niet zo zijn dat we water gebruiken en co 2 uitstoten alsof het niets kost. Dat zou het winstcijfer dus moeten beïnvloeden. Daar ga ik over praten met bedrijven, mensen als Hans Hoogervorst, de hoogste man van de International Accounting Standard Board in Londen. En ik ga praten met investeerders: hoe gaan zij hierop hun investeringsbeleid aanpassen? Wat moet het metaalbedrijf op de hoek hiermee? Dat is nu vooral bezig het hoofd boven water te houden. Praten over duurzaamheid is gelul als je failliet bent. Dus natuurlijk richt je je dan eerst op de korte termijn. Maar onderschat niet wat elke ondernemer zelf kan doen. Dat kunnen kleine dingen zijn, die geen geld kosten of zelfs geld opleveren zoals besparing op brandstofgebruik. Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Ik denk wel dat grote bedrijven de lead moeten nemen. Zij gaan nieuwe technologieën bedenken, uitontwikkelen en op grote schaal beschikbaar stellen. Nieuwe standaarden ontwikkelen. Daar kan ook het metaalbedrijf op de hoek van profiteren. Is het niet voldoende als bedrijven de regels van de overheid naleven? Dat gaat veel te langzaam. Overheden reageren per definitie traag. Alleen als er een grote ramp gebeurt, is de regelgeving er morgen. Kijk maar na wat er gebeurde na de ineenstorting van Enron. Binnen twee maanden was Sarbanes Oxley er. Maar we willen toch niet wachten op een klimaatramp? Het bedrijfsleven zal de kar moeten trekken. Ziet u zichzelf als een sustainabilityapostel? Een idealist? Toen ik hier binnenkwam heb ik gezegd: Ik ben hier om de wereld te redden. Niet in een keer en alles tegelijk, maar ik ben hier om de wereld te redden. peter bakker 1961 Geboren in Dieren 1984 Diverse functies bij ts Seeds 1991 Diverse functies bij ptt Post 1993 Financieel directeur pakketservice ptt 1996 Directeur financial controller kpn 1997 Cfo tnt 2001 Ceo tnt 2011 Vrijwilligerswerk voor het World Food Programme 2012 President World Business Council on Sustainable Development 14
Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieDe Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!
De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieInstructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.
VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn
Nadere informatieMonica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf.
Les 1 Werk en inkomen (1) Monica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf. Evert en Monica -2 Rijbewijs Monica is jarig.
Nadere informatieVIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING
VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus van elke viering een belangrijke betekenis en functie. De afstand die in het dagelijkse leven tussen God en mens is
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieNAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.
Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieH E T V E R L O R E N G E L D
H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op
Nadere informatieOP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS
OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieGevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!
Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatieDe Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!
De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieNoach bouwt een ark Genesis 6-8
2 Noach bouwt een ark Genesis 6-8 Het is niet fijn meer op de aarde. De mensen maken ruzie, ze vechten en ze zijn God vergeten. Maar er is één man die anders is. Dat is Noach. Op een dag praat God met
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatiePeerEducatie Handboek voor Peers
PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieKinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT
Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieDe Budget Ster: omgaan met je schulden
De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieSpel: Wat heb ik geleerd dit jaar?
Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieActielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl
http://www.edusom.nl Actielessen Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Nieuwe woorden Grammatica: werkwoorden in de verleden tijd Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente
Nadere informatieWERKBLADEN Seksuele intimidatie
WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker
Nadere informatieApostolische rondzendbrief
oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieVrienden kun je leren
Vrienden kun je leren Hallo! Wij zijn Reinder en Berber, en wij hebben de afgelopen maanden hard gewerkt om dit boekje te maken, speciaal voor jongeren met het syndroom van Asperger. Hieronder vind je
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieHelp, mijn papa en mama gaan scheiden!
Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken
Nadere informatieKinderen zonder papieren
VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieVIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN
E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen
Nadere informatieInspirerend Presenteren
Inspirerend Presenteren Door Kai Vermaas & Charis Heising Bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla Inleiding Wil je leren hoe jij een presentatie kunt geven waar je zeker bent van je verhaal? En
Nadere informatieWijs Worden. werkboek. deel 1 DAMON
Wijs Worden werkboek deel 1 DAMON WW wb deel 1 mei2009.indd 1 5/25/09 10:33:45 AM Hoofdstuk 1 Over wat echt belangrijk is Paragraaf 1 Inleiding Opdracht 1, p.8 Hieronder staan twaalf standpunten over wat
Nadere informatieWEEK 1. we zetten de deur open voor onze vrienden. sleutel van. gastvrijheid. Godsdienst OV 1 - advent 2008 - LC
WEEK 1 we zetten de deur open voor onze vrienden sleutel van gastvrijheid WEEK 1 Het verhaal van de oude poortwachter laat de sleutel blinken zoals die van Simeon zo kan je de deur openen om Jezus welkom
Nadere informatie2 spelers in de poppenkast. (het kan gespeeld woorden door 1 persoon) Speler 1: Katrijn en de koningin Speler 2: Jan Klaassen
Het schilderij voor de koningin door Nellie de Kok Samenvatting De koningin heeft gevraagd of Katrijn voor haar een schilderij wil maken. Katrijn wil dat wel graag, maar ze heeft geen idee wat ze op het
Nadere informatieMisschien zit u hier wel met de grote vraag: wat is Kerst eigenlijk?
25 december 2015 1 e Kerstdag Sixtuskerk te Sexbierum Ds. A.J. (Anneke) Wouda Teksten: Hebr. 1:1-6 en Lucas 2: 15-21 Geliefden van God, gemeente van Christus, Kerstochtend 2015 U zit midden in een kerstviering,
Nadere informatieJan Klaassen en Katrijn in Afrika door Nellie de Kok. Samenvatting
Jan Klaassen en Katrijn in Afrika door Nellie de Kok Samenvatting Jan heeft een prijs gewonnen. Het is een voetreis door het oerwoud van Afrika. Ze komen allerlei dieren tegen. De dieren lopen gewoon met
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatie!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?!
Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams) Jim Laura Jim Laura Jim wijn aan) Laura Hallo Laura (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel) Hoe voel je je nu? Beter? Ja. Ja, dankje. Dit is voor jou. Een beetje
Nadere informatieKIJK IN JE BREIN LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING
LESMODULE BASISSCHOOL LEERLING 1. DE HERSENEN 1.1 HOE ZIEN HERSENEN ERUIT? VRAAG WIE KAN VERTELLEN WAT HERSENEN ZIJN? VRAAG HEBBEN KINDEREN KLEINERE HERSENEN DAN GROTE MENSEN? 1.2 WANNEER GEBRUIK JE ZE?
Nadere informatieDeze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.
Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP
Nadere informatieHet onze Vader. Naam:
Het onze Vader Naam: Onze Vader Onze Vader, Die in de hemelen zijt. Uw Naam worde geheiligd. Uw Koninkrijk kome. Uw wil geschiede, zoals in de hemel zo ook op de aarde. Geef ons heden ons dagelijks brood.
Nadere informatieLes 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper
Les 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper Het lampje is aan, dat betekent dat we gaan filosoferen. Isa-Noa vertlede in de eerste les dat zij lippenstift en badeendjes
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatieElke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij
Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.
Nadere informatieAan de slag met de Werk Ster!
Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt
Nadere informatie7.5 Script en plaatjes post-test
7.5 Script en plaatjes post-test De vorige keer waren we hier om Drakie wat beter te leren praten en Drakie heeft toen een heleboel van jou geleerd. Dat vond ie heel leuk. Vandaag gaan we wat dingen die
Nadere informatiehoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb
hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieCultuur is een eerste levensbehoefte
10 Cultuur is een eerste levensbehoefte Interview Tekst Kelly Bakker Foto s Tessa Wiegerinck Journalist, cultuurkenner en ondernemer in één Je stapt in die achtbaan en kan dan eigenlijk niet meer anders
Nadere informatieJohannes 15:1-10. Colofon. Wim van der Schee 2011 datum en plaats 09-01-11 Amsterdam-ZW
Johannes 15:1-10 preek Johannes 15:1-10 Colofon Wim van der Schee 2011 datum en plaats 09-01-11 Amsterdam-ZW orde morgendienst welkom zingen Psalm 84,2.5 Psalm 36,2.3 stil gebed votum en groet zingen Opwekking
Nadere informatieAdinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële
Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieIk ben David de Graaf
Ik ben David de Graaf geboren in 1984. met Downsyndroom Surprise! Ook voor mijzelf Ik heb het niet alleen, maar... ik ben ook in vaste dienst van de Stichting Downsyndroom Kort: de SDS www.downsyndroom.nl
Nadere informatieOver de streep. Uit de knoop. 3. Als je me echt kent, zou je weten dat.. 3. Cadeautje.. 3. Stap over de streep als 3.
Over de streep Inhoud Over de streep. 1. Zaalindeling... 2. Hoe ziet de dag eruit?.. 2. Hoe ziet de workshop eruit?.. 2. De groep(en). 2. Wat te doen als.. 3. Hoe. 3. Uit de knoop. 3. Als je me echt kent,
Nadere informatieMeten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid
Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel
Nadere informatieHoofdstuk 3: Jij als leider!
Kijk eens in de spiegel Hoofdstuk 3: Jij als leider Elke dag als je opstaat, sta je waarschijnlijk een moment voor de spiegel. Misschien let je er niet meer bewust op, maar als je voor de spiegel staat
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatieEr zijn mensen nodig met nieuwe fantasie
Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieZelfmanagement en Communicatie practicum
Zelfmanagement en Communicatie practicum Heleen Bulthuis 10-1-16 Jenna Hardin GI1B ZMC practicum opdracht 1: Wat is je motivatie voor deze opleiding? Na mijn afgeronde MBO 4 opleiding voor Styling en Design
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatie1Wat is examenvrees eigenlijk?
8 1Wat is examenvrees eigenlijk? Lars is bang voor spinnen. Toen hij de foto op dit werkboek zag, kreeg hij kippenvel en ging hij anders ademhalen. Toen we Lars vroegen of de spin hem kon bijten, riep
Nadere informatieReality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap
Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Lees blz. 5 tot en met 8. Jim vindt Rudsel een rare naam. Jim zegt dit ook tegen Rudsel. Vind jij het ook een rare naam? Is
Nadere informatieAls je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.
Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieEen land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps
Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan
Nadere informatie150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!
150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.
Nadere informatieBINNENSUIS Jehudi van Dijk
BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs
Nadere informatieAls je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.
Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een
Nadere informatieHet koninkrijk van God vlakbij
Het koninkrijk van God vlakbij Dit werkboek is van : Cellessen voor kinderen van 8-12 jaar Serie lessen voor kleine groepen; leeftijd 8-12 jaar Lessen zijn geschreven op basis van het boek Natuurlijk BOVENnatuurlijk
Nadere informatieIn 2016 komt mijn boek uit: Leidinggeven is een werkwoord! Hoe creëer je (meer) ruimte voor jezelf?
In 2016 komt mijn boek uit: Leidinggeven is een werkwoord! Hoe creëer je (meer) ruimte voor jezelf? Het gaat om doen, om zichtbaar en hoorbaar gedrag. Gedrag is waar de omgeving op reageert en wat aanspreekt,
Nadere informatieJan Klaassen en Katrijn in Afrika (groot optreden door kinderen) door Nellie de Kok
Jan Klaassen en Katrijn in Afrika (groot optreden door kinderen) door Nellie de Kok Samenvatting Jan heeft een prijs gewonnen. Het is een voetreis door het oerwoud van Afrika. Ze komen allerlei dieren
Nadere informatieTitel van deze les: Tristan Logeer à la Flip de Beer
Titel van deze les: Tristan Logeer à la Flip de Beer Uitdaging: alle Denkwolk onderwerp: alle Vakgebied(en): pshycho educatie en SEO Doelgroep (OB/MB/BB): OB/MB Maker: Katy Lips, Janieke van den Brink
Nadere informatieEindverslag SLB module 12
Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie
Nadere informatieGELOOFSVRAGEN EN LEVENSVRAGEN
WAAROM??? DAAROM!!! Soms sta je met je mond vol tanden, wanneer je kind je met een vraag overvalt. "Waarom zijn de bomen groen?", "Waarom regent het vandaag?" Waarom... waarom..., steeds weer waarom. De
Nadere informatieOnline Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week
onderbouw Les 1 Online Dit ben ik! Besef van jezelf Forming Ik kan mezelf voorstellen aan een ander. Ken je iemand nog niet? Vertel hoe je heet. Les 2 Online Hoe spreken we dit af? Keuzes maken Norming
Nadere informatieResearchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.
Nadere informatie13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl
13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met
Nadere informatiePluskrant periode 1 2014-2015 plusklas Ommen. ik heb geleerd dat je erg veel informatie op internet kunt vinden over alles wat je maar kunt verzinnen.
Pluskrant periode 1 2014-2015 plusklas Ommen ik heb geleerd dat je erg veel informatie op internet kunt vinden over alles wat je maar kunt verzinnen. Italiaans kan moeilijk zijn maar het is niet heel vaak
Nadere informatieBE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma
BE HAPPY 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma Alle rechten voorbehouden. Geen deel van dit boek mag worden gereproduceerd op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Nadere informatie