M/V ZKT GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

Transcriptie

1 M/V ZKT GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

2 INHOUD INLEIDING Emancipatie een voorbijgestreefd doel? 3-4 Voor wie is deze brochure? 5 Hoe gebruikt u deze brochure? 5 Basismateriaal voor de brochure 6 Enkele begrippen 7 Gender 7 Gender mainstreaming 8 Diversiteit 9 Gelijkheid, gelijkwaardigheid, gelijke kansen en emancipatie 9-10 EEN GENDERGEVOELIG BELEID Begrijp uw omgeving - omgevingsanalyse Wie is de bevolking : stakeholder analyse Hoe zit het met M/V: genderanalyse Argumenteer met cijfers: genderstatistieken Zoek de verschillen: pluis de bestaande statistieken uit Verzamel zelf cijfers: hoe maakt u genderstatistieken? Maak deze gegevens zichtbaar in alle beleidsdocumenten Maak beleidskeuzes Beleidsuitvoering en monitoring Evaluatie en feedback 27-28

3 INLEIDING... Als schepen voor emancipatie, maar zeker ook als vrouw, merk ik elke dag opnieuw dat vrouwen en mannen nog steeds geen gelijke kansen hebben op alle domeinen. Toegegeven, er is ontzettend veel bereikt de laatste 20 jaar, maar er is nog een lange weg te gaan. Dat dit zo is, tracht ik net in dit boekje aan te tonen. Maar laat ons niet bij de pakken blijven zitten, we kunnen er iets aan doen. Emancipatie mag echter niet op zichzelf staan. Ik wil streven naar een inclusief beleid waar binnen elk beleidsdomein aandacht wordt besteed aan het gelijkekansenaspect. Met deze publicatie wil ik ernaar streven dat eenieder die in deze stad verantwoordelijkheid draagt, ook oog krijgt voor het aspect gender. En geloof me, het is een boeiend aspect! CHANTAL PAUWELS Schepen voor emancipatie 3 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

4 Emancipatie een voorbijgestreefd doel? Vindt u emancipatie een voorbijgestreefd doel? Dan weet u misschien niet dat anno 2006 vrouwen bijna dubbel zoveel tijd aan huishoudelijke taken besteden dan mannen. Vindt u dat jongens en meisjes dezelfde kansen hebben in het onderwijs? Waarom vinden we dan maar 7% vrouwelijke professoren aan de universiteiten? Tot voor kort was er zelfs geen wettelijke regeling voor professoren in bevallingsverlof. Maar gebrek aan competente vrouwen is er zeker niet: meisjes doen het gemiddeld beter op school. In Antwerpen heeft meer dan de helft van de jongens 1 of meer jaren schoolachterstand (55%), voor meisjes is dit 10% minder. Misschien zijn scholen wel man-onvriendelijk? Of misschien is de maatschappij wel man-onvriendelijk want het percentage zelfdoding bij mannen (29,9 per inwoners) is behoorlijk hoger dan bij vrouwen (6,5 per inwoners). Hoewel er ook werd vastgesteld dat vrouwen zich psychisch gemiddeld minder goed voelen dan mannen. Heeft dat te maken met de hogere levensverwachting van vrouwen en het grote aantal alleenstaande 75-plussers? Of met het feit dat in Antwerpen 7% van de huisgezinnen alleenstaande moeders zijn tegenover 1,2% alleenstaande vaders? Wist u dat in Antwerpen het klassieke gezinstype, nl. man en vrouw met kinderen, slechts 1/5 van alle huishoudtypes uitmaakt? De tijd van de dolle mina s mag dan wel voorbij zijn, een verschillende bejegening van mannen en vrouwen en ongelijke kansen voor de twee groepen zijn nog steeds van deze tijd. Ook vandaag nog worden mannen en vrouwen elk op hun eigen manier soms het slachtoffer van ongelijke behandeling. Dat heeft natuurlijk gevolgen voor het beleid. Als blijkt dat slechts 37% van de Antwerpse vrouwelijke 65-plussers een rijbewijs heeft, tegenover 89% van de mannelijke, dan zullen beleidskeuzes rond openbaar vervoer een grotere impact op vrouwen hebben. Dit zijn maar enkele voorbeelden. We kunnen niet blijven doen alsof de bevolking eenheidsworst is waar iedereen per definitie bij hoort. Er is nood aan gediversifieerde beleidsmaatregelen die streven naar een gelijkwaardige behandeling van mannen en vrouwen, ongeacht hun origine of leeftijd. Deze brochure vertelt u hoe dit kan worden aangepakt. 4 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

5 Voor WIE is deze brochure? Hoe GEBRUIKT u deze brochure? De brochure wil het pad effenen voor u: ambtenaren, schepenen, beleidsmedewerkers van de stad Antwerpen. Deze brochure geeft u een steuntje in de rug om werk te maken van gelijke kansen in alle beleidsdomeinen. Een analyse van de bestaande situatie helpt om maatregelen te ontwikkelen die aansluiten op de noden van de bevolking. Hoe kunt u nu weten waar u allemaal op moet letten als u een beleid wilt maken dat rekening houdt met de specifieke situatie van mannen en vrouwen? Daarvoor zijn cijfers nodig. Waar vindt u die? Deze brochure vat een aantal relevante cijfers samen voor de stad Antwerpen. Bovendien worden deze gegevens geanalyseerd en krijgt u enkele tips per beleidsdomein. Natuurlijk houdt u nu soms al rekening met verschillen tussen mannen en vrouwen, maar misschien maakt u dat nog niet expliciet genoeg in uw beleidsdocument. Als het niet klaar en duidelijk in het beleid staat, dan kunnen anderen er weer overheen kijken. Een beleid maken betekent ook doelen en middelen tegen elkaar afwegen. Strategische keuzes maken. Deze brochure toont u hoe u dat doet zonder dat een groep systematisch uit de boot valt. De brochure bevat ook gegevens over de positie van mannen en vrouwen binnen de bedrijven van de stad. Deze cijfers kunnen een houvast bieden voor de ambtenaren die een dynamiek op gang willen trekken voor meer gelijkheid op de werkvloer. De brochure begint met een aantal begrippen te definiëren: gelijke kansen, gender, emancipatie, gelijkwaardigheid, gelijkheid, diversiteit,... Eén pot nat zult u denken? Toch niet, maar het heeft wel allemaal met elkaar te maken. Daarom is het goed om het vakjargon uit te klaren. Misschien spreekt het ene begrip u wel meer aan dan het andere? Kent u al deze begrippen al? Sla dit deel dan gerust over. Na het begrippenkader begint het echte werk. Het volgende deel in de brochure is een kort stappenplan. Het zijn 4 stappen, die iedereen doorloopt bij het opmaken van een beleidsplan (omgevingsanalyse, beleidskeuzes maken, beleid uitvoeren en evalueren). Dit stappenplan heeft een gendergevoelige meerwaarde: bij elke stap wordt aangegeven op welke manier u de man-vrouw thematiek erin aanbrengt. Vervolgens komen de cijfers. Cijfers voor verschillende beleidsdomeinen, zoveel mogelijk toegespitst op de stad Antwerpen of soms op Vlaams niveau. Met deze cijfers en het stappenplan kunt u zelf aan de slag. U staat er niet alleen voor. De dienst emancipatie van stad Antwerpen staat u verder bij met expertise en hulp. 5 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

6 BASISMATERIAAL voor de brochure Het materiaal voor deze brochure werd geleverd door: Steunpunt Gelijke Kansenbeleid databank sociale planning - stad Antwerpen Nesma consulting bvba, gender consulting Diana Coppens dienst emancipatie stad Antwerpen ATLAS Carnotstraat 110, 2060 Antwerpen tel.: fax: gsm: emancipatie@stad.antwerpen.be Katrien Van der Heyden - Kristien De Boodt Nesma-consulting BVBA Waterfordstraat 35, 2600 Berchem tel.: gsm: katrien.vanderheyden@skynet.be 6 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

7 Enkele begrippen Gender Bij de geboorte van een kindje, is de eerste vraag die wordt gesteld: Is het een jongen of een meisje?. Het geslacht van iemand wordt namelijk als het meest centrale kenmerk beschouwd van de identiteit. Naast het feit dat geslacht de biologische kenmerken bepaalt, zijn er ook allerlei andere kenmerken aan verbonden. Zo gaat men ervan uit dat jongens liever voetballen, omdat ze nu eenmaal competitief en agressief zijn. Meisjes daarentegen houden meer van dansen, omdat ze nu eenmaal zacht en lief zijn. Deze kenmerken worden zelden in vraag gesteld, men gaat ervan uit dat ze een biologische oorsprong hebben en dus geen verklaring nodig hebben. geen jongens dansles volgen, is dus eerder een culturele invulling van vrouwelijkheid dan een biologische. Elke cultuur, in elk verschillend tijdperk, geeft dus een eigen definitie over hoe mannen en vrouwen zich horen te gedragen. De culturele invulling van mannelijkheid en vrouwelijkheid is dus veel minder op biologische verschillen gestoeld dan vaak wordt beweerd. Dit heeft ook tot gevolg dat er in realiteit erg grote individuele verschillen zijn tussen mannen en vrouwen en dat emancipatie juist betekent dat men die verschillen in alle vrijheid kan ontwikkelen en beleven. Geslacht is niet bepalend voor uw karakter, mentaliteit, waarden, overtuigingen, enz. Daarin verschillen we allemaal van elkaar. Toch leert de realiteit ons anders. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is voetbal helemaal niet de populairste sport bij mannen en in verschillende culturen is dansen enkel een voorrecht voor mannen en niet voor vrouwen. Zowel de kenmerken als de realiteit die aan mannelijkheid en vrouwelijkheid worden toegeschreven, blijken dus veel flexibeler dan de louter biologische verschillen. Het feit dat in België vooral meisjes en GESLACHT Biologische kenmerken van mannen en vrouwen, niet veranderlijk in tijd en ruimte. GENDER Culturele kenmerken van mannen en vrouwen, wel veranderlijk in tijd en ruimte. 7 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

8 Wettelijk kader van Gender mainstreaming Gender mainstreaming Wanneer we het genderperspectief mainstreamen dan betekent dit dat we in het beleid of in onze organisatie systematisch rekening houden met mogelijke specifieke situaties en noden van mannen en vrouwen. Dit doen we door de situatie te analyseren en gegevens te verzamelen die opgesplitst zijn voor mannen en vrouwen. Vervolgens gaan we een beleid uitwerken dat rekening houdt met de specificiteit en er voor zorgt dat die specificiteit geen aanleiding geeft tot ongelijke kansen. Maar niet alleen dat! Gender mainstreaming gaat ook over structurele veranderingen aanbrengen die bijdragen tot gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen. Het begrip gender mainstreaming dook voor het eerst op in verschillende internationale documenten als gevolg van de derde Wereldvrouwenconferentie van de Verenigde Naties (Nairobi, 1985). Tijdens de vierde Wereldvrouwenconferentie van de Verenigde Naties (Peking, 1995) werd het expliciet bekrachtigd en goedgekeurd. Het was het onderwerp van een nieuwe resolutie van de Commissie voor de Status van de Vrouw van de Verenigde Naties. Het wordt sinds 1991 vermeld in het communautaire actieprogramma van de Europese Unie inzake gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Het was het onderwerp van een mededeling van de Europese Commissie en een aanbeveling van de Raad van Europa. Tot slot wordt gender mainstreaming expliciet vermeld in artikel 3, 2 van het gecoördineerd Verdrag van Rome en maakt het deel uit van de artikels 2 en 3 ervan waarin duidelijk het engagement van de Gemeenschap opgetekend wordt voor de integratie van een genderdimensie:...dat het bevorderen van de gelijke kansen een specifieke taak van de Gemeenschap is, alsmede een horizontale doelstelling die van toepassing is op alle acties en programma s. Op nationaal niveau worden de verbintenissen die werden aangegaan bij de Conferentie van Peking geformaliseerd door de wet van 6 maart Deze wet controleert de toepassing van de resoluties van de Wereldvrouwenconferentie die van 4 tot 14 september 1995 in Peking heeft plaatsgehad en legt het voorleggen van 3 verslagen aan de federale kamers op (van de Regering, de Minister of Staatssecretaris die bevoegd is voor het beleid van gelijke kansen voor mannen en vrouwen en de Minister of Staatssecretaris die bevoegd is voor de ontwikkelingssamenwerking) over het beleid gevoerd overeenkomstig de doelstellingen van deze vierde Conferentie. Zoals aangegeven in zijn verslag van 1999 erkent heel de Regering de rol die zij heeft te vervullen bij de verwezenlijking van de gelijkheid van mannen en vrouwen. Het uitgangspunt van dit initiatief is de erkenning van het transversale karakter van de genderdimensie. 8 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

9 Diversiteit Gelijkheid, gelijkwaardigheid, gelijke kansen en emancipatie Natuurlijk is elke persoon niet alleen man of vrouw. U bent jong of oud, blank of bruin, leeft met of zonder een handicap, hebt een bepaalde seksuele voorkeur of combineert enkele van bovenstaande kenmerken. Er is met andere woorden een enorm divers gamma personen in onze samenleving. Beleid dat uitstekend kan werken voor 1 groep, is daarom nog niet even efficiënt voor een andere groep. Vandaar dat beleidsmakers niet alleen het gender- maar ook het diversiteitsperspectief voor ogen moeten houden. Gender is een hoofdvariabele in het bredere diversiteitsbeleid, omdat noch mannen, noch vrouwen deel uitmaken van een minderheidsgroep wat wel het geval is voor enkele andere diversiteitsvariabelen. Vrouwelijke senioren zijn bijvoorbeeld een andere doelgroep dan jonge meisjes. Maar als men beiden wil bereiken, dan moet men gevoelig zijn aan en kennis hebben over de specificiteiten van beide groepen. Diversiteits- en genderbeleid gaan daarom hand in hand. Wanneer we naar onze samenleving kijken vanuit het gender- en diversiteitsperspectief, dan worden we ons bewust van de bestaande verschillen en de rijkdom of ongelijkheid die ze met zich meebrengen. We kunnen spreken over het wegwerken van wettelijke ongelijkheden en van feitelijke ongelijkheden tussen mannen en vrouwen. Het eerste gaat over gelijkheid voor de wet, waar al heel veel discriminatie werd weggewerkt. Het tweede gaat over de feiten die in de realiteit plaats vinden en daar zien we dat er toch nog heel wat ongelijkheid bestaat. Zo is er bijvoorbeeld wel volgens de wet gelijk loon voor gelijk werk, maar blijken vrouwen in de praktijk gemiddeld niet meer dan 85% van een mannenloon te verdienen. Men spreekt dikwijls liever over gelijkwaardigheid dan over gelijkheid, waarbij gelijkwaardigheid dan veeleer de nadruk wil leggen op de specificiteit van mannen en vrouwen en de mogelijke gerichte maatregelen die dit met zich kan meebrengen. Een vrouw moet dus geen man worden om zich te emanciperen. Verschillende maatregelen moeten wel gelijkwaardig zijn. Het mag niet zo zijn dat bijvoorbeeld sectoren waar traditioneel veel vrouwen tewerkgesteld worden systematisch lager verlonen dan sectoren waar veel mannen aan de slag gaan. 9 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

10 Of dat een gemeente een groot voetbalstadion (overwegend mannelijk doelpubliek) bouwt en daartegenover tweedehands gymmateriaal beschikbaar stelt voor de gymclubs (overwegend vrouwelijke leden). Gelijke kansen bieden aan mannelijke en vrouwelijke burgers betekent zoveel mogelijk obstakels wegnemen en voorwaarden creëren om zowel mannen als vrouwen te laten gebruik maken van de mogelijkheden die de stad en de maatschappij bieden. Als voorbeeld kunnen we de inrichting van publieke ruimte in de stad nemen: wie er zal genieten van de ruimte hangt af van de wijze waarop deze ruimte wordt ingericht. Het begrip emancipatie is dan weer een werk-woord, dat doelt op de veranderingsprocessen die mannen en vrouwen doorlopen in hun groei naar autonomie: dit wil zeggen dat ze zich minder laten determineren door hun maatschappelijk opgelegde genderrollen en meer ruimte maken voor hun authentieke capaciteiten. Na deze korte inleiding gaan we nu aan de slag om genderverschillen concreter te maken. Daarna volgt een hoofdstuk M/V Cijfers op een rijtje, met in deel 1 gegevens over de bevolking van de stad Antwerpen, en in deel 2, gegevens over het personeel van de stad Antwerpen. Een gendergevoelig beleid Elk beleid doorloopt een cyclus: omgevingsanalyse, beleidskeuzes maken, ze uitvoeren, evalueren en feedback geven zodat de cyclus opnieuw kan beginnen. Wanneer u het beleid gendergevoelig wil maken, is het belangrijk om in elke stap aandacht te hebben voor de M/V-verschillen. U tonen hoe u het beleid gendergevoelig kunt maken is de doelstelling van deze brochure, dus in het volgende deel bekijken we dit stap voor stap. GENDERGEVOELIG BELEID 1. Omgevingsanalyse 2. Beleidskeuzes maken 3. Beleidsuitvoering 4. Evaluatie en bijsturing Genderdimensie is belangrijk in elke stap 10 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

11 GENDERGEVOELIG BELEID 11 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

12 1. Begrijp uw omgeving omgevingsanalyse 1.1. Wie is de bevolking : stakeholder analyse Beleid wordt vaak gemaakt voor Jan met de Pet. Maar deze Jan met de Pet bestaat niet. De diversiteit aan inwoners in onze stad neemt toe en beleid als eenheidsworst wordt niet door alle inwoners verteerd. Diversifiëren in aanpak is dus geen luxe meer, maar noodzaak. Maar hoe komt u te weten hoe die bevolking er in werkelijkheid uitziet? Welke kenmerken tekenen hen? Daarover gaat dit stuk van de brochure. Hoe graag we het ook zouden willen, we worden niet gelijk geboren en tijdens het leven verminderen of vermeerderen de kansen ook op een ongelijke manier. Beleid moet er dus op gericht zijn de kansen voor iedereen ongeveer gelijk te krijgen. Dit wil zeggen dat er voor sommige personen extra inspanningen moeten gebeuren. Er zijn een aantal kenmerken die een persoon tekenen in het leven en ervoor kunnen zorgen dat hier en daar extra zorg nodig is. Het eerste en belangrijkste kenmerk is iemands geslacht. Dat is dan ook de centrale invalshoek van deze brochure. Mannen en vrouwen zijn door de samenleving getekend en geboetseerd in bepaalde rolpatronen die ervoor zorgen dat hun drempels voor bepaalde zaken hoger liggen dan bij het andere geslacht. Dat werd in de inleiding al aangetoond, verderop komen er meer cijfers. Cijfermateriaal verzamelen over M/V lijkt gemakkelijk. Het geslacht van iemand is namelijk bekend. Toch worden nog steeds te weinig statistieken onderverdeeld naar geslacht, waardoor vaak belangrijke informatie verloren gaat. Deze brochure wil voor een tegenwind zorgen. Een tweede variabele gaat over leeftijd. Jongeren participeren anders in de samenleving dan ouderen en beiden hebben hun belemmeringen en mogelijkheden. Leeftijd vormt dus een belangrijke variabele en cijfers opdelen naar leeftijd en geslacht kan een heel nieuw beeld opleveren. Een variabele dus om niet uit het oog te verliezen voor het beleid. Een derde belangrijk kenmerk is origine. Waar iemand vandaan komt, of het herkomstland van zijn/haar ouders, kan erg bepalend zijn voor de participatie in onze samenleving. Dit kenmerk is al veel moeilijker in cijfers te vatten. Verschillende migranten naturaliseren zich tot Belg en verdwijnen zo uit de statistieken, terwijl de discriminatie tegen hen onverminderd voortgaat. Een nieuwe nationaliteit brengt namelijk geen nieuwe huidskleur. Bij deze groep is er dus soms een meetprobleem. 12 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

13 Een vierde kenmerk gaat over de seksuele geaardheid. Alhoewel er een groeiende acceptatie is van homoseksualiteit en er steeds meer outing gebeurt, blijft het ook een bron van discriminatie op vele vlakken. Dit is zeer moeilijk in cijfers te vatten. Iemands seksuele geaardheid wordt niet bevraagd. Grootschalige enquêtes tonen aan dat het om 5% à 10% van de bevolking gaat, in de stad wellicht meer dan op het platteland. In de stad Antwerpen is dat dus een niet te verwaarlozen groep. Een laatste belangrijk kenmerk gaat over mobiliteit: iemands fysieke mogelijkheden. Het spreekt voor zich, dat iemand in een rolstoel meer drempels zal tegenkomen in het leven (letterlijk en figuurlijk) dan een persoon met alle fysieke capaciteiten in topvorm. Deze groep heeft andere en specifieke behoeften waarop het beleid moet inspelen. Toegankelijkheid is hier het toverwoord dat bij beleidsbeslissingen moet meespelen. Naast deze 5 variabelen, zijn er natuurlijk nog talloze anderen die door het beleid kunnen worden meegenomen, denken we maar aan socio-economische positie of onderwijsniveau. Hoe meer we toevoegen aan ons lijstje, hoe diverser de populatie wordt. Cijfers over diversiteit aan wonen en leven in Antwerpen Wist u dat we in Antwerpen huishoudens tellen? Allemaal mamapapa-kindjesgezinnetjes zou je denken? Nee hoor, de belangrijkste groep huishoudens in Antwerpen vormen de singles: (22% mannen en 24% vrouwen)! Het traditionele kerngezin met moeder, vader en kindjes vormt slechts 20% van de huishoudens. Dan zijn er de koppels zonder kinderen (18%) en een grote groeiende groep alleenstaande ouders. Hierin vinden we een belangrijke gendertendens: 7% alleenstaande moeders ten opzichte van 1% alleenstaande vaders. Ondertussen heeft Jan met de Pet dus al veel verschillende vormen gekregen. Misschien is hij een oudere homoseksueel in een rolstoel. Niet meteen het beeld dat u voor ogen heeft bij Jan met de Pet. Of misschien is het een jonge weduwe van Italiaanse afkomst. Of een jonge Marokkaan die hoogopgeleid is en zelf een onderneming begint. Allemaal wonen en leven ze in Antwerpen en u hebt de taak ze niet uit het oog te verliezen in het beleid. 13 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

14 Natuurlijk wordt niet elk beleid voor iedereen gemaakt. Denken we maar aan jeugdsportbeleid. Het is dus uw taak om een beeld te schetsen van de populatie die het meest relevant is voor uw beleid. Uw gezond verstand gebruiken is hierbij een aangewezen methode! Overloop telkens de variabelen om te kijken welke groepen er eventueel uit de boot dreigen te vallen. Zo n typische aandachtsgroep zijn moslimvrouwen. U krijgt ze wel aan het zwemmen, maar daarvoor zijn soms speciale maatregelen nodig, zoals een vrouwenzwemuurtje. Het behoort tot uw verantwoordelijkheid om dit soort maatregelen te voorzien waar nodig en wenselijk (over de wenselijkheid van zulk beleid, zie Genderanalyse, strategische belangen, p.18). Na deze stakeholder-analyse, komt de volgende stap in uw omgevingsanalyse: zoveel mogelijk genderrelevante gegevens over deze groep verkrijgen. De bedoeling hiervan is een beeld te schetsen van hun situatie, behoeften, sterktes, zwaktes, enz. U maakt dus een genderanalyse Hoe zit het met M/V: genderanalyse Als we weten wie de bevolking is waarop ons beleid zich richt, gaan we kijken naar de belangrijke verschillen die mannen en vrouwen tekenen. Hou daarbij ook altijd de andere variabelen in het oog. Elke persoon is een collage van identiteiten die op elk moment in meerdere of mindere mate een bijdrage leveren aan zijn/haar drempels of mogelijkheden. Duidelijke verschillen tussen mannen en vrouwen vinden we op het vlak van tijdsbesteding en rollen, kwetsbaarheden en capaciteiten, toegang en drempels, inspraak, controle en vertegenwoordiging, behoeften en belangen. Deze invalshoeken worden nu overlopen. 14 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

15 Tijdsbesteding in cijfers Rollen en tijdsbesteding van mannen en vrouwen Elke samenleving maakt een M/V-rolverdeling. Deze rolpatronen zijn veranderbaar (vandaar dat het om gender en niet om geslachtsrollen gaat), maar kunnen toch hardnekkig doorwegen. Denken we maar aan de typische verdeling van taken in het huishouden, waarin mannen worden verondersteld de klusjes te doen, terwijl vrouwen eerder wassen en poetsen. Alle taken die mannen en vrouwen ondernemen kunnen worden beschreven als taken die gericht zijn op de productie van iets of op reproductie. Die laatsten zijn de taken die te maken hebben met het huishouden en de zorg voor de kinderen. Dit vertaalt zich in onze huidige samenleving grosso modo in een verdeling van betaalde productieve en onbetaalde reproductieve arbeid, waarbij mannen meer van het eerste en vrouwen meer van het tweede uitvoeren. Vrouwen hebben op een dag gemiddeld 3:51 uren vrije tijd en mannen 4:23. Op een week tijd loopt dit op tot een gemiddeld verschil van 3,5 uur meer vrije tijd voor mannen. Terwijl vrouwen gemiddeld een kwartier langer slapen per dag, is de man een kwartier langer onderweg. Het huishoudelijke werk is nog altijd een vrouwenzaak met gemiddeld 3:52 uren, terwijl dit voor mannen 2:15 uren bedraagt. Dat levert een wekelijks verschil van ongeveer 10 uur op! De man besteedt die tijd vooral aan betaalde arbeid. Alhoewel vrouwen dus minder betaalde arbeid verrichten, hebben ze zeker niet meer vrije tijd. Een andere vorm van onbetaalde arbeid, is mantelzorg. De zorg voor een hulpbehoevende partner of familielid. Bij de vrouwen boven de 60 is 19% een mantelzorger, boven de 70 zelfs 28%. Voor mannen is dit voor 60+-ers slechts 8% en haken ze helemaal af boven de 70. Ook voor onbetaalde kinderopvang zorgen die actieve oma s. 30% vrouwen boven de 60 vangen kinderen op, tegenover 2% mannelijke leeftijdsgenoten. De huidige generatie oma s heeft dus niet enkel een dubbele dagtaak, maar voedt dikwijls ook twee generaties kinderen op, de eigen en de kleinkinderen. En dat alles onbetaald! Wat een rendement voor onze samenleving! 15 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

16 Groepsspecifieke kwetsbaarheden en capaciteiten Mannen en vrouwen hebben beiden hun kwetsbaarheden in onze samenleving, maar voor andere redenen. Het is belangrijk bewust te zijn waarvoor en waardoor mannen, dan wel vrouwen kwetsbaar zijn. Ook hun capaciteiten verschillen en moeten in kaart worden gebracht. Daarbij moet u ook oog hebben voor de verschillende groepen mannen en vrouwen (zoals huismoeders, of gehandicapten) want hun kwetsbaarheden en capaciteiten verschillen onderling uiteraard ook erg. Een goed beleid moet erop gericht zijn de kwetsbaarheden te verminderen en de capaciteiten te vergroten. Kwetsbaarheden en capaciteiten in cijfers Wat betreft het inkomen zien we een grotere kwetsbaarheid bij vrouwen. Vlaamse vrouwen verdienen slecht 69% van een Vlaams mannenloon. Een deel van dit verschil is te verklaren door het feit dat vrouwen meer deeltijds werken en minder overuren presteren. Maar wanneer we de cijfers corrigeren op dit verschil (en ze dus herberekenen alsof mannen en vrouwen evenveel betaalde arbeid verrichten), blijken vrouwen nog altijd maar 85% van een mannenloon te verdienen. Dit hardnekkige verschil kan mee worden verklaard door horizontale en verticale segregatie: vrouwen werken in minder betaalde sectoren of worden minder betaald voor gelijke niveaus. Gelijk loon voor gelijk werk, is dan wel een wettelijke verworvenheid, het is zeker nog geen dagelijkse realiteit. Jongens zijn dan weer kwetsbaarder in het onderwijs. In het lager en middelbaar blijven veel meer jongens dan meisjes hangen. 20% jongens hebben meer dan 1 jaar schoolse vertraging ten opzichte van 14% meisjes. Op het vlak van gezondheid hebben beiden hun specifieke kwetsbaarheden. Het zal u misschien verwonderen dat bij vrouwen de doodsoorzaak nummer één hart- en vaatziekten zijn, terwijl mannen, veel meer dan vrouwen, sterven aan kankers. 16 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

17 Toegang en drempels Er is een verschil tussen toegang hebben tot iets en er controle over hebben. Men kan namelijk van iets gebruik maken, maar er verder niet over mogen meebeslissen. Denken we maar aan het openbaar vervoer. Dat wordt uitvoerig door senioren gebruikt, maar zij kunnen niet zelf beslissen waar een bus halt moet houden. Om een genuanceerd beeld te krijgen van de gendersituatie, gaat u dus best altijd na of de aanwezigheid van vrouwen/mannen betekent dat ze er enkel gebruik van maken of er ook controle over uitoefenen. Cijfers over gebruik en controle In onze samenleving hebben vrouwen gelijke toegang tot de universiteit ten opzichte van mannen, maar ze hebben er zeker geen gelijke controle over, aangezien slechts 7% van de professoren vrouwelijk is. Vrouwelijke senioren maken wel gebruik van auto s, maar die worden meestal door hun man bestuurd omdat ze zelf geen rijbewijs hebben. Bij de 65+-vrouwen, heeft slechts 37% een rijbewijs. Ze zijn daarin dus afhankelijk van hun man of van het openbaar vervoer. 17 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

18 Besluitvorming: inspraak en vertegenwoordiging Uw stem kunt u laten horen op verschillende plaatsen: in de politiek, op het werk, in een adviesraad. We zien dat mannen en vrouwen niet evenredig gebruik maken van deze mogelijkheden. Vrouwen hebben gemiddeld minder vrije tijd en hebben dus ook minder tijd ter beschikking om te zetelen in inspraakorganen. Maar ook in de politieke mandaten of in management functies zijn vrouwen over het algemeen erg ondervertegenwoordigd. In het laatste deel staan de cijfers per bedrijf en krijgt u dus een beeld van de M/V-verdeling in uw stadsbedrijf. Praktische behoeften en strategische belangen Als we kijken naar alle verschilpunten die hierboven werden vermeld, dan is het niet verwonderlijk dat mannen en vrouwen andere behoeften hebben. Hun kwetsbaarheden, opportuniteiten, drempels, enz. liggen ver uiteen. Om hierop een zicht te krijgen, is het belangrijk dat u een onderscheid maakt tussen praktische behoeften en strategische belangen. Doelstellingen worden vaak geformuleerd op basis van bestaande praktische behoeften. Zij spelen in op noden in het hier en nu, maar veranderen niets wezenlijks aan de bestaande ongelijkheid. Cijfers over besluitvorming Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in de besluitvorming van de stad Antwerpen. Er is maar 1 vrouwelijke schepen, en in de districtsraden zetelen 67% mannen en 33% vrouwen. Het hoogste bestuursorgaan (managementteam) van de stad wordt bevolkt door 12 mannen en 3 vrouwen. Voor adviesraden geldt er een wettelijke regeling dat maximaal 2/3 personen van hetzelfde geslacht mogen zijn. In Antwerpen wordt dit quota gehaald door de stedelijke adviesraden (jeugdraad, sportraad, cultuurraad, seniorenraad, Adoma*, allochtone overlegraad, Arosa*, en Gecoro*) doch de lokale adviesraden die advies geven aan de districtsraden, zijn lang niet allen conform die regel. Ook daar is er dus nog werk aan de winkel. * Adoma: adviesraad voor duurzame ontwikkeling en milieu Antwerpen Arosa: adviesraad ontwikkelingssamenwerking stad Antwerpen Gecoro: adviesraad voor ruimtelijke ordening 18 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS

19 Strategische belangen willen juist wel raken aan de mechanismen die ongelijkheden in stand houden. Zo zou de stad bij personeelsaanwerving plaatsen kunnen opvullen ongeacht het geslacht of de origine (praktische behoefte). Of, ze zou er juist voor kunnen kiezen om een roldoorbrekend personeelsbeleid in sommige sectoren te voeren (strategische belangen). Zo worden vrouwen bijvoorbeeld gestimuleerd om hogere management posities in te nemen (positieve acties). Beleid dat is gericht op praktische behoeften is vaak genderblind. Wanneer er bijvoorbeeld reeds een sterke voetballobby is, zal genderblind beleid vooral gericht zijn op het voorzien in hun praktische behoeften (bijkomende voetbalvelden, materiaal, enz.). Gendergevoelig beleid daarentegen zal nagaan wat de strategische behoeften zijn van de verschillende doelgroepen en zal dan bijvoorbeeld een specifiek roldoorbrekend sportaanbod voor hen uitwerken. Hoe weet u nu wat de praktische behoeften en strategische belangen van u populatie zijn? Daarvoor zijn 2 zaken nodig: Consultatie met de populatie zelf: Dit kan via middenveldorganisaties. Zorg er wel voor dat die de diversiteit in de samenleving weerspiegelen. Interne visievorming met beleidsmakers en politici: dit is een erg belangrijke stap aangezien empowerment en transformatie - dus het werken met strategische belangen - erg verschillend kan worden ingevuld door verschillende groepen. Hier moet men dus keuzes maken. We kunnen de gradaties van minder tot meer gendergevoelig beleid voorstellen op een continuüm met drie fasen. Hieronder wordt dit schematisch weergegeven. PRAKTISCHE BEHOEFTEN, STRATEGISCHE BELANGEN GENDERBLIND EMPOWERMENT Negatieve effecten Positieve bijdrage Positieve bijdrage vermijden, maar geen aan de bestaande aan een gelijkwaardige positieve bijdrage maatschappelijke situatie maatschappij (niet transformatief) (transformatief) Rekening houden met Beantwoorden aan Tegemoet aan rollen, maar peilt niet directe noden strategische belangen naar behoeften Belemmeringen opheffen (controle over) empowerment Rekening houden met Toegang verhogen Belemmeringen verkleinen de bestaande toestand, en capaciteiten verhogen maar geen toegang verhogen Stereotiep bevestigen Stereotiepen herkennen Stereotiepen doorbreken Geen inspraak en controle Beperkte inspraak en controle Inspraak en controle Risico ongelijkheden Op korte termijn Gelijkheid bevorderen op bevestigen behoeften bevredigen, lange termijn maar risico ongelijkheden bestendigen op lange termijn

20 Als we bijvoorbeeld kijken naar het uurtje vrouwen zwemmen, zien we dat de praktische behoeften van sommige allochtone vrouwengroepen kunnen botsen met de strategische belangen van de beleidsmakers. Deze vrouwen willen bijvoorbeeld niet in badpak zwemmen, of enkel zwemmen met vrouwelijke badmeesters of de ruimte afschermen voor voorbijgangers. Deze praktische behoeften staan haaks op de strategische belangen van beleidsmakers die juist willen dat deze vrouwen zich integreren in de samenleving en op gelijke wijze gebruik maken van de openbare voorzieningen zonder zich af te sluiten. Een compromis moet hier dus worden gevonden tussen de praktische behoeften en de strategische belangen. Dit vraagt een debat, intern en extern, waarin aan visievorming wordt gedaan. Bovenstaande elementen hebt u nodig om een divers beeld te creëren van de populatie waarmee u werkt. Ondertussen zal het duidelijk zijn geworden uit de cijfers dat de stad Antwerpen echt geen homogene poel is. We leven wel aan dezelfde stroom, maar stromen niet allemaal in dezelfde richting. Om toch boven water te blijven moet u dus als beleidsmaker de verschillende stromingen, zandbanken en stroomversnellingen in kaart brengen. Met de cijfers die we al vermeldden, hopen we u daarbij een eind op weg te hebben geholpen. Maar daarmee is het plaatje niet af. Wellicht kan u zelf uit uw eigen databanken nog nuttige aanvullingen doen. Tijd dus om daarin te duiken Argumenteer met cijfers: genderstatistieken Zoek de verschillen: pluis de bestaande statistieken uit Het verzamelen van gegevens is een belangrijke stap om een situatieschets te maken. Dankzij statistische gegevens krijgt men zicht op de feitelijke bestaande situatie. Het vormt tegelijkertijd een nulmeting van waaruit men vertrekt en dus een basis om latere gegevens mee te vergelijken. Een eerste set gegevens hebben we hierboven al geschetst. De cijfers die we in deze handleiding aanreiken vormen een kader. Als beleidsmaker moet u ook nog bijkomende gegevens over uw eigen beleidsdomein verzamelen. Elk bedrijf verzamelt data. Er worden talloze formulieren ingevuld en verspreid, cijfers worden geturfd en in tabellen gegoten, maar al te vaak blijven ze dan slapen op een harde computerschijf. Het aantal cijfers dat gepubliceerd raakt, is doorgaans maar het topje van de ijsberg in het land van de dataverzameling. Wanneer we dus praten over statistieken gendergevoelig maken, dan kunnen we in eerste instantie uit die bestaande bronnen putten. Wellicht kan u veel van de cijfers die uw bedrijf de afgelopen jaren publiceerde ook naar geslacht opsplitsen. De kans is groot dat 20 > M/V zkt GENDERGEVOELIGE BELEIDSMAKERS