Anesthesiologendagen. Thema 2009: Communicatie pag 5. Anesthesiegame. en publiekscommunicatie pag 10. Het geweten van de CKAP!

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Anesthesiologendagen. Thema 2009: Communicatie pag 5. Anesthesiegame. en publiekscommunicatie pag 10. Het geweten van de CKAP!"

Transcriptie

1 Nieuwsbrief van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie nr Anesthesiologendagen Thema 2009: Communicatie pag 5 Anesthesiegame Interview met Frans Meijman, hoogleraar medische wetenschaps- en publiekscommunicatie pag 10 Het geweten van de CKAP! Is wegkijken van onszelf te rijmen met ons geweten? pag 14 En verder: Goed in argumenteren en overtuigen Positionering van de anesthe sioloog in 1903 Wetenschap: Interview met Chistain Martini Een eureka-ervaring Geschiedenis: Totaal intraveneuze anesthesie 100 jaar oud NANCHO PGO-cursus voor tutoren Spoorloos 1

2 6e WETENSCHAPSDAG Presentatie van actuele klinische en fundamentele wetenschap binnen Nederlandse ziekenhuizen A N E S T H E S I O L O G I E 25 september 2009 De Reehorst Ede Gastsprekers: Monty Mythen & Steven Shafer Deadline indienen abstracts 2 juni NVA:

3 COLOFON INHOUD jaargang 5 nummer 2 mei 2009 Redactieraad J. Klein K.S.A.E. Liem J.W. Kallewaard C.J. van Oort S.A.B. Gijtenbeek Correctie The Language Lab Redactie Sandra Gijtenbeek Druk Graficiënt Printmedia, Laren De NVA Nieuwsbrief is een officieel orgaan van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie en wordt maximaal zesmaal per jaar gratis aan de leden toegestuurd. Deadline inzenden kopij voor volgende Nieuwsbrief: 14 september 2009 Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie opgericht 24 januari 1948 Bureau NVA Mercatorlaan BL Utrecht Correspondentieadres Postbus LB Utrecht Telefoon Algemeen nummer Patricia Liem Janine Spruit Sandra Gijtenbeek Marjolein Swinkels Judith van Oudheusden Voorwoord 4 Thema Communicatie 4 Anesthesiologendagen 5 Thema: Communicatie Goed in argumenteren en overtuigen 8 Jan Bijker (trainer Schouten & Nelissen) over de communicatieproblemen die anesthesiologen in een managementrol ervaren. Anesthesiegame 10 Cas van Oort in gesprek met Frans Meijman, hoogleraar medische wetenschaps- en publiekscommunicatie Positionering van de anesthesioloog in Uit een artikel in The Lancet blijkt dat we ons begin vorige eeuw al druk maakten over de positionering van de anesthesioloog Het geweten van de CKAP 14 Wat te doen als een zwaarwegend advies gegeven wordt waar niets mee wordt gedaan? De CKAP en haar geweten. Floor Haak Geschiedenis: Totaal intraveneuze anesthesie 100 jaar oud 15 Hans Pöll Wetenschap: Interview met Christian Martini 16 Christa Boer Een eureka-ervaring 19 Een boek dat al 15 jaar niet meer werd gedrukt en een overleden auteur, bracht Paul Elbers tot het uitbrengen van een nieuw boek over zuur-base evenwicht. NANCHO 21 Op 13 maart werd in Zeist voor de 4e keer NANCHO gehouden. Een verslag van een succesvolle bijeenkomst. Markus Klimek Wat verder ter tafel komt 23 PGO-cursus voor tutoren Spoorloos Fax nva@anesthesiologie.nl Website 3

4 oorwoord COMMUNICARE Om de vereniging in de toekomst nog beter te kunnen bedienen ben ik gestart met een opleiding junior communicatieadviseur bij SRM. De eerste PowerPoint sheet van de eerste les geeft de basis van de communicatietheorie weer: je hebt een zender, een boodschap die via een medium bij een ontvanger terechtkomt die vervolgens feedback geeft. Lijkt eenvoudig, zo op papier. Dat deze theorie in de praktijk niet zo eenvoudig werkt, blijkt al uit het feit dat er boekenkasten vol zijn geschreven over communicatie, en er al evenveel keuze is in communicatieopleidingen. Bovendien is deze basis van de communicatietheorie ontwikkeld ver voor het digitale tijdperk. Door de toegankelijkheid van informatie is de macht in communicatie verschoven van de zender naar de ontvanger. Inmiddels heeft 83 procent van de Nederlanders een internetverbinding. De zogenaamde informatieconsument bepaalt nu zelf welke informatie zij wanneer en op welke plek wil ontvangen. Ook zorgen technologische ontwikkelingen voor nieuwe manieren om te communiceren. Bent u al aan het twitteren? Communicatie is fascinerend, omdat het dynamisch is en iedereen er elke dag mee te maken heeft. Ik wilde u in dit voorwoord graag dé definitie van communicatie meegeven. Ook hier blijkt: het zijn er zoveel dat je een boek kunt volschrijven met alleen maar definities. Maar als we nu eens kijken wat communicatie letterlijk betekent, dan schept dat al heel wat duidelijkheid. Communicatie komt van Congressecretariaat Anesthesiologendagen het Latijnse werkwoord communicare wat letterlijk gemeenschappelijk delen betekent en dat is nu precies wat er tijdens Informatie de anesthesiologendagen registratie, abstracthandling gebeurt: het gemeenschappelijk en delen van kennis en kunde maar vooral ook expositie gezelligheid ondersteunende bedrijven. Sandra Gijtenbeek Congress & Meeting Services Holland Postbus ZG Liempde T F E anesthesiologendagen@congresservice.nl I 4

5 A A n k o n d I g I n g MEI m e i THEMA: Maastrichts Expositie & Congresscentrum MECC Maastricht 5

6 Anesthesiologendagen: een vooruitblik Ook dit jaar bieden de secties en commissies sessies met uiteenlopende interessante onderwerpen. Enkele secties lichten hier hun programma toe. CAGA Verdiepen tijdens de opleiding (vrijdag 15 mei uur) Bas Kostering, voorzitter Voor het eerst wordt dit jaar tijdens de Anesthesiologendagen een sessie speciaal voor aio s aangeboden. De CAGA heeft gekozen voor het thema: verdieping tijdens de opleiding. Een belangrijk thema omdat er volgens het huidige opleidingsplan al in het laatste jaar van de opleiding zes maanden besteed kan worden aan een bepaald aandachtsgebied (bijvoorbeeld kinderanesthesie, intensive care, neuroanesthesie of pijnbestrijding). Daarnaast wordt tijdens de sessie aandacht besteed aan de (on)mogelijkheid van de buitenlandse stage. Zeer actueel omdat het ministerie onlangs besloot dat de financiering van een buitenlandse stage door het Opleidingsfonds vergoed gaat worden. Alle NVA-leden zijn van harte welkom bij onze sessie. Nederlands Gezelschap voor Neuro-anesthesiologie Tussen klappen en clippen: een lastig aneurysma... SHT met longproblemen: waar liggen de prioriteiten?! (donderdag 14 mei uur) Markus Klimek, voorzitter Voor de aankomende Anesthesiologendagen heeft de sectie naar aanleiding van het succes van de interactieve casuspresentatie van vorig jaar weer twee instructieve casuspresentaties ingepland. Wij hopen weer op een goede opkomst en een inspirerende en intensieve discussie. Zie pag. 21 voor het volledige verslag van de NANCHO. Sectie Obstetrische Anesthesie Fever and epidural analgesia: a real problem? Sepsis therapy for the newborn: when and where? (donderdag 14 mei uur) Marco Marcus, voorzitter, en Xandra Schyns, secretaris Epidurale analgesie is normaal geassocieerd met een daling van temperatuur door redistributie van kernwarmte naar de periferie en vervolgens afgifte aan de omgeving. Bij epidurale analgesie tijdens de partus wordt echter juist stijging van temperatuur gezien. Andere factoren die hiermee worden geassocieerd zijn: nullipariteit, frequent vaginaal onderzoek, langdurige baring en langdurig gebroken vliezen. Voor de klinische praktijk is differentiatie met infectieuze temperatuurstijging van belang. Aanbeveling 7 uit de richtlijn Medicamenteuze pijnbehandeling tijdens de bevalling : Epidurale analgesie gaat gepaard met een verhoogde kans op maternale temperatuurstijging. De vrouw dient geïnformeerd te worden over het feit dat, afhankelijk van klinische bevindingen, bij het vaststellen van een temperatuur 38 ºC antibioticabehandeling nodig kan zijn, de kinderarts zonodig wordt geraadpleegd voor het neonataal sepsisprotocol en overplaatsing van de pasgeborene naar de afdeling neonatologie noodzakelijk kan zijn. Het wordt aanbevolen op lokaal niveau afspraken te maken over het te volgen beleid bij temperatuurstijging na epidurale analgesie. Deze aanbeveling uit de nieuwe richtlijn voor pijnstilling tijdens de partus is belangrijk. De oorzaken van deze temperatuurstijging en de gevolgen voor de barende vrouw zullen tijdens de Anesthesiologendagen besproken worden door dr. Wiebke Gogarten uit Münster. Zij is anesthesioloog en expert op dit gebied en lid van vele nationale en internationale commis- 6

7 sies. Wat deze temperatuursstijging inhoudt voor de pasgeborene, wordt uitgelegd door prof. Luc Zimmerman, kinderarts en neonatoloog in Maastricht. Ook hij is een internationale expert. Beiden zijn uitstekende sprekers. Cardioanesthesiologie Echocardiografie bij niet-cardiale chirurgie: wat heb ik er aan? (vrijdag 15 mei uur) Jan van Klarenbosch, voorzitter De sessie van de Sectie Cardio-anesthesiologie tijdens de Anesthesiologendagen 2009 is gegoten in de vorm van een pro-contradebat met als titel: Echocardiografie bij niet-cardiale chirurgie: wat heb ik er aan? Aan de hand van casuïstiek zal door experts met de zaal gediscussieerd worden over de plaats van echocardiografie in de algemeen anesthesiologische praktijk. Er bestaat toenemende interesse voor echocardiografie, maar is het van toegevoegde waarde in uw praktijk? En is het moeilijk te leren, en waar moet een goed onderzoek aan voldoen? Deze en andere vragen zullen aan de orde komen in een prikkelende en interactieve sessie. Wij hopen u in groten getale te mogen ontmoeten. CKAP en de Juridische Commissie Taakverschuiving en taakherschikking tijdens de anesthesiologendagen (vrijdag 15 mei uur) Op vrijdagmiddag 15 mei zullen de CKAP en de Juridische Commissie gezamenlijk een sessie verzorgen over het onderwerp taakherschikking. Na een korte (her)introductie van het onderwerp door de sessievoorzitters zal mr. G.P.M. (Gerda) Raas een voordracht houden over vorderingen en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de taakherschikking. Mevrouw Raas is senioradviseur van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. In die rol heeft zij aan de wieg gestaan van veel beleidsnotities van de Raad die ingrijpende gevolgen hebben voor de werkwijze binnen het veld van de Curatieve Gezondheidszorg. Bijvoorbeeld de notities over ziektekostenverzekeringen, taakherschikking, acute zorg, geneeskundige hulp bij ongevallen en rampen, de medische diagnose als voorbehouden handeling, arbeidsmarktplanning en de positie van professionals in de zorg. Daarnaast is zij is een van de belangrijkste stuwende krachten achter het concept van de Nurse Practitioner (NP) en de Physician Assistant (PA). Na het algemeen overzicht van ontwikkelingen rond taakherschikking door mevrouw Raas volgt een uitdieping van een specifiek onderwerp binnen de anesthesiologische praktijkvoering: De inzet van NP s en PA s voor de preoperatieve screening. Dit zal de vorm hebben van een pro-con debat over de stelling: Daartoe speciaal opgeleide Nurse Practitioners of Physician Assistants mogen zelfstandig (zonder enige bemoeienis van een anesthesioloog) de pre-operatieve screening van ASA 1 en ASA 2 patiënten verrichten. Een fervent voorstander (Dik Snijdelaar) zal argumenten aanvoeren waarom we als vereniging moeten overgaan tot het zelfstandig screenen van preoperatieve patiënten door NP s en PA s. Vervolgens zal een fervent tegenstander (Huub Spoormans) een pleidooi houden tegen de zelfstandige inzet van deze beroepsbeoefenaren bij de preoperatieve screening. Aansluitend aan de presentaties zal de zaal worden gevraagd zich voor of tegen de stelling uit te spreken. Daarna is er gelegenheid tot het stellen van vragen aan het panel van deskundigen, gevormd door de drie sprekers en de beide sessievoorzitters. 7

8 Tekst Sandra Gijtenbeek Goed in argumenteren en overtuigen De NVA organiseert in samenwerking met Schering-Plough en Schouten & Nelissen de training Management Essentials voor Anesthesiologen. Omdat leidinggeven alles te maken heeft met communicatie, vroegen we Jan Bijker (trainer) naar zijn ervaringen met anesthesiologen en communicatie. Voordat je de training gaf, had je toen al ervaring met gezondheidszorg? Ik heb negen jaar in een ziekenhuis gewerkt als opleidingsadviseur en hoofd P&O, dus ik ken de medische specialistenwereld. Het is mij toen opgevallen dat de communicatie tussen de ziekenhuisorganisatie en de medische staf vaak moeizaam verloopt. Met welke leerdoelen komt men naar de training? Wat ik tot nu toe telkens merk is dat de herkenning van elkaars problematiek zeer groot is. De meeste deelnemers ervaren problemen met communiceren bij de mensen aan wie ze leidinggeven, maar ook binnen de maatschap. Mensen willen graag weten hoe je zaken voor elkaar krijgt en hoe je bepaalde onderwerpen kunt bespreken zonder in een conflictsfeer te komen. Men ervaart dus problemen met de onderlinge communicatie, maar zeker ook met de raad van bestuur en collega s van andere medische specialismen. Tegen welke (communicatie)problemen loopt men aan in de organisatie? Opvallend is dat de meeste anesthesiologen zeer goed zijn in argumenteren en overtuigen. Wat vaak over het hoofd gezien wordt, is dat je meer bereikt als je de belangen van de ander onderzoekt, ontdekt en hieraan ook tegemoetkomt. Dus dat je soms beter een aansporende en/ of onderzoekende stijl kan hanteren. Je bereikt meer door oog te hebben voor de problemen en belangen van de ander. Veel mensen hebben de neiging alleen het eigenbelang te benoemen, terwijl het effectiever is het gemeenschappelijke belang te ontdekken. Tijdens de training worden daarom ook verschillende oefeningen gedaan waarbij het beïnvloeden en het onderhandelen centraal staan. Ook wordt er ruim aandacht besteed aan het geven van feedback. Dit is namelijk meer dan kritiek geven aan mensen. Het gaat erom dat je mensen bewust maakt welk effect hun gedrag op een ander heeft. Als dat lukt, kun je eenvoudiger bijsturen zonder dat iemand zich aangevallen voelt. Welke competenties zijn belangrijk voor anesthesiologen die leidinggeven? Omgevingsbewustzijn, oftewel wat voor context zie ik, wat is het belang van het bestuur, hoofd OK, enzovoort. Hier komt ook enig inlevingsvermogen bij kijken. Meer effectief communiceren. Het is belangrijk om je mening goed te verwoorden, maar ook dat je voor jezelf kunt opkomen. Beïnvloeden. Onderling accepteren medici geen opgelegde macht. Je zult dus andere manieren van beïnvloeden moeten aanwenden. Onderhandelen. Belangrijk om zaken voor elkaar te krijgen. Netwerken. Je bewust zijn van de formele en de informele organisatie. Je hebt de formele lijnen binnen de organisatie, dus de weg zoals die bedoeld is, maar waar je je niet altijd aan moet houden om zaken geregeld te krijgen. Je bereikt meer als je de informele organisatie ontdekt: hoe lopen de hazen hier, wie heeft wat voor het zeggen en hoe komen beslissingen nu echt tot stand. Nog tips voor anesthesiologen die de training (nog) niet hebben gevolgd? Het is leerzaam en nuttig om kennis te nemen van opvattingen over leiderschap en management. Dit is overigens ook een van de doelstellingen van de training, namelijk dat anesthesiologen ook op het gebied van management een goede gesprekspartner worden in de ziekenhuisorganisatie. Je ziet steeds vaker dat er binnen maatschappen gedragsregels worden afgesproken: hoe ga je met elkaar om, hoe geef je elkaar feedback en hoe doe ik aan zelfreflectie. Zo blijven zaken bespreekbaar zonder dat je in een conflictsfeer terechtkomt. 8

9 11 e Congres De anesthesioloog als pijnbestrijder Vlaamse Anesthesiologische Vereniging voor Pijnbestrijding in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie, sectie pijnbestrijding 12 december 2009 Centrum t Elzenveld, Antwerpen, België Programma: Praktische richtlijnen anesthesiologische pijnbestrijding gebaseerd op de klinische diagnose Voor meer informatie: 9

10 Anesthesiegame Tekst: Sandra Gijtenbeek Awareness, de epiduraal, de TOP-rapporten van de inspectie. Onderwerpen die recentelijk door de media zijn opgepakt en doorgegeven aan het publiek. Wachten tot de telefoon roodgloeiend staat of toch maar een persbericht op de website? Zijn wij werkelijk overgeleverd aan de grillen van de media? En wat is ons aandeel in de beeldvorming van het publiek over artsen? Bestuurslid Cas van Oort sprak met Frans Meijman, hoogleraar medische wetenschaps- en publiekscommunicatie. Meijman valt direct met de deur in huis: Beroepsbeoefenaren in de zorg zouden een veel actievere rol moeten vervullen in de media, dus niet alleen reageren als je aangevallen wordt. Alleen je mond opendoen als het geld in gevaar komt - dat is in het verleden vaak gebeurd - is onhandig met het oog op de beeldvorming. Op bepaalde punten zou je zelfs vooruit moeten lopen of er een bijdrage aan moeten leveren, er bekendheid aan geven aan of er een debat over voeren. De ruggenprik is een prachtig voorbeeld: alle betrokken beroepsgroepen hadden hierop vooruit kunnen lopen. Dit zijn ontwikkelingen die aan de gang zijn: het is beter na te denken over hoe we stellen ons daarover opstellen, in plaats van te wachten tot er een incident plaatsvindt. Tot welke groep je ook behoort, of je nu voor of tegen bent: je bent de beklaagde. Je moet nooit jezelf hoeven te verdedigen. Dat is de meest ongelukkig positie in de publieke sfeer. Amerikaanse collega s Meijman refereert aan een editorial in Anesthesiology1 van twee jaar geleden die hij ter voorbereiding op dit gesprek vond.. Hierin wordt gepleit voor een actiever persbeleid. De Amerikaanse collega s concluderen dat zij zich niet meer kunnen distantiëren van de samenleving en doen een oproep aan collega s om op een gestructureerde en systematische manier naar buiten te treden. Volgens het editorial zou elke maand op de website een inhoudelijk punt op het gebied van anesthesie geplaatst moeten worden met interessante informatie voor iedereen, dus niet alleen voor beroepsgenoten. Meijman: De behoefte aan een mediabeleid wordt dus ook door jullie Amerikaanse collega s erkend. Maar, je moet wel weten waar je aan begint. Het is natuurlijk een hele opgave om met grote regelmaat interessante informatie te publiceren. Positionering Van Oort informeert Meijman over de discussie binnen de vereniging over de positionering van de anesthesioloog. Van Oort: Wij willen ons profileren als de perioperatieve specialist. Deze zorgt ervoor dat een patiënt zonder gevaar, met goed vertrouwen en door kundige mensen door een operatie wordt geleid. Dat imago is lastig te bewerkstelligen als dat telkens wordt beïnvloed door zaken als geld, overheid enzovoort. Meijman: In de gedachtevorming en de discussie onderling is het woord imago een ongelukkig woord om in te blijven hangen. Als het over zorg gaat, is het op zijn minst goed om ook na te denken in termen als publiek vertrouwen. Het publieke vertrouwen is iets anders dat het persoonlijke vertrouwen dat mensen hebben in hun dokters of in hun ziekenhuis of apotheek. Publiek vertouwen is een kostbaar goed. Wat ik een uiterst riskante ontwikkeling vind, is dat als het staatstoezicht op de volksgezondheid nog even doorgaat op de wijze waarop men nu bezig is, dan werkt dat naar mijn idee ondermijnend voor het publieke vertrouwen in de zorg. Zij profileren zich dan wel als de beschermers van de zorg, maar als je alleen maar zaken aanwijst waarin artsen en ziekenhuizen tekortschieten 10

11 circuleert dat heersende beeld uiteindelijk in de media. Dit is volstrekt onnodig. Je kunt ook op tekortkoming wijzen door deze te verpakken in een minder negatief overkomende boodschap. Door ook te berichten over goede dingen. Er moet op zijn minst een soort compensatie zijn. Van Oort beaamt dat de beroepsgroep lijdt onder berichtgeving waarin telkens negatief wordt uitgehaald naar de artsen. En dat niet alleen. De rapporten van de inspectie verliezen hierdoor hun kracht. Daar heb je weer zo n rapport van de inspectie, is dan de reactie. Maar, zegt Van Oort, uit recente gesprekken die wij hebben gevoerd met de inspectie blijkt dat zij daar zelf ook mee worstelt. Dat besef is met name gekomen naar aanleiding van de berichtgeving rondom de IC s, die eerst moesten sluiten en toen weer open mochten blijven. Toch moet de inspectie de druk opvoeren om veranderingen teweeg te brengen. Zij hebben nu zelf aangegeven dat het wellicht beter is om in de toekomst niet meer de hele negatieve brei over de beroepsgroep uit te storten, maar zich te beperken tot het benoemen van de vijf grootste knelpunten en dan ook vijf punten te benoemen die wel heel goed gaan. Zwarte Piet Los van de rol van de inspectie, vervolgt Meijman, in de hele sfeer van communiceren over zorg zie je altijd dat iedereen elkaar de zwartepiet toespeelt. Journalistiek is alleen uit op sensatie, het publiek vraagt de verkeerde dingen, de overheid schiet tekort en geeft negatieve impulsen. Hier kun je lang mee doorgaan maar het helpt de zaak niet verder. Er is niet één hoofdoorzaak aan te wijzen. Je ziet aandacht, voor in dit geval anesthesiologie, met een zekere regelmaat ongelukkig uitpakken en niet bijdragen aan datgene waarvoor het bedoeld is, namelijk verbetering van de situatie, stimulering, enthousiasmering, saamhorigheidsgevoel, gevoel van veiligheid en vertrouwen. Het lijkt in deze interactie ongelukkig uit te pakken als je als belangrijkste centrale punt de ondersteuning of de ondermijning van het publieke vertrouwen in de zorg in het algemeen en in de anesthesiologie in het bijzonder neemt. En hoe kun je als beroepsgroep je daartegenover opstellen zonder direct een oorzakelijke factor aan te wijzen? Precies, bevestigt Van Oort, maar hoe doorbreek je dat nu? Door niet in het defensieve te blijven hangen of gewoon je mond te houden, antwoordt Meijman. Volgens Meijman kan een beroepsgroep twee dingen doen: of je hanteert een moderne variant van de ivoren toren- houding, namelijk de Beleid ten aanzien van de media moet breed gedragen worden binnen de eigen gelederen anesthesie is een geïsoleerd eiland in de samenleving, of je treedt actief naar buiten toe. Voor sommige medische specialismen is een actief mediabeleid minder relevant. Meijman: Kennelijk geldt dat niet voor de anesthesiologie, aangezien jullie zijn geschrokken van de mediaaandacht die sommige onderwerpen met zich meebrengen. Dat komt ook, vervolgt Van Oort, omdat calamiteiten die in ons vak voorkomen vaak verstrekkende gevolgen hebben. Je haalt direct de voorpagina. Dus, zegt Meijman, kan de NVA het zich niet permitteren alles stilzwijgend over zich heen te laten komen en zul je als vereniging aan zet moeten blijven. Dat betekent ook dat het beleid ten aanzien van de media binnen de eigen gelederen breed gedragen moet worden. Realiseer dan wel dat je nooit met kwalitatief slechte inhoud kunt komen. Leeg, plat of weinig doordachte informatie is voor media vaak een schot voor open doel. Dan kun je beter je mond houden. Maar, vraagt Van Oort, hoe kun je nu het zwartepietenspel in de vakbladen doorbreken? 11

12 Door je niet te laten verleiden om mee te gaan zwartepieten of je te verweren tegen aantijgingen of zaken door te spelen naar een ander, maar door aan zet te blijven in positieve zin, antwoordt Meijman. Volgens Meijman moeten artsen ook accepteren dat het er nu eenmaal bij hoort: hoge bomen vangen veel wind. Een praktische aanpak om regelmatig positief in de belangstelling te staan, is om mensen te mobiliseren die bedenken welke inhoudelijke elementen er binnen de anesthesiologie zijn, die tevens relevante kanten hebben voor de publieke sfeer. Meijman: Voor mijn part gaan jullie een anesthesiegame ontwikkelen. Het kunnen zaken zijn waarvan je denkt: nou ja, is dit nou het wezenskenmerk van ons vak? Een goed voorbeeld is de column van Victor Lamme in Morpheus. Hij noemt in zijn column een anesthesioloog de specialist op het gebied van bewustzijn. Natuurlijk zijn jullie dat niet, maar het is een mooie positieve brug tussen de anesthesie en de belevingswereld van grote delen van de bevolking. Van Oort: Het hoeft niet altijd diep wetenschappelijk te zijn. Nee juist niet, stelt Meijman. Kunst, games, als je er maar inhoudelijke aspecten mee kunt communiceren vanuit een positieve belevingswereld. Alleen, houd er rekening mee dat de achterban kan denken dat jullie de weg kwijt zijn. Van Oort: Het is altijd moeilijk om 1500 mensen dezelfde kant uit te laten kijken. Dat is onmogelijk, antwoordt Meijman. Het is wel belangrijk om eerst te ontdekken wat de leden bindt, wat je identiteit is. Welk beeld wil je naar buiten uitdragen? Een extern communicatiebeleid komt niet in de plaats van een intern communicatiebeleid en een extern communicatiebeleid kan niet zonder een optimaal functionerend intern communicatiebeleid. Het is een illusie om te denken dat je alle neuzen dezelfde kant op krijgt. Je moet je echter wel openstellen voor de achterban en niet voor de troepen uit lopen. Volgens Meijman hebben artsen vaak een negatiever beeld van zichzelf in de media dan er werkelijk is. Realityprogramma s bijvoorbeeld dragen wel degelijk bij aan positieve beeldvorming. Het zorgt voor een adoratie voor wat medici tegenwoordig kunnen. 1 Anesthesiology and the Press, James C. Eisenach, M.D.,* Timothy J. Brennan, Ph.D., M.D., Anesthesiology 2007; 107:8 Frans Meijman (1950) studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn artsexamen in 1976 deed hij wetenschappelijk onderzoek naar de lichamelijke gevolgen van abortus provocatus. In 1978 werd hij geregistreerd als huisarts. Na een verblijf in Afrika ging hij in 1979 werken als studentenarts aan de Universiteit van Amsterdam en in 1981 startte hij met collega s een huisartsgroepspraktijk in Amsterdam, waarin hij tot 2005 werkzaam is geweest. Van 1979 tot 1999 was hij verbonden aan het tijdschrift Huisarts en Wetenschap, vanaf 1985 als hoofdredacteur. Behalve vele kleinschalige onderzoeksprojecten gericht op de huisartspraktijk verrichtte hij onderzoek op het gebied van het medisch wetenschappelijk publiceren. Dit betrof vooral onderzoek naar redactionele beoordelingssystemen, bibliografische documentatie en effecten van wetenschappelijke publicaties. In 1993 promoveerde hij aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift Kleinschalig wetenschappelijk onderzoek in de huisartspraktijk. In 1999 werd hij vanwege de Stichting Van Walree Fonds van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen aan de faculteit der geneeskunde van de Vrije Universiteit benoemd tot bijzonder hoogleraar Biomedische wetenschapsvoorlichting en -journalistiek en de geschiedenis daarvan. Met ingang van oktober 2004 heeft hij bij het VU medisch centrum een aanstelling als strategisch hoogleraar medische wetenschaps- en publiekscommunicatie en de geschiedenis daarvan. 12

13 Positionering van de anesthesioloog in 1903? Onderstaand document is getraceerd door Hans Poll, lid van de Commissie Geschiedenis van de Anesthesiologie. Zoals u kunt lezen in onderstaand artikel uit The Lancet, maakten we ons in 1903 al druk over de positionering van de anesthesioloog. Ook wordt in dit artikel de toegevoegde waarde van het preoperatieve contact met de patiënt benadrukt. 13

14 Het geweten van de CKAP Commissie Kwaliteitsbewaking Anesthesiologische Praktijkvoering Floor Haak, voorzitter G De CKAP visiteert vakgroepen en maatschappen anesthesiologie. De visitatie is een peer review en de CKAP geeft een oordeel of de betreffende groep zorgdraagt voor kwaliteit. De visitaties worden steeds goed voorbereid en er ontstaat tijdens een visitatie altijd een dialoog tussen de commissie en de maatschap. De visitatie wordt vastgelegd in een rapport en daar staan aanbevelingen en adviezen in. Maar wat te doen als een zwaarwegend advies gegeven wordt waar niets mee wordt gedaan? Of er worden tijdens een visitatie hiaten in de kwaliteit van zorg waargenomen die echt niet door de beugel kunnen, wat dan? Het visitatierapport wordt volgens de overeenkomst medische staf door de maatschap opgestuurd naar de raad van bestuur en het stafbestuur. De raad van bestuur is verantwoordelijk voor de kwaliteit van zorg in het ziekenhuis. De overheid houdt toezicht op de kwaliteit van zorg. De raad van bestuur weet van het slechte rapport maar doet niets. En dan? De CKAP komt in conflict met haar geweten. De grootste politiek filosoof van de 20e eeuw, Hannah Arendt, heeft gewezen op de onschatbare waarde van dit morele kompas. Arendt wilde de moraal redden van vervlakking. Daartoe ontkoppelt ze die van de gemeenschap en koppelt de moraal aan het individu: De maatstaf voor goed en kwaad, het antwoord op de vraag Wat moet ik doen? hangt bij de uiteindelijke analyse niet af van gebruiken en gewoonten die ik deel met mensen om me heen en ook niet van hetzij goddelijke, hetzij menselijke oorsprong, maar van welke beslissing ik neem met betrekking tot mijzelf. 1 In wezen is moraal een uiterst persoonlijke aangelegenheid. Mensen zullen altijd met zichzelf moeten leven - aan jezelf valt niet te ontkomen - en derhalve komt moraal neer op een besluit of we dit na een bepaalde wetenschap nog kunnen. Is wegkijken van onszelf te rijmen met ons geweten? Wetenschappelijke verenigingen wordt verweten als gilden te functioneren, informatie wordt onder de pet gehouden. Bij moeilijke vragen sluiten de rijen zich. Visitaties zouden er niet zijn als maatschappen niet meewerken aan de bezoeken. De CKAP is onafhankelijk en geen hulpje van de IGZ en ze bestaat niet uit politieagenten die bonnen uitschrijven voor rijden door rood licht. De CKAP verzorgt een vorm Wij kunnen ons niet vrijpleiten van verantwoordelijkheid voor de zaken die wij aantreffen van intercollegiale toetsing in feite net zoals het Individueel Functioneren Medisch Specialist (IFMS) dat zal doen. De roep om transparantie in de zorg is echter groot. Ook de CKAP kan dus niet anders dan hierin meegaan en zich hoeden voor normverval. Wij kunnen ons niet vrijpleiten van verantwoordelijkheid voor de zaken die wij aantreffen. Wij zullen onze verantwoordelijkheid terug moeten nemen. De wijze waarop staat nog ter discussie en zal in de nabije toekomst haar beslag moeten krijgen. 1 Sebastien Valkenberg, Het laboratorium in je hoofd 14

15 eschiedenis TOTAAL INTRAVENEUZE ANESTHESIE 100 JAAR OUD Commissie Geschiedenis van de Anesthesiologie Hans Pöll, lid In 2009 viert het principe van de totaal intraveneuze anesthesie haar honderdste verjaardag. Dat klinkt misschien wat lang, zeker omdat de intraveneuze anesthetica die wij nu kennen van vlak voor en na de tweede wereldoorlog zijn. Pentothal en hexobarbitone werden voor het eerst gesynthetiseerd in Voor die tijd bestonden er eigenlijk alleen maar vluchtige inhalatieanesthetica, zoals ether, chloroform en chlorethylether. En morfine natuurlijk, maar dit werd als premedicatie en postoperatieve pijnbestrijding gebruikt. Narcose werd gegeven met inhalatieanesthesie. Dat neemt niet weg dat honderd jaar geleden ook al gezocht werd naar een alternatief voor de toediening via de luchtwegen. Het gedoe met gaasmaskers, waar de ether op gedruppeld moest worden, terwijl de patiënt tegenstribbelde wegens de vieze geur en de hele operatiekamer mee moest genieten, was ook toen al aanleiding om te kijken of de werkzame stof rechtstreeks in de bloedbaan kon worden toegediend. In november 1909 rapporteerde de Duitse chirurg Ludwig Burkhardt ( ) uit Würzburg hierover in het Münchener Medizinische Wochenschrift. Anesthesietijdschriften waren er nog niet in die tijd. Experimenten met narcose werden gepubliceerd in algemeen medische tijdschriften. Zijn techniek was als volgt. De patiënten kregen premedicatie in de vorm van scopolamine en morfine. Via een canule in een chirurgisch vrijgelegde vene liet hij een 5% etheroplossing (50 ml pure ether in 1000 ml fysiologische zoutoplossing) infunderen totdat het effect bereikt was: een slapende patiënt. Een kind had ongeveer 85 ml nodig om het tolerantiestadium te bereiken, een grote kerel 800 ml. Als de patiënt weer ging reageren op pijnprikkels werd als top-up 30 tot 70 ml geïnfundeerd. Men ging dus met doseringen werken. Als indicatie voor deze revolutionaire methode noemde Burkhardt patiënten met adem- en circulatiestoornissen, zwakke patiënten, operaties aan hoofd en hals en patiënten die teveel tegen inademing van ether protesteerden. Voor deze gevallen beschouwde hij de intraveneuze toediening van ether als de ungefährlichste und angenehmste Methode der Allgemeinnarkose. Ook had hij een sterkere 7% etheroplossing en chloroform geprobeerd, maar dat leidde in het merendeel van de gevallen tot hemolyse, zich uitend in hemoglobinurie. Industrie Net als nu stortte de industrie zich al snel op de nieuwe techniek. Om ether intraveneus toe te dienen bood de firma Down Brothers in Londen in zijn catalogus van 1914 een Apparatus for Intravenous Anaesthesia aan. Doseringen Een lang leven was de eerste intraveneuze anesthesietechniek niet beschoren. Al snel werd duidelijk dat intraveneuze toediening van ether vrijwel altijd tot trombose van het bloedvat leidde. Het principe was revolutionair maar moest, zoals zo vaak in de geschiedenis, wachten op het goede middel. 15

16 etenschap PERSEVERANZA Interview met drs. Christian H. Martini, afdeling Anesthesiologie, Leids Universitair Medisch Centrum te Leiden Mw. Christa Boer PhD, research-coördinator Perioperative Care, VU medisch centrum De afdeling Anesthesiologie van het LUMC is nationaal en internationaal bekend vanwege haar toonaangevende onderzoek rondom het thema Pijn & Pijnbestrijding. De afdeling herbergt echter ook onderzoekers die werkzaam zijn binnen de perioperatieve setting, waaronder drs. Christian H. Martini, aios in het derde jaar van de opleiding Anesthesiologie. Martini doet promotieonderzoek naar de relatie tussen perioperatieve glucosespiegels en postoperatieve morbiditeit en mortaliteit onder leiding van prof.dr. Albert Dahan en dr. M. Sesmu Arbous. Voor zijn promotieonderzoek heeft hij een AGIKO stipendium ontvangen van ZonMw, waardoor het mogelijk wordt om zijn opleiding af te wisselen met periodes waarin hij fulltime aan zijn onderzoek werkt. Een AGIKO stipendium is alleen weggelegd voor arts-onderzoekers die over een gevuld curriculum vitae beschikken. Aan Martini dus de vraag hoe hij ZonMw heeft kunnen overtuigen van zijn geschiktheid als AGIKO. Van student naar specialist in opleiding Martini heeft zijn studietijd gevuld met veel extracurriculaire activiteiten, waaronder een jaar bestuur bij de Medische Faculteit der Leidse Het is leuk om de arts-patiënt relatie eens van een andere kant te zien. Bovendien besef je dat achter een artikel heel veel inspanningen verborgen zit. Studenten (MFLS). Dit bestuursjaar gaf hem de mogelijkheid om ervaring op te doen met projectmanagement, opbouw en onderhoud van -netwerken en people management. Een geweldige ervaring die achteraf de investering van een verloren studiejaar ruimschoots compenseert. Daarna kwam hij eigenlijk toevallig in contact met prof.dr. Frits R. Rosendaal, hoogleraar Klinische Epidemiologie, in het bijzonder van hemostase en trombose en winnaar van de Spinozaprijs in Via prof. Rosendaal was het mogelijk om database onderzoek te doen naar de relatie tussen genetische varianten van stollingsfactoren en cardiovasculaire complicaties wat resulteerde in drie high impact artikelen. In deze periode ontwikkelde hij liefde voor het doen van wetenschappelijk onderzoek. Het is leuk om de arts-patiënt relatie eens van een andere kant te zien. Bovendien besef je dat achter een artikel heel veel inspanning verborgen zit. Martini, die een Italiaanse vader heeft, vertrok vervolgens naar Italië om te onderzoeken of hij zijn carrière in dit land wilde voortzetten. Hoewel hij met veel elan werd ontvangen werden zijn dromen niet verwezenlijkt. De stereotype Italiaanse chaos en gebrek aan structuur in de klinische zorg maakten dat hij uiteindelijk Nederland verkoos als thuisbasis. Na de start met zijn co-schappen was hij op zoek naar een klik met één van de geneeskundige specialismen, maar die bleef uit. Met de Anesthesiologie had hij toen nog geen ervaring, omdat het vak te onzichtbaar is in het curriculum geneeskunde. Hij overwoog te beginnen als Secretaris van de Raad van Bestuur van het Leids Universitair Medisch Centrum, maar de semi-arts stage binnen de afdeling Anesthesiologie bracht daar verandering in. Tijdens mijn co-schappen was ik in de OK aan de operatietafel meer geïnteresseerd in wat er aan de andere kant van de doeken gebeurde dan in het operatiegebied. Voor ik definitief een bestuurlijke richting insloeg, moest ik van mijzelf eerst 16

17 nader kennismaken met de Anesthesiologie. Martini was onmiddellijk enthousiast en besloot te solliciteren naar een opleidingsplaats tot anesthesioloog. Zijn gebrek aan klinische ervaring werd gecompenseerd met een uitgebreid curriculum vitae, wat resulteerde in een opleidingsplaats Anesthesiologie in AGIKO stipendium Ieder jaar ontvangen twintig talentvolle artsonderzoekers een AGIKO stipendium van ZonMw. Het AGIKO stipendium maakt het mogelijk om de opleiding tot specialist te combineren met onderzoek. ZonMw stelt als voorwaarde dat in de opleiding minstens één jaar Misschien is de AGIKO constructie voor de Anesthesiologie niet het meest geschikt aan onderzoek wordt besteed, waardoor de opleiding minimaal zes jaar duurt. Het idee voor een AGIKO aanvraag door Martini ontstond nadat een collega-anesthesioloog contact had gehad met prof.dr. Rosendaal. Uit deze ontmoeting kwam het idee naar voren om een onderzoeksproject op te zetten rondom het thema perioperatieve glucosespiegels en postoperatieve morbiditeit en mortaliteit. Ondanks de grote studies binnen de Intensive Care setting van onder andere prof.dr. Greet van den Berghe, is het tot op heden nog steeds onduidelijk of een strikte perioperatieve glucoseregulatie inderdaad bijdraagt aan verlaging van de morbiditeit en mortaliteit. De recente studie in de New England Journal of Medicine van de NICE-SUGAR onderzoekers laat namelijk zien dat een te strikte glucosecontrole op de IC de mortaliteit eerder zou kunnen verhogen. Daarbij zijn de gegevens die binnen een IC setting zijn verkregen moeilijk te extrapoleren naar de perioperatieve setting onder niet IC geïndiceerde diabetici. De studie van Martini is daarmee zeer relevant, en mede daarom ondersteunt ZonMw zijn project. Martini vindt de AGIKO constructie echter niet altijd gemakkelijk. De opleiding tot anesthesioloog is eigenlijk te gevuld om tijd te besteden aan gedegen onderzoek. Er wordt van je verwacht dat je binnen twee jaar onderzoek doet en promoveert, en dit is vooral moeilijk haalbaar wanneer je een grote epidemiologische studie doet. Martini vervolgt: Misschien is de AGIKO constructie voor de Anesthesiologie niet het meest geschikt. Mijn twee directe voorganger AGIKO s hebben over hun opleiding en promotie dan ook langer gedaan dan de voorgeschreven 5+2 jaar. Ook al is onderzoek doen erg leuk, het vergt wel veel doorzettingsvermogen wanneer je er niet alle tijd van de wereld aan kunt besteden. Daarnaast heeft Martini ervaren dat onderzoeksvragen altijd veel zijsporen kennen, en het dus erg belangrijk is om te focusseren. Hij weet maar al te goed dat onderzoek doen heel frustrerend kan zijn, zeker wanneer er geen vast referentiekader is. Ook geeft hij aan dat goede begeleiding in deze fase een cruciale rol speelt. De beperkingen van het huidige klinische onderzoeksklimaat Martini vergelijkt een strikte perioperatieve glucoseregulatie van 4-6 mmol/l met de reguliere behandeling in patiënten die een operatieve ingreep ondergaan. Het betreft geen IC patiënten of patiënten die in dagbehandeling zijn opgenomen. Martini onderzoekt de effecten van de strikte glucoseregulatie op de gezond heid sto e - stand na 30 dagen en een jaar postoperatief. Daarnaast is hij geïnteresseerd in het effect van de behandeling op de duur van de ziek e n hu i s opn a me, de incidentie van h y p o g l y c e m i ë n, stollingsfactoren en infecties. Hij heeft echter moeite met de inclusie van patiënten. Martini zou graag samenwerken met andere klinieken om de inclusie te verbeteren, maar het gebrek aan personele ondersteuning in andere klinieken maakt dit vaak onmogelijk. De strikte glucoseregulatie vergt dat patiënten intensief in de gaten dienen te worden gehouden. Hoewel het gebruik van een continue glucosemeter met alarm al veel werk heeft weggenomen is het lastig voor een verpleegkundige op de verpleegafdeling om 17

18 onderzoekspatiënten zo intensief in de gaten te houden dat hypoglycemiën op tijd worden onderkend. Het uitvoeren van een grote prospectieve gerandomiseerde studie is daarmee bijna onmogelijk geworden, zeker wanneer het onderwerp niet interessant genoeg is voor support vanuit de industrie. Martini is net terug uit de periferie en kan zich nu een aantal maanden fulltime voor het onderzoek inzetten. Hij hoopt dat hij deze periode kan gebruiken om de infrastructuur te verbeteren waardoor het onderzoek beter gaat lopen. Draagvlak voor jonge onderzoekers Martini werkt binnen een afdeling waar onderzoek een centrale rol speelt. De groep van Albert Dahan doet toonaangevend onderzoek en heeft internationaal veel bekendheid verworven met studies naar opiaten. Het onderzoek naar perioperatieve glucoseregulatie vormt voor de afdeling een aparte onderzoekslijn. Het is voor Martini wel eens lastig om een sparringpartner te vinden om zijn onderzoek mee te bespreken. Naast zijn directe en indirecte begeleiders zoekt hij dan ook contact met vrienden die allemaal bezig zijn met een promotietraject. Van hen hoor je belangrijke informatie die kan bijdragen aan het succes van je onderzoek. Het is jammer dat er binnen de afdeling geen collega aios zijn die in eenzelfde proces zitten als hij. Juist in het LUMC dat propageert dat promoveren bijdraagt aan je carrière als academicus en waar het doen van onderzoek vanaf de basisopleiding geneeskunde wordt gestimuleerd, zou het aantal promovendi in de anesthesiologie omhoog moeten. Zelf geeft hij aan dat er voor een promotie binnen een klinische setting drie factoren noodzakelijk zijn. Allereerst betreft dit het creëren van een degelijke infrastructuur binnen de afdeling voor het doen van onderzoek. Deze structuur houdt tevens in dat de afdeling investeert in het aanstellen van een fulltime senior onderzoeker die een tussenlaag vormt tussen promovendus en professor en verantwoordelijk is voor de dagelijkse supervisie. Ten tweede is het belangrijk dat er support is in de vorm van geld en tijd vanuit de afdeling. Als laatste suggereert Martini dat het onderzoek ingebed moet zijn in de onderzoeksstructuur van het ziekenhuis, bijvoorbeeld door aanmelding van het onderzoek bij een onderzoeksinstituut. Martini: Onderzoekers hebben hierin ook een eigen verantwoordelijkheid. Door aan zoveel mogelijk mensen kenbaar te maken wat je precies onderzoekt, krijg je vanuit onverwachte hoeken feedback. Hierdoor gaat je onderzoek veel meer leven en worden onverwachte wegen opengebroken. Hoewel de NVA de eerste stappen aan het zetten is die moeten leiden tot het ondersteunen van bovengenoemde factoren is er nog een lange weg te gaan. Het komt nu vooral aan op doorzettingsvermogen, maar daar blinkt Martini gelukkig in uit! Mocht u geïnteresseerd zijn in meer informatie over het onderzoek van Christian Martini dan kunt u een mail sturen naar: c.h.martini@lumc.nl. Website Research Anesthesiology University Medical Center Utrecht Please visit our new website: 18

19 Een eureka-ervaring! Tekst Sandra Gijtenbeek Zelf praat hij erover alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Paul Elbers aios anesthesiologie in het St Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein, bracht samen met vakgenoten niet alleen een boek uit over het zuur-base-evenwicht maar regelt ook de verkoop en distributie. De interesse in het zuur-base-evenwicht werd bij Elbers gewekt toen hij betrokken was bij een project dat ging over zenuwschade bij ischemie. Elbers: Een hypothese was dat acidose misschien zou beschermen tegen de effecten van ischemie, dus ik moest kijken naar het zuur-base-evenwicht. Ik kwam er al vrij snel achter dat ik met de huidige aangeleerde methode in cirkeltjes zat te redeneren. ook geïnteresseerd bleken in de methode van Stewart. Hij besloot daarom de kopieën van de tekst op internet te zetten. Elbers: Ik heb daar eerst toestemming voor gevraagd. Dat was nog een heel gedoe. Het copyright was verlopen en de rechten waren via de toenmalige uitgever weer overgegaan naar de weduwe van Stewart. Zij woont in Amerika op Orca Island (Seattle) en Op zoek naar antwoorden speurde Elbers het internet af en stuitte op twee websites waar laaiend enthousiaste verhalen stonden over de methode van Stewart. Elbers: Uit die informatie bleek dat je met zijn methode veel nauwkeuriger kon verklaren hoe dat zuur-base-evenwicht tot stand komt. Helaas stond er niet bij hoe het werkte en hoe je het moest toepassen. De volgende teleurstelling was dat op een van de websites stond dat het boek al 15 jaar niet meer werd uitgebracht en de bedenker, Peter Stewart, reeds was overleden. Pogingen om het originele boek te traceren draaiden op niets uit. De tijd verstreek en Elbers was het boek al bijna weer vergeten totdat hij tijdens een vakantie in Ierland een bezoek bracht aan de universiteitsbibliotheek. En daar stond het originele boek! Ik had een soort eureka-ervaring, vertelt Elbers enthousiast, ik ben het boek direct gaan kopiëren en gaan lezen, ik vond het gelijk briljant! Ondanks dat deze methode is gebaseerd op een aantal wiskundige vergelijkingen en daarom enig wiskundig inzicht nodig is, wist Stewart het op een heel eenvoudige manier uit te leggen. Inmiddels was het twee jaar later en Elbers maakte steeds vaker contact met beroepsgenoten vanuit de anesthesie en intensive care die gaat daar nog wel eens naar de bibliotheek, waar zij een adres heeft. Ik kwam daarachter doordat in het dankwoord van het oorspronkelijke boek staat dat zij de bibliotheek daar heeft opgericht. Vervolgens heb ik dus de bibliotheek aangeschreven en zo haar adres kunnen achterhalen. Toen de tekst eenmaal op internet stond, ontving hij vanuit de hele wereld s met het verzoek meer uit te leggen over de methode. Elbers: De theorie was er wel, maar de klinische toepassing bleef moeilijk. In de loop der jaren is het idee ontstaan om het boek opnieuw uit te geven en ook nieuwe hoofdstukken te 19

20 schrijven gericht op toepassing van de methode in de klinische praktijk. Uiteindelijk is het boek met twintig auteurs geschreven. Dit zijn allemaal mensen die over de methode van Stewart artikelen hebben geschreven, onderzoek hebben gedaan of de methode actief hebben gepropageerd binnen hun eigen kliniek. Voor wat betreft de praktische uitvoering: Elbers vormt met een viertal beroepsgenoten een consortium dat zorgdraagt voor de totstandkoming. Het leuke is dus, vertelt hij, dat het boek is ontstaan vanuit een drive binnen een beroepsgroep en niet omdat een uitgever denkt dat er misschien een markt voor is. Recentelijk is er een analysemethode ingebouwd in onze website. Je kunt hier gegevens invoeren van een patiënt om vervolgens advies te krijgen op basis van de Stewart-methode. Uit de hele wereld ontvangen we tien tot twintig aanvragen per dag van beroepsgenoten die hun patiënten medisch niet begrijpen. Soms nemen we contact op om ze verder te helpen. Sinds het uitbrengen van het boek worden er via de website ( 150 exemplaren per maand verkocht over de hele wereld. In maart is tijdens het IC-congres in Brussel het boek officieel gelanceerd. Wat collega s ervan vinden? Elbers: Mensen aarzelen in het begin deze methode te gebruiken, vinden het ingewikkeld. Je leert iets wat je eigenlijk al weet, maar dan op een heel andere manier. Je moet de methode die je hebt geleerd even helemaal vergeten. Als je de methode eenmaal onder de knie hebt, ontdek je een dieper inzicht. Elbers: We hebben verder niet veel hoeven doen om het bekend te maken, de wereld lijkt er nu klaar voor... Edited by John A Kellum Paul WG Elbers Stewart s Textbook of Acid-Base Kijk voor meer informatie op: 20

Presenteren & Promoveren 2014

Presenteren & Promoveren 2014 Presenteren & Promoveren 2014 Een training voor promovendi De dissertatie is af. Het was een klus, maar de manuscriptcommissie heeft haar goedkeuring gegeven. De datum voor de promotie is al weken bekend.

Nadere informatie

Handleiding Veiligheidsrondes

Handleiding Veiligheidsrondes Utrecht, maart 2006 Handleiding Veiligheidsrondes Project Veiligheidsmanagement Bouwen aan Veiligheid in de Zorg Auteurs: drs. I. van der Veeken, drs B. Heemskerk, E. Nap Inleiding Niet alleen de Raad

Nadere informatie

Handleiding Veiligheidsrondes

Handleiding Veiligheidsrondes Utrecht, maart 2006 Handleiding Veiligheidsrondes Project Veiligheidsmanagement Bouwen aan Veiligheid in de Zorg Auteurs: drs. I. van der Veeken, drs B. Heemskerk, E. Nap Inleiding Niet alleen de Raad

Nadere informatie

Communiceren met de achterban

Communiceren met de achterban 1 Communiceren met de achterban Je wilt weten hoe je het beste communiceert met de achterban. Je wilt direct aan de slag en snel resultaten. Je hebt een hoe-vraag. Zoals iedereen. Maar als je werkelijk

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen. Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen

Nadere informatie

Young People Coaching Experience

Young People Coaching Experience Hét loopbaanprogramma voor Young Professionals Young People Coaching Experience In 5 stappen naar je ideale baan! Ga jij met tegenzin naar je werk? Heb je er genoeg van om werk te doen dat niet bij je

Nadere informatie

1 Leren op de werkplek

1 Leren op de werkplek 1 Leren op de werkplek Wat is leren op de werkplek? Om dit te verduidelijken onderscheiden we in dit hoofdstuk twee vormen van leren: formeel en informeel leren. Ook laten we zien welke vormen van leren

Nadere informatie

Coöperatief Vergaderen

Coöperatief Vergaderen Coöperatief Vergaderen Een complete aanpak voor actief vergaderen met betrokken deelnemers Dr. Spencer Kagan Met Betty de Jaeger en Dook Kopmels Inhoud Hoe dit boek tot stand kwam 4 Voorwoord 5 Hoofdstuk

Nadere informatie

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Gebaseerd op ervaringen die ik opdeed in meer dan 10 verschillende ziekenhuizen Mirjan van der Meijden Zorginformatisering Vooraf In

Nadere informatie

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs

Nadere informatie

The Symphony triple A study

The Symphony triple A study Patiënten informatie en toestemmingsverklaring The Symphony triple A study USING SYMPHONY AS AN ADJUNCT TO HISTOPATHOLOGIC PARAMETERS WHEN THE DOCTOR IS AMBIVALENT ABOUT THE ADMINISTRATION AND TYPE OF

Nadere informatie

Enquête stichting Parentes Zoetermeer

Enquête stichting Parentes Zoetermeer Enquête stichting Parentes Zoetermeer In de afgelopen weken hebt u de mogelijkheid gehad om d.m.v. onze enquête uw stem te laten horen over diverse punten die spelen binnen onze stichting Parentes. In

Nadere informatie

Overtuigend en Ontspannen Presenteren

Overtuigend en Ontspannen Presenteren Overtuigend en Ontspannen Presenteren voor technische professionals 20 juni 2013 Jullie doelen? Workshop Presenteren Minder zenuwen bij presentaties Makkelijker contact met het publiek Wat wél en beter

Nadere informatie

De anesthesioloog en de snijdend specialist zijn tezamen verantwoordelijk voor de preoperatieve zorg.

De anesthesioloog en de snijdend specialist zijn tezamen verantwoordelijk voor de preoperatieve zorg. ANESTHESIOLOGISCHE ZORGVERLENING (2004) PREOPERATIEVE ZORG De anesthesioloog en de snijdend specialist zijn tezamen verantwoordelijk voor de preoperatieve zorg. Doel Het doel van het anesthesiologische

Nadere informatie

Alles weten over uw aandoening

Alles weten over uw aandoening n i e u w s b r i e f In de schijnwerpers: Lydia Geluk, Senior Het is erg inspirerend om te werken met ons team van internationale collega s en medisch specialisten van over de hele wereld, allemaal met

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Belbin Teamrollen Vragenlijst

Belbin Teamrollen Vragenlijst Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen

Nadere informatie

Contacten die het verschil maken

Contacten die het verschil maken n ie u w s b r ie f Spotlight on Anke Van Der Heijden, Case Manager FOCUS VAN DE MAAND: Contacten die het verschil maken de best doctors stichting: in Mei 2014 Ik hoor regelmatig van patiënten dat ze het

Nadere informatie

Intuïtie in de geneeskunde

Intuïtie in de geneeskunde Intuïtie in de geneeskunde 1 De Tijdstroom uitgeverij, 2011. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede. De Tijdstroom uitgeverij BV,

Nadere informatie

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op

Nadere informatie

LEIDRAAD KWALIFICERING CHIRURGIE BIJ KINDEREN IN ALGEMENE ZIEKENHUIZEN

LEIDRAAD KWALIFICERING CHIRURGIE BIJ KINDEREN IN ALGEMENE ZIEKENHUIZEN LEIDRAAD KWALIFICERING CHIRURGIE BIJ KINDEREN IN ALGEMENE ZIEKENHUIZEN 2007 Deze notitie is tot stand gekomen vanuit een samenwerkingsverband tussen onderstaande verenigingen en secties: NVKCh SKAZ SCK

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

Overtuigend en Ontspannen Presenteren

Overtuigend en Ontspannen Presenteren Overtuigend en Ontspannen Presenteren 24 november2015 Jullie doelen? Training Presenteren Minder zenuwen bij presentaties Makkelijker contact met het publiek Wat wél en beter niet te zeggen Meer JA s van

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Wees duidelijk tegen je klanten

Wees duidelijk tegen je klanten Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk De Werkgroep Vorming en Toerusting ontwikkelde een programma voor de parochies om te benutten bij de promotie dvd en het artikel Alles is genade uit het Identiteitsnummer

Nadere informatie

Post-hbo opleiding psychosociale zorg door oncologieverpleegkundigen

Post-hbo opleiding psychosociale zorg door oncologieverpleegkundigen mensenkennis Ik heb ruime ervaring, maar door deze opleiding heb ik me gerealiseerd dat de zorg voor de patiënt beter kan. Post-hbo opleiding psychosociale zorg door oncologieverpleegkundigen Psychosociale

Nadere informatie

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende

Nadere informatie

Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen

Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen Nurse Academy lustrumcongres 2014 Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen Amersfoort, 17 november 2014 Jos de Munnink, gespreksleider moreel beraad GGNet Contact: j.demunnink@ggnet.nl

Nadere informatie

Help, ik zit in de OR! Meer dan 200 Gouden tips voor de ondernemingsraad

Help, ik zit in de OR! Meer dan 200 Gouden tips voor de ondernemingsraad Help, ik zit in de OR! Meer dan 200 Gouden tips voor de ondernemingsraad De Gouden tips serie is in 2014-2016 verschenen op www.schateiland.com, op OR TV (Youtube) en in OR Rendement. Walter Landwier Help,

Nadere informatie

HOOFDSTUK VI. KWALITEITSVISITATIEREGLEMENT

HOOFDSTUK VI. KWALITEITSVISITATIEREGLEMENT HOOFDSTUK VI. KWALITEITSVISITATIEREGLEMENT Doel Artikel 61 De Commissie Kwaliteitsvisitatie heeft tot doel het bevorderen van de kwaliteit van de anesthesiologische praktijk in Nederland door middel van

Nadere informatie

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering

Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering

Nadere informatie

Vraag 1 Corné geeft in deze scène feedback aan Mirjam. Leg uit waarom dit feedback is. Typ het antwoord in in het antwoordformulier.

Vraag 1 Corné geeft in deze scène feedback aan Mirjam. Leg uit waarom dit feedback is. Typ het antwoord in in het antwoordformulier. Vragen bij Feedback geven en ontvangen Vraag 1 Corné geeft in deze scène feedback aan Mirjam. Leg uit waarom dit feedback is. Vraag 2 Welke twee functies heeft feedback en hoe herken je deze functies in

Nadere informatie

In gesprek met medewerkers over verzuim

In gesprek met medewerkers over verzuim TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. In gesprek met medewerkers over verzuim Inhoud 1. verzuim bespreken met medewerkers Het is belangrijk

Nadere informatie

De MS van Tess Als elke dag onzeker is

De MS van Tess Als elke dag onzeker is Morgen gaan we naar de huisarts, zegt haar moeder s middags. Ik weet niet wat er met je is. Je bent zo moe de laatste tijd. En nu heb je ook nog last van je oog. De juf zegt dat ik misschien een bril moet,

Nadere informatie

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling.

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Leerzaam, leuk, nieuwe contacten opgedaan, nieuwe ideeën. Het open Space concept is geweldig. Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Ontspannen maar

Nadere informatie

Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan?

Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Eerste druk, 2014 2014 Henri Pieter www.henripieter.nl Schilderij cover: Irma Boogh-van der Burg isbn: 9789048433735 nur: 860 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

EPA s in de opleiding anesthesiologie

EPA s in de opleiding anesthesiologie EPA s in de opleiding anesthesiologie Invitational Conference Opleidingsplannen 23 juni 2015 Dr. Reinier Hoff Opleider anesthesiologie UMC Utrecht Redenen voor verandering Anesthesiologie niet in de volle

Nadere informatie

Workshops VNVA in het kader van het NVR project 154 Doorbreek huiselijk geweld; Praat erover

Workshops VNVA in het kader van het NVR project 154 Doorbreek huiselijk geweld; Praat erover Workshops VNVA in het kader van het NVR project 154 Doorbreek huiselijk geweld; Praat erover Doelgroep: huisartsen en overige belangstellenden Methode: interactieve workshops Ontwikkeling workshops: Radboud

Nadere informatie

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband?

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband? Participatief leiderschap Hoe leid je een samenwerkingsverband? Mr. Drs. Lucien Stöpler Justice in Practice December 2014 Participatief leiderschap: Hoe leid je een samenwerkingsverband? 2014 Justice in

Nadere informatie

Hup AIOS Hup. Hoe bevorder je een actief leerproces?

Hup AIOS Hup. Hoe bevorder je een actief leerproces? Hup AIOS Hup Hoe bevorder je een actief leerproces? Voorstellen Lia Fluit Onderwijskundige Radboudumc Marijn Janssen Aios interne geneeskunde, Radboudumc 15 december 2015 Hup AIOS Hup 2 Disclosure belangen

Nadere informatie

Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl. Begeleiden van pabostudenten

Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl. Begeleiden van pabostudenten Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl Begeleiden van pabostudenten Dit stuk geeft je handvatten bij de begeleiding van een pabostudent. Als

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Algemeen klinisch fysicus in opleiding

Algemeen klinisch fysicus in opleiding Algemeen klinisch fysicus in opleiding ir. Mariken Zijlmans Beroepsoriëntatieavond voor Biomedisch Technologen (in opleiding) 17 september 2012 Curriculum Vitae ir. Mariken Zijlmans 30 jaar Algemeen Klinisch

Nadere informatie

Verpleegkundige in opleiding

Verpleegkundige in opleiding Volg je hart, gebruik je hoofd Verpleegkundige in opleiding Opleiding verpleegkunde Zoek je zinvol werk en wil je graag voor mensen zorgen? Word dan verpleegkundige! Kom naar VUmc. Wij zijn je ideale partner

Nadere informatie

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL Bij werken, zowel betaald als vrijwillig, hoort leiding krijgen of leiding geven. De vraag wat effectief leiderschap is houdt dan ook veel mensen bezig. De meningen hierover

Nadere informatie

BE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma

BE HAPPY. 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma BE HAPPY 90-dagen Goed Gevoel conditionering programma Alle rechten voorbehouden. Geen deel van dit boek mag worden gereproduceerd op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Nadere informatie

PATIËNTENPARTICIPATIE IN EEN PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS Betekenisgevende processen

PATIËNTENPARTICIPATIE IN EEN PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS Betekenisgevende processen PATIËNTENPARTICIPATIE IN EEN PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS Betekenisgevende processen Door Annelies Verkest Verpleegkundig specialist Kliniek Sint-Jozef Pittem Inhoud van de presentatie 1. Totstandkoming 2.

Nadere informatie

Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot. Januari 2015

Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot. Januari 2015 Resultaten eerste peiling digitaal burgerpanel Externe communicatiemiddelen gemeente Oirschot Januari 2015 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Resultaten... 4 2.1 Onderzoeksverantwoording... 4 2.2 Hoe tevreden

Nadere informatie

Inleiding 2. Wie is Christine? 4. Tip 1: Houd het doel van feedback voor ogen 5. Tip 2: Richt feedback op gedrag, niet op de persoon 6

Inleiding 2. Wie is Christine? 4. Tip 1: Houd het doel van feedback voor ogen 5. Tip 2: Richt feedback op gedrag, niet op de persoon 6 Inhoudsopgave Inleiding 2 Wie is Christine? 4 Tip 1: Houd het doel van feedback voor ogen 5 Tip 2: Richt feedback op gedrag, niet op de persoon 6 Tip 3: Geef feedback over uw waarneming en vermijd interpretaties

Nadere informatie

Personal Branding voor Ingenieurs

Personal Branding voor Ingenieurs Personal Branding voor Ingenieurs 8 juni 2012 Lustrumsymposium Jullie doelen - succesvolle loopbaan - een baan vinden - de allerbeste zijn? - Saskia Slotboom 2012 2 Personal Branding Tools en praktische

Nadere informatie

Feedback. in hapklare brokken

Feedback. in hapklare brokken Feedback in hapklare brokken Jan van Baardewijk Zorgteamtrainer Op zorgteamtraining.nl is de meest recente versie van feedback gratis beschikbaar. Mocht je willen weten of je de meest recente versie hebt,

Nadere informatie

Ontwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling

Ontwikkeling. Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Opleiding Persoonlijke Ontwikkeling Waarom? Ik heb het idee dat ik wel eens tekortschiet als het erom gaat anderen duidelijk te maken wat ik bedoel. Ik

Nadere informatie

Op de grens van hemel en aarde. Een bijna-doodervaring

Op de grens van hemel en aarde. Een bijna-doodervaring Op de grens van hemel en aarde Een bijna-doodervaring Eerste druk, 2014 2014 Tineke H.C.M. Verwij Illustraties: Tineke H.C.M. Verwij Coverfoto: Tineke H.C.M. Verwij isbn: 9789048432684 nur: 402 Uitgever:

Nadere informatie

Knabbel en Babbeltijd.

Knabbel en Babbeltijd. Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte

Nadere informatie

Het hoe en waarom van Personeelsgesprekken

Het hoe en waarom van Personeelsgesprekken Het hoe en waarom van Personeelsgesprekken Personeelsgesprekken Het personeelsgesprek (ook wel functioneringsgesprek) is een belangrijk instrument dat ingezet kan worden voor een heldere arbeidsverhouding

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

Mats Werkt! WWW.MATSWERKT.NL DÉ CURSUS VOOR HET BEGELEIDEN VAN MENSEN MET EEN ARBEIDSBEPERKING OP DE WERKVLOER.

Mats Werkt! WWW.MATSWERKT.NL DÉ CURSUS VOOR HET BEGELEIDEN VAN MENSEN MET EEN ARBEIDSBEPERKING OP DE WERKVLOER. Mats Werkt! DÉ CURSUS VOOR HET BEGELEIDEN VAN MENSEN MET EEN ARBEIDSBEPERKING OP DE WERKVLOER. WWW.MATSWERKT.NL Mats werkt: Dé cursus voor het begeleiden van mensen met een arbeidsbeperking op de werkvloer.

Nadere informatie

Bestuurssecretaris en...

Bestuurssecretaris en... het Zijlstra Center for Public Control and Governance www.hetzijlstracenter.nl Bestuurssecretaris en... Oriëntatie op de functie bestuurssecretaris het Zijlstra Center for Public Control and Governance

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS @ ----- Managers en REC-vorming ----- AB ZONDER VOORTREKKERS GEEN VOORUITGANG De wereld van de REC-vorming is volop beweging. In 1995 werden de eerste voorstellen gedaan en binnenkort moeten 350 scholen

Nadere informatie

Elkerliek Ziekenhuis T.a.v. mevrouw prof. dr. E. de Bont, voorzitter raad van bestuur Postbus AB HELMOND

Elkerliek Ziekenhuis T.a.v. mevrouw prof. dr. E. de Bont, voorzitter raad van bestuur Postbus AB HELMOND > Retouradres Postbus 2518 6401 DA Heerlen Elkerliek Ziekenhuis T.a.v. mevrouw prof. dr. E. de Bont, voorzitter raad van bestuur Postbus 98 5700 AB HELMOND Stadsplateau 1 3521 AZ Utrecht Postbus 2518 6401

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

ANESTHESIOLOGISCHE ZORGVERLENING AAN EN INGREPEN BIJ KINDEREN (2009)

ANESTHESIOLOGISCHE ZORGVERLENING AAN EN INGREPEN BIJ KINDEREN (2009) ANESTHESIOLOGISCHE ZORGVERLENING AAN EN INGREPEN BIJ KINDEREN (2009) DEFINITIES A Kind WGBO (bijlage 1): Kinderen tot 12 jaar hebben geen recht te beslissen over medische handelingen die henzelf aangaan.

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker

Nadere informatie

Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek

Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

SKA ZOMERCONGRES 2015

SKA ZOMERCONGRES 2015 Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie Sectie Kinderanesthesiologie SKA ZOMERCONGRES 2015 PROGRAMMA vrijdag 26 en zaterdag 27 juni Hotel Mooirivier, Dalfsen Het vrijdag programma is zo samengesteld

Nadere informatie

360 feedback 3.1 M. Camp Opereren als lid van een team Omgaan met conflicten Omgaan met regels

360 feedback 3.1 M. Camp Opereren als lid van een team Omgaan met conflicten Omgaan met regels 360 feedback 3.1 Student: M. camp Studentnummer: 11099003 Klas: WDH31 Datum: 2-02-2014 Personen welke de formulieren hebben ingevuld: - M. Camp - Menno Lageweg - Ir. S.W.L. van Herk - D.J. Jager M. Camp

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

Systemisch werken voor onderwijsprofessionals

Systemisch werken voor onderwijsprofessionals Systemisch werken voor onderwijsprofessionals Ze tje n o d ig? Nie u we in zich ten in je zelf? Waard e to evo e ge n aan gro ep sp ro ce ssen? Sy ste m isch werke n vo or o n d e rwijsp ro fe ssio n als

Nadere informatie

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)

De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Ambassadors Club Nieuwsbrief #6

Ambassadors Club Nieuwsbrief #6 Ambassadors Club Nieuwsbrief #6 Beste leden, Onder andere in nieuwsbrief nummer zes: - Examenorganisatie World Travel Academy zoekt surveillanten / assessoren - Zomerstop 2013 - Stageproject Drieuit Creatief

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

GELOOFWAARDIGHEID is de sleutel tot succesvolle interne communicatie. April 2012. Concrete tips voor effectieve interne communicatie

GELOOFWAARDIGHEID is de sleutel tot succesvolle interne communicatie. April 2012. Concrete tips voor effectieve interne communicatie GELOOFWAARDIGHEID is de sleutel tot succesvolle interne communicatie April 2012 Concrete tips voor effectieve interne communicatie Amsterdam, augustus 2012 Geloofwaardige interne communicatie Deze white

Nadere informatie

1 Ben of word jij weleens gepest?

1 Ben of word jij weleens gepest? Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11

SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11 SPEELWIJZE WERKPLEZIER SPEL - Bladzijde 1 / 11 SPEELWIJZE Werkplezier Spel Heb je plezier in je werk? Dat is een vraag die regelmatig wordt gesteld. Is je antwoord ja, dan is de kunst dit zo te houden.

Nadere informatie

Visitatie van de opleiding informatie voor aios

Visitatie van de opleiding informatie voor aios Visitatie van de opleiding informatie voor aios introductie Visitatie van de opleiding: informatie voor aios Kwaliteit staat bij de medische vervolgopleidingen hoog in het vaandel. Om de kwaliteit te bewaken

Nadere informatie

Workshop Lichaamstaal. Lichaamstaal, een krachtig communicatiemiddel

Workshop Lichaamstaal. Lichaamstaal, een krachtig communicatiemiddel Workshop Lichaamstaal Lichaamstaal, een krachtig communicatiemiddel Lichaamstaal is belangrijker dan veel mensen beseffen. Het is een cruciaal onderdeel van onze communicatie. Hoe kom je over op een ander?

Nadere informatie

Presenteren & Promoveren Presentatietraining voor promovendi

Presenteren & Promoveren Presentatietraining voor promovendi Presenteren & Promoveren Presentatietraining voor promovendi Ik kon na de training echt vol vertrouwen, met rust en enthousiasme mijn proefschrift verdedigen! Spies&Spreken Glasfabriek, Daalsedwarsweg

Nadere informatie

De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters. Bijeenkomst 2 (in een serie van 3) Samenvatting. Maandag 28 november Kasteel de Hooge Vuursche, Baarn

De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters. Bijeenkomst 2 (in een serie van 3) Samenvatting. Maandag 28 november Kasteel de Hooge Vuursche, Baarn De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters Bijeenkomst 2 (in een serie van 3) Samenvatting Maandag 28 november 2011 Kasteel de Hooge Vuursche, Baarn De context van de bijeenkomst De context van de eerste bijeenkomst

Nadere informatie

Geachte heer/mevrouw,

Geachte heer/mevrouw, Titel onderzoek: Kosteneffectiviteit van vroege chirurgie versus fysiotherapie met optionele verlate meniscectomie in oudere patiënten. Een gerandomiseerde multicenter studie. Geachte heer/mevrouw, Via

Nadere informatie

1 Algemene en organisatorische vragen EHV ENS HS RD V Z 1.1 Organisatorische vragen EHV ENS HS RD V Z

1 Algemene en organisatorische vragen EHV ENS HS RD V Z 1.1 Organisatorische vragen EHV ENS HS RD V Z 1 Algemene en organisatorische vragen 1.1 Organisatorische vragen Beschikt u over een openbare website? Ja: http://www.xpertclinic.nl/ Behandelt uw instelling patienten in de periode van 1 januari tot

Nadere informatie

vrijdag 18 maart 2016

vrijdag 18 maart 2016 9 e Nascholing Hematologie voor verpleegkundigen en andere disciplines PROGRAMMA vrijdag 18 maart 2016 Locatie: Onderwijscentrum Erasmus MC Dr. Molewaterplein 50 3015 GE Rotterdam Inlichtingen: Mevrouw

Nadere informatie

NEDERLANDS CONGRES Volksgezondheid 2012 VOLKSGEZONDHEID. 11 en 12 april 2012 VU medisch centrum Amsterdam

NEDERLANDS CONGRES Volksgezondheid 2012 VOLKSGEZONDHEID. 11 en 12 april 2012 VU medisch centrum Amsterdam NEDERLANDS CONGRES Volksgezondheid 2012 S A M E N I N V E S T E R E N I N G E Z O N D H E I D VOLKSGEZONDHEID 2 0 11 en 12 april 2012 VU medisch centrum Amsterdam Volksgezondheidsprijs 2011 Fikse korting

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht

Nadere informatie

Informatie over EthicsPoint

Informatie over EthicsPoint Informatie over EthicsPoint Melden algemeen Beveiliging en vertrouwelijkheid van meldingen Tips en beste praktijken Informatie over EthicsPoint Wat is EthicsPoint? EthicsPoint is een uitgebreid en vertrouwelijk

Nadere informatie

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondh Sport en Welzijn Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Verpleegkundig Specialist De masteropleiding Advanced Nursing Practice (ANP) leidt

Nadere informatie

Workshop Communicatie en Media

Workshop Communicatie en Media Workshop Communicatie en Media Vraagstelling Ondersteuning bij aandacht voor de media Hulp bij communicatieverbreding en verbetering in de regio Aandacht voor verbetering van promotiebeleid Instrumenten,

Nadere informatie