Figure 1 logo vrouwenraad VRT-BEHEERSOVEREENKOMST EEN GENDERTOETS

Transcriptie

1 Figure 1 logo vrouwenraad VRT-BEHEERSOVEREENKOMST EEN GENDERTOETS De door de Vlaamse Regering goedgekeurde VRT-beheersovereenkomst wordt vergeleken met de aanbevelingen van de Vrouwenraad m.b.t. een duurzaam genderbeleid van de VRT september 2011

2 INHOUDSTAFEL VRT-Beheersovereenkomst een gendertoets... 1 Inleiding... 3 Specifieke kanttekeningen Gebruik van de terminologie Aanpassingen in de tekst... 3 VRT-beheersovereenkomst... 3 Aanbevelingen Vrouwenraad... 3 Bijlage Pagina 2

3 Inleiding De Vrouwenraad stelt met tevredenheid vast dat er in het concept van de nieuwe beheersovereenkomst rekening gehouden werd met het genderperspectief. Om de nota beknopt te houden weerhouden we enkele specifieke kanttekeningen. We vergelijken de VRT-beheersovereenkomst met de aanbevelingen van de Vrouwenraad met betrekking tot de VRT als partner in een duurzaam genderbeleid (zie bijlage). Specifieke kanttekeningen 1.Gebruik van de terminologie We begrijpen dat de VRT gebruikmaakt van de term diversiteit en hiermee de intentie heeft om de verschillende dimensies van het diversiteitsperspectief te overkoepelen. Deze term legt echter de nadruk op het verschil terwijl met de term genderperspectief de nadruk ligt op gelijkheid en op het neutraliseren van constructies over mannelijkheid en vrouwelijkheid. Bovendien wijst onderzoek (zowel in binnen- als buitenland) op de vaststelling dat er vaak al dan niet bewust een hiërarchie ontstaat en dat verschillende perspectieven ondergesneeuwd worden. Waar het mogelijk is zouden we ervoor opteren om naast diversiteit het non-discriminatieprincipe 1 en/of de term maatschappelijke gelijkheid te plaatsen. Daarnaast wordt door enkel het verschil te benadrukken de realiteit dat mensen tot verschillende categorieën behoren onzichtbaar. Daarom is het van belang dat in de beheersovereenkomst gewezen wordt op de verschillende perspectieven (leeftijd, gender, interculturaliteit, toegankelijkheid, seksuele geaardheid ) die onder de noemer diversiteit ressorteren. Zo wordt meteen duidelijk en zichtbaar waarover het diversiteitsbeleid gaat. 2. Aanpassingen in de tekst VRT-beheersovereenkomst Inhoudstafel Aanbevelingen Vrouwenraad Bij de engagementen van de VRT ontbreekt een zichtbaar hoofdstuk over de reële engagementen m.b.t. tot het diversiteits- en non-discriminatiebeleid (terwijl het de facto in 1 Hierbij zou bij het eerste gebruik van de term non-discriminatie en/of maatschappelijke gelijkheid een opsomming gemaakt kunnen worden van alle uitsluitingsvariabelen conform het decreet van 10 juli 2008 houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid. Pagina 3

4 VRT-beheersovereenkomst I. Algemene bepalingen punt 4 Definities II. Engagementen van de VRT, 5 Beleidskader 2 voetnoot 2 Aanbevelingen Vrouwenraad de tekst zelf aanwezig is). Toevoeging van de concepten diversiteit en gender 2 Aanvullingen: Raad van Europa: - Besluiten van de Raad van Europa ter uitbanning van genderstereotypen uit de maatschappij (DOC. 9271/08) 3 EU: - Richtlijn over audiovisuele media van 10 maart 2010 (2010/13/EU) 4 Europees Parlement: Resolutie van het Europees Parlement van 3 september 2008 over het effect van marketing en reclame op de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. III. Engagementen van de VRT, 5 Beleidskader 3 punt 1 Aandacht Bij de opsomming van de doelgroepen en beeldvorming wordt het genderperspectief 2 Hierbij verwijzen we naar de omschrijving van het concept gender die vastgelegd is in de beleidsnota van de Vlaamse minister van Gelijke Kansen (pp ). Wij citeren: Gender is de sociale constructie van respectievelijk vrouwelijkheid en mannelijkheid. Het is een constructie die veranderlijk is in tijd en ruimte. Gender is een maatschappelijk ordeningsprincipe, dat in sterke mate bepaalt hoe individuen zich kunnen ontplooien. Dat ordeningsprincipe is geïncorporeerd in maatschappelijke structuren en instituten en wordt erdoor bekrachtigd en verder geïmplementeerd... De minister eindigt dit hoofdstukje als volgt: Daarnaast wil ik uiteraard ook een aantal bestaande ongelijkheden en ongelijke kansen tussen mannen en vrouwen aanpakken die het resultaat zijn van dergelijke gendermechanismen. 3 De Raad van Europa erkende in deze besluiten de verantwoordelijkheid van de media. 4 Deze Europese richtlijn verzoekt de Lidstaten om ervoor te zorgen dat de diensten voor audiovisuele media die binnen hun rechtsgebied vallen niet aanzetten tot haat gebaseerd op ras, sekse, religie of nationaliteit en dat commerciële boodschappen niet discriminerend zijn op gebied van sekse, ras, etnische origine, nationaliteit, religie of geloof, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid. Pagina 4

5 VRT-beheersovereenkomst voor alle Vlamingen III. Engagementen van de VRT, 5 Beleidskader 3 punt 2 Publieke meerwaarde en kwaliteit 6. Strategische en operationele organisatiedoelstellingen 6.1. Aanbod en bereik/ Uitgangspunten Aanbevelingen Vrouwenraad onzichtbaar. Daarom kan deze rubriek beter geformuleerd worden als volgt: de VRT levert inspanningen om een zo groot mogelijk en gevarieerd publiek te bereiken via een evenwichtige vertegenwoordiging van alle bevolkingsgroepen (o.a. vrouwen en mannen, senioren, jongeren, nieuwe Vlamingen, lager opgeleiden, mensen met een handicap, mensen in armoede,.) en via een genuanceerde en genderneutrale beeldvorming van het aanbod dat aldus inclusief en generalistisch is 5. Toevoegen non-discriminatie : binnen haar publieke opdracht zet de VRT in op diversiteit en non-discriminatie (zowel impliciet als expliciet), onafhankelijkheid en pluriformiteit. Toevoegen non-discriminatie : de openbare omroep heeft ook oog voor de diversiteit en steunt hierbij op het non-discriminatieprincipe (zowel impliciet als expliciet). Toevoegen: voetnoot bij mediawijsheid: Op 9 juli 2010 aanvaardde de Vlaamse regering een doelstellingenkader in het kader van de Open Coördinatiemethode binnen het Vlaams gelijkekansenbeleid, waaronder een beleidsdomeinspecifieke doelstelling: het verhogen van de mediawijsheid bij de mediagebruiker, meer bepaald m.b.t. het lezen van beeldvorming over mannen en vrouwen. (Actieplannen in het kader van de Open Coördinatiemethode in het Vlaams gelijkekansenbeleid, Gelijke Kansen in Vlaanderen, p.73) 5 Met de extra aandacht die de VRT wenst te besteden aan jongeren, senioren, mensen met een handicap, nieuwe Vlamingen en lager opgeleiden wordt immers voorbijgegaan aan de bekommernissen van elke nietvernoemde doelgroep en aan de vele combinaties van groepen waartoe mensen kunnen behoren. Bij inclusief beleid/geïntegreerd beleid zijn dit de vertrekpunten: de verschillende algemene beleidsdomeinen van de VRT en het algemeen programmabeleid. De organisatie kijkt dan wie en op welke manier extra aandacht nodig heeft binnen een bepaald beleidsdomein. Pagina 5

6 VRT-beheersovereenkomst 6. Strategische en operationele organisatiedoelstellingen Diversiteit en doelgroepenbeleid Aanbevelingen Vrouwenraad SD2: toevoegen: de VRT zet diversiteit en nondiscriminatie of maatschappelijke gelijkheid in de organisatie en hanteert een integrale aanpak. OD2. 33 % vrouwen in het gehele intern en extern geproduceerde aanbod, lijkt weinig in het kader van een evenwichtige vertegenwoordiging gezien de maatschappij voor de helft vrouwen telt. Dit vanuit de wetenschap dat de VRTmonitor 2009 voor alle Vlaamse zenders al 40 % vrouwen telt. Bovendien moeten we kijken in welke programma s en hoe die (onder)representatie geschiedt. Zo merken we op Canvas in vergelijking met andere zenders de meeste mannelijke actoren (72,90 %). In nonfictie is het mannelijk overwicht op Canvas het meest uitgesproken (75,20 %). In het nieuws komen vrouwen nog steeds minder voor in de publieke dan in de private sfeer. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in informatie-, cultuuren sportprogramma s. Vrouwen komen in verhouding wel meer voor in een fun- of erotiekframe dan in een backbone-, geweld- of criminaliteitsframe. Bovendien daalt de representatie van vrouwen naarmate de leeftijd stijgt terwijl er procentueel meer oudere vrouwen zijn in de samenleving. In de beheersovereenkomst zou gespecificeerd kunnen worden dat men ernstig bijstuurt naargelang het genre en alvast op lange termijn streeft naar 40 % vrouwen in de nieuwsprogramma s om uiteindelijk te landen bij ca 50/50. Het is jammer dat in de programma-aankoop geen rekening wordt gehouden met sociale criteria zoals gendergelijkheid. De VRT zou koploper kunnen worden gezien de Vlaamse overheid de integratie van sociale criteria in overheidsopdrachten voorbereidt in het kader Pagina 6

7 VRT-beheersovereenkomst 6. Strategische en operationele organisatiedoelstellingen Radio en Strategische en operationele organisatiedoelstellingen OD16.2 en OD16.3 (Nieuws) 6. Strategische en operationele organisatiedoelstellingen Educatie: focus op mediawijsheid OD23.4 Aanbevelingen Vrouwenraad van het streven naar 100 % integrale duurzaamheid tegen Toevoegen als overkoepelende waarde: nondiscriminatie (impliciet en expliciet) en/of maatschappelijke gelijkheid Opnieuw onzichtbaarheid van de perspectieven. Hier expliciet stellen dat zal gestreefd worden naar een genderneutrale beeldvorming en een verhoging van het aantal vrouwelijke actoren in nieuwsprogramma s op het scherm tot 33 % op korte termijn en tot 40 % op langere termijn. 7 Toevoegen: in het kader van de Open Coördinatiemethode binnen het Vlaams gelijkekansenbeleid aanvaardde de Vlaamse regering op 9 juli 2010 m.b.t. de beheersovereenkomst met de VRT volgende strategische doelstellingen: - het wegwerken van gender als ordeningsmechanisme in onze samenleving - het creëren van een holebi- en transgendervriendelijke maatschappij Als operationele doelstelling: het bevorderen van genuanceerde en niet-stereotyperende beeldvorming m.b.t. gender en seksuele diversiteit Als beleidsdomeinspecifieke doelstelling: het 6 De Vlaamse minister van Media kondigde in antwoord op een parlementaire vraag (16 september 2010) aan dat de VRT in de toekomst meer aandacht wenst voor vrouwelijke actoren in de aankoop van programma s. 7 De Vlaamse minister van Media kondigde in antwoord op diezelfde parlementaire vraag ook aan dat de VRT zal streven naar 40 % vrouwelijke actoren in talkshows op één en naar 33 % vrouwen in het journaal en in duidingsprogramma s. Op lange termijn zou men gaan voor 40 % vrouwen in het nieuws. Pagina 7

8 VRT-beheersovereenkomst Aanbevelingen Vrouwenraad bevorderen van een genuanceerde en nietstereotyperende beeldvorming 8 via het informeren, sensibiliseren en stimuleren van mediamakers. De Vlaamse regering engageerde zich bovendien tot het verhogen van de mediawijsheid bij de mediagebruiker, meer bepaald m.b.t. het lezen van beeldvorming over mannen en vrouwen. (Actieplannen in het kader van de Open Coördinatiemethode in het Vlaams gelijkekansenbeleid, Gelijke Kansen in Vlaanderen, p. 73 en p. 79) 6.4. Creativiteit en efficiëntie OD29.1 HR 6.4. Creativiteit en efficiëntie OD31.1 De VRT trekt nieuw talent aan uit diverse doelgroepen. Toevoegen: genderneutraal functieclassificatiesysteem 40 % vrouwen tegen eind 2014 binnen het totaal personeelsbeleid: dit is weinig in vergelijking met 2009 (37%). Van die 40 % vrouwen moeten minimaal 33 % vrouwen in het management zetelen: dit is een status-quo in vergelijking met de beheersovereenkomst van In mei 2011 bestaat het directiecollege uit 36 % vrouwen. De huidige beheersovereenkomst is dus een achteruitgang. Daarom stellen we het meer ambitieuze cijfer van 40 % voor als tussenfase naar de 50 %. 8. Publieke meerwaarde en kwaliteit Toevoegen: 8.1 Publieke en ethische kwaliteit OD37.1 De VRT verhoogt haar sociaal- Diversiteitscharter: alle perspectieven zichtbaar 8 Kleine kanttekening bij het gebruik van de term huisvader in de beheersovereenkomst (zie punt ): andere woordkeuze? (gender als ordeningsprincipe is ook geïncorporeerd in onze taal, namelijk de assumptie dat mannen voor het geld zorgen en vrouwen voor de kinderen.) Pagina 8

9 VRT-beheersovereenkomst maatschappelijke relevantie en heeft daarbij aandacht voor de maatschappelijke impact, diversiteit, innovatie. Aanbevelingen Vrouwenraad aanduiden of de omschrijving gebruiken: diversiteits- en non-discriminatie (impliciet en expliciet) charter. Pagina 9

10 Bijlage DE VRT, PARTNER IN DUURZAAM GENDERBELEID Naar aanleiding van de nieuwe beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de VRT pleit de Vrouwenraad voor een verankering van het genderbeleid en tekent hiervan de contouren uit mei 11 Pagina 10

11 Inhoudsopgave Inleiding Een duurzaam genderbeleid Is er een probleem? Kwantitatieve en kwalitatieve representatie Tewerkstelling Een genderbeleid: waarom? Randvoorwaarden van een duurzaam genderbeleid Politieke wil Specifiek beleid voor gendergelijkheid Meten om te weten Expertise Evenwichtige deelname aan de besluitvorming Pagina 11

12 Inleiding De Vrouwenraad wenst na lezing van de visienota van de Vlaamse minister van Media een constructieve bijdrage te leveren in het huidige debat over de nieuwe beheersovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en de VRT 9. De Vrouwenraad stelt met genoegen vast dat de minister het huidige diversiteitsbeleid wil versterken. Omdat het beleid zich de afgelopen zeven jaar vooral gefocust heeft op etnischculturele diversiteit pleiten wij voor een actief en zichtbaar geïntegreerd genderbeleid zowel in het aanbod als in de interne werking 10. Dergelijk beleid kan een belangrijke bijdrage leveren aan de meerwaarde die de VRT wil realiseren voor de mediagebruikers. Daarom stellen wij een sterk genderbeleid voor, naast een sterk intercultureel beleid, leeftijdsbeleid, toegankelijkheidsbeleid, holebibeleid. Met de extra aandacht die de minister wenst te besteden aan jongeren, medioren, senioren en mensen met een handicap wordt immers voorbijgegaan aan de bekommernissen van elke niet-vernoemde doelgroep en aan de vele combinaties van groepen waartoe mensen kunnen behoren 11. Zo ook de vrouwen, ondanks de streefcijfers. Die volstaan jammer genoeg niet. Een geïntegreerde aanpak - de zgn. mainstreaming - is noodzakelijk opdat structurele ingrepen mogelijk worden. Betekent dit dat het doelgroepenbeleid afgeschaft moet worden? Zeker niet. 9 Nota van de Vlaamse Regering. Visienota over de VRT ingediend door mevrouw Ingrid Lieten, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding. 849 ( ) Nr. 1, 38 p. 10 Het begrip gender verwijst naar het maatschappelijk geslacht. Het omvat de maatschappelijk bepaalde en aan het ene of het andere geslacht toegekende gedragingen. Gender verwijst naar de sociale en culturele identiteit van vrouwen en mannen; weerspiegelt de verwachtingen van de maatschappij met betrekking tot onze geslachtelijke rollen; verwijst naar een maatschappelijke constructie van deze rollen; maakt deel uit van het socialisatieproces dat tot de constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid leidt; varieert naargelang de tijd (sociale tijdvakken) en de maatschappij (culturen). De constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid neemt vaak de vorm aan van een hiërarchie van enerzijds mannelijke en anderzijds vrouwelijke rollen, taken en waarden. Deze hiërarchisering kan leiden tot discriminaties, ongelijkheden en sociale onrechtvaardigheden. A. Garcia en P. Meier, Leidraad voor een basisopleiding rond gender, Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, p. 5-6 en p In de hoorzittingen in het Vlaams Parlement over omroepen en samenleving stelt Katleen De Ridder, beleidsmedewerker van het Minderhedenforum, dat het diversiteitsbeleid de laatste zeven jaar vooral focuste op etnisch-culturele diversiteit en dat er komaf moet gemaakt worden met de koehandel tussen kansengroepen. Verslag van de Hoorzitting over omroepen en samenleving, ter voorbereiding van de nieuwe beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse Gemeenschap. Verslag namens de Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media, uitgebracht door de heer Johan Verstreken Nr. 925 ( ) 4, p Pagina 12

13 Het betekent wel dat het doelgroepenbeleid anders tot stand moet komen. Bij een geïntegreerde aanpak zijn dit de vertrekpunten: de verschillende algemene beleidsdomeinen van de VRT en het algemeen programmabeleid. De organisatie kijkt dan wie en op welke manier extra aandacht nodig heeft binnen een bepaald beleidsdomein. Uit die conclusie ontwikkelt de organisatie haar doelgroepenbeleid. Een geïntegreerd beleid impliceert dus dat men elke burger in gelijke mate wil bereiken en daarvoor acties ontwikkelt. We willen een kwalitatieve gelijkheid voor alle mensen v/m rekening houdend met hun verschillen. Mainstreaming gaat hand in hand met consultatie van de betrokken burger. De VRT wil televisie van en voor iedereen brengen en zal daarom actief op zoek moeten gaan naar de burger om zich door haar/hem te laten adviseren. De vele middenveldorganisaties die de belangen van specifieke groepen vertegenwoordigen zijn hiervoor vragende partij, zo ook de Vrouwenraad. Een geïntegreerd beleid is dus een voortdurende evenwichtsoefening om alle perspectieven voldoende aan bod te laten komen en daarvoor doelgerichte acties te ontwikkelen. Pagina 13

14 Een duurzaam genderbeleid Is er een probleem? Is de openbare omroep van vandaag, op het vlak van representatie van vrouwen en mannen in de maatschappij, nog even stereotiep als een halve eeuw geleden? En kunnen we anno 2011 onze openbare omroep nog als een mannenbastion omschrijven? Kwantitatieve en kwalitatieve representatie Er blijkt recent een frisse wind te waaien door de openbare omroep. Of de aanstelling van twee topvrouwen die de mediareus moeten aansturen hiermee te maken heeft laten we in het midden. In november vorig jaar besliste de VRT alvast om streefcijfers vast te leggen voor vrouwen, allochtonen en mensen met een handicap. Met deze cijfers wil men netten en programmamakers aanmoedigen om op korte, middellange en lange termijn in de eigen programma s een correcter beeld weer te geven van alle groepen in de samenleving. Deze maatregel steunt op de resultaten van de VRT-Monitor Diversiteit Het gaat daarbij vooral over de zichtbaarheid van groepen (incl. vrouwen). De resultaten van dit onderzoek tonen voor 2009 een man/vrouw-verhouding van 60/40 op het scherm (voor de Vlaamse televisiezenders). Dit betekent dat van het totale aanbod 60 % van alle actoren mannen en 40 % vrouwen zijn. Er is geen markant verschil met In vergelijking met andere zenders toont Canvas de meeste mannelijke actoren (72,90 %). In non-fictie is het mannelijk overwicht op Canvas het meest uitgesproken (75,20 %). In het nieuws komen vrouwen nog steeds minder voor in de publieke sfeer dan in de private sfeer. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in informatie-, cultuur- en sportprogramma s. Vrouwen komen in verhouding wel meer voor in een fun- of erotiekframe dan in een backbone-, geweld- of criminaliteitsframe. 12 Monitor Diversiteit Een kwantitatieve studie naar de zichtbaarheid van diversiteit op het scherm. Een vervolgstudie van Kleur Bekennen 2004 en Monitor Diversiteit VRT-studiedienst in samenwerking met ENA (UA-KUL), februari 2010, 95 p. 13 Met backbone-frame bedoelt men de representatie van iemand die tot de ruggengraat van de samenleving behoort. Iemand die regelmatig werkt, met een vast inkomen. Iemand die productieve arbeid verricht of in een professionele situatie werkt. Een zeer normaal frame, aldus de Monitor, op.cit. p In de context van dit onderzoek zijn frames centrale organiserende ideeën, die de context van een actor weergeven. Het gaat dus niet om concrete informatie (zoals bij eerdere variabelen), maar om een algemene indruk, een beeld dat wordt opgeroepen, een eerste reactie. Het gaat erom welke indruk het personage op de codeur wil maken. De mogelijke frames zijn: ruggengraat (backbone), geweld, criminaliteit, erotiek, fun, trouble, religie. Op.cit. p Pagina 14

15 De Vlaamse minister van Media kondigde in antwoord op een parlementaire vraag aan dat de VRT zal streven naar 40 % vrouwelijke actoren in talkshows op één en naar 33 % vrouwen in TerZake 15. Op gebied van zichtbaarheid van vrouwen per leeftijdscategorie merken we een minderheid van vrouwen op bij de tachtigplussers (11,10 %) en een meerderheid bij tieners (57,80 %) en jong volwassenen (51,20 %). Het valt op dat de aangekochte programma s van één een beter v/m-evenwicht vertonen dan de intern geproduceerde programma s. Bij Canvas tonen de programma s die door een productiehuis gemaakt zijn slechts 12,90 % vrouwen. De VRT wenst alvast in de toekomst meer aandacht voor vrouwelijke actoren in de aankoop van programma s en een verhoging van het aantal vrouwelijke actoren in nieuwsprogramma s op het scherm tot 33 % op korte termijn en tot 40 % op langere termijn. We kunnen alvast besluiten dat op basis van deze cijfers impliciete stereotypering nog steeds aanwezig is. Vrouwen komen minder aan bod in het nieuws en in informatieve programma s en ze zijn minder zichtbaar in de publieke sfeer. De representatie van vrouwen is dus nog zeer traditioneel. Maar om een nog duidelijker en vergelijkbaar beeld te krijgen zou de monitor aangepast kunnen worden gezien het nu enkel gaat om momentopnames (steekproeven met betrekking tot een beperkte periode) en er geen evoluties kunnen worden opgemeten 16. Het kwantitatief onderzoek (vrouwen tellen) dient aangevuld te worden met meer kwalitatief onderzoek om de beeldvorming te kunnen bijsturen op het gebied van genderneutraliteit. Tewerkstelling De VRT heeft vooral in de jaren tachtig personeelsacties ondernomen met het oog op meer tewerkstelling van vrouwen. De laatste jaren echter zijn er geen acties geweest om meer vrouwen aan het werk te krijgen achter de schermen, buiten het streefcijfer in het management 17. In de beheersovereenkomst van werd een streefcijfer vastgelegd om het aantal vrouwen in managementfuncties naar 33 % te brengen. Dit bleek net niet realiseerbaar in 15 Zie antwoord van minister Lieten op een parlementaire vraag van 16 september 2010 omtrent de diversiteitsmonitor De opnameperiode van de monitor 2009 viel tussen 5 oktober 2009 en 22 november Op.cit. p Het tijdschrift Vrouwenraad sprak in 2008 met Geert de Clerck, stafmedewerker beleidsondersteuning van de cel Diversiteit van de VRT. G. De Clerck gaf aan dat het diversiteitsbeleid zich vooral focuste op het etnisch-cultureel aspect. Pagina 15

16 2009. In het verslag van de VRM (Vlaamse Regulator voor de Media) die toezicht houdt op de naleving door de VRT van de beheersovereenkomst met de Vlaamse Gemeenschap, lezen we dat het management in 2009 uit 30 % vrouwen bestaat (in 2008 was dit 29 %). We kunnen dus spreken van een lichte vooruitgang. Wanneer we naar de huidige cijfers kijken merken we op dat de VRT een tandje heeft bij gestoken, namelijk in het directiecollege waar 36 % vrouwen zitten (3 % meer dan het streefcijfer en 6 % meer dan in 2009) en in de Raad van Bestuur waar we zelfs een 50/50-vertegenwoordiging optekenen. Bovendien heeft de VRT dit jaar het diversiteitsbeleid op directieniveau gebracht door Lena De Meerleer, algemeen directeur productie, aan te stellen als diversiteitsverantwoordelijke. Hiermee geeft de VRT uiting van haar engagement terzake en brengt ze het diversiteitsbeleid op de strategische agenda. In 2009 zien we dat 37 % van de (actieve) medewerkers vrouw zijn en 63 % man. Met deze cijfers bevestigt de VRT een nog steeds overwegend mannelijk personeelsbestand 18. In vergelijking met tien jaar geleden is er een stijging van 5 % 19. Maar om de vooruitgang van vrouwen op alle niveaus en in alle functies te kunnen volgen en bij te sturen zijn er meer cijfers nodig. Daarnaast is een genderneutraal personeelsbeleid meer dan zuiver rekenwerk. In alle vormen van het HRM-beleid moet er aandacht zijn voor het genderperspectief (zowel in arbeidsorganisatie als in loonbeleid). Een genderbeleid: waarom? De belangstelling voor media vanuit de vrouwenbeweging is niet nieuw. Eén van de taken van de Vrouwenraad is te waken over de toepassing van de resoluties van de VN-Wereldvrouwenconferenties, het VN-Vrouwenverdrag en andere internationale mensenrechteninstrumenten. Deze verdragen vormen het normatief referentiekader van de Vrouwenraad. In het VN-Vrouwenverdrag van 1979 werd de strijd tegen seksestereotypering expliciet opgenomen. In het Actieplatform van de Vierde Wereldvrouwenconferentie van Peking (september 1995) vormt Vrouwen en media één van de twaalf essentiële aandachtsgebieden. 18 VRM, rapport 09, Brussel, 2010, p In 2000 was 32 % van het omroeppersoneel van de VRT vrouwelijk. In vergelijking met 1997 was er geen verandering merkbaar. Zie M. Michielsens, F. Saeys en S. Spee, Beeldvorming m/v: diversiteit en emancipatie. Impulsproject Grenzen van de mediale constructie van gender, L.U.C. en Gelijke Kansen in Vlaanderen, Berlaar, 2000, p. 7 Pagina 16

17 Op beleidsniveau wordt de laatste jaren meer aandacht besteed aan de thematiek. De Raad van Europa nam in juni 2008 conclusies aan om genderstereotypen uit de maatschappij te bannen. Men erkende daarin de verantwoordelijkheid van de media. Aan de ene kant bevestigen die de cultureel bepaalde v/m beeldvorming, aan de andere kant is het zo dat uitgerekend zij genderstereotypen kunnen bestrijden door een niet-discriminerend en realistisch portret te schetsen van meisjes/vrouwen en jongens/mannen 20. De Europese richtlijn over audiovisuele media van maart 2010 verzoekt de Lidstaten om ervoor te zorgen dat de diensten voor audiovisuele media die binnen hun rechtsgebied vallen niet aanzetten tot haat gebaseerd op ras, sekse, religie of nationaliteit en dat commerciële boodschappen niet discriminerend zijn op gebied van sekse, ras, etnische origine, nationaliteit, religie of geloof, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid 21. Beleidsvoerders en officiële instanties hebben tevens instrumenten laten ontwikkelen waarmee mediamakers neigingen tot seksisme en andere slechte gewoonten bij de beeldvorming van vrouwen onder (zelf)controle kunnen houden 22. De media zijn alomtegenwoordig in de maatschappij en dragen net zoals andere instellingen een belangrijke verantwoordelijkheid in de ontwikkeling en instandhouding van al dan niet negatieve beeldvorming van vrouwen en mannen. We zijn ons bewust van de complexiteit van deze problematiek want het gaat immers over een cultureel fenomeen. Een fenomeen dat onderhevig is aan voortdurende veranderingen in de samenleving. Ook de media ontsnappen niet aan de toenemende individualisering en seksualisering (pornoficatie) in de maatschappij, een trend die het principe van non-discriminatie een belangrijke pijler waarop de werking van de Vrouwenraad steunt onderuithaalt. Daarnaast beperken de media de rol van vrouwen in verschillende maatschappelijke domeinen (in de private sfeer, als onderwerp van het nieuws in plaats van als actor.) zodat we eigenlijk kunnen stellen dat de media geen gelijke tred houden met de maatschappelijke ontwikkelingen. Zo blijkt uit onderzoek dat het schoonheidsideaal dat de media uitdragen een nefaste invloed uitoefent op het zelfbeeld van jonge meisjes en vrouwen en dat in het kader van oorlogs- en conflictverslaggeving vrouwen (en kinderen) vooral geportretteerd worden als slachtoffer, zelden als actor 23. Vooral in nieuwsprogramma s zien we een grote ondervertegenwoordiging van vrouwen en een weinig representatieve zichtbaarheid van vrouwen. Bovendien komen specifieke genderissues weinig of niet aan bod. Hiermee 20 Council Conclusions on Eliminating Gender Stereotypes in Society (Doc. 9271/08) 21 Directive 2010/13/EU 22 Bijvoorbeeld Screening Gender, Prof. Dr. M. Michielsens in : Vrouwenraad, Beeldvorming van arbeid v/m in informatieve tv-programma s, eerste trimester 2008, p Voor meer info over genderneutrale vredesjournalistiek zie: Engendering Peace Journalism: Keeping Communities Whole. A guide on gender sensitive peace and conflict reportage, Isis International Manila and Min-WoW, s.d. 46 p. Pagina 17

18 bedoelen we thema s waar zowel expliciet als impliciet vrouwenrechten op een positieve manier behandeld worden. Issues die wegens hun vaak complexe karakter om een meer verdiepende behandeling vragen. Er schort dus het een en ander aan de evenwichtige kwantitatieve en kwalitatieve representatie van vrouwen en mannen. Omdat de media een belangrijke impact hebben op het al dan niet bevorderen van gendergelijkheid staat de Vrouwenraad voor een duurzaam genderbeleid. Naast een kwantitatief resultaat (zoals bijvoorbeeld meer instroomkansen voor vrouwen in alle functies en meer zichtbaarheid op het scherm) wensen wij ook een kwalitatieve representatie v/m. Daarom zijn structurele ingrepen noodzakelijk op basis van een duidelijke visie en strategie. Zowel een genderneutraal 24 personeelsbeleid als een accurate genderneutrale beeldvorming van vrouwen en mannen vragen om meer genderexpertise. Voor de uitwerking van een geïntegreerd genderbeleid zijn een aantal randvoorwaarden nodig. 24 Bij genderneutraliteit wordt rekening gehouden met bestaande sekseverschillen zonder traditionele normen over genderverhoudingen te reproduceren. Genderneutraliteit kan worden bereikt door actief en systematisch na te gaan waar gendervertekeningen zich voordoen. Genderneutraliteit betekent niet voor iedereen strikt dezelfde behandeling toepassen. I. Plichart en Prof. Dr. H. Van Den Bulk, Vooronderzoek naar de genderdimensie van klare taal: Onderzoeksrapport. Antwerpen: Centrum voor Vrouwenstudies, 2006, bijlage 1: Lijst genderconcepten p. 2 Pagina 18

19 Randvoorwaarden van een duurzaam genderbeleid 1. Politieke wil Zowel de minister als de VRT moeten gendergelijkheid een waardevol aandachtspunt vinden. Gelijkheid v/m moet als meetbaar engagement deel uitmaken van de beheersovereenkomst zodanig dat kennis en beleid ontwikkeld kunnen worden. Daarom vragen we dat in de nieuwe beheersovereenkomst het genderbeleid een zichtbaar uitgewerkt thema wordt. Het Charter Diversiteit wordt een Charter Diversiteit+, met daarin de prioritaire aandachtspunten uit het genderbeleid. In het huidige Charter Diversiteit is er bijvoorbeeld sprake van het naleven van journalistieke richtlijnen inzake berichtgeving over allochtonen maar niet inzake genderneutrale berichtgeving 25. De VRT zou model moeten staan voor een duurzaam aanbestedingsbeleid. In alle stadia van die aanbesteding moet het gelijkheidsprincipe v/m en de concrete vertaling ervan opgenomen worden. Genderneutrale beeldvorming (en taal) en de naleving van de wetgeving gelijke kansen vrouw/man geven daarbij de richting aan 26. Om een genderbeleid te kunnen realiseren zowel in de interne werking als in het aanbod vragen wij om bij de uitwerking van een globaal actieplan volgende aanbevelingen op te nemen. 2. Specifiek beleid voor gendergelijkheid De VRT heeft recent uiting gegeven aan haar engagement door het diversiteitsbeleid op directieniveau te brengen maar zou dit nog kunnen verhogen door de Cel Diversiteit te versterken zodat zij met meer slagkracht zowel in de werking als in de organisatie een gelijkekansenbeleid voor iedereen kan implementeren. Elk managementniveau moet immers probleemeigenaar worden. Een geïntegreerd 25 De uitwerking van een genuanceerde en niet-stereotyperende beeldvorming van mannen en vrouwen (in o.a. de media) is een strategische doelstelling van het Vlaamse gelijkekansenbeleid (Beleidsbrief ) en één van de operationele doelstellingen van de Vlaamse minister van Media in het kader van de toepassing van de Open Coördinatiemethode in het Vlaamse Gelijkekansenbeleid In het kader van de Europese richtlijn 2004/113/EG van de Raad van 13 december 2004 dient een overheidsdienst te kunnen garanderen dat in alle diensten die hij aanbiedt, de gelijke kansen tussen mannen en vrouwen worden gewaarborgd. In de beleidsbrief Gelijke Kansen van de Vlaamse minister van Gelijke Kansen wordt aangedrongen op de invoering van antidiscriminatieclausules bij overheidsopdrachten en in subsidiereglementen. Voor interessante tips en voorbeelden van de introductie van gelijke kansen v/m als criterium van selectie en gunning en als voorwaarde in de uitvoeringsmodaliteiten verwijzen we naar de brochure van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen: 2007: Gelijke kansen voor mannen en vrouwen in overheidsopdrachten. Enkele aanbevelingen 32 p. Pagina 19

20 beleid is enkel efficiënt wanneer overheid en VRT zich op alle niveaus probleemeigenaar verklaren en een beleid ontwikkelen dat in zijn geheel doordrongen is van het doel: het effectief en in gelijke mate bereiken van alle burgers v/m. De Vrouwenraad wil ook de positieve punten aanhalen. We zien immers vooruitgang. Als voorbeeld denken we hierbij aan de recente aandacht voor de Ronde van Vlaanderen voor vrouwen. De berichtgeving getuigde van genderevenwicht in de sportverslaggeving en van respect voor vrouwen en mannen, prima uitgangspunten van een goede representatie. De Cel Diversiteit geeft uitvoering aan de Europese en internationale richtlijnen inzake gender en media 27. Daarnaast is kennis over de gelijkekansenwetgeving m/v en antidiscriminatiewetten (zowel op internationaal, Europees, federaal als regionaal niveau) richtinggevend. De redactiecultuur en interne cultuur op de werkvloer moeten veranderen, maar dat gebeurt meestal niet vanzelf. Als vrouwen in bepaalde landen gelijkheid bereikt hebben, dat is dat vaak het gevolg van regelgeving zoals quota of andere wetgeving. Binnen de Cel Diversiteit moeten voldoende specifieke expertise en gendergelijkheidsbewustzijn aanwezig zijn. 3. Meten om te weten Naast de monitoring van de proportionele vertegenwoordiging van mannen op alle niveaus en in alle functies is ook de regelmatige monitoring van de representaties van vrouwen en mannen in zoveel mogelijk programma s (incl. reclameboodschappen) belangrijk 28. Gendergelijkheid betekent onder meer een gelijke zichtbaarheid van zowel vrouwen als mannen in alle publieke sferen In januari 2011 publiceerde het Europees Raadgevend Comité voor Gelijke Kansen voor Vrouwen en Mannen van de Europese Commissie een opinie over Breaking gender stereotypes in the media. In deze opinie wordt een overzicht gegeven van de internationale en Europese regelgeving, aanbevelingen en goede praktijken terzake. 28 Inspirerend hierbij is de MEER (Media Emancipatie Effect Rapportage) en het tussentijds rapport (2010) van het vierde Global Media Monitoring Project (GMMP) dat het nieuws van één dag belicht vanuit genderperspectief. Deze monitoring had plaats in 1995, 2000, 2005 en België is één van de 130 deelnemende landen. Uit deze studie blijkt dat mannen driemaal zo vaak aangehaald worden als bron. De aanwezigheid van vrouwen op redacties zal het eindproduct verrijken omdat meerdere onderwerpen kunnen aangebracht worden. Zie Global Media Monitoring Project Preliminary Report, WACC, 30 p. Wereldwijd blijven vrouwen ondervertegenwoordigd in nieuwsmedia. Dit blijkt ook uit een onderzoek (2011) bij 500 mediabedrijven in 59 landen in opdracht van de International Women s Media Foundation. Op 31 maart 2011 maakte de Franse Gemeenschap via het persbericht Les femmes zappées du petit écran de resultaten bekend van een barometer over gelijkheid en diversiteit in de audiovisuele media (31/03/2011). 29 De Expertendatabank voor journalisten van het Vlaamse gelijkekansenbeleid kan journalisten en programmamakers op het juiste spoor helpen in hun zoektocht naar experten uit kansengroepen. In de beleidsbrief Gelijke Kansen wordt alvast aangegeven dat in de toekomst met andere beleidsdomeinen zal worden samengewerkt. Op.cit. p. 46 Pagina 20