NWO-jaarverslag Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Transcriptie

1 NWO-jaarverslag 2013 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

2 NWO-jaarverslag 2013 Den Haag, oktober 2014 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

3 Colofon Dit gedrukte jaarverslag bevat de bestuurlijke verantwoording over 2013 van het algemeen bestuur van NWO op basis van de prestatie-indicatoren en de jaarrekening. Het is in het bijzonder bedoeld voor de opdrachtgevers van NWO en haar bestuurlijke relaties in de wetenschap. Het jaarverslag is ook op internet te vinden op Met deze online-versie wil NWO de toegankelijkheid van haar jaarverslaginformatie verbeteren voor de brede kring van relaties in wetenschap en samenleving. NWO De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek is een van de belangrijkste wetenschapsfinanciers in Nederland en zorgt voor kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap. NWO investeert jaarlijks ruim 650 miljoen in nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek en onderzoek rond maatschappelijke uitdagingen. Op basis van adviezen van deskundige wetenschappers en relevante experts uit binnen- en buitenland selecteert en financiert NWO onderzoeksvoorstellen. NWO stimuleert nationale en internationale samenwerking, investeert in grote onderzoeksfaciliteiten, bevordert kennisbenutting en beheert onderzoeksinstituten. NWO financiert meer dan onderzoeksprojecten aan universiteiten en kennisinstellingen. Uitgever Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Postbus AC Den Haag Telefoon +31 (0) Den Haag, oktober 2014 Portretfotografie Monique van Zeijl

4 Inhoudsopgave Samenwerken 5 1 NWO in 2013 in het kort 7 2 NWO-strategie Groeien met kennis Talent en vrij onderzoek Maatschappijgeïnspireerd onderzoek en topsectoren Kennisbenutting, open access en wetenschapscommunicatie Internationale samenwerking Grote onderzoeksinfrastructuur Nationale rol NWO-instituten Naar een nieuwe strategie Resultaten van NWO-competities Organisatie en bedrijfsvoering Governance Financiën Personeel ICT Evaluaties 76 5 Jaarrekening Bijlagen 1 NWO-groep, verbonden partijen en deelnemingen NWO-groep, verbonden partijen 139 en deelnemingen Enkelvoudig 2 Exploitatie overzicht 2013 doelsubsidies Samenstelling besturen NWO-koepel in NWO-organisatie (per ) 150

5

6 Samenwerken 2013 stond voor NWO nog meer dan andere jaren in het teken van samenwerken, verbinden en kennis delen. De kennisinstellingen en het bedrijfsleven slaagden er gezamenlijk in spelregels te formuleren voor de samenwerking in de topsectoren. Spelregels die zowel voor de universiteiten als voor de bedrijven behulpzaam zijn. De universiteiten herkennen de kwaliteitsbeoordeling die hoort bij financiering door NWO. En zij herkennen een uitdagende onderzoeksagenda in het kennis- en innovatiecontract dat we hebben afgesloten voor 2014 en Een belangrijke stap vooruit in een aanvankelijk ingewikkelde discussie. De door NWO toegezegde financiële bijdrage aan de topsectoren voor 2012 en 2013 heeft zijn weg gevonden naar een groot aantal onderzoeksprojecten. We kijken met belangstelling uit naar de resultaten. Daaruit zal de komende jaren blijken of de synergie tussen publieke en private financiering echt heeft gewerkt. Vanuit mijn onderzoeksverleden voeg ik daaraan toe dat het tijd kost om ambitieuze resultaten te bereiken. Daar past niet bij dat we voortdurend ongeduldig over de schouders van onderzoekers meekijken. NWO heeft in 2013 opnieuw substantieel geïnvesteerd in programma's voor talent en vrij onderzoek. Van de ruim dertienhonderd toekenningen van financiering gingen er zevenhonderd naar onderzoek in het kader van deze programma's. Financiering van onderzoek op alle niveaus: van de Rubiconfinanciering waarmee jonge onderzoekers buitenlandervaring kunnen opdoen tot de NWO- Spinozapremie voor drie topwetenschappers. Het kabinet heeft NWO ontzien bij de bezuinigingen. Toch konden we in 2013 niet meer dan een kwart van de aanvragen voor onderzoeksfinanciering honoreren. Bij de programma's voor talent en vrij onderzoek was dat een vijfde. Dat is nog steeds krap. Wetenschap verbindt landen en internationale samenwerking versterkt de Nederlandse wetenschap. NWO zette in 2013 haar samenwerking voort met veelbelovende wetenschapslanden als China, India en Brazilië. Het ministerie van Buitenlandse Zaken sloot een contract met NWO af voor samenwerking op het gebied van science for development. De NWO-instituten speelden opnieuw een belangrijke rol in het internationale wetenschappelijke krachtenveld door op nationaal niveau krachten te bundelen en samenwerking te stimuleren. Een van de ambities van NWO is op basis van de kennis die in de organisatie samenkomt, samenwerking tussen universiteiten en wetenschapsdisciplines te stimuleren. Door onderzoek van verschillende universiteiten met elkaar te verbinden, wordt het kennissysteem als geheel sterker. Een goed voorbeeld daarvan is het programma Zwaartekracht, waarmee het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) samenwerkende onderzoeksgroepen van topniveau financiert. In 2013 kregen zes door NWO geselecteerde onderzoeksconsortia meer dan honderdvijftig miljoen euro toegekend. Een goed werkend kennissysteem vraagt niet alleen om de financiering van fundamenteel onderzoek, maar ook om de financiering van de technologie die dit onderzoek mogelijk maakt. Onderzoeksinfrastructuur wordt steeds grootschaliger en kostbaarder. Daarom moet een goed doordacht programma de basis voor financiering zijn. De wetenschap en de omgeving van NWO veranderen snel. We vinden het daarom belangrijk eenmaal per vier jaar te kijken of we nog op de goede koers zitten. In 2013 startte NWO met de consultatie van het veld voor de voorbereiding van haar nieuwe strategie voor de jaren De gesprekken leverden een duidelijk beeld op van wat universiteiten, ministeries en bedrijfsleven van NWO verwachten: een stevige regierol en een actieve bijdrage aan de dynamische discussie over wetenschap.

7 De grote maatschappelijke vraagstukken waar we in Nederland en wereldwijd voor staan, vragen om een multidisciplinaire benadering. NWO wil in haar nieuwe strategie multidisciplinair onderzoek bevorderen door financiering beschikbaar te stellen voor onderzoek naar deze brede vraagstukken. De medewerkers van NWO zetten zich in voor een zorgvuldige behandeling van aanvragers van onderzoeksfinanciering en betrachten zoveel mogelijkheid openheid over de procedure. Volgens de commissie die in 2013 de evaluatie van NWO afrondde, voeren we deze primaire taak goed uit. Ik ben heel blij met die conclusie. De kwaliteit van het Nederlandse wetenschappelijke onderzoek is een permanente bron van inspiratie voor de besturen, commissies en medewerkers van NWO. In samenwerking met universiteiten, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties hebben zij zich in 2013 ingezet voor vernieuwing en vooruitgang op alle wetenschapsgebieden. De resultaten van deze inzet leest u in dit jaarverslag. Jos Engelen Voorzitter algemeen bestuur NWO

8 7 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort 1 NWO in 2013 in het kort Met de NWO-Spinozapremie, de Vernieuwingsimpuls en de andere programma s voor talent en vrij onderzoek investeerde NWO in 2013 ongeveer 280 miljoen euro in veelbelovend onderzoek. Meer dan vijfduizend onderzoekers vroegen in 2013 financiering voor hun onderzoek aan bij NWO. NWO kon gemiddeld een kwart van de aanvragen honoreren. Bij de programma s voor talent en vrij onderzoek was dit een vijfde. In 2013 werkten ruim onderzoekers en onderzoeksondersteuners met (mede)financiering van NWO aan meer dan lopende onderzoeksprojecten. Ook adviseerde NWO over de selectie van voorstellen van onderzoeksconsortia in het programma Zwaartekracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De kennisorganisaties en het bedrijfsleven stelden in 2013 spelregels op voor de samenwerking tussen onderzoekers en bedrijven in het topsectoronderzoek. NWO ondertekende als een van de betrokken partijen najaar 2013 het Nederlandse Kennis- en Innovatiecontract voor 2014 en In 2013 verschenen het evaluatierapport over NWO en de reactie van het kabinet daarop. NWO verwerkt de kabinetsreactie in haar nieuwe strategie voor de jaren , waarvoor de voorbereidingen in 2013 zijn gestart. NWO blijft investeren in talent en vrij onderzoek NWO kende in 2013 drie Spinozapremies toe, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. De Spinozapremies gingen naar natuurkundige Michail Katsnelson van de Radboud Universiteit Nijmegen, taalkundige Piek Vossen van de Vrije Universiteit Amsterdam en chemicus Bert Weckhuysen van de Universiteit Utrecht. De laureaten kregen elk 2,5 miljoen euro voor hun wetenschappelijk onderzoek. NWO-voorzitter Jos Engelen, staatssecretaris Sander Dekker van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en de drie NWO-Spinozalaureaten van 2013: Bert Weckhuysen, Piek Vossen en Michail Katsnelson (v.l.n.r.). (Beeld: Arie Wapenaar)

9 8 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort In 2013 vond de tweede selectieronde plaats van het programma Zwaartekracht. Met dit programma investeert het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in langlopend en grootschalig onderzoek door samenwerkende onderzoeksgroepen op het hoogste wetenschappelijke niveau. NWO adviseerde over de selectie en stelde daarvoor een internationale commissie in. De geselecteerde zes onderzoeksconsortia, waarin topwetenschappers van verschillende Nederlandse universiteiten samenwerken aan interdisciplinair onderzoek, kregen samen een bedrag van 153 miljoen euro. De volgende ronde van het programma Zwaartekracht is in In 2013 kregen 272 wetenschappers financiering voor hun onderzoeksplannen in het kader van de Vernieuwingsimpuls, het belangrijkste talentprogramma van NWO. NWO kon zeventien procent van de aanvragen financieren. De 29 onderzoeksfaciliteiten die op de Nationale roadmap voor grootschalige onderzoeksfaciliteiten staan, konden in 2013 een aanvraag voor financiering indienen. Eenmaal per twee jaar is tachtig miljoen euro beschikbaar voor investeringen in grootschalige onderzoeksinfrastructuur. NWO heeft voor de beoordeling van de aanvragen een internationale selectiecommissie ingesteld. De toekenning van financiering vindt plaats in De roadmap uit 2012 zal naar verwachting in 2016 worden geactualiseerd. NWO is gestart met de voorbereidingen hiervoor. Spelregels voor samenwerking in topsectoren Op verzoek van het kabinet hebben de kennisorganisaties en het bedrijfsleven in 2013 afspraken gemaakt over de samenwerking tussen onderzoekers en bedrijven in het topsectoronderzoek. Deelnemers aan het overleg over deze spelregels waren NWO, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de vereniging van universiteiten VSNU, de federatie voor toegepast onderzoek TO2, de Vereniging Hogescholen, vertegenwoordigers van de topsectoren en werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland. Onderdeel van de spelregels is een kader met drie varianten voor publiek-private en publiek-publieke samenwerking. Het kader beschrijft onder meer wanneer de regie bij NWO ligt of bij het bedrijfsleven en hoe hoog de financiële bijdrage van bedrijfsleven of maatschappelijke organisaties is bij de verschillende varianten. Doel van het kader is zowel bedrijven als onderzoekers meer duidelijkheid te bieden. NWO draagt bij aan de topsectoren via publiek-private samenwerking (onderzoek met een private bijdrage), publiek-private onderzoeksprogrammering (geen private bijdrage vereist) en vrij onderzoek gericht op de topsectoren (de NWO-programma s voor talent en vrij onderzoek). NWO is bij het topsectoronderzoek verantwoordelijk voor het selecteren van de beste projecten via een systeem van open competitie en volgens de gebruikelijke kwaliteitsmaatstaven. Voor elk van de topsectoren heeft NWO één aanspreekpunt voor onderzoekers, universiteiten en bedrijven. In het Kennis- en Innovatiecontract voor de jaren had NWO zich vastgelegd op een investering in topsectoronderzoek van ruim driehonderd miljoen euro: tweehonderd miljoen voor publiek-private samenwerking, veertig miljoen voor publiek-private onderzoeksprogrammering en zestig miljoen voor vrij onderzoek gericht op de topsectoren. De bijdragen voor publiek-private onderzoeksprogrammering en vrij onderzoek zijn ruimschoots gerealiseerd. Ook voor het merendeel van de afgesproken publiek-private samenwerkingsactiviteiten is financiering toegekend. Een klein deel van de publiek-private activiteiten zal in de loop van 2014 tot toekenning van financiering leiden, omdat deze activiteiten vertraging hadden opgelopen. Daar staat tegenover dat bij sommige aanvraagronden voor publiek-private samenwerking sprake was van meer financiering dan in het Kennis- en Innovatiecontract was afgesproken. Op 2 oktober 2013 heeft NWO het Nederlandse Kennis- en Innovatiecontract voor 2014 en 2015 ondertekend. Met dit contract onderschrijven overheid, bedrijfsleven en kennisorganisaties de inhoudelijke ambities voor de topsectoren met als doel het Nederlandse kennis- en innovatiesysteem te versterken. In totaal investeren partijen een bedrag van vier miljard euro.

10 9 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort NWO draagt hieraan 210 miljoen euro bij in 2014 en 275 miljoen euro in Hiervan is ruim 100 miljoen euro per jaar bestemd voor onderzoek waaraan ook bedrijven meebetalen in het kader van publiek-private samenwerking. Meer dan dertienhonderd toekenningen van onderzoeksfinanciering Ruim wetenschappers deden in 2013 een aanvraag voor onderzoeksfinanciering bij NWO. Dat waren er minder dan in 2012, een jaar waarin het aantal aanvragen uitzonderlijk hoog was. NWO kende meer dan dertienhonderd onderzoeksfinancieringen toe. Zij kon een kwart van de aanvragen honoreren (24 procent in 2012). Bij de aanvragen voor talentprogramma s en het vrije onderzoek was dit een vijfde. Evenals in voorgaande jaren kwamen veruit de meeste aanvragen binnen voor de talentprogramma s en het vrije onderzoek. Er was wel sprake van een kleine verschuiving. In 2013 ging het bij deze programma s om 66 procent van de aanvragen, in 2012 was dit 70 procent. Het aandeel van de aanvragen voor thematische onderzoeksprogramma s en programma s op het gebied van kennisbenutting steeg daarentegen van 16 naar 20 procent. In 2013 werkten ruim onderzoekers en onderzoeksondersteuners (fte) met (mede)financiering van NWO aan meer dan lopende onderzoeksprojecten. Ongeveer van deze medewerkers waren werkzaam aan de Nederlandse universiteiten. NWO ontvangt structureel minder aanvragen voor onderzoeksfinanciering van vrouwelijke wetenschappers dan van mannen. In 2013 was dertig procent van de aanvragen afkomstig van vrouwen en zeventig procent van mannen. Een kwart van de toekenningen van financiering ging naar vrouwen. NWO laat onderzoek doen naar deze genderverschillen in de NWO-competities. Nieuwe stimulansen voor kennisbenutting Het eerder door NWO genomen besluit om kennisbenutting als beoordelingscriterium op te nemen in alle financieringsinstrumenten, is in 2013 verder uitgewerkt. De precieze vormgeving verschilt per financieringsinstrument. Zo telt kennisbenutting bij themaprogramma s zwaarder mee in de beoordeling dan bij talentprogramma s. Bij onderzoek dat zich nog niet voor kennisbenutting leent, vraagt NWO aan onderzoekers uit te leggen waarom dat zo is. Voor alle financieringsaanvragen met een deadline na 1 januari 2014 is kennisbenutting een vast onderdeel van de beoordelingsprocedure. Verschillende financieringsprogramma s van NWO hebben als doel de financieringskloof te overbruggen tussen onderzoek en markt, zoals de Valorisation Grants van technologiestichting STW. In 2013 heeft NWO samen met het ministerie van Economische Zaken (EZ) een nieuw wetenschapsbreed instrument voor kennisbenutting ontwikkeld, genaamd Take-off. Waardevolle onderzoeksresultaten blijven nu soms onbenut, doordat private investeerders en banken het een te groot risico vinden geld te steken in de idee- en planfase van een onderneming. Take-off kan voor deze zogenoemde vroegefasefinanciering zorgen, waardoor anderen bereid zijn een volgende fase te financieren. In 2013 is het aantal mogelijkheden uitgebreid om de samenwerking tussen onderzoekers en het midden- en kleinbedrijf (MKB) te stimuleren. Eerder was door het Fonds Nieuwe Chemische Innovaties het programma Kennis Innovatie Mapping (KIEM) opgezet. Dit programma ondersteunt chemische start-ups. In 2013 is een overeenkomst gesloten met Syntens. Syntens gaat MKB ers met een kennis- of innovatievraag op het gebied van de chemie, koppelen aan een kennisinstelling. In navolging van de chemie, zijn in 2013 ook KIEM-programma s opgezet in de sector creatieve industrie en op het gebied van big data.

11 10 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort Regieorganen verbinden onderzoek en praktijk Het NWO-regieorgaan Netherlands Genomics Initiative (NGI) heeft op 31 december 2013 officieel zijn deuren gesloten. Doel van het NGI was de kansen die het genomics-onderzoek biedt, optimaal te combineren met de kennis en expertise van wetenschappers in Nederland. In de elf jaar dat het NGI actief was, is een hechte gemeenschap ontstaan van genomics-onderzoekers, industrie en overheidspartijen. Tenminste acht NGI Genomics Centres blijven zelfstandig voortbestaan, zoals het Cancer Genomics Centre en het Centre for BioSystems Genomics. Drie centra zijn onderdeel geworden van een ander publiek-privaat consortium, bijvoorbeeld het Kluyver Centre en het Ecogenomics Consortium zijn nu onderdeel van BE-BASIC en de vier technologiecentra vormen met andere partijen het Dutch Techcentre for Life Sciences. Tijdens de slotbijeenkomst van het NWO-regieorgaan Netherlands Genomics Initiative (NGI), november 2013, interviewde presentator Wilfred Genee (rechts) de voorzitter van de NGI Valorisation Advisory Board, Rudy Dekeyser. (Beeld: Sascha Schalkwijk) Met de oprichting van het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA (NRPO-SIA) is per 1 januari 2014 een nieuw regieorgaan toegevoegd aan de NWO-koepel. Het regieorgaan komt voort uit de Stichting Innovatie Alliantie (SIA), die voorheen de middelen voor het praktijkgerichte onderzoek verdeelde. De missie van het regieorgaan is het praktijkgerichte onderzoek van hogescholen versterken en vernieuwen. Daarnaast gaat het regieorgaan bevorderen dat de kennis uit dit onderzoek haar weg vindt naar bedrijven en instellingen en naar het onderwijs van de hogescholen. In het voorjaar van 2013 tekenden minister Jet Bussemaker van OCW, de deelnemende organisaties in de Stichting Innovatie Alliantie (de Vereniging Hogescholen, VNO-NCW, MKB Nederland, Syntens, TNO en Novay) en NWO-voorzitter Jos Engelen het convenant waarmee de oprichting een feit werd. In 2013 is het eind 2012 opgerichte Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) voortvarend van start gegaan. Doel van het regieorgaan is het onderwijsonderzoek en de praktijk van het onderwijs dichterbij elkaar te brengen. Met het NRO komt er een einde aan de versnippering van middelen voor onderwijsonderzoek en komt er een samenhangende meerjarige programmering van onderzoek. In 2013 is het veld geraadpleegd over de belangrijkste vraagstukken en zijn verschillende aanvraagronden uitgeschreven. De eerste projecten worden in het schooljaar uitgevoerd.

12 11 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort Internationale kansen voor Nederlandse onderzoekswereld In juli 2013 hebben de lidstaten de onderhandelingen succesvol afgerond over Horizon 2020, het nieuwe financieringsprogramma voor onderzoek en innovatie van de Europese Unie. De EU zal in de periode in totaal 77 miljard euro investeren in wetenschap en innovatie. Vanuit Nederland hebben veel organisaties zich ingezet om dit resultaat te bereiken, waaronder NWO. De investeringen zijn verdeeld over de pijlers excellente wetenschap, industrieel leiderschap en maatschappelijke uitdagingen. Bij deze laatste pijler vraagt de EU aan kennisinstellingen en het bedrijfsleven om samen oplossingen te bedenken voor de grote maatschappelijke vraagstukken die in Europa spelen. Horizon 2020 biedt de Nederlandse onderzoekswereld veel kansen door de goede aansluiting op het nationale onderzoekssysteem. Eind 2013 zijn de eerste aanvraagronden voor Horizon 2020 opengesteld. NWO nam in 2013 deel aan verschillende Europese samenwerkingsverbanden, zoals de European Research Area Networks en de Joint Programming Initiatives. In deze samenwerkingsverbanden speelt NWO, en met name ook ZonMw, een actieve rol als coördinator, work package leader en organisator van gezamenlijke aanvraagronden. De Europese samenwerkingsprogramma s zijn tevens onderdeel van het Nederlandse Kennis- en Innovatiecontract voor 2014 en De ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en van Economische Zaken stelden 36 miljoen euro beschikbaar voor cofinanciering van deze programma s door NWO in de periode NWO stimuleert onderzoekssamenwerking met Brazilië, China en India met als doel een langdurige samenwerking op te bouwen met deze snel groeiende wetenschapslanden. Bij de keuze van onderzoeksprogramma s vormen de wetenschappelijke prioriteiten en sterke wetenschappelijke disciplines van deze landen en van Nederland het uitgangspunt. In 2013 ging het om onderzoeksprogramma s op het gebied van onder meer groene economie, duurzame stedelijke ontwikkeling, functionele materialen en slimme elektriciteitsnetwerken stond voor WOTRO Science for Global Development in het teken van een nieuw samenwerkingsverband met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Minister Lilianne Ploumen en NWO-voorzitter Jos Engelen tekenden in april 2013 het convenant waarin de samenwerking is vastgelegd. WOTRO werkt samen met vijf thematische kennisplatforms van het ministerie. De kennisplatforms stellen een onderzoeksagenda op die de basis vormt voor aanvraagronden die WOTRO wereldwijd uitzet. NWO-instituten zetten in op samenwerking De NWO-instituten verstevigden in 2013 hun samenwerking met universiteiten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Voorbeelden zijn de voorgenomen verhuizing van het FOM-instituut voor funderend energieonderzoek DIFFER naar de campus van de Technische Universiteit in Eindhoven en de Deal van het Noorden die SRON Netherlands Institute for Space Research sloot met de provincie en de Rijksuniversiteit Groningen om het instituut beter in te bedden in de regionale hightechinfrastructuur. De NWO-instituten, TNO en het bedrijfsleven werkten gezamenlijk een Roadmap Advanced Instrumentation uit voor de topsector High Tech Systemen en Materialen. Het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) richtte in 2013 op Texel het Seaweed Center op. De oprichting van dit centrum past in het streven het terrein rond de NIOZhaven om te vormen tot een kennishaven. Met steun van NWO en de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) is in 2013 het nieuwe publiek-private onderzoekscentrum Advanced Research Centre for NanoLithography tot stand gekomen. NWO, FOM en FOM-instituut AMOLF werken hierin samen met ASML, de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam.

13 12 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort De NWO-instituten breidden in 2013 hun nationale en internationale rol in grote onderzoeksinfrastructuur uit. Met financiering van het ministerie van OCW richtte het NIOZ op St. Eustatius het Caribbean Netherlands Science Institute op. De LOFAR-telescoop van ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy was in 2013 officieel open for business, nu de eerste volledig operationele waarneemcyclus is gestart en de telescoop is opengesteld voor de hele astronomische gemeenschap. Met een uitbreiding van zijn plasma-experiment Magnum PSI heeft DIFFER zich gekwalificeerd om materiaaltests uit te voeren voor het internationale kernfusieproject ITER. Met de Amsterdamse universiteiten, de gemeente Amsterdam en het ministerie van OCW wordt overlegd over mogelijkheden om de verhuizing van de SRON-vestiging in Utrecht naar het Amsterdam Science Park te realiseren. De samenwerking tussen NWO, SRON en de universiteiten moet daar gestalte krijgen rond een nieuwe centrale High Technology Infrastructure Facility (HighTIF), die ook de samenwerking met het bedrijfsleven kan ondersteunen. Nieuw initiatief voor open access van onderzoeksresultaten NWO wil dat zoveel mogelijk onderzoeksdata vrij toegankelijk en herbruikbaar worden voor andere onderzoekers, met inachtneming van aspecten als privacy, openbare veiligheid, eigendomsrecht en commerciële belangen. Een projectteam van vertegenwoordigers van NWO en externe organisaties heeft voorjaar 2013 een studie naar datamanagement afgerond. NWO is in 2013 begonnen met de uitvoering van de aanbevelingen die het team op basis van deze studie heeft gedaan. Zo is overleg gestart over de mogelijkheden van data-opslag voor onderzoekers met universiteitsbibliotheken en datacentra, onder andere met Data Archiving and Networked Services (DANS). NWO heeft het voornemen aan onderzoekers te vragen een dataparagraaf in te vullen in hun aanvragen voor financiering en na toekenning van de financiering een datamanagementplan te maken, waarin zij aangeven hoe zij de toegankelijkheid van hun onderzoeksdata regelen. Integriteitsbeleid NWO versterkt NWO heeft in 2013 haar beleid op het gebied van wetenschappelijke integriteit verder vormgegeven. Het beleid richt zich zowel op de aanvraagfase als de fase na honorering van onderzoeksvoorstellen. Iedereen die financiering aanvraagt bij NWO of financiering heeft van NWO, verplicht zich tot naleving van de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening van VSNU. Eind 2013 heeft NWO een eigen meldpunt wetenschappelijke integriteit ingesteld: meldpuntintegriteit@nwo.nl. Het meldpunt is er voor klachten over onderzoekers die werken aan een door NWO gefinancierd onderzoeksproject, over onderzoekers die in de aanvraagprocedure voor financiering door NWO zitten of over medewerkers van een NWO-instituut. Ten slotte heeft NWO ook haar fraudeprotocol aangepast. Het protocol beschrijft welke procedure NWO volgt bij de constatering van fraude. Met de aanpassing heeft NWO meer ruimte gekregen om maatregelen te nemen bij onrechtmatig gebruik van NWO-financiering. Extra investeringen in wetenschap In het regeerakkoord heeft het kabinet aangekondigd extra te willen investeren in de wetenschap. Met ingang van 2014 heeft het kabinet NWO een oplopend extra budget in het vooruitzicht gesteld: een structurele bijdrage van het ministerie van OCW die oploopt van 25 miljoen euro in 2014 tot 100 miljoen euro in 2018 en een tijdelijke bijdrage van het ministerie van EZ van 50 miljoen euro voor de jaren Door deze extra investering kan het NWO-budget de komende jaren min of meer constant blijven. Een geleidelijk toenemend deel van de extra structurele middelen is geoormerkt voor het praktijkgerichte onderzoek (via het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA).

14 13 Hoofdstuk 1 NWO in 2013 in het kort Op grond van de begrotingsafspraken die het kabinet najaar 2013 heeft gemaakt, komt met ingang van 2015 jaarlijks honderd miljoen euro extra beschikbaar voor onderzoek en innovatie. Aan NWO zal meerjarig 25 miljoen euro worden toegekend voor de financiering van onderzoek in open competitie. Om een evenwichtige invulling te kunnen geven aan de NWO-strategie is de in het vooruitzicht gestelde structurele verhoging van de rijksbijdrage hard nodig. Daarmee kan NWO haar financieringsinstrumenten over de volle breedte van het wetenschappelijk onderzoek blijven inzetten. Evaluatie NWO Voorjaar 2013 heeft een door het ministerie van OCW ingestelde commissie de evaluatie van NWO afgerond. Belangrijke conclusie van de commissie is dat NWO haar primaire taak selecteren van excellente onderzoekers en onderzoeksvoorstellen uitstekend en onomstreden uitvoert. De commissie bepleit onder andere een sterkere rol voor NWO in de nationale en internationale beleidsontwikkelingen, een steviger verankering van de NWO-strategie in het nationale wetenschapsen innovatiesysteem en een herziening van de governance en organisatiestructuur. Najaar 2013 heeft het kabinet op de adviezen van de evaluatiecommissie gereageerd. Het kabinet vindt het belangrijk dat NWO blijft zorgen voor duurzame samenwerking met andere partijen die betrokken zijn bij het wetenschapsbeleid. Die samenwerking moet ertoe leiden dat het NWO-beleid optimaal aansluit bij nationale beleidsontwikkelingen, de universitaire agenda s en het Europese wetenschapsbeleid. In aansluiting op het evaluatierapport vraagt het kabinet aan NWO om meer uniformiteit aan te brengen in de als complex ervaren organisatiestructuur. NWO verwerkt de kabinetsreactie op de evaluatie in haar nieuwe strategie voor de jaren OCW en NWO hebben daarnaast opdracht verstrekt aan ABDTopconsult - het consultancybureau van de rijksoverheid - om een voorstel uit te werken voor een verbeterde governancestructuur van NWO, inclusief alle uitvoeringsonderdelen. Financiën In 2013 investeerde NWO met haar partners 735 miljoen euro in wetenschappelijk onderzoek en onderzoeksinfrastructuur (756 miljoen euro in 2012). Meer dan een derde van dit bedrag ging naar programma s voor talent en vrij onderzoek. Het grootste deel van de inkomsten van NWO was afkomstig van het ministerie van OCW (618 miljoen euro) en van andere ministeries (64 miljoen euro). Andere partners, zoals het bedrijfsleven, droegen in totaal 49 miljoen euro bij. NWO is in 2012 overgegaan op een baten-lastenstelsel. Dit houdt in dat uitgaven in de lasten worden opgenomen op het moment dat NWO een financiering toekent in plaats van op het moment van uitbetaling. Op deze manier biedt NWO meer inzicht in haar kernactiviteit, de financiering van onderzoek en onderzoeksinfrastructuur. Eind 2013 stond een bedrag van ruim een miljard euro uit aan externe verplichtingen in verband met toekenningen van onderzoeksfinanciering die in de komende jaren worden uitbetaald.

15

16 15 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis 2 NWO-strategie Groeien met kennis In 2013 werkte NWO voor het derde jaar aan de realisering van haar strategie Groeien met kennis: door te investeren in wetenschappelijk talent en vrij onderzoek, samen met partners invulling te geven aan maatschappijgeïnspireerde onderzoeksthema s, kennisbenutting te stimuleren, de internationale samenwerking te verstevigen, grootschalige onderzoeksinfrastructuur te ondersteunen en de nationale en internationale rol van NWO-instituten te versterken. Sinds de publicatie van de strategie Groeien met kennis in 2010 hebben thematisch onderzoek en kennisbenutting een grote vlucht genomen. Aan de maatschappijgeïnspireerde onderzoeksthema s in de strategie heeft NWO er enkele toegevoegd voor een betere aansluiting met de door het kabinet benoemde topsectoren. In 2013 hebben kennisinstellingen en bedrijfsleven spelregels opgesteld voor de samenwerking in de topsectoren en ondertekenden zij een kennis- en innovatiecontract voor 2014 en Kennisbenutting is als beoordelingscriterium opgenomen in alle financieringsprogramma s van NWO. De vormgeving verschilt per programma. Zo telt kennisbenutting zwaarder mee bij themaprogramma s dan bij talentprogramma s. De maatschappijgeïnspireerde onderzoeksthema s hebben de samenwerking tussen de wetenschappelijke disciplines een impuls gegeven. Dit geldt ook voor het programma Zwaartekracht, waarmee het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap investeert in samenwerkende onderzoeksgroepen op topniveau. In 2013 konden onderzoeksconsortia voor de tweede maal aanvragen indienen voor dit programma. Met onder andere financieringsinstrumenten stimuleerde NWO de vrije toegankelijkheid van onderzoeksresultaten. In dit kader rondde NWO in 2013 een studie naar datamanagement af. NWO heeft het voornemen bij aanvragen van financiering aan onderzoekers informatie te vragen over hoe zij de toegankelijkheid van hun onderzoeksdata gaan regelen. NWO leverde een bijdrage aan de voorbereiding van Horizon 2020, het nieuwe financieringsprogramma waarmee de Europese Unie 77 miljard euro investeert in onderzoek en innovatie in de periode Buiten Europa stimuleert NWO onder meer onderzoekssamenwerking met Brazilië, China en India met als doel een langdurige samenwerking op te bouwen met deze snel groeiende wetenschapslanden. De NWO-instituten breidden hun nationale en internationale rol in grote onderzoeksinfrastructuur uit en verstevigden hun samenwerking met universiteiten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. 2.1 Talent en vrij onderzoek Talentprogramma s NWO-Spinozapremie De NWO-Spinozapremie, de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland, is in 2013 toegekend aan natuurkundige Michail Katsnelson van de Radboud Universiteit Nijmegen, taalkundige Piek Vossen van de Vrije Universiteit Amsterdam en chemicus Bert Weckhuysen van de Universiteit Utrecht. De laureaten kregen elk 2,5 miljoen euro voor hun wetenschappelijk onderzoek. De Spinozapremie beloont onderzoekers die zowel nationaal als internationaal tot de absolute top van de wetenschap behoren. De drie laureaten hebben ieder op hun gebied doorbraken gerealiseerd en vernieuwingen tot stand gebracht. Michail Katsnelson is een van de grondleggers van het onderzoek naar grafeen. Grafeen is een van de sterkste materialen en het geleidt elektriciteit dertig keer sneller dan gangbare materialen. Grafeen kan zorgen voor een revolutie in de elektronica en kan mogelijk worden toegepast in onder andere zonnecellen en computerchips.

17 16 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis Piek Vossen combineert taalwetenschap en informatica om taalkundige verschijnselen te analyseren met computermodellen. Met behulp van wordnets legde hij de basis voor systematisch onderzoek naar de overeenkomsten en verschillen en naar betekenis en cultuur in talen. Wordnets zijn spinnenwebben van alle woorden van een taal, met elkaar verbonden op basis van betekenis. Het onderzoek van Bert Weckhuysen richt zich op het begrijpen en ontwikkelen van nieuwe katalysatoren. Katalysatoren zijn stoffen die de omzetting versnellen van grondstoffen, zoals aardolie en biomassa, in onder andere brandstoffen, materialen en bouwstenen voor medicijnen. Het onderzoek van Weckhuysen is van groot belang voor de chemische industrie. Toekenningen Vernieuwingsimpuls In 2013 kregen 272 wetenschappers financiering voor hun onderzoeksplannen in het kader van de Vernieuwingsimpuls, het belangrijkste talentprogramma van NWO. Het toekenningspercentage steeg licht: in 2013 kon NWO zeventien procent van de aanvragen financieren, in 2012 was dit vijftien procent. De stijging deed zich alleen voor bij de Vidi-financiering, waarvoor in 2013 minder aanvragen binnenkwamen. Het programma Vernieuwingsimpuls speelt in op de verschillende fasen van de wetenschappelijke carrière met drie financieringsvormen: In 2013 verwierven 155 jonge onderzoekers een Veni-financiering. Met de Veni-financiering, gericht op pas gepromoveerde onderzoekers, kunnen getalenteerde wetenschappers drie jaar onderzoek doen. Het aantal aanvragen voor een Veni-financiering was met 996 in 2013 iets hoger dan in In totaal kregen 86 ervaren postdocs en universitair docenten in 2013 een Vidi-financiering. Doel van de Vidi-financiering is wetenschappers de mogelijkheid bieden een eigen onderzoeksgroep te starten. Het aantal aanvragen was met 431 lager dan in In 2012 kwamen echter aanzienlijk meer aanvragen binnen dan in de jaren daarvoor. De verschuiving Prof. dr. Piek Vossen Computationeel lexicoloog en Spinozalaureaat Geestelijke vrijheid Een gevoel van ongekende geestelijke vrijheid. Dat is wat overheerste in de eerste dagen na het telefoontje van de NWO-voorzitter waarin hij vertelde dat ik de Spinozapremie kreeg. Opeens kun je heel open nadenken over wat je wilt onderzoeken. Je hoeft even geen rekening te houden met zaken als valorisatie of partners die niet mee willen doen. Je kunt het helemaal zelf bepalen. Dat overkomt je waarschijnlijk maar één keer in je leven. Het gevoel dat het een grote eer is, kwam later, rond de dag van de uitreiking. Ik zie de Spinozapremie niet alleen als een prijs voor mezelf, maar ook voor mijn vakgebied. Je kunt de prijs gebruiken om te laten zien hoe belangrijk taal is. Voor de buitenwacht verhoogt een Spinozapremie je status enorm. Je krijgt heel veel uitnodigingen voor lezingen, debatten en andere bijeenkomsten. Ik weet inmiddels wat ik met de Spinozapremie ga doen. Tijdens projecten loop je vaak aan tegen problemen waar je niet in kunt duiken. Meestal gaat het dan om onderzoek naar meer fundamentele problemen, waar op dat moment geen geld en tijd voor is. Met tien onderzoekers gaan ik nu vier van die onderwerpen oppakken. Alle vier hebben te maken met hoe je de computer kunt leren teksten te interpreteren. We gaan onder andere het probleem van de meerduidigheid van taal bestuderen, woorden die meerdere betekenissen hebben afhankelijk van de context. In dat onderzoek zit tot nu toe weinig voortgang.

18 17 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis van de deadline voor het indienen van Vidi-aanvragen in dat jaar van februari naar oktober speelde daarin een rol. Begin 2014 ontvingen 31 senior onderzoekers een Vici-financiering. De Vici-financiering van 1,5 miljoen euro is bestemd voor ervaren onderzoekers die net hoogleraar zijn of nog net niet. Zij kunnen hiermee hun succesvolle onderzoekslijnen verder versterken. In 2013 ontving NWO 204 aanvragen, iets minder dan in Tabel 1 Aanvragen en toekenningen Vernieuwingsimpuls in 2013 Programma Aantal (voor)aanvragen* Aantal toekenningen Toekenningspercentage Veni % Veni % Vidi % Vidi % Vici % Vici % Toelichting: * Het aantal (voor)aanvragen is het aantal initieel ingediende aanvragen. Dit kunnen zogenoemde vooraanvragen zijn of uitgewerkte aanvragen. Vooraanvragen zijn beknopte aanvragen, die de onderzoeker minder tijd kosten. NWO beoordeelt deze vooraanvragen op haalbaarheid en adviseert de onderzoeker om deze wel of niet uit te werken. Beoordelingsprocedure Vernieuwingsimpuls De beoordelingsprocedure van de Vernieuwingsimpuls is met ingang van 2012 gewijzigd. Een van de wijzigingen houdt in dat de beoordeling van Vici-aanvragen sindsdien wetenschapsbreed gebeurt. Voor de Vici-financiering moeten onderzoekers eerst een kortere vooraanvraag doen. Deze vooraanvragen worden beoordeeld door drie zogenoemde domeinpanels (alfa- en gammawetenschappen, bèta- en technische wetenschappen en levenswetenschappen). Een wetenschapsbrede commissie beoordeelt vervolgens de uitgewerkte aanvragen. NWO heeft hiervoor gekozen omdat zij voor het Vici-programma de beste aanvragen wil honoreren, ongeacht de discipline van de aanvrager, in plaats van de beperkte middelen al van tevoren te verdelen over wetenschapsgebieden. Het is belangrijk dat de beoordelingscommissie en NWO recht doen aan de verschillen tussen de disciplines in onderzoekstraditie en publicatiecultuur. Alleen op die manier is een goede vergelijking mogelijk. Naar aanleiding van de aanvraagronde in 2012 is de procedure voor 2013 licht aangepast, onder andere de informatievoorziening aan de commissie. Bovendien is de commissie aanzienlijk vergroot, van twintig naar zestig leden, waardoor zowel de deskundigheid als de diversiteit aan vertegenwoordigde wetenschapsgebieden, is toegenomen. In 2013 is opnieuw feedback gevraagd aan de commissie. De belangrijkste wijziging voor 2014 is dat NWO ook de uitgewerkte aanvragen (samen met de reviews en weerwoorden) zal voorleggen aan de drie domeinpanels. De domeinpanels zullen de interviewkandidaten selecteren. De interviews vinden vervolgens plaats in de wetenschapsbrede commissie, zoals ook in 2013 het geval was. Carrière laureaten Vernieuwingsimpuls Een belangrijk doel van het programma Vernieuwingsimpuls is perspectief bieden op een wetenschappelijke carrière. In onderstaande figuren is het carrièreverloop in beeld gebracht van 815 Venilaureaten, 387 Vidi-laureaten en 110 Vici-laureaten. Het gaat om alle laureaten vanaf de start van de huidige Vernieuwingsimpuls in 2002 van wie de begin- en eindpositie bekend is. Uit de figuren valt af te leiden dat het merendeel na afloop van het onderzoeksproject een hogere positie in de wetenschap had verworven.

19 18 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis Driekwart van de Veni-laureaten was postdoc bij aanvang van het door NWO gefinancierde onderzoek. Na afronding van het Veni-project was meer dan de helft van de laureaten universitair docent of universitair hoofddocent. Voor de Vidi-laureaten geldt dat het merendeel bij aanvang van het onderzoeksproject postdoc of universitair docent was en na afronding universitair hoofddocent of hoogleraar. Bijna alle Vici-laureaten die universitair docent of universitair hoofddocent waren bij aanvang van het project, waren hoogleraar na afronding ervan. De helft van de Vici-laureaten was al hoogleraar bij de start van het onderzoeksproject. Figuur 1 Loopbaanontwikkeling laureaten Vernieuwingsimpuls Veni vanaf 2002 Veni positie bij aanvang 913 Veni positie na afloop Postdoc Universitair hoofddocent Universitair docent Hoogleraar Buiten de wetenschap/overig Figuur 2 Loopbaanontwikkeling laureaten Vernieuwingsimpuls Vidi vanaf 2002 Vidi positie bij aanvang Vidi positie na afloop Postdoc Universitair hoofddocent Universitair docent Hoogleraar Buiten de wetenschap/overig

20 19 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis Figuur 3 Loopbaanontwikkeling laureaten Vernieuwingsimpuls Vici vanaf 2002 Vici positie bij aanvang 2 8 Vici positie na afloop Postdoc Universitair hoofddocent Universitair docent Hoogleraar Buiten de wetenschap/overig Laureatendag Vernieuwingsimpuls In 2013 organiseerde NWO voor de derde keer een goed bezochte laureatendag. Doel van deze dag is de band van NWO met de nieuwe laureaten en tussen de laureaten onderling te verstevigen en de uitwisseling van kennis en ervaring te stimuleren. NWO-voorzitter Jos Engelen nodigde de laureaten uit om mee te denken over belangrijke kwesties in het wetenschapsbeleid die onderdeel zullen uitmaken van de nieuwe NWO-strategie voor de jaren De laureaten namen deel aan workshops over thema s als publiek-private samenwerking, leiding geven aan een onderzoeksgroep en communiceren over onderzoek. Ruim 125 NWO-Vernieuwingsimpulslaureaten waren op 15 november 2013 bijeen op de laureatendag in Felix Meritis in Amsterdam. (Beeld: Anton van Daal)

21 20 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis Programma Rubicon In 2013 kregen 57 recent gepromoveerde wetenschappers een Rubicon-financiering, een vijfde van het aantal aanvragers. NWO biedt met het programma Rubicon jonge onderzoekers de gelegenheid ervaring op te doen bij een excellente onderzoeksgroep in het buitenland in de verwachting dat zij later terugkeren naar Nederland om daar hun onderzoeksloopbaan voort te zetten. Rubicononderzoekers blijken goed de weg weten te vinden naar bijvoorbeeld de Veni-, Vidi- en Vicifinanciering. Vrouwelijke onderzoekers zijn bij Rubicon goed vertegenwoordigd. In 2013 kreeg 21 procent van de vrouwelijke aanvragers financiering tegenover 19 procent van de mannen. Overige talentprogramma s Voor de promotiebeurs voor leraren ontving NWO in aanvragen, een kleine stijging ten opzichte van 2012 (154). Het aantal toegekende beurzen steeg van 33 naar 37. De promotiebeurs staat open voor leraren uit het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs en het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. De meeste beurzen gingen naar leraren uit het voortgezet onderwijs en het hoger beroepsonderwijs. Met de promotiebeurs kunnen leraren vier jaar lang voor de helft van hun aanstelling worden vrijgesteld van onderwijs om promotieonderzoek te doen. Doel van het programma is de kwaliteit van het onderwijs verbeteren en de aansluiting tussen scholen en universiteiten versterken. In 2013 kregen 18 onderzoeksscholen financiering voor het aanstellen van promovendi in het kader van het Graduate Programme; 32 scholen hadden een aanvraag ingediend. Het aantal toekenningen was hoger dan in 2012 (13). NWO wil met het programma het promotiestelsel versterken. Zij verbindt daartoe een aantal voorwaarden aan de financiering, zoals een goede selectie en begeleiding van promovendi en voldoende vrijheid voor de promovendi bij de keuze van het onderzoeksonderwerp en de promotor. In 2013 is het Graduate Programme geëvalueerd. Uit de evaluatie blijkt dat de onderzoeksscholen zorgen voor een inspirerende onderwijs- en onderzoeksomgeving. Op basis van de evaluatie heeft NWO besloten ook in 2014 een aanvraagronde uit te schrijven. Naar aanleiding van de evaluatie Dr. Dalena van Heugten Psycholoog Universiteit van Maastricht Slaaptherapie in Oxford In het laatste jaar van mijn promotie ben ik al na gaan denken over wat mijn vervolgstap zou kunnen zijn. Een periode in het buitenland werken, is voor je ervaring en je cv heel goed. In Oxford had ik een hoogleraar gevonden die zich bezighoudt met slaapproblemen. Zijn onderzoek naar slaaptherapie sloot goed aan op het onderzoek dat ik wilde doen. In overleg met Oxford University heb ik een aanvraag geschreven voor een Rubicon-financiering van NWO. Na zo n aanvraag hoor je drie maanden niets. Dat was zenuwslopend. December 2013 kreeg ik bericht dat de financiering was toegekend. Ik heb direct mijn hele familie gebeld en s avonds is de champagne opengegaan. Mijn promotieonderzoek ging over dissociatie. Een dissociatieve stoornis is een nare aandoening, die vaak samengaat met angst, waarbij patiënten het gevoel hebben vervreemd te zijn van zichzelf en stukken tijd kwijt zijn. Behandelaars staan vaak met lege handen. In mijn onderzoek stel ik dat dissociatie mogelijk is gerelateerd aan slaapverstoringen. Ik ga hier in Oxford bij ruim zestig patiënten een slaaptherapie testen om na te gaan of hun dissociatieve symptomen daardoor verminderen. Ook wil ik de relatie tussen dissociatie en slaap specifieker kunnen maken. Ik denk dat dissociatie vooral gerelateerd is aan REM-slaap.

22 21 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis zijn de voorwaarden op een aantal punten aangescherpt. Zo vraagt NWO meer aandacht voor de aansluiting van de masteropleiding op het promotieonderzoek. In de loop van 2014 neemt NWO een standpunt in over de toekomst van het Graduate Programme in het kader van haar nieuwe strategie. Tabel 2 Aanvragen en toekenningen talentprogramma s in 2013 Talentprogramma s Aantal (voor)aanvragen Aantal toekenningen Toekenningspercentage Vernieuwingsimpuls % Rubicon % Promotiebeurs voor leraren % Graduate Programme % Overige talentprogramma s % Totaal % Totaal % Toelichting: Het aantal (voor)aanvragen is het aantal initieel ingediende aanvragen. Dit kunnen zogenoemde vooraanvragen zijn of uitgewerkte aanvragen. Vooraanvragen zijn beknopte aanvragen, die de onderzoeker minder tijd kosten. NWO beoordeelt deze vooraanvragen op haalbaarheid en adviseert de onderzoeker om deze wel of niet uit te werken. Onder Overige talentprogramma s vallen de programma s Meervoud (Meer vrouwelijke onderzoekers als universitair docent), Klinische fellows, Graduate School uitgangsmaterialen en Promoties in de geesteswetenschappen. Promoties in de geesteswetenschappen is een gezamenlijk programma van NWO Geesteswetenschappen en het Regieorgaan Geesteswetenschappen. Het biedt getalenteerde onderzoekers een betaalde promotieplaats. In verband met de grote belangstelling voor dit programma vond een voorselectie van kandidaten plaats bij de universiteiten. Het aantal aanvragen en toekenningen voor de talentprogramma s daalde ten opzichte van Oorzaken waren het wegvallen van het programma Mozaïek (voor afgestudeerden van allochtone afkomst), aangepaste financieringsvoorwaarden voor het programma Rubicon en minder aanvragen voor de Vidi-financiering van het talentprogramma Vernieuwingsimpuls. Vrij onderzoek Programma Zwaartekracht In 2013 vond de tweede selectieronde plaats van het programma Zwaartekracht. Met dit programma investeert het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in samenwerkende onderzoeksgroepen op het hoogste wetenschappelijke niveau. Met de financiering voor langlopende en grootschalige projecten geeft het ministerie de Nederlandse wetenschap de ruimte vernieuwend onderzoek te doen dat voor internationale doorbraken kan zorgen. NWO adviseerde over de selectie van voorstellen. Zij stelde daarvoor een internationale commissie in van vooraanstaande wetenschappers onder leiding van dr. Lieteke van Vucht Tijssen. De commissie beoordeelde in totaal 41 voordrachten. De geselecteerde zes onderzoeksconsortia kregen samen een bedrag van 153 miljoen euro. In de consortia werken topwetenschappers van verschillende Nederlandse universiteiten samen aan interdisciplinair onderzoek. Dit zijn de zes teams die financiering ontvingen: The Soehngen Institute for anaerobic microbiology De top van de Nederlandse microbiologen gaat onderzoek doen naar microben die zonder zuurstof kunnen leven en een belangrijke rol kunnen spelen in het dichterbij brengen van een duurzame biobased economy. Samenwerking van wetenschappers van de Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit Utrecht, Wageningen Universiteit en Researchcentrum en Technische Universiteit Delft.

23 22 Hoofdstuk 2 NWO-strategie Groeien met Kennis Networks Een consortium van wiskunde- en informatica-onderzoekers dat onderzoek gaat doen naar grootschalige netwerken; niet alleen digitale, maar ook verkeers-, vervoers- en energienetwerken. Samenwerking van wetenschappers van Universiteit van Amsterdam, Centrum Wiskunde & Informatica, Technische Universiteit Eindhoven en Universiteit Leiden. The Institute for Chemical Immunology Het instituut wil het nieuwe vakgebied chemische immunologie ontwikkelen en met behulp van chemie oplossingen vinden voor immuunziekten. Samenwerking van wetenschappers van het Nederlands Kanker Instituut, Onderzoeksschool Nijmegen Centre for Molecular Life Sciences, Universiteit Leiden en Universiteit Utrecht. Netherlands Earth System Science Centre Het centrum brengt onderzoek naar het klimaat in verleden, heden en toekomst bij elkaar om de voorspellingen over toekomstige klimaatomstandigheden op onze planeet te verbeteren. Samenwerking van wetenschappers van Universiteit Utrecht, Radboud Universiteit Nijmegen, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Research Centre for Integrated Nanophotonics Een onderzoeksproject van natuurkundigen en elektrotechnici gericht op de ontwikkeling van de optische technologie die nodig is voor het transport van gigantisch grote datastromen tussen miljarden processors. Samenwerking van wetenschappers van de Technische Universiteit Eindhoven. Netherlands Centre for Multiscale Catalytic Energy Conversion Een project waarin chemici, natuurkundigen en ingenieurs hun krachten bundelen met het Mr. Marjan Oudeman Voorzitter college van bestuur Universiteit Utrecht Interdisciplinaire samenwerking stimuleren De Universiteit Utrecht is betrokken bij drie van de zes samenwerkende onderzoeksgroepen die in 2013 de prestigieuze financiering van het Zwaartekrachtprogramma toegekend hebben gekregen. Bij twee van de gehonoreerde onderzoeksprogramma s is Utrecht penvoerder. Daar zijn we heel trots op, want dit succes is mede het gevolg van de interdisciplinaire samenwerking die we in Utrecht stimuleren. De Universiteit Utrecht heeft er in 2013 hard aan gewerkt het onderzoek vorm te geven binnen vier strategische thema s: Duurzaamheid, Instituties, Life Sciences en Dynamics of Youth. Deze brede thema s stimuleren interdisciplinaire samenwerking. En die samenwerking vergroot de mogelijkheden van innovatief onderzoek. Onderzoek dat bijdraagt aan economische ontwikkeling en een antwoord geeft op maatschappelijke vraagstukken. De gehonoreerde onderzoeksprogramma s waarbij Utrecht betrokken is, sluiten direct aan bij drie van onze vier strategische thema s: Het Netherlands Center for Multiscale Catalytic Energy Conversion gaat efficiënte katalyseprocessen ontwikkelen voor onder andere fossiele brandstoffen, biomassa en zonne-energie, het Netherlands Earth System Science Centre wil de voorspellingen over de toekomstige klimaatomstandigheden op onze planeet verbeteren en het Institute for Chemical Immunology kan door een combinatie van vakgebieden een radicale verandering teweegbrengen in de aanpak van autoimmuunziekten, infecties en kanker. De betekenis van het programma Zwaartekracht voor de wetenschap in Nederland is groot. De geselecteerde onderzoeksconsortia kunnen met de financiering de komende tien jaar excellente wetenschappelijke onderzoeksprogramma s uitvoeren. Grote samenwerkingsverbanden zoals deze, maken het bovendien mogelijk talent uit het buitenland aan te trekken.