RAADSINFORMATIEBRIEF

Transcriptie

1 RAADSINFORMATIEBRIEF Van : Burgemeester en Wethouders Reg.nr. : Aan : Gemeenteraad Datum : 15 juni 2012 Portefeuillehouder : Wethouder G. Boeve en M. Tigelaar Programma : 10. Economie en wonen TITEL Achtervangpositie Waarborgfonds Sociale Woningbouw en de situatie bij Portaal. KENNISNEMEN VAN De achtervangpositie die de gemeente Amersfoort inneemt voor woningcorporaties bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw, de risico s die de gemeente daarmee loopt en de actuele situatie bij woningcorporatie Portaal. AANLEIDING Net als andere gemeenten neemt de gemeente Amersfoort een achtervangpositie in bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw voor woningcorporaties die in Amersfoort actief zijn. Wij hebben uw raad informatie toegezegd naar aanleiding van berichtgeving rond Portaal en de behoefte aan inzicht in de totale omvang van deze achtervang en de risico s. KERNBOODSCHAP In deze brief informeren wij u over de door ons ingenomen achtervangpositie bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), de systematiek daarachter en de actuele situatie bij Portaal. Het risico dat wij lopen als gemeente door de situatie bij Portaal bestaat uit rentederving op te verstrekken leningen als er aanspraak gedaan wordt op onze achtervangpositie. De kans dat dit gebeurt is nog steeds klein. Daarnaast kan door het WSW een beroep op ons worden gedaan om een zogenoemde liquiditeitsachtervang aan te gaan voor Portaal. Wat dat betekent leest u in de toelichting hierna onder het kopje actualiteit. Wij achten de risico s bij het aangaan van een liquiditeitsachtervang klein. Wij nodigen u uit voor een informatieve bijeenkomst op 4 juli aanstaande. Daarbij zijn zowel Portaal als het WSW en het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) aanwezig om een toelichting te geven en uw vragen te beantwoorden. Daarnaast zullen wij u per dagmail informeren over nadere relevante ontwikkelingen. TOELICHTING De partijen en hun verantwoordelijkheden Corporaties zijn voor de financiering van hun activiteiten aangewezen op het aantrekken van leningen. Door middel van borgstelling voor de desbetreffende leningen biedt het WSW corporaties de mogelijkheid om deze leningen tegen een lagere rente aan te trekken. Borgstelling door het WSW is alleen mogelijk als Rijk en gemeenten een minimaal garantieniveau van het WSW garanderen. Dit heet de achtervang. De gemeente Amersfoort heeft met het WSW achtervangovereenkomsten afgesloten voor leningen van corporaties die actief zijn in Amersfoort. De achtervangpositie is in de plaats gekomen van de vroegere gemeentegarantie, waarbij de gemeente direct garant stond. In totaal zijn bijna alle Inlichtingen bij: A. Sleeuwenhoek, SOB/EW, (033)

2 raadsinformatiebrief pagina 2 corporaties (96 %) en gemeenten aangesloten. Er zijn verschillende instanties betrokken bij het toezicht op en/of de financiering van de woningcorporaties. Dit zijn het WSW, banken, het CFV, het Rijk, de gemeenten en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Waarborgfonds Sociale Woningbouw Het WSW is een onafhankelijk instituut dat financiering van vastgoed in de publieke sector mogelijk maakt voor aangesloten instellingen. Het is opgericht om woningcorporaties tegen gunstige rentetarieven en voorwaarden geld te kunnen laten lenen. Daarmee hebben corporaties sociale woningbouwprojecten kunnen realiseren en kunnen zij investeren in de sociale woningbouw. Het WSW heeft uitgerekend dat zonder dit systeem elke Nederlandse huurder in een sociale huurwoning tot 35,- per maand aan huur extra zou moeten betalen. Het WSW heeft een zekerheidsstructuur voor corporaties ontwikkeld waarbij het Rijk en gemeenten een rol spelen als achtervang. Het WSW beoordeelt jaarlijks de corporaties op o.a. kredietwaardigheid. Ook stelt het WSW eisen aan de activiteiten en het onderpand. Het WSW vraagt ter monitoring twee maal per jaar gegevens op bij de deelnemende corporaties. Het Rijk en de Vereniging Nederlandse Gemeenten hebben beide een achtervangovereenkomst gesloten met het WSW. Woningcorporaties Woningcorporaties investeren in sociale woningbouw en maatschappelijk vastgoed in gemeenten. Om dat te financieren trekken zij leningen aan. Een deel van deze leningen wordt geborgd door het WSW. De achtervang door gemeenten betreft alleen leningen voor borgbare activiteiten. Dit zijn investeringen die zijn gericht op het bouwen, aankopen en onderhouden van woongelegenheden en maatschappelijk vastgoed. Een overzicht van deze activiteiten is beschikbaar op de website van het WSW ( Niet alle activiteiten zijn borgbaar. Nietborgbare activiteiten zijn o.a. kortlopende leningen die corporaties aangaan bij banken, bijvoorbeeld voor de voorfinanciering van het bouwen van koopwoningen. Banken De banken verstrekken leningen aan corporaties waarmee zij hun activiteiten financieren. Door de systematiek van de borging rekenen zij een lager rentepercentage (het Waarborgfonds Sociale Woningbouw heeft een triple A rating). Veel leningen worden verstrekt door de traditionele financiers van corporaties, zoals de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG Bank) en de Nederlandse Waterschapsbank (NWB Bank). Dit zijn banken waarvan de aandelen in bezit zijn van overheden. Daarnaast maken corporaties voor hun dagelijkse bedrijfsvoering gebruik van de diensten van banken. Centraal Fonds Volkshuisvesting Het CFV is de onafhankelijke financieel toezichthouder voor woningcorporaties. Het CFV werkt in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en adviseert over het rechtmatigheidstoezicht en volkshuisvestelijk toezicht. Ook fungeert het CFV als saneringsfonds en is het voor corporaties mogelijk via het CFV in aanmerking te komen voor subsidiëring (projectsteun). Het CFV rapporteert jaarlijks over de financiële positie, rechtmatigheid en governance van alle corporaties. Van elke corporatie maakt het CFV een jaarlijkse analyse (Corporatie in Perspectief). Deze rapportages zijn beschikbaar op de website van het CFV ( Het Rijk De minister van BZK ontvangt jaarlijks advies van het CFV en stuurt corporaties jaarlijks een oordeelsbrief op basis daarvan. Deze brieven zijn openbaar en per corporatie te raadplegen op de website van het CFV ( Het Rijk neemt samen met de Nederlandse gemeenten een achtervangpositie in. De gemeente Amersfoort De gemeente Amersfoort neemt een achtervangpositie in voor leningen van corporaties die actief zijn in Amersfoort. Vanaf 1996 deden we dit op basis van een raadsbesluit en vanaf 2002 geeft de

3 raadsinformatiebrief pagina 3 Gemeentewet Colleges van Burgemeester en Wethouders de bevoegdheid achtervangovereenkomsten aan te gaan. Door het innemen van deze achtervangposities maken wij het mogelijk dat corporaties sociale woningbouw realiseren. Daarmee draagt dit bij aan het woonbeleid in onze gemeente. Voor het zicht op de financiële situatie van de woningcorporaties en het maken van onze risico-inschatting, gebruiken wij de publicaties en signalen van het CFV. Daarnaast nemen wij kennis van de oordeelsbrieven die jaarlijks door de Minister van Binnenlandse Zaken worden verzonden. Hoe werkt de achtervang? De achtervang is onderdeel van de zekerheidsstructuur van het WSW. Deze structuur bestaat uit drie lagen: 1. de geldmiddelen van de corporaties zelf 2. de borgingstellingsreserve van het WSW en obligo s 3. de achtervangpositie van Rijk en de gemeenten 1. de geldmiddelen van de corporaties In het geval dat een corporatie in de problemen komt, wordt eerst een beroep gedaan op de eerste zekerheidslaag. Dit zijn de liquiditeitspositie en het eigen vermogen van de corporatie. Als de financiële middelen van de corporatie op langere termijn niet toereikend zijn, kan de corporatie onder voorwaarden (sanerings)steun krijgen van het CFV. Pas als dat ontoereikend is wordt de tweede zekerheidslaag aangesproken. 2. de borgingstellingsreserve van het WSW en obligo s De borgstellingsreserve van het WSW vormt de tweede zekerheid. Als corporaties hun rente- en aflossingsverplichtingen niet kunnen nakomen, dan kan de financier het WSW aanspreken. Hiertoe beschikt het WSW over een borgstellingsreserve. De borgstellingsreserve van het WSW bedraagt ruim 470 miljoen euro (eind 2011). Als de borgstellingsreserve van het WSW onder een bepaald garantieniveau komt of dreigt te komen, dan heeft het WSW de plicht obligo s op te vragen bij de corporaties. Een obligo is een verplichte financiële bijdrage die de corporatie verschuldigd is op basis van een overeenkomst tussen de corporatie en het WSW. Het garantievermogen bestaat dus uit de borstellingsreserve van het WSW plus de obligoverplichting. Het totale vermogen waarover het WSW zo kan beschikken om aan betalingsverplichtingen te voldoen bedraagt ruim 3,77 miljard euro (eind 2011). Dit bedrag bestaat uit 470 miljoen aan borgstellingsreserve en 3,3 miljard aan obligoverplichting. Als een financier het WSW aanspreekt, en het WSW betaalt voor een corporatie, dan krijgt het WSW een vordering op de desbetreffende deelnemer (regresrecht). De deelnemende corporatie heeft onroerende zaken in onderpand gegeven bij het WSW. De corporatie heeft zich verplicht deze onroerende zaken vrij van hypotheek te houden, en er op eerste verzoek van het WSW een hypotheekrecht op te vestigen voor het WSW. Daarnaast kan het WSW ook een aanspraak doen op het overige bezit. Zo wordt de schade bij het WSW zo veel mogelijk beperkt. Het WSW geeft aan dat tot op heden geen beroep is gedaan op deze zekerheidslaag. Ook niet bij de recente problemen van Vestia. 3. de achtervangpositie van Rijk en de gemeenten De derde laag wordt gevormd door de achtervangpositie van het Rijk en gemeenten. Het Rijk en gemeenten moeten, in het geval aanspraak gemaakt wordt op hun borging, renteloze leningen beschikbaar stellen volgens een vooraf vastgestelde verdeling (50 % Rijk, 50 % gemeenten). De derde zekerheidslaag wordt pas aangesproken als de tweede is uitgeput. De derde zekerheidslaag: onze achtervangpositie, de systematiek en de risico s De gemeente Amersfoort heeft sinds 1996 een achtervangovereenkomst met het WSW. Voor De Alliantie en Portaal zijn van 2003 tot en met eind 2011 gelimiteerde generieke achtervangovereenkomsten van toepassing geweest. Wij hebben besloten om dit niet te verlengen. Dat betekent dat we sinds 1 januari 2012 voor het aangaan van nieuwe of te wijzigen overeenkomsten per aanvraag een collegebesluit moeten nemen. In totaal staan wij voor 623 miljoen in de achtervang voor verstrekte

4 raadsinformatiebrief pagina 4 leningen voor activiteiten van corporaties in Amersfoort. Hoe de verhoudingen zijn per corporatie leest u in tabel 1. Het is niet zo dat wij een schaderisico lopen van 623 miljoen. Corporatie Schuldrestant Stichting De Alliantie 346 Stichting Portaal 226 Omnia 33 Woonzorg Nederland 5 De Woonplaats 7 Vestia Groep (vml. SBGG) 4 Stichting Mooiland 2 Totaal 623 Tabel 1. Overzicht achtervangpositie gemeente Amersfoort (in miljoenen Euro) Als er schade is en de eerste en tweede zekerheidslaag zijn al uitgeput dan wordt door het WSW de achtervangpositie van Rijk en gemeenten aangesproken. Er moet dan sprake zijn van een schade van meer dan 3,77 miljard (hier is pas sprake van als dit bedrag direct wordt opgeëist door schuldeisers). Dit is volgens het WSW nog steeds een theoretisch risico. Het bedrag dat bovenop de 3,77 miljard komt, wordt via de derde zekerheidslaag verdeeld volgens een vooraf vastgestelde verdeelsleutel. Een weergave van de verdeling vindt u in figuur 1. Figuur 1. De verdeling van schade bij aanspraak op Rijk en gemeenten door WSW (de derde zekerheidslaag). In het geval er aanspraak gedaan wordt op de derde zekerheidslaag dan vraagt het WSW bij het Rijk 50% van het schadebedrag als renteloze lening op. De overige 50% wordt door het WSW opgevraagd bij alle gemeenten (25 %) en bij de schadegemeenten (25%). Ook voor gemeenten betekent dit dat zij renteloze leningen beschikbaar moeten stellen. De hoogte van de leningen die alle gemeenten beschikbaar moeten stellen wordt gerelateerd aan het percentage van het totale geborgde volume van alle corporaties in Nederland. Het totale geborgde volume bedroeg eind ,3 miljard. Volgens de meest recente cijfers is ons aandeel in het totale geborgde volume ongeveer 0,72 % (namelijk 623 miljoen / 86,3 miljard). De gemeente Amersfoort moet, in het geval we geen schadegemeente zijn, alleen een renteloze lening beschikbaar stellen van 0,72 % van de helft van het schadebedrag dat moet worden uitgeleend door alle gemeenten. De schade die wij dan hebben is de rentederving van deze lening. Als we ook schadegemeente zijn dan hangt de bijdrage die we daarnaast beschikbaar moeten stellen af van de verhouding tussen het bezit van de schadecorporatie in de gemeente Amersfoort en de totale omvang van het geborgde bedrag van de schadecorporatie in alle schadegemeenten. Het bedrag waarvoor wij voor Portaal in de achtervang staan is ongeveer 15 % van het totale bedrag aan geborgde

5 raadsinformatiebrief pagina 5 leningen van alle gemeenten waar Portaal actief is. De schade voor de gemeente is ook hier de rentederving op de te verstrekken lening. Het WSW geeft tijdens de bijeenkomst op 4 juli een nadere uitleg van deze systematiek aan de hand van een rekenvoorbeeld. Risicomanagement tot op heden Als gemeente hebben wij ten opzichte van de corporaties geen directe toezichthoudende rol; zij gaan zelf over hun bedrijfsvoering en daarmee ook over de financieringsmethodiek die zij kiezen. Om voldoende inzicht te houden in de risico s die wij als gemeente lopen, varen wij op de oordelen en analyses die periodiek door het CFV worden uitgevoerd. De laatste gegevens die wij, voorafgaand aan het onder verscherpt toezicht stellen van Portaal, beschikbaar hadden (de gegevens van het CFV) gaven geen aanleiding te twijfelen aan de financiële positie van Portaal. Binnen onze gemeentelijke financiële huishouding hebben wij gerekend met het risico dat er een beroep gedaan wordt op onze achtervangpositie. Hier hebben wij bij de bepaling van ons weerstandvermogen rekening mee gehouden. Gelet op de kleine kans dat het risico rondom de achtervangpositie zich daadwerkelijk voordoet en gelet op de financiële omvang is dit risico nooit in de gemeentebrede risico top 10 terecht gekomen. Met de gewijzigde vorm van risicorapportage, waarbij wij u ook de risico s per programma presenteren, heeft u recent kennis kunnen nemen van dit risico (Raadsinformatiebrief programma Economie &Wonen). Actualiteit Portaal In de meest recente oordeelsbrief van de minister en de publicatie Corporatie in Perspectief 2011 van het CFV werd een positief beeld geschetst van de financiële positie, rechtmatigheid en governance van Portaal. Wij waren dan ook verbaasd dat Portaal eerder dit jaar in de problemen kwam door haar derivatenportefeuille en op 12 juni jl. zelfs onder verscherpt toezicht is gesteld door het CFV. Derivaten zijn met banken gesloten renteverzekeringscontracten waarmee de rente op leningen voor jaren wordt vastgelegd. Een groot aantal corporaties heeft rentecontracten afgesloten waarop ze de bank nu extra kapitaal in onderpand moeten geven omdat de marktwaarde van de portefeuille door de zeer lage rentestanden negatief is geworden. Op het moment dat duidelijk werd dat Portaal onder verscherpt toezicht gesteld was hebben wij er bij Portaal op aangedrongen ons inzicht te geven in haar financiële situatie. Het bestuur van Portaal heeft ons vervolgens geïnformeerd over de situatie. Portaal werkt op dit moment langs de volgende drie lijnen aan het ophogen van de buffer en daarmee het versterken van de liquiditeit: 1: het vergroten van de eigen liquide middelen door de timing van inkomsten en uitgaven. 2 :met enkele bankpartijen is Portaal in gesprek over structurele ophoging van de buffer. 3: Portaal bouwt de omvang van haar derivatenportefeuille af. Mede vanwege de huidige opstelling van de banken voor wat betreft kortlopende kredieten kan Portaal in liquiditeitsproblemen komen. In het geval Portaal in acute liquiditeitsproblemen komt, kan Portaal bij het WSW een beroep doen op tijdelijke liquiditeitssteun. Wij kunnen dan worden aangesproken in de vorm van een verzoek voor liquiditeitsachtervang. Eenvoudig gezegd is dit een extra lening waarvoor wij in de achtervang zouden gaan waar geen nieuwe investering aan gekoppeld is. Wel is er het bezit van Portaal in Amersfoort dat als onderpand dient voor de uitstaande leningen. Per 31 december 2011 had Portaal voor ongeveer 226 miljoen aan leningen met de gemeente Amersfoort in de achtervang. De totale WOZ-waarde van het bezit van Portaal in Amersfoort is ruim 1 miljard. Gelet op deze gegevens achten wij het risico, dat wij als gemeente nemen in het geval wij een dergelijke liquiditeitsachtervangpositie aangaan, klein. Ons college kan in het geval wij akkoord gaan met de liquiditeitsachtervang voorwaarden stellen aan de corporatie over aflossing van de lening en over de maatregelen die de corporatie moet treffen om de problemen op te lossen. Op het moment dat deze situatie zich voordoet, is het goed mogelijk dat binnen een korte termijn een besluit genomen moet worden. In dat geval biedt de Gemeentewet (artikel 169 lid 5) ons de mogelijkheid om een besluit te nemen. Wij zullen u in dat geval zo spoedig

6 raadsinformatiebrief pagina 6 mogelijk inlichten over de uitoefening van deze bevoegdheid en het genomen besluit. De consequentie van het niet aangaan van een dergelijke overeenkomst is dat de corporatie te maken krijgt met een acuut liquiditeitstekort en saneringssteun moet aanvragen bij het CFV. Dit kan gevolgen hebben voor de investeringsmogelijkheden van Portaal. Wij hebben contacten met het WSW en het CFV om de vinger aan de pols te houden. Landelijk Woningcorporatie Vestia raakte eerder dit jaar in de problemen doordat de derivatenportefeuille door de dalende rente een sterk negatieve waarde kreeg. Inmiddels heeft Vestia (op 19 juni jl.) bekend gemaakt dat er een akkoord is over sanering van schulden. Het WSW geeft aan dat Vestia geen aanspraak heeft gedaan op de tweede zekerheidslaag. In de media verscheen recentelijk het bericht dat banken minder financieringen afgeven aan corporaties. Deze berichten gaan voornamelijk over kortlopende schulden die corporaties zonder borgstelling van het WSW aangaan bij banken, bijvoorbeeld voor de voorfinanciering van het bouwen van koopwoningen. Het WSW geeft aan dat zij de berichten herkent dat banken minder bereid zijn om dergelijke ongeborgde kredietfaciliteiten te verstrekken aan corporaties. Er zijn volgens het WSW echter geen problemen met leningen die worden geborgd bij het WSW. Deze worden, zo stelt het WSW, onverminderd verstrekt door vooral de traditionele financiers van corporaties, BNG Bank en NWB Bank (persbericht d.d. 18 juni CONSEQUENTIES Het risico dat er aanspraak gedaan wordt op onze achtervangpositie is nog steeds klein. Wordt er wel een beroep gedaan dan betekent dit dat Amersfoort een deel van de benodigde leningen renteloos zal verstrekken. De directe schade is dan de rentederving op deze lening. Het risico dat wij deze leningen uiteindelijk niet terugkrijgen is gering, omdat de waarde van het onroerend goed van de corporatie in kwestie hier tegenover staat. Wij blijven intensief contact houden met Portaal, het WSW en het CFV om de situatie te kunnen beoordelen en vertrouwen er op dat de Minister van Binnenlandse Zaken, de toezichthouder (het CFV) en het WSW de maatregelen nemen die nodig zijn om problemen in de toekomst waar mogelijk te voorkomen. Het feit dat de tweede zekerheid bij Vestia niet is aangesproken (en de derde dus ook niet) is in dat opzicht positief. Eén van de door de Minister van Binnenlandse Zaken al aangekondigde maatregelen is een extra stresstest. Deze stresstest wordt uitgevoerd voor alle corporaties met derivaten met als peildatum 30 juni Er gelden strengere eisen dan bij de vorige stresstest eerder dit jaar. Van de corporaties wordt verwacht dat ze daar in hun buffers ook rekening mee houden. In de loop van augustus verwacht het CFV over de uitkomsten van de stresstest te kunnen rapporteren. Zodra de resultaten bekend zijn informeren wij u hier over. Inloopbijeenkomst 4 juli 2012 Wij zullen u, zoals eerder vermeld, middels de dagmail informeren over actuele ontwikkelingen. Daarnaast hebben wij u al uitgenodigd voor een inloopbijeenkomst op 4 juli aanstaande van tot uur. Daarbij willen wij u informeren over de laatste stand van zaken rond de situatie bij Portaal. Bij deze bijeenkomst zijn Portaal, het WSW en het CFV aanwezig. U kunt dan ook uw vragen, wensen en bedenkingen naar voren brengen en zij zijn graag bereid om hier dan nader op in te gaan. Verschillende onderzoeken De minister van BZK heeft een onafhankelijke commissie van wijzen gevraagd haar te adviseren over een meer fundamentele herbezinning op het financiële kader en toezicht ten aanzien van corporaties. Inmiddels is ook in de bemensing van deze commissie voorzien. Een belangrijke vraag die aan de commissie wordt voorgelegd is of de keten van financieel toezicht adequaat is georganiseerd, met voldoende verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor betrokken (publiek- en privaatrechtelijke) partijen en of dit leidt tot een sluitend stelsel. Het onderzoek zal ook in moeten

7 raadsinformatiebrief pagina 7 gaan op de leerpunten uit de casus Vestia met betrekking tot het gebruik van derivaten. Naar verwachting wordt dit onderzoek in het najaar opgeleverd. De Tweede Kamer zal een parlementaire enquête houden naar het functioneren van woningcorporaties. De Kamer heeft daar unaniem toe besloten. De enquête zal zich richten op het functioneren van het systeem van woningcorporaties, waaronder het beheer, het (interne en externe) toezicht op maatschappelijk gebonden kapitaal, de positie van huurders en de rol van banken, financiers en gemeenten. Deze parlementaire enquête zal na de verkiezingen van 12 september aanstaande starten. Voor de VNG is een en ander echter wel aanleiding geweest om te willen kijken of gemeenten risico s lopen binnen de borgingsstructuur van het WSW. Op 10 april 2012 is daarom in een bestuurlijk overleg tussen BZK en VNG overeengekomen dat de VNG een onderzoekstraject uitzet om de achtervangpositie van gemeenten binnen het WSW in kaart te brengen. Centrale vraag in dat onderzoek is: Lopen gemeenten risico en is in dit kader de zekerheidsstructuur wel optimaal genoeg georganiseerd? Het onderzoek dient in beeld te brengen welke financiële risico s kleven aan de gemeentelijke achtervangpositie; hoe deze risico s beperkt kunnen worden; of de borging in de praktijk goed functioneert gelet op de formele afspraken en wat daar aan verbeterd kan worden. Naar verwachting zal het onderzoeksrapport na de zomer worden opgeleverd. Als resultaten bekend zijn informeren wij u per dagmail. BETROKKEN PARTIJEN Woningcorporatie Portaal, Waarborgfonds Sociale Woningbouw, Centraal Fonds Volkshuisvesting Burgemeester en wethouders van Amersfoort, de secretaris, de burgemeester,