Werken aan Energietransitie in Nederland
|
|
- Melanie van den Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Rapportage van het Internet Energiedebat Werken aan Energietransitie in Nederland gehouden ter gelegenheid van de Conferentie Energy for Next Generations Sustainable Solutions in de Beurs van Berlage in Amsterdam op 4 en 5 november 2010 Deelnemers & Sponsors 2 Executive Summary Topics for integration into existing Dutch transition activities 3 1. Inleiding internet energiedebat Werken aan Energietransitie in Nederland 5 2. Doel 5 3. Methodiek 6 4. Samenvatting internet energiedebat Werken aan Energietransitie in Nederland 7 5. Samenvatting aspecten 8 6. Samenvatting uitspraken 11 Synmind B.V. Ir. F.W. (Pim) Braat Dr. Ir. O. Bruinsma december Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
2 Deelnemers en Sponsors Het internet energiedebat Werken aan Energietransitie is mogelijk gemaakt door: GasTerra, initiatiefnemer van de GasTerra Transitie Jaarprijs voor hogescholen KNCV, de vereniging voor studenten, (young) professionals en werknemers in de chemie, Life Sciences en chemische technologie. Industrielinqs pers en platform, partner in kenniscommunicatie voor een duurzame industrie Synmind, leverancier van gestructureerde internet dialogen aan Nieuwe Professionele Leiders en Organisaties Bijna 200 deelnemers hebben zich voor het internet debat ingeschreven, waarvan er 56 (28%) daadwerkelijk aan de dialoog hebben deelgenomen. De deelnemers hebben op persoonlijke titel deelgenomen en zijn vanwege hun professionele achtergrond in een zestal klankbordgroepen (panels) gegroepeerd: 1. Overheid, 2. Politiek, 3. Bedrijfsleven, 4. Onderwijs, Onderzoek en Young Professionals, 5. ZZP en Anders. 6. Internationaal. Alhoewel de dialoog gesloten is, is de site waar de discussie zich afspeelde nog tot het einde van december 2010 toegankelijk voor de deelnemers aan de discussie. Een verbatim verslag van de discussie is op verzoek beschikbaar. 2 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
3 Executive Summary Topics for integration into existing Dutch energy transition activities The internet energy debate Working on Energy Transition in the Netherlands ran parallel to the conference Energy for Next Generations Sustainable Solutions in Amsterdam (November 2010). The aim of the debate was to gain insight (highlights and gaps) in the Dutch approach to energy transition and to get a feel for the sense of urgency. This executive summary is based on an interpretation of the results of the above mentioned internet debate and addresses the problems and (Dutch) challenges as could be deduced from the contributions and reactions. We suggest that the following four topics are relevant to keep in mind when participating in co-ordinated activities in the Netherlands such as the transition platforms as initiated by the Dutch ministries involved: 1) The definition of energy transition - transform the community from the bottom up 2) The goal of energy transition develop systems to replace systems 3) The organisation of energy transition articulate user requirements and conditions 4) Energy transition systems thinking - direct support also at nascent business models Ad 1) The definition of Energy Transition Energy Transition means transition away from fossil fuel, based on three major concerns, dependencies on foreign suppliers, climate change and the depletion of fossil fuels; in that order. Transition means being more connected with one's community and crafting a world that is more equitable than the one we have now. Energy transition means the use of an adaptable energy mix during a pathway to a sustainable or clean-tech economy. Transition is about being prepared -- making our nation or community resilient for sudden shocks and changes to the larger economic and energy systems. Transition isn't just another organization or cause. The purpose of Transition is to bring together individuals and existing organizations to work together to transform our community from the bottom up. This is an interesting process because of its focus on trans-formative changes in ways that are as peacefully, equitable and intelligently as possible as became clear from the discussions. 3 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
4 Ad 2) The goal of Energy Transition The goal of the energy transition process in the Netherlands based on suggestions from the seven transition platforms is four fold (SEO report: Een schone toekomst.) : 1) a 50% reduction in CO2 output to be realized in a growing economy in ) an increase in the rate of energy saving to 1.5 2% per year 3) the energy system, i.e. the adaptable energy mix, getting progressively more sustainable 4) new business creation. These goals, which are ambitious, require thinking on a grand scale. The key, as also indicated by some participants, is to understand that in a major infrastructural shift technologies do not replace other technologies. Rather systems replace systems. Ad 3) The organization of Energy Transition At the heart of the energy transition process in the Netherlands are 7 so called transition platforms. In these platforms individuals from the private and the public sector develop together common ambitions for particular areas: pathway and transition experiments. As can be deduced from the participants contributions in the internet debate concerning the coordination of the energy transition activities, the lack of overall clear cut structure, compared for instance with energy transition structures in several German states, is obvious from the discussion. The focus within the transition platforms appears to be on the nascent technologies but should also include the demand side. User requirements articulation could be a valuable option to be explored in view of the absence of localized large energy generating enterprises. Ad 4) Energy transition systems thinking. The recognition of the systemic nature of a technological transformation is required, as only economically competitive networks are viable. From the current discussion it is obvious that such thinking is lacking to a large extent. In other words, when government support is also directed at nascent business models ( see China and Wind energy) - not just at nascent technologies - more impact or progress is to be expected compared to the current pace of energy transition. 4 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
5 1. Inleiding. Internet energiedebat Werken aan energietransitie in Nederland Deelnemers aan de conferentie Energy for Next Generations Sustainable Solutions en overige belangstellenden werden met hun unieke expertise en achtergrond van harte uitgenodigd om deel te nemen aan het internet energiedebat Werken aan Energietransitie in Nederland dat gehouden werd in de periode van 20 oktober t/m 21 november Volgens de aankondiging van de conferentie zullen overheid, bedrijfsleven, wetenschap en maatschappelijke organisaties zich de komende decennia gezamenlijk in moeten zetten om in het jaar 2050 een duurzame energievoorziening te realiseren en de actieve stellingname en bijbehorende argumentatie bij het energiedebat zullen daarbij een belangrijke rol kunnen spelen. De toekomst van Nederland staat op het spel gezien de omvang van de probleemstelling en de relatief korte duur waarin de energietransitie daadwerkelijk vorm gegeven moet worden. Een zeer bijzondere uitdaging is er voor de Young Professionals, die hun carriere gaan maken in de komende 40 jaar. 2. Doel van het energiedebat: Het aan de hand van meningen en argumenten verkrijgen van gedeeld inzicht in het complexe onderwerp Werken aan Energietransitie in Nederland en in vragen zoals: Welk energietransitieproblemen moeten opgelost worden? Welke technologieën worden wanneer belangrijk? Wie stuurt het energietransitieproces van Nederland aan? Is het huidige onderwijs voor Young Professionals wel adequaat om de energietransitie efficiënt en doeltreffend aan te pakken en om een uitdagende loopbaan te vinden? Het vinden van gemeenschappelijke uitgangspunten en het identificeren van belangwekkende argumenten waardoor op een menselijke, bestuurlijke, praktische en maatschappelijke wijze aan Werken aan Energietransitie in Nederland vorm gegeven kan worden. Het bepalen van de omvang van Energietransitie voor de BV Nederland door het inventariseren van vereiste kennis, kunde en middelen, de hiaten en de sterke punten. 5 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
6 3. Methodiek Aan de hand van 36 uitspraken verdeeld over 7 belangrijke aspecten van Werken aan Energietransitie in Nederland is beoogd het gemeenschappelijk inzicht van de deelnemers te vergroten: 1) Energietransitie: De probleemstelling (5 uitspraken) 2) Energietransitie: denken en kennisoverdracht (5) 3) Energietransitie in de tijd als functie van sociaal-economische en technologische keuzes (7) 4) Organisatie Energietransitie (7) 5) Economische aspecten van Energietransitie (5) 6) Energietransitie per Gebruikersgroep (1) 7) International learning and Energy transition in the Netherlands (6) Tijdens de looptijd van het internet energiedebat hebben deelnemers via hun PC en de beveiligde internet site - inzicht gekregen in elkaar s standpunten en argumentatie en de mogelijkheid om daar op te reageren. De aspecten en bijbehorende uitspraken zijn tot stand gekomen op basis van inleidende gesprekken over de conferentie. Het onderwerp wordt van meerdere kanten bekeken zodat een dieper inzicht kan worden verkregen in de noodzaak, de aard, de richting en het tempo van Werken aan Energietransitie in Nederland. De Synmind gestructureerde dialoog methodiek combineert een gestructureerde benadering van een complex onderwerp met de kort en bondig onderbouwde mening van de deelnemers - experts, belanghebbenden en belangstellenden - over belangrijke aspecten van het complexe onderwerp. Deelnemers kunnen voor achtergrond informatie web-links bijsluiten. Het systeem staat het inkopieren van teksten of documenten echter niet toe. Professionals bestuurders, beleidsmakers, business managers en project managers van professionele organisaties - krijgen op deze nieuwe manier van bestuurlijk werken sneller en dieper inzicht in de contouren en hiaten van een complex onderwerp, waardoor betere oplossingen en beslissingen met meer draagvlak mogelijk worden. De analyse is gebaseerd op de verschillen en overeenkomsten tussen de argumenten van de onderscheiden deelnemers. Patronen van argumentatie blijken te ontstaan bij vijf deelnemers of meer per klankbordgroep. Het aantal panels is in principe onbeperkt. Voor de meeste uitspraken is een 9-punts (0-8) schaal gekozen om een zo groot mogelijke variabiliteit in argumentatie mogelijk te maken. 0: geheel mee oneens 4: half mee (on)eens 8:geheel mee eens 6 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
7 4. Samenvatting Internet Energiedebat Werken aan Energietransitie in Nederland is een complexe opgave. Het gehouden debat geeft enerzijds aanwijzingen voor de omvang en het kader van deze uitdaging anderzijds richtingen waarin oplossingen gezocht kunnen worden. - Deelnemers lijken het principe van de noodzaak tot energietransitie te ondersteunen. Het ontbreken van een duidelijk gedeelde pragmatische probleemstelling zal het Werken aan Energietransitie in Nederland onnodig bemoeilijken en leiden tot extra onnodige inspanningen. - Er is een belangrijke rol weggelegd voor brede morgen toe te passen kennisoverdracht aan en opvoeding van alle burgers van alle leeftijden. - Hoe de energiemix er in 2030 of 2050 uitziet komt niet duidelijk uit de verf. Enerzijds is er geen duidelijkheid aan de vraagkant ( groeit het verbruik of gaat energiebesparing werken?). Anderzijds is er geen duidelijk beeld van de aanbodkant. Bestaand fossiel zal de transitie vertragen maar gewenst duurzaam heeft zich nog niet bewezen als op prijs en kwaliteit concurrerend alternatief. Deze versimpeling van de discussie fossiel versus duurzaam gaat voorbij aan de rol van mogelijke transitie brandstoffen als gas en kernenergie. Of aan andere alternatieven. Het gevaar van ongebreidelde ongedefinieerde energie over-/onder- produktie dreigt bij gebrek aan vraagarticulatie en bijbehorende randvoorwaarden. - De overheid (en de rest van Nederland) is voor levering sterk afhankelijk van internationale energiemaatschappijen, die vanuit een europees-internationaal perspectief een brede energiemix aanbieden. Het is onduidelijk welke energietransitie overwegingen bij dit aanbod een rol spelen. Ook is onduidelijk welke rol er is weggelegd voor bestaande en mogelijk nieuwe lokale energieproducenten. - Er is ruimte en de noodzaak om nieuwe interdisciplinair gevoede en concurrerende business systemen te ontwikkelen. - Er zijn vele mogelijkheden voor energietransitie en energiebesparing bij de productie en bij de toepassingen van energie. 7 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
8 5. Samenvattingen per aspect: Aspect 1: Energietransitie de probleemstelling De definitie van Energietransitie ontbreekt, maar deelnemers hebben automatisch aangenomen, dat hier sprake is van een te ondernemen fundamentele verandering in de energievoorziening en het energieverbruik in de wereld en in Nederland - op sociaaltechnologisch en maatschappelijk niveau. De meningen waarom energietransitie moet plaats vinden varieren extreem! - van heel logisch (er komt een einde aan een eindige oplossing) tot heel praktisch (er zijn betere oplossingen, je kunt het beter eerst - voor iets anders gebruiken), van bezorgd (de oplossing raakt op korte termijn op, we kunnen onze kinderen niet met de huidige oplossing laten zitten, we gaan steeds meer gebruiken, we hebben straks- niet voldoende, er zijn te weinig modern- opgeleide young professionals) tot bedreigend (de huidige oplossing bedreigt het klimaat, het buitenland consumeert de huidige oplossing sneller dan wij, er is te weinig toegankelijk, de huidige oplossing wordt onbetaalbaar, we worden afhankelijk van het buitenland). Ook is er ruimte voor doemscenarios: peakoil, interrupties in supply, remmende werking van bestaande belangen, belemmeringen voor nieuwe initiatieven, zwabberende overheidssteun, natuurlijke wispelturigheid van duurzame energie bronnen, de onbetaalbaarheid van duurzaamheid, de westerse en binnenkort ook niet-westerse? levensstijl, geographische politieke conflicten) of voor voor de huidige generatie - geruststellende scenarios (er is voldoende fossiel, energiebesparingsscenario s zullen de vraag afremmen, er komt een europese/internationale oplossing, stem links, stem rechts). Ondanks of misschien door al deze verschillende redenen lijken de deelnemers het principe van de noodzaak van energietransitie te ondersteunen. De mate waarin, de snelheid waarmee en de realiteit varieert echter sterk. Het ontbreken van een duidelijke gedeelde probleemstelling zal het Werken aan Energietransitie in Nederland bemoeilijken (met extra politieke - kosten?). De naam van de conferentie Energy for Next Generations Sustainable Solutions lijkt te suggereren, dat het probleem desalniettemin straks is opgelost. Wie definieert (of googled ) een positieve en pragmatische probleemstelling voor Werken aan Energietransitie in Nederland? Aspect 2 Energietransitie: Denken en kennisoverdracht Denken en kennisoverdracht op het gebied van energietransitie wordt belangrijk gevonden. De mogelijkheid van een nieuw elan voor het onderwijs wordt gesignaleerd: - voor energietransitie zijn bredere technologische opleidingen op verschillend niveau nodig, met naast β- ook α- en γ-aspecten - voor energietransitie zou het onderwijs zich moeten richten op geintegreerde oplossingen voor morgen in plaats van op bestaande technologieën - onderwijs zou pro-actiever kunnen zijn, zodat de politici van morgen beter opgeleid worden, waardoor zij beter gefundeerde keuzes kunnen maken. 16-jarigen en young professionals, die aan het begin van een opleiding c.q. loopbaan staan en aktief mee willen doen aan Werken aan Energietransitie in Nederland kunnen in de gedetailleerde discussie vele motiverende argumenten vinden. 8 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
9 Aspect 3 Energietransitie in de tijd als functie van sociaal-economische en technologische keuzes De verwachting van het merendeel van de deelnemers is dat het energieverbruik in de periode niet zal afnemen, dat Duurzame Energie een belangrijk aandeel in de energiemix van primaire energiebronnen zal innemen, dat dit ook geldt voor aardgas (met name in 2030) en dat ook kernenergie deel van de mix uit zal maken. Als voorwaarde wordt gezien, dat politieke, sociale en economische barrières in de komende jaren geslecht gaan worden! Aspect 4 De organisatie van Werken aan Energietransitie in Nederland De conclusie is dat iedereen, jong en oud, bij het onderwerp betrokken is als gebruiker, als bespaarder, als politiek stemmer of als (potentieel) beleidsbepaler, kennisuitwisselaar, producent of leverancier. Sommigen hebben meer invloed dan anderen. Het is in het belang van allen - de samenleving als iedereen binnen hetzelfde kader (met dezelfde snelheid) in dezelfde richting probeert te werken. Dit geldt voor elk niveau waarop de mens actief is als individu, als samenlevingsverband, als gemeente, als bedrijf, als provincie, als land, als wereld. Voor dit internet debat is bewust het niveau Nederland gekozen. Er is dus behoefte aan een kader en een richting voor Nederland. Hieruit kunnen dan nieuwe samenwerkingsverbanden, gemeenschappelijke doelen, technologische, maatschappelijke en commerciele innovaties voortkomen. En er is dan een gemeenschappelijk inzicht in welke ontwikkelingen ondersteund dan wel afgeremd moeten worden. Ook is er dan een kader en een richting om internationaal en lokaal aan de slag te kunnen gaan. Sommige voorgestelde internationale oplossingen zijn zeer grootschalig (smart grid van Scandinavië tot Afrika) en zullen van buitenaf een effect hebben op de Nederlandse markt. Andere oplossingen gaan veel meer uit van lokale zelfvoorziening in binnenlandse grote steden/regios, die leren van andere lokale buitenlandse initiatieven. Essentieel lijkt het te zijn om activiteiten interdisciplinair en met kennis van zaken aan te pakken met vertegenwoordigers van overheid, bedrijfsleven, onderzoek & onderwijs, politiek en de burger. Aspect 5 - Economische aspecten van Energietransitie Business-as-usual en onzekerheid over alternatieve oplossingen zullen een vertragend en mogelijk verlammend effect hebben op commerciele energietransitie initiatieven en stimulerende beleidsmaatregelen van technologische of maatschappelijke aard. Het stimuleren van informatieoverdracht over succesvolle (technologische, maatschappelijke, commerciele, buitenlandse) ontwikkelingen draagt bij aan de maatschappelijke bewustwording en aan een energietransitie visie bij politici, waardoor relevante randvoorwaarden voor energietransitie beleidsimpulsen beter gedefinieerd kunnen worden. 9 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
10 Aspect 6 Energietransitie per gebruikersgroep Op alle gebieden waar energie nodig is en verbruikt wordt zijn mogelijkheden voor (grootschalige en kleinschalige) energiebesparing en energietransitie en soms zelfs energieproductie. De onder aspect 4 gesignaleerde behoefte voor een kader en en een richting zal ontwikkelingen in al deze sectoren positief kunnen aansturen. Aspect 7 International Learning and energy transition in the Netherlands The trends in this discussion pointed in the same direction as the trends discovered in the first 6 aspects. 10 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
11 6. Samenvatting internet energiedebat per uitspraak. Aspect 1: Energietransitie: de probleemstelling. Uitpraak 1.1: Inzetten op energietransitie is essentieel gezien de afgenomen voorraad fossiele brandstoffen in De mate waarin de deelnemers het met deze uitspraak eens zijn varieert van 'grotendeels mee oneens' tot 'grotendeels mee eens'. Argumentatie: Er is een relatie tussen de prijs van fossiele brandstoffen en haar productie omvang en dus de CO2 uitstoot. Gezien de groei scenario's in oost-aziatische economieën op basis van fossiele brandstoffen is het tijdig aanpassen van onze (NL) energievoorziening wijs; enerzijds gezien de verwachte competitie en het generen van meer vrijheidsgraden voor de petrochemische industrie, en anderzijds door ervaringen op te doen met potentieel toekomstige duurzame energie dragers in combinatie met energiebesparende technieken: een voorloper functie. Twee panels, Overheid en Bedrijfsleven, waarderen deze uitspraak met grotendeels mee oneens op basis van nadruk op relatie voorraad, prijs en besparingspotentieel. De andere drie panels waarderen de uitspraak met grotendeels mee eens. De conclusie: Er zijn meerdere redenen dan alleen de afnemende hoeveelheid fossiele brandstoffen om energietransitie te bevorderen. Uitspraak 1.2: Inzetten op energie transitie is noodzakelijk om de CO2 uitstoot te beperken. Deelnemers zijn het hier 'grotendeels mee eens'. Argumentatie: Ondanks het feit dat er meerdere aspecten zijn verbonden aan de relatie gebruik fossiele brandstoffen, uitstoot en klimaat, is er bij de panels consensus over de inzet van energietransitie in het licht van nadelige invloeden op het klimaat. Minderheid opinies wijzen op de onzekere relatie tussen CO2 en klimaatverandering en de natuurlijke uitstoot van CO2 en aerosolen door de vele vulkanen, maar ontkennen niet de zin van energie transitie. De conclusie: De uitstoot van broeikas gassen wordt gezien als een belangrijke factor voor energie transitie. 11 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
12 Uitspraak 1.3: De groeiende energiebehoefte vraagt om een actieve energietransitie. Deelnemers zijn het met deze uitspraak 'grotendeels tot geheel mee eens'. Argumentatie: Een niet actieve energietransitie heeft weinig zin. In het licht van een populatie die groeit naar 9 miljard individuen is verspilling geen optie; duurzame vormen van energie opwekking en gebruik zijn gewenst en noodzakelijk, zie competitie tussen naties en het huidige gebrek aan grootschalige alternatieven; zie ook argumentatie bij 1.1. Door de zich wijzigende politiek en bijbehorende sociale-economische systemen en de percepties daarvan (gedrag/markt) is actieve energietransitie noodzakelijk. Het adagium is duurzaam. Zie het energietransitiemodel als een eerste poging hier handen en voeten aan te geven. De conclusie: De combinatie van energie besparende maatregelen en technieken en slimme duurzame technieken vormt de basis voor energietransitie. Uitspraak 1.4 : Actieve inzet van energie transitie is niet noodzakelijk omdat de huidige energievoorziening al zeer efficiënt is. Deelnemers zijn het met deze uitspraak vrijwel 'geheel mee oneens'. Argumentatie: Efficiëntie (opwekking en markt) en effectiviteit (duurzame ontwikkeling) kunnen vanzelfsprekend beter. Er zijn teveel (transmissie) verliezen. De combinatie van efficiëntie en effectiviteit op het gebied van technologie met verminderde of geen uitstoot, beleid, energieprijs en distributie (centraal-de-centraal) vormt een basis voor een actieve inzet van energietransitie. Enkele richtingen worden aangegeven: co-productie (stroom), energie besparingen door techniek en bewustwording bij gebruikers. De conclusie: De huidige energievoorziening wordt als inefficiënt en niet duurzaam gezien. 12 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
13 Uitspraak 1.5: Er zijn al voldoende Young Professionals om belangrijke bijdragen te leveren aan een succesvolle energie transitie. De mate waarin de deelnemers instemmen met deze uitspraak ligt tussen geheel tot grotendeels mee oneens. Argumentatie: Energietransitie behoeft alfa, bèta en gamma kennis velden ingebed in een systeem waarin ook ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden een rol spelen. De bèta omvang Young Professionals in Nederland wordt als te gering gezien, en het aantal opleidingen en leraren te beperkt. Door het leggen van internationale dwarsverbanden, met bijvoorbeeld: Renewable Energy Management opleidingen in Duitsland kunnen de benodigde kennis velden doelgericht worden gebundeld. Moderne kennis netwerken kunnen hierbij een rol spelen. De conclusie: Het probleem is een gebrek aan (bèta)young Professionals in combinatie met een doelgericht energietransitie systeem. 13 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
14 Aspect: 2. Energietransitie: denken en kennisoverdracht Uitspraak 2.1: Chemische technologie vormt de meest voor de hand liggende opleiding voor de energietransitie specialist. Deelnemers zijn het grotendeels oneens met deze uitspraak. Argumentatie: Voor een energietransitie naar een energievoorziening gebaseerd op schone hernieuwbare energietechnologie zijn alle disciplines nodig. Naast de bèta wetenschappen zullen sociale wetenschappen zich bezighouden met de wijze van energie verbruik, gedragsveranderingen; economische wetenschap gericht op nieuwe vormen van financiering, internalisering van externe kosten en het zichtbaar maken van sociaal-economische baten en kosten en het aanbieden van strategische keuzes voor duurzame centrale en de-centrale oplossingen. TUE en TUD beginnen zich te richten op Sustainable Energy Technology, waarin chemische technologie een rol speelt. De conclusie: Chemische technologie vormt een onderdeel van een opleiding, training en uitvoering energietransitie programma. Daarbij richt chemische technologie zich grotendeels op bestaande technologie en dat wordt als onvoldoende beschouwd (Panel Young Professionals). Een deel van het panel ZZP en Anders ziet dat anders: het is zinvol om chemische technologie centraal te stellen vanwege haar multidisciplinaire en generalistisch karakter. Uitspraak 2.2: Het is belangrijk om energietransitie ontwikkelingen op internationaal niveau uit te voeren. Deelnemers zijn het grotendeels eens met deze uitspraak Argumentatie: Op systeem (klimaat en oplossing) niveau is Nederland grotendeels afhankelijk van ontwikkelingen om ons heen; dit op basis van schaal (kosten, geen versnippering) en kennis uitwisseling. Op individuele onderdelen bv: energie-arme kas, elektrische mobiliteit, kunnen we het alleen af. Dit wordt gestuurd door de benodigde financiering, lokaal aanwezige kennis en durf. Minderheid standpunt: regelgeving: internationaal; implementatie vooral op lokale schaal. Zie vooral de links in het Panel Onderwijs, Onderzoek en Young Professionals voor de regionale energietransitie experimenten. De conclusie: De vraagstelling is dubbel; afhankelijk van de schaal en staat van technologie zijn internationaal als lokaal/regionaal initiatieven te ontplooien. Dit geeft het centrale probleem van de gehele discussie weer: Er is (nog) geen eenduidige richting voor implementatie en regelgeving. 14 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
15 Uitspraak 2.3: De huidige opleiding van energietransitie specialisten vereist aanpassingen en nieuwe R&D gebieden. Deelnemers zijn het grotendeels eens met deze uitspraak. Argumentatie: Het vraagstuk is zo complex dat oplossingen van gisteren slecht bruikbaar zijn. Alleen een geïntegreerde benadering en aanpak heeft zin; vereist dus een andere opleiding of combinaties van opleidingen, kennis verwerving en energie behoefte analyses. De conclusie: De huidige opleidingen(!) vereisen continue aanpassing. Aangezien de toekomstige energie mix zowel lokaal en nationaal, laat staan internationaal nog niet bekend is. Uitspraak 2.4: Aangezien de politiek keuzes van energietransitie routes bepaalt heeft het onderwijs slechts een volgende rol. De waardering van deze uitspraak varieert grotendeels mee oneens tot half mee (on)eens. Argumentatie: Integratie van het transitiedenken (een proces van maatschappelijk denken dat over meerdere generaties plaatsvindt) zou een pro-actieve rol moeten spelen in het onderwijs (pro-contra debat). Op zo n wijze ontstaat er een relevante wisselwerking met de politiek en haar beslissingen. De conclusie: Het onderwijs kan zich niet permitteren een volgende rol te vervullen. Politici wel. Uitspraak 2.5: De jaarlijkse GasTerra Transitie jaarprijs voor Young Professionals draagt substantieel bij aan de dialoog over energie transitie. De mate waarin de deelnemers instemmen met deze uitspraak ligt tussen deels mee oneens en deels mee eens. Argumentatie: Panel bedrijfsleven en ZZP beschouwen de prijs als een goed initiatief om de discussie over energietransitie te stimuleren op basis van wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Het panel Onderwijs, Onderzoek en YP s (waardering 2.5) vindt de prijs hooguit een leuk initiatief of heeft er niet van gehoord. De conclusie: Het is niet duidelijk hoe substantieel de bijdrage van de GasTerra Transitie jaarprijs is. 15 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
16 Aspect 3: Energietransitie in de tijd als functie van sociaaleconomische en technologische keuzes. Uitspraak 3.1: Het is realistisch dat in 2030 de nationale energiebehoefte fors is afgenomen. Deelnemers zijn met deze uitspraak deels tot grotendeels mee oneens. Argumentatie: De energie behoefte op individueel niveau is sterk gekoppeld aan de westerse levensstijl. Die zal zich verder ontwikkelen en hooguit stabiliseren. Aan de andere kant dragen bevolkingskrimp en efficiënter omgaan met fossiele energie dragers bij aan stabilisatie. De Nederlandse energie behoefte groeit de laatste 10 jaar op jaar basis nauwelijks ( 1 a 2% per jaar). De conclusie: Het is niet realistisch dat in 2030 de nationale energiebehoefte fors is afgenomen. Uitspraak 3.2: Het is realistisch dat in 2050 de nationale energiebehoefte fors is afgenomen. Deelnemers zijn het met deze uitspraak half tot deels mee eens. Argumentatie: In deze periode van 40 jaar spelen een aantal ontwikkelingen een rol: duurdere energie prijzen, bevolkingskrimp, zuinigere apparaten en woningen. De conclusie: Het is realistisch dat in 2050 de nationale energiebehoefte is afgenomen. In welke mate is onbekend en op basis van welke energie mix is ook niet benoemd. Uitspraak 3.3: Het is realistisch in 2030 dat de bijdrage van duurzame energie significant is toegenomen. Deelnemers zijn het met deze uitspraak half tot grotendeels mee eens. Argumentatie: Op basis van de verwachting dat het gebruik van fossiele brandstoffen dan is afgenomen zal het aandeel duurzame energie zijn gestegen. Er zal dus een verschuiving plaats vinden. Het tempo van zo n verschuiving wordt bepaalt door het subsidie beleid van de overheid. Er zijn geen technologische belemmeringen. Zie ontwikkelingen in Duitsland: Erneuerbaren Energien Gesetzt: in 2000: 4% duurzame elektriciteit opwekking; 2009: 17% duurzame elektriciteit opwekking. Verwachting rond 2050: omstreeks 80% duurzame elektriciteit opwekking. De conclusie: De technieken zijn aanwezig over de politieke wil (bijv. CO2 heffing) zijn er onzekerheden. 16 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
17 Uitspraak 3.4: Het is realistisch in 2050 dat de bijdrage van duurzame energie significant is toegenomen. Deelnemers zijn het met deze uitspraak grotendeels tot geheel mee eens. Argumentatie: Door het verder afgenomen gebruik van fossiele energiebronnen het optreden van een verdere verschuiving richting duurzame technologieën.. Door het slechten van politieke, sociale en economische barrières zal deze periode van 40 jaar eindigen met een groot aandeel van geïmplementeerde duurzame energie projecten. De conclusie: Het is realistisch dat in 2050 de bijdrage van duurzame energie significant is toegenomen (min %van het totale verbruik)). Ook hier is de aard van de energie mix niet duidelijk. Uitspraak 3.5: Het is realistisch dat in 2030 aardgas een significante bijdrage zal leveren aan de energievoorziening. Deelnemers zijn het met deze uitspraak deels tot grotendeels mee eens. Argumentatie: Gas en duurzaam zijn vrienden. Deze energiedrager is relatief schoon (minder uitstoot dan kolen/olie) en flexibel in te zetten in tijd en ruimte bij duurzame vormen van energie opwekking. Hier is aardgas een onderdeel van een duurzame energiemix, en zal een tussenfase vormen naar een volledige duurzame energie opwekking. De conclusie: Het is realistisch dat aardgas in 2030 een significante bijdrage zal leveren aan de energievoorziening. Uitspraak 3.6: Het is realistisch dat in 2050 aardgas een significante bijdrage zal leveren aan de energievoorziening. Deelnemers zijn het met deze uitspraak grotendeels tot half mee oneens. Argumentatie: Panels overheid en bedrijfsleven baseren zich op uitputting van NL gasvelden en onzekere aanvoer uit het oosten.(waardering 2). De beide andere panels (waardering 4 5) gaan uit van een dalend aandeel van aardgas, niet meer als verwarming maar als flexibele ondersteuning van energieopwekking in combinatie met duurzame energie opwekking. Er wordt gewezen op grote shalegas voorraden in Polen. De conclusie: Aardgas levert een verminderde bijdrage (vergeleken met 2030) aan de energiemix. 17 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
18 Uitspraak 3.7: Het is realistisch dat in 2050 kernenergie een belangrijk aandeel aan de energievoorziening levert. Deelnemers zijn het met deze uitspraak grotendeels tot half mee oneens. Argumentatie: Enerzijds zien deelnemers uit alle panels kernenergie als een onderdeel van de energie mix ( 4 e generatie, schoon en met weinig kernafval, halfwaarde tijden nemen af); zie Frankrijk) Anderzijds zal het aandeel niet veel toenemen gezien de toename over die 40 jaar van duurzame energie. De conclusie: Het is realistisch dat in 2050 kernenergie een aandeel aan de gehele nationale energievoorziening levert. 18 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
19 Aspect 4: Organisatie Energietransitie Uitspraak 4.1: Het Ministerie van Onderwijs, als nationale overheid, is de natuurlijke leider in het energietransitie proces. Deelnemers zijn het met deze uitspraak geheel tot grotendeels mee oneens. Argumentatie: Systeem transities zoals energietransitie zijn horizontaal georganiseerd en moeten dus in ieder geval door meerdere departementen worden gedeeld als een netwerk organisatie. Zo n overheidsorganisatie moet alleen voorwaarden scheppen. Zo n netwerk organisatie dient ook internationaal georiënteerd te zijn. In het Ministerie van Onderwijs zit te weinig kennis en interesse. De conclusie: Het Ministerie van Onderwijs is niet de natuurlijke leider in het energietransitie proces. Uitspraak 4.2: Lagere overheden zullen een verwaarloosbare rol spelen in het energietransitie proces. Deelnemers zijn het met deze uitspraak grotendeels tot half mee oneens. Argumentatie: Grotendeels mee oneens is gebaseerd op de noodzakelijke lokale steun voor lokale producenten, communicatie met de burger, implementatie van regionale en lokale projecten en de discussie daarover (gemeenteraad). Dus belangrijk bij de-centrale implementaties. Zie Distributed Energy in Munchen. Half mee (on)eens is gebaseerd op de internationale aspecten van energietransitie en het geringe vermogen van lokale overheden iets op dit gebied van de grond te krijgen. Conclusie: Lagere overheden zullen een rol spelen in het energietransitie proces op het gebied van lokale communicatie en implementatie. 19 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
20 Uitspraak 4.3: Het MKB zal een verwaarloosbare rol spelen in het energietransitie proces. Deelnemers zijn het met deze uitspraak grotendeels tot half mee oneens. Argumentatie: De rol van het MKB is vooral gelegen in haar innovatie kracht en bij opschaling van pilot projecten. Er zijn veel spelers in de smart industrie. Zie bijvoorbeeld aktiviteiten in de Agro industrie (intelligente kassen). De conclusie: Het MKB gaat een prominente rol spelen bij de ontwikkeling van de voor de transitie benodigde innovaties en experimentele toepassingen. Uitspraak: 4.4 De burger speelt een verwaarloosbare rol in het energietransitie proces. Deelnemers zijn het met deze uitspraak geheel tot grotendeels mee oneens. Argumentatie: De burger speelt een zeer belangrijke rol bij de acceptatie van bepaalde technologieën of onderdelen van een energiemix. Bovendien kiest de burger regering en parlement. De rol van de burger wordt in de tijd steeds belangrijker. De conclusie: De burger speelt een grote rol in het voorbereidende stadium van energietransitie. Uitspraak 4.5: Belangen van grote bedrijven vormen gewild of ongewild de grootste blokkade voor energietransitie. De waardering voor deze stelling varieert tussen half mee (on)eens en grotendeels mee eens. Argumentatie: De grote bedrijven hebben niet het alleen recht op deze blokkade en pad afhankelijkheden. De belangen van grote bedrijven zijn groot en daardoor zijn ze voorzichtig en hebben verstrengelingen met de Rijksoverheid. Er ontstaat dan een tunnel visie. Aan de andere kant zijn grote bedrijven actief op energie besparingsgebied. De conclusie: Dialoog tussen burger en grote bedrijven lijkt de meest effectieve weg om deze blokkades te verkleinen. 20 Synmind B.V. Leidsevaart Haarlem +31 (0)
De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016
De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening
Nadere informatieShell NL & Shell New Energies
Shell NL & Shell New Energies An outlook towards a clean and renewable energy system Dr.-Ing. Peter Breithaupt September 2017 1 Contents New Energies Themes New Fuels Renewable Power Connected Customer
Nadere informatie(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties
Nadere informatieWillemien Terpstra Vice President, Fuels and Styrene. Chemie is overal
Willemien Terpstra Vice President, Fuels and Styrene Chemie is overal Chemie in Nederland enabler voor de energie transitie Elke ton CO2 uitstoot bespaart elders ~ 2 ton CO2 Landen 2016 DE 28,7% FR 13,9%
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieEnergie - vandaag en morgen
Energie - vandaag en morgen General Information Summary Middelbare scholieren (15-16 jaar) leren in een lerende centrale leeromgeving over energiegebruik, fossiele energie en hernieuwbare energiebronnen.
Nadere informatieEffecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en
Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers
Nadere informatieBeïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?
Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety
Nadere informatieRisico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R
Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie 2e Risk Event 2019 11 april 2019 The S T R A T E G I C A D V I S O R Ymanagement school of the autonomous University of Antwerp 2 Prof. dr. Hans
Nadere informatieImpact en disseminatie. Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven
Impact en disseminatie Saskia Verhagen Franka vd Wijdeven Wie is wie? Voorstel rondje Wat hoop je te leren? Heb je iets te delen? Wat zegt de Programma Gids? WHAT DO IMPACT AND SUSTAINABILITY MEAN? Impact
Nadere informatieNVB Strategie-implementatie en verandering
NVB Strategie-implementatie en verandering Dr. Jeroen van der Velden Associate professor Strategy alignment Co-director Strategy center Nyenrode Business Universiteit Dr. Jeroen van der Velden Associate
Nadere informatieToekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming. Carlos Nijenhuis 18 juni 2018
Toekomstgerichte aardappelteelt Groene gewasbescherming Carlos Nijenhuis 18 juni 2018 Agenda Visie en ambitie Nefyto Politiek Agrifood Innovatie gewasbeschermingsmiddelen Wat kunt U doen? Wij ontwikkelen
Nadere informatieHet Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.
Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine
Nadere informatieVvg. Kansen zien, kansen pakken! Leven in de stad van de toekomst. 13 november 2013
Kansen zien, kansen pakken! Vvg 13 november 2013 Leven in de stad van de toekomst Louis Bekker City Account Manager Programma manager Onderwijs (PO/MO) Smart Concurrentie Leefbaar Groen Samenwerking Onze
Nadere informatieDe consument kiest zelf, grip op eigen energiedata!
De consument kiest zelf, grip op eigen energiedata! HelloData een service van MPARE MPARE faciliteert standaardisatie van energiedata. Maatschappelijk doel: versnellen energietransitie. HelloData: maatschappelijke
Nadere informatieOnderzoek naar Chinese bedrijven sinds 2007
Bijlage 2 Onderzoek naar Chinese bedrijven sinds 2007 In opdracht van: WestHolland Foreign Investment Agency 11-11-2013 1. Opdrachtformulering en totstandkoming opdracht ScoutOut is door WFIA benaderd
Nadere informatieNo Risk No Glory? k(no)w risks, k(no)w FUN, k(no)w opportunities, k(no)w future!
No Risk No Glory? k(no)w risks, k(no)w FUN, k(no)w opportunities, k(no)w future! STEDIN Netbeheer 19 april 2018 Joep Weerts Directeur Klant & Markt Ravish Mehairjan Hoofd Corporate Risk Management SAMEN
Nadere informatieEnterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?
Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieUitwegen voor de moeilijke situatie van NL (industriële) WKK
Uitwegen voor de moeilijke situatie van NL (industriële) WKK Kees den Blanken Cogen Nederland Driebergen, Dinsdag 3 juni 2014 Kees.denblanken@cogen.nl Renewables genereren alle stroom (in Nederland in
Nadere informatieBest Practice Seminar 14 NOVEMBER 2013
Best Practice Seminar 14 NOVEMBER 2013 14.00: Welkom Best Practice Seminar 14.10: Centraal PMO als middelpunt van projecten en programma s Yvonne Veenma, Stedin 14.50: Pauze 15.30: Governance in een Enterprise
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieAdvanced Instrumentation. Hans van Gageldonk, Henk Hoevers, Gerard Cornet. 10 Oktober 2012
Advanced Instrumentation Hans van Gageldonk, Henk Hoevers, Gerard Cornet 10 Oktober 2012 Agenda Wat is Advanced Instrumentation? Hoe past Advanced Instrumentation in de keten van fundamenteel onderzoek
Nadere informatiePresentatie TCO. SER Workshop. 28 mei Den Haag
Presentatie TCO SER Workshop 28 mei Den Haag Korte introductie 2 Marc van der Steen Project Manager Brabant, Stichting Zero Emissie Busvervoer Elisabeth van Opstall TCO Binnenvaart Principe TCO 3 Total
Nadere informatieSmart Mobility. Marije de Vreeze Connekt / ITS
Smart Mobility Marije de Vreeze Connekt / ITS Netherlands Samenleving verandert Business modellen veranderen Klimaatverandering Bron: Nico Larco, 2018 Bron: Nico Larco, 2018 Waarom? Economy Accessibility
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieOpleiding PECB IT Governance.
Opleiding PECB IT Governance www.bpmo-academy.nl Wat is IT Governance? Information Technology (IT) governance, ook wel ICT-besturing genoemd, is een onderdeel van het integrale Corporate governance (ondernemingsbestuur)
Nadere informatieEffecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme
Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effects of Contact-oriented Play and Learning in the Relationship between parent and child with autism Kristel Stes Studentnummer:
Nadere informatieFinanciering van groene energie & energie efficiënte projecten
5/07/2016 Stroomversnelling Vlaanderen 16 juni 2016 Financiering van groene energie & energie efficiënte projecten En de link met duurzame economie ir Vincent WIRTZ Account Manager Renewable Energy M +32
Nadere informatieFOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE
FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Analyse 6 januari 203, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel
Nadere informatieANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM
Read Online and Download Ebook ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK STAFLEU
Nadere informatieMentaal Weerbaar Blauw
Mentaal Weerbaar Blauw de invloed van stereotypen over etnische minderheden cynisme en negatieve emoties op de mentale weerbaarheid van politieagenten begeleiders: dr. Anita Eerland & dr. Arjan Bos dr.
Nadere informatieARTIST. Petten 24 September 2012. www.ecn.nl More info: schoots@ecn.nl
ARTIST Assessment and Review Tool for Innovation Systems of Technologies Koen Schoots, Michiel Hekkenberg, Bert Daniëls, Ton van Dril Agentschap NL: Joost Koch, Dick Both Petten 24 September 2012 www.ecn.nl
Nadere informatiePerspectives and Key Arguments in the Food - Fuel Debate BIOFUELS
Perspectives and Key Arguments in the Food - Fuel Debate BIOFUELS Master Thesis by Anouke de Jong VU supervisor B.J. Regeer Introductie Biobrandstoffen; brandstoffen gemaakt van biomassa 1 ste generatie
Nadere informatieDe Levende Gevel. Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst
De Levende Gevel Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst A letter from nature Dear., Our life knows no boundaries, we live together. You live in me and I live in you! I not only
Nadere informatieEnergietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving
Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Enexis: energie in goede banen Even if you doubt the evidence, providing incentives for energy-efficiency and clean energy are the right thing to do
Nadere informatieParkstad Limburg Energy Transition Implementation Program PALET 3.0. Discussie en vragen
Parkstad Limburg Energy Transition Implementation Program PALET 3.0 Discussie en vragen Ambition Document 1.0 2.0 Potention Research Parkstad Limburg Energy Transition (PALET 3.0) Basic principles PALET
Nadere informatieMyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate
MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde
Nadere informatieEnergievoorziening Rotterdam 2025
Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,
Nadere informatieHet nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol?
Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Dr. Jos Delbeke, DG Klimaat Actie, Europese Commissie, Universiteit Hasselt, 25/2/2014 Overzicht 1. Klimaat en energie: waar
Nadere informatieAim of this presentation. Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market
Aim of this presentation Give inside information about our commercial comparison website and our role in the Dutch and Spanish energy market Energieleveranciers.nl (Energysuppliers.nl) Founded in 2004
Nadere informatieNUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE
NUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE NATUURLIJK SAMEN NATURALLY DUTCH. Koolhaas Natuurlijk is a typically Dutch company: Sober, with a clear vision and no-nonsense. That s what our customers may expect
Nadere informatieExpertise seminar SURFfederatie and Identity Management
Expertise seminar SURFfederatie and Identity Management Project : GigaPort3 Project Year : 2010 Project Manager : Albert Hankel Author(s) : Eefje van der Harst Completion Date : 24-06-2010 Version : 1.0
Nadere informatieInnovative SUMP-Process in Northeast-Brabant
Innovative SUMP-Process in Northeast-Brabant #polis14 Northeast-Brabant: a region in the Province of Noord-Brabant Innovative Poly SUMP 20 Municipalities Province Rijkswaterstaat Several companies Schools
Nadere informatieValue based healthcare door een quality improvement bril
Rotterdam, 7 december 2017 Value based healthcare door een quality improvement bril Ralph So, intensivist en medisch manager Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie 16.35-17.00 uur Everybody in healthcare really
Nadere informatieDe kansen en mogelijkheden voor serious gaming in de logistieke sector. 25 mei 2016
De kansen en mogelijkheden voor serious gaming in de logistieke sector 25 mei 2016 Agenda Serious gaming lijkt overal op te komen in de logistiek. Een bekend en veel gebruikt voorbeeld van serious gaming
Nadere informatieNETWORK CHARTER. #ResourceEfficiency
NETWORK CHARTER 1 WHAT IS THE EREK NETWORK? EREK stands for the European Resource Efficiency Knowledge Centre, a vibrant platform to enable and reinforce businesses and especially small and medium sized
Nadere informatieEnergie voor morgen, vandaag bij GTI
Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale
Nadere informatieSportopleidingen in Internationaal perspectief
Sportopleidingen in Internationaal perspectief Platform kader Den Haag, 29 maart 2010 Danny Meuken Jan Minkhorst 967 LONDEN DAGEN Het internationale Speelveld GAISF IOC VN (UNESCO) Internationale Sportfederaties
Nadere informatieGreen IT en de rol van supercomputers bij duurzaamheid
Green IT en de rol van supercomputers bij duurzaamheid IT is deel van het CO2 probleem... maar vooral ook van de oplossing dr. ir. A. Osseyran Directeur SARA en Vancis Waarom Green IT? 50% meer energie
Nadere informatieAVOND COLLEGE. Belemmering voor student
AVOND COLLEGE Belemmering voor student 10-04-2017 English summary Soft Skills and personal development become more and more important these days. Companies expect students to differentiate themselves from
Nadere informatieCOGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS
COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking
Nadere informatieInnovaties in de chronische ziekenzorg 3e voorbeeld van zorginnovatie. Dr. J.J.W. (Hanneke) Molema, Prof. Dr. H.J.M.
Innovaties in de chronische ziekenzorg 3e voorbeeld van zorginnovatie Dr. J.J.W. (Hanneke) Molema, Prof. Dr. H.J.M. (Bert) Vrijhoef Take home messages: Voor toekomstbestendige chronische zorg zijn innovaties
Nadere informatieOnderwijs en Kennisoverdracht
Onderwijs en Kennisoverdracht Ontwikkelingen in de duurzame landbouw in Suriname Prof. Tiny van Boekel, Decaan voor Onderwijs/Vice-rector, Wageningen University & Research Centre, NL Inhoud lezing Ontwikkelingen
Nadere informatieUnderstanding and being understood begins with speaking Dutch
Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.
Nadere informatiePublieke perceptie en wetgeving
Publieke perceptie en wetgeving Erik Lysen Utrecht Centrum voor Energie-onderzoek (UCE) Nationaal Symposium Schoon Fossiel Den Haag, 23 november 2005 Inhoud Internationale verdragen Publieke acceptatie
Nadere informatieAchtergrond en doel presentatie
Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines
Nadere informatieS e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g
S e v e n P h o t o s f o r O A S E K r i j n d e K o n i n g Even with the most fundamental of truths, we can have big questions. And especially truths that at first sight are concrete, tangible and proven
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieOpleiding PECB ISO 9001 Quality Manager.
Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager www.bpmo-academy.nl Wat is kwaliteitsmanagement? Kwaliteitsmanagement beoogt aan te sturen op het verbeteren van kwaliteit. Tevens houdt het zich bezig met het verbinden
Nadere informatieOntmanteling & Hergebruik in NL: Een gezamenlijke inspanning
Ontmanteling & Hergebruik in NL: Een gezamenlijke inspanning New emmergy 17 mei 2017 Berend Scheffers Ons energiesysteem 2 Energiesysteem Nederland 2015. Bron: NEV 2016, ECN, PBL, CBS, RVO Rol van gas
Nadere informatieOptimaliseren van Impact door
Optimaliseren van Impact door Alfa- en Gammawetenschappen Aantonen en stimuleren van Societal Impact in synergie met andere wetenschappen Wifi: CongresAlfaGamma Wachtwoord: Impact2016 Optimaliseren van
Nadere informatieDe Yokogawa visie op veilige, beveiligde en betrouwbare assets
LIFE CYCLE MANAGEMENT De Yokogawa visie op veilige, beveiligde en betrouwbare assets John Hoksbergen Service Consultant 5 Oktober 2018 Introductie Waarom zijn wij hier? Wat is de probleemstelling? Productie
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieBehoud van natuurlijk kapitaal en ervaringen rond studie Chemiecluster Eemsdelta
Behoud van natuurlijk kapitaal en ervaringen rond studie Chemiecluster Eemsdelta Rotterdam Energy Port 2015 R.Willems 1 Definitie Natuurlijk Kapitaal The world s stocks of natural assets which include
Nadere informatieEnergieneutraal keten sluisdeur Goese Sas
Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven
Nadere informatieInvloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur
Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen
Nadere informatieWERKKOSTENREGELING. Exact Online Salaris ICT Accountancy praktijkdag: Salaris en HR innovaties
WERKKOSTENREGELING Exact Online Salaris ICT Accountancy praktijkdag: Salaris en HR innovaties 2 2014 EXACT - WERKKOSTENREGELING Agenda Exact Online Exact Online Salaris De huidige Werkkostenregeling Demo
Nadere informatieDe Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten. een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te.
De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te Stoppen The Influence of the Innovation Characteristics on the Intention of
Nadere informatieDiscussie over voor- en nadelen van windenergie
Argumenten in het maatschappelijke debat en de politieke besluitvorming rondom wind op zee Mogelijkheden en beperkingen van MKBA s 04/11/2014, KIVI, Den Haag Discussie over voor- en nadelen van windenergie
Nadere informatieNaar een hoogefficiënte en duurzame toekomstige energie-voorziening
Naar een hoogefficiënte en duurzame toekomstige energie-voorziening J.W. Tolkamp - SOLIDpower 23/01/2017 The research leading to these results has received funding from the European Union s 7 th Framework
Nadere informatieDutch Circular Economy Partnership for China
Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular Head Office Hong Kong Head Office Netherlands Dutch Circular Economy Partnership for China Our Future Economy is Circular This
Nadere informatieSummary 124
Summary Summary 124 Summary Summary Corporate social responsibility and current legislation encourage the employment of people with disabilities in inclusive organizations. However, people with disabilities
Nadere informatieSAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead
7.1 Exploring Combinations of Ten Look at these cubes. 2. Color some of the cubes to make three parts. Then write a matching sentence. 10 What addition sentence matches the picture? How else could you
Nadere informatieALLES WORDT ANDERS. De impact van Internationale HO trends op de Nederlandse markt
ALLES WORDT ANDERS De impact van Internationale HO trends op de Nederlandse markt 1 MIJN ACHTERGROND 2 ALLES WORDT STEEDS SNELLER ANDERS - Ontwikkelingen volgen zich in een steeds hoger tempo op - Studenten
Nadere informatieZonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013
Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieUrban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go. Peter Vermeij Baerte de Brey
Urban future in the Netherlands Ready to cooperate, charge & go Peter Vermeij Baerte de Brey 2 Dutch vision Why invest in electric vehicles? Contributes to the economic position of The Netherlands Energy
Nadere informatieHoe gaan we het in Groningen doen? De Energiekoepel van de Provincie Groningen
Hoe gaan we het in Groningen doen? De Energiekoepel van de Provincie Groningen Froombosch Frans N. Stokman frans.stokman@grunnegerpower.nl 28 mei 2013 Hoe realiseren wij duurzaamheid? Decentrale duurzame
Nadere informatieGlobal TV Canada s Pulse 2011
Global TV Canada s Pulse 2011 Winnipeg Nobody s Unpredictable Methodology These are the findings of an Ipsos Reid poll conducted between August 26 to September 1, 2011 on behalf of Global Television. For
Nadere informatieDe Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim
De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:
Nadere informatieRECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN GENEESMIDDELEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM
Read Online and Download Ebook RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN GENEESMIDDELEN (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : RECEPTEERKUNDE: PRODUCTZORG EN BEREIDING VAN STAFLEU
Nadere informatieAnnual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels)
Staten-Generaal Annual event/meeting with key decision makers and GI-practitioners of Flanders (at different administrative levels) Subject: Sustainable Flemish SDI Nature: Mobilising, Steering Organisers:
Nadere informatieDe Europese Energie Unie
De Europese Energie Unie Mooie ambities in zwaar weer Jos Notenboom jos.notenboom@pbl.nl 2020 energie- en Klimaatdoelen Wetgeving sinds 2009 Nederlandse Beleid Energieakkoord sinds 2013 Energie Unie Commissie
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieDisclosure belofte. Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Doel van de patient staat centraal
Disclosure: belofte Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen Ik zal aan de patiënt geen schade doen Ik luister en zal hem goed inlichten Disclosure: belofte Ik stel het belang
Nadere informatieInvestment Management. De COO-agenda
Investment Management De COO-agenda Vijf thema s 1) Markt 2) Wet- en regelgeving 3 5) Rol van de COO 5 3) Operations 4) Technologie 2012 KPMG Accountants N.V., registered with the trade register in the
Nadere informatieFOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010
FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel
Nadere informatieHEGRID EIT ICT LABS HEGRID 2013-2014 TNO. Hybrid Energy GRID Management. TNO, Siemens, KIT, Deutsche Telekom, UT, TU/e, VTT, CWI
HEGRID Hybrid Energy GRID Management EIT ICT LABS HEGRID 2013-2014 TNO TNO, Siemens, KIT, Deutsche Telekom, UT, TU/e, VTT, CWI 1 Doel en verwachte resultaten Doel: realiseren van een Open HybridEnergy
Nadere informatieOpschalen in de praktijk: Groei Max Foundation in Bangladesh. Martijn Thierry, ECSP, 22 september 2011
Opschalen in de praktijk: Groei Max Foundation in Bangladesh Martijn Thierry, ECSP, 22 september 2011 0 Achtergrond Max Foundation Opgericht in 2004 door Steven en Joke le Poole (ouders Max) Doel: verminderen
Nadere informatieDuurzame energie De Wereld, Nederland en Nieuwegein
Duurzame energie De Wereld, Nederland en Nieuwegein Gert Jan Kramer Politiek Café Energietransitie, Nieuwegein, 5 juni 2019 Inhoud / onderwerpen Het Klimaat; Energie en Klimaat Het Politieke Klimaat rond
Nadere informatie3.D egis parking services. Egis Parking Services. Begeleiding: Conformiso B.V. Goedgekeurd door de directie.
@ egis parking services 2017 Egis Parking Services Goedgekeurd door de directie Naam: ^ \^^thcn^ Begeleiding: Conformiso B.V. Rapportversie: 29 augustus 2018 (V02) Handtekening: Plaats, datum: Amsterdam
Nadere informatieTraject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Nadere informatieVerschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten
Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Difference in Perception about Parenting between Parents and Adolescents and Alcohol Use of Adolescents
Nadere informatieVERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND
VERANDERENDE VERBINDINGEN ASSETMANAGEMENT VERBINDT NEDERLAND Ing. Ed Smulders InterProAdvies Tilburg WATERWAYS Rijkswaterstaat, Provinces, Waterschappen (public) Value: EUR 10-100 bn RAILWAYS 1837 ProRail
Nadere informatieOp weg naar de. Digitale Fabriek 2016 EXACT
Op weg naar de Digitale Fabriek Op weg naar de Digitale Fabriek Auke Hylarides, Exact Software Bart Nijhof, A.B. Software en Consultancy MENU Op weg naar de Digitale Fabriek DIGITALE INNOVATIE ONZE VISIE
Nadere informatie(Big) Data in het sociaal domein
(Big) Data in het sociaal domein Congres Sociaal: sturen op gemeentelijke ambities 03-11-2016 Even voorstellen Laudy Konings Lkonings@deloitte.nl 06 1100 3917 Romain Dohmen rdohmen@deloitte.nl 06 2078
Nadere informatieRESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & SURF
RESEARCH DATA MANAGEMENT INNOVATIE & DIENSTONTWIKKELING @ SURF Wat is Research Management? Research data management is an explicit process covering the creation and stewardship of research materials to
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatie