Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer

Transcriptie

1 Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer voor de omgang met kinderen met ADHD, agressieve gedragsstoornissen of PDD-NOS / Syndroom van Asperger Informatie van Balans, de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag

2 Voorwoord Je kind naar een school voor speciaal onderwijs moeten sturen. Weg bij de school en de vriendjes in de buurt. Soms zelfs ver weg van de woonplaats. Als het dan gaat om extra kwetsbare kinderen, zorgt dat bij ouders voor veel emoties. Er kunnen zorgen zijn over te lange rijtijden, te veel ruzies en narigheid in het busje, te onveilige opstapplaatsen, niet nagekomen afspraken over veiligheid in de bus enzovoort. Het is voor hen vaak moeilijk om hun kostbaarste bezit elke dag in het drukke verkeer in vreemde handen te geven. Zo ontstond de behoefte aan voorlichtingsmateriaal waarmee regionale medewerkers van Balans de chauffeurs in het leerlingenvervoer kunnen uitleggen welke gebruiksaanwijzing het beste werkt voor kinderen uit diverse doelgroepen van Balans. Tegelijkertijd ontwikkelde het Sociaal Fonds Taxi, in samenwerking met CED-Groep Rotterdam, een cursus leerlingenvervoer voor chauffeurs. Zie verder blz. 28. Ter aanvulling van het presentatiemateriaal van Balans werd de brochure gemaakt die u nu in handen hebt. U kunt daarin nog eens nalezen wat de kenmerken zijn van kinderen met ADHD, ODD en ASS en hoe u daar het beste mee om kunt gaan. Naast deze stoornis-specifieke kenmerken zijn alle kinderen natuurlijk eigen persoontjes met hun eigen talenten en eigenaardigheden. Als u daar zoveel mogelijk rekening mee wilt houden, zullen de ouders u ontzettend dankbaar zijn. Arga Paternotte hoofd Balans Publicaties In deze brochure: l ADHD (pag. 2) l Agressieve gedragsstoornissen (pag. 8) l PDD-NOS / Syndroom van Asperger (pag. 14) l Tips (pag. 18)

3 ADHD Informatie voor chauffeurs leerlingenvervoer

4 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 3 Tim zit altijd overal op, in en aan. Hij is watervlug en ziet vaak kans te verdwijnen voordat zijn ouders het in de gaten hebben. Gevaar ziet hij niet. Zijn ouders hebben het gevoel dat ze constant ogen en oren van voor en achter moeten hebben. Straf en vermaning schijnen geen indruk op Tim te maken. Hij kijkt dan soms met zo n ongelukkig gezicht alsof hij wil zeggen: Ik weet ook niet waarom het zo gaat. Tim is een voorbeeld van een kind met ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder. In het Nederlands: een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit). In ernstige vorm komt dit voor bij 1% van de kinderen. Nog eens 2% van de kinderen lijdt aan een lichte vorm van ADHD. Op de pagina s hierna (blz. 4-7) krijgt u korte informatie over ADHD. Veel uitgebreidere informatie kunt u vinden op de website van de vereniging Balans: Hoe kunt u als chauffeur het beste omgaan met kinderen met ADHD? Tips daarvoor vindt u achterin deze brochure (blz ).

5 4 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer ADHD Kind met ADHD: 1. Soms erg druk 2. Handelt vaak in opwelling 3. Moeite met concentreren Soms erg druk: l Kan niet goed stil zitten l Kan niet lang achter elkaar hetzelfde doen l Praat heel veel Dit betekent niet dat kinderen met ADHD altíjd heel druk zijn. Zijn ze heel erg door iets geboeid (bijvoorbeeld een computerspelletje, een spannende film), dan kunnen ze wél lange tijd rustig blijven zitten. Maar over het algemeen kost het ze veel meer inspanning dan andere kinderen om zich rustig te houden.

6 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 5 Handelt vaak in opwelling: l Holt van de ene activiteit naar de andere l Kan moeilijk zijn beurt afwachten of anderen laten uitpraten l Verstoort spel van anderen Moeite met concentreren: l Kan moeilijk zijn aandacht ergens bij houden l Luistert niet (of slecht) naar uitleg l Kan niet veel informatie tegelijk opnemen l Is vergeetachtig l Is vaak dingen kwijt Kinderen met ADHD reageren vaak direct op iets wat ze zien of horen. En een idee dat in ze opkomt, voeren ze vaak meteen uit. Ze hebben (bijna) geen rem op hun gedrag. We zien dit bij álle kinderen (ook kinderen zonder ADHD) als ze heel jong zijn. Maar normaalgesproken krijgen kinderen daarna steeds meer controle over hun gedrag. Bij kinderen met ADHD blijft die ontwikkeling duidelijk achter. Zoals eerder gezegd: soms kan een kind met ADHD zich wél goed concentreren. Wanneer? Als iets als vanzelf zijn aandacht vasthoudt.

7 6 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer ADHD Oorzaak ADHD: De hersenen werken op een andere manier. Onder andere: rem in de hersenen werkt niet voldoende. Meestal erfelijk.

8 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 7 Behandeling ADHD: 1. Voorlichting 2. Medicijnen 3. Speciale aanpak (thuis, op school) 4. Trainingen Extra probleem: Veel kinderen met ADHD (minstens 1 op 3) hebben ook een agressieve gedragsstoornis Voor behandeling van ADHD kunnen ouders het beste terecht bij een kinder- en jeugdpsychiater of bij een kinderarts. Voorlichting: De behandeling van ADHD houdt meer in dan alleen het voorschrijven van medicijnen. Het is belangrijk dat ouders, leerkrachten en anderen zich zoveel mogelijk verdiepen in wat ADHD is. En dat zij het verschil leren zien tussen onwil en onvermogen. Hoe beter ze snappen hoe het kind met ADHD de wereld ervaart, hoe beter ze met hem / haar kunnen omgaan. Medicijnen: Het kind wordt er rustiger door, kan zich beter concentreren en handelt minder in een opwelling. Daardoor kunnen allerlei mislukkingen voor het kind worden voorkomen, en de verhouding tussen het kind en zijn omgeving kan verbeteren. De medicijnen zijn niet genezend. Zodra ze zijn uitgewerkt, zijn alle problemen weer terug. Voor ouders is het een grote stap om hun kind medicijnen te geven voor zijn ADHD. De medicijnen kunnen ook bijwerkingen hebben. Als een kind pas start met de medicijnen, moet er extra veel begrip voor hem zijn. Het is niet gevaarlijk als een kind zijn medicijnen vergeten is. >>> (Vervolg van de toelichting bij de dia Behandeling ADHD ) Speciale aanpak: Thuis bijvoorbeeld: gewenst gedrag belonen door een systeem met stickers. Van tevoren nagaan welke situaties problemen kunnen gaan geven, en daar dan een plan voor bedenken. Op school bijvoorbeeld: één opdracht tegelijk geven. Af en toe gelegenheid geven om te bewegen. Goed gedrag belonen. Trainingen: bijvoorbeeld gedragstherapie of sociale vaardigheidstrainingen.

9 Agressieve gedragsstoornissen Informatie voor chauffeurs leerlingenvervoer

10 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 9 Sem reageert altijd agressief en tegen de draad in. De meest grove schuttingtaal komt er soms uit zijn mond. Een enkele keer laat hij weleens merken er spijt van te hebben, maar lang duurt dat nooit. Er zijn al heel wat hulpverleners de revue gepasseerd. Zijn ouders zitten bijna wekelijks op school om voor Sem weer wat krediet te vragen. Ze hebben de politie al meerdere keren aan de deur gehad. Aan de toekomst durven ze nauwelijks te denken. Sem heeft een agressieve gedragsstoornis Natuurlijk is elk kind weleens koppig of agressief. Maar bij kinderen zoals Sem is dit gedrag als het ware aangeboren. Zij kunnen ook agressief zijn als daar, zo te zien, helemaal geen aanleiding voor is. Helaas is het lastig dit probleem aan te pakken. Een kind met deze stoornis legt de schuld vaak bij anderen. Een probleem is bovendien dat het kind, door zich zo agressief te gedragen, in eerste instantie vaak zijn zin krijgt. Ouders en anderen moeten geholpen worden manieren te vinden om een band met het kind op te bouwen. Op de pagina s hierna (blz ) krijgt u korte informatie over agressieve gedragsstoornissen. Veel uitgebreidere informatie kunt u vinden op de website van de vereniging Balans: Hoe kunt u als chauffeur het beste omgaan met kinderen met agressieve gedragsstoornissen? Tips daarvoor vindt u achterin deze brochure (blz ).

11 10 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Agressieve gedragsstoornissen Agressieve gedragsstoornissen: 1. ODD (ernstige opstandige gedragsstoornis) 2. Conduct Disorder (ernstige gewelddadige gedragsstoornis)

12 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 11 Kind met ODD: l Vaak boos, snel driftig l Scheldt veel l Gaat altijd in discussie Kind met conduct disorder: l Pest, bedreigt, intimideert l Brengt lichamelijk letsel toe l Steelt of liegt om plicht te ontduiken l Ergert anderen opzettelijk Maar: niet gewelddadig Weinig of geen schuldgevoel bij kwetsen van anderen Gaat altijd in discussie: verzet zich tegen regels. Soms hebben deze kinderen een extreem rechtvaardigheidsgevoel. Maar: het kunnen lieve, aandoenlijke kinderen zijn die zelf ook lijden onder hun gedrag.

13 12 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Agressieve gedragsstoornissen Oorzaak ODD / CD: Vaak geldt dat deze kinderen biologisch anders in elkaar zitten. Dat kan erfelijk zijn. Een deel van deze kinderen heeft bijvoorbeeld een langzamere hartslag en een hogere stressdrempel. Als dat het geval is, hebben zij spanning nodig om zich goed te kunnen voelen. En zijn ze bijvoorbeeld minder onder de indruk van straf.

14 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 13 Behandeling ODD / CD: 1. Voorlichting 2. Speciale aanpak (thuis, op school) 3. Trainingen 4. Medicijnen Voor behandeling van ODD / CD kunnen ouders terecht bij een kinder- en jeugdpsychiater. Voorlichting: Hoe meer ouders, leerkrachten en anderen weten over agressieve gedragsstoornissen, hoe beter ze met het kind kunnen omgaan (en problemen in het dagelijks leven kunnen voorkomen). Ook hier geldt (net als bij ADHD): leer de wereld zien door de ogen van het kind. Leer verschil zien tussen onwil en onvermogen. Speciale aanpak: Bij kinderen met ODD / CD is het nodig strikte regels te hanteren en grenzen te stellen. Trainingen: Bijvoorbeeld de Multisysteemtherapie, waar ook de omgeving van het kind bij wordt betrokken (de andere gezinsleden, de school, eventueel de sportclub). Zelf krijgt het kind ander gedrag aangeleerd. De anderen leren hoe ze het beste met hem kunnen omgaan. Medicijnen: Kinderen met agressieve gedragsstoornissen krijgen medicijnen als zij ook lijden aan ADHD of bijvoorbeeld een angststoornis.

15 PDD-NOS en Syndroom van Asperger Informatie voor chauffeurs leerlingenvervoer

16 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 15 Niels is een wat wereldvreemde jongen. Als je hem hoort praten, merk je al gauw dat het wat ouwelijk klinkt. Eindeloos lang kan hij blijven doorgaan over zijn favoriete onderwerp: dinosaurussen - of de ander dat nou leuk vindt of niet. Op school kan Niels zich niet aanpassen aan de groep. Hij heeft ook weinig begrip van wat er in anderen omgaat. Emotioneel gezien gedraagt Niels zich als een veel jonger kind. Regelmatig heeft hij een driftbui waar duidelijk veel angst achter zit. Niels is een voorbeeld van een kind met PDD-NOS Kinderen met klassiek autisme zijn erg star en in zichzelf gekeerd. Er zijn ook kinderen bij wie een aantal kenmerken van het autisme te zien zijn, maar niet genoeg om hen autistisch te noemen. Dat zijn de kinderen waar we het hier over hebben. Het kunnen kinderen zijn met PDD-NOS (Pervasive Developmental Disorder - Not Otherwise Specified; een pervasieve ontwikkelingsstoornis) of het Syndroom van Asperger. Op de pagina s hierna (blz ) krijgt u korte informatie over PDD-NOS en het Syndroom van Asperger. Veel uitgebreidere informatie kunt u vinden op de website van de vereniging Balans: ( ) Kind met klassiek autisme: Erg star en in zichzelf gekeerd Hoe kunt u als chauffeur het beste omgaan met kinderen met PDD-NOS of het Syndroom van Asperger? Tips daarvoor vindt u achterin deze brochure (blz ). Andere vormen van autisme: 1. PDD-NOS 2. Syndroom van Asperger

17 16 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer (een lichte vorm van) Autisme Kind met PDD-NOS of Syndroom van Asperger: l Lijkt niet geïnteresseerd in anderen l Lijkt vaak niet te luisteren l Heeft moeite met veranderingen l Houdt zich (te) sterk aan regels l Neemt taal letterlijk Deze kinderen hebben wel behoefte aan contact, maar dat merk je niet zo goed aan ze. Als je met ze in gesprek bent, krijg je het gevoel dat de wederkerigheid ontbreekt. Communiceren met anderen is sowieso lastig voor ze. Deze kinderen doorzien sociale situaties niet, waardoor ze vaak niet gepast reageren. Ze reageren vaak boos op veranderingen, maar die boosheid komt dan voort uit angst. Vaak houden ze vast aan bekende regels en patronen omdat dit hen veiligheid biedt. Extra moeilijkheid: veel kinderen met PDD-NOS of het Syndroom van Asperger hebben daarnaast ook 1 van de stoornissen die we daarnet bespraken (ADHD of een agressieve gedragsstoornis).

18 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 17 Oorzaak PDD-NOS/Asperger: De hersenen werken op een andere manier. Vaak erfelijk. Behandeling PDD-NOS / Syndroom van Asperger: 1. Voorlichting 2. Speciale aanpak (thuis, op school) 3. Trainingen 4. (soms) Medicijnen Voor behandeling van PDD-NOS of het Syndroom van Asperger kunnen ouders het beste terecht bij een kinder- en jeugdpsychiater. Voorlichting: Hoe meer ouders, leerkrachten en anderen weten over deze stoornissen, hoe beter ze met het kind kunnen omgaan (en problemen in het dagelijks leven kunnen voorkomen). Ook hier geldt (net als bij andere stoornissen): leer begrijpen hoe het kind de wereld om zich heen ervaart. Dan blijkt vaak dat er bij hem / haar helemaal geen sprake is van onwil, maar van onvermogen. Speciale aanpak: - Schema s en regels gebruiken om het kind houvast te bieden. - Alles zo voorspelbaar mogelijk maken voor het kind. - Korte en duidelijke boodschappen geven, zonder emoties. Trainingen: o.a. socialevaardigheidstrainingen. Medicijnen: Er zijn nog geen medicijnen die de problemen van deze kinderen kunnen verminderen. Soms worden wel medicijnen gegeven voor bijkomende problemen (bijvoorbeeld angst, depressie of agressie).

19 Tips Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer

20 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 19 Ik ben gek op kinderen, dus ik dacht: geen probleem, die ritten met kinderen naar het speciaal onderwijs. Maar wat is dát me tegengevallen, tot nu toe! Jongens die elkaar de bus uitvechten en gaan lopen gooien met de tas van dat stille jochie achterin. Meisjes die huilend van ellende instappen, omdat ik een keer tien minuten later ben. Een knul die, terwijl ik de snelweg opdraai, zijn handen voor mijn ogen doet en uitroept Wie ben ik? Zo kan het niet langer, vind ik, maar ik weet niet hoe ik me het beste kan opstellen. Hoe kun je het beste omgaan met kinderen met ontwikkelingsstoornissen, zoals ADHD, agressieve gedragsstoornissen of PDD-NOS? Met name bij het halen en brengen van kinderen van en naar scholen voor speciaal onderwijs? Op pag vindt u eerst enkele algemene tips voor het omgaan met deze kinderen. De echte praktische tips volgen op pag Tips voor de omgang met kinderen met ontwikkelingsstoornissen 1. Algemene tips 2. Tips voor in de taxi

21 20 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Tips Algemene tip 1: Onthoud: dit zijn andere kinderen. Wat bij normale kinderen helpt (bijvoorbeeld: boos worden), werkt bij deze kinderen soms averechts. Boos worden kan averechts werken, bijvoorbeeld: - omdat het kind niet begrijpt dat het iets fout heeft gedaan (er is sprake geweest van onvermogen, niet van onwil) - omdat het kind al zo váák op zijn kop heeft gehad (en, in zijn ogen, onterecht) Boos worden werkt nie dat het iets fout heeft

22 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 21 Algemene tip 2: Werk met vaste regels en afspraken. Algemene tip 3: Spreekt u iets af met een kind.. Controleer of de boodschap is overgekomen. Vooral voor kinderen met PDD- NOS en het Syndroom van Asperger is dit nodig. Het gaat beter met hen als zij weten waar ze aan toe zijn. Als u iets afspreekt, probeert u zich daar dan ook aan te houden. Deze kinderen raken in de war als afspraken ineens veranderen (met boosheid of paniekreacties als gevolg). Kinderen met ADHD zijn snel afgeleid, luisteren veelal slecht en kunnen vaak niet veel informatie tegelijk opnemen. t, omdat het kind niet snapt gedaan (Algemene tip 1) Kinderen met PDD-NOS of het Syndroom van Asperger nemen taal soms heel letterlijk (waardoor ze iets verkeerd kunnen begrijpen) en hebben bijvoorbeeld moeite om gebaren te herkennen.

23 22 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Tips Algemene tip 4: Vooral voor kinderen met ADHD /gedragsstoornissen geldt: Geef complimentjes als ze iets goed doen. Belonen werkt beter dan straffen. Als u goed gedrag beloont (d.m.v. een compliment), wordt de kans groter dat het kind zich dit gedrag eigen maakt. Geef complimentjes als gedrag belonen werkt

24 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 23 Algemene tip 5: Problemen? Gedrag dat uit de hand loopt? Praat erover met de ouders en/of school: overleg over een andere aanpak. Praktische tip 1: Geef elk kind een vaste plek in de bus. Bespreek met de ouders van elk kind wat voor hem / haar de beste plek is. Zet de gemaakte indeling op papier (voor als een collega de rit overneemt). ze iets goed doen. Goed beter dan straffen (Algemene tip 4)

25 24 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Tips Praktische tip 2: Als het kind instapt: maak de begroeting persoonlijk, noem hem / haar bij de naam. Maak duidelijk contact. Praktische tip 3: Vraag de ouders van elk kind waar u bij hem / haar rekening mee moet houden. Zet deze gebruiksaanwijzing kort voor uzelf op papier. Vraag ook aan ouders om speciale omstandigheden aan u door te geven (omstandigheden waardoor het kind uit zijn doen kan zijn). Bijvoorbeeld: vader jarig, oma ziek, huisdier overleden. Hanteer duidelijke regel

26 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 25 Praktische tip 4: Voorkom verveling tijdens de rit. Ouders kunnen u aan spullen helpen om dit te realiseren. Bijvoorbeeld een mp3-speler, een Nintendo DS of stripboek. Of draai dvd s met behulp van een draagbare dvd-speler. Praktische tip 5: Hanteer duidelijke regels die altijd gelden. Bijvoorbeeld: voeten op de grond, niet schelden, regels over eten en drinken. Zet de regels op papier, voor als een collega u vervangt. s die altijd gelden (Praktische tip 5)

27 26 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Tips Praktische tip 6: Doet een kind iets wat niet mag? Boos worden werkt vaak averechts. Blijf rustig. u u Vertel het kind kort en duidelijk wat u van hem verwacht. Voorbeeld: Jij leest je strip en je blijft van andere kinderen af. Uw eigen tips: Hebt u zelf een tip en is die in deze presentatie niet genoemd? Geef hem door aan de spreker, of mail naar redactie@ balansdigitaal.nl (onder vermelding van: tip presentatie leerlingenvervoer)

28 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer 27 Praktische tip 7: Gaat er iets veranderen? (Voorbeeld: een andere chauffeur, een nieuwe instapvolgorde) Bereid de kinderen hier op voor. Praktische tip 8: Vraag de school om een vaste plek op de parkeerplaats. Kinderen hoeven dan niet in de drukte naar u te zoeken. Bij onverwachte veranderingen kunnen ze vreemd reageren. Nogmaals: Zijn er problemen? Geef niet het kind of uzelf de schuld, maar de situatie. Overleg met de ouders over een andere aanpak. Meer informatie? Bel met Balans, tel. (0900) (werkdagen tussen half 10 en 1 uur) (25 cent per minuut). Of kijk op

29 28 Balans Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer Ook goed om te weten Cursus Sociaal Fonds Taxi Sociaal Fonds Taxi heeft een cursus leerlingenvervoer gemaakt voor chauffeurs. Medewerkers van taxibedrijven kunnen de cursus volgen, en zij trainen vervolgens de chauffeurs in de omgang met kinderen met een beperking. De medewerkers kunnen zelf bepalen wanneer zij de cursus aan de chauffeurs geven. De cursus bestaat uit twee onderdelen: een film en een theoriedeel. In de film zijn tientallen scènes te zien van situaties die zich kunnen voordoen in een taxibusje. Bij elke scène wordt steeds getoond hoe het verkeerd gaat, daarna hoe het anders en beter kan. Het theoriedeel gaat o.a. over de kenmerken van de verschillende stoornissen. Ook wordt aandacht besteed aan het feit dat stoornissen kunnen samengaan. De cursus kan in twee dagdelen worden gegeven. Voor instromende chauffeurs - die nog moeten kennismaken met leerlingenvervoer met onder andere kinderen met een beperking - komt er nog een internetcursus van 3 kwartier. Deze is alleen bedoeld als introductie. De uitgebreide cursus gaat verder waar de internetcursus ophoudt. Adviezen Ombudsman De Nationale Ombudsman heeft in 2009 een rapport uitgebracht met aanbevelingen om het leerlingenvervoer te verbeteren. In dit rapport zegt de ombudsman dat het leerlingenvervoer te vaak een standaardoplossing is: een busje komt het kind ophalen en dat is het. Gemeenten zouden veel beter moeten kijken welke vervoersoplossing het beste bij het kind past. Om echt tot maatwerk te komen, moeten ook ouders en scholen worden geraadpleegd. De Nationale Ombudsman doet verder o.a. de volgende aanbevelingen: u houd de reistijd zo kort mogelijk (maximaal een kwartier omrijden) u stel eisen aan de deskundigheid van de chauffeur u zorg voor een goede klachtenregeling u maak goede regels voor de communicatie tussen chauffeur / begeleider en ouders. In het rapport wordt ook het belang van de aanbestedingsprocedure benadrukt. Nu kiezen gemeenten te vaak automatisch voor de goedkoopste oplossing. De aanbesteding moet worden aangegrepen om bovenstaande eisen te waarborgen. Meer informatie? Ga naar en zoek op Rapport 2009/240 Voor meer informatie:

30 Tips voor chauffeurs leerlingenvervoer voor de omgang met kinderen met ADHD, agressieve gedragsstoornissen of PDD-NOS / Syndroom van Asperger Uitgave van de Landelijke oudervereniging Balans Meer lezen: Landelijk bureau Balans: tel