THEMA PROTECTING PEOPLE TenCate Advanced Armour & TenCate Grass

Transcriptie

1 THEMA PROTECTING PEOPLE TenCate Advanced Armour & TenCate Grass Moeraseiland met geosynthetics TenCate voor BASF vanzelfsprekende keuze GreenSource: sportieve wateroplossing 2013 nummer 4 winter

2 TXTURES 4 txtures is het interne en externe relatiemagazine van Koninklijke Ten Cate NV (TenCate). Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Redactie Coen Heldeweg c.heldeweg@tencate.com Koninklijke Ten Cate NV Postbus GD Almelo telefoon Ontwerp / vormgeving Aandagt reclame & marketing, Almelo Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie, Almelo Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Jaargang 48 - nummer 4 winter 2013 Bescherming van mens, materieel en milieu De samenleving kent in aantal en omvang toenemende risico s, met name op het gebied van veiligheid en duurzaamheid. De behoefte aan bescherming van mens en milieu groeit. De missie van TenCate is om voortdurend zorg te dragen voor betere bescherming van mensen en van hun werk- en leefomgeving. Binnen TenCate werken onze onderzoekers en ontwikkelaars continu aan het verder optimaliseren van eigenschappen en karakteristieken van materialen en systemen. Voorbeelden daarvan zijn het beschermingsniveau, draagcomfort, de milieu-effecten, uv-bestendigheid, gewicht, een verantwoorde prijs-kwaliteitverhouding en de combinatie met andere risicofactoren. TenCate Advanced Armour richt zich vooral op het combineren van een laag gewicht met maximaal draagcomfort, terwijl optimale bescherming gewaarborgd blijft. TenCate Grass vertaalt deze missie in het voortdurend innoveren van kunstgrascomponenten en -systemen die eigenschappen in zich hebben om sporttechnisch optimaal te performen en tevens comfortabel (blessurepreventie), sterk en huidvriendelijk zijn. Bescherming bieden en betrouwbaarheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. TenCate staat voor 100% achter de door haar ontwikkelde en geproduceerde materialen en doet dat veelal in nauwe samenwerking met zorgvuldig geselecteerde partners. Daarbij dient een hoog kwaliteitsniveau te worden gegarandeerd. Gebruikers van onze materialen rekenen daarop. Op veiligheid en bescherming mag niet worden bespaard, hoewel TenCate voortdurend aan slimme en goedkopere oplossingen werkt, zeker in de huidige tijd. txtures is een van de manieren waarop wij met onze stakeholders in dialoog willen zijn en willen wijzen op het belang van de juiste bescherming. Wij hopen dat de artikelen in deze vernieuwde editie van txtures u een goed beeld geven van de toegevoegde waarde van onze materialen, van onze activiteiten en van de markten waarin wij wereldwijd opereren. Ik hoop dat de vernieuwde opzet u inspireert ons uit te blijven dagen nieuwe oplossingen te bedenken. Frank Spaan, directeur business development 2 txtures

3 CONTENTS VEILIGHEID 04 TenCate Advanced Armour: bescherming van militair en materieel 44 TenCate materiaalleverancier helikopter 4 Ballistische bescherming voor THOR Binnen het CTruk GLB- consortium leverde TenCate Advanced Armour in 2013 de ballistische bescherming van de twin-hulled offshore raider 30 Strategische alliantie met BASF en Owens Corning BASF, Owens Corning en TenCate richten zich gezamenlijk op grootschalige toepassing van thermoplastisch composieten in de automobielindustrie DUURZAAMHEID 13 TenCate Grass: duurzaam groen 28 Rijkswaterstaat creëert moeraseiland met geosynthetics 42 GreenSource: sportieve wateroplossing VISIE, MISSIE EN STRATEGIE 26 Column raad van bestuur 46 Acquisitie Amber Composites: TenCate Advanced Composites UK een feit BUSINESS CONTEXT 30 BASF: TenCate was voor ons een vanzelfsprekende keuze 38 TigerTurf-veld scoort op milieuvriendelijkheid 50 TenCate bedrijven in VS 48 Geosynthetics voor de Noord-Amerikaanse oostkust TenCate Geosynthetics USA is 42 GreenSource: sportieve wateroplossing TenCate is partner in ontvangen leden Congres met TenCate Geotube technologie betrokken bij waterbouwkundige projecten bij de kust van Long Island en Staten Island (New York) een watersysteem voor Zuid-Afrika 3

4 Bescherming voor militair en materieel TenCate Advanced Armour bedient de wereldwijde armourmarkt met lichtgewicht beschermingsoplossingen. Door continue productontwikkeling, schaalgrootte en procesoptimalisatie is een sterke positie verworven in een markt die veeleisender en kostenbewuster wordt. TenCate Advanced Armour is een afzonderlijke entiteit binnen de composietenactiviteiten van TenCate. De marktgroep ontwikkelt en produceert lichtgewicht pasklare, passieve èn actieve beschermingsoplossingen voor drie marktsegmenten: - voertuig- en vaartuigbepantsering: klantspecifieke spall liners (of scherfwerende panelen) en add-on armour voor politiewagens, leger- en civiele voertuigen, geldtransportwagens en fourwheeldrives alsmede voor zowel kleine (patrouilleboten) als grote vaartuigen (fregatten). De Advanced Armour-groep levert complete oplossingen voor voertuigprogramma s, waaronder driedimensionaal gevormde carosseriedelen; - persoonlijke bescherming: inserts voor kogelwerende vesten en helmen, ballistische schilden; - vliegtuig- en helikopterbepantsering: ballistische panelen voor uiteenlopende typen. In 2013 is de Europese markt voor voertuigbepantsering het grootst (circa 50%). Dan volgt persoonlijke bescherming (circa 25%). Armour voor aerospace is goed voor circa 25% van de omzet. Wereldwijd aanwezig De Verenigde Staten hebben het grootste defensiebudget ter wereld, gevolgd door China en vervolgens het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Rusland (in US $). Landen als de VS, UK en Frankrijk kopen in de regel in eigen land. 4 txtures VEILIGHEID TenCate Rosist is een coating voor beschermende panelen die wordt toegepast bij armour voor vaartuigen, voertuigen en vliegtuigen.

5 PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR STERK IN DESIGN EN ENGINEERING Zonder een vestiging of partner in zo n land is het moeilijk zaken doen. TenCate Advanced Armour heeft productievestigingen en verkoopkantoren in Nederland, Frankrijk, Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, de VS, Singapore en het Midden-Oosten. Het Midden-Oosten, India en Azië zijn als defensiemarkt sterk in opkomst. In Newark (USA) wordt geproduceerd voor legervoertuigen, persoonlijke bescherming (met name soft armour), vaartuigen, helikopters en vliegtuigen. In Swindon (UK) worden materialen vervaardigd voor militaire en civiele voertuigen. Ook breidt men het werkterrein uit naar persoonlijke bescherming. Vissenbjerg (DK) is gespecialiseerd in het ontwerpen en produceren van geavanceerde systemen voor de bescherming van militaire en civiele voertuigen en op bescheidener schaal de scheepsbouw. Er is capaciteit voor het bouwen van prototypes met beplating. De locatie Primarette (F) richt zich op persoonlijke bescherming, de Franse voertuigenmarkt en aerospace. Nijverdal (NL) is gespecialiseerd in weefsel gebaseerde oplossingen voor voertuigbepantsering en weefsels voor persoonlijke bescherming. Veel van deze weefsels worden geleverd aan de zusterbedrijven. beschermingsniveau. Zware draaimechanismen kunnen bovendien worden vervangen door lichtere composiet elementen. Aanbesteden of participeren De meeste orders komen nu nog voort uit openbare aanbestedingen (tenders), maar voor een groeiend deel door industriële participatie (compensatieorders met local content). Als een land militair materieel bestelt bij een buitenlands bedrijf, kan het vragen om tegenorders. Een van de mogelijkheden is dat het bedrijf orders plaatst bij producenten of dienstverleners in het land dat bestelt. Andere opties zijn investeringen in de lokale industrie of onderzoeksinstellingen en het creëren van arbeidsplaatsen door het lokaal opzetten van productielijnen. Hierbij leggen de partijen vast welk percentage van de contractwaarde wordt gecompenseerd, op welke wijze en op welke termijn. TenCate Advanced Armour ontwikkelt en produceert passieve en actieve beschermingsoplossingen voor voertuigen vaartuigbepantsering, persoonlijke bescherming en vliegtuig- en helikopterbepantsering Moderniseringprogramma s voor soldaten en voertuigen worden ingegeven door de behoefte aan meer bescherming voor de inzittenden en aan gewichtsbesparing Orders komen voort uit openbare aanbestedingen en in toenemende mate door industriële participatie advancedarmour.europe@tencate.com Bescherming en besparing Orders voor armour zijn vaak onderdeel van moderniseringprogramma s, gericht op meer bescherming voor de inzittenden en aan gewichtsbesparing en verhoging van de actieradius. Een relatief geringe toevoeging van gewicht aan een voertuig betekent al snel een verhoging van een tot twee niveaus in bescherming. Dat is voor klanten een interessante optie. Keramische en composietmaterialen zijn aanmerkelijk lichter dan bijvoorbeeld staal. Door stalen deuren en luiken te vervangen door een structureel composiet met bepantseringseigenschappen, realiseer je per onderdeel de helft minder gewicht en een hoger TenCate Advanced Armour is geselecteerd als partner voor het ontwerp van ballistische bescherming voor de Embraer KC-390, een militair transportvliegtuig (foto: Stephen D. Gibson) 5

6 Vissenbjerg (DK) is gespecialiseerd in het ontwerpen en produceren van geavanceerde systemen voor de bescherming van met name militaire en civiele voertuigen. PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR STERK IN DESIGN EN ENGINEERING Ontwikkelingen in 2013 De resultaten van TenCate Advanced Armour staan over de eerste negen maanden van 2013 voor een belangrijk deel in het licht van de inkrimping van defensiebudgetten. Deze had met name gevolgen voor voertuigprojecten. In de Verenigde Staten was over de eerste negen maanden sprake van herstel en omzetgroei, met name in persoonlijke bescherming. In Europa daalde de omzet licht. Dit was vooral het gevolg van vertragingen in de leveringen aan Eurocopter. Deze leveringen krijgen in het laatste deel van het jaar alsnog hun beslag. Dit laat onverlet dat de Advanced Armour-groep onverminderd betrokken is bij een aantal voertuig- en aerospaceprojecten. Dat is de vrucht van jarenlange investeringen in key customers. Voertuigprojecten Aan het Defenture-consortium levert TenCate Advanced Armour vanaf 2014 alle antiballistische panelen voor vijftig nieuwe voertuigen voor het Korps Commando Troepen. Het gaat om Air Transportable Tactical Vehicles voor de Chinook, een helikopter voor het transport van manschappen en materieel. In vergelijking met huidige terreinwagens hebben deze special forces-voertuigen een betere terreinvaardigheid en meer laadvermogen. De mogelijkheid bestaat dat er vervolgorders komen. De vestiging in het Franse Primarette heeft 50 armoursets geleverd op basis van onder andere keramiek voor de CAESAR (CAmion Equipé d un Système d ARtillerie) van Nexter. Het is een met artillerie uitgeruste truck. Hiervoor zijn eerder al ready-to-install sets geleverd. Aerospaceprojecten Lockheed Martin koos medio 2013 voor verbeterde LAST lichtgewicht composietarmour voor de bescherming van vliegtuigen van het type AC-130J (Super Hercules). TenCate Advanced Armor USA heeft een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van deze bepantsering door QinetiQ. LAST armour 6 txtures nr VEILIGHEID

7 is te installeren op een scala aan vliegtuigen en helikopters. Aerotron Brazil heeft TenCate Advanced Armour geselecteerd als partner voor het ontwerp van ballistische bescherming voor vliegtuigen van het type Embraer KC-390. Dit is een middelgroot, tweemotorig militair transportvliegtuig. Het wordt ontwikkeld door de Braziliaanse vliegtuigbouwer Embraer. In de ontwikkelingsfase werken Aerotron Brazilië en TenCate Advanced Armour met Embraer samen aan het ontwerp en prototypes van de ballistische bescherming. De potentiële markt voor de KC-390 is volgens Embraer ongeveer 700 vliegtuigen. Tot dusver hebben zes landen intentieverklaringen ondertekend voor 60 toestellen. Actieve bescherming Een groot aantal landen en OEM s heeft inmiddels belangstelling getoond voor het TenCate ABDS active blast countermeasure system. Dit is s werelds eerste actieve voertuigbeschermingssysteem tegen exploderende bermbommen en andere geïmproviseerde explosieven. In combinatie met passieve armour beschermt dit systeem de structuur van het voertuig. Samen met het US Army Research, Development en Engineering Command (RDECOM) onderzoeken de engineers van de Advanced Armour-groep in de VS momenteel of TenCate ABDS active blast countermeasure system tactische grondtroepen inderdaad kan beschermen tegen IED s. Tijdens de Association of the US Army (AUSA)-conferentie in oktober heeft TenCate Advanced Armor USA deze eerste beschikbare, actieve bodembescherming tegen explosies gepresenteerd. Offshorevaartuig Binnen het CTruk GLB-consortium leverde TenCate Advanced Armour de ballistische bescherming van de twin-hulled offshore raider (THOR). Dit snelle, bewapende vaartuig bestaat net als een catamaran uit twee rompen. Het kan worden ingezet voor vervoer van en naar boorplatforms en voor patrouilletaken. Dankzij de goede samenwerking kon het consortium deze bescherming snel 7

8 VERVOLG PAGINA 7 ontwikkelen en leveren. De lichtgewicht composietconstructie biedt THOR een uitstekende brandstofefficiency en besparing op de operationele kosten. Scheepsbouwer Het team van TenCate Advanced Armour in Singapore heeft een driejarig contract afgesloten met een hier gevestigde scheepsbouwer voor ballistische bescherming voor de bemanning en bedrijfskritische apparatuur op een aantal zeeschepen. TenCate ontwikkelt en bouwt de lichtgewicht bescherming. De bescherming moet zorgen voor verhoogde overlevingskansen voor de bemanning aan boord van de schepen zonder in te boeten aan snelheid of prestaties. De eindgebruiker is gevestigd in het Midden-Oosten. TenCate Advanced Armour versterkt hiermee haar positie in de maritieme markten in deze regio. Hier vindt een substantiële groei plaats, met orders voor armouroplossingen voor onder andere patrouille- vaartuigen, bemannings- en landingsvaartuigen en rigid hull inflatable boats ( opblaasboten ). Persoonlijke bescherming In de vestiging in Primarette zag een nieuwe generatie lichtgewicht ballistische inserts het licht. Deze biedt bescherming tegen de effecten van de Kalazhnikov, een van de meest voorkomende vuurwapendreigingen. De nieuwe TenCate Multi-light ballistische oplossing biedt leger en politie ongekende bescherming, draagcomfort en mobiliteit. De geavanceerde inserts zijn 750 cm 2 groot, minder dan 15 mm dik en wegen nog geen kilo. Dat betekent een gewichtsverschil van 20% met bestaande inserts. Deze aanzienlijke reductie is het resultaat van een aangepaste procestechnologie bij TenCate en een afgewogen combinatie van grondstoffen. De vestiging in Newark lanceerde een nieuwe materialenreeks voor persoonlijke bescherming. Daaronder zijn soft body armourmaterialen en -modellen en hard body armour panelen. Deze lijn beschermingsmiddelen biedt leger en politie hogere niveaus van bescherming dan wat momenteel op de markt beschikbaar is. Advanced Armour-groep is wereldwijd betrokken bij voertuig-, vaartuig- en aerospaceprojecten Het Midden-Oosten is net als India en de rest van Azië een opkomende markt, waar TenCate zich inmiddels een positie heeft verworven In de VS en Europa zijn nieuwe inserts en beschermingsmiddelen geïntroduceerd advancedarmour.europe@tencate.com TenCate Advanced Armour leverde de ballistische bescherming van de twin-hulled offshore raider (THOR) 8 txtures VEILIGHEID

9 PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR STERK IN DESIGN EN ENGINEERING Waardepropositie en strategisch beleid TenCate Advanced Armour beschikt over een sterke know-how op het gebied van engineering en design van systemen, ook in aerospace. Veel medewerkers zijn afkomstig uit het leger, de luchtvaart of werkten bij materiaalleveranciers. Ze zijn bekend met de gevaren en risico s die verbonden zijn met activiteiten in conflictgebieden of het uitvoeren van ME- en politietaken. Ze kennen de eigenschappen van de materialen. Ze weten hoe waardevol deze zijn als afzonderlijke bescherming en als onderdeel van een systeem. Ze zijn op de hoogte van lokale wet- en regelgeving inzake export, licenties en industriële participatie. Niet alleen in voornoemd opzicht vullen de engineers elkaar aan. Denen, Fransen, Amerikanen, Engelsen en Nederlanders hebben dagelijks contact of werken op één locatie. Die samenstelling bewijst haar waarde bij het werken met internationaal opererende OEM s en hun toeleveranciers. Het is een schoolvoorbeeld van internationale samenwerking. End-usermarketing en technologische innovatie TenCate Advanced Armour heeft een sterke positie in de wereldwijde armourmarkt. De beschermingsoplossingen hebben zich bewezen. Bij de benadering van klanten en eindgebruikers worden niet alleen de brede kennis en productportfolio betrokken, maar ook belangrijke referenties en kwalificaties. Omgekeerd weten OEM s de marktgroep al geruime tijd te vinden. Een belangrijke technologische innovatie is het TenCate ABDS active blast countermeasure system. Andere ontwikkelingen zijn (doorzichtig) structureel composiet met bepantseringseigenschappen, kogelwerend doorzichtig kunststof, de bescherming van motoren en een kogelwerende wand tussen cockpit en cabine. Mede aanleiding voor deze ontwikkelingen zijn vragen uit de markt, waar meer behoefte ontstaat aan gebruiksklare oplossingen. De Armour-groep schuift hiermee op van materialen naar een systeem. Productdifferentiatie en kostenleiderschap De Advanced Armour-groep wil de optimale configuratie voor bescherming realiseren. Daarbij hoort samenwerking met andere spelers in de waardeketen en onderzoek naar nieuwe materialen. Ook samen met TenCate Protective Fabrics wordt gewerkt aan verbetering en uitbreiding van beschermingsoplossingen voor leger en politie. Veranderingen in de markt noopten tot de concentratie van de twee vestigingen in het Verenigd Koninkrijk en een afslanking van het personeelsbestand. De wereldwijde aanwezigheid levert schaalvoordelen op bij de inkoop van grondstoffen. TenCate Advanced Armour betrekt de benodigde grondstoffen van leveranciers van polymeren, aramide-, glas- en koolstofvezels en -weefsels, ballistisch metaal en keramiek. In de meeste gevallen is momenteel sprake van overcapaciteit. Toen de markt nog volop floreerde, hebben veel leveranciers namelijk productiecapaciteit bijgeplaatst. De lijnen tussen de TenCate bedrijven zijn kort, de efficiency in de productie is verder verbeterd. De marktgroep is nu ook ingericht voor het vervaardigen van meer kostenefficiënte producten en systemen. TenCate Advanced Armour beschikt over brede kennis en ervaring inzake engineering en design van systemen, mede vanwege de achtergrond van haar medewerkers Samen met TenCate Protective Fabrics wordt gewerkt aan verbetering en uitbreiding van beschermingsoplossingen voor leger en politie De wereldwijde aanwezigheid levert schaalvoordelen op bij de inkoop van grondstoffen advancedarmour.europe@tencate.com 12 9

10 PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR - SOORTEN, MERKEN EN TOEPASSINGEN TenCate Rosist, coatingsystemen TenCate Rosist is een duurzame coating voor beschermende panelen met verschillende functionaliteiten. Het wordt toegepast bij armour voor vaartuigen, voertuigen en vliegtuigen. TenCate Armourtex TenCate Armourtex omvat een reeks ballistische weefsels, gecoate weefsels, prepregs en semipregs, unidirectionele vezelmaterialen en -panelen voor persoonlijke beschermingsmiddelen. Hieronder vallen kogelwerende vesten, helmen, schilden en backing voor armour in schepen, voertuigen en vliegtuigen. In de afgelopen anderhalf jaar is een nieuwe lijn beschermingsmaterialen gebruikt in geavanceerde passieve beschermingssystemen tegen mijnen. TenCate Pro-Tector TenCate Pro-Tector 1000 is een aramidelaminaat met steek- en snijbestendige eigenschappen voor persoonlijke bescherming. TenCate Liba TenCate Liba is een gepatenteerde lichtgewicht beschermingsoplossing op basis van keramische bolletjes in een matrix van elastisch polymeer. Hiervan worden panelen gemaakt waar stringente multi-hiteigenschappen vereist zijn. Er is een breed scala aan oplossingen in zowel modulaire producten als geïntegreerde systemen voor vaartuigen, voertuigen, kogelwerende vesten en vliegtuigen. TenCate Multilight, persoonlijke bescherming TenCate Multi-light is een collectie ballistische inserts voor persoonlijke bescherming die worden toegesneden niveau van bescherming, vorm, gewicht, kleur en kostprijs. Deze lijn is ontwikkeld voor de regio s EMEA en Asia-Pacific. TenCate Themis TenCate Themis is een reeks soft body armour inserts in vijf modellen, die beschermen tegen kogels, scherven en naalden. TenCate Cratus is een serie hard body armour panelen in veertien modellen voor bescherming tegen een scala aan dreigingen van geweren en messen. TenCate Themis en TenCate Cratus zijn ontwikkeld voor de Noorden Zuid-Amerikaanse markten. TenCate Targa-light TenCate Targa-light is een reeks speciale antiballistische schilden voor de best mogelijke bescherming tegen verschillende soorten munitie. TenCate Ceratego TenCate Ceratego CX en TenCate Ceratego AL zijn lichtgewicht beschermingsoplossingen op basis van verschillende typen keramiek of metaal en een composiet backing. Het wordt toegepast in voertuigen, schepen en vliegtuigen. Meer informatie over soorten armour en hun toepassingen vindt u op 10 txtures VEILIGHEID

11 TenCate Advanced Armour in cijfers AMERICAS EMEA APAC Omzet geografisch Omzet klantgroep Omzet marktthema Americas EMEA EMEA EMEA Asia Asia Pacific Asia Pacific Pacific Overheid Niet-overheid Defensie Persoonlijke bescherming Americas EMEA EMEA EMEA Asia Asia Pacific Asia Pacific Pacific Overheid Niet-overheid Sport Sport / Sport / / recreatie Infrastructuur 11

12 PROTECTING PEOPLE TENCATE ADVANCED ARMOUR Vooruitzichten Aangetrokken door de tot 2011 florerende markt telde de armourmarkt tot voor kort meer spelers. Inmiddels is een aantal van hen in elkaar opgegaan of zag men zijn positie verzwakken. Oorzaken zijn de enorme prijsdruk en de ontwikkeling van andere, kosteneffectieve materialen en processen. Zowel qua kostenbeheersing als productontwikkeling zijn binnen TenCate Advanced Armour maatregelen doorgevoerd. De marktgroep is goed gepositioneerd in de internationale armourmarkt. De omzet in armourproducten is weliswaar sterk afhankelijk van overheidsprojecten, de verwachtingen op langere termijn blijven structureel positief. Een relatief bescheiden toevoeging met armour aan het totaalgewicht betekent immers een significante verhoging van het beschermingsniveau. Materialen voor aerospace leveren naar verwachting een groeiende omzetbijdrage. Eenzelfde perspectief is er voor structureel armourcomposiet. Op korte termijn echter staat de winstgevendheid onder druk. Eisenpakket De tendens is dat OEM s voor voertuigen steeds veeleisender worden; hun eisenpakket benadert dat van vliegtuigbouwers. Door de aerospaceachtergrond van TenCate Advanced Composites beschikt TenCate eveneens over een sterke uitgangspositie voor aerospace armour. In Primarette is hiervoor met het oog op de specificaties in 2011 een volledig nieuwe hal ingericht. Voor klanten, daartoe aangezet door het economisch tij, wordt voorts de prijs steeds meer bepalend. Daarnaast gaan de levenscyclus van het product en de total cost of ownership een belangrijker rol spelen. Met het oog daarop zal TenCate Advanced Armour nog kosteneffectievere producten ontwikkelen, ook met het oog op groei in het Midden-Oosten, Azië en de Pacific. Verwachtingen op langere termijn voor omzet in armourproducten blijven structureel positief Klanten, waaronder OEM s, worden veeleisender, hechten steeds meer aan een goede prijsstelling, levenscyclus en total cost of ownership advancedarmour.europe@tencate.com 12 txtures VEILIGHEID Foto: Cpl. Ian Houlding

13 PROTECTING PEOPLE TENCATE GRASS WERELDWIJD LEIDEND IN TECHNOLOGIE EN MARKTAANDEEL TenCate Grass richt zich met de ontwikkeling van componenten en systemen en technologische innovaties op veiligheid en duurzaamheid. De marktgroep volgt daarbij een geïntegreerde systeembenadering. Er zijn partnerschappen en samenwerking met aanbieders van kunstgrassystemen, installateurs en sportbonden. Eindgebruikers krijgen steeds meer aandacht voor kwaliteit en duurzaamheid. Dat pleit voor kunstgrascomponenten en -systemen van TenCate. TenCate Grass ontwikkelt, produceert en vermarkt kunstgrascomponenten (vezels, outdoorbacking en infill) en -systemen. Toepassingsgebieden zijn de top- en breedtesport en landschappelijke toepassingen (landscaping, infrastructuur). De Grass-groep heeft technologisch en qua marktaandeel wereldwijd een leidende marktpositie. Veiligheid en duurzaamheid TenCate Grass richt zich met haar productontwikkeling en technologische innovaties nadrukkelijk op veiligheid en duurzaamheid, twee mondiale trends. Sporten is gezond, maar brengt ook het risico op blessures met zich mee. De kans op blessures is lager op kunstgras, omdat de ondergrond schokken beter absorbeert. Enkels en knieën worden daardoor minder zwaar belast. Daarnaast is het veld vrij van hobbels en kuilen, die op een gewoon veld tot verstuikingen, verzwikkingen en valpartijen kunnen leiden. Door toepassing van kunstgras voor sport èn in tuinen, parken en plantsoenen wordt schaars water in droge gebieden gespaard. Ook neemt het de milieubelasting weg die verbonden is aan het onderhoud van levend gras, zoals onkruidbestrijding, kunstmest en uitlaatgassen van maaiers. Bij de ontwikkeling en productie van vezels en backing staan proces-, materiaal- en sportveiligheid voorop. Upstream en downstream TenCate Grass heeft productievestigingen (upstreamactiviteiten) in Noord-Amerika (Dayton), Europa (Nijverdal) en het Midden-Oosten (Dubai). Er zijn drie marketing- en verkooporganisaties (downstreamactiviteiten): Edel Grass, GreenFields en TigerTurf, met kantoren in onder andere Nederland, Noorwegen, Zwitserland, Nieuw-Zeeland, Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Europa blijft op afstand de grootste markt voor kunstgrasvezels. Op de tweede plaats komt het Verre Oosten, dat zich snel ontwikkelt. Op de wereldmarkt had TenCate downstream in 2011 een marktaandeel van 7% en upstream 30% (bron: AMI Consulting). Systeembenadering TenCate Grass volgt een geïntegreerde systeembenadering. Er zijn partnerschappen en samenwerking met toonaangevende aanbieders van kunstgrassystemen, installateurs en sportbonden. De benadering is ingegeven door de noodzaak meer greep te krijgen op de kwaliteit van sportsystemen in eindmarkten en om de duurzaamheid ervan beter te kunnen borgen. De kwaliteit en duurzaamheid van het systeem worden niet alleen bepaald door de vezels en backing. Ook andere componenten en de installatie zijn van belang. Klanten en gebruikers krijgen zo meer zekerheid over de speeleigenschappen en levensduur van een kunstgrasveld. Deze bundeling van krachten in de waardeketen betekent maximale waarde voor de klant. Onderscheidend Deze benadering met ketenpartners is een van de opzichten waarin TenCate Grass zich in de wereldmarkt onderscheidt van andere aanbieders. Met productievestigingen in Noord-Amerika, Europa en het Midden-Oosten kan de Grass-groep snel op de vraag uit de lokale sport- en landscapingmarkt inspelen. Dat geldt voor zowel de volume- als de nichemarkten. Daarbij beschikt TenCate over een sterk distributiekanaal. De leverbetrouwbaarheid is groot, ondanks de extremen in de seizoenspatronen. Ook wordt uitgebreid advies geboden bij de verwerking en installatie van componenten en systemen. Hoge kwaliteit en (lever)betrouwbaarheid vormen belangrijke elementen van de waardepropositie. Bij de ontwikkeling en productie van vezels en backing staan proces-, materiaal- en sportveiligheid voorop In het kader van de geïntegreerde systeembenadering is de Grass-groep partnerschappen en samenwerking aangegaan met toonaangevende aanbieders van kunstgrassystemen, installateurs en sportbonden Hoge kwaliteit en (lever)betrouwbaarheid vormen belangrijke elementen van de waardepropositie

14 PROTECTING PEOPLE TENCATE GRASS WERELDWIJD LEIDEND IN TECHNOLOGIE EN MARKTAANDEEL Waardecreatie en waardepropositie TenCate Grass heeft de eerste negen maanden van 2013 positief afgesloten. De vooruitzichten voor de omzetontwikkeling in de rest van het jaar zijn gunstig. Kunstgras beleeft een sterke opmars. Redenen zijn de hogere bespeelbaarheid en de besparing op waterverbruik, meststoffen en onderhoud. Kunstgras benadert qua speeleigenschappen, aanzien en beleving steeds meer natuurgras. Verbetering van de capaciteitsbezetting en kostenbesparingen zullen positief bijdragen aan verder winstherstel. In 2012 was nog sprake van omzetdaling in kunstgras voor de Europese sportmarkt, vooral vanwege een zwakke vraag in Zuid-Europa. Ondanks een vrijwel gelijkblijvende markt heeft TenCate Grass in 2013 in Europa haar marktaandeel in grasvezels weten te vergroten. Bleef Noord-Europa redelijk stabiel, de markt in Oost-Europa groeit. De lijnen in Nijverdal (grasvezels en backing) en Dubai zijn vanaf het begin van het jaar goed gevuld. De downstreamactiviteiten kwamen vanwege de lange uitloop van de winter pas medio juni echt op gang. Daarna kon een groot aantal orders worden genoteerd. Belangrijk daarbij was het toekennen van de tender door de Coöperatie Eerste Divisie voor het aanleggen van hoogwaardige kunstgrasvelden in de Jupiler League. Al met al kan het jaar voor wat betreft Europa goed worden afgesloten. In Turkije doet zich een sterke toename voor in de vraag naar kunstgras voor sport- en landscapingprojecten. Vanuit Turkije zetten TenCate-klanten als Hatko en Nurtec het eindproduct af in onder meer snelgroeiende regio s als het Midden-Oosten, Noord-Afrika (Marokko, Libië) en India. In Noord- en Zuid-Amerika bouwt TenCate Grass momenteel een uitgebreid dealernetwerk op voor kunstgrasgarens en -systemen. Waardepropositie Kunstgras beleeft een sterke opmars. Redenen zijn de hogere bespeelbaarheid (intensief gebruik het hele jaar door) en de besparing op waterverbruik en meststoffen in vergelijking met levend of natuurgras. Het vergt bovendien minder onderhoud. Kunstgras dat wordt geweven van één materiaalsoort, is recyclebaar. De waardepropositie van TenCate voor kunstgrasoplossingen ligt dus in belangrijke mate in het gemak en de duurzaamheid. De aanleg van een kunstgrasveld (inclusief onderbouw) is weliswaar kostbaarder dan de aanleg van natuurgras, maar na twee tot drie jaar is kunstgras goedkoper vanwege de vele speeluren en de lagere onderhoudskosten. Een onderbouw heeft een twee tot drie keer zo lange levensduur als de bovenbouw. Milieuvriendelijk Kunstgrasgarens van TenCate zijn langer uvbestendig en voldoen aan de hoogste standaarden. Ze bevatten geen lood of cadmium. TenCate Grass gebruikt louter grondstoffen die volgens nationale en internationale wet- en regelgeving zijn toegestaan. Kunstgras benadert qua speeleigenschappen, aanzien en beleving steeds meer natuurgras. Dat komt mede door het textureerproces: hiermee krijgen kunstgrasvezels die onder in het tapijt zitten een krul. In 2012 is flink geïnvesteerd in de textureercapaciteit in Dayton en in Nijverdal, waar deze capaciteit eerdaags verder wordt uitgebreid. Dit gebeurt ook met het oog op de groei van het marktaandeel in landscaping. Het WK Hockey in 2014 wordt gespeeld op getextureerde kunstgrasvelden (GreenFields TX). Ook Dubai, dat meer is gericht op volumeproductie, beschikt eind 2013 over textureermachines. Opmars van kunstgras is gebaseerd op argumenten als intensief gebruik het jaar door, besparing op waterverbruik en onderhoud en vanwege de recyclebaarheid Het Midden-Oosten, Noord-Afrika (Marokko, Libië) en India zijn voor kunstgras snelgroeiende regio s Textureerproces geeft kunstgras qua speeleigenschappen, aanzien en beleving steeds meer het karakter van natuurgras grass.europe@tencate.com 14 txtures VEILIGHEID

15 15

16 Hoekstenen van beleid De vier hoekstenen van het businessmodel van TenCate zijn voor TenCate Grass uitgangspunten voor het formuleren van acties om haar strategische doelen te realiseren. Die doelen zijn commercieel en technologisch marktleiderschap, toegang tot eindmarkten door middel van exclusieve distributie voor toonaangevende merken, een geïntegreerde marktbenadering en waardecreatie voor haar klanten. TenCate Grass hanteert twee businessmodellen. Het traditionele TenCate model richt zich op de markt voor componenten (garens en backing). Dit is de historische kerncompetentie van TenCate Grass, die continu verder wordt ontwikkeld. Een aantal jaren geleden is hieraan een tweede model voor kant-en-klare kunstgrassystemen toegevoegd. Dit geeft meer vrijheid om het best mogelijke kunstgrassysteem voor de eindgebruiker te ontwikkelen, opgebouwd uit een combinatie van de beste componenten, de beste installatiewijze en de beste onderhoudsmethodes. End-usermarketing Eindgebruikers hebben steeds meer oog voor kwaliteit, duurzaamheid en de lagere onderhoudskosten van kunstgras. De markt weet kwaliteitsverschillen steeds beter te herkennen en waarderen. De Grass-groep kan zich hierin onderscheiden van andere aanbieders. In het kader van end-usermarketing wil de Grass-groep de eindmarkten en klanten van sporters en hoveniers tot installateurs nog meer bewust maken van de voordelen en eigenschappen van kunstgras. TenCate Grass geeft klanten als enige een verlengde uv-garantie op haar componenten. De TenCate Performance Warranty borgt de kwaliteit en duurzaamheid van voetbalvelden. De XP Warranty biedt garantie op de specifieke TenCate XP Blade -vezel (zie blz. 22). Deze vezel verlengt de levensduur van velden die intensief worden gebruikt. Het TenCate Field Monitoring System registreert het aantal speeluren, geeft inzicht in het gebruik van het veld en signaleert of het veld conform de voorschriften wordt onderhouden. Innovatie Behalve door het bieden van garanties creëert de marktgroep waarde voor de eindgebruiker door middel van innovatie. De componentenkant kent verschillende soorten vezels, garens en weefsels. De kunstgraskant telt verschillende soorten kunstgras, onderbouw, installatie en onderhoud. Daarmee in lijn is ook de R&D-discipline binnen TenCate Grass divers. Er zijn R&D-afdelingen op de locaties Nijverdal, Genemuiden, Dubai, Dayton en Hartlebury (UK). Innovatie, ook met partners, klanten en onderzoeksinstellingen, heeft geresulteerd in de leidende technologische positie (ruim 200 patenten). TenCate Grass werkt nu met de Radboud Universiteit in Nijmegen aan het project Enhanced Skin Comfort dat de interactie onderzoekt tussen huid en materialen. Deze nieuwe onderzoeksmethode maakt het mogelijk de effecten te laten zien op de huid van een sliding of tackle op kunstgras. In 2014 worden de resultaten gepubliceerd. De meest recente innovatie is de meerlaagse, driedimensionale matrixweeftechnologie voor GreenFields MX kunstgras voetbalvelden. Een tweede ontwikkeling is het aanbrengen van standaard warmtereflecterende eigenschappen op de TenCate XP Blade productportfolio voor de Amerikaanse markt. Uit testen bleek een temperatuurverlaging van 8 C. Andere ontwikkelingen zijn een optimale schokabsorptie en energierestitutie van de kunstgrasmat en bodem, antistatisch garen voor de ondergrond 16 txtures DUURZAAMHEID

17 DUURZAAMHEID TENCATE GRASS WERELDWIJD LEIDEND IN TECHNOLOGIE EN MARKTAANDEEL van speelplaatsen en een hydrofiele (vochtabsorberende) vezel. Deze laatste ontwikkeling verkeert in de eindfase. Systemen die meerdere functies in zich dragen, betekenen een aanzienlijke besparing op installatiekosten. Productdifferentiatie Vanuit Nederland wordt ook de verbetering van de kwaliteit en duurzaamheid en de productdifferentiatie aangestuurd. Door garens te ontwikkelen met hogere treksterktes kan men de stabiliteit van de backing verhogen en de hoeveelheid infill verlagen. De backing neemt dan een deel van de functionaliteit van de infill over. GreenFields XtraGrass is een systeem waarbij de natuurlijke grasmat wordt aangevuld en verstevigd met kunstgrasvezels van 70 mm (zie blz. 22). G4 is de werknaam van een in ontwikkeling zijnde, volgende generatie kunstgrasmat die in één keer kan worden uitgerold en alle gewenste sporttechnische eigenschappen in zich verenigt. Verder worden er andere non-infillvelden (zonder instrooisel) ontwikkeld voor bijvoorbeeld landscape. Dat kunnen verticale toepassingen zijn als taluds en geluidsschermen. Kostenleiderschap De markt voor kunstgrasvezels is een volumemarkt, met lokaal afwijkende eisen en standaarden. Met productievestigingen in de Verenigde Staten, Noppentest in laboratorium van TenCate Grass Nederland en Dubai heeft TenCate haar productie wereldwijd op een kosteneffectieve manier ingericht. De logistieke lijnen naar de markt zijn kort. De procesoptimalisatie en schaalvoordelen dragen bij aan het kostenleiderschap van de marktgroep. TenCate Grass heeft de grootste capaciteit in kunstgras ter wereld en dus goede connecties met leveranciers. Daarbij biedt de samenwerking met TenCate als aanbieder van een brede portfolio componenten en systemen de partners inkoop- en logistieke voordelen. Outdoorbacking De backing van het getufte kunstgrastapijt bepaalt de sterkte, dimensionale stabiliteit en hechting van de vezels van het systeem. TenCate werkt eraan om functionaliteiten als stabiliteit en hechting te verbeteren, terwijl de kosten van het totale systeem (inclusief backing) omlaag gaan. Dat kan met een warp-knit backing zonder vlies. Dit levert een besparing op van latex- of PU-coating. Door functionaliteiten als drainage en schokabsorptie te combineren in nieuwe sporttechnische lagen en geotextielen kunnen de kosten van het totale systeem worden verlaagd. De functionaliteiten worden dan meer in de bovenste laag van het veld aangebracht. Om dergelijke meerlaagse producten verder te verduurzamen, willen de ingenieurs kunststof alternatieven zoeken voor glas- en polyestervezels. Deze helpen nu nog de stabiliteit van de backingproducten verhogen, maar zijn niet milieuvriendelijk. Gezamenlijke ontwikkeling Ook samen met de marktgroep TenCate Geosynthetics worden producten ontwikkeld. Het gaat om non-wovendrainagelagen voor demping en waterdoorlatendheid en geotextielen voor stabilisatie en uitvlakking. De onderbouw bepaalt de helft van de kosten van een standaard kunstgrasveld. Door geotextiel volledig in de onderlaag toe te passen, kan een kunstgrassysteem voor voetbal aanzienlijk goedkoper worden gemaakt. Ook op een ander vlak is aansluiting bij de geotextieltechnologie van TenCate interessant. Nu al wordt geotextiel ingezet voor het reinigen van water en slib. Door deze materialen en eigenschappen te combineren met kunstgras kunnen kunstgrasvelden fungeren als systeem voor waterzuivering of waterberging. Een eerste toepassing is er: GreenSource, Sports for Water (zie blz. 42). Productie in de vestiging in Dayton (Tennessee, VS) TenCate Grass creëert waarde door verlengde uv-garantie op componenten, garantie op vezels van intensief bespeelde velden en door ontwikkeling van nieuwe producten Backing van kunstgrastapijt bepaalt de sterkte, dimensionale stabiliteit en hechting van de vezels van het systeem Met TenCate Geosynthetics worden non-wovendrainagelagen voor demping en waterdoorlatendheid, geotextielen voor stabilisatie en uitvlakking en gelamineerde backing ontwikkeld 17

18 Het nieuwe kunstgrassysteem in het Kyocera Stadion (Den Haag) DUURZAAMHEID TENCATE GRASS WERELDWIJD LEIDEND IN TECHNOLOGIE EN MARKTAANDEEL Sport, spel en recreatie Sporttoepassingen vormen de belangrijkste markt in kunstgras, met voetbal als koploper. De sporttechnische kennis en ervaringen van spelers en trainers in topen breedtesport zijn voor TenCate Grass een belangrijke bron van informatie. Een kunstgrassysteem bestaat uit lagen of componenten die op elkaar zijn afgestemd en idealiter zijn geïntegreerd. De mate van afstemming en integratie bepaalt de uiteindelijke karakteristieken en de sportveiligheid van het totale systeem. Elke component in een kunstgrassysteem heeft andere functies en eigenschappen, systeemtechnisch of sporttechnisch. Ook de grondwerken, waterafvoer, wateropslag en veldverwarming spelen een rol bij de keuze van de sportbodem. Vakkundig en regelmatig onderhoud draagt bij aan de levensduur en maakt dat men het sportveld veilig kan blijven bespelen. Contact- en balsport Als componentenproducent baseert TenCate Grass haar materialen en producten in sterke mate op de sporttechnische kennis en ervaringen van spelers en trainers in top- en breedtesport. Sporttoepassingen vormen de belangrijkste markt, met voetbal als koploper. In Nederland beschikken momenteel drie clubs in de eredivisie en zeven clubs in de eerste divisie over een kunstgrasveld met vezels van TenCate. Deze aantallen zullen weldra verder stijgen. In vier van de tien gevallen betreft het een geweven veld, GreenFields MX. Vanwege de sublieme eigenschappen winnen geweven systemen snel aan populariteit. Hetzelfde geldt voor niet-infillvelden. Voetballers vinden deze plezieriger spelen omdat ze de opspattende infill soms als lastig ervaren ook als deze van de beste kwaliteit is. Bij niet-ingestrooide velden wordt getracht de sporttechnische eigenschappen in de vezels aan te brengen. Hockey In het hockey is kunstgras al sinds jaar en dag de standaard. Anders dan bij voetbal spelen hockeyers niet op geweven of infillvelden, maar op een watergedragen kunstgrasmat. TenCate is official partner van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB). De samenwerking tussen TenCate Grass, GreenFields en de KNHB is onder andere gericht op het wereldkampioenschap Hockey 2014 in en rond Den Haag. TenCate installeert hiervoor GreenFields TX: hockeykunstgras van de bovenste plank, met gextureerde LSR-vezel. Er zijn inmiddels tien velden aangelegd bij clubs in de hoofdklasse. Deze velden zullen volgend jaar door de diverse WK-teams worden gebruikt om op te trainen. De feedback tot nog toe van de lokale hockeyers is zonder uitzondering positief. Het hoofdveld, het Kyocera Stadion, wordt na de voetbalcompetitie van een GreenFields TX hockeygrasmat voorzien. Hetzelfde geldt voor het ernaast gelegen, tijdelijke GreenFields Stadion. Landscaping Landscaping is een grote en groeiende markt, vooral in het Midden-Oosten en in Europa in Groot-Brittannië, Duitsland, Nederland en de mediterrane landen. Dat komt onder andere door watertekorten. De consument ontdekt het product en het gemak ervan steeds meer. 18 txtures DUURZAAMHEID Landscapingproject in Riyadh op basis van TenCate monofilament kunstgrasvezels, geinstalleerd door Hatko Sports

19 Het product wordt ook steeds beter en visueel natuurgetrouwer. TenCate heeft al vele producten specifiek voor landscaping ontwikkeld en geïntroduceerd. Dit leidt ook weer tot nieuwe inzichten en mogelijkheden voor de sportmarkt. Voorbeelden van toepassingen zijn tuinen en dakterrassen, In het hockey is kunstgras al sinds jaar en dag de standaard. Hier zijn de Nederlandse hockeyvrouwen in actie tegen Argentinië (Champions Trophy 2011) (Foto: Frank Uijlenbroek) groenstroken langs wegen, verkeerspleinen, trambanen, start- en landingsbanen, speeltuinen, parken en andere recreatievoorzieningen. De realisatie van groen-stroken langs trambanen in het Turkse Gaziantep beleeft inmiddels haar derde uitbreiding met m 2 TenCate-kunstgras. Vanuit het Midden-Oosten komen geïnteresseerden hier inspiratie opdoen voor kunstgrasprojecten. Dat TenCate de order voor het landscapingproject in Riyadh verwierf en niet grote regionale concurrenten komt mede door kostenleiderschap en innovatie. Samen met haar Turkse partner Hatko Sports kon de Grass-groep als enige snel en in de gewenste speciale kleuren leveren en een verlengde uv-garantie geven. In Europa wordt een groot deel van de groei in landscaping bewerkt via de traditionele tapijtdistributie, die een sterke positie heeft bij de grote retailketens. De relatief eenvoudige wijze van installatie maakt dat de consument snel zijn weg vindt naar deze ketens. De traditionele tapijtleveranciers hebben in kunstgras een welkome aanvulling gevonden op de bestaande portfolio. Met een sterk distributienetwerk kunnen ze snel en voordelig leveren in elk gewenst distributiecentrum in Europa. Naast de retailketens zijn er steeds meer gespecialiseerde webshops en hoveniers. Naast het kunstgrastapijt bieden ze een volledige installatie aan. TenCate Grass baseert materialen en producten in sterke mate op de sporttechnische kennis en ervaringen van spelers en trainers Hockeyers reageren positief op GreenFields TX hockeygrasmat Markt voor landscaping groeit met name sterk in het Midden-Oosten, Groot-Brittannië, Duitsland, Nederland en de mediterrane landen 24 19

20 TENCATE GRASS SYSTEEMOPBOUW GREENFIELDS MX GreenFields MX Het GreenFields MX kunstgras voetbalsysteem bestaat uit dicht op elkaar geplaatste, afzonderlijke graspollen van verschillende soorten vezels. Deze verschillen van elkaar qua vorm, dikte en groentint. De bundels met vezels zijn onlosmakelijk met de onderlaag verbonden. Deze graspollen zorgen voor permanent opstaande grassprieten en zo voor een natuurlijke balrol. Het veld krijgt bovendien een nog natuurlijker aanblik. Het is in zijn geheel en tegen betrekkelijk lage kosten te recyclen. Dankzij de matrixstructuur is de bewegingsvrijheid van de voetballer aanmerkelijk groter. De infill kan vrij rondom de pollen blijven bewegen. Gevolg: het veld compacteert nagenoeg niet, dus is minder onderhoud nodig. Ook biedt deze technologie ruimte voor toekomstige ontwikkelingen, waaronder infillvrij kunstgras, geïntegreerde onderlagen en koppeling aan andere technieken, zoals intelligente filmcamera s en digitale spelanalyses. SYNTHETIC TURF 3D INFILL SHOCKPAD SPORTLAYER BASE LAYER 20 txtures DUURZAAMHEID

21 DUURZAAMHEID TenCate Grass in cijfers AMERICAS EMEA APAC Omzet geografisch Omzet klantgroep Omzet marktthema Americas Americas EMEA EMEA EMEA Asia Asia Pacific Asia Pacific Pacific Overheid Overheid Overheid Niet-overheid Sport Sport / Sport / recreatie / recreatie Infrastructuur Americas Americas EMEA EMEA EMEA Asia Asia Pacific Asia Pacific Pacific Overheid Overheid Overheid Niet-overheid Sport Sport / Sport / recreatie / recreatie Infrastructuur 21

22 DUURZAAMHEID TENCATE GRASS BIEDT BREDE PORTFOLIO IN COMPONENTEN EN SYSTEMEN Vezels en backing voor kunstgras Kunstgrasvezels en outdoorbacking zijn een essentieel onderdeel van een kunstgrasveld. De vezels zijn bepalend voor de speltechnische eigenschappen, zoals balrol, balstuit en slidingvriendelijkheid. De outdoorbacking is verantwoordelijk voor de stabiliteit van het kunstgrastapijt en de verankering van de vezels. Voor het verbeteren van de bespeelbaarheid van het kunstgras wordt infill gebruikt. De Grass-groep heeft een uitgebalanceerde productportfolio van grasvezels en backing voor diverse sporten en landscaping. Vezels TenCate Monoslide Er zijn twee categorieën vezels: monofilamenten en (gefibrilleerde) tape. De monofilamentvezels (TenCate Monoslide ) worden geëxtrudeerd door een spinplaat. Het ontwerp van de opening in de spinplaat bepaalt de uiteindelijke vorm van de vezel. Deze vorm speelt een belangrijke rol in de eigenschappen van het kunstgrasveld. TenCate Tapeslide De gefibrilleerde tapes (TenCate Tapeslide ) worden geproduceerd door folie-extrusie. De folie wordt in reepjes gesneden en in een specifiek patroon gefibrilleerd. Dit zorgt na installatie voor een natuurlijker aanblik van het kunstgrasveld. TenCate Tapeslide is er in de kwaliteit XT en LSR. TenCate XP Blade TenCate XP Blade is een bijzonder slijtvaste kunstgrasvezel voor velden die veelvuldig en intensief worden bespeeld. De combinatie van TenCate XQ -technologie en TenCate XP Blade biedt het beste van twee werelden: de natuurlijke uitstraling van TenCate Monoslide met TenCate XQ -technologie en de ongeëvenaarde duurzaamheid van TenCate XP Blade. TenCate Oasis TenCate Oasis kunstgrasvezels zijn met name geschikt voor landscapingkunstgras in tuinen en parken. Ze worden verkocht door Royal Grass. GreenFields TX Het GreenFields TX systeem is exclusief ontwikkeld voor hockey op het allerhoogste niveau (zie blz 18). Het GreenFields MX systeem is een nieuw kunstgras voor voetbal op topniveau, ontwikkeld op basis van de gepatenteerde geweven 3D-technologie (zie blz. 20) 22 txtures VEILIGHEID DUURZAAMHEID

23 Xtra-Grass Xtra-Grass is een gepatenteerd systeem waarbij de natuurlijke grasmat wordt verstevigd met kunstgras vezels. Het is een sterke combinatie van de bespeelbaarheid van natuurlijk gras met de slijtvastheid van kunstgras. Warp-knitted backing Backing is er ook als rondbreisel (warp-knit). Infill EPDM is een polymeer met rubberachtige eigenschappen. Het biedt goede speeleigenschappen, is in diverse kleuren verkrijgbaar en bevat geen zware metalen. Er kan mettertijd echter verkleving en verharding plaatsvinden. Dit is van negatieve invloed op de speeleigenschappen en kan invloed hebben op vezeleigenschappen. TPE is een vrij nieuw type infill. Het materiaal is verkrijgbaar in diverse kleuren. Anders dan de twee vorige kan het uitstekend worden gerecycled en het bevat geen zware metalen. Outdoorbacking Outdoor backing De backing van het kunstgrastapijt bepaalt de sterkte, maatvastheid (dimensionale stabiliteit) en tuftlock (hechting van de vezels) van het systeem. Zo stelt een American footballveld op basis van monofilamenten met rubber infill andere eisen aan de backing dan een waterhockeyveld met getextureerde monofilamentvezels zonder infill. Het assortiment backingproducten draagt bij aan efficiënte productie bij organisaties wereldwijd, die voor een grote variëteit van sporten en toepassingen produceren. SBR, EPDM, TPE Voor het verbeteren van de bespeelbaarheid van het kunstgras wordt een laag infill aangebracht. Infill zorgt voor grip, slidingvriendelijkheid, stabiliteit en energierestitutie. Er zijn diverse soorten infill: SBR, EPDM, TPE en TPO. SBR (foto) wordt gemaakt van gebruikte auto- en vrachtwagenbanden. SBR biedt uitstekende speeleigenschappen en een lange levensduur. Anderzijds heeft het een relatief hoog zwavelgehalte, die negatieve invloed heeft op de uv-stabilisatie van de kunstgrasgarens. Uit SBR kan zink uitlogen, het geeft hoge oppervlaktetemperaturen door de zon vanwege de zwarte kleur en het ruikt bij hoge temperaturen. TPO TPO (TenCate I-Smart, foto) is een nieuw type infill, ontwikkeld door TenCate. Het materiaal heeft een zeer constante korrelverdeling en is verkrijgbaar in groen en bruin. Door de zeer lage dichtheid heeft het uitmuntende speeleigenschappen, een langere levensduur en optimale recyclingeigenschappen. 23