5.2.1 Groep 1: plaatsen van rookmelders + voorlichting Effecten regio Brabant-Zuidoost...

Transcriptie

1 Onderzoek effectiviteit Handboek Veilig Wonen Resultaten van een veldonderzoek in aandachtswijken in de regio s Haaglanden en Brabant-Zuidoost In opdracht van Brandweer Nederland Den Haag, februari 2013 Drs. Anja de Boer Lisanne de Vrij MSc Ingeborg Smit MSc, MA Dr. Bert Pol

2 Inhoud Samenvatting Inleiding Aanleiding en doel Methode Opzet van het rapport Conclusies en overwegingen ten behoeve van besluitvorming Conclusies Overwegingen ten behoeve van besluitvorming Onderzoeksopzet Resultaten van de 0-meting Algemeen Regio Haaglanden Regio Brabant-Zuidoost Resultaten van de huisbezoeken Effecten regio Haaglanden Groep 1: plaatsen van rookmelders + voorlichting Groep 2: aanbevelen van rookmelders + het geven van voorlichting Groep 3: alleen controle Effecten regio Brabant-Zuidoost Groep 1: plaatsen van rookmelders + voorlichting Groep 2: aanbevelen van rookmelders + het geven van voorlichting Groep 3: alleen controle Geplaatste rookmelders Bijlage I: Scoreformulier Huisbezoeken Bijlage II: Schematisch overzicht resultaten onderzoek per regio per conditie

3 Samenvatting Vraagstelling en methode Brandweer Nederland heeft Tabula Rasa gevraagd in een pilotsetting de effectiviteit van het Handboek Veilig Wonen te onderzoeken, waarin de Brandweer Amersfoort een preventiegerichte aanpak beschrijft ter bevordering van brandveilig wonen. De pilot is uitgevoerd in aandachtswijken in de veiligheidsregio s Haaglanden en Brabant-Zuidoost. Het risico op brand is in aandachtswijken namelijk groter dan gemiddeld. Beide aandachtwijken werden verdeeld in vier groepen. In twee experimentele groepen kregen mensen voorlichting aan huis. Eén groep kreeg na de voorlichting een gratis rookmelder (inclusief montage) en de andere groep kreeg na de voorlichting de aanbeveling om zelf een rookmelder te plaatsen. Daarnaast waren er twee controlegroepen die geen voorlichting kregen tijdens het huisbezoek. Zo konden we vaststellen of eventuele effecten inderdaad veroorzaakt werden door de voorlichting (al dan niet in combinatie met een gratis rookmelder) en niet door een huisbezoek op zich of andere (externe) factoren. Resultaten onderzoek In de bezochte wijken werden tijdens de huisbezoeken door de inspecteurs de nodige brandonveilige situaties aangetroffen zoals het ontbreken of niet werken van rookmelders, een gaslek, onveilig gebruik van apparatuur, doorgebroken brandcompartimenten etc. Inzet op de doelgroep is dan ook zinvol. Het plaatsen van rookmelders door de brandweer zorgde logischerwijze voor een toename van het aantal rookmelders in de bezochte huizen. Door het aanbevelen van rookmelders nam het aantal huizen waar rookmelders aanwezig waren niet toe. Wel was er een afname van het aantal niet werkende rookmelders aanwezig. Voor beide experimentele groepen vonden we veranderingen op een aantal gedragsaspecten. Er werden significante verbeteringen aangetroffen wat betreft: De aanwezigheid anwezigheid van beschadigde snoeren. Het gebruik van onbrandbare kaarsenstandaarden. Het verlaten van de kamer als er kaarsen branden. Het verlaten van de keuken als er eten opstaat. Het vrijhouden van de ruimte rond de cv-ketel. Het vervangen of schoonmaken van het filter van de afzuigkap. Stekkers van elektrische apparaten uit het stopcontact trekken bij onweer Ook zagen we een toename in het kennisniveau: na de voorlichting wisten meer mensen wat een vluchtplan is, hoe ze vlam in de pan moeten doven en waar de hoofdafsluiters van gas en elektra zich bevinden. 3

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel In het Handboek Veilig Wonen beschrijft de Brandweer Amersfoort een preventiegerichte aanpak ter bevordering van brandveilig wonen. Kern van de aanpak is: mensen in hun woning bezoeken, hen wijzen op brandgevaar in hun huis, en tot slot gratis rookmelders plaatsen. Het doel van deze bezoeken is om kennis over brandpreventie bij bewoners te vergroten en hen aan te zetten tot brandveilig gedrag. Uiteindelijk wil de brandweer daarmee het risico op brand verkleinen en mensen zo goed mogelijk voorbereiden op een eventuele brand. De aanpak leidde in de gemeente Amersfoort tot positieve reacties. Ook andere veiligheidsregio s io s zijn enthousiast. Brandweer Nederland vroeg Tabula Rasa de effectiviteit van de methode te toetsen in een pilot. De uitkomsten moeten Brandweer Nederland input geven voor verdere besluitvorming over mogelijke landelijke implementatie van de methode: wegen de kosten voldoende op tegen de baten? We onderzoeken in de pilot ook of het voor de effectiviteit van de aanpak uitmaakt akt of de brandweer gratis rookmelders monteert. 1.2 Methode Twee deelnemende veiligheidsregio s Aan het onderzoek nemen twee veiligheidsregio s deel: Haaglanden en Brabant- Zuidoost. Beiden selecteerden voor het onderzoek een aandachtswijk die in het verleden is aangewezen als vogelaarwijk. De wijken moesten op een aantal criteria zoveel mogelijk overeenkomen: gemiddeld aantal branden en slachtoffers per jaar, inkomensniveau, etniciteit, type woningen en gezinssamenstelling. Binnen de wijken moesten de woningen zoveel mogelijk homogeen zijn. In de regio Haaglanden werd gekozen voor de wijk Morgenstond Oost. Brabant-Zuidoost selecteerde de wijk Helmond-West. Aanpak in beide regio s exact hetzelfde Het Handboek Veilig Wonen beschrijft stap voor stap hoe de Amersfoortse methode in elkaar zit. Voor elke fase zijn nuttige handreikingen en waardevolle tips opgenomen. Welke keuzes hierin precies gemaakt worden, is aan de gebruiker. Zo wordt er een overzicht van in te zetten communicatiemiddelen gegeven, maar niet voorgeschreven welke je hiervan (minstens) zou moeten gebruiken. Om de effectiviteit van de aanpak te meten en de toepassing in verschillende veiligheidsregio s onderling te vergelijken, wordt er in deze pilot echter één specifieke invulling van de aanpak aangehouden. Dat houdt in dat in de deelnemende regio s precies dezelfde brieven verstuurden en precies dezelfde methode van voorlichting hanteerden. 4

5 Meten aan de hand van een scorelijst Om de effectiviteit van voorlichting aan huis te kunnen bepalen, ontwikkelden we in overleg met Brandweer Nederland een scorelijst (zie bijlage I). Op de scorelijst werden de situatie in de woning, het gedrag en de kennis van de bewoners met betrekking tot brandveiligheid geregistreerd. Inspecteurs van de brandweer vulden de scorelijst tijdens elk huisbezoek in. Veldexperiment: huisbezoeken in vier verschillenden groepen Om de effectiviteit van voorlichting aan huis in aandachtswijken te kunnen beoordelen was het belangrijk eerst de huidige situatie wat betreft brandveiligheid in kaart te brengen met een 0-meting. Inspecteurs van de brandweer bezochten woningen en vulden de ontwikkelde scorelijst in. Aansluitend op de 0-meting vond in twee experimentele groepen voorlichting plaats. Eén groep kreeg na de voorlichting een gratis rookmelder (inclusief montage) en de andere groep kreeg na de voorlichting de aanbeveling om zelf een rookmelder (niet verstrekt) te plaatsen. Daarnaast waren er twee controlegroepen die geen voorlichting kregen tijdens het huisbezoek. In deze woningen werd slechts de scorelijst ingevuld, verder niets. Zo konden we vaststellen of eventuele effecten inderdaad veroorzaakt werden door de voorlichting (al dan niet in combinatie met het plaatsen van een gratis rookmelder) en niet door een huisbezoek op zich of andere (externe) factoren. Drie weken na de 0-meting vond een effectmeting plaats. 1.3 Opzet van het rapport Dit rapport beschrijft de resultaten van het onderzoek naar de effectiviteit van voorlichting aan huis in aandachtswijken. Hoofdstuk 2 bevat de belangrijkste conclusies en aanbevelingen gebaseerd op het uitgevoerde onderzoek. In hoofdstuk 3 staat de onderzoeksopzet centraal. We gaan in op de doelgroep, het experimentele design en de manier waarop effecten gemeten worden. Hoofdstuk 4 is een uitgebreide weergave van de resultaten van de 0-meting. Dit hoofdstuk geeft een goed beeld van de aangetroffen situaties in de bezochte aandachtswijken. Hoofdstuk 5 geeft de resultaten weer. Hier wordt beschreven welke uitwerking de huisbezoeken hebben en of ze ook in de praktijk effectief bleken om bewoners aan te zetten hun woning brandveiliger te maken. 5

6 2 Conclusies en overwegingen ten behoeve van besluitvorming Dit hoofdstuk bevat de belangrijkste conclusies uit het onderzoek en input voor de besluitvorming door de brandweer. In hoofdstuk 4 en 5 beschrijven we de resultaten in detail. 2.1 Conclusies Gedragsverandering: toename brandveilig gedrag op een aantal aspecten Voorlichting aan huis in combinatie met het plaatsen van rookmelders zorgt vanzelfsprekend voor een toename van het aantal rookmelders in de bezochte huizen. Daarnaast zet het bewoners aan tot het brandveiliger maken van hun woning of brandveiliger gedrag in huis. We behandelen de aspecten waarvoor een significante verandering is gevonden, dat wil zeggen dat de verandering niet aan het toeval is toe te schrijven. In de regio Haaglanden zagen we in de wijk Morgenstond op de volgende punten een verandering: Van de 42 bezochte woningen daalde na de voorlichting aan huis de aanwezigheid van beschadigde snoeren in de woningen van 3 naar 0. Van de 28 bewoners die gebruik maken van kaarsen, steeg na de voorlichting aan huis het gebruik van onbrandbare kaarsenstandaarden/kandelaars van 19 (67,9%) naar 27 (96,4%). Van de 28 bewoners die gebruik maken van kaarsen, daalde het aantal dat aangaf de kamer te verlaten als er kaarsen branden van 4 naar 0. In de regio Brabant-Zuidoost zagen we een verandering voor de volgende aspecten: Van de 46 bezochte woningen met een cv-ketel, steeg na de voorlichting aan huis het aantal woningen waar de ruimte rondom de cv-ketel vrij was van 41 (89,1%)naar 45 (97,8%). Van de 42 bewoners die een afzuigkap hadden, steeg na de voorlichting het aantal dat aangaf met regelmaat het filter te vervangen/schoon te maken van 37 (84,1%) naar 40 (95%). Ook voorlichting aan huis in combinatie het aanbevelen van rookmelders leidde tot een toename van brandveiligheid, echter alleen en in de regio Haaglanden 1 : Van de 6 bewoners die met regelmaat kaarsen branden, gaven minder mensen na de voorlichting aan huis aan de kamer te verlaten als de kaarsen branden. Het aantal mensen dat de huiskamer verliet terwijl de kaarsen brandden daalde van 2 naar 0. 1 N.B.: Hierbij moet wel worden aangegeven dat het totaal aan huizen dat twee keer bezocht was in deze experimentele groep erg klein was, namelijk 17. 6

7 Van de 15 bewoners die regelmatig eten koken, zeiden minder bewoners na de voorlichting aan huis de keuken te verlaten als het eten op het vuur stond. Het aantal bewoners dat de keuken verliet daalde van 8 (53,3% 53,3%) naar 3 (20%). Het aantal bewoners dat aangaf bij onweer de stekkers van elektrische apparaten uit het stopcontact te trekken steegs van 5 (33,3% 33,3%) naar 10 (66,7%). In de regio Brabant-Zuidoost zagen we alleen veranderingen op het gebied van kennis. Het aantal rookmelders in de bezochte huizen nam niet toe. Het aanbevelen van rookmelders zette bewoners dus niet aan tot het plaatsen van een rookmelder in hun huis. Wel nam het aantal niet werkende rookmelders af. Verandering in kennis: toename op een aantal aspecten Het geven van voorlichting aan huis leidde tot een toename van kennis, zowel bij de bewoners die na afloop een gratis rookmelder kregen (groep 1) als bij de bewoners die na afloop de aanbeveling kregen om zelf een rookmelder op te hangen (groep 2). In beide regio s waren verbeteringen zichtbaar: Meer er mensen wisten tijdens het tweede bezoek wat een vluchtplan is en wat voor afspraken zij daarvoor met elkaar moesten maken. Regio Haaglanden groep 1: van 26 bewoners (66,7%) naar 39 bewoners (95,1% ). Regio Haaglanden groep 2: van 9 bewoners (56,2%) naar 12 bewoners (85,7%). Regio Brabant-Zuidoost groep 1: van 38 bewoners (79,2% 79,2%) naar 49 bewoners (100%). Regio Brabant-Zuidoost groep 2: van 36,8% (21 bewoners) naar 86% (49 bewoners). Meer mensen wisten hoe ze de vlam in de pan moesten doven. Regio Haaglanden groep 1: van 33 bewoners (78,6%) naar 38 bewoners (95%). Regio Haaglanden groep 2: van 11 bewoners (73,3%) naar 15 bewoners (100%). Regio Brabant-Zuidoost groep 1: van 42 bewoners (87,5%) naar 49 bewoners (98%). Regio Brabant-Zuidoost groep 2: van 38 bewoners (65,5%) naar 50 bewoners (87,7%). Bewoners wisten vaker waar de hoofdafsluiter van het gas zich bevond: Regio Brabant-Zuidoost groep 1: van 26 bewoners (53,1%) naar 49 bewoners (100%). Regio Brabant-Zuidoost groep 2: van 34 bewoners (58,6%) naar 53 bewoners (91,4%). In regio Haaglanden waren geen effecten zichtbaar omdat de startsituatie al goed was (plafondeffect). 7

8 Bewoners wisten vaker waar de hoofdafsluiter van de elektriciteit zich bevond: Regio Brabant-Zuidoost groep 1: van 38 bewoners (77,6%) naar 49 bewoners (100%). In de regio Haaglanden zagen we geen verschillen doordat vrijwel iedereen voorafgaand aan de voorlichting al wist waar de hoofdafsluiter van de elektriciteit zich bevond. Op een aantal vragen sprake van plafondeffect Voor de volgende vragen was de startsituatie vrijwel overal al goed, waardoor weinig verbetering gevonden kon worden: Is de elektrische installatie beveiligd door één (of meer) aardlekschakelaars? Is de hoofdafsluiter van het gas goed bereikbaar? Is de hoofdafsluiter van de elektriciteit goed bereikbaar? Is de vluchtroute vrij van obstakels? Ligt de sleutel van de deur van de vluchtroute dichtbij de deur? Zijn er apparaten met teveel wattage op één stekkerdoos aangesloten? Laat at u de cv-ketel regelmatig (jaarlijks of tweejaarlijks) controleren en reinigen? Lopen er snoeren onder het tapijt? Zie je snoeren met kroonsteentjes aan elkaar zitten? Op een aantal aspecten geen effecten gevonden Voor een aantal gedragsaspecten werd in de experimentele groepen geen statistisch significant verschil gevonden. In deze gevallen was er geen sprake van een plafondeffect en kon dus wel verandering optreden. Een gedetailleerd overzicht van de situaties in de verschillende regio s en in de verschillende experimentele condities is te vinden in bijlage II. I. De vragen waarop in de meeste gevallen geen verschil is gevonden zijn: Wordt de meterkast gebruikt als bergruimte of opbergkast? Indien er een gaskookplaat is, Is de gasslang van het fornuis in goede conditie? Wordt er gebruik gemaakt van kabelhaspels en zo ja, worden deze helemaal afgerold? Als u een verlengsnoer gebruikt, rolt u dan alleen de hoeveelheid snoer af die u nodig heeft? Een aantal vragen was niet op iedereen van toepassing. Hierdoor was het aantal mensen dat kon veranderen dermate laag dat het niet tot nauwelijks mogelijk was significante veranderingen te vinden: Is er een tweede vluchtroute en zo ja, ligt de sleutel dichtbij de deur? Bewaart u lucifers en aanstekers ers buiten het bereik van kinderen? Is er een afzuigkap aanwezig en zo ja, is het filter schoon? Is er een geiser en zo ja, is deze goed afgesteld? Is er een wasdroger en zo ja, is deze schoongemaakt? Rookt u wel eens in bed? 8

9 Substantieel deel van de bezochte huizen had geen rookmelder in nulsituatie In de Haagse wijk Morgenstond Oost was in 69,9% 9% van de bezochte huizen al een rookmelder aanwezig. Ruim 30% had geen rookmelder. In 28,4% van de huizen met een rookmelder, was sprake van niet werkende rookmelders. In de Helmondse wijk Helmond-West was in 53,8% van de bezochte huizen een rookmelder aanwezig. Ruim 46% had geen rookmelder. In 43,3% van de huizen met een rookmelder, was sprake van niet werkende rookmelders. Woningcorporaties hebben zichtbaar invloed op brandveiligheid van woningen In de bezochte wijken waren sommige huizenblokken gerenoveerd door de woningcorporatie en voorzien van onder andere nieuwe verwarmingsketels, gasslangen en rookmelders. Deze woningen waren opvallend brandveiliger dan woningen in blokken die op de slooplijst staan. Daar werden soms zeer brandgevaarlijke situaties aangetroffen. Aanpassingen aan de woningen zijn volgens de inspecteurs met regelmaat erg slecht uitgevoerd, zonder rekening te houden met brandveiligheid. Zo waren in een aantal gevallen brandwerende compartimenten doorbroken, ontbraken brandwerende deuren, waren CV- installaties naast keukenkastjes in de keuken opgesteld en waren er nog woningen met gaskachels. De inspecteurs van de brandweer die in de regio Haaglanden de woningen bezochten, gaven aan dat in de kelderboxen vaak een grote vuurlast aanwezig was (veel kelderboxen stonden vol met spullen zoals kartonnen dozen waardoor een brand zich snel kan verspreiden). Ook troffen zij daar veel onveilige elektrische contacten aan die door bewoners zelf waren aangelegd. De inspecteurs gaven aan het belangrijk te vinden hierover met de woningcorporaties in gesprek te gaan. 2.2 Wat zeggen de resultaten over de zin van voorlichting aan huis? Uit het onderzoek blijkt dat het met de gevolgde voorlichtingsaanpak mogelijk is mensen aan te zetten tot brandveiliger gedrag of het brandveiliger maken van hun woning. We vonden verbeteringen op de volgende aspecten: de aanwezigheid anwezigheid van beschadigde snoeren, het gebruik van brandgevaarlijke kaarsenstandaarden en het verlaten van de kamer als er kaarsen branden en de keuken als er eten op het vuur staat. Het filter van de afzuigkap werd vaker verwisseld of schoongemaakt, de ruimte rond de cv-ketel werd vaker vrijgehouden, en meer mensen gaven aan de stekker van elektrische apparaten bij onweer uit het stopcontact te trekken. Ook blijkt dat door het geven van voorlichting meer mensen weten wat een vluchtplan is, hoe ze vlam in de pan moeten doven en waar de hoofdafsluiters van gas en elektra zich bevinden. Het plaatsen van rookmelders zorgde logischerwijze voor een betere dekkingsgraad qua rookmelders in de bezochte huizen. Het aanbevelen van rookmelders zorgde echter niet voor een toename van het aantal huizen waar rookmelders aanwezig waren, wel nam het aantal werkende rookmelders toe. 9

10 De resultaten van dit onderzoek laten zien dat voorlichting aan huis (al dan niet in combinatie met het plaatsen van een gratis rookmelder) bewoners op een aantal punten aanzet tot brandveiliger gedrag. 2.3 Overwegingen ten behoeve van besluitvorming Of het effect van de huisbezoeken groot genoeg is ten opzichte van de investering in tijd, is ter beoordeling aan Brandweer Nederland. Wij adviseren wel onderstaande overwegingen mee te nemen in de besluitvorming. Bij huisbezoek is plaatsen van rookmelder zinvol De huisbezoeken vergen veel tijd. Het lijkt in ieder geval zinvol dat als er bezoeken plaatsvinden, deze gekoppeld worden aan het plaatsen van rookmelders in de huizen. Het uitsluitend aanbevelen van rookmelders leidt namelijk niet tot een toename van rookmelders in woningen. Afweging kosten en baten De gevolgde voorlichtingsmethode heeft effecten. Er treden verbeteringen op, op het gebied van brandveiligheid. Voorts is het een goede methode om inzicht te krijgen in de situatie in de wijk en de urgente zaken die er spelen. De methode lijkt heel geschikt om steekproefsgewijs met enige regelmaat in risicowijken uit te voeren. Een beslispunt voor de brandweer is of de kosten opwegen tegen de baten. Door de krappe tijdsplanning van dit onderzoek, moesten de deelnemende regio s in korte tijd veel capaciteit vrijmaken. Bij verdere uitrol zouden de huisbezoeken gespreid en gefaseerd kunnen plaatsvinden, waardoor het capacitair gezien minder belastend wordt voor de brandweer. Maatschappelijke legitimatie Het afleggen van huisbezoeken in aandachtswijken kan bijdragen aan de zichtbaarheid van de brandweer. Branden zijn niet zo uitzonderlijk als we hopen. En al helemaal niet in aandachtswijken, die zoals uit onderzoek blijkt- een verhoogd risico lopen. Als brandweer laten zien dat je actief aan preventie doet kan maatschappelijk gezien waardevol zijn. Maatschappelijke legitimatie zou dan ook één van de argumenten kunnen zijn waarom het wel zinvol is door te gaan met de huisbezoeken. Samenwerking erking externe partijen heeft meerwaarde Externe partijen waaronder woningcorporaties lijken een goede partij om contacten mee aan te gaan. Samenwerking met hen kan een grote stap voorwaarts zijn in het brandveiliger maken van woningen. De huisbezoeken dragen ook bij aan de oog- en oorfunctie van de brandweer in de wijk. Door problemen te signaleren en door te spelen aan sociale partners kan waar 10

11 nodig actie ondernomen worden. Om dat met een voorbeeld te illustreren: in Brabant-Zuidoost werd een zeer verwaarloosd persoon aangetroffen, die al 2 jaar binnen zat en van eten en drinken werd voorzien door zijn kleinzoon. Ook werd een woning aangetroffen die was verbouwd tot kleine kamertjes, waarschijnlijk voor illegale e prostitutie. Andere mogelijkheden voor bereiken doelgroep beperkt Alhoewel de effecten van de huisbezoeken op het gedrag van bewoners in aandachtswijken niet op alle punten groot zijn, lijkt deze vorm van persoonlijke communicatie bij mensen thuis toch een effectieve methode. Het gaat om moeilijk bereikbare groepen, waarvan via wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat zij via reguliere vormen van communicatie lastig bereikbaar zijn. Een andere vorm van persoonlijke communicatie die eventueel ingezet kan worden om mensen in aandachtswijken te bereiken, is de sociale netwerkmethode. De kern van de methode is dat leden van de doelgroep intensief betrokken worden bij de opzet en de uitvoering van de communicatie. Met deze methode worden in netwerken als buurten of huurders van een woningcorporatie goede resultaten geboekt. Voorwaarde is wel dat er sprake moet zijn van een bepaalde mate van cohesie. Toegespitst op brandveiligheid in woningen zou deze aanpak verder getest kunnen worden. Ook kunnen andere elementen worden toegevoegd aan de huisbezoeken om het effect te vergroten, bijvoorbeeld stickers waarin een interventie is verwerkt. Deze zouden verder uitgewerkt en onderzocht kunnen worden. 11

12 3 Onderzoeksopzet Deelnemende veiligheidsregio s en selectie aandachtswijken Aan het onderzoek namen twee veiligheidsregio s deel, namelijk Haaglanden en Brabant-Zuidoost. De effectiviteit van de huisbezoeken is getest in een veldonderzoek. In een veldonderzoek worden gegevens in de praktijk onder alledaagse omstandigheden verzameld. Voor dit onderzoek houdt dat in dat inspecteurs van de brandweer een echte aandachtswijk bezochten. Hiertoe selecteerden de regio s in onderling overleg twee vergelijkbare aandachtswijken, waar de effectiviteit van huisbezoeken in het kader van het Handboek Veilig Wonen is onderzocht. Vergelijkbaarheid van de wijken is belangrijk, anders is niet duidelijk waar verschillen in resultaten aan toe te schrijven zijn. Ook voor de selectie van woningen binnen een wijk geldt dat deze zoveel mogelijk homogeen moet zijn. Voor de selectie van de wijken is rekening gehouden met de volgende factoren: gemiddelde aantal branden en slachtoffers per jaar inkomensniveau samenstelling van de wijk wat betreft afkomst/bevolkingsgroepen en Nederlands-sprekenden type woningen gezinssamenstelling Haaglanden selecteerde de wijk Morgenstond Oost. Morgenstond is een naoorlogse wijk (gebouwd in de vijftiger jaren) in het Haagse stadsdeel Escamp, ook wel Den Haag Zuidwest genoemd. De woningen zijn veelal portiek- en kleine rijtjeswoningen. jeswoningen. De wijk telt inwoners en huishoudens. Morgenstond Zuid/Oost stond op de twintigste plek van de landelijke vogelaarwijken en als tweede benoemd in Den Haag. Brabant-Zuidoost koos voor de wijk Helmond West. In Helmond West wonen ongeveer 4500 mensen, waarvan 18% een niet-westerse achtergrond heeft. De wijk bestaat voor een groot gedeelte uit huurwoningen (68%), er zijn veel eenpersoonshuishoudens en het inkomen ligt 13% lager dan in de rest van Helmond. Een aantal buurten in Helmond West heeft te maken met hoge werkloosheid, een verouderde woningvoorraad, een eenzijdige samenstelling van de bevolking, weinig sociale samenhang, criminaliteit en veel gevoelens van onveiligheid. Van de woningen is 25% gebouwd voor 1950, 35% tussen 1950 en 1980 en 40% na De wijk staat op de nominatie geheel gerenoveerd te worden. Ontwikkelen meetinstrument De effectiviteit van de huisbezoeken in het kader van het Handboek Veilig Wonen is vastgesteld door metingen en vergelijking van de uitkomsten. We onderscheiden drie elementen in het onderzoek: de voormeting (0-meting genaamd), de 12

13 interventies (voorlichting en het al dan niet plaatsen van rookmelders) en de nameting (ook wel 1-meting genoemd). Voor de voor- en nameting is het nodig brandveiligheid te operationaliseren in concreet meetbare items. In het Handboek Veilig Wonen worden hiervoor twee meetinstrumenten gebruikt: de Controlelijst brandveiligheid thuis (een folder met scoreformulier dat door de brandweer voor bewoners wordt ingevuld) een inspectieformulier (voor de brandweer zelf) Voor het onderzoek was het essentieel één goed hanteerbaar meetinstrument te gebruiken om de brandveiligheid van een woning te beoordelen. Daarbij is gekozen voor een scoreformulier. Omdat de metingen in het onderzoek door verschillende brandweerfunctionarissen zijn uitgevoerd, was het van het grootste belang de kans op verschillend beoordelen zo klein mogelijk te maken. Daarom is een nieuw scoreformulier ontwikkeld (zie bijlage I). Het scoreformulier bestaat uit vragen over wat mensen thuis doen op het gebied van brandveiligheid (registratie door de inspecteurs) en uit een aantal kennisvragen (vragen wat mensen doen en wat ze weten op het gebied van brandveiligheid). De kans op vrije interpretatieruimte is zo klein mogelijk gehouden door op de deelnemende kazernes een instructiebijeenkomst te organiseren voor de inspecteurs, waarin de werkwijze voor de huisbezoeken en de inhoud van het scoreformulier uitgebreid zijn toegelicht. De instructiebijeenkomst is verzorgd door de projectleiders van Brandweer Nederland en onderzoeksbureau Tabula Rasa, respectievelijk Bas Gul en Ingeborg Smit. Uniforme aanpak Om de effectiviteit van de huisbezoeken te meten en vergelijking van de toepassing in verschillende veiligheidsregio s onderling mogelijk te maken, was het nodig één specifieke aanpak te hanteren. In overleg met de betrokken regio s is voor de hieronder r beschreven aanpak gekozen: Tijdens dit onderzoek zijn geen andere partijen (woningcorporatie, gemeente, etc.) betrokken. Hoe meer partijen betrokken zijn, hoe minder controle. Controle is een vereiste voor vergelijkingsonderzoek. We hebben dus zo min mogelijk extra onvoorspelbare factoren toegevoegd. Dat betekent ook dat het idee van meer doelen dienen en de oog- en oorfunctie uit het Handboek buiten beschouwing zijn gelaten. In het onderzoek lag de focus op brandveiligheidsmaatregelen en brandveilig gedrag. We hebben geen aanvullende onderwerpen als inbraakpreventie meegenomen. Ook is kennis nis van brandveiligheid onderzocht. Kennistoename leidt doorgaans niet tot gedragsverandering. Kennis is daarom geen goede voorspeller van gedrag. Als het om brandveiligheid gaat is kennis soms echter wel vereist om te weten welk gedrag je moet vertonen. Bijvoorbeeld dat als de vlam in de pan slaat, je het vuur niet met water moet doven, maar met een deksel. Kennis is echter lastig te meten, doordat de kans op sociaal-wenselijke 13

14 antwoorden toeneemt. Bijvoorbeeld als je een bewoner vraagt: Weet u dat roken in bed brandgevaarlijk is?. Daar zal vrijwel iedereen ja op antwoorden. Daarom is in dit onderzoek ook herhaaldelijk gevraagd naar wat mensen doen, in deze situatie dus Rookt u in bed?. Ook hier is kans op sociaal-wenselijke antwoorden, maar in ieder geval minder dan bij de weet u vraag. We hebben de trainingen en instructies gestandaardiseerd en op papier beschikbaar gesteld. Dat wil zeggen: inspecteurs die de huisbezoeken aflegden kregen allemaal dezelfde training. In beide regio s zijn preventisten ingezet. In Brabant-Zuidoost ook wel medewerkers van de afdeling Risicobeheersing genoemd.. Bezoektijden en -duur zijn hetzelfde gehouden: de bezoeken vonden voor het grootste gedeelte plaats tussen en uur. Elk huisbezoek duurde ongeveer een half uur. In de betrokken regio s dezelfde communicatieacties. We hebben alleen een brief voorafgaand aan het eerste bezoek verstuurd. Voor de huisbezoeken is overal hetzelfde scoreformulier gebruikt. Schematische onderzoeksopzet en aantallen huisbezoeken Het onderzoek bevat de volgende onderdelen: Voormeting (0-meting): een veiligheidsonderzoek bij mensen thuis, waarbij de inspecteur van de brandweer de ontwikkelde scorelijst invulde. We testten ten twee varianten van de voorlichting aan huis (met en zonder gratis rookmelders) in beide regio s: Groep 1: Scorelijst veiligheidsonderzoek met bewoners doorspreken, hen wijzen op brandgevaarlijke situaties en voorlichten over preventie Vluchtplan bespreken Gratis rookmelders plaatsen. Groep 2: Scorelijst veiligheidsonderzoek igheidsonderzoek met bewoners doorspreken, hen wijzen op brandgevaarlijke situaties en voorlichten over preventie Vluchtplan bespreken Mensen expliciet aanbevelen rookmelders te plaatsen. Daarnaast kende iedere regio twee controlegroepen (groep 3 en groep 4). In groep 3 voerden we een 0-meting en een 1-meting uit. De bewoners van deze huizen kregen geen voorlichting. De inspecteurs vulden slechts de scorelijst in zonder deze met de bewoners te bespreken. Door de resultaten in groep 3 af te zetten tegen die in groep 1 en 2 kunnen we vaststellen stellen of eventuele effecten inderdaad veroorzaakt zijn door de interventies - en niet door andere factoren. Omdat het huisbezoek an sich ook al een effect kan hebben (mensen kunnen hierdoor al getriggerd worden om maatregelen en te nemen), vergelijken we deze groep nog met groep 4: woningen waar geen 0-meting plaatsvond, maar alleen een 1-meting, in dezelfde periode als de andere 1-metingen. 14

15 Nameting (1-meting): tijdens de 1-meting is hetzelfde veiligheidsonderzoek afgenomen als in de voormeting. De 1-meting vond drie weken na het brandweerbezoek plaats. Bij de 1-meting gaan we na of de brandveiligheid in de woningen is verbeterd ten opzichte van de 0-meting. Schematisch ziet de onderzoeksopzet er voor beide regio s als volgt uit: Tijdstip 1 Tijdstip 2 Groep 1: 80 woningen 0-meting + interventie 1 1-meting (experimentele groep) Groep 2: 80 woningen 0-meting + interventie 2 1-meting (experimentele groep) Groep 3: 80 woningen 0-meting 1-meting (controlegroep) Groep 4: 80 woningen 1-meting (controlegroep) Tabel 1: Huisbezoeken aan 320 woningen 15

16 4 Resultaten van de 0-meting Dit hoofdstuk schetst een beeld van de situatie in de bezochte huizen voorafgaand aan het uitvoeren van de interventies in zowel de regio Haaglanden als de regio Brabant-Zuidoost. We hebben groep 4 niet in de nulsituatie meegenomen, omdat de meting van die groep conform de opzet later plaatsvond (namelijk op het moment van de 1-meting in de andere groepen). Omdat we niet kunnen uitsluiten dat de brandveiligheidweken die voorafgaand aan de meting in groep 4 plaatsvonden het gedrag van bewoners hebben beïnvloed, beschouwen we de meting in groep 4 niet als nulsituatie. 4.1 Algemeen Bezochte huizen regio Haaglanden Tijdens de 0-meting zijn in de regio Haaglanden in totaal 195 huizen bezocht. In groep 1 waren dat 66 huizen, in groep 2 waren dat 68 huizen en in de controlegroep (groep 3) De huizen waren op 7 na (in de controlegroep) allemaal huurwoningen. Het grootste gedeelte elte daarvan waren portiekwoningen (83%). Bezochte huizen regio Brabant-Zuidoost In de regio Brabant-Zuidoost zijn tijdens de 0-meting in totaal 236 woningbezoeken afgelegd: 78 in groep 1, 81 in groep 2 en 77 in groep 3. 3 Er was een mix van huur en koopwoningen. oningen. In de groepen 1 en 2 (de experimentele groepen) was tussen de 60% en 70% van de woningen een huurwoning en 30% tot 40% van de woningen een koopwoning. In de controlegroep was dat precies andersom. De meeste bezochte huizen waren rijtjeswoningen (65%). Er waren weinig portiekwoningen (6%) bij. Kennis over preventie: zelfgerapporteerd gedrag Er is gekozen kennis over brandpreventie te meten via zelfgerapporteerd gedrag. Dus door mensen te vragen wat ze in een bepaalde situatie doen. Door alleen te vragen of ze iets weten, wordt de kans op sociaal wenselijke antwoorden namelijk erg groot. Daarom is in veel gevallen gevraagd naar het gedrag. Deze informatie is in tegenstelling tot de overige vragen in het scoreformulier niet geconstateerd door de inspecteurs, maar dus verkregen via antwoorden van de bewoner. 2 In groep 4 (niet meegenomen tijdens de 0-meting) werden tijdens het 2 e bezoek nog eens 40 huizen bezocht. Het totaal aantal bezochte huizen komt in de regio Haaglanden daarmee op In groep 4 (niet meegenomen tijdens de 0-meting) werden tijdens het 2 e bezoek nog eens 49 huizen bezocht. Het totaal aantal bezochte huizen komt in de regio Brabant-Zuidoost daarmee op

17 Echter ook zelfgerapporteerd gedrag is een onbetrouwbare manier van informatie verkrijgen. Uit onderzoek blijkt dat het geen goede indicator is voor het gedrag dat mensen vertonen. Hun zelfrapportage daarover wijkt vaak af van de werkelijkheid. In overleg met de brandweer is toch voor het gebruik hiervan gekozen om enig inzicht te krijgen in de kennis en thuissituatie van mensen. Afkomst bewoners De afkomst van de bewoners in de wijken was divers. In de regio Haaglanden was 55% van de bezochte mensen van Nederlandse komaf. In de regio Brabant- Zuidoost was dat 80%. Verder zijn huisbezoeken afgelegd aan mensen uit o.a. Turkije, Marokko, Suriname, de Antillen, Polen, Roemenië, voormalig Joegoslavië Afrika en Chili. Knelpunten tijdens het onderzoek Tijdens de huisbezoeken deden zich een aantal knelpunten voor. Zo was er in sommige gevallen sprake van een taalbarrière. Inspecteurs vroegen zich af of de voorlichting die zij gaven wel (goed) werd begrepen door de bewoners. De woningen van mensen die echt geen Nederlands spraken zijn overgeslagen. Ondanks de taalbarrière werden de inspecteurs overal het algemeen positief ontvangen door de bewoners. Zij vonden het fijn advies te krijgen over de brandveiligheid in hun woning. Het tweede bezoek zorgde echter geregeld voor irritatie: je bent toch al geweest?. Inspecteurs werden geregeld niet nog een keer binnengelaten. Het lijkt erop dat in Den Haag door een derde partij misbruik is gemaakt van de woningbezoeken. Bewoners gaven tijdens de eerste bezoekronde bij de inspecteurs aan dat er net ook al iemand langs geweest was, terwijl dat niet het geval was. Bewoners hebben niet naar legitimatie van de inspecteurs gevraagd. Wel vonden de inspecteurs het prettig dat in de vooraf gestuurde brieven een telefoonnummer van hun contactpersoon BrandVeilig Leven stond. Een aantal bewoners heeft gebeld om het bezoek te verifiëren. 4.2 Regio Haaglanden De nulsituatie wordt beschreven voor de 195 huizen waar tijdens het eerste meetmoment in Den Haag een 0-meting heeft plaatsgevonden. Rookmelders In 135 woningen (69.6%) was een rookmelder aanwezig. In de huizen waar een rookmelder aanwezig was, was in 26 woningen (19,4%) niet de gehele vluchtroute voorzien van rookmelders. In 38 woningen (28,4%) waren rookmelders aanwezig die niet werkten en in 9 woningen (6,7%) hingen rookmelders op onnodige plaatsen. 17

18 Elektriciteit Vrijwel alle huizen (188 woningen, 98,4%) waren beveiligd met een aardlekschakelaar. In 100 woningen (51,8%) werd de meterkast als opbergkast of bergruimte gebruikt. Van de 21 bewoners die kabelhaspels gebruiken, rollen 6 mensen (28,6%) deze niet helemaal af. In 13 woningen (6,9% 6,9%) waren snoeren zichtnaar beschadigd. In 11 woningen (5,8%) liepen snoeren onder het tapijt door. In 15 woningen (7,8%) zaten snoeren met kroonsteentjes aan elkaar. In 15 woningen (7,9%) was teveel wattage op een stekkerdoos aangesloten. CV/geiser/wasdroger/afzuigkap In onderstaande tabel is de staat van cv-ketel, geiser, wasdroger en afzuigkap weergegeven. Het percentage mensen dat de ruimte rondom de cv-ketel niet vrijhoudt is hierbij het hoogst (16,8%). Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Mensen die ruimte rondom cv-ketel niet vrijhouden Gasslangen van gasfornuis in slechte conditie Niet goed afgestelde geisers Niet schoongemaakte wasdrogers Niet regelmatig gekeurde geisers 16,8 10,8 10,9 5,1 4, Tabel 2: Resultaten 0-meting regio Haaglanden CV/geiser/wasdroger/afzuigkap. Totaal aantal huizen Aansluitingen gas en elektriciteit In de bezochte huizen weten 62 bewoners (32,3%) niet waar de hoofdafsluiter van het gas zich bevindt. In 22 woningen (11,6%) is deze hoofdafsluiter ook niet goed bereikbaar. Wat de elektriciteit betreft weten 47 bewoners (25,3%) niet waar de hoofdafsluiter zich bevindt. In 15 woningen (7,9%) is deze hoofdafsluiter niet goed bereikbaar. Vluchtroute en vluchtplan In 22 woningen (11,4% 11,4%) is de eerste vluchtroute niet vrij van obstakels. De sleutel van deze eerste erste vluchtroute ligt in 33 woningen (19,1%) niet dichtbij de deur van de vluchtroute. In 67 woningen (35,1%) is een tweede vluchtroute. Bij 8 (19%) van deze woningen ligt de sleutel niet dichtbij de deur van de vluchtroute. Van de bewoners wisten 116 (64,8%) tijdens de 0-meting wat een vluchtplan is. Of bewoners onderling afspraken hebben gemaakt staat in onderstaande tabel. De 18

19 minste afspraken zijn gemaakt over wie de kinderen waarschuwt en waar wordt verzameld bij brand. Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Wie de kinderen waarschuwt Waar verzamelen bij brand Wie 112 belt Wat de vaste plek voor de huissleutel is Wat de beste vluchtroute is 64,4 64, ,2 84, Tabel 3: Resultaten 0-meting regio Haaglanden afspraken maken vluchtplan. Totaal aantal huizen Kennis over preventie: zelfgerapporteerd gedrag Het meest brandonveilige gedrag vindt plaats bij het niet uit het stopcontact trekken van elektrische apparaten bij onweer (66,8%),, het alleen afrollen van de benodigde hoeveelheid verlengsnoer (54,5%),, en het verlaten van de keuken terwijl eten op het vuur staat (41,8%). Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Trekt stekker elektrische apparaten niet uit stopcontact bij onweer Rolt alleen hoeveelheid verlengsnoer af dat nodig is Verlaat de keuken wel eens als eten op het vuur staat Trekt stekker elektrische apparaten niet uit stopcontact bij langere afwezigheid 4 Weet niet hoe vuur te doven bij vlam in de pan Gebruikt geen onbrandbare kaarsenstandaarden/kandelaar Laat kaarsen wel een branden bij verlaten kamer Bewaar lucifers en aanstekers niet buiten bereik kinderen Vervangt niet regelmatig filter afzuigkap / maakt deze niet regelmatig schoon Laat cv-ketel niet regelmatig reinigen Rookt wel eens in bed 66,8 54,5 41,8 36,3 31,9 25, ,6 15,4 15,1 11, Tabel 4: Resultaten 0-meting regio Haaglanden kennis over preventie. Totaal aantal huizen Veel bewoners werden emotioneel bij deze vraag, omdat ze nooit op vakantie kunnen. Hierdoor is de vraag soms als niet van toepassing aangemerkt door de huisbezoekers. 19

20 4.3 Regio Brabant-Zuidoost De 0-situatie wordt beschreven voor de 236 huizen waar tijdens het eerste meetmoment een 0-meting heeft plaatsgevonden. Rookmelders In 127 woningen (53,8%) was een rookmelder aanwezig. In 74 woningen (58,7%) met een rookmelder, was niet de gehele vluchtroute voorzien van rookmelders. In 55 woningen (43,3% 43,3%) waren niet werkende rookmelders aanwezig. In 18 gevallen (14,4%) hingen rookmelders op onnodige plaatsen. Elektriciteit Vrijwel alle woningen waren beveiligd met een aardlekschakelaar (226 woningen, 95,7%). In 98 van de woningen (42,1%) werd de meterkast als opbergkast of bergruimte gebruikt. Van de 72 mensen die kabelhaspels gebruiken, rollen 15 mensen (20,8%) deze niet helemaal af. In 11 bezochte woningen (4,7%) waren snoeren door or middel van kroonsteentjes met elkaar verbonden. In 4 woningen (1,7%) waren beschadigde snoeren aanwezig of liepen deze onder het tapijt door. In 14 woningen (6,1%) was teveel wattage op een en stekkerdoos aangesloten. CV/geiser/wasdroger/afzuigkap In onderstaande tabel is de staat van cv-ketel, geiser, wasdroger en afzuigkap weergegeven. Het percentage mensen dat de ruimte rondom de cv-ketel niet vrijhoudt is daarbij het hoogst (17,4%). Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Mensen die ruimte rondom cv-ketel niet vrijhouden Gasslangen van gasfornuis in slechte conditie Niet goed afgestelde geisers Niet regelmatig gekeurde geisers Niet schoongemaakte wasdrogers 17,4 14,7 11,1 22, Totaal aantal huizen Tabel 5: Resultaten 0-meting regio Brabant-Zuidoost CV/geiser/wasdroger/afzuigkap Aansluitingen gas en elektriciteit In de bezochte huizen weten 93 bewoners (39,4%) niet waar de hoofdafsluiter van het gas zich bevindt. In 32 woningen (13,8%) is deze ook niet goed bereikbaar. 20

21 Wat de hoofdafsluiter van de elektriciteit betreft weten 42 bewoners (17,8%) niet waar deze zich bevindt. In 17 woningen (7,2%) is de hoofdafsluiter niet goed bereikbaar. Vluchtroute en vluchtplan In 23 woningen (9,7% 9,7%) is de eerste vluchtroutes niet vrij van obstakels. De sleutel van deze vluchtroute ligt in 57 woningen (27,5%) niet dichtbij de deur van de vluchtroute. In 199 woningen (85,8%) is een tweede vluchtroute aanwezig. Bij 47 woningen (26,9%) met een tweede vluchtroute ligt de sleutel niet dichtbij de deur van de vluchtroute. Van de bewoners wisten 151 (65,1%) wat een vluchtplan is. Of bewoners onderling afspraken hebben gemaakt staat in onderstaande tabel. De minste afspraken zijn gemaakt over waar wordt verzameld bij brand en wie de kinderen waarschuwt. Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Waar verzamelen bij brand Wie de kinderen waarschuwt Wie 112 belt Wat de vaste plek voor de huissleutel is Wat de beste vluchtroute is 26,6 28,9 38,5 61, Tabel 6: Resultaten 0-meting regio Brabant-Zuidoost afspraken maken vluchtplan. Totaal aantal huizen Kennis over preventie: zelfgerapporteerd gedrag In onderstaande tabel is weergegeven hoeveel el kennis bewoners over preventie van brand hebben. Het hoogste percentage brandonveilig gedrag vindt plaats bij het niet uit het stopcontact trekken van elektrische apparaten bij onweer (76,2%), het alleen afrollen van de benodigde hoeveelheid verlengsnoer (42,6%), en het niet uit het stopcontact trekken van elektrische apparaten bij langere afwezigheid (39,6%). Onderwerp Aantal huizen waarvoor dit geldt % Aantal Trekt stekker elektrische apparaten niet uit stopcontact bij onweer Rolt alleen hoeveelheid verlengsnoer af dat nodig is Trekt stekker elektrische apparaten niet uit stopcontact bij langere afwezigheid Weet niet hoe vuur te doven bij vlam in de pan Verlaat de keuken wel eens als eten op het vuur staat Gebruikt geen onbrandbare 76,2 42,6 39,6 26,9 25,8 19, Totaal aantal huizen

22 kaarsenstandaarden/kandelaar Bewaar lucifers en aanstekers niet buiten 18,7 17 bereik kinderen Laat kaarsen wel een branden bij 14,7 25 verlaten kamer Vervangt niet regelmatig filter afzuigkap 8,8 19 / maakt deze niet regelmatig schoon Rookt wel een in bed 8,7 13 Laat cv-ketel niet regelmatig reinigen 2,6 6 Tabel 7: Resultaten 0-meting regio Brabant-Zuidoost kennis over preventie

23 5 Resultaten van de huisbezoeken Het vorige hoofdstuk gaf een overzicht van de resultaten van de 0-meting. Dat is de stand van zaken met betrekking tot brandveiligheid aan het begin van het onderzoek. Daaruit blijkt dat de regio s teveel van elkaar verschillen (o.a. qua type bezochte huizen) om een betrouwbare vergelijking te kunnen maken. Daarom beschrijft dit hoofdstuk alleen de verschillen tussen de 0- en 1-meting binnen de regio s en niet de verschillen tussen de regio s. Ook de vier groepen binnen de regio s bleken veel van elkaar te verschillen. De woningen in één groep bleken bijvoorbeeld net gerenoveerd te zijn, terwijl de woningen in een andere groep op de sloopnominatielijst stonden waardoor er sprake was van achterstallig onderhoud. Vergelijking tussen de groepen was daardoor niet goed mogelijk. Dit hoofdstuk beperkt zich daarom tot de verschillen tussen de 0- en 1-meting binnen de groepen. Omdat een vergelijking binnen groep 4 niet mogelijk is (conform de opzet had deze groep maar 1 meetmoment) blijft deze groep buiten beschouwing. De scorelijsten zijn ingevoerd en geanalyseerd in het statistische programma SPSS. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten uit de analyses. In dit hoofdstuk bespreken we per regio de meest relevante significante resultaten 5. Het gaat hierbij om geconstateerde verschillen tussen de 0- en de 1- meting, en geconstateerde verschillen tussen de experimentele condities (met en zonder rookmelder) en de controlegroepen. Voor het significantieniveau wordt p < 0,05 gehanteerd, marginaal significante verschillen hebben een p-waarde tussen de 0,05 en 0,1. Een groot deel van de resultaten wordt ook weergeven in een figuur. In deze figuren zijn het percentage en het aantal bezochte huizen waarvoor dit gold opgenomen. Het aantal huizen dat tijdens de 0-meting is bezocht, komt niet overeen met dat van de 1-meting. Geregeld bleken mensen niet thuis of waren ze niet bereid een tweede keer mee te werken. Voor de analyses konden we echter alleen huizen gebruiken waar op een tweetal momenten een meting plaatsvond. Hierdoor zijn de aantallen bezochte huizen lager uitgekomen dan vooraf gepland. Per conditie is aangegeven voor hoeveel vragen geen verbetering meer mogelijk was: tijdens de 0-meting werd al een gewenste situatie aangetroffen. Verdere verbetering op de onderwerpen in kwestie is niet mogelijk, het plafond is voor die onderwerpen al bereikt. 5 Significant wil zeggen dat de resultaten niet aan het toeval zijn toe te schrijven 23

24 5.1 Effecten regio Haaglanden Groep 1: plaatsen van rookmelders + voorlichting In groep 1 werd eerst een 0-meting gedaan. Vervolgens werd de interventie uitgevoerd: door de inspecteur werd voorlichting gegeven aan de bewoner over brandveiligheid en er werden één of meerdere rookmelders geplaatst. Enkele weken later werd een 1-meting gedaan. In groep 1 was op 12 vragen geen statistische verandering mogelijk, omdat er al een goede score was en op 6 vragen was om dezelfde reden nauwelijks statistische verandering mogelijk. Op 22 vragen konden bewoners in hun huis brandveiliger gedrag gaan vertonen. Uiteindelijk deden zij dat bij 5 van de 22 vragen, namelijk: Zijn er zichtbaar snoeren beschadigd? Weet u wat een vluchtplan is? Weet u hoe u het vuur kunt doven als de vlam in de pan slaat? Gebruikt u onbrandbare kaarsenstandaarden/kandelaars? Laat u wel eens kaarsen branden als u de kamer verlaat? Rookmelders: verbetering situatie door plaatsing brandweer Rookmelders zijn in deze conditie geplaatst door de brandweer, dus bij de effectmeting waren alle huizen voorzien van werkende rookmelders. Dit op één uitzondering na, waarbij de bewoner de rookmelder zelf weer had verwijderd. Elektriciteit: minder zichtbaar beschadigde snoeren Na het plaatsen van rookmelders en het geven van voorlichting waren minder snoeren zichtbaar beschadigd (p = 0,078, marginaal significant). Het aantal ging van drie naar nul. In de groepen en 2 (aanbevelen van rookmelders + voorlichting) en 3 (controlegroep) waren respectievelijk één en nul zichtbaar beschadigde snoeren aanwezig, waardoor geen statistische verbetering mogelijk was. Vluchtplan: meer mensen weten wat een vluchtplan is Het aantal bewoners in experimentele groep 1, dat na het plaatsen van rookmelders en voorlichting wist wat een vluchtplan is, is gestegen van 66,7% (26 bewoners) naar 95,1% (39 bewoners) (p = 0,001, significant). In groep 2, waar rookmelders alleen werden aanbevolen, is dit aantal ook gestegen. In de controlegroep roep was dat niet het geval. 24

25 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 66,7% (26) 0-meting 95,1% (39) 1-meting Groep 1 -Haaglanden vluchtplan 0-meting Groep 1 - Haaglanden vluchtplan 1-meting Groep 1 - Haaglanden vluchtplan Figuur 1: Bewoners die weten wat een vluchtplan is 0-meting versus 1-meting regio Haaglanden interventie 1 Kennis over preventie: zelfgerapporteerd gedrag toename op drie aspecten Na de interventie is het aantal mensen dat wist hoe ze vlam in de pan moeten doven gestegen van 78,6% (33 bewoners) naar 95% (38 bewoners) (p = 0,029, significant). 100% 90% 80% 78,6% (33) 95% (38) 70% 60% 50% 40% 30% 20% Groep 1 - Haaglanden - vlam in de pan 0-meting Groep 1 - Haaglanden - vlam in de pan 1-meting 10% 0% 0-meting 1-meting Groep 1 -Haaglanden-vlam in de pan Figuur 2: Bewoners die weten hoe ze vlam in de pan moeten doven 0-meting versus 1-meting regio Haaglanden interventie 1 Na de interventie is het aantal mensen dat onbrandbare kaarsenstandaarden/ kandelaars gebruikt gestegen van 67,9% (19 bewoners) naar 96,4% (27 bewoners) (p = 0,005, significant). Het aantal mensen dat zei kaarsen wel eens te laten branden als ze de kamer verlaten is gedaald van 16% (4 bewoners) naar 0% (p = 0,028, significant). 25

26 100% 90% 96,4% (27) 80% 70% 67,9% (19) 60% 50% Groep 1 - Haaglanden - kaarsen 0-meting 40% 30% 20% 10% 0% kaarsenstandaarden 16% (4) 0% (0) kaarsen branden Groep 1 - Haaglanden - kaarsen 1-meting Figuur 3: Bewoners die onbrandbare kaarsenstandaarden gebruiken en bewoners die kaarsen laten branden als ze de kamer verlaten 0-meting versus 1-meting regio Haaglanden interventie Groep 2: aanbevelen van rookmelders + het geven van voorlichting In groep 2 werd gestart met een 0-meting. Vervolgens werd de interventie uitgevoerd: door de inspecteur werd voorlichting gegeven aan de bewoner over brandveiligheid en het plaatsen van rookmelders werd aanbevolen. Enkele weken later werd een 1-meting gedaan. In groep 2 was op 28 vragen geen statistische verandering mogelijk en op 3 vragen nauwelijks, omdat al een goede score was behaald. Op 9 vragen konden bewoners brandveiliger gedrag gaan vertonen. Uiteindelijk deden bewoners dat bij 5 vragen, namelijk: Weet u wat een vluchtplan is? Weet u hoe u het vuur kunt doven als de vlam in de pan slaat? Laat u wel eens kaarsen branden als u de kamer verlaat? Verlaat u wel eens de keuken als het eten op het vuur staat? Trekt u de stekkers van elektrische apparaten uit het stopcontact bij onweer? Rookmelders: geen toename Het aanbevelen van rookmelders heeft niet tot een significante stijging van het aantal rookmelders in de bezochte woningen geleid. Tijdens de 0-meting was bij 10 huizen al een rookmelder aanwezig. In deze huizen met rookmelder was verbetering op het gebied van rookmelders niet tot nauwelijks mogelijk, in bijna alle gevallen werkten de rookmelders en was de gehele vluchtroute voorzien. 26