Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2012 / Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2012 / 2013. Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam"

Transcriptie

1 1 Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2012 / 2013 Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

2

3 3 Inhoudsopgave Voorwoord Arthur van Dijk Samenvatting 1. Inleiding Context Plabeka Leeswijzer Werkgelegenheid Belangrijkste feiten op een rij Ontwikkeling werkgelegenheid Nadere analyse gebruik werklocaties Kantorenmarkt Belangrijkste feiten op een rij Opname en kantoorgebruik Kantorenvoorraad en leegstand Nieuwbouw en transformatie Relatie met Uitvoeringsstrategie Bedrijventerreinen Belangrijkste feiten op een rij Uitgifte bedrijventerreinen De markt voor bedrijfshuisvesting Situatie op gemengd-plus terreinen Relatie met uitvoeringsstrategie Zeehaventerreinen Belangrijkste feiten op een rij Masterplan Noordzeekanaalgebied Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied (Plan)aanbod zeehaventerreinen Relatie met Uitvoeringsstrategie Herstructurering Belangrijkste feiten op een rij Beleidskader herstructurering Uitvoering herstructurering Relatie met Uitvoeringsstrategie 65 Bijlagen 67 Colofon 68 Bronvermelding 68 Definitielijst 69 Toelichting methodiek 70 Ontwikkelingen kantorenmarkt naar deelregio 72 Ontwikkelingen kantorenmarkt naar gemeente 73 Plancapaciteit kantoren naar deelregio en terrein (stand ) 74 Overzicht uitgifte per bedrijventerrein 77 Plancapaciteit bedrijventerreinen (stand ) 79 Transacties en aanbod bedrijfsruimten 81 (Plan)aanbod zeehaventerreinen 82 Herstructurering bedrijventerreinen: overzicht terreinen betrokkenheid phb 83 Formele ibis kantoorlocaties naar deelregio en gemeente 84 Overzicht bedrijventerreinen naar deelregio en gemeente 85 Overzicht zeehaventerreinen naar deelregio en gemeente 89

4

5 5 Voorwoord Mijn laatste voorwoord als voorzitter van Plabeka; per 1 september word ik de nieuwe voorzitter van Transport en Logistiek Nederland. Ik kijk met trots en veel plezier terug op zeven jaar Plabeka. Samen hebben wij gewerkt aan een betere balans tussen de vraagen aanbodzijde op de kantorenmarkt. Met elkaar hebben wij besloten dat het beter was om één definitie voor leegstand te hanteren. En om jaarlijks een monitor uit te brengen. Voor u ligt al weer de zesde editie van de Plabeka-monitor. Hét middel om de vinger aan de pols te houden of ons beleid werkt en of iedereen zijn afspraken nakomt. Ook voor 2013 hebben we een actueel, gedetailleerd en meerjarig inzicht in hoe onze regio zich vanuit het perspectief van vestigingslocaties ruimtelijk-economisch ontwikkelt. Dit is essentieel om er goed beleid op te kunnen voeren. De Uitvoeringsstrategie Plabeka, die in juni 2011 is vastgesteld, is door de meeste gemeenten inmiddels door vertaald naar lokaal beleid. Zij hebben hun eigen kantorenen bedrijvenstrategie vastgesteld en bepaald welke initiatieven zij nemen om leegstand in de gemeente aan te pakken. Waarbij wordt beschreven hoe men omgaat met transformatie en herstructurering en welke gebieden kansrijke of kansarme werklocaties zijn. Het belangrijkste hierbij is: een goed, kwalitatief en hoogwaardig vestigingsklimaat waarborgen om zo de concurrentiepositie van de hele regio te behouden. En uiteindelijk ook voor de concurrentiepositie van de BV Nederland. In de monitor van 2013 kunnen wij zien dat aanzienlijke transformatiehoeveelheden in 2010, 2011 en 2012 maken dat de MRA voorloopt op de doelstelling uit de strategie. We zien ook dat de trend van de snel stijgende absolute leegstand in 2012 tot stilstand is gekomen: deze is licht gedaald. De leegstandspercentages blijven echter hoog in sommige gebieden. Er is nog steeds werk aan de winkel. Het is inmiddels vanzelfsprekend dat wij als overheid intensief samenwerken met marktpartijen zoals ontwikkelaars, beleggers, makelaars en eindgebruikers. Het blijft dus van groot belang samen op te trekken. De overheid en de markt hebben elkaar de komende decennia hard nodig om onze regio te laten bloeien en in de top te laten meedraaien van de meest aantrekkelijke Europese vestigingsplaatsen. De monitor 2013 is dus een belangrijk sturingsinstrument voor overheid en markt. Ik wens u voor de komende jaren veel succes met het uitvoeren van alle plannen. Waarbij ik hoop dat de samenwerking in de MRA blijft bestaan en dat de ingezette koers wordt voortgezet. De ontwikkelingen blijf ik, weliswaar vanuit een andere branche, op de voet volgen. Arthur van Dijk Voorzitter Platform Bedrijven en Kantoren Metropoolregio (Plabeka) Wethouder Economie, Schiphol en Cultuur, gemeente Haarlemmermeer Mei 2013

6 6

7 SSamenvatting

8 8 Rembrandtparkgebouw, Amsterdam

9 9 Samenvatting Dit is de zesde editie van de Plabeka Monitor. Plabeka is een informeel samenwerkingsverband tussen de lokale en regionale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Deze monitor biedt de meest recente feiten en cijfers over economische trends in de Metropoolregio Amsterdam vanuit het perspectief van vestigingslocaties voor bedrijvigheid. De Monitor maakt inzichtelijk hoe de afspraken van de Uitvoeringsstrategie worden nageleefd. Deze editie heeft betrekking op het jaar 2012, met als peildatum Kantorenmarkt 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk is geslonken. Per zijn er 13,7 mln. vierkante meters bruto vloeroppervlakte (bvo) kantoren in de MRA, ruim m² minder dan begin Er is zodoende in 2012 sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren: de transformatiehoeveelheid in de MRA ( m² bvo) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters ( m² bvo). De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneens tot een stoppen gebracht: op stonden 2,59 mln. vierkante kantoormeters leeg. Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Het leegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad tegen 18,7% per De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio s Almere-Lelystad (26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterland hebben een leegstands-percentage van rond de 16%. De overige deelregio s Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond het MRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%. Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per waren er m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zich sinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats. 1) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultants opgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio s van Europa te horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere ( arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen. 2) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokken door een nieuwe huurder ( m² bvo) dan in Vooral in Amsterdam vonden meer kantoren een nieuwe gebruiker. Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspelde vraag naar kantoren 1) is groot en groeit nog steeds flink. Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012 getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op de doelstelling uit de Uitvoeringsstrategie tot ,5 m² mln. bvo kantoor te transformeren of te slopen. De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwe kantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt de planvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus. Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantoren plaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio s is om tot 1,06 mln. m² kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel) in de overzichten van de planvoorraad terug. Bedrijventerreinen Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in ,9 ha is vergeleken met de periode zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. In Almere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha. De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: m² bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolume van m², (omgerekend naar ha bij een FSI 2) van 0,7) ongeveer ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen. Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is in vrijwel alle deelregio s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekent overigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is. In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van de gevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in de hoge milieucategorie.

10 10 Zuidas, Amsterdam

11 11 De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde Global Gateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiften voorzien voor de afgelopen jaren. De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in de Uitvoeringsstrategie gesteld zijn. Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraad bedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio s is om tot 210 ha bedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet in de overzichten van de planvoorraad per deelregio terug. Zeehaventerreinen In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de haven Amsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maar vergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag. De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerde kavels. Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 ha havengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad). De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basis van de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht. Omdat er in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebben plaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming. Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lage en het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming. Herstructurering De herstructureringsopgave (Uitvoeringsstrategie) voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt ha tot Dit is een fikse uitdaging. In de periode heeft de Provincie Noord-Holland echter al voor 804ha aan fysieke projecten gesteund door HIRB-subsidies voor fysieke uitvoering. Daarnaast is PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van herstructureringsprojecten. In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna 41 miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geinvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in deze herstructureringen wordt geinvesteerd ligt nog enkele malen hoger, door cofinanciering van andere overheden en private investeringen. De 804 ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie van de voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA. Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regio op schema ligt om de herstructurerings-afspraken uit de uitvoeringsstrategie (totaal ha herstructureren voor 2020) te halen. Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRA transformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8 transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformaties spelen zich af in Zaanstreek-Waterland. Werkgelegenheid De Uitvoeringsstrategie is gebaseerd op de economische ambitie om de Metropoolregio Amsterdam te positioneren als Global Gateway, met een groei van de werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties als resultaat. Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen de daadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de gerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters. De werkgelegenheid in de MRA is per met 0,4% afgenomen tot banen. Absoluut bedroeg de afname ruim banen. In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, een banenverlies van bijna banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen, informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meeste werkgelegenheid verloren ( banen).

12 12 De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde: voor het eerst trad in 2012 een daling op ( banen). Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van de werkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantal arbeidsplaatsen per ha bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere te maken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen. Het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijventerreinen laat in de periode een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op de terreinen minder geproduceerd wordt.

13 1Inleiding

14 14 Cornelis Douwesterrein, Amsterdam

15 15 1 Inleiding Dit is de zesde editie van de Plabeka Monitor, met de meest recente feiten en cijfers over economische trends in de Metropoolregio Amsterdam en vraag en aanbod op kantoorlocaties, bedrijven- en haventerreinen. Deze editie heeft betrekking op het jaar 2012, met als peildatum De ontwikkelingen op de werklocaties worden vergeleken met de afspraken die door de gemeenten van de Metropoolregio Amsterdam zijn gemaakt en vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie Plabeka De Plabeka Monitor is gebaseerd op verschillende bronmateriaal. Een groot deel van de informatie over werklocaties wordt bij de deelnemende gemeenten opgevraagd in het kader van de IBIS-enquête. Daarnaast zijn er verschillende secundaire bronnen gebruikt, zoals het LISA werkgelegenheidsregister en Kantorenmonitor B.V. Voor een verantwoording zie de bronvermelding in de bijlagen. 1.1 Context Plabeka De Plabeka Monitor is een van de werklijnen van het Platform Bedrijventerreinen en Kantoren (Plabeka), een samenwerkingsverband van regionale en lokale overheden in de Metropoolregio Amsterdam. Plabeka is in 2005 opgericht, en maakt deel uit van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES). Aanleiding was de structurele leegstand van kantoren en de toename van verouderde bedrijventerreinen. Binnen Plabeka vindt de regionale afstemming plaats over de kwantiteit en kwaliteit van werklocaties. Het regionale werklocatiebeleid is vastgelegd in de Uitvoeringstrategie Plabeka Snoeien om te kunnen bloeien. Dit document is vastgesteld op de 3e PRES-conferentie van de Metropoolregio Amsterdam op 23 juni 2011, door de portefeuillehouders EZ van de 36 MRA-gemeenten, de provincies Noord-Holland en Flevoland en de Stadsregio Amsterdam. Er is tevens afgesproken om de gemaakte afspraken jaarlijks te monitoren. De afspraken zijn sindsdien bevestigd in besluiten van bestuurscolleges en gemeenteraden. is aan de afspraken van de Uitvoeringsstrategie voldaan?. Er worden overigens géén beleidsmatige conclusies getrokken in de Plabeka Monitor. Dit document geeft een beleidsneutraal overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopen jaar, en is een middel om het regionaal vestigingsplaatsbeleid te onderbouwen. 1.2 Leeswijzer De Monitor behandelt achtereenvolgens de economische situatie in de Metropoolregio en de ontwikkelingen op de verschillende soorten werklocaties. De hoofdstukindeling is als volgt: Hoofdstuk 2 gaat in op de werkgelegenheidsontwikkeling in de MRA, op werklocaties en daarbuiten; Hoofdstuk 3 behandelt de ontwikkelingen op de kantorenmarkt; Hoofdstuk 4 beschrijft de ontwikkelingen met betrekking tot de bedrijventerreinen; Hoofdstuk 5 gaat in op de zeehaventerreinen; en het slothoofdstuk hoofdstuk 6 behandelt de herstructurering op zowel bedrijvenen zeehaventerreinen. Daarnaast geven de verschillende bijlagen aanvullende achtergrondinformatie op terrein- en locatieniveau. Er is gekozen voor een opzet van de hoofdstukken waarin eerst de belangrijkste conclusies aan bod komen. Vervolgens worden de deelonderwerpen - zoals aanbod, vraag, leegstand en veroudering beschreven. Als besluit wordt ingegaan op de relatie van de gepresenteerde cijfers met de afspraken van de Uitvoeringsstrategie De jaarlijks verschijnende Plabeka Monitor is hier een uitvloeisel van. Monitoring draait vooral om het volgen van marktontwikkelingen: ontwikkelt de economie en de vraag naar werklocaties zich zoals we bij het ondertekenen van de Uitvoeringsstrategie verwachtten? Hoe verhoudt de feitelijke, gerealiseerde vraag zich tot de (modelmatige) vraagprognoses die zijn opgesteld? Ook gaat het om het nagaan van procesafspraken:

16 16

17 2 17 Werkgelegenheid

18 18 Schiphol-Centrum, Haarlemmermeer

19 19 2 Werkgelegenheid Uitvoeringsstrategie over economische ambitie MRA De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft een krachtige en dynamische economie. Deze is gebaseerd op een brede en diverse structuur, een sterke internationale oriëntatie en een goede naam en faam. Het is de ambitie van het Platform Regionaal Economische Structuur (PRES) om de Metropoolregio Amsterdam (MRA) structureel tot de top 5 van Europese Global Business Gateways te laten horen en aldus de economische motorfunctie voor Nederland te blijven vervullen. Het is een taak van de overheid om geschikte randvoorwaarden te creëren zodat de ruimtelijke dynamiek van bedrijven en instellingen (groei, krimp, verhuizing etc. en dus economische ontwikkeling) gefaciliteerd wordt. Om te blijven behoren tot de top 5 van Europese Metropoolregio s is het van belang om een gezond evenwicht te creëren tussen vraag en aanbod van werklocaties. Dit hoofdstuk staat stil bij de prestaties van de regionale economie in het in het afgelopen jaar. Ontwikkelingen in de regionale economie bepalen voor een groot deel de vraag naar werklocaties in de Metropoolregio. Deze prestaties staan sinds 2009 onder druk. De Uitvoeringsstrategie is gebaseerd op een aanzienlijke economische ambitie (zie boven) en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties. Daarom is meer inzicht in de verhouding tussen werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de daadwerkelijke uitgiften van terrein en opname van kantoormeters van groot belang. Aangezien cijfers van de ontwikkeling van de regionale economie nog niet beschikbaar zijn 3), concentreert de analyse zich in dit hoofdstuk op de ontwikkeling van de werkgelegenheid en het gebruik van werklocaties. 2.1 Belangrijkste feiten op een rij Bedrijfsverzamelgebouw Jacobbontiusplaats, Amsterdam De Uitvoeringsstrategie is gebaseerd op de economische ambitie om de Metropoolregio Amsterdam te positioneren als Global Gateway, met een groei van de werkgelegenheid en een daarbij passende raming van vraag naar werklocaties als resultaat. Het is in dat licht wenselijk om meer inzicht te verkrijgen in de verhouding tussen de daadwerkelijke werkgelegenheidsontwikkeling, het gebruik van werklocaties en de gerealiseerde uitgiften van terrein en opname van kantoormeters. De werkgelegenheid in de MRA is per met 0,4% afgenomen tot banen 4). Absoluut bedroeg de afname ruim banen. In Nederland nam de werkgelegenheid in dezelfde periode met 0,7% af, een banenverlies van bijna banen. De MRA doet het dus iets beter ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De werkgelegenheid nam op alle soorten werklocaties (kantoren, bedrijventerreinen, informele locaties) af. Absoluut ging op de kantoorlocaties de meeste werkgelegenheid verloren ( banen). De voorheen snelle groei van werkgelegenheid op informele locaties is ten einde: voor het eerst trad in 2011 een daling op ( banen). Er zijn grote regionale verschillen waarneembaar in de spreiding van de werkgelegenheid over de typen werklocaties (locatietypevoorkeur) en het aantal arbeidsplaatsen per ha. bedrijventerrein (terreinquotiënt). Dit heeft onder andere te maken met de verschillende aard van de bedrijvigheid op de terreinen. Het aantal arbeidsplaatsen per ha. op bedrijventerreinen laat in de periode een licht dalende trend zien. Dit betekent echter niet per definitie dat er op de terreinen minder geproduceerd wordt. 3) Deze zijn opgenomen in de jaarlijkse publicatie Economische Verkenningen van de Metropoolregio Amsterdam(EVMRA). Deze komt in 2013 na de Plabeka Monitor beschikbaar. 4) Vergeleken met de cijfers die in de vorige editie opgenomen zijn, is het totaal aantal banen echter hoger. Binnen de gebruikte LISA database heeft een correctie op de werkgelegenheidscijfers plaatsgevonden, die met terugwerkende kracht zorgt voor licht hogere aantallen banen in de MRA, en een afname van de werkgelegenheid in het laatste meetjaar.

20 20 Figuur 2.1 Werkgelegenheidsontwikkeling per deelregio, Banen Zaanstreek- Waterland Haarlem- IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland- Meerlanden Amsterdam Almere / Lelystad Figuur 2.2 Werkgelegenheidsontwikkeling op kantoorlocaties, Banen Zaanstreek- Waterland Haarlem- IJmond Zaanstreek- Waterland Gooi en Haarlem- IJmond Vechtstreek Amstelland- Meerlanden Gooi en Vechtstreek Amsterdam Amstelland- Meerlanden Almere Amsterdam / Lelystad Almere / Lelystad Zuidas, Amsterdam

21 Ontwikkeling werkgelegenheid Lichte daling werkgelegenheid, maar MRA presteert beter dan Nederland Per zijn er ruim banen 5) in de MRA, een afname van ruim banen ten opzichte van vorig jaar. De werkgelegenheid in de MRA is daarmee met 0,4% afgenomen. In Nederland gingen ruim banen verloren, een daling van 0,7%. De MRA doet het dus nog wel licht beter dan geheel Nederland. De grootste afnames in werkgelegenheid vond plaats in Amsterdam ( banen), waar in de voorgaande jaren juist de grootste banengroei had plaatsgevonden. Ook Almere-Lelystad verloor relatief veel banen ( banen). In Haarlem-IJmond is na een periode van teruggang de werkgelegenheid juist weer licht toegenomen. Zie ook figuur 2.1. Arenapark, Amsterdam Zuidoost De afname van werkgelegenheid vond op alle soorten locaties (bedrijventerreinen, kantoorlocaties, informele locaties) plaats. Er wordt achtereenvolgens stilgestaan bij de ontwikkelingen op kantoorlocaties, bedrijventerreinen (inclusief zeehaventerreinen) en overige (informele) locaties. Kantoorlocaties Per bedroeg het aantal banen op kantoorlocaties in de MRA De kantoorlocaties verloren van de 3 soorten locaties absoluut (-2.400) en relatief (-1%) de meeste banen. Opvallend is de daling in Amstelland-Meerlanden (-2.800) en de stijging in Amsterdam (+1.300). In Zaanstreek Waterland en Almere/Lelystad vonden ook substantieel banenverlies op kantoorlocaties plaats. Zie ook figuur 2.2. Bedrijventerreinen Op de bedrijventerreinen in de Metropoolregio daalde de werkgelegenheid met ruim banen tot (-0,5%). De werkgelegenheidsdaling op bedrijventerreinen was daarmee iets sterker dan in de MRA als geheel. Dit past in het beeld van de afgelopen jaren, waarin de werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen stagneerde en uitgiftes van nieuwe kavels sinds 2011 sterk teruggevallen zijn. Zie hiervoor ook hoofdstuk 4. De daling in banen was het sterkst in Amsterdam (-2.800) en Almere-Lelystad (-500). Opvallend genoeg steeg het aantal banen op de bedrijventerreinen in Amstelland- Meerlanden (+1.700) en Haarlem-IJmond (+350). Zie ook figuur 2.3. KPMG Hoofdkantoor, Amstelveen Overhoeks en IJdock, Amsterdam 5) LISA hanteert een definitie van grote (12+ uur per week) en kleine (minder dan 12 uur per week) banen. In dit geval gaat het om het totaal aantal banen, dus grote en kleine banen samen.

22 22 Figuur 2.3 Werkgelegenheidsontwikkeling op bedrijventerreinen (incl. zeehaventerreinen) per deelregio, Banen Zaanstreek- Waterland Haarlem- IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland- Meerlanden Amsterdam Almere / Lelystad Horeca op bedrijventerrein, Hilversum Figuur 2.4 Werkgelegenheidsontwikkeling op informele locaties, Banen Zaanstreek- Waterland Haarlem- IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland- Meerlanden Amsterdam Almere / Lelystad Oude Verkadefabriek, Zaandam

23 23 Informele locaties De werkgelegenheid in de MRA ligt voor ruim 59% op niet-werklocaties, ook wel informele locaties genoemd. De totale werkgelegenheid op informele locaties in de MRA bedroeg op ruim arbeidsplaatsen. De werkgelegenheid op informele locaties is per voor het eerst gedaald ( banen), nadat deze in de periode tot met ruim banen sterk was gegroeid. In de bij figuur 2.4 opgenomen tabel is te zien dat de daling in Amsterdam, Gooi- en Vechtstreek en Almere/Lelystad heeft plaatsgevonden, terwijl Amstelland-Meerlanden, Zaanstreek-Waterland en Haarlem-IJmond een lichte stijging noteerden. Media Park, Hilversum FloraHolland, Aalsmeer

24 24 Figuur 2.5 Locatietypevoorkeur werkgelegenheid, per deelregio, ) Zaanstreek- Waterland Haarlem- IJmond Gooi en Vechtstreek Amstelland- Meerlanden Amsterdam KantoorlocaIes Bedrijventerreinen Informele locaies Almere / Lelystad MRA 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Figuur 2.6 Terreinquotiënt (werkgelegenheid / ha) op bedrijventerreinen, Arbeidsplaats / ha Almere- Lelystad Amsterdam Amstelland- Meerlanden Gooi en Vechtstreek Haarlem - IJmond Zaanstreek- Waterland 6) N.B. in Almere/Lelystad zijn geen formele kantorenlocaties en is het werkgelegenheidsaandeel benaderd door de centrumgebieden tot kantoorlocaties te rekenen. Science Park, Amsterdam

25 Nadere analyse gebruik werklocaties Locatietypevoorkeur Tussen deelregio s blijken er aanzienlijke verschillen te bestaan in de spreiding van de werkgelegenheid over bedrijventerreinen, kantoorlocaties en informele locaties, zie figuur 2.5. Deze spreiding wordt ook wel de locatietypevoorkeur genoemd. In Almere/Lelystad en Amstelland-Meerlanden slaat een hoge aandeel werkgelegenheid op bedrijventerreinen- en kantoorlocaties neer terwijl in andere deelregio s juist het merendeel van de werkgelegenheid op informele locaties gevestigd is. In Zaanstreek- Waterland, Haarlem-IJmond en Gooi- en Vechtstreek zijn weinig formele kantoorlocaties, waardoor de locatietypevoorkeur voor dit soort terreinen daar laag is. Terreinquotiënt bedrijventerreinen Het terreinquotiënt geeft inzicht in het aantal arbeidsplaatsen per ha op bedrijven- en haventerreinen in de MRA. In figuur 2.6 is de ontwikkeling van de terreinquotiënten voor de verschillende deelregio s zichtbaar. De vele arbeidsplaatsen per ha in Gooi en Vechtstreek, en de relatief lage cijfers voor Amsterdam en Haarlem-IJmond springen in het oog. Deze verschillen zijn te verklaren door de diverse aard van de bedrijventerreinen in de deelregio s: in het Gooi kent o.a. het bedrijventerrein Mediapark een flink aantal kantoor (-achtige) gebouwen, wat in een hoog aantal arbeidsplaatsen per hectare resulteert. In Amsterdam kennen de havens een hoge ruimteproductiviteit maar relatief weinig arbeidsplaatsen. Hetzelfde geldt voor het TATA-steel terrein in Haarlem-IJmond. Almere en Lelystad bieden vaker dan gemiddeld plaats aan bedrijven met een grote ruimtevraag die op het oude land niet terecht kunnen. Over de jaren heen lijkt er sprake van een licht dalende trend. Het betekent echter niet per definitie dat de terreinen in 2012 minder intensief worden gebruikt dan in Door voortgaande optimalisering van productieprocessen neemt de noodzaak voor arbeid af, terwijl de productiviteit in termen van toegevoegde waarde wel kan toenemen. De ruimteproductiviteit (toegevoegde waarde per ha) kan zo op peil blijven of zelfs stijgen. De ruimteproductiviteit is mogelijk ook een interessante indicator van economische activiteit op een terrein. De Vaart, Almere

26 26

27 3Kantorenmarkt 27

28 28 Voormalig GAK-gebouw, Amsterdam

29 29 3 Kantorenmarkt In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontwikkeling van de regionale kantorenmarkt in Paragraaf 3.1 vat de belangrijkste bevindingen samen. De onderdelen kantooropname en kantoorgebruik (3.2), leegstand (3.3), nieuwbouw/transformatie (3.4) en resterende plancapaciteit komen daarna aan bod. In de afsluitende paragraaf (3.5) worden de recente ontwikkelingen op de kantorenmarkt afgezet tegen de in 2010 uitgevoerde vraagraming die aan de basis van de Uitvoeringsstrategie ligt. Daarnaast wordt inzicht geboden in de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie op het gebied van nieuwe kantoorplannen zijn gemaakt. 3.1 Belangrijkste feiten op een rij 2012 is het eerste jaar waarin de totale voorraad kantoren in de MRA aanzienlijk is geslonken. Per zijn er 13,7 mln. vierkante meters bvo kantoren in de MRA, ruim m² minder dan begin Er is zodoende sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA ( m²) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters ( m²). De trend van de snel stijgende absolute leegstand van kantoren is in 2012 eveneens tot een stoppen gebracht: op stonden 2,59 mln. vierkante meters kantoor leeg. Het percentage leegstaande kantoren is echter licht toegenomen. Het leegstandspercentage bedraagt nu 18,9% van de totale voorraad, tegen 18,7% per De leegstandspercentages zijn met name hoog in de deelregio s Almere-Lelystad (26,6%) en Amstelland-Meerlanden (24,7%). Amsterdam en Zaanstreek-Waterland hebben een leegstandspercentage van rond de 16%. De overige deelregio s Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bevinden zich qua kantorenleegstand rond het MRA-gemiddelde: respectievelijk 18,3% en 19,3%. Het gebruik van kantoren neemt verder af in de Metropoolregio. Per waren er m² kantoren minder in gebruik dan een jaar ervoor. De daling heeft zich sinds 2008 ingezet, en vindt in de gehele MRA plaats. 7) Onder de afspraken van de uitvoeringsstrategie ligt een vraagraming voor werklocaties in de MRA, in 2010 door Buck Consultants opgesteld. Het GG-scenario sluit aan op de beleidsambitie van de Metropoolregio om tot de top-5 stedelijke regio s van Europa te horen. In het GG scenario is tevens de schaalsprong Almere ( arbeidsplaatsen tot 2030) opgenomen. Teleport Sloterdijk, Amsterdam Ondanks het dalende kantoorgebruik zijn er in 2012 meer kantoormeters betrokken door een nieuwe huurder ( m² bvo) dan in Vooral in Amsterdam vonden meer kantoren een nieuwe gebruiker. Het verschil tussen het daadwerkelijke kantoorgebruik en de in 2010 voorspelde vraag naar kantoren 7) is groot en groeit nog steeds flink. Door de aanzienlijke hoeveelheid kantoren die in 2010, 2011 en 2012 getransformeerd is naar andere functies loopt de MRA op dit moment voor op de doelstelling uit de Uitvoeringsstrategie tot ,5 m² mln. bvo kantoor te transformeren of te slopen. De Uitvoeringsstrategie-afspraken wat betreft reductie van de plannen voor nieuwe kantoren (planvoorraad) worden nageleefd. In iedere deelregio bevindt de planvoorraad anno 2012 zich onder de Uitvoeringsstrategieniveaus. Eind 2012 heeft er een nieuwe aanscherping van de plannen voor nieuwe kantoren plaatsgevonden. Het voornemen van de deelregio s is om tot 1,06 mln. m² kantoorplannen te schrappen of door te schuiven tot na Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet (geheel) in de overzichten van de planvoorraad terug.

30 30 Figuur 3.2 Totale opname kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio x m2 bvo Almere / Lelystad Amstelland- Amsterdam Meerlanden Gooi en Vechtstreek IJmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland Media Park, Hilversum Figuur 3.1 Opname en ontwikkeling van het kantoorgebruik MRA ( ) Figuur 3.3 Netto ontwikkeling gebruik kantoren 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio x m2 bvo Totale opname (betrokken) ne;o ontwikkeling gebruik x m2 bvo Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland

31 Opname en uitbreidingsvraag 2011 Opname en ontwikkeling kantoorgebruik in de MRA In figuur 3.1 is zichtbaar dat de netto ontwikkeling van het gebruik van kantoren 8) in 2012 voor het vierde jaar op rij negatief is. Per waren er bijna vierkante meters kantoor minder in gebruik dan een jaar ervoor. De achtergronden van de daling van het netto kantoorgebruik zijn op basis van de beschikbare cijfers niet exact vast te stellen. Vele bedrijven moeten als gevolg van de aanhoudende crisis reorganiseren. Het is ook aannemelijk dat structurele ontwikkelingen zoals de (veronderstelde) intensivering van het gebruik van kantoorruimte, wat een daling van het aantal vierkante meters per arbeidsplaats tot gevolg heeft, een aanzienlijke invloed heeft. Ondanks de negatieve ontwikkeling in het gebruik van kantoren zijn er in 2012 weer iets meer kantoren betrokken dan in 2011, toen er een dieptepunt in opname werd bereikt. Het is waarschijnlijk dat deze dynamiek wordt veroorzaakt doordat er veel kantoorgebruikers een groter kantoorpand achterlaten om naar een kleinere locatie te verhuizen. In 2012 bedroeg de totale opname in de MRA m² bvo, wat niettemin nog steeds erg laag is vergeleken met de niveaus van 2007 en Opname en netto ontwikkeling gebruik per deelregio Uit figuur 3.2 blijkt dat het opnameniveau zich vooral in Amsterdam herstelt, met m² bvo betrokken kantoor in In Amstelland-Meerlanden en Gooi- en Vechtstreek blijven de opnameniveaus in de buurt van vorig jaar, terwijl in Almere/ Lelystad, Haarlem-IJmond en Zaanstreek-Waterland historisch lage opnamecijfers zijn gerealiseerd. Het netto gebruik van kantoren daalde in 2012 echter in alle deelregio s (figuur 3.3). Vergeleken met het slechte jaar 2011 laat Amsterdam niettemin herstel zien, terwijl Amstelland-Meerlanden ( m² bvo), Almere/Lelystad ( m²) en Haarlem- IJmond ( m²) een grotere daling meemaken. 8) In de bijlage is een definitielijst opgenomen, waar begrippen als opname en uitbreidingsvraag worden toegelicht. Zilverparkkade, Lelystad

32 32 Figuur 3.4 Spreiding kantorenvoorraad MRA ( ) (en absolute voorraad x1.000m2 BVO) Amsterdam (54%) Meerlanden (11%) Amstelland (9%) Gooi en Vechtstreek (8%) Zuid Kennemerland (5%) Almere (5%) Zaanstreek (3%) IJmond (2%) Lelystad (2%) Waterland (1%) Figuur 3.5 Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) t/m (MRA) x m2 bvo jan jan jan jan jan jan jan jan jan Zuidas, Amsterdam

33 33 Figuur 3.6 Leegstand kantoren (incl. voorverhuur) t/m per MRA-deelregio 3.3 Kantorenvoorraad en leegstand x m2 bvo Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond- Haarlem Zaanstreek - Waterland jan jan jan jan jan jan jan jan jan Omvang en spreiding voorraad De totale voorraad aan kantoren (de bestaande bouw) in de MRA was op ongeveer 13,7 miljoen m² bvo, zie figuur 3.4. Dit is voor het eerst lager dan het voorgaande jaar: de afname bedraagt m² bvo. Ruim de helft van het totaal aan kantoormeters (54%) is geconcentreerd in en rond Amsterdam, daarna volgt Amstelland- Meerlanden met 20%. Absolute leegstand daalt, leegstandspercentage stijgt De stijging van de absolute leegstand in de MRA zichtbaar in figuur 3.5 is in 2012 tot stilstand gebracht en daalde zelfs licht naar een niveau van m² op , een fractie minder dan begin Omdat de gehele kantorenvoorraad in de MRA in 2012 ook (en sneller) kromp is het leegstandspercentage echter toegenomen tot 18,9% van de totale voorraad, tegen 18,7% begin Figuur 3.7 Ontwikkeling kantoorgebruik & leegstand MRA (x m2 BVO) De meeste leegstaande kantoormeters zijn nog steeds in Amsterdam te vinden, al neemt het aandeel van Amsterdam in het MRA-totaal af (van 49% begin 2012 naar 46% begin 2013) en liep ook het absoluut aantal leegstaande meters terug met m² bvo. Dit is mede het gevolg van de groei van het aantal transformatie-initiatieven en een teruglopende oplevering van nieuwbouw. In de andere deelregio s Zaanstreek Waterland uitgezonderd - groeide de leegstand zowel absoluut als relatief. In Almere/ Lelystad groeide de leegstand absoluut het hardst ( m²), gevolgd door Gooi en Vechtstreek ( m²) jan jan jan jan jan jan jan jan jan leegstand in gebruik Groei leegstandspercentage door dalend kantoorgebruik Hoewel de groei van de absolute leegstand in de MRA is gestopt is het leegstandspercentage wederom toegenomen. In figuur 3.7 wordt de transitie van de kantorenmarkt van een groeimarkt naar een vervangingsmarkt duidelijk zichtbaar. Tussen 2005 en 2009 groeide de kantorenvoorraad en het kantoorgebruik. Sinds begin 2009 is het kantoorgebruik echter met ruim m² gedaald, terwijl de voorraad kantoren tot begin 2012 doorgroeide. Daardoor steeg de absolute leegstand. In 2012 daalde zowel het kantoorgebruik als de voorraad, wat resulteert in een licht lager aantal leegstaande meters per

34 34 Het percentage leegstaande kantoormeters ten opzichte van het totaal daalt echter (voorlopig) nog niet, en komt voor de gehele MRA uit op 18,9%. Almere-Lelystad en Amstelland-Meerlanden kennen hoge en nog stijgende leegstandspercentages, respectievelijk 26,6% en 24,4% per Gooi en Vechtstreek en Haarlem-IJmond bewegen zich qua leegstandspercentage rond het MRA-gemiddelde, maar kennen wel een snellere stijging dan de Metropoolregio als geheel. Amsterdam en Zaanstreek- Waterland hebben een leegstandspercentage van rond de 16%, wat voor Amsterdam ten opzichte van begin 2012 een daling van 1 procentpunt betekent. Figuur % Leegstandspercentages kantoren per MRA-deelregio (in % van de totale bestaande voorraad (leegstand incl. voorverhuur) 25% 20% Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam % Gooi en Vechtstreek 15% Ijmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland 10% Metropoolregio 5% 0% jan jan jan jan jan jan jan jan jan Zakencentrum, Almere

35 Nieuwbouw en transformatie Kantoortransformaties in de Metropoolregio Amsterdam Transformatie en onttrekking Nu het kantoorgebruik al langere tijd dalende is, wordt voor steeds meer leegstaande kantoren transformatie een financieel haalbaar en wenselijk alternatief. Sinds 2010 bevindt de hoeveelheid kantoortransformaties zich op een hoog niveau. respectievelijk m² (2010), m² (2011) en m² (2012). Deze kantoormeters zijn (in potentie 9) aan de markt onttrokken door transformatie naar een andere bestemming zie ook figuur 3.9. Bij relatief veel gerealiseerde transformaties gaat het om de ontwikkeling van kantoren naar hotels, al komt de ombouw van kantoren tot appartementen en broedplaatsen voor startende bedrijven ook voor. Zie het kader voor voorbeelden van gerealiseerde en geplande transformaties. De MRA ligt met de huidige hoeveelheid van transformaties voor op de transformatieambitie in de Uitvoeringsstrategie. Die voorziet tot 2020 een opgave om 1,5 mln m² kantoormeters te transformeren of te slopen. Rembrantparkgebouw Voormalig GAK-gebouw Saldo nieuwbouw en onttrekking Er is sprake van een duidelijke trendbreuk in de netto ontwikkeling van de voorraad kantoren in 2012: de transformatiehoeveelheid in de MRA ( m²) overtrof de hoeveelheid opgeleverde nieuwe kantoormeters ( m²). De voorraad kantoren in de MRA is daarom per ruim kleiner (saldo m²). De transformatie of sloop van kantoren vindt in alle deelregio s plaats. Naast Amsterdam ( m² aan voornemens tot transformatie of sloop) zijn er in 2012 relatief veel initiatieven in Amstelland-Meerlanden ( m²) en Haarlem-IJmond ( m²) geweest. Zie ook figuur Doorzettende daling nieuwbouw De sterke daling in de opgeleverde kantoren in de MRA (rechts in figuur 3.11) hangt samen met een al eerder ingezette daling van het aantal kantoormeters dat in aanbouw wordt genomen. Deze is sinds januari 2009 samenhangend met de kredietcrisis voor een groot deel tot stilstand gekomen. Waar op nog ruim m² kantoren in aanbouw waren, was dit op nog m². De belangrijkste Transformatie in Amsterdam: Rembrandtparkgebouw (links) kreeg hotel- en onderwijsfunctie en voormalig GAK-gebouw (rechts) wordt tot appartementencomplex verbouwd Amsterdam herbergt de grootste kantorenvoorraad, de meeste leegstaande kantoormeters en weet ook het merendeel van de kantoortransformaties te realiseren. Opvallende in de afgelopen jaren gerealiseerde transformaties zijn het Rembrandtparkgebouw ( m2 bvo) aan de Staalmeesterslaan waar het Ramada Apollo Hotel en een vestiging van de Haagse Hotelschool zijn gehuisvest. Daarnaast wordt het voormalige GAK-gebouw van m2 bvo getransformeerd tot startersen studentenappartementen. In Amstelland-Meerlanden is in 2012 relatief veel kantoor getransformeerd. Zo werd bijvoorbeeld m2 kantoor omgezet naar (grotendeels) hotels in Beukenhorst West en Schiphol Rijk. De aanstaande transformatie van de relatief jonge Molenwerf-gebouwen naar luxe appartementen in Amsterdam-West toont aan dat de markt voor transformaties in Amsterdam steeds volwassener wordt, en dat ook voor de recentere bouw transformatie financieel bereikbaar wordt. 9) Het betreft gerealiseerde transformaties en voornemens daartoe. Zie voor een uitgebreide toelichting de bijlage

36 36 Figuur Voorraadontwikkeling kantoren MRA (x1.000 m2 BVO) aanbouwlocaties waren de Zuidas, Westerdokseiland, Oostelijke Handelskade (allen Amsterdam) en Schiphol-Centrum (Amstelland-Meerlanden) nieuwbouw / opgeleverd Overigens kan het beeld uit figuur 3.11 vragen oproepen, omdat er voor de meeste jaren meer kantoren in aanbouw lijken te zijn dan het volgende jaar opgeleverd. Dit komt omdat de aanbouwtijd vaak meer dan 1 jaar bedraagt en dezelfde kantoormeters in aanbouw dus enkele jaren in de registraties terug kunnen komen, maar slechts 1x opgeleverd worden. 100 func=ewijziging / sloop saldo (ontwikkeling voorraad) Figuur 3.10 Initiatieven transformatie kantoren (x m2), naar deelregio Gooi & Vechtstreek Haarlem- IJmond Amstelland- Meerlanden Amsterdam Zaanstreek- Waterland Almere / Lelystad Figuur 3.11 Oplevering en in aanbouw genomen nieuwbouw kantoren t/m (MRA) x m2 bvo Kantoorruimte in aanbouw Opgeleverde nieuwbouw (in jaar ervoor) jan jan jan jan jan jan jan jan. 2013

37 Relatie met Uitvoeringsstrategie In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de relatie tussen de ontwikkelingen op de kantorenmarkt van 2012 en de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd. Grote en groeiende discrepantie met vraagraming De feitelijke ontwikkeling van de economie en de vraag naar werklocaties is al jaren duidelijk anders dan de verwachtingen en ambities ten tijde van de formulering van de Uitvoeringsstrategie In de vraagraming die aan de Uitvoeringsstrategie ten grondslag ligt wordt in beide scenario s (hoog scenario Global Gateway en referentiescenario Transatlantic Market) uitgegaan van een groei van het kantoorgebruik. De feitelijke ontwikkeling betekent dat er een inmiddels grote en nog steeds groeiende discrepantie met de raming optreedt, zoals zichtbaar is in figuur 3.12 Figuur 3.12 Ontwikkeling gerealiseerde uitbreidingsvraag kantoren t.o.v. vraagraming x m2 bvo Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitbreidingsvraag kantoren volgens referendescenario (TM) Feitelijke uitbreidingsvraag Natuurlijk heeft de aanhoudende crisis waarin we ons bevinden een aanzienlijke drukkende werking op het gebruik van kantoren grote bedrijven en instanties in de MRA reorganiseren en bezuinigen op huisvesting. Daarnaast zijn er echter structurele componenten aan te wijzen: trends als het nieuwe werken hebben zich vertaald in een structurele daling van het aantal kantoormeters per arbeidsplaats en het kantoorgebruik als geheel. Meer inzicht in deze gebruiksdynamiek krijgen is een opgave voor de nabije toekomst. Transformatieopgave Uitvoeringsstrategie en realisatie In de uitvoeringsstrategie is tot 2020 transformatie dan wel sloop voorzien van 1,5 mln m2 kantoren, wat m2 per jaar inhoudt. Het totaal van (voorgenomen) transformatie en sloop van kantoormeters bedraagt m2 in de periode tot Qua transformatie van kantoren loopt de MRA dus voor op schema. Afspraken uitvoeringsstrategie kantoren : Reductie planaanbod met 1,8 mln m² bvo Om het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen dienen er minder plannen tot ontwikkeling gebracht te worden. Deze opgave hebben de deelregio s in de actualisering van de Uitvoeringsstrategie ter hand genomen. Stimuleren van transformatie van 1,1 mln m² bvo voor 2020 De opgave ligt in het terugbrengen van de leegstand door het uit de markt nemen/ transformeren van de 1,1 mln m² aan incourante kantoorpanden die de MRA momenteel telt. De kantorenmeters worden onttrokken door een functiewijziging naar bijvoorbeeld hotel, (studenten)woningen, etc. Bevorderen herontwikkeling van 1,5 mln m² bvo (sloop-nieuwbouw op zelfde locatie) tot 2020 Voor de noodzakelijke verversing van de voorraad is het essentieel dat er voldoende herontwikkelingsinitiatieven worden genomen door eigenaars van bestaand vastgoed. Tot 2020 gaat het om 1,5 mln m² bvo. Aanvullende sloop-/transformatieopgave van 0,4 mln m² bvo tot 2020 De aanvullende transformatieopgave (door het achterlaten van verouderde panden en nieuwbouw van die bedrijven op uitbreidingslocaties) bedraagt circa m² bvo voor het tijdvak Dit komt bovenop de transformatieopgave die er nu al ligt voor de reeds aanwezige structurele leegstand.

38 38 Aanvullende planreductie 2012 In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat nog m² aan planaanbod van kantoren moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na 2020 om de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode te kunnen realiseren. In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering van kantoren tot 2020 nog verder aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de 4e PRESconferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog tot 1,06 mln. m² bvo kantoormeters te schrappen of uit te faseren tot na Deze aanscherping waaraan de deelregio s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 3.1. Op dit moment worden de plannen uitgewerkt op gebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers (tabel 3.3) zichtbaar. Tabel 3.1 Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod (x1.000 m 2 bvo) Vraag * Uitvoeringsstrategie Aanbod ** Match = te reduceren planaanbod Resultaat redeneerlijnen voorgenomen reductie planaanbod Almere-Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam ***415 Gooi- en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland Metropoolregio totaal * Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario inclusief 5% frictie leegstand in 2020 ** Aanbod bestaande uit planvoorraad in duizend m 2 plus courante leegstand *** Voorgenomen reductie voor de hele periode tot Onderscheid tussen en moet nog worden gemaakt; redeneerlijn nog in ontwikkeling Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012 Reductie planvoorraad kantoren per deelregio De reductie van de planvoorraad kantoren met 1,8mln m² BVO, zoals vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie, leidt tot een planvoorraad van 2.75 mln m² van 2010 tot Op het peilmoment van de Uitvoeringsstrategie was er tevens m² in aanbouw, die ook meegenomen is in de totaalberekening. Zie ook tabel 3.2. De deelnemende gemeenten hebben zich gecommitteerd om deze planvoorraden als bovengrens te respecteren bij hun planvorming. Tabel 3.2 Vastgestelde planvoorraad kantoren Uitvoeringsstrategie per In aanbouw Planvoorraad Planvoorraad in aanbouw Planvoorraad Planvoorraad Totaal Planvoorraad + in aanbouw Gooi en Vechtstreek Haarlem-IJmond Amstelland-Meerlanden * * Amsterdam Zaanstad-Waterland Almere-Lelystad Totaal MRA * inclusief nog te schrappen kantoormeters in planvoorraad Amstelland In tabel 3.3 is zichtbaar hoe de stand van de planvoorraad per zich verhoudt tot de Uitvoeringsstrategie. Om een goed vergelijk tussen de vastgelegde planvoorraad in de Uitvoeringsstrategie (ingangsdatum ) en de huidige planvoorraad opgegeven door de MRA-gemeenten (monitor, peildatum ) te kunnen maken, zijn de kantoren die op in aanbouw waren en na in de tussentijd tijd gerealiseerd zijn meegenomen in de vergelijking tussen beide meetmomenten. Op zijn er nog m² kantoren in aanbouw, en in de jaren 2010, 2011 en 2012 is het totaalsaldo van opleveringen ( m² bvo) en onttrekkingen ( m² bvo) m² geweest. De totale planvoorraad bedraagt per m² bvo.

39 39 Tabel 3.3 Planvoorraad kantoren Monitor stand deelregio s is sprake van een lichte daling van de planvoorraad ten opzichte van de Uitvoeringsstrategie. Opgeleverd ( 10, 11, 12) Transformaties / sloop ( 10, 11, 12) In aanbouw Planvoorraad tot 2020 Planvoorraad tot 2020 inclusief realisaties* Planvoorraad Planvoorraad Totaal gerealiseerd + planvoorraad t/m 2040 In de aanvullende planreductie van eind 2012 is becijferd dat er nog eens m2 bvo moet worden geschrapt of moet worden doorgeschoven tot na 2020 om een betere verhouding van vraag en aanbod te kunnen realiseren. De Plabeka-gemeenten hebben toegezegd om meer te reduceren, tot 1,06 mln. m2 bvo. Zie hiervoor tabel 3.2, 3e kolom. Uit tabel 3.3 blijkt dat deze reducties per nog niet terugkomen: in de volgende jaargangen zal de planvoorraad wel duidelijk lager moeten uit gaan komen. Gooi & Vechtstreek Haarlem- IJmond Amstelland- Meerlanden E= A B C D F G H= D+E+F A+B+C+D Amsterdam ** Zaanstreek Waterland Almere / Lelystad Totaal MRA * saldo opgeleverd + transformaties 2010, 2011 en 2012 en kantoren in aanbouw ** planvoorraad Amsterdam is op basis van een aangescherpte monitoring van geplande, o.a.private kantoorplannen. Hierdoor valt de planvoorraad per aanmerkelijk hoger uit dan voorheen. Amsterdam is voornemens deze planvoorraad op korte termijn terug te brengen. Hoewel er verschillende nuanceringen bij de tabellen gemaakt kunnen worden 10), wordt duidelijk dat het totaal van planvoorraad, realisaties en in aanbouw zijnde kantoren ook in 2013 onder de totale planvoorraad van de Uitvoeringsstrategie blijft. De afname van planvoorraad geldt voor de periode tot In de periode tot 2030 is het aantal te ontwikkelen kantoormeters hoger dan ten tijde van de Uitvoeringsstrategie, onder andere omdat er plannen van vóór 2020 zijn uitgesteld tot na die datum. Voor de periode na 2030 staan nauwelijks toevoegingen van kantoormeters gepland. Met enige reserve kan geconcludeerd worden dat de deelnemende gemeenten uitvoering geven aan de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd. In alle 10) O.a. de opgegeven transformaties en onttrekkingen zijn voornemens en nog niet (altijd) gerealiseerd, en kunnen dus het beeld ietwat vertekenen. Daarnaast maken de transformaties in principe deel uit van de ambitie ter transformatie van kantoren en niet van de reductie van de planvoorraad, maar zijn deze als onderdeel van de voorraadontwikkeling wel meegerekend in deze tabel

40 40

41 4 41 Bedrijventerreinen

42 42 Westrandweg, Amsterdam

43 4 Bedrijventerreinen 43 Dit hoofdstuk behandelt de ontwikkelingen op bedrijventerreinen in de MRA in 2012, en gaat specifiek in op de uitgiften van nieuw bedrijventerrein (4.2), de bedrijfsruimtemarkt (4.3) en de uitgiften op gemengd-plus terreinen (4.4). In de slotparagraaf 4.5 worden de kwantitatieve afspraken uit de Uitvoeringsstrategie weergegeven en worden de gerealiseerde uitgiften afgezet tegen de vraagprognose uit de Uitvoeringsstrategie. Daarnaast wordt er inzicht geboden in de plancapaciteit. 4.1 Belangrijkste feiten op een rij Het in de MRA gerealiseerde uitgifteniveau in ,9 ha is vergeleken met de periode zeer laag, en is nog een fractie lager dan de uitgiften in Het merendeel van de uitgiften vond plaats in Flevoland en Haarlem-IJmond. In Almere / Lelystad werd 5,3 ha uitgegeven, in Haarlem-IJmond 3,0 ha. De bedrijfsruimtemarkt was in 2012 minder in beweging dan in 2011: m² bedrijfsruimte werd verhuurd of verkocht. Indicatief betekent een transactievolume van m², (omgerekend naar ha bij een FSI 11) van 0,7) ongeveer ha aan transacties op bestaande bedrijven-terreinen. Het aanbod aan bedrijfsruimten was lager dan in 2011: 1,4 mln. m². Het aanbod is in vrijwel alle deelregio s gedaald, behalve Zaanstreek-Waterland. Dit betekent overigens niet per definitie dat de leegstand op bedrijventerreinen afgenomen is. In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen, voor een totaal van 8,2 ha. In drie van de gevallen is bekend dat de uitgiften ook daadwerkelijk gedaan zijn aan bedrijven in de hoge milieucategorie. De totale uitgifte van bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en blijft al 3 jaar achter bij het door de regio gehanteerde Global Gateway scenario - ook het terughoudende (TM) scenario had hogere uitgiften voorzien voor de afgelopen jaren. De planvoorraad aan bedrijventerreinen blijft binnen de grenzen die daarvoor in de Uitvoeringsstrategie gesteld zijn. Eind 2012 is besloten tot een verdere aanscherping van de planvoorraad bedrijventerreinen. Het voornemen van de deelregio s is om tot 210 ha bedrijventerrein te schrappen uit de planvoorraad of door te schuiven tot na Omdat deze aanscherping nog per locatie moet worden doorgevoerd, komt deze nog niet in de overzichten van de planvoorraad terug. 4.2 Uitgifte bedrijventerreinen 2011 Ook de uitgiften van nieuwe bedrijventerreinen staan door de aanhoudende economische tegenwind onder druk. Vergeleken met de historische reeks uitgiften van bedrijventerreinen in de MRA is het gerealiseerde uitgifteniveau van nieuwe kavels in 2012 (13,9 ha) zeer laag. Na 2011 is 2012 het tweede jaar waarin de uitgiften in de gehele MRA sterk achterblijven op het historische gemiddelde van ruim 40ha per jaar. Daarbij moet aangetekend worden dat de zeer hoge niveaus van 2000 en 2001 in de MRA nooit meer gehaald zijn en het daarmee gemiddelde enigszins vertekent. Her-uitgifte van bestaande kavels worden overigens niet tot de uitgiften gerekend zoals weergegeven in figuur 4.1. Deze vallen onder de transacties in bedrijfsruimten, die worden uitgedrukt in m² bvo. Grootste uitgifte in Flevoland De grootste oppervlakte bedrijventerrein werd in 2012 in Almere / Lelystad (5,3 ha netto) uitgegeven, daarna volgen Haarlem-IJmond (3,0 ha), Gooi- en Vechtstreek (2,3 ha), Amstelland-Meerlanden (1,8 ha) en Amsterdam (1,5 ha). In Zaanstreek-Waterland waren er in 2012 geen uitgiften. Zie ook figuur 4.2. Alle uitgiften waren relatief kleinschalig en bleven onder de 2 hectare. Op Lage Kant in Almere werd 1,9 ha uitgegeven. In Hilversum was er een uitgifte van 1,8 ha, terwijl op Polanenpark 1,7 ha en op Schiphol Logistics Park 1,55 ha werd uitgegeven. In figuur 4.3 is zichtbaar dat Almere/Lelystad ook historisch gezien vaak het hoogste uitgifteniveau realiseert in de MRA. In Gooi- en Vechtstreek, waar sinds 2000 relatief weinig wordt uitgegeven, zijn de laatste 2 jaar wel in het oog springende uitgiften geweest. 11) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein

44 44 Figuur 4.1 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2000 t/m 2012 Figuur 4.3 Cumulatieve uitgifte bedrijventerreinen 2000 t/m 2012 per deelregio per jaar Ne#o uitgi*e in ha '00 - '12 Uitgi%e in ne)o ha Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland Figuur 4.2 Uitgifte bedrijventerreinen MRA 2005 t/m 2012 (netto ha) Zaanstreek- Waterland Ijmond- Haarlem Gooi en Vechtstreek Amsterdam Amstelland- Meerlanden Almere / Lelystad Autoboulevard Westpoort, Amsterdam

45 De markt voor bedrijfshuisvesting Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRA In deze paragraaf staat niet de uitgifte van bedrijfskavels voor nieuwbouw centraal, maar juist het aanbod en bruto ingebruikname (transacties) van bedrijfspanden, vooral op reeds bestaande bedrijventerreinen. Aangezien de overheid geen directe invloed heeft op markttransacties van bedrijfsmatig vastgoed, hebben de Plabeka-partners op dit onderdeel geen concrete afspraken gemaakt. De cijfers in deze paragraaf geven Plabeka echter wél aanvullend inzicht in de ontwikkelingen op bestaande terreinen, onder andere op het gebied van ruimtelijk economische dynamiek en het aanbod van bedrijfspanden. Dit laatste is van invloed op de omvang van de planvoorraad. De bedrijventerreinenmarkt is minder inzichtelijk dan de kantorenmarkt. De landelijke vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt worden alom als betrouwbare bronnen gezien. Net als in de vorige monitorrapportages is op basis van een inventarisatie van gegevens uit de vakbladen PropertyNL en Vastgoedmarkt een overzicht samengesteld waardoor indicatief inzicht wordt verkregen in de omvang en ontwikkeling in de bedrijfsruimtemarkt in de Metropoolregio (zie figuur 4.4). Deze cijfers betreffen de geregistreerde transacties van panden op zowel bedrijventerreinen, zeehaventerreinen als ook solitair en/of in woonwijken gelegen scherp gedaald is tot 1,4 mln m². De afname van het aanbod staat overigens niet gelijk aan een afname van de leegstand op bedrijfspanden: de panden kunnen nog steeds in gebruik zijn. Het is daarnaast mogelijk dat veel eigenaren hun aanbod van de markt gehaald hebben 13). Transacties en aanbod per deelregio Figuur 4.5 biedt een beeld van de regionale spreiding in de transacties in De transacties daalden vooral sterk in Amstelland-Meerlanden (-69%), terwijl Almere- Lelystad en Gooi en Vechtstreek stijgende transactieniveaus lieten zien. Het grootste transactievolume vond plaats in Amsterdam ( m²). Het aanbod bedrijfsruimten in de MRA van 1,4 mln. m² bevindt zich vooral in Amsterdam ( m²). Het aanbod is in vrijwel alle deelregio s gedaald, behalve Zaanstreek- Waterland. Hier steeg het aanbod tot ruim m². Figuur 4.4 Transacties en aanbod van bedrijfsruimten in de MRA 2005 t/m Ontwikkeling transacties en aanbod in de MRA In 2012 werd m² bedrijfsruimte verhuurd of verkocht aan een nieuwe eindgebruiker (figuur 4.4). De bedrijfsruimtemarkt was daarmee minder in beweging dan in 2011, toen nog ruim m² aan transacties werd geregistreerd. Vastgoedmarkt en PropertyNL noteerden over de periode een gemiddelde van m² aan transacties per jaar. Het niveau van 2012 ligt daar dus ruim onder. Indicatief betekent een transactievolume van m², (omgerekend naar ha bij een FSI 12) van 0,7) ongeveer ha aan transacties op bestaande bedrijventerreinen. Gezien de beperkte uitgifte van nieuwbouwkavels in 2012 heeft een groter deel van de ruimtelijk economische dynamiek plaatsgevonden in bestaande bedrijfsgebouwen. m2 vvo Transacties in dat jaar Aanbod in dec. van dat jaar ) Floor space index: indicator voor de dichtheid van bebouwing van een terrein 13) Overigens biedt de meetmethode via Vastgoedmarkt/PropertyNL ook geen 100% dekking van alle aangeboden panden

46 46 Figuur 4.5 Transacties bedrijfsruimte 2005 t/m 2012 per MRA-deelregio m2 vvo Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland Figuur 4.6 Aanbod bedrijfsruimte t/m per MRA-deelregio m2 vvo Jan Jan Jan Jan Jan Jan Jan Jan Jan Almere / Lelystad Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek IJmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland Lassie-silo en pakhuizen, Westerveer, Wormerland

47 Situatie op gemengd plus terreinen Tabel 4.1 Uitgiften op hoge-milieucategorie-terreinen (bedrijven én haventerreinen) Vestigingsruimte voor de zware industrie is beperkt in de MRA. In de Uitvoeringsstrategie is vastgesteld dat het tekort aan gemengd plus terreinen in 2040 is teruggebracht van 240 ha tot 135 ha aan fysieke ruimte in Afgaande op de vraagraming ontstaan er voor 2020 toch tekorten in drie deelregio s: Zaanstreek- Waterland (-11 ha), Amsterdam (-10 ha) en Gooi en Vechtstreek (-24 ha). Daarnaast blijkt uit onderzoek van de provincie Noord-Holland dat de beperkte milieuruimte een belemmerende rol kan spelen bij de uitgifte van een aantal terreinen in het Noordzeekanaalgebied. In hoeverre dit ook voor gemengd-plus terreinen geldt die niet tot de haven behoren, is onduidelijk. Gezien de voorziene tekorten is besloten de situatie op gemengd-plus terreinen nauwlettend te monitoren met name wat betreft de uitgiften en in hoeverre deze daadwerkelijk aan bedrijven uit hogere hindercategorieën gedaan zijn. In 2012 hebben 8 uitgiften in de MRA plaatsgevonden op terreinen die hoge milieucategorieën kunnen herbergen. Zie tabel 4.1. Gemeente Locatie Segment Uitgifte 2012 in ha Uitgegeven aan bedrijf met activiteiten milieucategorie ( 4, 5 of 6)? Haarlemmerliede Polanenpark Modern gemengd / gemengd-plus 1,7 Nee Amsterdam Amerikahaven Zuidoost (havengerelateerd) Almere Stichtsekant Gemengd plus, transport en distributie Amsterdam Amsterdam Mercuriushaven (Havenger.) Amerikahaven Noordwest Almere De Vaart VI Modern gemengd/ gemengd plus Amsterdam Amsterdam Mercuriushaven (kadegebonden) Cornelis Douwesterrein Havengerelateerd 1,5 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf. 1,2 Nee Havengerelateerd 1,0 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf. Havengerelateerd 0,9 Onbekend 0,8 Nee Kadegebonden 0,8 ja, uitgiften t.b.v. uitbreiding zittend bedrijf. Gemengd-plus 0,3 Onbekend TOTAAL 8,2 ha Fokker Business Park, Haarlemmermeer

48 Relatie met Uitvoeringsstrategie Deze paragraaf legt de verbinding met de afspraken die in de Uitvoeringsstrategie en de (markt)ontwikkeling. Er wordt stilgestaan bij de kwantitatieve afspraken die in de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd (zie kader), de ontwikkeling van de feitelijke uitbreidingsvraag ten opzichte van de vraagraming die aan de basis ligt van de Uitvoeringsstrategie-afspraken en daarnaast wordt geanalyseerd of de planvoorraden voor de deelregio s in overeenstemming zijn met deze eerder gemaakte afspraken. Belangrijkste afspraken Uitvoeringsstrategie Reductie planaanbod bedrijventerreinen met 514 ha Het resultaat van deze Uitvoeringsstrategie is dat er in de MRA in totaal voor 514 ha planaanbod bedrijventerreinen wordt geschrapt of uitgefaseerd tot na De deelregio s met de grootste overschotten hebben hun planvoorraad aan bedrijventerreinen teruggebracht: - Amstelland-Meerlanden met 330 ha; - Almere-Lelystad met 149 ha; - Zaanstreek-Waterland met 36 ha. Er zijn voornamelijk zachte plannen geschrapt of gefaseerd tot na In vrijwel alle deelregio s zijn vraag en aanbod tot 2040 door de reductie meer in evenwicht gekomen. Tekort gemengd plus in 2040 teruggebracht met 110 ha Milieuruimte en vestigingsruimte voor de zware industrie zijn een schaars goed in de MRA. Voorafgaand aan deze Plabeka-exercitie was in de uitgangssituatie sprake van een tekort van 240 ha gemengd plus terrein tot 2040 (niveau planaanbod uitgangssituatie: 140 ha). Als onderdeel van deze nieuwe Uitvoeringsstrategie is met name in Flevoland 110 ha extra ruimte gereserveerd voor dit type terrein. In totaal is het aanbod gemengd plus tot 2040 nu 250 ha, waardoor het voorziene tekort is teruggelopen van 240 ha tot 135 ha fysieke ruimte in Aanvullende planreductie 2012: 210 ha In de Uitvoeringsstrategie is berekend dat, voor de beoogde optimale balans tussen vraag en aanbod in de periode nog 335 ha aan plannen voor bedrijventerreinen moet worden geschrapt of worden doorgeschoven tot na In 2012 is er per deelregio geïnventariseerd waar de programmering tot 2020 nog verder Bedrijfsgebouw, Zaanstad

49 49 aangescherpt kan worden. Eind 2012 is op de PRES-conferentie daarop besloten om aanvullend op de Uitvoeringsstrategie nog 210 ha bedrijventerrein te schrappen of uit te faseren tot na Deze aanscherping waaraan de deelregio s zich gecommitteerd hebben is zichtbaar in tabel 4.2. Op dit moment worden de plannen uitgewerkt op gebiedsniveau. Hierdoor is de daling van de planvoorraad nog niet geheel in de cijfers (tabel 4.3) zichtbaar. Tabel 4.2 Voorgenomen aanvullende reductie planaanbod Vraag * Uitvoeringsstrategie Aanbod Match = uit te stellen na 2020 Resultaat redeneerlijnen voorgenomen reductie Almere-Lelystad Amstelland-Meerlanden **50 Amsterdam Gooi- en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland Metropoolregio totaal * Vraagraming gebaseerd op Global Gateway-scenario ** Vanwege juridisch planologische redenen en ontwikkelingscontracten met derden heeft het verder faseren in de deelregio AM op dit moment verregaande consequenties. Daarnaast betreft het deels de A4 Zone west (ACT) waar een voor de regio specifiek segment wordt gerealiseerd. Inzet is wel om de voorraad aan bouwrijpe locaties af te stemmen op de vraag en op termijn de rechten voor locaties die niet tot ontwikkeling worden gebracht uit de juridisch planologische voorraad te halen. Bron: Eindrapport Plabeka werklijn programmering, 2012 Aanhoudend lagere uitgiften dan voorzien in vraagraming De totale uitgifte van droge bedrijventerreinen is in 2012 veel lager dan het langjarige gemiddelde en de prognose van de vraag, zie ook figuur 4.7. Het in de Uitvoeringsstrategie vastgestelde Global Gateway scenario 14) gaat voor de periode uit van een jaarlijkse uitgifte van 64 ha netto per jaar, 39 ha voor de periode en 29 ha voor de periode Geconcludeerd moet worden dat de uitgiften behoudens 2010 sterk achterblijven op de vraagraming. Figuur 4.7 Ne#o ha Behoefteraming vs. feitelijke uitgifte bedrijventerreinen (MRA) Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens hoogste scenario (GG) Prognose jaarlijkse uitgi:e volgens referenbescenario TM Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e ) Zie bijlage voor beschrijving van de scenario s uit de vraagraming Bedrijfsgebouw, Purmerend

50 50 De geconstateerde discrepantie met de vraagraming volgens het Global Gateway scenario geldt vooral voor Flevoland. Opgemerkt moet worden dat het Global Gateway scenario om twee redenen vooral in Flevoland leidt tot een vraag naar bedrijventerreinen: 1. Er is uitgegaan van de Schaalsprong Almere, die neerkomt op extra arbeidsplaatsen in Flevoland in de periode Er is in Flevoland gerekend met een meer ruimte-extensieve invulling van de bedrijventerreinen. Een doortrekking van de huidige verschillen in ruimtegebruik tussen Flevoland en de rest van de MRA. Monitoring planaanbod totaal De Uitvoeringsstrategie-afspraken over reductie van het planaanbod hebben geleid tot een totaal resterend planaanbod van ha bedrijventerreinen tot 2040, zie tabel 4.3 (1e kolom). Het merendeel van dit planaanbod per medio 2010 is in de Provincie Flevoland gelegen. Daarnaast is er een aanzienlijke planvoorraad in Amstelland- Meerlanden (358 ha 15) ), Amsterdam (206ha) en Zaanstreek-Waterland (158ha). Uit tabel 4.3 mag worden geconcludeerd dat dat de Uitvoeringsstrategie-afspraken qua planaanbod bedrijventerreinen in grote lijnen worden gerespecteerd. Het planaanbod is 75 ha lager dan ten tijde van de uitvoeringsstrategie, en in de periode is in totaal 68 ha uitgegeven. Amstelland-Meerlanden en Zaanstreek-Waterland kennen een kleine groei in het planaanbod ten opzichte van de uitvoeringsstrategie. Het verschil voor de AM-regio kan voor een groot deel worden verklaard doordat een locatie (Schiphol Logistics Park) niet in zijn geheel meegenomen blijkt te zijn in de in 2010 uitgevoerde inventarisatie van de Uitvoeringsstrategie. De overcapaciteit in Zaanstreek-Waterland kan verklaard worden door de omvangrijke onttrekking van andere bedrijventerreinen aan de voorraad. Er worden in de deelregio grootschalige transformaties (op dit moment minimaal 15 ha) van bedrijventerreinen naar andere functies uitgevoerd. Het areaal bedrijventerrein wordt hierdoor per saldo kleiner. Om een scherper beeld te krijgen van de plancapaciteit in deze deelregio zouden transformaties daarom met de planvoorraad verrekend moeten worden. Uit de invoer van de gemeenten voor de monitor 2013 blijkt dat het totaal aan plannen zich na 1½ jaar nog steeds goed verhoudt met het gereduceerde planaanbod in de uitvoeringsstrategie, waarbij het MRA-totaal op ha uitkomt. Per deelregio zijn er kleine verschillen, die in de meeste gevallen verband houden met in de tussentijd gedane uitgiftes en/of aanvullende geschrapte planvoorraad. Tabel 4.3 Planvoorraad bedrijventerreinen MRA, stand Planaanbod na Planaanbod Waarvan te ontwikkelen in: reductie (US, monitor ( ) Na medio 2010) (ha) (ha) Almere-Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek Waterland Metropoolregio totaal De aanvullende aanscherping van de programmering, zoals eind 2012 overeengekomen, zal er voor gaan zorgen dat planvoorraad uit de ontwikkelperiode wordt geschrapt of doorgeschoven naar een periode verder in de toekomst. Op dit moment komen de voorgenomen 210ha (zie tabel 4.2, laatste kolom) nog niet terug in een gereduceerd planaanbod in tabel 4.3. De verwachting is dat de extra reductie wel in de cijfers van de aankomende editie van de monitor (met stand ) terug zal komen. 15) In de US staat 438ha, en een aanvullende schrapactie van 80ha. Deze reductie van 80ha voor de Greenport-locaties is wel benoemd maar nog niet definitief vastgelegd in de Uitvoeringsstrategie. Deze 80ha leidt tot 358 ha resterend planaanbod, en is als zodanig doorgevoerd in de planvoorraad voor de Monitor * Na heeft er een flinke correctie op de grondexploitaties plaatsgevonden in Almere, waardoor het meest recente planaanbod voor Almere-Lelystad ruim lager uitvalt. Deze getallen zijn echter niet in deze Monitoreditie opgenomen. Sloterdijk, Amsterdam

51 5 51 Zeehaventerreinen

52 52 Atlaspark, Amsterdam-Westpoort

53 5 Zeehaventerreinen 53 Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de ontwikkelingen op de zeehaventerreinen in het Noordzeekanaalgebied, een van de belangrijkste economische schakels in de MRA. In paragraaf 5.2 wordt kort ingegaan op de zeehaventerreinen en hun ligging. Paragraaf 5.3 bevat de uitgiften op zeehaventerreinen in In 5.4 komt het planaanbod voor zeehaventerreinen aan de orde en in slotparagraaf 5.5 wordt de relatie met de Uitvoeringsstrategie verder toegelicht. 5.1 Belangrijkste feiten op een rij In 2012 is 5,2 ha aan zeehaventerreinen uitgegeven, waarvan 4,2 ha in de haven Amsterdam en 1 ha in de IJmondhavens. Dit niveau is ruim hoger dan in 2011, maar vergeleken met de jaarreeks sinds 2000 laag. De uitgiften betroffen 1,8 ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerde kavels. Er is in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden en 88,6 ha havengerelateerd terrein uitgeefbaar. Er zijn echter maar twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar, in de Afrikahaven en op Hoogtij (Zaanstad). De uitgiften voor kadegebonden terreinen is in 2012 lager geweest dan wat op basis van de in 2007 uitgevoerde vraagraming van Ecorys mocht worden verwacht. Omdat er in 2006 en 2007 zeer grote uitgiftes van kadegebonden terreinen hebben plaatsgevonden, komt de langjarige realisatie in balans met de vraagraming Voor de zeehaventerreinen komt het uitgiftenniveau van 2012 uit in tussen het lage en het hoge scenario uit de Ecorys-vraagraming. 5.2 Masterplan Noordzeekanaalgebied In onderstaande kaart zijn alle bedrijventerreinen die een relatie met de haven hebben opgenomen. Niet al deze terreinen zijn zeehaventerreinen. Zeehaventerreinen onderscheiden zich van reguliere bedrijventerreinen doordat zij direct aan het vaarwater liggen, of een directe relatie hebben met de haven en maximaal 2,5km van de kades liggen. Het is het gebied dat direct grenst aan het Noordzeekanaal en de terreinen langs de Zaan, en omvat terreinen op het grondgebied van de gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Beverwijk en Velsen. Het 698ha grote TATA-steel terrein maakt ook deel uit van het gebied. Figuur 5.1 Overzichtskaart bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied Bron: Masterplan Noordzeekanaalgebied

54 54 Figuur Uitgi%e (ne*o ha.) Uitgiften zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied, (netto ha) Havengerelateerd Kadegebonden 5.3 Uitgifte zeehaventerreinen Noordzeekanaalgebied 2011 In 2012 was er wederom sprake van lage uitgiften aan zeehaventerreinen, zij het wel iets meer dan in Het totaal aan uitgegeven kadegebonden en havengerelateerde kavels bedroeg 5,2 ha, waarvan 1,8ha kadegebonden terrein en 3,4 ha havengerelateerd. Het gemiddelde uitgifteniveau tussen 2000 en 2012 bedraagt ruim 25ha per jaar. Deze tijdreeks bevat overigens 2 zeer grote uitgiften aan kadegebonden terreinen in de jaren 2006 en Dit betrof nieuwe terminals voor kolen en olieproducten in de Afrikahaven. Van de uitgiften vond 4,2 ha in de Haven Amsterdam plaats, en 1 ha in de IJmond. De havens van Velsen en IJmuiden blijven het daarmee relatief goed doen. Zie ook onderstaande tabel Gem. uitgi4e Tabel 5.1 Deelregio Terrein Segment Uitgifte (ha) Amsterdam Amerikahaven Zuidoost Havengerelateerd 1,5 (havengerelateerd) Amsterdam Mercuriushaven (havengerelateerd) Havengerelateerd 1 Amsterdam Amerikahaven Noordwest havengerelateerd 0,9 Amsterdam Mercuriushaven (kadegebonden) Kadegebonden 0,8 Haarlem-IJmond Terrein(En) Zeehaven IJmuiden NV Kadegebonden 0,5 Haarlem-IJmond IJmond Haven Kadegebonden 0,5 Totaal 5,2 Amerikahaven, Amsterdam-Westpoort

55 (Plan)aanbod zeehaventerreinen In tabel 5.2 is zichtbaar dat er in het Noordzeekanaalgebied nog 223,7 ha kadegebonden terrein uitgeefbaar is per Voor de zeehaventerreinen bedraagt dit 88,6 ha. Voor beiden geldt dat het merendeel van het (plan)aanbod in de Haven Amsterdam gelegen is. Wel is het zo dat er 28 ha, ruim 9% van het totaal uitgeefbare aanbod in optie is uitgegeven. Zie de bijlagen voor een overzicht van alle zeehaventerreinen met plancapaciteit. Tabel 5.2 (Plan)aanbod Zeehaventerreinen totaal in optie vrij Amsterdam kadegebonden 176,8 16,1 160,7 havengerelateerd 88,6 4,4 73,2 Velsen / IJmuiden kadegebonden 19,3 0 19,3 havengerelateerd 0 n.v.t. n.v.t Zaandam kadegebonden 27,6 7,5 20,1 havengerelateerd 0,0 n.v.t. n.v.t Totaal kadegebonden 223,7 23,6 200,1 Totaal havengerelateerd 88,6 4,4 84,2 Grootte van kavels in aanbod De hectares die momenteel nog vrij beschikbaar zijn in het Noordzeekanaalgebied bestaan vooral uit kleinere kavels (zie tabel 5.3). Er zijn slechts twee kavels van meer dan 20 ha beschikbaar (in de Afrikahaven Amsterdam en op Hoogtij in Zaandam). Tabel 5.3 Grootte beschikbare kavels grootte kavel aantal kavels locatie >20 ha 2 Afrikahaven, Hoogtij (Zaanstad) ha 1 Atlaspark West ha 3 Amerikahaven Noordoost, Amerikahaven Zuidwest, Ijmondhaven 5-10 ha 3 Amerikahaven Noordoost, Afrikahaven, Atlaspark Oost 0-5 ha 12 o.a. Zeehaven Ijmuiden, Mercuriushaven, Petroleumhaven, Westhaven, Amerikahaven De grootte van het (plan) aanbod aan zeehaventerreinen kan vertekend zijn, omdat uit eerder onderzoek van de Provincie Noord-Holland blijkt dat voor sommige (onderdelen van) terreinen de milieuruimte beperkt is. Dit zou uitgiften mogelijkerwijs kunnen belemmeren. Buiksloterham, Amsterdam Jan van Riebeeckhaven, Amsterdam

56 Relatie met Uitvoeringsstrategie In deze paragraaf worden de (markt)ontwikkeling rondom zeehaventerreinen afgezet tegen de afspraken uit de Uitvoeringsstrategie In onderstaand kader staan de afspraken die binnen de Uitvoeringsstrategie zijn vastgelegd voor de zeehaventerreinen. Afspraken Uitvoeringsstrategie Zeehaventerreinen: Onderzoek doen naar de mogelijkheden voor verdichting, innovatie en herstructurering. binnen het bestaand havengebied (in het gehele Noordzeekanaalgebied). Hierbij vooral aandacht besteden aan de beperkingen / mogelijkheden in de milieuruimte. Daarna drie mogelijke opties onderzoeken voor eventuele uitbreiding van de havens in de periode na 2020: Wijkermeerpolder, Houtrakpolder en buitengaatse uitbreiding. Dit zal gebeuren in de Visie Noordzeekanaalgebied Aan de hand van monitoring van feitelijke ontwikkelingen en de bovengenoemde onderzoeken voor 2015 een besluit nemen over eventuele noodzaak van uitbreidingsruimte voor de haven. In de tussentijd mogen geen onomkeerbare ontwikkelingen plaatsvinden die een eventuele uit-breiding van de haven onmogelijk maken. De vestigingsruimte voor noodzakelijke milieuhinderlijke bedrijven in de droge gedeelten van het havengebied zoveel mogelijk reserveren voor milieuhinderlijke functies en niet benutten voor an-dere functies. Opvang van logistieke functies, die niet alleen aan de haven gekoppeld zijn zo mogelijk ook op terreinen buiten het eigenlijke havengebied. Nagaan welke instrumenten- naast planologische reservering- kunnen worden ingezet om actief bedrijven op de juiste plaats te vestigen (bijvoorbeeld een bedrijvenmakelaar). In 2007 is in opdracht van het Bestuursplatform Noordzeekanaalgebied een nieuwe vraagprognose op-gesteld door Ecorys, die ook aan de basis ligt voor de nieuwe Uitvoeringsstrategie In figuur 5.3 en 5.4 is deze behoefteraming afgezet tegen de feitelijke uitgifte van natte en droge zeehaventerrei-nen 2000 t/m Figuur Behoefteraming kadegebonden terreinen NZKG vs. feitelijke uitgifte 2000 t/m 2012, in ha. netto Door de uitgiftepieken in 2006 en 2007 was er voor de kadegebonden terreinen een grote voorsprong op de behoefteraming gecreëerd. Door kleinere uitgiften in de afgelopen 3 jaren komt de situatie weer langzaam in balans. Dit geldt in mindere mate ook voor de zeehaventerreinen, die in 2007 een uitgiftepiek kenden. De uitgifte in 2012 ligt evenwel ruim boven het terughoudende RC scenario. Figuur Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e kadegebonden terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e Behoefteraming zeehaventerreinen NZKG vs. feitelijke uitgifte 2000 t/m 2012, in ha. netto Prognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens op?mis?sch (GE) scenario Prognose jaarlijkse uitgi:e havengerelateerde terreinen volgens pessimis?sch (RC) scenario Feitelijke, gerealiseerde uitgi:e

57 6 57 Herstructurering

58 58

59 6 Herstructurering 59 De herstructureringsopgave speelt op zowel bedrijventerreinen als zeehaventerreinen, en om die reden wordt er in deze monitor een apart hoofdstuk aan gewijd. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de herstructureringsopgave uit de Uitvoeringsstrategie, de middelen die ingezet worden om tot herstructurering te komen en op de voortgang van plannen en uitvoering. 6.1 Belangrijkste feiten op een rij De herstructureringsopgave conform de Uitvoeringsstrategie voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt ha tot Dit is een omvangrijke en ambitieuze doelstelling. In de periode heeft de Provincie Noord-Holland al voor 804ha aan fysieke projecten gesteund door HIRB-subsidies toe te kennen voor fysieke uitvoering. Daarnaast is het PHB sinds haar oprichting op 46 terreinen betrokken (geweest) bij de opstart van herstructureringsprojecten. In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste HIRB tender van 2012) bijna 41 miljoen aan provinciale middelen in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geïnvesteerd. De totale omvang van het geldbedrag dat in deze herstructureringen wordt geïnvesteerd ligt nog enkele malen hoger, door cofinanciering van andere overheden en private investeringen. De 804ha aan ingrepen gesteund door HIRB-subsidies geeft een goede indicatie over de voortgang van herstructurering op bedrijven- en zeehaventerreinen in de MRA. Het is op basis van de beschikbare gegevens echter lastig vast te stellen of de regio op schema ligt om de herstructureringsafspraken uit de Uitvoeringsstrategie (totaal ha herstructureren voor 2020) te halen. Naast herstructurering vindt er op een groot aantal terreinen in de MRA transformatie plaats. Het gaat vooral om planvorming, al zijn er 8 transformatieprojecten in uitvoering. De meeste (plannen voor) transformaties spelen zich af in Zaanstreek-Waterland. Bruynzeel, Zaanstad

60 Herstructurering bedrijventerreinen en zeehaventerreinen Herstructureringsopgave Uitvoeringsstrategie 2010 Begin 2010 hebben de provincie Noord-Holland en Plabeka samen met het PHB (Pilotbureau Herstructurering Bedrijventerreinen) een onderzoek laten uitvoeren naar de herstructureringsopgave voor bedrijventerreinen in de Metropoolregio. Dit onderzoek ligt aan de basis van de voortgangsafspraken die over herstructurering gemaakt zijn in de Uitvoeringsstrategie. Zie ook tabel 6.1. Tabel 6.1 Opgave en voortgang herstructurering in de MRA in hectares (stand ) Plabeka deelregio Totale opgave (revit./herprof.) * Stand Terreinen aangepakt met HIRB-subsidie (HIRB light/privaat) Bron gegevens: Bureau BUITEN (april 2010) Provincie NH, PHP Update 2013 Almere-Lelystad Amstelland-Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Haarlem-IJmond Zaanstreek-Waterland Totaal Metropoolregio * n.b. na de inventarisatie Herstructurering zijn er diverse terreinen aan het PHP Noord-Holland toegevoegd. De inventarisatie geeft dus geen 100% compleet beeld. Uit de inventarisatie blijkt: Alle deelregio s kennen een forse herstructureringsopgave, zowel in aantallen projecten als qua hectares. De herstructureringsopgave voor te revitaliseren / herprofileren terreinen bedraagt ha tot In totaal blijkt 26% van de totale herstructureringsopgave in Noord-Holland op de haventerreinen gelegen te zijn. Er ligt een opgave van meer dan 700 ha. Het betreft 14 van de 127 terreinen/projecten. Provinciale herstructureringsprogramma s De Provincie Noord-Holland voert sinds september 2009 een actieve rol in de herstructurering van bedrijventerreinen. Zo voert de provincie de regie over: 1. Een gerichte planning van nieuwe bedrijventerreinen. Hiervoor zijn behoefteramingen opgesteld. 2. Herstructurering van bestaande bedrijventerreinen.

61 61 Hoe deze doelen bereikt worden wordt beschreven in het Provinciaal Herstructureringsprogramma (PHP). Het PHP is een uitvloeisel van het Convenant Bedrijventerreinen dat IPO en VNG in 2009 met het rijk hebben gesloten. Als onderdeel van dat convenant stelde het rijk 400 mln. ter beschikking aan de 12 provincies als zij meer de regie zouden nemen bij de bedrijventerreinplanning en actie zouden ondernemen in het versneld wegwerken van de (landelijk aanwezige) herstructureringsopgave. Alle provincies hebben daarom een PHP opgesteld waarin duidelijke prioriteiten worden gegeven en kaders worden geschetst hoe de provincies daar invulling aan willen geven. Met de subsidieregelingen HIRB Light (herstructurering van de openbare ruimte) en HIRB Privaat (herstructurering op private kavels) geeft de Provincie Noord-Holland invulling aan deze rol om veroudering en verrommeling op bestaande bedrijventerreinen tegen te gaan. Het hoofddoel hierbij is zoveel mogelijk hectaren bedrijventerrein herstructureren. Daarnaast staan onder andere kwalitatieve ambities zoals duurzaamheid, ruimtewinst en verzakelijking centraal. De maatregelen die genomen worden om bedrijventerreinen te herstructureren zijn veelal een combinatie van de herstructureringsopgaven: Facelift, Revitalisering en Herprofilering. Voor de volgende herstructureringsactiviteiten kan subsidie worden aangevraagd: a) Fysieke verbetering; eenmalige, duurzame ingrepen in de private of publieke ruimte van een bedrijventerrein; b) Procesmanagement; externe begeleiding van de herstructurering, die is gericht op de voortgang van het proces of op de inrichting en financiering van duurzaam beheer; c) Onderzoek; de inzet van externe kennis en ervaring voor het uitvoeren en opstellen van haalbaarheidsonderzoeken, herstructurerings- en inrichtingsplannen In Flevoland is de noodzaak tot herstructurering momenteel nog niet zo groot als op het oude land. De provincie Flevoland heeft dan ook geen cofinanciering beschikbaar voor het herstructureren van de terreinen die Almere en Lelystad ten tijde van de inventarisatie hebben opgegeven. De terreinen de Vaart en de Steiger (Almere) zullen de eerste terreinen zijn die de komende jaren voor herstructurering in aanmerking zullen komen. NDSM Werf, Amsterdam

62 62 Figuur Figuur Totaalbedrag gehonoreerde HIRB subsidies voor fysieke investeringen/verbeteringen, vanaf 2004 Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland Aantal gehonoreerde HIRB subsidieprojecten voor fysieke investeringen/verbeteringen vanaf Amstelland- Meerlanden Amsterdam Gooi en Vechtstreek Ijmond- Haarlem Zaanstreek- Waterland II I II I Uitvoering herstructurering HIRB subsidies De provincie Noord-Holland stimuleert de herstructurering van bedrijventerreinen middels cofinanciering uit de HIRB Light en Privaat subsidieregelingen. Gemeenten kunnen een subsidieaanvraag indienen voor een financiële bijdrage van de provincie om een deel van de kosten die in het herstructureringsproces gemaakt worden vergoed te krijgen. Tussen april en mei 2013 hebben gemeenten voor de laatste keer subsidie kunnen aanvragen voor herstructureringsprojecten. In totaal is er sinds 2004 (tot en met de laatste tender van 2012) bijna 41 miljoen van de provincie in fysieke investeringsprojecten op 70 bedrijventerrein geïnvesteerd. Hierbij zijn ook de subsidies meegenomen die zijn verstrekt voor herstructurering van zeehaven terreinen. In nevenstaande figuren is weergegeven waar de HIRB subsidies voor fysieke investeringen de laatste jaren in de MRA terecht zijn gekomen. Voor iedere deelregio is het totaalbedrag aan ontvangen HIRB-subsidies af te lezen (zoals ruim 10 miljoen voor Zaanstreek-Waterland in figuur 6.1) en ook het aantal fysieke projecten dat door de provincie financieel is ondersteund (bijvoorbeeld 17 projecten in Amstelland-Meerlanden in figuur 6.2). In de figuren zijn alleen de subsidies meegenomen waardoor er écht een schop de grond is gegaan voor fysieke verbetering van het terrein (HIRB light en HIRB light). De (kleinere) subsidie stromen voor onderzoek en procesmanagement zijn hierin niet meegenomen. Transformatiefonds Gooi en Vechtstreek en ilocator Eén van de denklijnen binnen het Noordanus-advies is het voor de duur van de inhaalslag (bij Noordanus tot 2020) meefinancieren van de kosten van herstructurering uit verevening tussen oude en nieuwe terreinen. Een project dat is gefinancierd in het kader van Mooi Nederland is het transformatiefonds / ilocator in de Gooi en Vechtstreek. Er is in deze regio een herstructureringsopgave, maar er is nauwelijks sprake van de aanleg van nieuwe terreinen. Wel worden er bedrijventerreinen getransformeerd naar woonlocaties. De gemeenten in de regio hebben gezamenlijk afgesproken dat er bij toekomstige transformaties een afdracht zal plaatsvinden aan een regionaal fonds van waaruit wordt bijgedragen aan herstructureringsprojecten. Het is een bijzondere afspraak omdat er sprake is van bovengemeentlijke verevening en omdat middelen op voorhand voor herstructurering worden gelabeld. Ontwikkelingsmaatschappij ilocator voert de herstructurering en intensivering van werklocaties uit.

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2011/2012. Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2011/2012. Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam 1 Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2011/2012 Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam 3 Inhoudsopgave Voorwoord Arthur van Dijk Samenvatting 1. Inleiding 11 1.1 Context

Nadere informatie

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2013 / 2014. Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2013 / 2014. Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam 1 Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2013 / 2014 Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam 3 Inhoudsopgave Voorwoord Bert Uitterhoeve 5 Samenvatting 7 5. Schiphol (REVS-)

Nadere informatie

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka 2014 2015

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka 2014 2015 Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka 214 215 2 Plabeka 214-15 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 4 1.1 Economie, kantorenmarkt, bedrijventerreinenmarkt MRA 4 1.2 Voortgang afspraken uitvoeringsstrategie 7 1.3

Nadere informatie

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka 215 216 2 n Plabeka 215-16 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 4 1.1 Economie, kantorenmarkt, bedrijventerreinenmarkt MRA 4 1.2 Voortgang afspraken uitvoeringsstrategie 7

Nadere informatie

downloadbaar document, behorende bij bijlage I

downloadbaar document, behorende bij bijlage I Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2009-2010 downloadbaar document, behorende bij bijlage I Definities monitor B.V. en verschillen met andere bronnen Om een foute interpretatie van

Nadere informatie

kantorenmonitor regio Amsterdam 2006

kantorenmonitor regio Amsterdam 2006 kantorenmonitor regio Amsterdam 2006 Gemeenten binnen de deelregio s Amsterdam, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland, Almere en Zuid Kennemerland. meer kantoorruimte betrokken Door een grote dynamiek

Nadere informatie

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noordwest- Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noordwest- (*1. m²) 38.116 11.59 Overig In Noordwest- ligt circa 23% van de landelijke kantorenvoorraad.

Nadere informatie

kantorenmonitor regio Amsterdam 2007

kantorenmonitor regio Amsterdam 2007 kantorenmonitor regio Amsterdam 2007 Gemeenten binnen de deelregio s Amsterdam, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland, Almere, Zuid Kennemerland en IJmond. vooral kantoorruimte betrokken door kleinere

Nadere informatie

Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor sterke daling van de leegstand

Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor sterke daling van de leegstand kantorenmonitor Metropoolregio 216 Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor

Nadere informatie

REGIONALE ECONOMIE EN ERFGOED. Monitor Werklocaties Noord-Holland Kantoren, bedrijventerreinen en werkgelegenheid. Oktober 2018 ECONOMIE

REGIONALE ECONOMIE EN ERFGOED. Monitor Werklocaties Noord-Holland Kantoren, bedrijventerreinen en werkgelegenheid. Oktober 2018 ECONOMIE REGIONALE ECONOMIE EN ERFGOED Monitor Werklocaties Noord-Holland 2018 Kantoren, bedrijventerreinen en werkgelegenheid Oktober 2018 ECONOMIE 2 3 NHOUD 4 Managementsamenvatting 7 1 Inleiding 10 2 Kantorenmarkt

Nadere informatie

Kantorenmonitor Holland Rijnland

Kantorenmonitor Holland Rijnland Kantorenmonitor Holland Rijnland Inhoud Voorwoord 4 Inleiding 4 Kantorenvoorraad in Holland Rijnland 7 Bestaande kantorenvoorraad 7 Kantoren 8 Kantorenstand 9 Ontwikkelingen in 21, 211 en 212 12 Kantorenvoorraad

Nadere informatie

Deel 2 Monitor Plabeka. Verdieping per MRA - deelregio

Deel 2 Monitor Plabeka. Verdieping per MRA - deelregio Deel 2 Monitor Plabeka Verdieping per MRA - deelregio 6 I Deelregio Almere-Lelystad Overzichtskaart werklocaties en gemengde werkmilieus 61 I.I Samenvattingstabel ontwikkelingen Almere-Lelystad 218 Thema

Nadere informatie

In 2015 daalde de leegstand met mc; in 2016 met mc.

In 2015 daalde de leegstand met mc; in 2016 met mc. kantorenmonitor Metropoolregio 217 Muiden Lelystad Verdere daling van de leegstand door forse onttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek

Nadere informatie

www.kantorenmonitor.nl

www.kantorenmonitor.nl kantorenmonitor regio Amsterdam 2005 Door Kantorenmonitor B.V. wordt jaarlijks aan de hand van een veldopname de ontwikkeling van de kantorenmarkt in de regio Amsterdam geregistreerd (Amsterdam, Amstelland,

Nadere informatie

Kantorenmarkt Amsterdam

Kantorenmarkt Amsterdam Kantorenmarkt Amsterdam 2014 Kantorenmarkt Amsterdam De gemeente Amsterdam telt circa 810.000 inwoners en 554.730 banen, verdeeld over 112.800 vestigingen (bron: Lisa). De kantorenvoorraad heeft een omvang

Nadere informatie

ECONOMIE. Monitor Werklocaties Noord-Holland 2016 BEDRIJVENTERREINEN EN KANTOREN WERKLO

ECONOMIE. Monitor Werklocaties Noord-Holland 2016 BEDRIJVENTERREINEN EN KANTOREN WERKLO ECONOMIE Monitor Werklocaties Noord-Holland 2016 BEDRIJVENTERREINEN EN KANTOREN WERKLO 2 5 Inleiding NHOUD 6 Managementsamenvatting 8 1 Kantoren 8 1.1 Bestaande kantoren: gebruik en leegstand 11 1.2 Plancapaciteit

Nadere informatie

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2018 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte Lelystad

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2018 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte Lelystad Lelystad Muiden Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Wijdemeren kantorenmonitor Metropoolregio 218 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte

Nadere informatie

Muiden. Weesp Naarden. Gooi Gooi- en Vechtstreek. Wijdemeren

Muiden. Weesp Naarden. Gooi Gooi- en Vechtstreek. Wijdemeren Lelystad Muiden Weesp Naarden kantorenmonitor Metropoolregio 219 Huizen Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Wijdemeren Bussum Gezondmaking kantorenmarkt: verdere daling van de leegstand door

Nadere informatie

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019 Werklocaties Nota Kantoren Rotterdam samengevat 19 juni 2019 2 Ruimtelijkeconomisch beleid voor kantoren in Rotterdam Voor een aantrekkelijke, economisch sterke stad is er evenwicht nodig tussen zowel

Nadere informatie

Kantorenmarkt Den Bosch

Kantorenmarkt Den Bosch Kantorenmarkt Den Bosch Medio 2017 DO RESEARCH www.doresearch.nl Kantorenmarkt Den Bosch, 1 e halfjaar 2017 De gemeente Den Bosch telt bijna 155.000 inwoners en circa 96.700 arbeidsplaatsen verdeeld over

Nadere informatie

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2010

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2010 kantorenmonitor Metropoolregio 2010 Muiden Weesp Naarden Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Gemeenten binnen de deelregio s, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland,, Kennemerland, IJmond

Nadere informatie

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuid-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuid-Nederland (*1. m²) 42.2 2.15 5.518 Overig Nederland Het totale oppervlak aan kantoormeters in en

Nadere informatie

Kantorenleegstand. Hoe groot is het probleem? Amersfoort 18 mei 2011 Gregor Heemskerk

Kantorenleegstand. Hoe groot is het probleem? Amersfoort 18 mei 2011 Gregor Heemskerk Hoe groot is het probleem? Amersfoort 18 mei 2011 Gregor Heemskerk Agenda 1. Opening 2. Leegstand in Nederland 3. Leegstand in Amsterdam 4. Stellingen 5. Einde presentatie 2 CV Gregor Heemskerk Management

Nadere informatie

opgeleverd leegstand eind december

opgeleverd leegstand eind december kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Hilversum Wijdemeren Voorraad sterker gedaald dan kantoorgebruik In werd

Nadere informatie

De Haarlemmermeerse Kantorenmarkt Visie op structurele leegstand

De Haarlemmermeerse Kantorenmarkt Visie op structurele leegstand De Haarlemmermeerse Kantorenmarkt Visie op structurele leegstand Sector Economische Zaken Danny van Leeuwen 23 februari 2006 Inhoud Inleiding Haarlemmermeer Economisch profiel Ontwikkeling kantorenlocaties

Nadere informatie

Den Haag. Opnamevolume m 2 12% TOENAME T.O.V. VORIG JAAR. Aanbodvolume % DALING T.O.V. DE PIEK BEGIN 2016

Den Haag. Opnamevolume m 2 12% TOENAME T.O.V. VORIG JAAR. Aanbodvolume % DALING T.O.V. DE PIEK BEGIN 2016 Den Haag 1 Nieuw Centrum 2 Oud Centrum 12 3 Den Haag West 4 Den Haag Oost 5 Den Haag Zuid 6 Nieuw Geannexeerd 5 3 2 1 4 7 3 6 8 9 10 7 Rijswijk 8 Voorburg 11 9 Leidschendam 10 Zoetermeer 11 Delft 12 Wassenaar

Nadere informatie

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA januari 2018

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA januari 2018 Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2016-2017 29 januari 2018 1 Monitor Plabeka Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2016-2017 Aangeboden aan: Werkgroep Monitor Plabeka 29 januari 2018

Nadere informatie

Vraagraming en vraagverdieping

Vraagraming en vraagverdieping Vraagraming en vraagverdieping Metropoolregio Amsterdam 3 november 2016, Zaanstad Inhoudsopgave 1. Introductie 2. Methodiek 3. Formele en informele werklocaties 4. Werkmilieus 5.Metropoolregio Amsterdam

Nadere informatie

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010 Research Kantorenvisie Regio Amsterdam Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp Lichte stijging opnameniveau De totale opname van kantoorruimte in de regio Amsterdam in bedraagt 268.317 m², hetgeen een lichte

Nadere informatie

herstel groei kantoorgebruik in Amsterdam leidt tot forse daling leegstand

herstel groei kantoorgebruik in Amsterdam leidt tot forse daling leegstand kantorenmonitor regio Amsterdam 2008 Gemeenten binnen de deelregio s Amsterdam, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland, Almere, Zuid Kennemerland en IJmond. herstel groei kantoorgebruik in Amsterdam

Nadere informatie

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding Inleiding De werkgelegenheid in Haarlemmermeer is in 2016 aanzienlijk gestegen. Het aantal banen is toegenomen met 1% (1.500). Het totaal komt hiermee op 154.100 ( Bron CBS). Belangrijkste punten Nog nooit

Nadere informatie

Leegstand van bedrijfsruimten in Noord-Holland

Leegstand van bedrijfsruimten in Noord-Holland Leegstand van bedrijfsruimten in Noord-Holland Inhoud Blz. 1 Inleiding 1 2 Leegstand bedrijfsruimten 3 3 Typering leegstand 6 Bijlage 1 Contactpersonen 9 Uitgevoerd in opdracht van: Provincie Noord-Holland

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Haarlemmermeer 2009. marktleider in de cosmeticamarkt hebben, waarbij we de milieubelasting zo veel mogelijk terug willen dringen.

Haarlemmermeer 2009. marktleider in de cosmeticamarkt hebben, waarbij we de milieubelasting zo veel mogelijk terug willen dringen. kantorenmonitor Haarlemmermeer L Oréal Nederland heeft haar hoofdkantoor verplaatst van verschillende locaties in Alphen aan de Rijn en Weesp naar een modern en representatief pand in Beukenhorst-Zuid

Nadere informatie

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding Inleiding De werkgelegenheid in Haarlemmermeer is in 2014 vrijwel gelijk gebleven. Het aantal werkzame personen nam af met 238; een daling van 0,2%. Het totaal komt hiermee op 117.550 full-time arbeidsplaatsen.

Nadere informatie

opgeleverd leegstand eind december

opgeleverd leegstand eind december kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Hilversum Wijdemeren Toename leegstand door sterk gedaald kantoorgebruik

Nadere informatie

Statistieken & conclusies werkgelegenheid Haarlemmermeer Statistieken & verklaring werkeloosheidsuitkeringen Haarlemmermeer 2017

Statistieken & conclusies werkgelegenheid Haarlemmermeer Statistieken & verklaring werkeloosheidsuitkeringen Haarlemmermeer 2017 Inhoud Samenvatting Statistieken & conclusies werkgelegenheid Haarlemmermeer 2017 Kantorenmarkt Haarlemmermeer 2017 Statistieken & verklaring werkeloosheidsuitkeringen Haarlemmermeer 2017 Dashboards Haarlemmermeer

Nadere informatie

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noord-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 46.787 643 973 1.222 Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland De drie noordelijke

Nadere informatie

Gemeente Haarlem. Retouradres: Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem. Aan de leden van de commissie Ontwikkeling

Gemeente Haarlem. Retouradres: Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem. Aan de leden van de commissie Ontwikkeling Gemeente Haarlem Drs. Joyce Langenacker wethouder Werk, Economische Zaken, Sociale Zaken (Participatiewet), Wonen, Coördinatie Sociaal Domein Retouradres: Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem Aan de leden

Nadere informatie

opgeleverd leegstand eind december

opgeleverd leegstand eind december kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2014 Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Hilversum Wijdemeren Toename leegstand door sterk gedaald kantoorgebruik

Nadere informatie

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Oost-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Oost-Nederland (*1. m²) 43.8 4.136 2.481 Overig Nederland In de oostelijke provincies is ruim 13% van

Nadere informatie

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon Feitenblad 217 Inleiding Sinds een aantal jaar verschijnt de Kantorenmonitor Holland Rijnland. In dit feitenblad 217 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 211 viel de opname van bedrijfsruimte in 212 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon Feitenblad 218 Inleiding Sinds een aantal jaren verschijnt de Kantorenmonitor Holland Rijnland. In dit feitenblad 218 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er

Nadere informatie

Gelet op artikel 11, tweede lid, van de Provinciale Ruimtelijke Verordening;

Gelet op artikel 11, tweede lid, van de Provinciale Ruimtelijke Verordening; Besluit van gedeputeerde staten van Noord-Holland van 19 mei 2015, nr. 532790/605881, tot vaststelling van de Planningsopgave werklocaties Noord-Holland Zuid Gedeputeerde staten van Noord-Holland; Gelet

Nadere informatie

Inleiding. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Kantorenmonitor Holland Rijnland Feitenblad 2019

Inleiding. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Kantorenmonitor Holland Rijnland Feitenblad 2019 Inleiding Sinds een aantal jaren verschijnt de. In dit feitenblad 219 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er soms verschillen met vorige publicaties. Alle gegevens

Nadere informatie

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuidwest-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuidwest-Nederland (*1. m²) 35.536 13.629 459 Overig Nederland In Zuidwest-Nederland ligt circa 29%

Nadere informatie

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013 gemeentebestuur,..,.. r^fw Postbus 15 PURMEREND JSj 1440 AA Purmerend V telefoon 0299-452452 telefax 0299-452124 Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Team Economie Aan de gemeenteraad van Purmerend VERZONDEN

Nadere informatie

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2010. Amstelveen. 40% minder opname kantoorruimte. Grootste transacties. 40% minder opname kantoorruimte

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2010. Amstelveen. 40% minder opname kantoorruimte. Grootste transacties. 40% minder opname kantoorruimte Research Kantorenvisie Regio Amsterdam Januari 2010 40% minder opname kantoorruimte De negatieve economische ontwikkelingen in Nederland in 2009 hebben bijgedragen aan een terugval in de opname van kantoorruimte

Nadere informatie

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2012 leegstand opnieuw toegenomen

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2012 leegstand opnieuw toegenomen kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2012 Muiden Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Hilversum Wijdemeren leegstand opnieuw toegenomen In werd in de metropoolregio

Nadere informatie

Voortgangsrapportage Werklocaties

Voortgangsrapportage Werklocaties Voortgangsrapportage Werklocaties Inleiding Het Programma Werklocaties Limburg 2020 legt de herstructureringsopgave en de planningsopgave voor bedrijventerreinen vast tot en met 2020. Na een voorbereiding

Nadere informatie

Confrontatieweek Samenvatting voorlopige resultaten werkspoor Ruimte & Economie

Confrontatieweek Samenvatting voorlopige resultaten werkspoor Ruimte & Economie Werkspoor 02-11-2015 Confrontatieweek Samenvatting voorlopige resultaten werkspoor Hans Vonk Bevindingen werkspoor A. Algemeen 1. Er is niet één corridor-regio, maar verschillende subregio s met een eigen

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden

Crisismonitor Drechtsteden Crisismonitor juni 211 (cijfers t/m maart 211) Inhoud: 1. Werkloosheid 2. Werkloosheid naar leeftijd 3. Vacatures, bedrijven, leegstand 4. Woningmarkt Hoe staan de er voor op de arbeidsmarkt en de woningmarkt?

Nadere informatie

Monitor bedrijventerreinen provincie Noord-Holland

Monitor bedrijventerreinen provincie Noord-Holland Monitor bedrijventerreinen provincie Noord-Holland Provincie Noord-Holland Eindrapport Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland ECORYS Nederland BV Rotterdam, 23 januari 2009 r/ II18688 ECORYS Nederland

Nadere informatie

Kantorenmarkt Rotterdam

Kantorenmarkt Rotterdam Kantorenmarkt Rotterdam 1 e halfjaar 2015 Kantorenmarkt Rotterdam De gemeente Rotterdam telt circa 625.000 inwoners en 314.120 banen, verdeeld over 25.220 vestigingen (bron: Lisa). De kantorenvoorraad

Nadere informatie

gemeentebestuur Team Ontwikkeling De gemeenteraad van Purmerend Geachte leden van de raad,

gemeentebestuur Team Ontwikkeling De gemeenteraad van Purmerend Geachte leden van de raad, gemeentebestuur PURMEREN *+ Team Ontwikkeling De gemeenteraad van Purmerend uw brief van uw kenmerk ons kenmerk 1423087 datum 21 maarl2018 ondenuerp Monitor Plabeka 2016-2017 Geachte leden van de raad,

Nadere informatie

Trendrapportage Monitor Werkgebieden Regio Gooi en Vechtstreek 2013

Trendrapportage Monitor Werkgebieden Regio Gooi en Vechtstreek 2013 Trendrapportage Monitor Werkgebieden Regio Gooi en Vechtstreek 13 VOORWOORD In 14 is er door Stichting ilocator hard gewerkt aan de doorontwikkeling van de Monitor Werkgebieden. Dit heeft geresulteerd

Nadere informatie

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016

Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 - Arbeidsmarktontwikkelingen 2016 Factsheet maart 2017 Het aantal banen van werknemers en zelfstandigen in Amsterdam nam het afgelopen jaar toe met bijna 14.000 tot bijna 524.000 banen, een groei van bijna

Nadere informatie

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding

Werkgelegenheidsrapportage Haarlemmermeer Inleiding Inleiding De werkgelegenheid in Haarlemmermeer is in 2015 aanzienlijk gestegen. Het aantal werkzame personen is toegenomen met 1,4% (1.700). Het totaal komt hiermee op ruim 119.000 arbeidsplaatsen (voltijds)

Nadere informatie

Leegstand van kantoren, 1991-2013

Leegstand van kantoren, 1991-2013 Leegstand van kantoren, 1991-2013 Conclusie In Nederland is een overaanbod van kantoorvloeroppervlakte. Gemiddeld 16% van het kantoorvloeroppervlakte staat leeg in 2013. Dit percentage neemt nog steeds

Nadere informatie

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen

KANTOREN NOORD-NEDERLAND Drenthe, Friesland en Groningen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

FACTSHEET 10 JAAR PLABEKA

FACTSHEET 10 JAAR PLABEKA FACTSHEET 10 JAAR PLABEKA TIENJAAR PLABEKA In 2005 is het Platform Bedrijventerreinen en Kantoren (Plabeka) opgericht om te komen tot een doorbraak in de dynamiek van overmaat aan kantorenlocaties en bedrijventerreinen.

Nadere informatie

Monitor werklandschappen

Monitor werklandschappen Leiden 2016 Monitor werklandschappen 1 BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I www.leidenincijfers.nl Inleiding In december 2013 is het Beleidskader Van bedrijventerreinen naar werklandschappen

Nadere informatie

Rotterdam Centrum/kantorenboulevards. Rotterdam Oost. Rotterdam West. Rotterdam Zuid. Hillegersberg / Schiebroek.

Rotterdam Centrum/kantorenboulevards. Rotterdam Oost. Rotterdam West. Rotterdam Zuid. Hillegersberg / Schiebroek. Rotterdam 1 Centrum/kantorenboulevards 2 Rotterdam Oost 3 Rotterdam West 4 Rotterdam Zuid 5 Hillegersberg / Schiebroek 6 Kralingen 7 Spaanse Polder / Zestienhoven/Noordwest 8 Capelle a/d IJssel / Nieuwerkerk

Nadere informatie

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Midden-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Midden-Nederland (*1. m²) 42.674 95 6.46 Overig Nederland In de regio Midden-Nederland ligt circa 14%

Nadere informatie

Analyse ontwikkeling van vraag en aanbod logistiek terreinen in de regio Schiphol

Analyse ontwikkeling van vraag en aanbod logistiek terreinen in de regio Schiphol Analyse ontwikkeling van vraag en aanbod logistiek terreinen in de regio Schiphol Hoofdrapport 4 maart 2013 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en context pagina 3 3. Geografische afbakening pagina 4 4. Ontwikkeling

Nadere informatie

Feiten en cijfers Brabantse bedrijventerreinen Toelichting, 11 juli 2017 Provincie Noord-Brabant

Feiten en cijfers Brabantse bedrijventerreinen Toelichting, 11 juli 2017 Provincie Noord-Brabant Feiten en cijfers Brabantse bedrijventerreinen 2017 Toelichting, 11 juli 2017 Provincie Noord-Brabant O 2/33 Feiten en cijfers Brabantse bedrijventerreinen 2017 11 juli 2017 Inhoud Samenvatting 5 1. Inleiding

Nadere informatie

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011

Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 Vastgoedrapport Groningen Assen 2011 Managementsamenvatting 2011 Het Vastgoedrapport Groningen-Assen 2011 stelt zich ten doel om een belangrijke informatiebron te zijn voor de hele regionale vastgoedsector.

Nadere informatie

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2009

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2009 kantorenmonitor Metropoolregio 29 Muiden Gemeenten binnen de deelregio s,,,,,,, en Gooi- en Vechtstreek. Weesp Naarden Huizen Huizen Gooi Gooi- en en Vechtstreek Laren Vechtstreek Laren Wijdemeren Bussum

Nadere informatie

Utrecht Centrum. Maliebaan e.o. Noord-West. Oost. Papendorp. West. Zuid. Bunnik. De Bilt / Bilthoven. Aanbodvolume m2.

Utrecht Centrum. Maliebaan e.o. Noord-West. Oost. Papendorp. West. Zuid. Bunnik. De Bilt / Bilthoven. Aanbodvolume m2. Utrecht 1 Centrum 2 Maliebaan e.o. 3 Noord-West 4 Oost 5 Papendorp 6 West 7 Zuid 8 Bunnik 9 De Bilt / Bilthoven 11 9 3 13 6 2 1 5 15 4 7 8 14 12 10 10 Houten 11 Maarssen 12 Nieuwegein 13 Leidsche Rijn

Nadere informatie

Ruimtebehoefte bedrijventerreinen en kantoren 2010-2040 Metropoolregio Amsterdam

Ruimtebehoefte bedrijventerreinen en kantoren 2010-2040 Metropoolregio Amsterdam Ruimtebehoefte bedrijventerreinen en kantoren 2010-2040 Metropoolregio Amsterdam Uitgevoerd in opdracht van: Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam Nijmegen, 8 april 2010 Inhoudsopgave Blz.

Nadere informatie

betrokken kantoorruimte naar schaal gebruikers

betrokken kantoorruimte naar schaal gebruikers kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2013 Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Hilversum Wijdemeren Forse omzetting en minder nieuwbouw voorkomt

Nadere informatie

Leegstand van kantoren,

Leegstand van kantoren, Indicator 23 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In Nederland is een overaanbod

Nadere informatie

BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT

BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT Kantorenmarkt Weert Tot 2020 zeer beperkte behoefte aan nieuwe kantoorruimte in Weert, er is al meer dan voldoende aanbod van kantoorruimte, toevoegen van

Nadere informatie

kantorenmarkt zuid-nederland Noord-Brabant en Limburg

kantorenmarkt zuid-nederland Noord-Brabant en Limburg Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Economische Monitor 2019

Economische Monitor 2019 Economische Monitor 2019 Samenvatting: Robuuste groei cijfers Haarlemse economie 2018 De Haarlemse economie laat in 2018 robuuste groei cijfers zien met bijna 2.400 nieuwe banen (+3,5%) en 900 nieuwe bedrijven

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden juni 2010 (cijfers tot en met april 2010)

Crisismonitor Drechtsteden juni 2010 (cijfers tot en met april 2010) Crisismonitor Drechtsteden juni 2010 (cijfers tot en met april 2010) Er zijn enkele voorzichtig positieve ontwikkelingen waar te nemen op de arbeidsmarkt en woningmarkt. Dat is kort gezegd de conclusie

Nadere informatie

Economische Monitor 2017/2018

Economische Monitor 2017/2018 Economische Monitor 2017/2018 Samenvatting: Positieve cijfers Haarlemse economie 2017 De Haarlemse economie laat in 2017 positieve cijfers zien met een groeiend aantal bedrijven (+470) en banen (+370),

Nadere informatie

Samenvatting Inleiding Werkgelegenheid Brabantse detailhandel Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8

Samenvatting Inleiding Werkgelegenheid Brabantse detailhandel Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8 Inhoud Samenvatting... 2 1. Inleiding... 5 2. Werkgelegenheid Brabantse detailhandel... 6 3. Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8 3.1 Winkels per type winkelgebied... 9 3.2 Winkels in 4 grootste steden,

Nadere informatie

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt Analyse Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt DO Research 1 Structureel aanbod op de kantorenmarkt Het aanbod van kantoorruimte in Nederland loopt nog altijd op. In totaal wordt momenteel

Nadere informatie

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka

Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka 1 Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2010/2011 Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam 2 Deelregio s van PLABEKA Bestuurlijke afbakening 0 5 10 15 20 25 km Deelregio

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden augustus 2010 (cijfers tot en met juni 2010)

Crisismonitor Drechtsteden augustus 2010 (cijfers tot en met juni 2010) Crisismonitor Drechtsteden augustus 2010 (cijfers tot en met juni 2010) Uit de landelijke pers: Economie groet met 2,1% Voorzichtig herstel aantal banen Herstel uitzendmarkt Werkloosheid blijft afnemen

Nadere informatie

Gelet op artikel 11, tweede lid, van de Provinciale Ruimtelijke Verordening,

Gelet op artikel 11, tweede lid, van de Provinciale Ruimtelijke Verordening, Besluit van Gedeputeerde Staten van Noord-Holland van 28 maart 2017, nr. 928679/928686, tot vaststelling van de Planningsopgave werklocaties Noord-Holland Zuid Gedeputeerde Staten van Noord-Holland; Gelet

Nadere informatie

Proces MRA agenda II. 28 juni 2018 Ilknur Dönmez

Proces MRA agenda II. 28 juni 2018 Ilknur Dönmez Proces MRA agenda II 28 juni 2018 Ilknur Dönmez 3-7-2018 1 Lang geleden... 2014 Stadsregio naar Vervoerregio; Convenant, MRA bureau Februari 2016: lancering ruimtelijk- economische Actie agenda 2016-2020

Nadere informatie

Regionale behoefteraming Brainport Industries Campus Eindhoven

Regionale behoefteraming Brainport Industries Campus Eindhoven Regionale behoefteraming Brainport Industries Campus Eindhoven 23 juni 2015 Managementsamenvatting Status: Managementsamenvatting Datum: 23 juni 2015 Een product van: Bureau Stedelijke Planning bv Silodam

Nadere informatie

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA juni 2019

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA juni 2019 Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2018-2019 juni 2019 1 Monitor Plabeka Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2018-2019 Aangeboden aan: Werkgroep Monitor Plabeka Auteur(s): Bureau BUITEN:

Nadere informatie

Monitor Woningproductie Noordvleugel 2016 Woningvraag, Plancapaciteit en Productie

Monitor Woningproductie Noordvleugel 2016 Woningvraag, Plancapaciteit en Productie Monitor Woningproductie Noordvleugel 2016 Versie juni 2016 Inleiding In deze derde monitor woningproductie wordt in vogelvlucht een weergave gegeven van de cijfers die op dit moment beschikbaar zijn. Het

Nadere informatie

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 7 e editie. Opzet en inhoud

Economische monitor. Voorne PutteN 5 GEMEENTEN. 7 e editie. Opzet en inhoud 7 e editie Economische monitor Voorne PutteN Opzet en inhoud Deze factsheet is de zevende editie van de Economische Monitor en presenteert recente economische ontwikkelingen van als regio en de vier gemeenten.

Nadere informatie

Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017

Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 Stec Groep aan Provincie Zuid-Holland Guido van der Molen & Peter Stopel 4 april 2017 Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Monitor

Nadere informatie

Kantoren in cijfers 2017

Kantoren in cijfers 2017 Kantoren in cijfers 2017 BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I www.leidenincijfers.nl Inleiding Sinds 2010 houdt samenwerkingsverband Holland Rijnland gegevens bij over kantoren in

Nadere informatie

Werkplan Plabeka 2014 2015 Toekomst bestendige werklocaties MRA Voorstel

Werkplan Plabeka 2014 2015 Toekomst bestendige werklocaties MRA Voorstel Platform Bedrijven Kantoren Metropoolregio Amsterdam Werkplan Plabeka 2014 2015 Toekomst bestendige werklocaties MRA Voorstel Concept 27 maart 2014 PT: 27 maart en 17 april DO PRES: BO PRES: voorgesteld

Nadere informatie

Herstructureringsopgave. bedrijventerreinen MRA

Herstructureringsopgave. bedrijventerreinen MRA Herstructureringsopgave bedrijventerreinen MRA Stec Groep aan MRA Jasper Beekmans en Evert-Jan de Kort 28 juni 2018 Inhoud Interactief deel Aanleiding Aanpak Resultaten analyses Conclusie en aanbevelingen

Nadere informatie

TOELICHTING Kaders compensatiefonds NB een verkorte tekst zal in het convenant worden opgenomen. A. De werking van het fonds

TOELICHTING Kaders compensatiefonds NB een verkorte tekst zal in het convenant worden opgenomen. A. De werking van het fonds TOELICHTING Kaders compensatiefonds NB een verkorte tekst zal in het convenant worden opgenomen A. De werking van het fonds 1. Een compensatiefonds is een regionaal fonds dat bedoeld is om de sanering

Nadere informatie

Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek 2013. Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte

Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek 2013. Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek Aanbod bedrijfs-, kantoor- en winkelruimte Mede door de prima ligging en gunstige regionale

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden

Crisismonitor Drechtsteden Crisismonitor Januari 211 (cijfers t/m oktober 21) Hoe staan de er voor op de arbeidsmarkt en de woningmarkt? Dat leest u in deze zesde editie van de crisismonitor, die het OCD eens in de twee maanden

Nadere informatie

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA juni 2018

Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA juni 2018 Monitor Plabeka: Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2017-2018 18 juni 2018 1 Monitor Plabeka Ontwikkelingen werklocatiemarkt MRA 2017-2018 Aangeboden aan: Werkgroep Monitor Plabeka 18 juni 2018 Auteur(s):

Nadere informatie

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09 HAAGSE MONITOR ECONOMISCHE RECESSIE 7 Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend zijn, in de

Nadere informatie

A. Uitgangspunten actualisatie regionale kantorenstrategie Holland Rijnland

A. Uitgangspunten actualisatie regionale kantorenstrategie Holland Rijnland Naar een actualisatie van de regionale kantorenstrategie Holland Rijnland 1 MEMO Aan: Werkgroep kantoren / PHO Economie en Leefomgeving Holland Rijnland Van: Stec Groep (Esther Geuting en Guido van der

Nadere informatie

kantorenmonitor metropoolregio Amsterdam Ondanks recordomzetting toename leegstand door nieuwbouw en gedaald kantoorgebruik

kantorenmonitor metropoolregio Amsterdam Ondanks recordomzetting toename leegstand door nieuwbouw en gedaald kantoorgebruik kantorenmonitor Metropoolregio 211 Muiden Voorraad kantoorruimte naar percentage onverhuurde leegstand -1% 1-2% 2% of meer Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en en Laren Hilversum Wijdemeren Huizen;

Nadere informatie

Haarlemmermeer 2010. kantorenmonitor

Haarlemmermeer 2010. kantorenmonitor kantorenmonitor Haarlemmermeer Beukenhorst-Zuid, nieuwbouw hoofdkantoor TNT Green Office () TNT International is enkele jaren geleden begonnen met het uitvoeren van een beleid waarbij wereld wijd alle

Nadere informatie