Blokkendoos KSE Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie

Transcriptie

1 Blokkendoos KSE Leergebied Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Blokkendoos KSE

2

3 Blokkendoos KSE Leergebied Beroepsonderwijs en volwasseneneducatie Blokkendoos KSE Versie 3 Enschede, juli 2001

4 Verantwoording 2001 Stichting Leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteur en eindredactie: Eddie van Vliet (SLO) Vormgeving en productie: N.C.A. ten Donkelaar-Wilbers (SLO) In samenwerking met: CINOP In opdracht van: BVE Raad

5 Inhoud Inleiding 5 Schematisch overzicht onderwijseenheden per domein van het leergebied 7 Schematisch overzicht (op nummer) samenhang blokken per leergebied 9 Schematisch overzicht samenhang blokken per leergebied 10 Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC

6 Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC Onderwijseenheid EC

7 Inleiding 1. Over de keuze van de domeinen Er is in deze publicatie getracht tot een vak-logische indeling in domeinen te komen (zie de schematische overzichten). Deze indeling is gebaseerd op de volgende documenten: kerndoelen basisvorming; examenprogramma vmbo; examenprogramma s havo/vwo (tweede fase). In de examenprogramma s havo/vwo staat een groot aantal domeinen (17). Deze zo overnemen komt de overzichtelijkheid van deze publicatie niet ten goede. Daarnaast corresponderen de titels van de domeinen in de kerndoelen en vmbo niet met die voor havo/vwo. Wel staat bij de kerndoelen de samenhang tussen de domeinen voor de basisvorming en die voor havo/vwo aangegeven. In deze publicatie is een aantal domeinen geclusterd en is aan de bovengenoemde samenhang recht gedaan. 2. Sterretjes bij enkele onderwijseenheden op niveau 5 Enkele onderwijseenheden op niveau 5 zijn in het schematische overzicht van een sterretje voorzien. Het betreft de volgende onderwijseenheden: 5.4 Bankwezen 5.10 Inkomensvorming 5.11 Inkomensverdeling 5.19 Economische Vaardigheden Het sterretje wil zeggen dat deze onderwijseenheden een of enkele eindtermen op niveau 6 (vwo) bevatten. Het overgrote deel van de eindtermen vertegenwoordigen echter niveau 5 (havo). 3. Sterretjes voor eindtermen in onderwijseenheden op de niveaus 5 en 6 Deze sterretjes willen zeggen dat de betreffende eindtermen behoren tot het leergebied economie 1, 2. De eindtermen zonder sterretje behoren zowel tot het leergebied economie 1, als tot economie 1, Samenhang met Kennis van de Wereld De onderwijseenheden niveau 1 t/m 3 die tot zijn te rekenen, vindt u in Kennis van de Wereld uitgewerkt. N.B. 1. Bij de eindtermen in de onderwijseenheden op niveau 3 wordt verwezen naar de handreiking aardrijkskunde, economie, geschiedenis en staatsinrichting. Het betreft hier de volgende publicatie: Naar een schoolbrede aanpak van de basisvorming. Een handreiking bij de herziene kerndoelen: aardrijkskunde, economie, geschiedenis en staatsinrichting, SLO in samenwerking met Cito (ISBN: ). 5

8 6 Het gaat om de bijlagen bij deze handreiking, waarin onder meer de kerndoelen zijn opgenomen.

9 Schematisch overzicht onderwijseenheden per domein van het leergebied Internationale Arbeidsverdeling Wisselkoersen en Nederlandse Betalingsbalans Niveau Wisselkoersen II 6.2 Nederlandse Betalingsbalans II 6.1 Internationale Arbeidsverdeling II Niveau Wisselkoersen I Niveau Nederlandse Betalingsbalans I 5.1 Internationale Arbeidsverdeling I 4.2 Het Belang van het Buitenland 4.1 Wisselkoers Niveau 3 K.v.d.W Betekenis Internationale Handel Geld- en Bankwezen 6.4 Geldwezen II 5.5 Geldwezen I 5.4 Bankwezen* Productie, Consumptie, Welvaart en Arbeidsmarkt 6.8 Marktproces en Marktmechanisme 6.7 Produceren en Welvaart III 6.6 Vraag en Aanbod 6.5 Arbeidsmarkt III 5.9 Werking en Functie van de Goederenmarkt 5.8 Produceren en Welvaart II 5.7 Consumeren en Welvaart 5.6 Arbeidsmarkt II 4.3 Geld 4.6 Produceren en Welvaart I K.v.d.W Sparen en Lenen 4.5 Arbeidsmarkt I 4.4 Facetten van Consumentengedrag en bescherming K.v.d.W De arbeidsmarkt K.v.d.W Kosten, Opbrengst, Winst en Verlies K.v.d.W Productievormen, Arbeid en Werkgelegenheid Inkomensvorming, Inkomensverdeling en Sociale Zekerheid 6.9 Sociale Zekerheid II 5.12 Sociale Zekerheid I 5.11 Inkomensverdeling* 5.10 Inkomensvorming* 4.7 Inkomensvorming en Koopkracht K.v.d.W Zorg en Samenleving Economische Kringloop, Markt, Overheid en Economische Orde 6.11 Markt, Overheid en Economische Orde II 6.10 Analyse Economische Kringloop 5.14 Markt, Overheid en Economische Orde I 5.13 Karakter Economische Kringloop 4.9 Begrotingstekort en Staatsschuld 4.8 Overheid en Bestuur II K.v.d.W Overheid en Bestuur I Internationale Economische Orde; Europese Integratie; Onderontwikkeling 6.13 Europese Integratie II 6.12 Onderontwikkeling IV 5.16 Europese Integratie I 5.15 Onderontwikkeling III 4.11 Onderontwikkeling II 4.10 De EMU en het Dagelijks Leven K.v.d.W Onderontwikkeling I K.v.d.W Relatie Europese Unie en Nederlandse, Natuur en Milieu/ Techniek en samenleving Kennis v.d. Wereld 4.12 Natuur en Milieu K.v.d.W Techniek en Samenleving Vaardigheden 6.14 Oriëntatie op Studie en Beroep II 5.19 Economische Vaardigheden 5.18 Oriëntatie op Studie en Beroep I 5.17 Ondersteunende Vaardigheden 4.15 Informatievaardigheden 4.14 Leervaardighede n 4.13 Oriëntatie op Leren en Werken K.v.d.W Economische Vaardigheden K.v.d.W De Consumptiemaatschappij Niveau 2 Kennis v.d. Wereld K.v.d.W Facetten van Consumentengedrag K.v.d.W. 2.9 Huisvesting II K.v.d.W Verzekeringen II K.v.d.W. 2.6 Belangen van Werknemers K.v.d.W. 2.7 Informatiekunde Niveau 1 K.v.d.W. 1.9 Geldzaken K.v.d.W. 2.8 Winkelen II K.v.d.W Verzekeringen I K.v.d.W Winkelen I K.v.d.W. 1.7 Sociale Zekerheid K.v.d.W. 1.8 De Computer in het Dagelijks Leven K.v.d.W 1.12 Huisvesting I 7

10 8 K.v.d.W. 1.6 Werknemer zijn/worden

11 Schematisch overzicht (op nummer) samenhang blokken per leergebied (cursief verwijst naar Kennis van de Wereld) Internationale Geld- en Bank- Productie, Con- Inkomensvor-, Economische Internationale, Natuur Vaardigheden Arbeidsverdeling, wezen sumptie, Wel- ming, Inko- Kringloop, Markt Economische en Milieu Wisselkoersen en vaart en Arbeids- mensverdeling Overheid en Orde: Europese Nederlandse markt en Sociale Economische Integratie; Onder- Betalingsbalans Zekerheid Orde ontwikkeling 6.8 Niveau Niveau Niveau Niveau Niveau Niveau

12 Schematisch overzicht samenhang blokken per leergebied Internationale Geld- en Bank- Productie, Con- Inkomensvor-, Economische Internationale, Natuur Vaardigheden Arbeidsverdeling, wezen sumptie, Wel- ming, Inko- Kringloop, Markt economische en Milieu Wisselkoersen en vaart en Arbeids- mensverdeling Overheid en Orde: Europese Nederlandse markt en Sociale Economische Integratie; Onder- Betalingsbalans Zekerheid Orde ontwikkeling Niveau Wisselkoersen II 6.4 Geldwezen II 6.2 Nederlandse Betalingsbalans II 6.1 Internationale Arbeidsverdeling II 6.8 Marktproces en Marktmechanisme 6.7 Produceren en Welvaart III 6.6 Vraag en Aanbod 6.5 Arbeidsmarkt III 6.9 Sociale Zekerheid II 6.11 Markt, Over-heid en Econo-mische Orde II 6.10 Analyse Economische Kringloop 6.13 Europese Integratie II 6.12 Onderontwikkeling IV 6.14 Oriëntatie op Studie en Beroep II Niveau Wisselkoersen I 5.5 Geldwezen I 5.9 Werking + Functie v/d Goederenmarkt 5.12 Sociale Zekerheid I 5.14 Markt, Over-heid en Econo-mische Orde I 5.16 Europese Integratie I 5.19 Economische Vaardigheden * 5.2 Nederlandse Betalingsbalans I 5.4 Bankwezen* 5.8 Produceren en Welvaart II 5.11 Inkomensverdeling* 5.13 Karakter Economische Kringloop 5.15 Onderontwikkeling III 5.18 Oriëntatie op Studie en Beroep I 5.1 Internationale Arbeidsverdeling I 5.7 Consumeren en Welvaart 5.6 Arbeidsmarkt II 5.10 Inkomensvor Ondersteunende Vaardigheden Niveau Het Belang van het Buitenland 4.3 Geld 4.6 Produceren en Welvaart I 4.7 Inkomensvorming en Koopkracht 4.9 Begrotingstekort en Staatsschuld 4.11 Onderontwik Natuur en Milieu 4.15 Informatievaardigheden 4.1 Wisselkoers 4.5 Arbeidsmarkt I 4.8 Overheid en Bestuur II 4.10 De EMU en het Dagelijks Leven 4.14 Leervaardigheden 4.4 Facetten van Consumentengedrag en -bescherming 4.13 Oriëntatie op Leren en Werken Niveau 3 K.v.d.W.3.17 Betekenis Internationale Handel K.v.d.W Sparen en Lenen K.v.d.W.3.16 De arbeidsmarkt K.v.d.W.3.18 Kosten, opbrengst, winst en verlies K.v.d.W.3.19 Productievormen, Arbeid en Werkgelegenheid K.v.d.W.3.24 Zorg en Samenleving K.v.d.W.3.26 Overheid en Bestuur I K.v.d.W.3.27 Onderontwikkeling I K.v.d.W.3.28 Relatie Europese Unie en Nederlandse K.v.d.W.3.20 Techniek en Samenleving K.v.d.W.3.21 Economische Vaardigheden K.v.d.W.3.23 De Consumptiemaatschappij Niveau 2 K.v.d.W.3.25 Facetten van Consumentengedrag K.v.d.W.2.9 Huisvesting II K.v.d.W.2.6 Belangen van Werknemers K.v.d.W.2.7 Informatiekunde K.v.d.W.2.10 Verzekeringen II K.v.d.W.2.8 Winkelen II Niveau 1 K.v.d.W.1.9 Geldzaken K.v.d.W.1.13 Verzekeringen I K.v.d.W.1.10 Winkelen I K.v.d.W.1.7 Sociale Zekerheid K.v.d.W.1.8 De computer in het dagelijks l K.v.d.W.1.12 Huisvesting I K.v.d.W.1.6 Werknemer zijn/ worden 10

13 Onderwijseenheid EC.4.1 Onderwijseenheid 1: Wisselkoers Internationale Arbeidsverdeling Wisselkoersen en Nederlandse Betalingsbalans EC/K/4 Consumptie (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: 1. In een voor leerlingen herkenbare situatie met behulp van een gegeven koers berekeningen maken met vreemd geld Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/4 NR. 6 vmbo: de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg 11

14 Onderwijseenheid EC.4.2 Onderwijseenheid 2: Het Belang van het Buitenland Internationale Arbeidsverdeling, Wisselkoersen en Nederlandse Betalingsbalans EC/K/7 Internationale Ontwikkelingen (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: met het oog op zijn rol als burger 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het eigen dagelijks leven het belang van het buitenland voor de Nederlandse economie beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - consumptie; - productie; - werkgelegenheid. DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/7 NR. 1 Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: vmbo 12

15 Onderwijseenheid EC.4.3 Onderwijseenheid 3: Geld Geld- en Bankwezen EC/K/4 Consumptie (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: 1. Aan de hand van concrete voorbeelden het belang van geld voor de economie en de huidige vormen van betalingsverkeer beschrijven; Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/4 NR. 5 vmbo: de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg 13

16 Onderwijseenheid EC.4.4 Onderwijseenheid 4: Facetten van Consumentengedrag en -bescherming Productie, Consumptie, Welvaart en Arbeidsmarkt EC/K/4 Consumptie (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: K.v.d.W Facetten van Consumentengedrag K.v.d.W De Consumptiemaatschappij 1. Bij verschillende vormen van consumptie de keuzeproblemen beschrijven die zich daarbij kunnen voordoen door schaarste van middelen en tijd en door verschillen in urgentie van behoeften; Hij/zij betrekt daarbij: - voorbeelden van het onderscheid tussen basisbehoeften en overige behoeften; - de invloed van beschikbaarheid van middelen op consumptie; - voorbeelden van zelfvoorziening, kopen, collectieve voorzieningen, gebruik van natuur; - koop en verkoop als vorm van ruil; - de samenhang tussen ruil, maatschappelijke arbeidsverdeling en geldgebruik. 2. De eigen positie als consument vergelijken met die van anderen; het verschil in marktpositie tussen consumenten onderling en tussen consumenten en producenten beschrijven en daarbij de positie van jongeren als belangrijkste doelgroep betrekken. Hij/zij betrekt daarbij: - verschillende vormen van inkomen; - informatie over inkomensverschillen in Nederland; - verschil in machtspositie tussen consument en producent; - de invloed die (jonge) kopers uitoefenen op de omvang en aard van de productie; 1. Aan de hand van concrete eenvoudige aan de hand van concrete voorbeelden factoren beschrijven die van invloed zijn op veranderingen in het eigen consumentengedrag en dat van anderen in de loop van de tijd. Hij/zij betrekt daarbij: - veranderende persoonlijke en maatschappelijke behoeften; - het gebruik van consumenteninformatie; 14

17 15 - marketing en reclame; - technologische ontwikkelingen; 1. Uit een gegeven concrete context van wettelijke regels ter bescherming van de consument beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - het consumentenrecht; - consumentenorganisaties en hun werkzaamheden; - voorwaarden voor een geldige overeenkomst; - rechten en plichten van de verkoper; 1. Motieven voor en gevolgen van sparen en lenen noemen en de rol van banken daarbij beschrijven. Hij/zij betrekt daarbij: - rente als vergoeding voor het uitlenen van geld; - financiële instellingen als bemiddelaars tussen vragers en aanbieders van geld; 1. Aan de hand van verstrekte of verzamelde actuele gegevens van bestaande banken een beargumenteerde keuze maken voor de meest gunstige spaarvorm en leningsvorm, daarbij eventueel gebruikmakend van ICT. Hij/zij betrekt daarbij: - onderscheid in spaarvormen; - onderscheid in leningsvormen; - het keuzeprobleem: sparen of besteden; - het keuzeprobleem: lenen of niet lenen; - de berekening van enkelvoudige rente gegeven een spaarbedrag in gehele munteenheden, een looptijd in gehele jaren en een rentepercentage; 1. Aan de hand van concrete voorbeelden het belang van verzekeren in het economisch leven uitleggen en daarbij rekening houden met verzekeringsmotieven. 2. Aan de hand van criteria een beargumenteerd standpunt innemen met betrekking tot de noodzaak van het verzekeren voor zichzelf en voor anderen. Hij/zij betrekt daarbij: - de positie van de verzekerde ten opzichte van de verzekeringsmaatschappij; - de criteria: hoogte van het risico; hoogte van de premie; wettelijk verplicht karakter; 1. Eenvoudige berekeningen uitvoeren met betrekking tot premie en uitkering van schadeverzekeringen. Hij/zij betrekt daarbij: - de verzekeringsovereenkomst; - schadeverzekeringen: opstal/inboedelverzekering, autoverzekering, (brom)fietsverzekering, reisverzekering, aansprakelijkheidsverzekering particulieren. 1. Aan de hand van voorbeelden voor- en nadelen

18 16 noemen van de diverse vormen van huisvesting. 2. Een beargumenteerd standpunt innemen ten aanzien van verschillende mogelijkheden van huisvesting en enkele praktische en juridische aspecten van wonen noemen. Hij/zij betrekt daarbij: - de rechten en plichten van huurder en verhuurder; - regels met betrekking tot bescherming van de huurder; - regels met betrekking tot bescherming van de koper/verkoper; - verschillende instanties die bemiddelen bij koop of huur van een huis. 1. Aan de hand van verzamelde of verstrekte consumenteninformatie een concrete voorgenomen koopbeslissing beoordelen. Hij/zij betrekt daarbij: - behoeften en prioriteiten; - budgettaire mogelijkheden ten aanzien van kopen, sparen en lenen en de gevolgen daarvan; - sociale en commerciële beïnvloeding; - economisch-maatschappelijke gevolgen voor milieu, werkgelegenheid en derde wereld; - eigen normen en waarden en die van anderen; - consumenteninformatie; 1. Aan de hand van verzamelde of verstrekte consumenteninformatie, gegeven een aantal criteria, een beargumenteerde koopbeslissing nemen, daarbij rekening houdend met de gevolgen van die koopbeslissing voor zichzelf en voor anderen, en daarbij eventueel gebruik maken van ICT; 2. Uit een gegeven eenvoudig huishoudbudgetplan conclusies trekken over de financiële situatie van het samenlevingsverband en daarbij de eigen invloed beschrijven op beslissingen over de omvang en samenstelling van ontvangsten en uitgaven. Hij/zij betrekt daarbij: - de huishoudontvangsten: inkomsten uit arbeid, inkomensoverdrachten, uitgekeerde winst, rente, huur, - de huishouduitgaven: vaste lasten, dagelijkse uitgaven, incidentele uitgaven, - de financieringssituatie: overschotten, tekorten; - herleiden van gegeven huishouduitgaven per week/maand/twee maanden/kwartaal tot uitgaven per jaar en omgekeerd; - berekening van het gemiddeld totaal aan uitgaven in een periode met gegeven boekingsstukken; - instanties die behulpzaam kunnen zijn bij

19 Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: budgetproblemen; - berekening van reservering per maand, gegeven de aanschafprijs of vervangingsprijs, de gebruiksduur en een eventuele restwaarde; - eenvoudige berekening van de kilometerprijs en de kosten van verschillende vormen van vervoer. EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/4 NRS. 1-4, 7-16 vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 17

20 Onderwijseenheid EC.4.5 Onderwijseenheid 5: Arbeidsmarkt I Productie, Consumptie, Welvaart en Arbeidsmarkt EC/K/5 Arbeid en Productie Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: K.v.d.W Productievormen, Arbeid en Werkgelegenheid 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden van arbeidssituaties en arbeidsorganisaties de relatie tussen opleidingswegen en functies en tussen scholing en posities op de arbeidsmarkt beschrijven. 2. Aan de hand van concrete voorbeelden uit hun eigen omgeving economische aspecten van betaalde en onbetaalde arbeid noemen/beschrijven. Hij/zij betrekt daarbij: - de eigen keuze ten aanzien van betaalde en/of onbetaalde arbeid binnen en buiten het samenlevingsverband; - de arbeidsmarkt, overschotten en tekorten. 1. Vormen, oorzaken en gevolgen van geregistreerde en verborgen werkloosheid aan de hand van (eenvoudige) voorbeelden noemen/beschrijven, zowel in de eigen omgeving als op nationaal niveau. Hij/zij betrekt daarbij: - stagnatie/daling van de vraag naar goederen en diensten; - veranderingen in de aanbodkant van de economie; - gevolgen voor inkomenssituatie, sociale situatie; - kosten van werkloosheidsuitkeringen; - sociale onrust/politieke instabiliteit. 1. Aan de hand van concrete voorbeelden mogelijkheden tot bestrijding van werkloosheid noemen/beschrijven, zowel in de eigen omgeving als op nationaal niveau. Hij/zij betrekt daarbij: - vergroten van de vraag naar goederen en diensten; - maatregelen in het kader van beloningen; - maatregelen in het kader van arbeidstijd/bedrijfstijd; - kinderopvang; - scholing; - voorlichting. 18

21 EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/5 NRS. 5, 8-10 Aansluitende onderwijseenheden: 5.6 Arbeidsmarkt II Trajecten: vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 19

22 Onderwijseenheid EC.4.6 Onderwijseenheid 6: Produceren en Welvaart I Productie, Consumptie, Welvaart en Arbeidsmarkt EC/K/5 Arbeid en Productie Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: K.v.d.W Kosten, Opbrengsten, Winst en Verlies met het oog op zijn rol in relatie tot arbeid en productie: 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden de plaats van produceren, zowel in enge als in ruime zin, beschrijven en daarbij de productiefactoren betrekken. 2. Aan de hand van een concreet voorbeeld beschrijven hoe het productieproces in bedrijven in een aantal fasen kan worden verdeeld, waarbij telkens waardetoevoeging plaatsvindt. Hij/zij betrekt daarbij: - de fasen in het productieproces; - de waardetoevoeging; - bedrijfskolom. 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het bedrijfsleven (handelsondernemingen) het verband leggen tussen de begrippen kosten, opbrengsten, winst en verlies en eenvoudige berekeningen in dit verband maken met behulp van verstrekte of verzamelde gegevens in een realistische context. Hij/zij betrekt daarbij: - afzet; - omzet; - verkoopprijs (inclusief BTW); - bedrijfskosten; - brutowinst; - nettowinst. 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden van arbeidssituaties en arbeidsorganisaties de relatie beschrijven tussen verschillende sectoren en functies. 2. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden de samenhang verklaren tussen de begrippen arbeidsverdeling, arbeidsproductiviteit en welvaart en in dit verband arbeidsverdeling in en buiten het samenlevingsverband en tussen bedrijven onderscheiden. Hij/zij betrekt daarbij: - de toegenomen afhankelijkheid tussen individuen, 20

23 samenlevingsverbanden, bedrijven en overheid; - positieve en negatieve gevolgen van arbeidsverdeling; - factoren die de arbeidsproductiviteit beïnvloeden; - emancipatorische aspecten bij arbeidsverdeling; - interculturele aspecten bij arbeidsverdeling. 1. Aan de hand van concrete actuele voorbeelden uit de eigen omgeving het verband beschrijven tussen technologische ontwikkeling en productiviteitsgroei en positieve en negatieve gevolgen hiervan voor werknemers en werkgevers noemen/beschrijven. 2. In verschillende concrete situaties van productie beschrijven dat zich keuzeproblemen voordoen in de afweging van kosten tegenover baten in engere zin en in de afweging van maatschappelijke kosten en baten. EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/5 NRS. 1-4, 7, 11, 12 Aansluitende onderwijseenheden: 5.8 Produceren en Welvaart II Trajecten: vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 21

24 Onderwijseenheid EC.4.7 Onderwijseenheid 7: Inkomensvorming en Koopkracht Inkomensvorming, Inkomensverdeling en sociale Zekerheid EC/K5 en EC/V/1, examenprogramma vmbo Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: : 1. Vanuit een herkenbare actuele context het belang en de inhoud van een CAO beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - de relatie tussen een CAO en een individuele arbeidsovereenkomst (van een minderjarige werknemer); 1. De systematiek van loon- en inkomstenbelasting beschrijven en aan de hand van verstrekte en/of verzamelde gegevens eenvoudige berekeningen uitvoeren, eventueel met gebruik van ICT. Hij/zij betrekt daarbij: - de uitgangspunten van belastingheffing: draagkrachtbeginsel profijtbeginsel - de inningswijze van de loon- en inkomstenbelasting; - berekening van de te betalen loon- en inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen aan de hand van gegevens, met behulp van een toelichting. 3. Oorzaken/functies van inkomensverschillen beschrijven. Hij/zij betrekt daarbij: - oorzaken van inkomensverschillen; - de beperkte betekenis van welvaartsvergelijking op basis van het inkomen per hoofd in relatie tot het inkomen versus vrije tijd, de kwaliteit van het bestaan en het milieu. 1. De werking van de instrumenten die de overheid heeft om inkomensverschillen te beïnvloeden uitleggen. Hij/zij betrekt daarbij: nivelleren/denivelleren (geen berekeningen). 1. Oorzaken en gevolgen van de waardeverandering van geld beschrijven. Hij/zij betrekt daarbij: - de meting van inflatie met behulp van de 22

25 2-6 Aansluitende onderwijseenheden: consumentenprijsindex (geen berekening); - oorzaken van prijsveranderingen; - gevolgen van prijsveranderingen. 1. Prijscompensatie beschrijven als middel om koopkrachtverlies tegen te gaan. Hij/zij betrekt daarbij: - de samenhang tussen de begrippen nominaal inkomen, prijscompensatie en reëel inkomen; - eenvoudige berekeningen EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/5 NR. 6 EN EC/V/1 NRS Inkomensvorming 5.11 Inkomensverdeling Trajecten: vmbo (doelstelling 1) Gemengde en theoretische leerweg (doelstellingen 2 t/m 6) 23

26 Onderwijseenheid EC.4.8 Onderwijseenheid 8: Overheid en Bestuur II Economische Kringloop, Markt, Overheid en Economische Orde EC/K/6 Overheid en Bestuur (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: K.v.d.W Overheid en Bestuur I met het oog op zijn rol als burger: 1. Aan de hand van concrete voorbeelden de functies van de overheid in de Nederlandse economie beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - de overheid als leverancier of producent van goederen en diensten; - de overheid als werkgever; - de overheid als verantwoordelijke voor aanvullende, corrigerende en voorwaardenscheppende activiteiten; 1. Aan de hand van voorbeelden uit het eigen dagelijks leven overheidsontvangsten en overheidsuitgaven noemen en beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - BTW; - accijns; - loon- en inkomstenbelasting; - houderschapsbelasting; - gemeentelijke belastingen; - de uitgaven naar departement. 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden de verschillende vormen van sociale zekerheid beschrijven. EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/6 NRS. 1, 2, 3 Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: vmbo. 24

27 Onderwijseenheid EC.4.9 Onderwijseenheid 9: Begrotingstekort en Staatsschuld Economische Kringloop, Markt Overheid en Economische Orde EC/V/1(Verrijkingsstof) (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: 1. Aan de hand van een actuele concrete context ontstaan, ontwikkeling en vermindering van het begrotingstekort en de staatsschuld beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - de ontvangsten: BTW, accijns, loon- en inkomstenbelasting, houderschapsbelasting, vennootschapsbelasting, gemeentelijke belastingen, niet belastingmiddelen, - de uitgaven: naar departement - de ontwikkeling van de omvang van de staatsschuld en de maatregelen om de staatsschuld te verminderen. Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO VERRIJKINGSSTOF NR. 1 vmbo, gemengde en theoretische leerweg 25

28 Onderwijseenheid EC.4.10 Onderwijseenheid 10: De EMU en het Dagelijks Leven Internationale Economische Orde; Europese Integratie; Onderontwikkeling EC/K/7 Internationale Ontwikkelingen (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: 1. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit eigen dagelijks leven het belang van de Europese (Monetaire) Unie beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - consumptie; - export; - werkgelegenheid; - coördinatie van economische politiek. Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/7 NR. 2 vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 26

29 Onderwijseenheid EC.4.11 Onderwijseenheid 11: Onderontwikkeling II Internationale Economische Orde; Europese Integratie; Onderontwikkeling EC/K/7 Internationale Ontwikkelingen (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: K.v.d.W Onderontwikkeling I 1. Oorzaken en gevolgen van onderontwikkeling in ontwikkelingslanden noemen en de invloed van internationale handel op de welvaartsverdeling in de wereld beschrijven; Oorzaken en gevolgen van welvaartsverschillen tussen rijke en arme landen beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - de hoogte van het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking in Nederland in vergelijking met dat van andere landen; - het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking als gebrekkige maatstaf voor internationale welvaartsvergelijking; - kenmerken van economische (onder)ontwikkeling; - oorzaken en gevolgen van economische (onder)ontwikkeling; - economische onderontwikkeling als een vicieuze cirkel; 1. Maatregelen en (eigen) activiteiten beoordelen op hun bijdragen aan de verkleining van mondiale welvaartsverschillen. Hij/zij betrekt daarbij: - werkgelegenheid; - inkomen; - bestedingsmogelijkheden. 3. De werking verklaren van maatregelen om onderontwikkeling te verminderen en de rol van de overheid en particulieren daarbij beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - de maatregelen: internationale hulp; (gunstige) voorwaarden bij leningen; bevorderen van vrije wereldhandel; handelsovereenkomsten; grondstofovereenkomsten; - het Nederlands ontwikkelingsbeleid: 27

30 noodhulp; financiële hulp; kennis; hulp gericht op bepaalde landen/groepen. DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/7 NR. 3, 4, 5 Aansluitende onderwijseenheden: 5.15 Onderontwikkeling III Trajecten: vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 28

31 Onderwijseenheid EC.4.12 Onderwijseenheid 12: Natuur en Milieu, Natuur en Milieu EC/K/8 Natuur en Milieu (examenprogramma vmbo) Niveau: 4 Begintermen/beginniveau: met het oog op zijn rol als burger: 1. De samenhang tussen consumptie, productie en het milieu beschrijven; Hij/zij betrekt daarbij: - factoren die de groei van de consumptie bepalen; - factoren die de groei van de productie bepalen; - de samenhang tussen de groei van de consumptie en de groei van de productie; - de nadelige gevolgen van de groei van de productie voor het milieu; 2. Met concrete voorbeelden uit hun dagelijks leven oorzaken en gevolgen van milieuschade uitleggen, nu en in de toekomst; Hij/zij betrekt daarbij: - de rol van maatschappelijke kosten ten opzichte van bedrijfskosten; - de rol van de kandidaat in relatie tot het milieu; 3. Aan de hand van eenvoudige voorbeelden concrete maatregelen noemen om milieuschade te voorkomen en te bestrijden en hierbij de rol van overheid, organisaties en van individuele personen beschrijven. Aansluitende onderwijseenheden: Trajecten: DOELSTELLING CORRESPONDEERT MET EXAMENPROGRAMMA VMBO EC/K/8 NRS. 1-3 vmbo: De gecursiveerde delen gelden alleen voor de theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg. 29