Minima-effectrapportage Gemeente Maastricht. De invloed van gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens

Transcriptie

1 Minima-effectrapportage Gemeente Maastricht De invloed van gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens

2 Minima-effectrapportage Gemeente Maastricht De invloed van gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens Utrecht, juni 2006 Opdrachtgever: Gemeente Maastricht

3 Voorwoord Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) is een onafhankelijke stichting. Het NIBUD heeft tot doel particuliere huishoudens inzicht te laten verkrijgen in hun inkomsten en uitgaven, en vaardigheid aan te leren om planmatig met geld om te gaan. Het NIBUD probeert dit doel te bereiken door rechtstreeks voorlichting te geven, zowel via de massamedia als via eigen brochures over diverse budgetonderwerpen, zoals kostgeld en alimentatie. Daarnaast wil het NIBUD hetzelfde doel bereiken via professionals die zich bezighouden met vormen van financiële advisering en voorlichting. Dit zijn functionarissen uit zowel de maatschappelijke hulp- en dienstverlening als het financieel bedrijfsleven, en sectoren van het onderwijs. Het NIBUD ondersteunt deze groepen met eigen publicaties (Budgethandboek, Prijzengids, Rekenprogramma s) en door deskundigheidsbevordering in de vorm van opleidingen en trainingen. Bij dit alles gaat het NIBUD uit van een standaardmethode van begroten. Dit resulteert in een reeks voorbeeldbegrotingen met referentiecijfers die zijn gebaseerd op empirisch wetenschappelijk onderzoek. Het NIBUD stelt de keuzevrijheid en de eigen verantwoordelijkheid van de huishoudens voorop. Het NIBUD geeft gemeenten meer inzicht in het effect van hun minimabeleid. Door middel van een effectrapportage helpt het NIBUD gemeenten het geld bestemd voor minimabeleid, optimaal te besteden. Deze rapportage is uitgevoerd door het NIBUD, in samenwerking met de gemeente Maastricht. Naast deze rapportage wordt er ook een onderzoek uitgevoerd naar de bekendheid en gebruik van de inkomensondersteunende regelingen in de gemeente Maastricht.

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Centrale vraag Kern minima-effectrapportage Leeswijzer Onderzoeksmethode: begrotingen Inleiding Basispakket Restpakket Inkomsten Uitgavensoorten De begrotingen Minimabeleid Lokaal Minimabeleid Kwijtscheldingsbeleid Declaratieregelingen Collectieve ziektekostenverzekering Tegemoetkoming premie aanvullende verzekering Stichting Stimu-leren Project Sociale Energiebesparing Kosten Kinderopvang Regelingen met betrekking tot zorgvraag WVG vergoedingen Kortingsregeling maaltijdvoorziening Individuele bijzondere bijstand Resultaten Vergelijking tussen huishoudens onderling Huishoudsamenstelling Inkomensniveau Huishouden met zware zorgvraag Huishoudsamenstelling Inkomensniveau Gemeente Maastricht vergeleken met gemiddeld Nederland Conclusies...17 Bijlage 1: Begrotingen Bijlage 2: Resultaten Bijlage 3: Vergeleken met gemiddeld in Nederland Bijlage 4: Inkomsten en landelijke regelingen Bijlage 5: Verantwoording uitgaven 3

5 1. Inleiding 1.1 Centrale vraag Iedere gemeente beschikt over mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens. Dat kan bijvoorbeeld door het kwijtschelden van gemeentelijke heffingen of door bijzondere bijstand. Het is echter niet direct zichtbaar wat in de praktijk de effecten van die maatregelen zijn op het budget van verschillende groepen huishoudens. De centrale vraag van dit onderzoek luidt: Wat is het effect van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Maastricht? Bekeken wordt welke groepen huishoudens in de gemeente goed profiteren van de verschillende inkomensondersteunende maatregelen en welke groepen minder goed. Ook maakt deze rapportage een eventuele armoedeval inzichtelijk. Het doel van een minima-effectrapportage is inzicht te geven in de koopkracht van de armste groepen in de gemeente en in de effecten van landelijke en gemeentelijke maatregelen daarop. De resultaten van deze effectrapportage vormen de basis voor de verdere ontwikkeling van het minimabeleid in de Maastricht. 1.2 Kern minima-effectrapportage Een minima-effectrapportage kent drie kerngegevens, te weten huishoudtypen, inkomensniveaus en huren. In overleg met gemeente Maastricht zijn deze gegevens vastgesteld. In deze effectrapportage zijn de volgende standaard huishoudtypen onderzocht: Alleenstaande van 23 jaar, uitwonend; Alleenstaande onder de 65 jaar; Alleenstaande, 65 jaar of ouder; Eenoudergezin met twee jongere kinderen (3 en 5 jaar); Eenoudergezin met twee oudere kinderen (14 en 16 jaar); Echtpaar met twee jongere kinderen (3 en 5 jaar); Echtpaar met twee oudere kinderen (14 en 16 jaar); Echtpaar, 65 jaar of ouder. 4

6 Gemeenten krijgen in 2007 te maken met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Hoewel de precieze invulling van de WMO nog onduidelijk is, lijkt het erop dat gemeenten gedeelten van het pakket van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten gaan overnemen. In overleg met de gemeente Maastricht is ervoor gekozen om een extra huishoudtype mee te nemen in deze rapportage; te weten Alleenstaande van 65 jaar en ouder met een specifieke zorgvraag. De volgende specificaties van de zorgvraag worden doorberekend: algehele slijtage hartklachten natriumbeperkt dieet bril gebruik van tafeltje-dek-je 3 uur huishoudelijke verzorging per week 0,5 uur persoonlijke verzorging per week personenalarmering gebruik van Vervoer op Maat Door het onderzoeken van dit extra huishoudtype kan het huidige gemeentelijk beleid getoetst worden en bovendien kunnen de resultaten uit dit onderzoek dienen als nulmeting om de toekomstige ontwikkelingen rond de WMO adequaat te kunnen volgen. Deze rapportage laat zien welke effecten de landelijke en gemeentelijke maatregelen hebben op de koopkracht van de huishoudtypen bij verschillende inkomensniveaus. Voor elk van de huishoudens worden berekeningen gemaakt bij de volgende inkomens: netto minimuminkomen (WWB of AOW); 110% van het netto minimuminkomen; 120% van het netto minimuminkomen. Het kan vóórkomen dat huishoudens met een inkomen net boven het minimum hiervan minder overhouden dan de huishoudens op het minimum, omdat de eerste groep net buiten de regelingen voor financiële ondersteuning valt. Dit effect, de armoedeval, is in dit rapport inzichtelijk gemaakt. De huur vormt in de meeste huishoudens de hoogste uitgave op de begroting. In deze rapportage worden twee huren meegenomen. Een veel voorkomende huur onder huishoudens met een laag inkomen bedraagt 365. Er is een andere huur meegenomen voor de alleenstaande van 23 jaar die op zichzelf woont, namelijk 306. Deze huren zijn in overleg met de gemeente Maastricht vastgesteld. 1.3 Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 gaat in op de onderzoeksmethode 5

7 waarbij tevens de methodiek van begroten staat beschreven. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting op de lokale inkomensondersteunende regelingen die worden doorberekend in deze effectrapportage. Vervolgens geeft hoofdstuk 4 de onderzoeksresultaten. Tot slot staan in hoofdstuk 5 de conclusies. De begrotingen met toelichting staan in een aantal bijlagen. Ook wordt in de bijlage meer informatie gegeven over bronnen van de referentiecijfers en de inkomensopbouw. 6

8 2. Onderzoeksmethode: begrotingen 2.1 Inleiding Om het effect van inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens te berekenen, maakt het NIBUD gebruik van begrotingen. Uit deze begrotingen zijn de inkomsten en uitgaven van de huishoudens af te lezen. De begrotingen in deze rapportage zijn gemaakt voor bepaalde huishoudtypen met een bepaald inkomen in een huurwoning. Het zijn begrotingen voor groepen van huishoudens. De bedragen in de begrotingen zijn gemiddelden; in werkelijkheid zal de financiële situatie er in de individuele huishoudens anders uitzien. De begroting laat dus niet zien in hoeverre een individueel huishouden een sluitende begroting heeft. Wel wordt duidelijk in hoeverre een groep huishoudens een sluitende begroting heeft. Bij het opstellen van de begrotingen wordt geen rekening gehouden met schulden, omdat daarover niets algemeens te zeggen valt. Schulden komen echter vaak voor onder huishoudens met lage inkomens. Alle begrotingen zijn maandbegrotingen, waarbij de inkomsten en uitgaven zijn omgerekend naar gemiddelde maandbedragen. In de praktijk kunnen er flinke verschillen zijn tussen de maanden van het jaar. Vakantiegeld wordt bijvoorbeeld jaarlijks uitgekeerd, maar wordt in deze rapportage omgerekend naar een maandelijks bedrag. Het inkomen is in iedere begroting een vast gegeven. De uitgavenkant vullen we in volgens de methode van het basispakket en het restpakket. 2.2 Basispakket Het basispakket omvat alle uitgaven die als noodzakelijk kunnen worden beschouwd. In het basispakket zijn de kosten opgenomen die een huishouden moet maken voor wonen, kleden, voeden, gezondheid, zekerheid (verzekeringen) en informatie (telefoon, kabel en internet). Het pakket wordt in overleg met anderen (bijvoorbeeld de Sociale Alliantie) regelmatig aangepast. Vanaf 2006 maakt een computer met internetaansluiting deel uit van het basispakket voor alle huishoudens. Sinds 2002 is de computer al onderdeel van het basispakket voor gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar. Voor iedere kostenpost is een minimumprijs genomen. Zie voor de samenstelling van het basispakket bijlage 5. Naast de noodzakelijke uitgaven van het basispakket zijn er in individuele gevallen moeilijk of niet-vermijdbare uitgaven. Dit zijn uitgaven die voor een bepaald persoon onontkoombaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn: afbetaling van een lening, hoge energiekosten door slechte isolatie of dieetkosten. 7

9 2.3 Restpakket Het bedrag dat overblijft nadat alle uitgaven uit het basispakket zijn gedaan, is bestemd voor vrije bestedingen. Alle vrije bestedingen vormen samen het restpakket. Huishoudens zijn vrij om het restpakket zelf in te vullen. Het geld kan besteed worden aan nieuwe uitgavenposten (vakantie of hobby) of aan extra uitgaven aan posten in het basispakket (extra voeding of kleding). Om meer inzicht te geven in de financiële situatie van verschillende inkomensgroepen, is het restpakket in deze rapportage op drie verschillende manieren ingevuld. De gekozen restpakketten zijn sober want ze omvatten vrij elementaire uitgaven. Vervolgens is berekend wat de kosten van die combinaties zijn voor het betreffende huishouden. In bijlage 5 staan de gekozen restpakketten beschreven. De basispakketten en restpakketten verschillen per huishoudtype op een aantal punten. Een alleenstaande staat immers voor andere kosten dan bijvoorbeeld een gezin met jonge kinderen. 2.4 Inkomsten Bij de verschillende huishoudens zijn begrotingen gemaakt voor drie inkomensniveaus: minimuminkomen: een WWB/AOW-uitkering, 110% van het netto minimuminkomen, en 120% van het netto minimuminkomen. In deze rapportage wordt uitgegaan van het totaal besteedbaar maandinkomen, dat bestaat uit alle inkomsten van het huishouden, zoals netto salarissen, uitkeringen, kortingen op de belasting, huurtoeslag, vakantiegeld en kinderbijslag. In de rapportage wordt ervan uitgegaan dat huishoudens gebruik maken van alle regelingen die op hen van toepassing zijn. Huishoudens komen in aanmerking voor standaard belastingaftrek voor buitengewone uitgaven en eventueel de Tegemoetkoming voor buitengewone uitgaven (TBU). Ieder huishouden mag boven een inkomensafhankelijke drempel een bedrag aan ziektekosten als aftrekpost voor buitengewone uitgaven opvoeren. Huishoudens met een laag inkomen, komen met de inkomensafhankelijke premie al boven de drempel uit. Daardoor kunnen ook huishoudens jonger dan 65 jaar, via deze regeling geld terug krijgen van de belasting. In bijlage 4 staat aanvullende informatie over de gekozen uitgangspunten bij de inkomens. 2.5 Uitgavensoorten In alle begrotingen onderscheidt het NIBUD drie soorten uitgaven: Vaste lasten Dit zijn uitgaven die regelmatig terugkomen. Er ligt meestal een contract aan ten grondslag. Voorbeelden zijn de huur, energiekosten en verzekeringen. Reserveringsuitgaven. Dit zijn uitgaven die niet regelmatig voorkomen en waarvan de 8

10 hoogte vooraf niet precies bekend is. Er moet in principe een bedrag voor gereserveerd worden. Voorbeelden hiervan zijn de kosten voor inventaris en kleding. Huishoudelijke uitgaven. Dit zijn de steeds terugkerende uitgaven aan voeding, reiniging, persoonlijke verzorging e.d. In deze rapportage wordt gerekend met minimale bedragen die huishoudens nodig hebben om de uitgaven te kunnen betalen. Voor de uitgaven is waar mogelijk uitgegaan van lokale tarieven. Voorbeelden hiervan zijn gemeentelijke heffingen, water, bibliotheek en de kabel. De landelijke bedragen zijn gebaseerd op berekeningen van het NIBUD. Meer informatie over de berekeningen staat in bijlage De begrotingen Volgens de methodiek die hierboven staat beschreven, worden de begrotingen opgesteld op basis van het basispakket. Deze staan in bijlage 1. Er resteert dan een bedrag dat kan worden besteed aan een restpakket. De resultaten per restpakket staan in bijlage 2. Deze resultaten geven weer wat de koopkracht is van de huishoudens bij de verschillende inkomensniveaus, rekening houdend met de landelijke en de lokale inkomensondersteunende regelingen. Voor alle standaard huishoudtypen met een inkomen op minimumniveau (de geldende bijstandsnorm) is een vergelijking gemaakt met gemiddeld in Nederland. Deze begrotingen staan in bijlage 3. De uitgaven in het basispakket van huishoudens in gemeente Maastricht worden vergeleken met het betreffende huishoudtype met hetzelfde inkomen. Het kwijtscheldingsbeleid wordt betrokken bij de vergelijking. Er wordt hierbij geen rekening gehouden met overige inkomensondersteunende regelingen in het basispakket die kunnen gelden in andere gemeenten, omdat daar geen gemiddelde voor berekend kan worden. 9

11 3. Minimabeleid In dit hoofdstuk staan de diverse gemeentelijke regelingen voor inkomensondersteuning van minima beschreven. Als eerste komen de algemene inkomensondersteunende regelingen aan bod, daarna volgt een toelichting op de regelingen die specifiek gelden voor het huishouden met een zorgvraag. Per regeling volgt een korte beschrijving van de belangrijkste kenmerken en voorwaarden. 3.1 Lokaal Minimabeleid Kwijtscheldingsbeleid De gemeente Maastricht hanteert voor de kwijtschelding een norm van 100% van de grondslag WWB. Dat wil zeggen dat afhankelijk van het vermogen, huishoudens met een inkomen op de geldende bijstandsnorm in principe geen gemeentelijke heffingen hoeven te betalen. Bij een inkomen boven de geldende bijstandsnorm wordt de betalingscapaciteit berekend door het inkomen te verminderen met het norminkomen. Er vindt een correctie plaats voor de eigen uitgaven aan huur en voor ziektekosten (premie basisverzekering en de aanvullende verzekering minus de zorgtoeslag). Van de betalingscapaciteit dient 80% te worden aangewend voor de betaling van de gemeentelijke heffingen. De kwijtschelding geldt voor het rioolrecht gebruiker, de afvalstoffenheffing 1 en de hondenbelasting. Het waterschap hanteert voor de kwijtschelding van verontreinigingsheffing en ingezetenenheffing eveneens een percentage van 100% van de grondslag WWB. De gemeente en het waterschap werken niet samen bij het beoordelen van een kwijtscheldingsverzoek Declaratieregelingen De gemeente Maastricht heeft twee declaratieregelingen voor huishoudens met een laag inkomen. Declaratieregeling I richt zich op sociale en culturele activiteiten. De vergoeding bedraagt 91 per jaar voor de aanvrager van een huishouden en 45 per jaar voor ieder overig gezinslid. De maximale vergoeding wordt bepaald op basis van het aantal personen in een huishouden. De vergoeding is overdraagbaar naar andere gezinsleden. Declaratieregeling II is bestemd voor huishoudens met schoolgaande kinderen. Deze declaratieregeling omvat drie verschillende vergoedingen: Declaratieregeling II-1, voor de peuterspeelzaal. Deze bedraagt maximaal 236,36 per kind per jaar voor maximaal twee dagdelen per week. Weinig huishoudens hebben gebruik gemaakt van deze regeling en daarom wordt deze regeling niet meegenomen in dit onderzoek. Declaratieregeling II-2, kindervakantiewerk en school- of vakantiekamp. Kinderen op de basisschool kunnen deelnemen aan het kindervakantiewerk of een schoolof vakantiekamp. Gezinnen met een laag inkomen kunnen daarvoor een vergoeding krijgen van maximaal 68 per kind per jaar. De hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de daadwerkelijk gemaakte kosten. Declaratieregeling II-3, ouderbijdrage in het voortgezet onderwijs. Gezinnen met een laag inkomen krijgen hiervoor maximaal 68 per kind per jaar vergoed. De hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de gemaakte kosten. 1 Huishoudens die in aanmerking komen voor gedeeltelijke of volledige kwijtschelding van de gemeentelijke heffingen krijgen gratis afvalzakken van de gemeente. 10

12 3.1.3 Kortingsregeling STEPS Gezinnen in de gemeente Maastricht met een inkomen tot en met 110% van het minimum kunnen een tegemoetkoming krijgen voor de peuterspeelzaal in de vorm van een korting. De hoogte van de maximale korting wordt gebaseerd op een inkomensafhankelijke bijdrage. Huishoudens met een netto inkomen tot en met 1334 betalen 1,59 per dagdeel Collectieve ziektekostenverzekering De gemeente Maastricht heeft een collectieve ziektekostenverzekering voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% van de geldende bijstandsnorm. De nominale premie van de basisverzekering is 83,60 per maand. Het pakket bevat een uitgebreide aanvullende ziektekostenverzekering en een basis-tandartsverzekering. De collectieve aanvullende verzekering inclusief de tandartsverzekering kost 20,04 per maand Tegemoetkoming premie aanvullende verzekering De gemeente Maastricht geeft een tegemoetkoming voor de aanvullende ziektekostenverzekering aan personen van 18 jaar en ouder met een inkomen tot en met 110% van de geldende bijstandsnorm. Deze tegemoetkoming bedraagt 100 per jaar Stichting Stimu-leren In de gemeente Maastricht geeft Stichting Stimu-leren gratis gebruikte computers aan bijstandsouders met kinderen tot 18 jaar. De stichting is een particulier initiatief. Veel huishoudens hebben zich al aangemeld voor een gratis computer. Doordat er veel gebruik wordt gemaakt van deze regeling, wordt deze meegenomen in dit onderzoek Project Sociale Energiebesparing In de gemeente Maastricht is het project Sociale Energiebesparing opgezet. Het doel van dit project is om energie te besparen door energiebesparende maatregelen aan te brengen. De doelgroep van dit project zijn huishoudens met kinderen tot 18 jaar met een inkomen tot 110% van de WWB en mensen met schulden. Dit project wordt niet meegenomen in deze rapportage, omdat het om een eenmalig project betreft Kosten kinderopvang De kosten van de kinderopvang of een gastouderbureau worden door ouders zelf betaald. Ze krijgen hiervoor een bijdrage van het rijk en van de werkgever. Ouders die bijvoorbeeld deelnemen aan een reïntegratietraject, krijgen de werkgeversbijdrage van het rijk. Huishoudens met een laag inkomen betalen dan nog maar een paar procent van de kosten zelf. De gemeente Maastricht vergoedt de resterende kinderopvangkosten uit de individuele bijzondere bijstand. 3.2 Regelingen met betrekking tot zorgvraag Met de invoering van de Wet werk en bijstand, zijn categoriale regelingen sterk teruggedrongen. Voor ouderen, chronisch zieken en gehandicapten zijn nog wel categoriale regelingen mogelijk. Hieronder staan de regelingen van de gemeente Maastricht voor mensen met een zorgvraag zoals gedefinieerd in hoofdstuk 1. 11

13 3.2.1 WVG-vergoedingen Woonvoorziening Voor noodzakelijke woningaanpassingen is tot een bepaald maximum een volledig dekkende bijdrage via de WVG mogelijk. In de gemeente Maastricht geldt er geen eigen bijdrage voor woonaanpassingen. Vervoervoorziening Inwoners van de gemeente Maastricht kunnen op basis van een medische indicatie gebruik maken van Vervoer op Maat. Hiervoor geldt geen inkomens- en/of vermogenstoets. De kosten voor Vervoer op Maat zijn gelijk aan de niet gereduceerde tarieven van een strippenkaart Kortingsregeling maaltijdvoorziening Inwoners van Maastricht die zelf geen maaltijd kunnen bereiden, kunnen gebruik maken van de maaltijdvoorziening. Huishoudens met een laag inkomen krijgen hierop een korting. Deze is afhankelijk van het inkomen en de prijs van de maaltijd. Voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% geldt een maximale eigen bijdrage van 2,09 per maaltijd Individuele bijzondere bijstand De volgende kosten voor de zorg worden vergoed uit de bijzondere bijstand: de bijdrage AWBZ; de kosten voor sociale alarmering; de extra dieetkosten; de extra waskosten. Bij de berekening van de bijzondere bijstand wordt rekening gehouden met het inkomen en het vermogen van het huishouden. Voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% van het minimum wordt geen draagkracht verondersteld. Voor huishoudens met een inkomen boven 110% is het draagkrachtpercentage afhankelijk van de kostensoorten. Indien er enkel sprake is van kostensoorten in verband met behoud van zelfstandigheid (bijv. eigen bijdrage huishoudelijke hulp, alarmering) bedraagt het draagkrachtpercentage 15%. Indien er enkel sprake is van kostensoorten die geen verband hebben met behoud van zelfstandigheid, is het draagkrachtpercentage 50%. Indien er sprake is van cumulatie van kostensoorten wordt er gemiddeld, bijvoorbeeld 35%. In deze rapportage is er uitgegaan van 35%. 12

14 4. Resultaten Dit hoofdstuk bevat de resultaten van het onderzoek. Eerst komen de verschillen tussen de huishoudtypen in de gemeente Maastricht aan bod. Daarna worden de resultaten van het huishoudtype met een zorgvraag besproken. Tot slot volgt een vergelijking tussen de huishoudens met een minimuminkomen in de gemeente Maastricht met het gemiddelde in Nederland. 4.1 Vergelijking tussen huishoudens onderling Huishoudsamenstelling Bij het opstellen van de begrotingen volgens de methode van het basis- en restpakket blijkt dat voor alle huishoudtypen één of meerdere gekozen restpakketten niet haalbaar zijn. Het echtpaar met oudere kinderen met een laag inkomen heeft in de gemeente Maastricht de slechtste bestedingsmogelijkheden. Dit is overigens ook het beeld dat het NIBUD landelijk ziet. Dit huishoudtype komt er in de meeste minimaeffectrapportages het slechtste van af. Het echtpaar met oudere kinderen is slechter af dan een eenoudergezin met jonge kinderen. Het echtpaar met oudere kinderen komt namelijk niet meer in aanmerking voor de combinatiekorting en de aanvullende combinatiekorting. Ook hebben zij hogere uitgaven aan o.a. voeding, kleding en schoolkosten voor hun kinderen. Het eenoudergezin met jonge kinderen tot en met een inkomen op 110% van het minimum, ontvangt in Maastricht bovendien een vergoeding voor de kinderopvang uit de individuele bijzondere bijstand. In vergelijking met het eenoudergezin met oudere kinderen houdt het echtpaar met oudere kinderen minder over, omdat de extra inkomsten voor een echtpaar de extra kosten van een volwassene niet compenseren. Ook een alleenstaande jonger dan 65 jaar heeft weinig bestedingsmogelijkheden. De alleenstaande van 23 jaar heeft net iets meer te besteden dan de alleenstaande jonger dan 65 jaar. Dit komt doordat de alleenstaande van 23 jaar lagere woonlasten heeft door een andere huur. De alleenstaande jonger dan 65 jaar houdt minder over dan de alleenstaande van 65 jaar en ouder. Dat komt doordat de WWB-uitkering lager is dan de AOW-uitkering en de alleenstaande jonger dan 65 jaar kosten heeft in verband met arbeid. Het echtpaar van 65 jaar en ouder heeft in de gemeente Maastricht de beste bestedingsmogelijkheden. Dat komt doordat de AOW-uitkering hoger is dan de WWB-uitkering en dit huishoudtype geen kosten heeft in verband met arbeid. In vergelijking met een alleenstaande van 65 jaar en ouder heeft het echtpaar ouder dan 65 jaar meer te besteden, omdat zij relatief lagere uitgaven hebben Inkomensniveau Voor elk huishoudtype zijn drie inkomensniveaus doorgerekend. Naast het minimuminkomen zijn inkomens van 110% en 120% van het minimum gespecificeerd. Deze percentages zijn ten opzichte van het netto minimuminkomen, inclusief het vakantiegeld en de vaste heffingskortingen die door de Belastingdienst worden 13

15 uitgekeerd. Soms leidt een hoger inkomen tot een beperktere bestedingsmogelijkheid. Dit komt doordat landelijke regelingen - zoals huurtoeslag - en lokaal beleid - zoals kwijtschelding - er niet op voorhand toe leiden dat een huishouden meer te besteden heeft bij een hoger inkomen. Dit gebeurt onder andere wanneer huishoudens vanuit een uitkering uitstromen naar betaald werk. Op dat moment nemen de kosten door werk toe en komen rechten op allerlei inkomensondersteunende regelingen (gedeeltelijk) te vervallen. In dat geval is sprake van een armoedeval. Vóór invulling van het restpakket is er bij de meeste huishoudtypen geen armoedeval zichtbaar. Uitzonderingen hierop vormen het echtpaar met twee jonge kinderen en het echtpaar met twee oudere kinderen. Voor invulling van het restpakket hebben deze huishoudtypes met een inkomen op 120% van het minimum minder te besteden dan met een inkomen op 110% van het minimum. Dat komt hoofdzakelijk doordat deze huishoudens met een inkomen op 120% van het minimum niet meer in aanmerking komen voor kwijtschelding van de heffingen. Bij een inkomen op 110% van het minimum komt dit huishoudtype wel in aanmerking voor kwijtschelding van de heffingen. Ook profiteren deze huishoudtypes op 120% van het minimum niet meer van de lokale inkomensondersteunende regelingen. Deze regelingen gelden namelijk voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% van het minimuminkomen. Het echtpaar van 65 jaar en ouder heeft ongeveer hetzelfde te besteden op 120% van het minimum als op 110% van het minimum. Na invulling van het restpakket treedt er bij de volgende huishoudens een armoedeval op: eenoudergezin met oudere kinderen echtpaar met twee jonge kinderen echtpaar met twee oudere kinderen en echtpaar van 65 jaar en ouder Het eenoudergezin met oudere kinderen heeft bij een inkomen op 110% van het minimum minder te besteden dan bij een inkomen op 100% van het minimum. Dit komt onder andere doordat huishoudens met een inkomen boven het minimum, kosten hebben in verband met werk. Gezinnen met een minimuminkomen krijgen bovendien een gratis gebruikte computer van de Stichting Stimu-leren. Het echtpaar met twee jonge kinderen en het echtpaar met twee oudere kinderen houden bij een inkomen op 120% van het minimum minder over dan bij een inkomen op 110% van het minimum. Deze huishoudtypes houden op 120% van het minimum nagenoeg hetzelfde over dan op 100% van het minimum. Dit komt hoofdzakelijk doordat zij niet meer in aanmerking komen voor verschillende inkomensondersteunende regelingen, zoals de collectieve ziektekostenverzekering, tegemoetkoming premie aanvullende ziektekosten en de declaratieregelingen. Deze inkomenondersteunende regelingen zijn namelijk bestemd voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% van het minimum. Bij het echtpaar van 65 jaar en ouder is ook een armoedeval zichtbaar op 120% van het minimum ten opzichte van 110% van het minimum. Voor invulling van het restpakket heeft het echtpaar van 65 jaar en ouder bij beide inkomens al ongeveer dezelfde bestedingsruimte. Dit komt grotendeels doordat dit huishoudtype bij een inkomen op 120% van het minimum niet meer in aanmerking komt voor kwijtschelding van de 14

16 heffingen. Bij een inkomen op 110% van het minimum krijgt dit huishoudtype nog alle heffingen kwijtgescholden. Na invulling van het restpakket wordt het verschil groter, omdat bij een inkomen op 120% van het minimum het echtpaar van 65 jaar en ouder geen vergoeding meer krijgt uit de declaratieregeling I voor sociale en culturele activiteiten. Deze regeling is bestemd voor huishoudens met een inkomen tot en met 110% van het minimum. Huishoudens die vijf jaar of langer moeten rondkomen van een minimuminkomen, komen in aanmerking voor de Langdurigheidstoeslag. Deze toeslag veroorzaakt voor verschillende huishoudtypen met een inkomen op 110% een armoedeval ten opzichte dezelfde huishoudtypen met een minimuminkomen en recht op de Langdurigheidstoeslag. Het gaat om de volgende huishoudtypen: alleenstaande van 23 jaar alleenstaande jonger dan 65 jaar eenoudergezin met oudere kinderen echtpaar met jonge kinderen en echtpaar met oudere kinderen 4.2 Huishouden met zware zorgvraag In deze rapportage is er ook gekeken naar de bestedingsruimte van een alleenstaande van 65 jaar en ouder met een specifieke zorgvraag. Voor de individuele bijzondere bijstand geldt tot een inkomen op 110% van het minimum geen draagkracht. In de gemeente Maastricht geldt voor WVG-voorzieningen geen eigen bijdrage Huishoudsamenstelling Een alleenstaande van 65 jaar en ouder met een zorgvraag heeft slechtere bestedingsmogelijkheden dan een alleenstaande van 65 jaar en ouder zonder zorgvraag. Dit wordt veroorzaakt door de extra zorgkosten. Deze werken door in het basispakket van dit huishouden Inkomensniveau Bij de alleenstaande van 65 jaar en ouder met een zorgvraag is het verschil in bestedingsmogelijkheden tussen de inkomens op 110% en op 120% van het minimum kleiner, dan bij een alleenstaande ouder dan 65 jaar zonder zorgvaag. Dit komt doordat bij de inkomens boven de 110% van het minimum wel draagkracht wordt verondersteld voor de vergoedingen uit de bijzondere bijstand met betrekking tot zorg. Naast extra kosten van Vervoer op Maat, hebben huishoudens met een inkomen op 120% van het minimum ook extra voedingskosten, dieetkosten en waskosten. Huishoudens met een inkomen op 120% kunnen voor deze extra kosten bijzondere bijstand krijgen. Hierbij geldt wel de draagkrachtberekening. Na invulling van het restpakket houdt de alleenstaande van 65 jaar en ouder met een zorgvraag op 120% van het minimum minder over dan op 110% van het minimum. Dit wordt onder andere veroorzaakt doordat dit huishoudtype bij een inkomen op 120% van het minimum niet meer profiteert van de vergoedingen uit het declaratiefonds I voor sociale en culturele activiteiten. 15

17 4.3 Gemeente Maastricht vergeleken met gemiddeld Nederland Bij vergelijking van de huishoudens met een minimuminkomen in de gemeente Maastricht met de huishoudens met een minimuminkomen gemiddeld in Nederland vallen de volgende zaken op: De gemeente Maastricht heeft veel regelingen voor huishoudens met een laag inkomen die doorwerken in het basispakket. In vergelijking met gemiddeld in Nederland is de financiële positie van alle huishoudens in Maastricht met een minimum inkomen beter. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de lokale inkomensondersteunende maatregelen. De collectieve ziektekostenverzekering, de tegemoetkoming premie aanvullende ziektekostenverzekering en de vergoedingen uit de declaratieregeling II-3 voor de ouderbijdrage dragen in positieve mate bij aan de financiering van het basispakket in Maastricht. Ook de vergoeding uit de individuele bijzondere bijstand voor de kinderopvang, kortingsregeling Steps en het gratis verstrekken van een gebruikte computer door Stichting Stimu-leren werkt gunstig door in het basispakket. Lokale inkomensondersteunende regelingen die gelden in andere gemeenten zijn niet doorberekend in de begrotingen gemiddeld in Nederland omdat daarvoor geen gemiddelde te berekenen is. 16

18 5. Conclusies Dit hoofdstuk beschrijft, naar aanleiding van de resultaten in het vorige hoofdstuk, de conclusies van deze rapportage. Centraal in deze rapportage staat de vraag: Wat is het effect van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Maastricht? In dit onderzoek zijn negen huishoudtypen meegenomen (waarvan 1 huishoudtype met een zorgvraag), twee huren en drie inkomensniveaus. Voor de alleenstaande van 23 jaar is een andere huur meegenomen dan voor de overige onderzochte huishoudtypen. Het effect van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen wordt in deze rapportage zichtbaar gemaakt in het basispakket en het restpakket. De meeste lokale inkomensondersteunende regelingen gelden in de gemeente Maastricht tot en met inkomens op 110% van het minimum. Voor de individuele bijzondere bijstand geldt tot en met een inkomen op 110% van het minimum geen draagkracht. Uit de resultaten wordt duidelijk dat het echtpaar met oudere kinderen de slechtste bestedingsmogelijkheden heeft in de gemeente Maastricht. Dit is overigens ook het beeld wat het NIBUD landelijk ziet. De beste bestedingsmogelijkheden heeft het echtpaar van 65 jaar en ouder. Soms leidt een hoger inkomen niet tot betere bestedingsmogelijkheden. Dit kan komen doordat inkomensondersteunende regelingen tot een bepaald inkomen kunnen gelden, waardoor een huishoudtype niet meer of deels in aanmerking komt voor een regeling. Ook als mensen doorstromen naar werk kunnen de kosten in verband arbeid ook leiden tot een lager inkomen. In de gemeente Maastricht is een armoedeval zichtbaar bij een aantal huishoudtypen waaronder het echtpaar met jonge kinderen, het echtpaar met oudere kinderen, het echtpaar van 65 jaar en ouder. In deze rapportage is in het kader van de WMO het huishoudtype alleenstaande van 65 jaar en ouder met een specifieke zorgvraag meegenomen. De alleenstaande van 65 jaar en ouder met een zorgvraag heeft minder te besteden dan een alleenstaande van 65 jaar en ouder zonder zorgvraag. Dit wordt veroorzaakt door de extra kosten in verband met zorg. Bij dit huishoudtype treedt er ook een armoedeval op. De gevarieerde lokale inkomensondersteunende regelingen in de gemeente Maastricht zorgen ervoor dat de huishoudens in Maastricht een betere financiële positie hebben dan gemiddeld in Nederland. 17

19 Inhoudsopgave bijlagen Bijlage 1: Begrotingen Bijlage 2: Resultaten Bijlage 3: Vergeleken met gemiddeld in Nederland Bijlage 4: Inkomsten en landelijke regelingen Bijlage 5: Verantwoording uitgaven 18

20 Bijlage 1: Begrotingen Toelichting bij de begrotingen De huur vormt het uitgangspunt van de begrotingen: begroting 1a gaat uit van een huur van 306 en de overige begrotingen met nummer 1 gaan uit van een huur van 365. Vervolgens is bij de gegeven huur het soort huishouden toegevoegd. Zo gaat de begroting 1a over een alleenstaande van 23 jaar die op zichzelf woont. Voor dat huishouden wordt op een rij gezet hoe het budget er bij de verschillende inkomensniveaus uit ziet. In totaal zijn er dus negen begrotingen, waarin steeds de financiële situatie van een bepaald soort huishouden bij verschillende inkomens wordt vergeleken. Regelingen die doorwerken in basispakket Kwijtschelding van heffingen In de begrotingen is de kwijtschelding van de gemeentelijke- en waterschapsheffingen verwerkt bij de heffingsbedragen. Dit wordt aangegeven met achter het resterende bedrag. De afvalstoffenheffing bestaat uit een jaarlijkse bijdrage en de kosten van restafvalzakken. De kosten van de restafvalzakken zijn afhankelijk van de prijs van een restafvalzak en het gemiddelde gebruik. In deze rapportage is uitgegaan van 1,03 per restafvalzak. Het gemiddelde gebruik voor een eenpersoonshuishouden is 20 restafvalzakken à 50 liter per jaar en voor een meerpersoonshuishouden ligt het gemiddelde op 40 restafvalzakken à 50 liter per jaar. Collectieve Ziektekostenverzekering Gemeente Maastricht biedt inwoners met een inkomen tot en met 110% van de geldende bijstandsnorm een collectieve ziektekostenverzekering aan. De basisverzekering bedraagt 83,20 per maand en de aanvullende ziektekosten kost 20,04. Deze regeling is in de begrotingen gekenmerkt met achter het resterende bedrag. Tegemoetkoming premie aanvullende ziektekosten Inwoners van Maastricht met een inkomen tot en met 110% van de geldende bijstandsnorm en met een aanvullende ziektekostenverzekering, hebben recht op een jaarlijkse tegemoetkoming van 100. Deze regeling is in de begrotingen gekenmerkt met achter het resterende bedrag. Individuele bijzondere bijstand kinderopvang Huishoudens met jonge kinderen en met een inkomen tot en met 110% van het minimum kunnen de resterende kosten van de kinderopvang vergoed krijgen door de bijzondere bijstand. Voor huishoudens met een inkomen boven de 110% geldt een draagkrachtpercentage van 50%. De vergoeding door de bijzondere bijstand is verwerkt in de post schoolkosten/kinderopvang en wordt gekenmerkt met achter het resterende bedrag. Stichting Steps Gezinnen in de gemeente Maastricht met een inkomen tot en met 110% van het minimum kunnen een tegemoetkoming krijgen voor de peuterspeelzaal in de vorm van een korting. De hoogte van de maximale korting wordt gebaseerd op een 19