Grondstoffen: wie trekt er aan het langste eind?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Grondstoffen: wie trekt er aan het langste eind?"

Transcriptie

1 Grondstoffen: wie trekt er aan het langste eind? Na de oliecrisis van de jaren zeventig, dreigen nu meervoudige grondstoffencrises. Nederlandse bedrijven lopen straks kans om stil te staan door politieke en economische machtspelletjes. In naam van Oranje, wie opent die grondstoffenpoort? Tekst: Remko Ebbers 32

2 koen suyk/anp Lange, uitgestrekte lege snelwegen. Heerlijk om op te rolschaatsen. Wie herinnert zich de leegte van de autoloze zondagen niet? Toen lag het verkeer stil om olie te sparen. De opec-landen hadden Nederland getroffen met een boycot wegens het steunen van Israël. Olie is nog steeds relatief schaars en wordt beheerst door de opec. Maar nu wachten ook autoloze dagen voor de hightech industrie, de chemische industrie en de logistieke sector. Want producenten van zeldzame grondstoffen schromen steeds minder om die strategisch in te zetten voor eigen economisch of politiek gewin. Eind december beperkte het grootste mijnbouwbedrijf van China de productie van zeldzame aardmetalen met 40 procent om de prijs omhoog te drijven. Vaak is zoiets ook de dekmantel om de eigen industrie te bevoordelen, zeggen veel landen die een procedure hebben lopen bij de Wereldhandelsorganisatie wto. Er zijn volgens de eu 41 schaarse grondstoffen. Daarvan hebben veertien een kritieke betekenis zoals germanium voor infraroodtechnologie en beryllium voor röntgenapparatuur. Ook telefoons en lcd-schermen zitten vol zeldzame grondstoffen. Schaars wil overigens niet alleen maar zeggen: zeldzaam. Het gaat ook om grondstoffen die (nog) volop beschikbaar zijn, maar mondjesmaat beschikbaar komen. Rusland, dat een belangrijke leverancier van olie en gas is voor West- Europa, sluit met enige regelmaat de oliekraan om zijn zin door te drijven bij buurlanden. Vooral om politieke redenen houden landen de uitvoer van grondstoffen nogal eens tegen. China heeft er een handje van. Japan wordt nu bijvoorbeeld afgeknepen omdat beide landen ruzie hebben over de eigendom van een eilandengroep. De vs hebben de grenzen gesloten voor de uitvoer van fosfaat. De enige andere twee grote voorraden liggen in Marokko en China; Syrië en Kazachstan zijn kleinere leveranciers. Volgens een onderzoek uit 2012 van adviesbureau kpmg vreest driekwart van de Nederlandse bedrijven de komende jaren negatieve effecten op de bedrijfsvoering door een tekort aan grondstoffen. Gek genoeg zegt slechts 10 procent van deze bedrijven dat ze zich hierop voorbereiden. in slaap gesust In Duitsland, maar ook Frankrijk, trekken het bedrijfsleven en de overheid steeds vaker samen op. Elk doet waar hij het beste in is. Het bedrijfsleven inventariseert de noden en onderzoekt oplossingen. 33

3 Overheden hebben contact met de buitenlandse regeringen en zorgen voor geschikte regelgeving en financieringsvehikels. De ra Rohstoffallianz GmbH is in Duitsland het trefpunt tussen ondernemers en overheid. Bedrijven die allemaal afhankelijk zijn van schaarse of schaarser wordende grondstoffen uit het buitenland financieren de Rohstoffallianz. In het begin was de overheid de trekker, zegt Elbert Loois, hoofd business development van de Duitse organisatie. De bdi, de Duitse vno-ncw, vond dat het bedrijfsleven deze zaak veel efficiënter kan regelen. Vandaar dat we nu in dienst zijn van onze stakeholders, allemaal bedrijven die eenzelfde belang hebben. De overheid heeft een grondstoffenstrategie vastgesteld. Het bedrijfsleven ontwikkelt initiatieven voor duurzame beschikbaarheid en de overheid ondersteunt. Duitsland heeft zich na de val van de Muur in slaap laten sussen door de gunstige, zich liberaliserende wereldeconomie, zegt Loois. Er is veel mijnbouwervaring uit het Ruhrgebied en het voormalige communistische oosten verloren gegaan. De mijnen bleken duur en de overheid liet ze op de fles gaan door ze niet langer met belastinggeld te ondersteunen. Iedereen ging er van uit dat er altijd wel iemand is die grondstoffen voor een legitieme marktprijs wil verkopen. Maar voor zeldzame grondstoffen is dat niet zo. Het is helemaal niet transparant welke machinaties daar op losgelaten worden. (zie ook kader Speculantenkas gespekt?) De Rohstoffallianz kijkt waar de leden gezamenlijke belangen en knelpunten hebben en hoe die aan te pakken zijn. Het gaat om oplossingen voor de middellange termijn, legt Loois uit. We gaan uit van vijf tot twintig jaar. Dat betekent dus dat we voorstellen om langetermijncontracten af te sluiten voor de inkoop van grondstoffen. Met bijvoorbeeld mijnen of recyclingbedrijven. Waar het om gaat is dat we zoveel mogelijk tussenlagen en kortetermijnhandel vermijden. Het bedrijfsleven kan ook buffervoorraden aanleggen of de winning van grondstoffen financieren in ruil voor langdurige contracten. Het kan zelfs zo zijn dat onze stakeholders deelnemen in mijnbouwprojecten, dat ze dus hun eigen grondstoffen gaan delven. In dat laatste geval heb je het over projecten met een aanlooptijd tot wel tien jaar. De Duitse aanpak is in Nederland met meer dan gemiddelde interesse gevolgd. Vorige maand spraken vertegenwoordigers van Nederlandse bedrijven, onderzoeksinstellingen als tno en Nederlandse ambtenaren op een Grondstoffenconferentie in Rotterdam over de problemen en kansen voor de Nederlandse industrie. Vanwege haar positie als 34

4 Speculantenkas gespekt? Er zijn ook bedrijven die grondstoffen oppotten om er extra gewin uit te halen. De London Metal Exchange (LME, in juni 2012 gekocht door een Chinees bedrijf) laat geheime buffervoorraden aanhouden, zodat kopers op de internationale metaalbeurs hun grondstof meteen kunnen krijgen. Deze opslagplaatsen zijn vaak eigendom van grote financiële instellingen, zoals JP Morgan Chase, Goldman Sachs en Trafigura. Glencore heeft in Vlissingen een opslag ter grootte van tientallen voetbalvelden samen met het bedrijf Pacorini. JP Morgan en Goldman Sachs waren ook de grootste aandeelhouders in de LME én zij bieden beleggingsproducten aan die gebaseerd zijn op grondstoffenprijzen. De Europese Unie onderzoekt sinds kort of de bedrijven achter de grondstoffenopslag niet kunstmatig de prijs opdrijven. Bijvoorbeeld door bestelde metalen gedeeltelijk te leveren, en over de rest van de bestelling opslagkosten te berekenen. Naar verluidt heeft Duitsland in 2012 op de aluminiumimport 200 miljoen euro teveel betaald door onnodige opslagkosten. Josu altzelai/anp Conflictvrije tin Jaime de Bourbon de Parme heeft bemiddeld bij de levering van conflictvrije tin. Philips en Tata Steel vroegen hem of het mogelijk was om tin in de Democratische Republiek Congo te kopen buiten de invloedssfeer van gewapende groeperingen. Hij vond een geschikte mijn in Congo. Duitse geologen deden het wetenschappelijk onderzoek en met geld uit de Nederlandse ontwikkelingshulppot wordt een Amerikaanse ngo betaald die toezicht houdt op de omstandigheden waaronder het tin wordt gewonnen en op wie er aan verdient. Inmiddels hebben ook Motorola Solutions, Research In Motion (RIM), Alpha Fry, AIM Metals & Alloys, Malaysia Smelting Corporation Berhad (MSC), Traxys en ITRI zich verbonden aan de pilot. Dit vormt een eerste stap om de regionale economie nieuw leven in te blazen en hoop te bieden aan werkloze mijnwerkers. doorvoerland gedijt Nederland bij een open systeem zonder restricties voor de handel in grondstoffen. investeren Het vorige kabinet stelde dat de voorziening van grondstoffen in eerste instantie een verantwoordelijkheid is voor het bedrijfsleven. De overheid is volgens een notitie uit 2011 van de toenmalig ministers Verhagen en Rosenthal, vooral aan zet als zich mogelijkheden voordoen in eu en wto-verband. Hun notitie op basis van een quick scan door tno en het The Hague Centre for Strategic Studies, bestond uit het samenvoegen en op elkaar afstemmen van bestaand beleid en het voornemen een echte strategie te ontwikkelen. Dit voorjaar komt daar een update op. Wel is er sinds april 2011 bij het ministerie van Buitenlandse Zaken een Speciaal Vertegenwoordiger Natuurlijke Hulpbronnen: Jaime de Bourbon de Parme. De zoon van prinses Irene is met een klein ondersteunend team een soort Rohstoffallianz voor Nederland. Duitsland loopt voor op Nederland als het gaat om het gevoel van urgentie en het bewaren van de leveringszekerheid van grondstoffen, maar Nederland is een goede tweede, zegt hij. Je ziet nu dat landen die dat kunnen hun grondstoffen steeds vaker politiek inzetten. Dat leidt tot allerlei spanningen. Niet alleen in de internationale economie, maar ook politiek en sociaal. Natuurlijk zijn er ook verschillen tussen Nederland en de oosterburen. Duitsland is meer een industrienatie. Nederland leeft vooral van handel en doorvoer. Vallen die stil dan krijgen (lucht)havens en de logistieke sector een klap. De afhankelijkheid van grondstoffen zit vooral bij de hightech-sector en de chemie. In Nederland is de neiging om de grondstoffenproblematiek als een handelsprobleem te zien, waarschuwt Elbert Loois. Het is ook een investeringsthema. Daar moeten bedrijfsleven en overheden geld voor uittrekken dat zich niet meteen terugbetaalt. Jaime de Bourbon de Parme: Onze bedrijven zitten helemaal downstream. Er zitten zeker zeven lagen tussen de winning van grondstoffen en de Nederlandse eindgebruiker. De verantwoordelijkheid voor de levering is uitbesteed aan leveranciers, maar daardoor zien die eindgebruikers niet goed waar de bottleneck zit. Nu zie je dat bedrijven als Philips en Siemens hun leveranciersketen beter willen beheersen. ketenstrategie Het zou heel goed zijn als Nederland en Duitsland elkaars kennis delen. De Duitsers hebben al een goede organisatie opgezet. Aan de 35

5 Afhankelijkheid topsectoren van grondstoffen per Topsector Agro-Food Fosfaat voor kunstmest, soja voor veevoeder, palmolie, cacao, koffie, specerijen, vis(meel) Tuinbouw en uitgangsmaterialen Veen als substraat ten behoeve van plantveredeling en kweek Hightech materialen en systemen Germanium in optische kabels en optische infrarood technologieën; cerium in computers; antimoon, niobium en tantaal in microcondensatoren; ijzererts, cokes, injectiekolen, tin en zinkertsen voor staal; bauxiet/aluinaarde voor aluminium; zilver, goud en koper voor elektronische apparatuur; wolfraam, niobium, vanadium, nikkel, mangaan en chroom voor speciale staalsoorten Energie Neodymium, dysprosium en samarium in permanent-magneten; indium, gallium, seleen en telluur in zonnecellen; platina in brandstofcellen; europium, yttrium, gallium en indium in LEDverlichting; lithium, kobalt en zeldzame aardmetalen in batterijtechnologie; biomassa voor energieopwekking Logistiek Lithium en neodymium in elektrische auto s; kobalt en samarium in hoge snelheidstreinen; scandiumlegeringen in lichtgewicht vliegtuigframes; magnesium voor metaallegeringen in auto s; platina, palladium en rhodium in auto-uitlaatgaskatalysatoren Creatieve industrie Niobium, antimoon en tantaal in computerchips; zeldzame aardmetalen zoals yttrium-, europium, terbium en indium in LCD-technologie Belangrijkste zeldzame grondstoffen voor Nederlandse economie Toevoegde waarde Goed voor x-aantal banen Indium 938 mln euro ruim Neodymium 268 mln euro Koper 2,8 mld euro Cacao 742 mln euro Soja 778 mln euro Fosfaten 41 mln euro bron: tno, 2011 andere kant is Nederland beter dan Duitsland in de ketenbenadering. Daarin hebben we al ervaring opgedaan met bijvoorbeeld fosfaat en conflictvrije tin (zie kader Conflictvrije tin). Het Resource Efficiency Platform van de Europese Commissie komt in de zomer van 2013 met een eerste pakket aanbevelingen over efficiënt grondstofgebruik die op de korte termijn kunnen worden ingevoerd. Maar ook in de contacten naar andere landen moet geïnvesteerd worden. Diplomaat De Bourbon de Parme is een voorstander van een gezamenlijke aanpak door gelijkgezinden binnen de eu. Laten we in elk geval zoveel mogelijk met Duitsland optrekken in de eu. Maar ook kijken naar raakvlakken met de Britten, de Fransen, de Zweden, de Denen en de Finnen. Zij hebben ook iets dat lijkt op een grondstoffenbeleid. Samen kunnen we er binnen de eu voor zorgen dat in bilaterale verdragen meer wordt ingezet op de toegang tot grondstoffen. En zo komt de herinnering aan een heel oud idee weer op: de Unie voor Kolen en Staal, het begin van de eu. Het is een vergelijking waar Elbert Loois wel iets in ziet. Toentertijd waren kolen en staal de bases voor de industrie. Nu zijn dat andere grondstoffen. Maar het idee is hetzelfde. Life-sciences Tantaal voor medische technologie Chemie Platina en palladium in katalysatoren; kobalt in synthetische brandstof; zeldzame aardmetalen als katalysatoren Water Palladium voor ontzilting; hout voor damwanden, steigers en meerpalen bron: ministerie voor economische zaken 36

Veranderen moet, maar kan het? Prof. dr. Rob de Wijk Directeur HCSS Directeur The Hague Security Delta Hoogleraar internationale betrekkingen Leiden

Veranderen moet, maar kan het? Prof. dr. Rob de Wijk Directeur HCSS Directeur The Hague Security Delta Hoogleraar internationale betrekkingen Leiden Veranderen moet, maar kan het? Prof. dr. Rob de Wijk Directeur HCSS Directeur The Hague Security Delta Hoogleraar internationale betrekkingen Leiden Lex Hoogduin in NRC-Handelsblad 14 augustus 2013 Achterblijven

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S EUROPESE COMMISSIE Brussel, 13.9.2017 COM(2017) 490 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S over de

Nadere informatie

BULGARIJE. 1. Van afdeling GA ("Afval van metalen en legeringen daarvan in metallische, zich niet verspreidende vorm (1) ") :

BULGARIJE. 1. Van afdeling GA (Afval van metalen en legeringen daarvan in metallische, zich niet verspreidende vorm (1) ) : bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB L 185 van 17/07/99 VERORDENING (EG) Nr. 1547/1999 VAN DE COMMISSIE van 12 juli 1999 tot vaststelling van de controleprocedures, overeenkomstig Verordening

Nadere informatie

Inhoud presentatie. Verbeteren leveringszekerheid grondstoffen en halffabricaten

Inhoud presentatie. Verbeteren leveringszekerheid grondstoffen en halffabricaten MILIEU EN ENERGIE BIJEENKOMST VOORJAAR 2016 Verbeteren leveringszekerheid grondstoffen en halffabricaten 8-4-2016 I 1 FME is de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie (TI) De bedrijvigheid

Nadere informatie

Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen

Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen Casus 3.5 Zeldzame aardmetalen In hoofdstuk 3 van het boek wordt in het onderdeel Beschikbaarheid van grondstoffen aardolie als voorbeeld genomen. Onderzoekers hebben vastgesteld dat de nu bekende oliereserves

Nadere informatie

INVESTEREN IN. Strategische Metalen

INVESTEREN IN. Strategische Metalen INVESTEREN IN Strategische Metalen Neodium Neodium BVBA werkt nauw samen met een van de grootste leveranciers van strategische metalen in Europa. In tijden van crisis, inflatie, politieke instabiliteit

Nadere informatie

Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma massa spectrometrie (ICP-MS)

Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma massa spectrometrie (ICP-MS) WAC Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma massa spectrometrie (ICP-MS) oktober 2010 Pagina 1 van 5 WAC/III/B/011 WAC INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 AANVULLINGEN BIJ ISO 17294-2:2003...

Nadere informatie

Aanleiding en analyse 3. Oplossingsrichtingen 3. Vraag, aanbod en schaarste 6. Multipolair systeem 7. De draagkracht van de aarde 7

Aanleiding en analyse 3. Oplossingsrichtingen 3. Vraag, aanbod en schaarste 6. Multipolair systeem 7. De draagkracht van de aarde 7 Pagina 1 van 18 Inhoudsopgave Samenvatting Aanleiding en analyse 3 Oplossingsrichtingen 3 Introductie 4 Hoofdstuk 1 Analyse 6 Vraag, aanbod en schaarste 6 Multipolair systeem 7 De draagkracht van de aarde

Nadere informatie

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan? Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 852 Grondstoffenvoorzieningszekerheid Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN ECONOMISCHE ZAKEN, LANDBOUW EN INNOVATIE EN

Nadere informatie

Naar een nieuwe industrialisering van en voor de metaalsector. Een kringloopeconomie binnen de context van duurzame ontwikkeling.

Naar een nieuwe industrialisering van en voor de metaalsector. Een kringloopeconomie binnen de context van duurzame ontwikkeling. Naar een nieuwe industrialisering van en voor de metaalsector. Een kringloopeconomie binnen de context van duurzame ontwikkeling. Bernard MAZIJN Instituut vóór Duurzame Ontwikkeling vzw Universiteit Gent

Nadere informatie

Waar halen wij onze grondstoffen vandaan

Waar halen wij onze grondstoffen vandaan Waar halen wij onze grondstoffen vandaan Bezoek VNO NCW 15 mei 2012 aan Smink Groep Jan Robert van Veen Environmental Consultancy Group B.V. www.envigroup.nl Environmental Consultancy Group B.V. Bureau

Nadere informatie

TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen

TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen Oefententamen 1 Aanwijzingen: Lees de vragen vooraf door en deel de beschikbare tijd in voor beantwoording van de vragen. Dit tentamen beslaat 20 meerkeuzevragen

Nadere informatie

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Internationaal Ondernemen Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken Partners for International Business Internationaal ondernemen

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Grondstoffenschaarste in drie dimensies

Grondstoffenschaarste in drie dimensies Grondstoffenschaarste in drie dimensies Maarten Hajer Kenniskamer Schaarste 9 oktober 2012 Schaarste in vele vormen 2 Vraag stijgt, schaarste neemt toe; prijzen stijgen en schommelen 3 Geen uitputting

Nadere informatie

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,

Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren, Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,

Nadere informatie

1 augustus 2014. Onderzoek: Sancties tegen Rusland

1 augustus 2014. Onderzoek: Sancties tegen Rusland 1 augustus 2014 Onderzoek: Sancties tegen Rusland Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.

Nadere informatie

Buitenom 18 Postbus GL Den Haag Publicatie van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA.

Buitenom 18 Postbus GL Den Haag Publicatie van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. Publicatie van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA. Het Wetenschappelijk Instituut heeft een doel het (doen) verrichten van wetenschappelijke arbeid ten behoeve van het CDA op basis van de grondslag

Nadere informatie

ScaleUp Dashboard 2015

ScaleUp Dashboard 2015 Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese

Nadere informatie

2. Beter nu dan later

2. Beter nu dan later Daarom Duits 1. Engels is niet voldoende Natuurlijk is kennis van de Engelse taal essentieel, maar: Englisch ist ein Muss, Deutsch ist ein Plus. Uit een enquête onder bedrijven die actief zijn in Duitsland

Nadere informatie

Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma - massaspectrometrie (ICP-MS)

Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma - massaspectrometrie (ICP-MS) Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van elementen met inductief gekoppeld plasma - massaspectrometrie () Versie november 2016 WAC/III/B/011 1 TOEPASSINGSGEBIED Deze procedure

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag

Nadere informatie

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011

Nieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Nieuwe Energie Aanboren PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Verduurzaming van onze energievoorziening hapert De zekerstelling van onze energievoorziening is één van de grootste uitdagingen voor

Nadere informatie

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

USD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11

USD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktprijzen Macro-economie Markten in mineur Afgelopen week De angst voor een wereldwijde economische vertraging is weer toegenomen na een slechte

Nadere informatie

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Internationaal Ondernemen Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner >> Als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal Partners for International Business Overheid als strategische

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S EUROPESE COMMISSIE Brussel, 26.5.2014 COM(2014) 297 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ EN HET COMITÉ VAN DE REGIO'S over de

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

2. Beter nu dan later

2. Beter nu dan later Daarom Duits 1. Engels is niet voldoende Natuurlijk is kennis van de Engelse taal essentieel, maar: Englisch ist ein Muss, Deutsch ist ein Plus. Onderzoek wijst uit dat 86 procent van de Nederlandse ondernemers

Nadere informatie

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner

Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Partners for International Business Als het gaat om internationaal ondernemen en samenwerken Partners for International Business (PIB) is een

Nadere informatie

ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE

ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om Elzas-Lotharingen Elzas-Lotharingen Welke grondstoffen vindt men terug in dit gebied? Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om

Nadere informatie

Het Nederlandse geldstelsel is als een timmerman zonder hamer

Het Nederlandse geldstelsel is als een timmerman zonder hamer Het Nederlandse geldstelsel is als een timmerman zonder hamer De Nederlandse centrale bank heeft haar instrumenten verloren aan de Europese centrale bank. Toen ik in de jaren 70 en 80 economieonderwijs

Nadere informatie

Terugwinnen metalen uit water, slib en vliegas

Terugwinnen metalen uit water, slib en vliegas 1 Terugwinnen metalen uit water, slib en vliegas Landelijk Technologen Platform 11-oktober-2018 Edwin de Buijzer, Kees Roest, Julian Muñoz Sierra & Luc Palmen KWR Watercycle Research Institute Deze activiteit

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE

Nadere informatie

Cultuur in de Spiegel

Cultuur in de Spiegel Cultuur in de Spiegel Enkele beschouwingen Stefaan Vandelacluze Me: linkedin klik hier Mooss UCLL We: www.mooss.org www.amuseevous.be www.kunstjeugdbeweging.be www.kotroute.be www.opek.be MOOSS: ondernemers

Nadere informatie

Belangen: Rusland versus de EU

Belangen: Rusland versus de EU Belangen: Rusland versus de EU Korte omschrijving werkvorm Leerlingen denken na over de redenen waarom Rusland en de EU zich met het conflict in Oekraïne bemoeien. Dit doen zij door eerst een tekst te

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Het verhaal van Europa

Het verhaal van Europa Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks

Nadere informatie

Presentatie Climalife Groep Dehon

Presentatie Climalife Groep Dehon Presentatie Climalife Groep Dehon Samenvatting 1. Groep Dehon De kracht van de groep in dienst van het merk Climalife 2. Climalife Samensteller van duurzame en vernieuwende oplossingen voor thermische

Nadere informatie

China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie

China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie China: Kansen en Knelpunten voor de Technologische Industrie Aanleiding China is een land met veel kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven. Ondanks de mogelijkheden is het een lastige markt om in te

Nadere informatie

Marktanalyse Powerhouse

Marktanalyse Powerhouse Tegengestelde berichten op de oliemarkt. Afgelopen week Tegengestelde berichten op de oliemarkt deze week zorgen dat de prijs nauwelijks is veranderd. De topman van Schlumberger (een grote partij voor

Nadere informatie

In het oog van de orkaan: waar staat u?

In het oog van de orkaan: waar staat u? In het oog van de orkaan: waar staat u? Jan Rotmans, RDM-campus 28 november 2012 www.twitter.com/janrotmans !!"#!$#%#&!&'#(!'&!)*+,#-.!%/&!%#-/&+#-'&0!!!!!1//-!'&!##&!%#-/&+#-'&0!%/&!)*+,#-.#&!!!!!!!!!!2#-1/&!3#-4/0#&!

Nadere informatie

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research

Toerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren

Nadere informatie

Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB

Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB High Tech Systems & Materials Life Sciences & Health Agro-Food Logistiek BEDRIJVEN Water Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB Creatieve Industrie Energie Meer geld en betere dienstverlening

Nadere informatie

Michiel Verbeek, januari 2013

Michiel Verbeek, januari 2013 Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor

Nadere informatie

.22. Hoe ziet een centrum eruit?

.22. Hoe ziet een centrum eruit? Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de

Nadere informatie

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in:

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in: Congo De Democratische Republiek Congo is nu vaak in het nieuws. Er is een verschrikkelijke burgeroorlog aan de gang. Verschillende groepen in het land vechten met elkaar. De Europese Unie wil misschien

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

Vlaams afval- en materialencongres 6 april

Vlaams afval- en materialencongres 6 april Vlaams afval- en materialencongres 6 april Erik de Baedts Directeur NVRD President MWE Board member ISWA Strategisch omgaan met grondstoffen Nederlandse vereniging van gemeenten ogv afvalbeheer & reiniging

Nadere informatie

Michichi, Alba, Canada, 24 december 1921. Vader en Broeders,

Michichi, Alba, Canada, 24 december 1921. Vader en Broeders, Michichi, Alba, Canada, 24 december 1921 Vader en Broeders, Uw brief ontvangen en ik dacht al eerder te schrijven, maar het is er altijd overheen gegaan totdat het nieuwjaar werd en nu volgens oud gebruik

Nadere informatie

Servië: wereldspeler in frambozenproductie. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken

Servië: wereldspeler in frambozenproductie. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Servië: wereldspeler in frambozenproductie In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Servië: wereldspeler in frambozenproductie Servië is een wereldspeler als het gaat om de productie van frambozen.

Nadere informatie

De juiste partners voor uw innovaties

De juiste partners voor uw innovaties De juiste partners voor uw innovaties Een project van: Ondernemer met innovatieplan Juiste partner(s) Kennis Financiering Ondernemers Overheid Onderzoekers Onderwijs Innovatief idee verdient partnerschap

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Marokko-Nederland 1 1. Goederenexport van Marokko naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Marokkaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium. FiDiB, Vught, 17 september 2012

Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium. FiDiB, Vught, 17 september 2012 Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium FiDiB, Vught, 17 september 2012 Agenda Waar hebben we mee te maken? Structurele gevolgen deze crisis Financiële

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Libië-Nederland 1 1. Goederenexport van Libië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Libische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT IN

Nadere informatie

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa

Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Hoofdstuk 7 Samenwerking in Europa Vroeger voerden Europese landen vaak oorlog met elkaar. De laatste keer was dat met de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Er zijn in die oorlog veel mensen gedood en er

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary

Nadere informatie

CASUS: KERAMIEK, BITUMEN, ISOLATIE, GIPS

CASUS: KERAMIEK, BITUMEN, ISOLATIE, GIPS CASUS: KERAMIEK, BITUMEN, ISOLATIE, GIPS Scheiden vervuilende fracties Bouw en sloop Maar 10 van de totale volume behelst de meest vervuilende stromen zoals: Keramiek, Bitumen, Isolatie, C-Hout en E-waste,

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie

Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie Vraag & Aanbod Dag van de Maakindustrie Workshop Internationaal Ondernemen Micha van Lin, Hoofd Internationaal Ondernemen Patrick Walison, Adviseur Internationaal Ondernemen 6-12-2011 1 FME-CWM Werkgeversorganisatie

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Sociale economie en duurzame ontwikkeling, het koppel van de toekomst!?

Sociale economie en duurzame ontwikkeling, het koppel van de toekomst!? Sociale economie en duurzame ontwikkeling, het koppel van de toekomst!? Inleiding door Bernard MAZIJN (Brussel, 28 mei 2013) Enkele kritische opmerkingen op het huidige transitiedenken Het behoud van het

Nadere informatie

Winst met Waarde. In 3 stappen de unieke waarde van je bedrijf vergroten

Winst met Waarde. In 3 stappen de unieke waarde van je bedrijf vergroten Winst met Waarde In 3 stappen de unieke waarde van je bedrijf vergroten Erwin Meijboom Je hebt de stap genomen om deze e-paper te downloaden! Ben je startend ondernemer, wil je je startup gaan ontwikkelen,

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Internationaal Ondernemen. Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner

Internationaal Ondernemen. Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Internationaal Ondernemen Samen sterker in het buitenland met de overheid als partner Partners for International Business Internationaal ondernemen is een belang - rijke pijler onder de Nederlandse economie.

Nadere informatie

Opkomende e groeimarkten voor Nederland steeds belangrijker

Opkomende e groeimarkten voor Nederland steeds belangrijker 7 Opkomende e groeimarkten voor Nederland steeds belangrijker Marjolijn Jaarsma Publicatiedatum CBS-website: 9 april 28 Voorburg/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische

Nadere informatie

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,

Nadere informatie

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek 6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk oktober 2015 Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk oktober 2015 Welkom Wij heten u van harte welkom in Van der Valk Hotel 2 Programma 19.00 uur Ontvangst 19.30 uur Opening 19.40 uur Chinese groeivertraging 20.00

Nadere informatie

De haperende groeimotor van het Nederlands kleinbedrijf

De haperende groeimotor van het Nederlands kleinbedrijf De haperende groeimotor van het Nederlands kleinbedrijf Januari 2016 Justin Jansen, Erasmus Universiteit Rotterdam Occo Roelofsen, McKinsey & Company Poll: Hoe gaat het met ondernemerschap in Nederland?

Nadere informatie

a) de volgende ijzerhoudende afvalstoffen in de restanten van ijzer en staal: GA Afvalstoffen en restanten van gietijzer

a) de volgende ijzerhoudende afvalstoffen in de restanten van ijzer en staal: GA Afvalstoffen en restanten van gietijzer bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C 333 van 30/10/98 GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT (EG) Nr. 48/98 door de Raad vastgesteld op 4 juni 1998 met het oog op de aanneming van Verordening

Nadere informatie

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig

Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Tuinbouw zoekt Chemie voor Puur Plantaardig Conferentie Agro met Energie verbinden, Rotterdam, 10 mei 2011 Jan Smits Toekomst Tuinbouw in de Biobased Economy Achtergrond Wat willen we bereiken Kenniscentrum

Nadere informatie

Sterker, Slimmer, Schoner

Sterker, Slimmer, Schoner Sterker, Slimmer, Schoner D66 visie op duurzaamheid en groei C100 01-11-2014 Stientje van Veldhoven Groene genen Van Mierlo Terlouw Club van Rome Richtingwijzer: streef naar een duurzame en harmonieuze

Nadere informatie

Vrijwel allen hier aanwezig hebben daar een bijdrage groot of klein aan geleverd. Daarom aan iedereen: Veel dank!

Vrijwel allen hier aanwezig hebben daar een bijdrage groot of klein aan geleverd. Daarom aan iedereen: Veel dank! - LET OP: ALLEEN HET GESPROKEN WOORD GELDT - Openingswoord Locoburgemeester Gehrels bij de ondertekening verzelfstandiging Haven Amsterdam op donderdag 21 maart 2013 Dames en heren, Excellentie, Het is

Nadere informatie

1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV

1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 1 VERPAKKEN IN EEN CIRCULAIRE Copyright 2017 ECONOMIE KIDV door de VNV en het KIDV 13 maart 2017 platform voor experts professionalisering van het verpakkingsvak profiel versterken binnen het bedrijfsleven

Nadere informatie

Duitsland: een aantal lessen voor onze energietransitie

Duitsland: een aantal lessen voor onze energietransitie Uitgegeven door Hernieuws (http://www.renouvelle.be) Home > Duitsland: een aantal lessen voor onze energietransitie Duitsland: een aantal lessen voor onze energietransitie Michel HUART, Jean CECH, 26 Oktober

Nadere informatie

11 Natuurlijke hulpbronnen en conflictgrondstoffen

11 Natuurlijke hulpbronnen en conflictgrondstoffen 11 Aan de orde is het VAO Nederlandse inzet met betrekking tot natuurlijke hulpbronnen en (AO d.d. 22/04). Zeven woordvoerders nemen deel aan dit debat. De eerste die het woord zal voeren, is mevrouw Thieme

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Zweden-Nederland 1 1. Goederenexport van Zweden naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zweedse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing

Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing Bestuurlijke Netwerkkaarten Crisisbeheersing Kaart 15 - Olie 15 Olie Versie april 2012 crisistypen schaarste aan aardolieproducten bevoegd gezag Raad van Bestuur van het Internationaal Energie Agentschap

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Israël-Nederland 1 1. Goederenexport van Israël naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Israëlische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 20.2.2012 COM(2012) 78 final 2012/0032 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot wijziging van het Besluit van de Raad van 2 september 2011 tot gedeeltelijke schorsing

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Duitsland-Nederland 1 1. Goederenexport van Duitsland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Duitse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT

Nadere informatie

ING Investment Office

ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 12 november 2015 Sectorcommentaar Metaal en mijnbouw Door Marina Hagoort, beleggingsanalist van het ING Investment Office In dit rapport vindt u onze vooruitzichten

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Luxemburg-Nederland 1 1. Goederenexport van Luxemburg naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Luxemburgse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie

Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1

Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1 Handels- en investeringscijfers Ivoorkust-Nederland 1 1. Goederenexport van Ivoorkust naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners Ivoorkust (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE

Nadere informatie