Huidige gevel Hagestraat 47 Gevelsteen in het museum bij Johan Enschedé tot

Transcriptie

1 Hagestraat wijknummer W. 2, No.476, (thans No.47) wijk: Burgwal De bakkerij was gevestigd in de Hagestraat, en wel op het toenmalige wijknummer W. 2, No.476, (thans No.47) recht tegenover de Hondensteeg, sinds 1902 St. Anthoniesteeg genaamd. Soort : Gevelsteen Naam 1 e steen : De Bakkerij An 1611 Datering : 1611 Naam : De Bakker in de Deegton (verdwenen) Datering 2 e steen : vermoedelijk ook 1611 Perceel : Oorspronkelijke perceel is gesloopt, huidige perceel Beeldbepalend Oorspronkelijke gevel : Vermoedelijk niet in de huidige gevel maar zijn voorganger Huidige gevel Hagestraat 47 Gevelsteen in het museum bij Johan Enschedé tot In bezit geweest van : Koloniaal Museum te Haarlem en na 1923 in bezit gekomen van Museum Joh. Enschedé (zij hebben de steen laten polychromeren) tot 22 februari 2005, op die dag is de steen overgedragen aan de SGVH Omschrijving : Een zeer fijn gehouwen steen, met een sierlijk cartouche tussen twee zeemerminnen welke een ovaal veld omsluiten, hierin is een bakker te zien die zijn brood in de oven stopt. De bakkersvrouw het deeg weegt wat de knecht staat te kneden. Verder staat er in de omlijsting het jaartal AN 1611, er tussen zit nog een ovaal gat voor een uithangbord. De voorstelling in het ovaal is gepolychromeerd en het jaartal verguld. Materiaal : Zandsteen Afmetingen (de Bakker) : ± 530 h x 870 br x 100 dik mm, ter plaatse van het in te metselen gedeelte Kwaliteit : Bij de steen ontbraken een paar kleine plekjes o.a. de neus van één van de zeemeerminnen en van een gedeelte van de lijst ontbreekt een stukje. De steen is in augustus 2008 gerestaureerd door Tobias Snoep. Nu is de kwaliteit goed. Kenmerken : Steen gepolychromeerd Reconstructie van de Deegtrapper : Tobias Snoep van Snoep en Vermeer uit Amsterdam heeft in augustus 2008 de reconstructie van de Deegtrapper gemaakt in een Franse Kalkzandsteen ofwel Bianco Delmare. Geschiedenis : Overname uit het Jaarboek 1948 van de Vereniging Haerlem Herplaatst / Onthult : Op 2 september 2008 door wethouder Hilde van der Molen Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

2 VAN TWEE GEVELSTENEN In 't Jaarboek 1941 beschrijft architect A.A. Kok 'Twee Haarlemsche Gevelstenen', welke een plaats hebben gevonden, de een (voorstellende een bakkerij) in, de ander (voorstellende een hooiwagen) buiten aan het gebouw van de, fa. Joh. Enschedé & Zn. Vage gegevens doen de heer Kok de herkomst vermoeden, evenwel vraagt hij: wie weet uit welke huizen deze gevelstenen komen? Wel wat laat steek ik thans mijn vinger op, om antwoord te geven op de vraag terzake de gevelsteen met bakkerij-voorstelling van Het vérmoeden van de heer Kok, dat deze uit de Damstraat zou kunnen zijn, bleek mij onjuist. Inderdaad is het een aangenaam en, vind ik, een nuttig vermaak, de herkomst van stenen, die letterlijk 'hun huis kwijt zijn' op te sporen. Met de ontkenning van het vermoeden van de heer Kok valt ook de bevestiging van de heer Luitingh, vermeld in het jaarboek 1942, blz. 4, dat bedoelde steen; de vroegere bakkerij van Braakenburg in de Damstraat zou hebben gesierd. De plaats waar bedoelde steen wel gestaan heeft, onthulde ons C. J. Gonnet in 'de Oude Tijd' van 1873, in zijn artikel, dat hij 'Oude Adreskaarten' noemde, waarvan ik hieronder enkele woorden onderstreep. 'Van de weinige voorstellingen omtrent ambachten en bedrijven, die hier zijn overgebleven' aldus Gonnet, 'kan men een schoon staal zien voor een huis in de Hagestraat, waar twee boven elkaar geplaatste stenen het broodbakkersbedrijf aanschouwelijk maken. Reeds in 1611 was, blijkens het jaartal, dat op een van de twee stenen staat, deze woning tot bakkerij ingericht, en ook nu nog is zij de zetel van een gildenbroeder van St. Guillelmusgilde, wiens initialen D.A. B (Baakenburg) op den meelzak in een der taferelen te lezen staan.' Hoewel Gonnet de gevelstenen bij de bakkerij in de Hagestraat niet omschrijft, meen ik, op grond van het door hem vermelde jaartal 1611 en de vermelding van 'een schoon staal' te mogen aannemen, dat hiermede het thans bij de fa. Enschedé aanwezig reliëf bedoeld is. In de Damstraat noemt Gonnet zulk een steen niet. Ook bij F. Allan, in zijn Geschiedenis en Beschrijving van Haarlem, worden beide stenen opgemerkt en wel in deel I, blz Na enkele andere vermeld te hebben, vervolgt hij : 'Wat echter meer bijzonder als antiquiteit onze aandacht verdient, zijn de, beide gevelstenen, die we hier in den voorgevel van de bakkerij van. J.N. Braakenburg (W. 2., no. 476), recht tegenover. de Hondensteeg, opmerken. Zoals ge ziet, stellen die beide flink gehouwen stenen het bakkersbedrijf voor, dat hier reeds in 1611 werd uitgeoefend; terwijl de naamletters, welke ge op dien meelzak in een dier taferelen ziet, waarschijnlijk betrekking hebben op een der vroegere bewoners van dit perceel, die wellicht ook tot de familie der Braakenburg's behoorde.' Allan laat ons hier niet in twijfel omtrent de naam van de bakker, die er in zijn tijd (1874) woonde, n.l. J.N. Braakenburg. Bovendien geeft hij de juiste plaats aan, waar de bakkerij gevestigd was in de Hagestraat, en wel op het toenmalige wijknummer W. 2, No.476, (thans No.47) recht tegenover de Hondensteeg, sinds 1902 St. Anthoniesteeg genaamd. Daar de heer Luitingh eveneens de naam Braakenburg noemt in verband met de gevelsteen in kwestie, wiens zaak volgens hem in de Damstraat gevestigd zou zijn geweest, is hier mogelijk een misverstand bij de heer Luitingh te veronderstellen. In dit vermoeden werd ik gesterkt door een verwijzing van de heer H.B.E. Warnaars naar het plaatwerk 'Architectur der Niederlande' von L. Krook, Lieferung I', waarin als plaat 6 een 'Giebel in der Damstraat' te Haarlem afgebeeld staat, met een groot reclamebord waarop men leest 'Noordhollandsche Banketbakkerij'. Op het winkelraam leest men 'echter de naam 'H. W. H. Braakman'. Het werk dateert vermoedelijk van ongeveer 1894/5. Een gevelsteen is in de gevel niet te zien. Desgevraagd was de heer Warnaars bereid in deze onderzoek te doen en dus bleek, uit oude adresboekjes ten archieve, dat in 1881/2 de bakkerij van H.W.H. Braakman reeds in de Damstraat op No 13 gevestigd was, voordien in de Zijlstraat. Volgens dezelfde adresboekjes bleek in 1862/3 D.A. Braakenburg in de Hagestraat W II; 476 te wonen en op hetzelfde adres in 1891 J.N. Braakenburg, Mr Brood- en beschuitbakker. In 1895 echter is in dit pand de kruidenier G. Gijzen gevestigd. De heer Luitingh heeft kennelijk beide namen verward. Hiermee zou dit gevelsteenprobleem zijn opgelost, als Gonnet en Allan niet gerept hadden van twee gevelstenen bij de bakker Braakenburg. Hun Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

3 verzuim, ons omtrent de voorstelling op beide gevelstenen in te lichten, zou opsporing welhaast onmogelijk maken, indien zij niet toevallig van een der stenen het jaartal 1611 hadden genoemd en voorts, dat op een meelzak van een der taferelen, de initialen D.A.B. te zien waren. De gevelsteen van 1611, afgebeeld in het Jaarboek 'Haerlem' van 1941, aanwezig bij de fa. Enschedé, laat geen meelzakken zien. Dat moet dus het andere exemplaar zijn geweest. Nu verkeren we in de gelukkige omstandigheid een foto te bezitten van twee gevelstenen welke eveneens het bakkersbedrijf uitbeelden en voorheen boven elkaar aan de binnenkant van de tuinmuur van het vroegere Koloniaal Museum te Haarlem waren geplaatst. Een van de twee is die van De andere, op de foto, laat ons een bakker zien, die op de eertijds gebruikelijke - zij het minder frisse - wijze, het deeg - in de trog met zijn voeten kneedt. Op de achtergrond twee meelzakken! Ongetwijfeld zijn dit de beide stenen uit de gevel van de bakkerij van Braakenburg uit de Hagestraat. Bij afbraak van het pand zijn ze blijkbaar bijeengebleven en naar voormelde tuinmuur overgebracht en daar tezamen, als voorheen in,de gevel, ingemetseld. Rest de vraag, wanneer zij uit die tuinmuur zijn verdwenen en tevens of zich daarin meer gevelstenen bevonden hebben? Mogelijk is er iemand die ook de onderste steen op de foto herkent en aanwijzing kan geven over zijn\ tegenwoordig verblijf. Het gelaat van de knedende man is geschonden, maar laat ons hopen, dat de steen daarom toch niet vernietigd 'is. Want die knédende bakker illustreert op typische wijze onze gevelsteenfolklore. Deze steen lijkt mij de oudste van de twee. Ook hier de perspectivische verdeling van de vloer, die in de andere gevelsteen van 1611, schijnt nagevolgd. Indien de 17 e eeuwse bakker een fraaier embleem heeft laten hakken en toch het oude heeft willen bewaren, valt aan te nemen, dat de breedste steen onderaan was geplaatst en de andere daarboven tussen de ramen, of een verdieping hoger Gonnet zegt immers dat ze boven elkaar stonden. De foto laat ons niet de initialen D.A.B. zien op een der meelzakken. Mogelijk is daar de bladderende verflaag schuld aan. Op 22 februari 05 kreeg de SGVH de gevelsteen de Bakkerij van de heer Johan de Zoete Conservator Museum Enschedé om niet de gevelsteen overgedragen. De overdracht op 22 februari 05 In de Hoofdwacht wachten op zijn nieuwe bestemming Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

4 De Bakkerij steen hier nog in het museum van Joh. Enschedé te Haarlem Plaats voor de stenen De Bakkerij De Deegkneder 530 h x 870 br. x 100 d 720 h x 700 br. x 100 d Totale benodigde hoogte =1250 h Beschikbaar van spekrand tot spekrand onder 980 h x 1050 br Hagestraat 47 met de plaatsen voor de gevelstenen Hagestraat 47 met de plaats voor de gevelstenen. Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

5 Een iets duidelijker afbeelding uit een tijdschrift uit 1949 waarvan het artikel de titel had ; Gevelstenen en hun taal door Jacques R. W. Sinninghe Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

6 Reconstructie gevelsteen De Deegtrapper in de maak augustus 2008 Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

7 Het laatste gedeelte Klaar voor Transport Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

8 "De Deegtrapper" in de werkplaats van de steenhouwer Tobias Snoep Het uitgangspunt van de reconstructie van "de Deegtrapper" De gerestaureerde gevelsteen "De Bakker" klaar voor transport naar Haarlem Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

9 Aankomst van de gevelstenen in Haarlem 26 augustus 2008 waar de stenen worden overgedragen aan Aannemersbedrijf Holleman & Zn Santpoort Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

10 Voor een paar dagen in de tijdelijke opslag Transport naar boven Na de gaten in de gevel eerst de plaatsing van de Bakker Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

11 Gevelsteen De Bakker zit op zijn plaats Met zijn bijna honderd kilo valt de Deegtrapper niet mee om op zijn plaats te krijgen Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

12 Laatste inspectie door Peter Hogervorst van Aannemersbedrijf Holleman & Zn De laatste voeg en de klus voor Aannemersbedrijf Holleman zit er op Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

13 Geplaatst 28 augustus 2008 Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

14 Geplaatst 28 augustus 2008 Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

15 Persuitnodiging: Onthulling gevelstenen Hagestraat 47 te Haarlem Wethouder Hilda van der Molen onthult dinsdag 2 september om uur namens woningcorporatie Pré Wonen en Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem (SGVH) een herplaatste gevelsteen in de gevel van Hagestraat 47, samen met een replica van een tweede gevelsteen die ooit deze gevel heeft gesierd. Aansluitend hieraan zal Martin Busker, voorzitter van de SGVH een toelichting te geven. Pré Wonen en SGVH stellen de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de pers uiteraard zeer op prijs en nodigen u uit om bij de onthulling aanwezig te zijn. Hierna is er in de kapel van het Rosenstock Huessyhuis in de Hagestraat 10 gelegenheid na te praten onder het genot van een hapje en een drankje. Wegens werkzaamheden is de kapel helaas uitsluitend via de trap bereikbaar en dus niet toegankelijk voor mensen die niet in staat zijn zelfstandig trappen te lopen. Achtergrondinformatie De gevelstenen De Deegtrapper en De Bakkerij zijn, zeker in een historische stad als Haarlem, belangrijke ankerpunten. Ze geven een authentiek beeld van het verleden. Ook geven ze informatie over de oorspronkelijke functie van het bouwwerk. Het plaatsen en onderhouden van oude, maar zeker ook nieuwe gevelstenen vinden zowel Pré Wonen als de SGVH zo van belang. Na vele omzwervingen, in o.a. het Koloniaal Museum en het Museum Enschedé, is de originele gevelsteen De Bakkerij uit het jaar 1611 nu weer thuis. De Deegtrapper uit dezelfde tijd is een replica omdat de oorspronkelijke steen halverwege de vorige eeuw verloren gegaan. De nieuwe steen is gemaakt door Tobias Snoep van Snoep & Vermeer uit Amsterdam. Het aannemingsbedrijf Holleman uit Santpoort heeft de stenen gratis geplaatst. Zie bijlage: Geschiedenis van twee gevelstenen, voor meer informatie over de gevelstenen. Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij: Dhr. M.J. Busker van Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem, tel Dhr. A.W. Laterveer van Pré Wonen, tel Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

16 De onthulling 2 september 2008 door wethouder Hilde van der Molen Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

17 Een grootte op komst bij de onthulling Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

18 De Hagestraat krijgt zijn bakker weer terug Gepubliceerd op 01 september 2008, Haarlems Dagblad Wie in vroeger eeuwen wandelde door de Hagestraat, de straat tussen Spaarnwouderstraat en Burgwal, moet daar de verlokkende geur van vers gebakken brood hebben geroken. Want vanaf 1611 tot 1895 kneedde het bakkersgeslacht Braakenburg daar in het pand op nummer 47 zijn deeg en bakte er het dagelijks brood. Dat vertellen de gevelstenen De bakkerij en De deegtrapper. De twee verhalende gevelstenen zaten daar vroeger in de muur gemetseld. Eén ervan, De deegtrapper is al lange tijd spoorloos, maar de andere, De bakkerij, die het jaartal 1611 draagt, is bewaard gebleven en keert na langdurige omzwerving vandaag terug op zijn oorspronkelijke plek in de Hagestraat, recht tegenover de St. Anthoniesteeg. De bakker heeft een rusteloos leven geleid. Op de een of andere manier is de steen in de 19de eeuw terecht gekomen bij het Provinciehuis, Paviljoen Welgelegen, dat toen, van 1871 tot in 1919, Koloniaal Museum was. De steen zat daar ingemetseld in de tuinmuur. Na 1923 kwam de steen in bezit van Drukkerij Joh. Enschedé, die De bakker fraai heeft laten polychromeren, dus van kleur heeft laten voorzien. Op 22 februari 2005 droeg conservator Johan de Zoete van het bedrijfsmuseum Joh. Enschedé de steen om niet over aan de Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem (SGVH). En nu komt de dwalende steen gerestaureerd terug op de plek waar hij hoort. De bakker keert dus terug in de Hagestraat, maar de geur van vers brood zullen we er helaas niet meer ruiken. De bakker, die zijn personeelslid De deegtrapper ooit verloor, komt in de Hagestraat terug in gezelschap van een nieuwe knecht, een fonkelnieuwe deegtrapper. In opdracht van de SGVH maakte de Amsterdamse kunstenaar en gevelstenenontwerper Tobias Snoep een fraaie reconstructie van de verloren gegane steen. Dat kon hij doen doordat Martin Busker, voorzitter van Stichting Geveltekens, al wroetend in de historie, hem een foto verschafte, die Busker in een geïllustreerd tijdschrift uit 1949 aantrof. Busker mag je gerust de stuwende kracht achter de SGVH noemen. Op tal van plekken in de stad zijn door zijn onvermoeibare speurzin gevelstenen op hun oorspronkelijke plek teruggekomen. Ruim vijftig gevelstenen zijn door toedoen van de stichting na restauratie herplaatst. Busker houdt ook nauwlettend in de gaten waar historische geveltekens en andere gevelornamenten blijven, als bijvoorbeeld een gebouw wordt gesloopt. Zo liggen de markante gevelstenen waarmee de in 1987 overleden beeldhouwer Joop Veldheer op de gevel van het oude gebouw van Joh. Enschedé het scheppingsverhaal uitbeeldde, veilig op een werf van de gemeente Haarlem. De stenen zullen straks de gevel opsieren van het nieuwe kantoorgebouw van de gemeente, aan de Raaks. Volgens Busker zullen daar meer ornamenten die uit de sloop gered zijn, een plekje krijgen. De twee beelden Handel en Wetenschap van Louis Vreugde, die vanaf 1914 hoog boven de nu gesloopte HBS-A torenden, krijgen ook een nieuw leven in het Raakscomplex. Op de gevelsteen De bakker staat, omringd door een sierlijk cartouche van zeemeerminnen, een bakker afgebeeld die op het punt staat een brood in de oven te schuiven, of eruit te halen. Links zien we de bakkersvrouw die het deeg weegt dat de knecht staat te kneden. Hier doet hij dat met zijn handen, maar dat dit vroeger ook anders gebeurde, laat de steen De deegtrapper zien. Daarop staat een bakkersknecht vol ijver met zijn voeten in de deegtrog, om zo het deeg te kneden. Of dat de smaak van het brood ten goede kwam, daarnaar valt slechts te gissen. In de steen De bakker zit onderin een ovaal gat, van waaruit een uithangbord moet zijn bevestigd. Zo n gat kwam vaker voor: in de steen De Zon, Groot Heiligland 21, zit ook zo n gat. Het was ook Tobias Snoep die De bakker in augustus van dit jaar zorgvuldig restaureerde. Op een paar plaatsen was de steen wat beschadigd. Zo ontbrak de neus van een van de zeemeerminnen en een stukje van de lijst. De nieuwe en de oude gevelsteen passen wondermooi bij elkaar. Op allebei zien we de tegelvloer in perspectief, uitgevoerd in dezelfde terrakleur, zodat een harmonische overeenstemming is ontstaan. De nieuwe steen draagt het jaartal Martin Busker:,,We doen dus heel bewust niet alsof het om een oude steen gaat. Het restaureren en herplaatsen kost normaal natuurlijk wel het een en ander. Voor de stenen in de Hagestraat hebben we een bijdrage gekregen van de Ruigrok Stichting en van de Stichting Monumentenbehoud en ook van Pré Wonen. En aannemer Holleman uit Santpoort heeft de twee gevelstenen gratis geplaatst. Vanmiddag om uur onthult wethouder Hilde van der Molen de twee gevelstenen in gezelschap van Vereniging Haerlem (SGVH) en Pré Wonen. Aansluitend vertelt Martin Busker zijn verhaal over de gevelstenen. Ko van Leeuwen Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

19 Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

20 Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

21 Niet alleen in Haarlem is er de gevelsteen De Bakkerij ook in Frankrijk in het plaatsje Gréoux-Les-Bains in de Provense Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat

22 Eerste Tuindwarsstraat 19 Amsterdam Gevelsteen met bakkerijinterieur Gevelsteen De Gekroonde Rode Oven (buitenmuur Rijksmuseum) Amsterdam Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem - dd MjB - Hagestraat