Spoleãnost pro ífiení vlámské a nizozemské kultury NE-BE

Transcriptie

1 II/2-2000

2 VYDÁVÁ: NE-BE, Spoleãnost pro ífiení vlámské a nizozemské kultury Bofiivojova Praha 3 âeská republika Tel Fax ne-be@post.cz bankovní spojení: Komerãní banka, Praha 2 ãíslo úãtu: /0100 UITGEVER: NE-BE, Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur Bofiivojova Praha 3 Tsjechië Tel Fax ne-be@post.cz bank: Komerãní banka, Praha 2 rekeningnummer: /0100 P EDSEDKYNù: Petra Schürová MÍSTOP EDSEDKYNù: Veronika Havlíková Jana Pellarová (sekretariát) POKLADNÍK: Eva Giese REDAKCE BULLETINU: Veronika Havlíková KNIHOVNA: Ruben Pellar VOORZITTER: Petra Schürová VICE-VOORZITTERS: Veronika Havlíková Jana Pellarová (secretaris) PENNINGMEESTER: Eva Giese REDACTIE VAN HET BULLETIN: Veronika Havlíková BIBLIOTHEEK: Ruben Pellar 2

3 SLOVO ÚVODEM VáÏení ãlenové NE-BE, milí pfiátelé, zdá se, Ïe jaro si odskoãilo do jin ch krajû, ale na e jarní aktivity to nikterak nenaru ilo. Valná hromada - první od zaloïení na í spoleãnosti - probûhla ke spokojenosti v ech zúãastnûn ch i podle stanov, doplnûná ãtením z dobrodruïného vyprávûní Tonke Dragtové. UÏ za letního poãasí se zaãátkem kvûtna se ly na zahradû rezidence nizozemského velvyslance pana R. J. van Houtuma stovky hostû, aby pogratulovaly Jeho excelenci ke státnímu svátku Nizozemska. I v letních vedrech se konal Svût knihy, na kter sice Geert van Istendael nepfiijel, ale zastoupily ho jeho my lenky a úvahy z Belgického labyrintu a nové, u nás nepublikované knihy Nieuwe uitbarstingen (Nová vzplanutí). V posledních kvûtnov ch dnech pak do lo k události století: Jifií Kylián vystoupil se sv mi ansámbly NDT v Praze na premiéfie evropského turné. Podrobnûji vás informujeme na jiném místû tohoto vydání. Na internetu probíhá pfiíprava na í stránk, Ochotnû a zcela nezi tnû ji pfiipravuje Willy de Bolle, kter vyuãuje informatiku na gymnáziu v Kadani. Adresu internetové stránky najdete v tomto ãísle. Získali jsme ke spolupráci dal í zajímavé ãleny a jejich pfiíspûvky. Od jednoho z nich si mûïete v tomto ãísle pfieãíst první ãást z jeho poutavého ãlánku o Emilu Fillovi. Pokraãujeme v pravideln ch rubrikách - ve vyprávûní, jak jsem pfii el/a do âech, se dnes doãtete pfiíbûh na- í trpûlivé korektorky nizozemské verze bulletinu, Lary Crul. Vy ly dal í pfieklady z nizozem tiny: Leon de Winter, HoffmanÛv hlad (Hoffman s honger) a Statisté (Figuranten) Arnona Grunberga. Na poslední pfiedprázdninové setkání jsme pro vás pfiipravili ãtení z pûvabné kníïky Sleãna Mici (Minoes) Annie M. G. Schmidtové, ãímï vám chceme nabídnout tip na dárek dûtem, sourozencûm nebo jin m mal m pfiíbuzn ch, kter si jistû pfied prázdninami zaslouïí. Recenze této knihy je téï souãástí tohoto ãísla. Dûkujeme v em ãlenûm, ktefií nám pomohli a pomáhají s nezbytn mi technicko-administrativními drobnostmi, zejména Lucii BroÏíkové a v em dal ím. Krásnou dovolenou a zaslouïen odpoãinek vám v em pfieje a na setkání se tû í Petra Schürová DÒLEÎITÉ ADRESY Internetová adresa nizozemské ambasády: Internetová adresa NE-BE: U P O Z O R N Ě N Í V tomto čísle je přiložena složenka, prosíme vyplnit a odeslat na účet NE-BE do konce června, od července pozbývají tyto složenky platnost. Nemusíte chodit na poštu, stačí když vyplníte rubovou stranu, číslo svého účtu a můžete provést transakci ve své bance. Č LENSKÁ RUBRIKA K na í obrovské radosti se ãestn m ãlenem NE-BE stal architekt Bofiek ípek. V pfií tích ãíslech bychom rádi pfiinesli profily na ich ãestn ch ãlenû. 3

4 CO SE CHYS- TÁ :00 hod. Literární ãtení z kníïky Annie M.G. Schmidtové Sleãna Mici v Knihomolovû literární kavárnû na Vinohradech, Mánesova 79, Praha :00 hod. Hutka + Hladík, U kamenného zvonu, Staromûstské nám, Praha :00 hod. Vystoupení vlámského souboru Fluxus v paláci Akropolis na ÎiÏkovû, Kubelíkova 27, Praha Nizozemsk komorní sbor pod vedením Toma Kaljusteho vystoupí v bazilice sv. Jifií na PraÏském hradû srpen V stava Ulrica Roldamuse v galerii Emila Filly v Ústí nad Labem záfií V stava Ulrica Roldamuse v galerii Caesar v Olomouci AKADEMICK KOUTEK Na konci zimního semestru tohoto kolního roku ukonãila své pûsobení na katedfie nederlandistiky v Praze její dlouholetá vedoucí, paní doc. Olga Krijtová. Vychovala nûkolik generací nederlandistû s láskou k nizozemské a vlámské literatufie a dodnes jí studenti vdûãí za jejího PrÛvodce dûjinami nizozemské literatury. Dûkujeme jí a vûfiíme, Ïe se budeme i nadále setkávat na na ich spolkov ch veãerech. KULTURNÍ A SPOLEâENSKÉ UDÁLOSTI KUFRY PANA SILBERSCHMIDTA DNY EVROPSKÉHO FILMU Jeroena Krabbého uï po léta známe jako jednoho z nejúspû nûj ích nizozemsk ch hercû, kter se jako jeden z mála cizincû prosadil i v Hollywoodu. Od tak talentovaného ãlovûka (kromû herectví se vûnuje také umûlecké malbû) se pfiirozenû dalo ãekat, Ïe se pustí i do reïírování. A v roli reïiséra pfiijel také do Prahy, aby se na festivalu evropského filmu zûãastnil uvedení svého nejnovûj ího v tvoru. V prvním filmu, kter zreïíroval, se rozhodl zahrát si roli Ïidovského muïe, jímï ve skuteãnosti také je, aãkoli o tom dlouho nemluvil. V sledek, film Left Luggage, v ãe tinû uveden jako Kufry pana Silberschmidta, ho pfiivedl blíïe k jeho Ïidovsk m kofienûm. Tento nádhern, dobfie komponovan film s mezinárodním obsazením se odehrává v Ïidovské ãtvrti v Antverpách na poãátku sedmdesát ch let. Tam se setkáváme s Chajou (Lara Fraser), jeï vyrûstala v neortodoxní rodinû a jejíï rodiãe pfieïili koncentraãní tábor. Chajin otec (Maximillian Schell) uï celá léta pátrá po kufrech pln ch vzpomínek, které za války nûkam zakopal. Tak se snaïí nalézt svou minulost. KdyÏ zaãne Chaja pracovat v jedné chasidské rodinû, poprvé se dostane do náboïensky zaloïeného prostfiedí. Otec rodiny, kde Chaja pracuje (Jeroen Krabbé), domácí tyran, ale i matka (Isabelle Rosselini) mají své pochybnosti o této nepfiíli zboïné dívce. KdyÏ se ov em ukáïe, Ïe Chaja velmi dobfie vychází s mal m Simchou, rozhodne se to rodina Kalmanova s dívkou zkusit. Simcha, jenï nikdy nepromluvil ani slovo, se na Chaju upne, a také Chaja si malého nezbedu zamiluje. I rodina Kalmanova má svou váleãnou minulost, která postihla jak první, tak druhou generaci váleãn ch obûtí. Tak jako nechápe poãiny svého otce, nerozumí Chaja ani chování rabína Kalmana vûãi sv m dûtem. S trpûlivostí a láskou pfiimûje malého Simchu k mluvení. Bere ho s sebou do parku krmit kachniãky a první slovo, které chlapec vypustí z úst je kachna. SimchÛv otec ale bohuïel nesnese zmûny, které Chaja rozpoutala, a poïádá ji, aby k nim uï nechodila. Simchovi se st ská a vydá se ji hledat do parku, kde se utopí. Chasidská obec obviàuje Chaju. Ta se po tom v em vydá spolu se sv m otcem hledat kufry ztracen ch vzpomínek. Je to film k pláãi i pro zasmání a urãitû se ho vyplatí vidût. Praha se právem mûïe naz vat mûsto kultury Za ta léta, co uï neïiji v Nizozemsku, jsem tu za poslední dobu vidûl víc nizozemsk ch a belgick ch filmû neï kdy pfiedtím. Také díky na emu bájeãnému spolku. UÏ se nemûïu doãkat, co pfií tí rok z Nizozemí pfiinese. Avi Muyderman VEČER POEZIE CESTA ČASEM 16.bfiezna 2000 se v rezidenci velvyslance Nizozemského království velvyslance Roberta-Jana van Houtuma konal veãer poezie. Co dodat? Snad jen, Ïe: KdyÏ jsem tam la, mûla jsem urãitou pfiedstavu (asi je tû z televizních nedûlních chvilek poezie) o pfiedná ení básní. Tro ku jsem se obávala, Ïe nebudu rozumût, Ïe nebudu znát autory a jejich díla a Ïe se snad budu i nudit. Doma jsem (jako pfied zkou kou) prolistovala skripta paní Krijtové o poezii Zlatého vûku, mrkla jsem na periodizaci literárních dûjin a na jména básníkû. Ve skuteãnosti jsem si vzpomnûla jen na Paula van Ostaijena a jeho Ik zag Cecilia komen, Asta Nielsen a podobné vûci. JenÏe ten veãer mûlo b t v echno jinak. Îádná paní na Ïidli s knihou v ruce uprostfied salonu, Ïádné Ïidle pro posluchaãe. Místo toho jsme vcházeli vchodem pro sluïebnictvo 4

5 pfiímo do suterénu. V pokojíku, kam nás dovedly svíãky nás ãekala paní Aukje Spoelstra a její pfiátelé ve stfiedovûk ch kost mech a v tom malém prostoru témûfi bez úprav vytvofiili s pomocí hudby a básní s milostnou tématikou úplnû divadelní atmosféru. koda, Ïe to nebyla láska, ale (pr ) jen etiketa! Dokonal nápad byl ti tûn program s úpln m textem písní a básní, kter byl zároveà dobr m suven rem. (Taky si schováváte programy z divadel a z v stav a pak nevíte, co s nimi?) Ze suterénu jsme podle svíãek vy li vzhûru do renesance. Rozmanit a krásn interiér budil dojem, Ïe byl vymy len snad právû pro tenhle veãer. Pfiivítali nás vzácná paní a pán v krásn ch atech, totiï vlastnû paní Aukje Spoelstra a pan Robert-Jan van Houtum. Básnû Jana Luikena, Willema Godschalka van Fockenbroche, Jacoba Catse, P. C. Hoofta se v tom stylovém prostfiedí krásnû vyjímaly. Po vpravdû renesanãní hostinû, jsme pokraãovali do solidního salonu s krbem. Sukova PíseÀ lásky nás uvedla do romantiky. Ve el se sem kromû nûkolika desítek divákû také Anthony Staring, Rheinvis Feith, P. de Genestet a Hieronymus van Alphen. Pánové mezi sebe vzali také Josefa Suka, Franze Liszta, Roberta Schumanna a Carla Orffa. Potom se otevfiely velké prosklené dvefie, které vedly do 20. století. Tfii dámy v pruhovan ch pánsk ch pyïamech pod jednou pefiinou na velkém gauãi promluvily slovy Judith Herzberg takto: Zullen we Lehneme si zei ze fiekla samen spolu in een groot bed v pyïamech in een hotel- do velké postele kamer v hotelovém gaan liggen pokoji met pyjama s a fiekneme sluhovi aan en aby nám dan de knecht pfiinesl taart dort? laten brengen? Dort jim pfiinesl pan Robert-Jan van Houtum a k tomu jako A Marja podotkl: Ik heb je alles gegeven: Dal jsem ti v echno: een gedicht, mijn maandsalaris báseà, svûj mûsíãní plat en een kind; wil je nu even a dítû; podívala by ses teì kijken of het eten klaar is? jestli je hotové jídlo? Pefiina uklizena, pyïama zase nahradily spoleãenské aty a koneãnû pfii el mûj milovan Ostaijen a jeho Oppervlakkige charleston (Povrchní charleston). Rytmick pfiednes paní Spoelstra rozhodnû povrchní nebyl... ram, rem, de trem, ram, rem... Marsman, Hanlo, Vasalis, Bernlef a dal í v podání paní Spoelstra a jejích pfiátel nudit nemohli. Na závûr jsme se v ichni zapojili do ãtení obrazové poezie. Cesta ãasem byla rychlá, ale ne povrchní, divadelní, ale i civilní a hlavnû opravdu poetická. Katefiina Charvátová ARCIMBOLDO Nederlands Dans Theater, května, Praha Božský Arcimboldo v Praze V posledním kvûtnovém víkendu se Praha stala dûji tûm velké události a velkého svátku. Na dvûr Rudolfa II. se vrátil Arcimboldo, aby mohutn m proudem sv m nápadû a originalit potû il, pobavil a pfiimûl k zamy lení hrad i podhradí. KyliánÛv Arcimboldo je mlad a krásn, ale také rozvern, svûtem protfiel, zku en a vzdûlan, mazan i vychytral : lapí diváka do sv ch sítí v prvním okamïiku a nepustí ho. UÏ pfied pfiedstavením jej zatáhne do zákulisí, kde na nûj v nejskrytûj ích zákoutích ãekají bizarní postavy, jako by vypadly z Arcimboldov ch obrazû, zlehka se pohybující. Pak pod jevi tû, pfies nûj a po mûstcích - kruh se uzavírá - do hledi tû. Pantomima a tanec se stfiídají, prolínají a prostupují cel m veãerem v úïasném tempu a dovádí jej k pûsobivému finále. V závûreãné scénû je na jevi ti cel soubor, taneãnice v ãerven ch róbách a taneãníci v ãerven ch sukních vytváfiejí dokonalé pohybové i prostorové kompozice, pfiedstavení vrcholí, chybí uï jen ohàostroj, ne nechybí, tady je... divák ani ned chá... tma, v echno pryã, za stolem sedí hlasatelé a oznamují, kolik lidí zase padlo ve válce v âeãensku, Ïidovská matka zpívá píseà. Mráz jde po zádech. Boufilivé ovace, slzy v oãích. Kyliánova koncepce propojení v ech tfií souborû NDT vytváfií absolutní harmonii na cestû ãasem. Choreografická invence Jifiího Kyliána a jeho kolegû choreografû je obdivuhodná, kost my barvami a rozmanitostí násobí sílu v razu, v kony souboru popírají pfiitaïlivost zemskou i pûsobení ãasu. Díky a brzy na shledanou, Arcimboldo! ps 5

6 SVĚT KNIHY , PRAHA Mnozí z vás jistû zaznamenali, Ïe o víkendu od 12. do 14. kvûtna probûhl v prostorách PrÛmyslového paláce na praïském V stavi ti kniïní veletrh Svût knihy. Minul rok nav tívilo Prahu v rámci tohoto veletrhu nûkolik nizozemsk ch spisovatelû, ktefií se spolu se sv mi ãesk mi kolegy zaslou- Ïili o v mnoha smûrech nezapomenutelné literární veãery v divadle Archa, na jejichï pfiípravû se podílela i na e spoleãnost NE-BE. Tento rok byla oficiálním ãestn m hostem veletrhu francouzsky mluvící belgická komunita Délégation Wallonie - Bruxelles. Jak uï z názvu spoleãnosti vypl vá, zajímá se NE-BE jak o nizozemskou, tak o belgickou kulturu, a proto jsme uï od podzimu loàského roku uvaïovali, jak upozornit na skuteãnost, Ïe vedle francouzsky psané literatury existuje v Belgii je tû dal í, nizozemská kulturní tradice a literatura. Brusel je pak místem, kde na sebe tyto dvû tradice naráïejí a vzájemnû se o- vlivàují. Mûli jsme veliké tûstí, neboè fieditelka veletrhu, paní Dana Kalinová, nejen Ïe na e snahy o propagaci vlámské literatury nesmetla ze stolu, ale naopak nám vy la nesmírnû vstfiíc. Tak vznikl plán, Ïe se pokusíme do Prahy dostat odborníka na kulturu v Belgii a v Bruselu nejpovolanûj ího (alespoà podle na eho mínûní) - Geerta van Istendaela. Ale znáte to, ãlovûk míní... Nakonec v e dopadlo jinak. Zpoãátku to vypadalo nadûjnû. Geert van Istendael na e pozvání pfiijal, paní fieditelka nabídla termín, kdy by se mohla uskuteãnit beseda s autorem, vytiskly se plakáty, pozvánky, vy el katalog. Ov em zhruba tfii t dny pfied zaãátkem veletrhu se ukázalo, Ïe nejsme jediní, kdo stojí o pfiítomnost a názory Geerta van Istendaela, a dále, Ïe roztrïitost se nevyh bá nikomu, zvlá tû ne spisovatelûm. V omluvném faxu nám Geert van Istenadael vysvûtli, Ïe omylem pfiislíbil úãast na dvou akcích najednou. Do Prahy tedy bohu- Ïel pfiijet nemûïe. A co teì? Nechtûli jsme ztratit takovou pfiíleïitost seznámit ãtenáfiskou vefiejnost s vlámskou literaturou a zároveà jsme se cítili zavázani organizátorûm veletrhu, ktefií odvedli skuteãnû profesionální práci. Proto jsme se rozhodli, Ïe uspofiádáme jak si pofiad o Istedaelovi bez Istendaela. K dispozici jsme mûli pfieklad jeho knihy Belgick labyrint, kde jsou dvû kapitoly vûnované právû Bruselu a Valonsku, narychlo vznikl pfieklad krátké povídky z Istendaelovy poslední knihy Nieuwe uitbarstingen Brusel nemá Ïádné literární klima. Spisovatel sám nám vypomohl zasláním básnû ze své je tû nepublikované sbírky Politiek. Lví podíl na tom, Ïe autorské ãtení bez autora nakonec skonãilo nad na e oãekávání úspû nû, mají ov em beze sporu oba profesionální pfiedãitatelé, pan Rudolf Pellar a studentka DAMU sleãna Hu ková. Díky nim a jejich podmaniv m hlasûm jsme se spolu s diváky, ktefií nakonec pfiece jen pfii li v hojném poãtu, pfienesli v nedûli 14. kvûtna odpoledne z v stavní haly praïského v stavi tû do imaginární literární kavárny v Bruselu, potaïmo do hlubok ch ardensk ch lesû a historick ch valonsk ch mûst. Na chvíli jsme zapomnûli na vedro i na to, Ïe na i hokejisté mají za nûkolik okamïikû sehrát historick mistrovsk zápas se Slovenskem, a znovu si uvûdomili, jak zapeklité, ale i krásné mûïe b t setkávání nûkolika evropsk ch kulturních tradic, tak jak se to dûje právû v Belgii. Abyste z tohoto odpoledne mûli nûco i Vy, ktefií nemûli pfiíleïitost kniïní veletrh nav tívit, dovolujeme si zde o- tisknout báseà Geerta van Istendaela, která mûla svou premiéru právû 14. kvûtna 2000 v Praze. Een das in lange blauwe jas stond voor mijn deur. Twee rijen koperen knopen, gestreepte snoet. En achter hem de nacht. Hij vroeg mij onderdak. Ik heb hem hoffelijk gegroet en gauw mijn deur gesloten. Nooit hoor ik zijn verhalen bij mijn haard. Waarom dat blauw, dat koper, hoe kon ik hem verstaan? Ik spreek geen dierentaal, de sprookjes zijn voorbij, voorgoed. Waarom drong hij niet aan? Het is toch nacht en kil. Ik heb mijzelf buitengesloten. U na ich dvefií jednou stál jezevec. Nos ãern, na nûm bílé pruhy, dlouh modr kabát, bíl ál, dvû fiady knoflíkû, snad z mûdi. Prosil mne o pfiístfie í. Pozdravil jsem ho, jak se slu í, a zabouchl. Neusly í jezevãí pfiíbûhy ná krb. Naã modr kabát, k ãemu mûì, jak mohl bych mu rozumût? Nemluvím fieãí jezevcû a pohádky m ch dûtsk ch snû jsou pryã, uï navïdy. Proã jenom více nenaléhal? VÏdyÈ venku vládla noc a chlad. Já sám jsem venku zûstal stát. Geert van Istendael Brusel, 26/27. dubna 2000 (nepublikováno) Jana Pellarová 6

7 CO PŘIVEDLO LARU DO ČESKÉ REPUBLIKY Lara Crul Do ãervna 1988 pro mû bylo âeskoslovensko (pouhé) exotické jméno, nati tûné na bílém místû v atlase. Bílé, protoïe jsem si tuto zemi vûbec nedovedla pfiedstavit. Nevidûla jsem do té doby ani fotku Karlova mostu. Proto jsem se dychtivû tû ila na pûtidenní kolní v let do Prahy, kter na e kola organizovala v páté tfiídû gymnázia. Abych pravdu fiekla, oãekávala jsem, Ïe se ocitnu mezi lidmi v hadrech, ktefií hladovû ãekají v dlouh ch frontách pfied prázdn mi obchody. K mému pfiekvapení v Praze vy lo najevo, Ïe potraviny, aï na ãerstvé ovoce, jsou v ude k dostání, Ïe aty jsou sice staromódní, ale slu né a rozmanité, a Ïe doma u Evy - kde jsme jako hosté obûdvali - mûli nejenom televizi, ale dokonce i video! Ten veãer, v restauraci kam nás Eva a její kamarádka vzaly, mi teprve do lo, co se tady ve skuteãnosti dûje. âeské holky nám eptaly pár sv ch názorû, ale kdyï moje kamarádka odpovûdûla trochu moc nahlas, Ïe je dobfie, Ïe mûïeme mluvit tak upfiímnû, a jestli nemají strach z policie, obû strachy zbledly a zakryly si ústa rukou: Ti e, nefiíkej toto slovo, there are ears everywhere! Byl to pro mû ok: Ïádná svoboda. Na co jsou jablka, triãka a video, kdyï ãlovûk nemá svobodu? A proã jsem o tom jako sedmnáctiletá amsterdamská studentka nikdy dfiíve neuvaïovala? ProtoÏe nebylo tfieba, jak jsem kdysi vidûla krásnû vyjádfieno na dvefiích záchodu: Not having to think about it, that is freedom. V následujících dnech se mi zdálo, Ïe nádherné praïské budovy se sv mi barokními ozdobami tvofiily trapn kontrast ke stísnûné náladû na ulici a ustra enému mlãení v metru. Jenom kdyï se na e skupina hluãnû pobavila, obãas se nám pokradmu zasmáli ãe tí spolucestující. Kdysi musela b t Praha mûsto plné Ïivota, ale nyní se mi zdála vyhaslá. Kdypak se tomuto mûstu povolí, aby zase rozkvûtlo v plné kráse? Triumf pfii el uï rok a pûl potom. S mojí kamarádkou ze koly jsme se v ak vrátily teprve v roce Setkaly jsme se s E- vou a jejími pfiítelkynûmi v módních atech. Vesele si povídaly o studiích, která si vybraly, protoïe se jim líbí, místo medicíny plánované v roce 1988, protoïe lékafii se aspoà dostanou ven. Také nás pra tilo do oãí, Ïe se s námi kolemjdoucí na ulici uï nebáli mluvit, ale laskavû nám rukama nohama ukazovali cestu. Co se t ãe turistického ruchu a obchodû se znaãkov mi zboïí, ty prostû nenápadnû rostly, stejnû jako poãet mezinárodních restaurací pro náv tûvníky, ktefií opovrhují knedlíky. Já mezitím zaãala studovat pfiekladatelství na amsterodamské univerzitû - angliãtinu a ru tinu. ProtoÏe jsem do jazykû blázen, zaãala jsem studovat novofieãtinu jako vedlej í obor, ale kdyï jsem pocítila odpor k fieckému nacionalismu, kter byl dûleïit m tématem pfiedná ek dûjin, pfie la jsem na ãe tinu. Proã vlastnû ne? Ráda bych je tû jednou jela do Prahy a pak bych se mohla zeptat na cestu bez znakové fieãi. Paní Magda van Duykeren byla skvûlá lektorka jazyka, a díky základu slovanské (v mém pfiípadû ruské) gramatiky jsem v ãe tinû dosáhla za jeden rok mírnou pasivní úroveà. Tehdy v roce 1995 nebylo pro absolventy filozofické fakulty vûbec snadné sehnat práci. KdyÏ paní Magda vyprávûla sv m studentûm o moïnosti získat stipendium na rok studia v âechách, byla jsem nad ená. Poté, co jsem si rok vydûlávala peníze, zamífiila jsem na praïskou filozofickou fakultu a kolej Kajetánku. V první budovû jsem se nauãila aktivní ãe tinu, a v té druhé jsem se poznala se sv m pfiítelem. A tak dostal Kafka za pravdu a spáry matiãky Prahy mû uï nepustily. HLÍDKA âeské MAFIE V HOLANDSKU / 1. ãást Gert Andeweg (Spiegel Historiael 1999, roãník 34, ãíslo 6, str ) Po tfii sta letech rakouské nadvlády se v âechách mezi ãeskou vût inou oz valo stále silnûj í volání po sebeurãení. První svûtová válka urychlila v voj událostí. Malífi Emil Filla, jak je zfiejmé z jeho deníku, se z Nizozemí podílel na po v ech stránkách úctyhodné odbojové organizaci. KdyÏ 28. fiíjna 1918 pfievzal od kapitulujícího Rakouska vládu Národní v bor v Praze, znamenalo to pro âeské zemû konec první svûtové války. V téïe chvíli spûchal ãesk malífi Emil Filla ze svého pronajatého bytu na amsterdamském Egelantiersgrachtu do kavárny Metropole na Rembrandtplein, aby sv m krajanûm, ktefií se zde momentálnû zdrïovali, fiekl, Ïe byli právû osvobozeni z rakouského jha a od nynûj ka jsou obãany svobodné a nezávislé âeskoslovenské republiky. Jejich vlahá reakce Fillu velmi zklamala. Tím více, Ïe on sám se zvlá È aktivnû podílel na protihabsburském odboji. Jak se Filla do Nizozemí dostal? V ãervenci roku 1914 odcestoval ohniv propagátor kubismu se Ïenou Hanou z Prahy do PafiíÏe, aby upevnil svazky s tamní avantgardou. Jejich pafiíïsk sen trval pouh ch ãtrnáct dnû. Poãátkem srpna propukla první svûtová válka. Zatímco Francouzi mobilizovali, cizinci se museli hlásit na prefektufie. Aãkoliv se Filla snaïil úfiedníka v emoïn mi argumenty pfiesvûdãit, Ïe je âechem a také se jím cítí, pro Francouze byl Filla pûvodem z âech a tím automaticky poddan Rakouska-Uherska, tedy náleïející k nepfiátelskému táboru. Umûlec stál pfied rozhodnutím: buì okamïitû odjede nebo bude internován. Rozhodl se pro první moïnost. Na Gare du Nord se Emilovi a Hanû podafiilo dostat se do jednoho z vozû vlaku plného belgick ch sezónních dûlníkû, ktefií byli na zpáteãní cestû domû a k mobilizaãním místûm. Nûmci vpadli do Belgie a v Bruselu panovala horeãnatá atmosféra. Nûmecky mluvící cizinci si nemohli b t jisti Ïivotem. RovnûÏ Fillovi se zde necítili bezpeãnû. NazdafibÛh odcestovali vlakem na sever. Je tû pfied Antverpami je belgiãtí vojáci vytáhli z kupé. Toto pevnostní mûsto patfiilo pro obãany Nûmecka a Rakouska k pfiísnû zapovûzen m územím. Dfiíve neï je znovu posadili do vlaku v Antverpách, museli podstoupit mnohahodinov v slech. Av ak vlak jel jen do hraniãního místa Eschen (dne ní Essen). Plni obav z nové konfrontace se pomalu ubírali k hranici. Ale nizozem tí vojáci jim sotva vûnovali pozornost. Bryãka je dovezla do Roosendaalu. K jejich velké úlevû nebyla nikde Ïádná kontrola. 7

8 Následujícího dne odjeli vlakem do Rotterdamu. Na li doãasné ubytování v hostinci paní Bleckmann na Schiedamsdijk, nejvykfiiãenûj í ulici v celém Nizozemí, kde strávili asi jeden rok. Îivot, kter se jim odehrával pfied oãima, byl pro nû nûãím zcela neznám m. Filla tyto události detailnû popisuje ve svém deníku. Zatímco se malífi v Ïalostném prostfiedí vûnoval kubistick m experimentûm, obcházela Hana redakce, aby získala nejnovûj í zprávy z fronty. Nizozem tinu uï v té dobû ovládali uspokojivû. T G M V záfií roku 1914 se v Rotterdamu objevil je tû jeden âech. Byl jím prof. T. G. Masaryk, kter doprovázel na loì svou americkou vagrovou. VyuÏil této pfiíleïitosti k prohloubení nûkter ch zahraniãních kontaktû. Z neutrálního Nizozemí mohl volnû a nepozorovanû psát francouzskému historikovi a bohemistovi Ernestu Denisovi a anglickému diplomatovi a specialistovi na v chodní Evropu Seton-Watsonovi. KdyÏ v fiíjnu pfiijel TGM do Rotterdamu podruhé, setkal se se Seton-Watsonem v pokoji hotelu Weimar. PfiedloÏil mu své plány ohlednû budoucího nezávislého âeskoslovenského státu. Po návratu do Lond na sestavil Seton-Watson z tûchto plánû memorandum, které se krátce poté dostalo do rukou ministrû zahraniãních vûcí Dohody. Ve Francii se pokou el Masaryk vzbudit pozornost skrze Ernesta Denise. Ernest Denis pfiislíbil spolupráci a zakrátko zaãal za finanãní pomoci ãesk ch emigrantû z Ameriky vydávat ãasopis La Nation Tcheque. Díky zpûsobu, kter m komentoval situaci ve stfiední Evropû, získal si list rychle velmi dobrou povûst. V Rotterdamu poloïil Masaryk základ zahraniãní vûtve Mafie. Podnik, kter zaãal v Nizozemí, nazval Masaryk K aftem Komenského. PfiestoÏe je elegantní hotel Weimar od o untûlého hostince vzdálen sotva jeden kilometr, nemûli Filla s Ïenou ani zdání o Masarykovû náv tûvû. Je to tím pozoruhodnûj í, kdyï si uvûdomíme, Ïe Hana musela Masaryka osobnû znát. Její otec, prof. Krejãí, byl Masarykov m kolegou a spolustraníkem a Masarykova dcera Olga byla Haninou spoluïaãkou a kamarádkou. Teprve, kdyï se prof. Krejãímu podafiilo nav tívit v létû roku 1915 Nizozemí, doslechli se Emil a Hana o Masarykov ch aktivitách. Na podzim roku 1915 se Fillovi odstûhovali do Amsterdamu na Egelantiersgracht. 27. listopadu 1915 si Emil pfieãetl v novinách De Telegraaf MasarykÛv Manifest âechû, ve kterém se obracel na v echny âechy a Slováky zdrïující se v cizinû, aby se i oni podíleli na odboji proti Rakousku a boji za samostatn stát. Filla okamïitû napsal zprávu do King s College do Lond na, kde v té dobû pûsobil Masaryk, jenï mezitím emigroval z âech. Obratem dostal odpovûì. Krátce nato mohl oãekávat náv tûvu spoleãného známého, která u FillÛ zazvonila 25. prosince KdyÏ Emil a Hana otevfieli, uvidûli pfiede dvefimi tváfi cizince. Byla to snad léãka? Filla si do svého deníku poznamenal: Po krátkém zaváhání se muï opatrnû zeptal: Wohnt hier Herr Filla? Nein! odpovûdûl Filla a své Ïenû Hanû ãesky fiekl: Pojì dovnitfi, to není on! Cizinec se zasmál a ãesky poznamenal: Ale pfiece je to on! Beze slova a pouze posunkem pozval Filla cizince nahoru. Byl to MasarykÛv spolupracovník Edvard Bene, kter mezitím utekl z PafiíÏe. Teprve za dvefimi pfiíbytku se srdeãnû pozdravili. Ten den strávili pfiedev ím intenzivním pfiem lením. Jediná cesta pro udr- Ïení kontaktu mezi zahraniãním odbojem a vlastí vedla pfies neutrální v carsko a ta byla podle Bene e velmi zranitelná. Druhou cestu pfies Nizozemí by velmi pfiivítali. Filla dostal za úkol, aby na- el inteligentního a dûvûryhodného âecha, kter by si dokázal zapamatovat dûvûrné informace a podnikl riskantní cestu do vlasti. Po peãlivém zváïení pfii li následujícího dne manïelé za Bene em s návrhem, aby úkol provedla Hana. Nejprve mûl Bene vûãi tomu, poslat na tak riskantní cestu Ïenu, námitky, ale podnikavá a inteligentní Hana je dokázala vyvrátit. Od toho okamïiku se Fillovi neukazovali spoleãnû. Pfiedstírali, Ïe Ïijí oddûlenû a Ïe o sobû nic nevûdí. Hana prohla ovala, Ïe studuje filosofii a dûjiny umûní a ob vá zafiízen pokoj v podnájmu. Jako dûvod k cestû do Prahy uvedla urovnání sv ch finanãních závazkû. S velk mi obtíïemi získala od nûmeckého konzulátu povolení k pfiejezdu Nûmecka. A mezitím se snaïila zapamatovat si velké mnoïství informací obstaran ch Bene em, protoïe nic nesmûlo b t zaznamenáno písemnû. 16. ledna 1916 nastoupila v Amsterdamu na vlak. Trvalo mûsíce, neï se o ní manïel oklikou z Prahy nûco dozvûdûl. Mezitím Hana pfiedala na urãen ch místech a tûm správn m osobám zprávy nadiktované Bene em a nauãila se zprávy urãené jemu. Zpáteãní cesta pfies VídeÀ probûhla s velk mi obtíïemi. Po nûkolikat denním obíhání rakousk ch úfiadû nakonec obdrïela potfiebné doklady. Na nûmecko-nizozemské hranici byla Nûmci prohledána doslova aï na kûïi. 24. kvûtna 1916 se koneãnû objevila vítûzoslavnû doma. Vypadala patnû, ale svûj úkol provedla na v bornou. Sepisováním zpráv strávili Emil a Hana tfii dny. K tomu, aby se dostaly na míso urãení, jim dopomohl Dimitry de Peterson, syn ruského generálního konzula v Rotterdamu. Znal se s Mafií a díky sv m kontaktûm mohl bez obtíïí doruãit po tu Masarykovi do Lond na. V dlouhém dopise popisovali interní politickou situaci v âechách. Hana pfiipojila ceny potravin a jin ch v robkû, napfi. obleãení, obuvi a to nejenom v Praze a Vídni, n brï i na územích jako je âerná Hora. Uvedla, kdo byl uvûznûn, kromû rûzn ch politikû jmenuje i Alici, Masarykovu nejstar í dceru. Paní Bene ová byla právû propu tûna. Konãí pfiáním, aby Leblond a Lagrandová (pseudonymy, které jim dal Bene ) mohli v co nekrat í dobû udûlat opût nûco uïiteãného. A tak se manïelé ocitli ve svûtû hesel, pfievlekû, lísteãkû popsan ch neviditeln m inkoustem, sledujících a sledovan ch osob. pfieloïila Hana Petráková N O V É P E K L A D Y A K N I H Y Annie M. G. Schmidtová: Sleãna Mici, Albatros, Praha 1999 (Minoes, Amsterdam 1970) pfieloïila Jitka RÛÏiãková Sleãna Mici, jedna z pûvabn ch humoristick ch próz nizozemské spisovatelky Annie M.G. Schmidtové, patfií spolu s Otkou (Otje,1980), Plukem z Pettefletu (Pluk van de Petteflet, (1971)) a vesel mi pfiíhodami nezbedn ch capartû Jipa a Janneke ( , celkem asi 250 pfiíbûhû) bezesporu k jejím nejúspû nûj ím prózám pro dûti. PfiestoÏe literární kritika v Nizozemí spatfiuje jádro tvorby Annie M.G. Schmidtové spí e v nepfieberném mnoïství vtipn ch, typicky schmidtovsk ch a nejednou úspû nû zhudebnûn ch básní, v Nizozemí nesmírnû oblíben ch u dûtí i dospûl ch, pfiekladatelé se z pochopiteln ch dûvodû zatím orientují spí e na 8

9 autorãinu prózu (najdeme ji v pfiekladech do angliãtiny, nûmãiny, francouz tiny, panûl tiny, ital tiny, fieãtiny, véd tiny, nor tiny, dán tiny, fin tiny, katalán tiny a ãe tiny, v tomto roce vy la ãást pfiíbûhû Jipa a Janneke dokonce latinsky, krat í ukázky z jejího díla se díky rotterdamskému festivalu objevily také v ru tinû, ãín tinû, japon tinû, per tinû ãi surinamském jazyku Sranan Tongo). Faktem zûstává, Ïe pfiekladem do deseti cizích jazykû stojí Sleãna Mici dosud na prvním místû, navíc se tento vtipn pfiíbûh o koãce, která sní cosi záhadného z popelnice patfiící biochemickému ústavu a promûní se v Ïenskou bytost se zrzav mi vlasy, koãiãíma oãima a koãiãími vlastnostmi, doãkal i divadelního zpracování. V nevelkém nizozemském mûsteãku Killendoorn Ïije mlad, nesmûl novináfi jménem Tibbe. Bydlí v podkroví, odkud má pûkn v hled na stfiechy domû a spoustu koãek. Tibbe pí e hezké ãlánky, mají v ak jeden háãek. V echny jsou jen o koãkách. éfredaktor dá Tibbemu poslední anci: buì zaãne koneãnû psát o nûãem zajímavém nebo si bude muset hledat jinou práci. Tibbe se posmutnûle prochází po mûstû. Bûhem své pochûzky spatfií zvlá tní sleãnu, jak se ve strachu pfied ohromn m psem vy krábe aï do vrcholku stromu. KdyÏ si o chvíli pozdûji v podkroví láme hlavu nad poïadovan m ãlánkem, vyru í ho jak si ramot a v kuchyàce o- pût narazí na onu záhadnou sleãnu, tentokrát si pla e pochutnávající na zbytcích ryby od veãefie. Sleãna Mici zûstane u Tibbeho jako jeho sekretáfika. Prská, pfiede, lísá se, bojí se psû, tu a tam by si ráda pochutnala na my ce ãi rybce z akvária, krábe a pfies den spí stoãená v krabici vystlané novinami. Hlavnû ale rozumí lidem i koãkám. V noci, kdyï Tibbe spí, sedává na stfie e a dozvídá se od koãek z celého mûsteãka spoustu zajímav ch novinek, o nichï pak Tibbe pí e. Patfií k nim i témûfi detektivní pfiíbûh o fabrikantovi Ellemeetovi. Ellemeet má v úmyslu získat povolení mûstské rady k roz ífiení své továrny, a je proto pfiedsedou fiady spolkû, mj. Spolku na ochranu zvífiat. Tibbemu se s pomocí Mici, holãiãky Bibi a killendoornsk ch koãek podafií usvûdãit Ellemeeta nejenom z nehezkého zacházení se zvífiaty, n brï i z váïného pfiestupku, kdy Ellemeet najede autem do pouliãního prodavaãe a neposkytne mu pomoc. Ellemeet je usvûdãen, koãky se radují. âtenáfi pfiitom nahlédne do svérázného Ïivota nejrûznûj ích koãek ( koãky toulavé, redakãní, kolní, radniãní, kostelní, hotelové, firemní ãi kocoura od pumpy) a seznámí se s fiadou humorn ch situací, v nichï se kfiehká sleãna s koãiãí povahou mûïe ocitnout. Sleãnû Mici se v závûru knihy naskytne moïnost získat zpátky koãiãí podobu. Musela by v ak sníst ptáka, jehoï jí chytila její koãiãí sestra, to v ak uï nedokáïe. A tak zfiejmû i nadále zûstane ponûkud koãiãí sekretáfikou novináfie Tibbeho a kamarádkou v ech tamních koãek. KdyÏ matka ãtrnáctileté Aniãky poslala nûkolik básní své dcery nizozemskému básníku Willemu Kloosovi( ), odepsal jí nûkdej í v znamn pfiedstavitel nizozemského hnutí OsmdesátníkÛ, Ïe dûvãe má podle jeho mínûní opravdov talent a Ïe jí nûkde uvnitfi cosi zpívá. Dcera kalvínského kazatele Annie M. G. Schmidtová (cel m jménem Anne Maria Geertruida Schmidtová, ), mj. nositelka ceny Hanse Christiana Andersena za svou celoïivotní tvorbu pro dûti, patfií dnes v Nizozemí k nejãtenûj ím a nejoblíbenûj ím autorûm. Snad kaïd Nizozemec, aè mal ãi velk, zná nazpamûè nûkterou z jejích básní, kabaretních písní nebo úryvky z fiady úspû n ch muzikálû. Její knihy pro dûti, vût inou doprovázené pûvabn mi ilustracemi Fiep Westendorpové, charakterizuje stfiízliv, ironick tón, nechuè k velk m slovûm a relativizující humor. Její odpor ke konformismu a nadutosti se t ká i jazyka (uznávan literární kritik Kees Fens hovofií v této souvislosti o její neobyãejnû obyãejné nizozem tinû ). Annie M.G. Schmidtová s oblibou paroduje rétoriku rûzn ch úfiedníkû a oficiálních kli é, utahuje si z pfiehnané holandské spofiádanosti, pfiedpisované morálky a nafiízení a její svût dûtí a zvífiat se vyznaãuje vesel m nepofiádkem, neposlu ností a vlídnou anarchií. Na rozdíl od její tvorby pro dospûlé, která b vá ostfiej í a satiriãtûj í, jsou její pfiíbûhy pro dûti veselé, napínavé, plné fantazie a dobfie konãí. Do ãe tiny byly jiï dfiíve pfieloïeny dvû pohádky ze sbírky âarodûjnice a tak ( Heksen en zo, 1964) v souboru pohádek z celého svûta Tfiicet stfiíbrn ch klíãû (1971, pfi. O.Krijtová), dále v bor z autorãiny knihy Na Vystrkovû ( Waaidorp I-II, , ã.1985, pfi. O. Krijtová, ver e L. típlová) o humorn ch záïitcích dûtí na sídli ti a v loàském roce zmínûná publikace Sleãna Mici ( Minoes ). ZvaÏují se rovnûï dal í pfieklady prozaického díla autorky. Snad jednou dojde fiada i na nepfieberné mnoïství pûvabn ch humorn ch básní jak pro dûti (sebrané ve sbírce Ziezo! - Tak, a je to!, 1987, 347 básní), tak pro dospûlé (sbírka Tot hier toe - AÏ sem s 329 básnûmi a písnûmi z let ). VÏdyÈ její jazyk, jak pravil jiï pfied pûtasedmdesáti lety Willem Kloos, opravdu zpívá. Jitka RÛÏiãková Leon de Winter: HoffmanÛv hlad (Hoffman s honger), Rybka publishers, Praha 2000, pfieklad Ruben Pellar, 293 str. Leon de Winter (1954), velice úspû n, hojnû pfiekládan nizozemsk autor, napsal HoffmanÛv hlad v roce 1990, ãe tina je jedenáct m jazykem, do nûjï byla kniha pfieloïena. Hrdina pfiíbûhu, devûtapadesátilet nizozemsk diplomat Aaron Hoffman, je právû jmenován velvyslancem Nizozemského království v Praze. PfiijíÏdí do Prahy temné a protkané tajnou policií a agenty KGB. Hoffman trpí znaãnou obezitou a s ní souvisejícími zaïívacími potíïemi, jeho útoãi tûm je WC ve velvyslanecké rezidenci. Îravosti propadl po smrti sv ch dcer dvojãat - první zemfiela pfied deseti lety na zánût mozkov ch blan, druhá ode la z domova a jako prostitutka a aktérka pornofilmû se pfiedávkovala drogami. SouÏití s manïelkou uï dávnou nefunguje a Hoffman pfii sv ch ãast ch pobytech v komûrce pod schody hledá rozuzlení ve spisech Barucha Spinozy. Ne ikovnû se zaplétá do jak chsi sítí, z nichï se mu moïná nepodafií uniknout... Napínav pionáïní psychologicko-politick thriller se odehrává v období od ãervna do prosince 1989 v Praze, v Haagu, v JiÏní Americe. Petra Schürová KNIHOVNA Knihovna se také rozrostla o v stfiiïkov archiv. Odbornû vybrané ãlánky o nizozemské literatufie nám zasílá Kees Mercks z Amsterodamu a s mravenãí pílí tfiídí paní Jana âervenková, za coï jim obûma srdeãnû dûkujeme. 9

10 EEN WOORD VOORAF Geachte leden van NE-BE, beste vrienden, Het lijkt alsof de lente naar andere landen is vertrokken, maar onze lente-activiteiten worden daardoor niet gestoord. De ledenvergadering - de eerste vanaf het oprichten van onze vereniging - verliep naar tevredenheid van alle anwezigen en ook volgens de statuten, en werd aangevuld met het voorlezen uit het boek van Tonke Dragt. Al in het zomerweer kwamen begin mei in de tuin van de residentie van de Nederlandse ambassadeur R. J. van Houtum honderden gasten bijeen om Zijne Excellentie met de nationale feestdag te feliciteren. In de zomerhitte vond de boekenbeurs Svût knihy plaats. Het beloofde bezoek van Geert van Istendael ging weliswaar niet door, maar de auteur werd vertegenwoordigd door zijn gedachten en beschouwingen u- it zijn nieuwe, bij ons nog niet gepubliceerde boek Nieuwe uitbarstingen. Eind mei vond in Praag première van de dansgroepen van Jifií Kylián s NDT plaats. Op internet wordt de website van NE-BE voorbereid, bereidwillig en onbaatzuchtig door ons lid Willy De Bolle bijgewerkt. Het adres vindt u in de rubriek van belangrijke adressen. Wij hebben voor de samenwerking enkele nieuwe interessante leden gewonnen, u kunt in dit blad een boeiend artikel over Emil Filla van één van hen lezen. Er zijn twee nieuwe vertalingen uit het Nederlands verschenen: Hoffman s honger van Leon de Winter en Figuranten van Arnon Grunberg. Voor onze laatste bijeenkomst voor de vakantie hebben wij voor u het voorlezen van Annie M. G. Schmidt s boek Minoes voorbereid, waarmee wij u graag een cadeau-tip willen aanbieden voor uw kinderen of andere familieleden. Het is zeker de moeite waard. De recensie van dit boek staat ook in dit nummer. Wij zouden graag alle leden, en met name Lucie BroÏíková, willen bedanken voor de hulp met nodige technische en administratieve werkzaamheden. Mooie vakantie en verdiende ontspanning wenst u en tot ziens verheugt zich Petra Schürová BELANGRIJKE ADRESSEN Internetadresse van de Nederlandse ambassade: Website van NE-BE: A T T E N T I E Voor onze buitenlandse leden: Gelieve in de loop van juni de contributie naar onze bankrekering te sturen: Komerční banka Praha 2 NE-BE Nr.: / 0100 L EDENRUBRIEK Tot onze grote vreugde is de wereldberoemde architekt Bofiek ípek erelid van NE-BE geworden. In de volgende ledenbrieven zouden we graag profielartikellen van onze ereleden brengen. 10

11 WAT KOMT? :00 uur voorlezen uit Minoes van Annie M. G. Schmidt in het café U Knihomola, Mánesova str. 79, Praag :00 uur Hutka + Hladík, Bij de stenen klok, Staromûstksé nám, Praag :00 uur optereden van de Vlaamse band Fluxus in het paleis Akropolis te ÎiÏkov, Kubelíkova 27, Praag Nederlands Kamerkoor o.l.v. Tom Kaljuste Nederlandse koormuziek in de Sint Joris Basiliek van de Praagse Burcht augustus Tentoonstelling Ulric Roldamus in de Emil Filla Gallery te Ústí nad Labem september Tentoonstelling Ulric Roldamus in de Caesar Gallery te Olomouc EVEN ACADEMISCH Na afloop van de wintersemester van dit schooljaar heeft mevrouw Olga Krijtová haar werkzaamheid in het vak neerlandistiek aan de Karlsuniversiteit te Praag definitief beëindigd. Mevrouw Krijtová heeft meerdere generaties neerlandici met liefde voor de Nederlandse en Vlaamse literatuur opgeleid, en tot nu toe zijn er studenten dankbaar voor haar Gids door de Nederlandse literatuurgeschiedenis. We willen haar hartelijk bedanken en hopen haar alsnog te ontmoeten op onze verenigingsevenementen. 11 CULTUUR EN SOCIAAL LEVEN LEFT LUGGAGE EUROPESE FILMDAGEN 9-19 MAART 2000 Nu kennen we Jeroen Krabbé natuurlijk al jaren als een van de meest suksesvolle Nederlandse acteurs, die zelfs als een van de weinige buitenlanders in Hollywood een naam voor zichzelf maakte. Het was natuurlijk te verwachten dat deze zeer talentvolle man [behalve acteur is hij ook een bekwame kunst schilder] zich aan regisseren zou wagen. En in die rol kwam hij op bezoek naar Praag om bij het Europese Film Festival zijn nieuwste kreatie bij te staan. Voor de eerste film die hij regisseerde besloot hij om voor het eerst van z n leven een jood te spelen, iets dat hij ook is maar jaren lang verzwegen had. Dus het resultaat, Left Luggage, bracht hem ook dichterbij zijn Joodse wortels. Een prachtige goed inelkaar gezette film met een internationale cast speelt zich af in het begin van de jaren zeventig in de joodse buurt van Antwerpen. Daar ontmoeten we het joodse meisje Chaja [Laura Fraser] dat in een niet vrome familie opgegroeid is,waar net als in enkele andere families de ouders het kamp overleefd hebben. Chaja s vader [Maximillian Schell] is al jaren op zoek naar twee koffers vol met herinneringen die hij tijdens de oorlog begraven heeft. Chaja s vader probeert op die manier weer in contact met het verleden te komen. Als Chaja voor een Chasssidisch gezin begint te werken, komt ze voor het eerst in een godsdienstige omgeving terecht. De vader [Jeroen Krabbé] die als een huistiran regeert, en ook de moeder [Isabelle Rosselini] hebben toch hun twijfels over het niet vrome meisje in hun gezin, maar als blijkt dat Chaja heel goed met de jongste zoon Simcha kan opschieten besluit de familie Kalman om het alsnog te proberen. Simcha die nog nooit een woord gesproken heeft hecht zichzelf aan Chaja en Chaja wordt verliefd op de vierjarige dreumes. Ook de familie Kalman heeft een oorlogs verleden en het verhaal heeft te maken met zowel eerste als tweede generatie oorlog slachtoffers. We zien dat Chaja de acties van haar vader niet begrijpt, en ze ook niet de acties van Rabbie Kalman tegenover zijn kinderen. Met veel geduld en liefde lukt het haar om Simcha aan het praten te krijgen. Chaja neemt hem mee naar het park om de eenden te voeren en het eerste woord dat uit zijn mond komt is eend. Helaas kan de vader van Simcha niet meer op tegen de veranderingen die Chaja terweeg brengt en haar wordt gevraagd niet meer terug te komen. Simcha die haar mist gaat op zoek naar haar in het park bij de eenden waar hij verdrinkt. Na alle beschuldigingen van de Chasiddische gemeenschap dat het haar schuld is zien we Chaja en haar vader samen zoeken naar de koffers met de verloren herinneringen. Echt een film met een lach en een traan en zeker de moeite waard om te zien. Praag kan zichzelf terecht Cultuur Stad 2000 noemen. Voor al de jaren dat ik buiten Nederland woon heb ik de laatste jaren meer Nederlandse en Belgische producties bijgewoond hier in Praag dan alle jaren voor heen. We hebben gelukkig een goede vereniging die dat soort evenementen steunt. En om die reden kan ik gewoon niet wachten tot volgend jaar om te zien wat voor goeds weer uit de lage landen komt. Avi Muyderman AVOND VAN DE POEZIE REIS DOOR DE TIJD Op 16 maart 2000 vond in de residentie van de Ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden, de heer Robert-Jan van Houtum, een avond van de poëzie plaats. Wat kan daaraan nog worden toegevoegd? Misschien het volgende: Toen ik ernaar toe ging, had ik (waarschijnlijk nog van de zondagse poëzie-programma s op televisie voor 1989) mijn eigen voorstelling over het voordragen van gedichten. Ik was een beetje bang, dat ik het niet zou begrijpen, dat ik de auteurs en hun werk niet zou kennen en dat ik me misschien ook zou vervelen. Ik heb thuis (zoals voor een examen) in de syllabus van mevrouw Krijtová over poëzie in de Gouden Eeuw gebladerd, ik heb naar de periodieke indeling van de literaire geschiedenis en naar de namen van de dichters gekeken. Eigenlijk kon ik me slechts Paul van Ostaijen en zijn Ik zag Cecilia komen en Asta Nielsen en dergelijke herinneren. Maar deze avond zou alles anders zijn. Geen mevrouw met een boek in de hand, in het midden van

12 een salon, geen stoelen voor het publiek. In plaats daarvan kwamen we binnen door de dienstingang direct in het souterrain. De kaarsen leidden ons naar een klein kamertje, waar mevrouw Aukje Spoelstra en haar vrienden ons in middeleeuwse kostuums opwachtten. Ze hadden in de kleine ruimte bijna zonder aanpassingen met muziek en gedichten over de liefde helemaal een theater-atmosfeer gecreëerd. Jammer dat het geen liefde was, maar (waarschijnlijk) slechts etiquette! Een perfect idee was een geprint programma met de volledige teksten van alle liedjes en gedichten, wat tegelijkertijd een mooi souvenir was. (Verzamelt u ook theater- en tentoonstellingenprogramma s en weet u daarnaa niet meer, wat u ermee moet?) Vanuit het souterrain zijn we langs de kaarsjes naar boven de renaissance in gegaan. Het gevarieerde en mooie interieur wekte de indruk, dat het speciaal voor deze avond was ontworpen. Een edelvrouwe en -man in mooie kledij heetten ons welkom, dat bleken mevrouw Aukje Spoelstra en de Ambassadeur R. J. van Houtum. De gedichten van Jan Luiken, Willem Godschalk van Fockenbroch, Jacob Cats en P. C. Hooft maakten in de stijlvolle omgeving een mooie indruk. Na een echt rennaissancebanket, gingen we verder naar een mooi ingerichte salon met open haard. Het Liefdeslied van Suk leidde ons de romantiek in. Behalve enkele tientallen toeschouwers konden ook Anthony Staring, Rheinvis Feith, P. de Genestet en Hieronymus van Alphen er nog bij. De heren namen ook Josef Suk, Franz Liszt, Robert Schumann en Carl Orff tussen zich op. Daarna werd een grote glazen deur, die naar de 20 eeuw leidde, geopend. Drie dames in gestreepte herenpyjama s onder een dekbed op een grote divan spraken met de woorden van Judith Herzberg: Zullen we zei ze samen in een groot bed in een hotel - kamer gaan liggen met pyjama s aan en dan de knecht taart laten brengen? Vervolgens kwam de heer Robert-Jan van Houtum met de taart en hij merkte op met de woorden van A. Marja: Ik heb je alles gegeven: een gedicht, mijn maandsalaris en een kind; wil je nu even kijken of het eten klaar is? Het dekbed is opgeruimd, de pyjama s worden weer voor avondkledij verwisseld en nu komt eindelijk mijn geliefde Ostaijen en zijn Oppervlakkige charleston. De rythmische voordracht van mevrouw Spoelstra was zeker niet oppervlakkig... ram, rem, de trem, ram, rem...marsman, Hanlo, Vasalis, Bernlef en andere in de interpretatie van mevrouw Spoelstra en haar vrienden verveelden bepaald niet. Aan het eind namen we allen deel aan het lezen van de beeldenpoëzie. De reis door de tijd was snel, maar niet oppervlakkig, toneelachtig maar ook toegankelijk en vooral echt poëtisch. Katefiina Charvátová ARCIMBOLDO Nederlands Dans Theater, mei, Praag Goddelijk Arcimboldo in Praag In het laatste weekend van mei werd Praag de plaats van handeling van een grote gebeurtenis en een groot feest. Naar het hof van Rudolf II. is Arcimboldo teruggekeurd om met een machtige stroom van ideeën een originele vondsten de Burcht en ook het hof voor de Burcht vreugde te bereiden, te vermaken en tot nadenken te stemmen. Kylián s Arcimboldo is jong en mooi, maar ook uitgelaten, doorkneed, ervaren en ontwikkeld, slim en sluw: hij vangt de toeschouwer in zijn net vanaf het eertsre ogenblik en laat hem niet meer los. Reeds voor de voorstelling lokt hij hem achter de coulissen tot de meest verborgen hoekjes, war bizarre figuren zachtjes bewegend op hem wachten, die weggelopen lijken uit Arcimboldo s schilderijen. Dan onder het toneel door, het toneel op en over de bruggen - de cirkel sluit zich - de zaal in. Pantomime en dans wisselen elkaar af, gaan voortdurend in elkaar over in een fantastisch tempo en voeren de avond naar een indrukwekkende finale. In de slotscène staat het hele ensemble op het toneel. De danseressen in rode robes en de dansers in rode rokken vormen een perfecte compositie van beweging en ruimte. De voorstelling bereikt haar hoogtepunt, hier ontbreekt misschien alleen het vuurwerk nog, nee, het ontbreekt niet, daar is het... de toeschouwer is even vergeten te ademen... donker, alles is weg, aan de tafel zitten omroepers die oplezen hoeveel mensen vandaag weer in de oorlog in Tsjetsjenië gestorven zijn, een joodse moeder zingt haar lied. Je krijgt er kippevel van en je rilt... Daverend applaus, ovatie, tranen in de ogen. Jifií Kylián s conceptie van de verbinding van alledrie de groepen van het NDT schept een absolute harmonie op de reis door de tijd. De choreografische vindingen van Kylián en zijn collega-choreografen zijn bewonderenswaardig; de prestatie van het ensemble is een uitdaging aan de zwaartekracht en de tijd. Bedankt en tot een volgende keer, Arcimboldo. ps 12

13 Het is velen van u zeker bekend dat er in het weekend van 12 tot 14 mei in het Industriepaleis op het Praagse jaarbeursterrein de boekenbeurs Wereld van het boek plaats vond. In het kader van deze beurs kwamen er vorig jaar enkele Nederlandse schrijvers naar Praag. Aan deze schrijvers en hun Tsjechische collega s hadden we twee onvergetelijke literaire avonden in het theater Archa te danken, die o.a. ook door onze vereniging NE-BE georganiseerd werden. Dit jaar was de officiële eregast van de boekenbeurs Franstalige Belgische gemeenschap Délégation Wallonie - Bruxelles. De naam van onze vereniging zegt al, dat we uiteraard niet alleen in de Nederlandse, maar ook in de Belgische cultuur geënteresseerd zijn. Daarom dachten we al vanaf afgelopen herfst erover na, hoe we aandacht zouden kunnen krijgen voor het feit, dat er in België naast de Franstalige tegelijkertijd een Nederlandstalige culturele traditie en literatuur bestaat. Brussel is dan een plaats, waar deze twee tradities op elkaar botsen en elkaar beïnvloeden. We hadden groot geluk. Niet alleen omdat de directrice van de Boekenbeurs, mevrouw Kalinová, onze pogingen tot de propagatie van de Vlaamse literatuur niet van de tafel veegde, ze heeft ons zelfs enorm geholpen onze ideëen vorm te geven. Zo 13 WERELD VAN HET BOEK MEI 2000, PRAAG ontstond een plan om de naar onze mening meest ervaren kenner van de cultuur in België en in het bijzonder van Brussel - namelijk Geert van Istendael - naar Praag te halen. Maar u kent dat. De mens wikt en... Het is uiteindelijk alles anders afgelopen. Aan het begin zag de hele zaak er heel goed uit. Geert van Istendael had onze uitnodiging geaccepteerd, mevrouw Kalinová bod een termijn van het gesprek met de auteur aan, er verschenen folders en de catalogus van de beurs, waarin de naam van Geert van Istendael werd genoemd. Helaas - drie weken voor het begin van de boekenbeurs werd er duidelijk, dat wij niet de enigen zijn die graag in het gezelschap van de schrijver zouden willen verblijven, en dat degenen die verhalen over verstrooide intelectuelen vertellen, somms gelijk hebben. We kregen namelijk te weten dat Geert van Istendael per ongeluk beloofd had aan twee verschillende evenementen tegelijkertijd deel te nemen. Hij bod zijn excussen aan, naar Praag kon hij echter niet komen. En wat nu? We wilden niet onze kans verspelen om aan het Tsjechisch lezend publiek een Vlaamse auteur voor te stellen en we wilden ook niet de organisatoren van de boekenbeurs in moeilijkheden brengen, want we vonden dat ze werkelijk profesioneel werk deden. Daarom besloten we niet een literair programma met, maar een literair programma over Geert van Istendael te organiseren. Ter beschikking hadden we de vertaling van zijn boek Het Belgisch labyrint, waarin twee hoofdstukken over Brussel en Wallonië stonden. Er werd snel een verhaal van zijn laast verschenen boek Nieuwe uitbarstingen vertaald. De schrijver zelf stuurde ons een gedicht van zijn nog ongepubliceerde bundel Politiek op, die we als eersten op de boekenbeurs mochten voorlezen. Dat het hele gebeuren uiteindelijk toch een succes is geworden, hebben we voornamelijk te danken aan de twee profesionele voorlezers, meneer Rudolf Pellar en een DAMU-studente, juffrouw Hu ková. Dankzij hun overweldigende stemmen konden we op die warme zondag 14 mei samen met de toeschouwers de hete jaarbeurshal in Praag verlaten om in een imaginair literair café in Brussel of in de donkere Ardenner bossen en historische Waalse steden te landen. We vergaten even de hitte, het wereldkampioenschap in ijshockey en beseften opnieuw, hoe ingewikkeld, maar ook mooi het kan zijn, wanneer er verschillende Europese culturen en tradities met elkaar geconfronteerd worden, zoals dat in België gebeurde. We willen ook u, die geen kans hadden om de boekenbeurs te bezoeken, iets van deze namiddag te laten voelen. Daarom veroorloven we ons hier het gedicht van Geert van Istendael te publiceren, dat op 14 mei 2000 in Praag zijn première had. Een das in lange blauwe jas stond voor mijn deur. Twee rijen koperen knopen, gestreepte snoet. En achter hem de nacht. Hij vroeg mij onderdak. Ik heb hem hoffelijk gegroet en gauw mijn deur gesloten. Nooit hoor ik zijn verhalen bij mijn haard. Waarom dat blauw, dat koper, hoe kon ik hem verstaan? Ik spreek geen dierentaal, de sprookjes zijn voorbij, voorgoed. Waarom drong hij niet aan? Het is toch nacht en kil. Ik heb mijzelf buitengesloten. Geert van Istendael Brussel, 26/27 april 2000 (ongepubliceerd) Jana Pellarová

14 HOE LARA NAAR TSJECHIË KWAM Lara Crul Tot juni 1988 was Tsjechoslowakije voor mij een exotische naam, gedrukt op een witte plek in de atlas. Wit omdat ik mij geen enkele voorstelling kon maken van het land. Zelfs van de Karelsbrug had ik nog nooit een foto gezien. Ik keek dus met spanning uit naar de vijfdaagse werkweek naar Praag, die onze school in 5-VWO organiseerde. Eerlijk gezegd verwachtte ik terecht te zullen komen tussen mensen in lompen, die hongerig in lange rijen voor lege winkels wachtten. Tot mijn verbazing bleek in Praag het voedsel, op vers fruit na, ruim voorradig, de kleding was weliswaar ouderwets maar wel netjes en gevarieerd, en in de flat van Eva bij wie we als uitgewisselde scholieren lunchten troffen we behalve een t.v. zelfs een video aan! Die avond, in het restaurant waar Eva en haar vriendin ons hadden binnengepraat (alle tafeltjes waren zogenaamd gereserveerd), werd me pas duidelijk wat er echt aan de hand was. De Tsjechische meiden vertelden ons fluisterend enkele van hun meningen, maar toen mijn vriendin iets te luid antwoordde dat het goed was om zo open te kunnen praten en of ze niet bang waren voor politie, sloegen ze krijtwit van angst hun hand voor hun mond: Stil, zeg dat woord niet, there are ears everywhere! Het trof me als een stomp in mijn maag: geen vrijheid. Wat heb je nou aan appels, t-shirts en een video als je geen vrijheid hebt? En waarom had ik daar als 17-jarige Amsterdamse scholier nooit eerder over nagedacht? Omdat het niet hoefde, zo zag ik later ergens op een wc-deur verwoord staan: Not having to think about it, that is freedom. De prachtige Praagse gebouwen met hun barokke versierselen leken me de dagen daarop in pijnlijk contrast te staan met de norse stemming op straat, het bedrukte zwijgen in de metro. Alleen als onze groep zich uitbundig vermaakte kregen we soms een scheef lachje toegezonden van de Tsjechische medepassagiers. Ooit moest Praag een bruisende stad zijn geweest, nu leek me het licht gedoofd (Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen. Dan dooft het licht...1) Wanneer zou deze stad weer in haar volle glorie mogen herleven? Anderhalf jaar later al kwam de triomf, maar mijn schoolvriendin en ik keerden pas terug in We troffen Eva en haar vriendinnen in modieuze kleding, vrolijk pratend over de studies die ze nu gekozen hadden omdat ze die leuk vonden in plaats het in 1988 geplande medicijnen omdat je als arts tenminste het land uit kon. Ook opvallend was dat voorbijgangers op straat niet meer bang waren om met ons te praten, maar ons met handen en voeten vriendelijk de weg wezen. En de toeristenindustrie en merkkleding-winkels, ach, die groeiden ongemerkt, evenals het aantal buitenlandse restaurants voor de knedlíky-versmadende bezoekers. Ik was inmiddels begonnen aan mijn studie Vertaalwetenschap aan de UvA, met Engels en Russisch als talen. Aangezien ik een talenfreak ben begon ik als bijvak aanvankelijk met Nieuwgrieks, maar toen het Griekse nationalisme dat uitvoerig aan bod kwam in de geschiedeniscolleges me tegen ging staan, stapte ik over naar Tsjechisch. Waarom niet, ik zou graag weer eens naar Praag willen en dan zonder gebarentaal de weg kunnen vragen. Magda van Duijkeren bleek een fantastische taaldocente en dankzij de basis van de Slavische (in mijn geval Russische) grammatica was mijn Tsjechisch in een jaar op redelijk passief niveau. Het vinden van een baan was voor afgestudeerde letterkundigen in 1995 niet gemakkelijk, en toen Magda haar studenten vertelde over de mogelijkheid een beurs te krijgen voor een jaar studie in Tsjechië was ik meteen enthousiast. Na een jaar geld te hebben verdiend toog ik in september 1997 naar de Filozofická fakulta en studentenflat Kajetánka. In het eerste gebouw leerde ik actief Tsjechisch, in het tweede ontmoette ik mijn vriend. En zo kreeg Kafka gelijk en lieten de klauwtjes van Praag me uiteindelijk niet meer los... DE WACHT VAN DE TSJECHISCHE MAFFIA IN HOLLAND / deel I Gert Andeweg (in: Spiegel Historiael, nummer 6, jaargang 34, juni 1999, p ) Na driehonderd jaar Oostenrijkse overheersing werd de roep om gelijkberechting onder de Tsjechische meerderheid in Bohemen steeds luider. De Eerste Wereldoorlog bracht de ontwikkelingen in een stroomversneling. De kunstchilder Emil Filla droeg, getuige zijn dagboek, vanuit Nederland zijn steentje bij aan een alleszins respectabele verzetsorganisatie. Toen op 28 oktober 1918 het Tsjechoslowaaks Nationaal Comité in Praag het bestuur overnam van het capitulerende Oostenrijk, liep voor de Boheemse landen de Eerste Wereldoorlog ten einde. De Tsjechische kunstschilder Emil Filla spoedde zich direct vanuit zijn huurwoning aan de Egelantiersgracht naar café Metropole aan het Rembrandtplein omzijn landgenoten die zich hier ophielden te vertellen dat ze bevrijd waren van het Oostenrijkse juk en dat ze voortaan burgers waren van de vrije onafhankelijke republiek Tsjechoslowakije. Hun lauwe reactie stelde Filla zeer teleur. Temeer daar hij in Nederland bijzonder actief was geweest in het anti-habsburgse verzet. Hoe kwam Filla in Nederland? In juli 1914 was deze vurige propagandist van het kubisme met zijn vrouw Hana vanuit een toen al onrustig Praag naar Parijs gereisd, met het doel de banden met de avantgarde nauwer aan te halen. Veertien dagen heeft hun Parijse droom geduurd. Begin augustus brak de Eerste Wereldoorlog uit. Franse mannen werden opgeroepen, terwijl buitenlanders zich moesten melden bij de préfecture. Hoe Filla tegenover de ambtenaar ook argumenteerde en hem duidelijk probeerde te maken, dat hij Tsjech was en zich Tsjech voelde, voor de Fransman was Filla afkomstig uit Bohemen en daarmee Oostenrijks onderdaan, dus behorend tot het vijandelijke kamp. De kunstenaar stond voor de keuze: direct vertrekken of geinterneerd worden. Hij koos het eerste. Op het Gare du Nord wisten Emil en Hana een rijtuig binnen te dringen van een trein vol Belgische seizoenarbeiders op terugreis naar huis en hun mobilisatieadressen. De Duitsers waren België binnengevallen en in Brussel heerste een koortsachtige stemming. Duitssprekende buitenlanders waren hun leven niet zeker. Ook de Filla s voelden zich er niet veilig. Op goed geluk namen ze de trein naar het noorden. Even voor Antwerpen haalden Belgische soldaten hen uit de coupé. De vestingstad was strikt verboden gebied voor alle Duitse en Oostenrijkse staatsburgers. Urenlange verhoren moesten 14

15 ze ondergaan alvorens ze uiteindelijk in Antwerpen op de trein werden gezet. Deze ging echter niet verder dan de grensplaats Esschen (nu: Essen). Met lood in de schoenen, bevreesd voor een nieuwe confrontatie, liepen ze naar de grens. De Nederlandse soldaten schonken echter nauwelijks aandacht aan hen. Een koetsje bracht hen naar Roosendaal. Tot hun grote opluchting was er nergens sprake van enige controle. De volgende dag reisden ze per trein naar Rotterdam. Op de Schiedamschedijk, de meest beruchte straat in heel Nederland, namen zij hun intrek in het logement van Frau Bleckmann. Ruim een jaar zouden ze op de Dijk doorbrengen. Het leven dat zich voor hun ogen afspeelde, was voor hen iets ongekends. Filla heeft het `stappen van de zeelui gedetailleerd beschreven in zijn dagboek. Terwijl de schilder zich in het armetierige onderkomen aan zijn kubistische experimenten wijdde, ging Hana dagelijks de stad in om bij de redactiebureaus de laatste nieuwtjes van het front te vernemen. De Nederlandse taal hadden zij zich al voldoende eigen gemaakt. 15 T G M In september 1914 verscheen nog een Tsjech in Rotterdam. Het was prof. T. G. Masaryk (TGM), die zijn Amerikaanse schoonzuster naar de boot bracht. Hij benutte de gelegenheid om enkele buitenlandse contacten te benaderen. Vanuit het neutrale Nederland kon hij vrij en onopgemerkt schrijven naar de Franse historicus en bohemist Ernest Denis en de Engelse diplomaat en Oost-Europaspecialist Seton-Watson. Toen TGM in oktober voor een tweede keer naar Rotterdam kwam, had hij een tweedaagse ontmoeting met Seton-Watson op zijn kamer in hotel Weimar. Masaryk legde hem zijn ideeën voor over een toekomstige onafhankelijke Tsjechoslowaakse staat. Na terugkeer in Londen stelde Seton-Watson hierover een memorandum op dat spoedig daarna de ministers van Buitenlandse Zaken van de Entente (Groot-Brittannië, Engeland, Frankrijk en Rusland) in handen werd gespeeld. Via Ernest Denis probeerde Masaryk in Frankrijk belangstelling te wekken voor de Tsjechische zaak. Denis zegde zijn medewerking toe en begon kort daarna met financiële hulp van Tsjechische emigranten in Amerika het tijdschrift La Nation Tchéque. Dit blad genoot al snel een zeer goede reputatie door de wijze waarop het de situatie in Midden-Europa becommentarieerde. In Rotterdam legde Masaryk de basis voor de buitenlandse tak van de Tsjechische Maffia. Hij noemde zijn in Nederland gestarte onderneming K aft Komenského (De erfenis van Comenius). Hoewel het chique hotel Weimar op nog geen kilometer afstand lag van hun haveloze logement, hadden Filla en zijn vrouw geen enkele notie van Masaryk s bezoek. Dit is des te opmerkelijker als men weet dat Hana hem persoonlijk gekend moet hebben. Haar vader, prof. Krejãí, was een collega en partijgenoot van Masaryk, wiens dochter Olga een klasgenote en vriendin van Hana was. Pas toen vader Krejãí er in de zomer van 1915 in slaagde Nederland te bezoeken, hoorden Emil en Hana van Masaryks activiteiten. In het najaar van 1915 verhuisden de Filla s naar de Egelantiersgracht in Amsterdam. Op 27 november las Emil in De Telegraaf Het Manifest der Tschechen, geschreven door Masaryk, die een oproep richtte aan alle Tsjechen en Slowaken die in het buitenland vertoefden, om deel te vemen aan het verzet tegen Oostenrijk en de strijd voor een onafhankelijke staat. Filla schreef ogenblikkelijk een briefkaart naar King s College in Londen, de universiteit waaraan de inmiddels uit Bohemen uitgeweken Masaryk tijdelijk verbonden was. Per omgaande kreeg Filla antwoord. Binnenkort kon hij bezoek verwachten van een gemeenschappelijke kennis. Op Eerste Kerstdag werd er aangebeld. Toen Hana en Emil de deur met het trapkoord opentrokken, zagen ze een vreemde beneden op de stoep staan. Was dit een valstrik? In zijn dagboek schreef hij: Na enig aarzelen vraagt de man aan de deur voorzichtig: Wohnt hier Herr Filla? Nein! antwoordt Filla en tegen Hana in het Tsjechisch: Kom mee naar binnen! Het is hem niet! De vreemdeling begint te lachen en roept in het Tsjechisch naar boven Ja! Het is hem wel! Met een wenk en zonder één woord te zeggen noodde Filla de vreemde naar boven. Het was Masaryks medewerker Edvard Bene, die inmiddels naar Parijs was gevlucht. Binnen de muren van hun woning vond de begroeting plaats. De dag werd hoofdzakelijk gevuld met intensief overleg. De enige weg voor het onderhouden van contact tussen het verzet in het buitenland en dat in het bezette vaderland liep via het neutrale Zwitserland, volgens Bene een kwetsbare route. Een tweede weg, via Nederland, zou zeer welkom zijn. Filla kreeg als opdracht een intelligente en betrouwbare Tsjech te vinden die het aandurfde met een vracht aan informatie in het hoofd de reis naar het vaderland te ondernemen. Na nachtelijk beraad kwam het echtpaar de volgende dag bij Bene met het voorstel Hana die opdracht te laten uitvoeren. Bene had bedenkingen tegen het sturen van een vrouw op zo n riskante tocht. De intelligente en ondernemende Hana kon echter zijn bezwaren wegnemen. Vanaf dit moment lieten de Filla s zich niet meer samen zien. Ze wendden voor, gescheiden te leven en niets van elkaar te weten. Hana heette filosofie en kunstgeschiedenis te studeren en een gemeubileerde kamer te bewonen. De reis naar Praag ondernam ze om er haar financiële zaken te regelen. Met veel moeite kreeg zij een doorreisvisum van het Duitse consulaat. Inmiddels stampte zij een grote hoeveelheid, door Bene verstrekte informatie in haar hoofd; niets mocht op papier meegenomen worden. Op 16 januari 1916 stapte zij in Amsterdam in de trein. Het duurde maanden voor haar echtgenoot via omwegen iets vanuit Praag over haar vernam. Zij had er inmiddels op de door Bene voorgeschreven plaatsen en aan de juiste personen het haar gedicteerde nieuws overgebracht en alle voor hem bestemde berichten uit het hoofd geleerd. De terugreis via Wenen verliep met veel hindernissen. Na een wekenlange dwaaltocht langs Oostenrijkse burelen kreeg ze uiteindelijk de benodigde documenten. Aan de Duits-Nederlandse grens werd ze door de Duitsers tot op de huid onderzocht. Op 24 mei 1916 trad Hana triomfantelijk de deur binnen. Ze zag er slecht uit, maar ze had haar missie perfect volbracht. Drie dagen lang waren Emil en Hana bezig de berichten op papier te zetten. Om ze op hun bestemming te krijgen maakten ze gebruik van Dimitry de Peterson, de zoon van de Russische consul-generaal te Rotterdam. Hij was bekend met de Tsjechische Maffia en kon hun post via zijn kanalen zonder problemen bij Masaryk in Londen bezorgd krijgen. In hun lange brief wordt de interne politieke situatie in Bohemen beschreven. Hana noemt de prijzen van levensmiddelen en artikelen, zoals kleding en schoeisel, niet alleen in Praag en Wenen, maar ook in gebieden als Montenegro. Ze bericht welke personen gevangen zijn genomen; naast diverse politici noemt ze Alice, Masaryks oudste dochter. Mevrouw Bene is net vrijgelaten. Ze eindigt met de wens dat Leblond en Legrandová (hun door Bene gegeven schuilnamen) spoedig weer een of ander karweitje mogen opknappen. Zo raakte het echtpaar verzeild in het wereldje van wachtwoorden, van vermommingen, van met onzichtbare inkt beschreven blaadjes en van schaduwende en geschaduwde personen.

16 N I E U W E B O E K E N E N V E R T A L I N G E N Praag en het fin de siécle. Uitgebracht door Meulenhoff Amsterdam. Een keuze van verhalen van Duitstalige en Tsjechische schrijvers uit Praag. Deze bloemlezing van rond 1900, voor het eerst verschenen in Nederlandse versie, werd samengesteld door W. Hansen en K. Mercks. Het moment van verschijnen van de deze bundel viel natuurlijk niet toevallig samen met de tentoonstelling Praag 1900: poëzie en extase (Van Gogh Museum te A dam). Hoewel deze tentoonstelling, die overigens was ingericht ter gelegenheid van ons eigen fin de siécle, de fraaie en veelbelovende ondertitel droeg van poëzie en extase, was er buiten de poëtisch gedempte sfeerverlichting waarin schilderijen, meubels, keramiek, staaltjes van glaskunst en juwelen als in verzonken mijmering het bezoek van hun bewonderaars afwachtten, geen directe relatie met poëzie te bespeuren. De extase daarentegen was in ruime mate zichtbaar en voelbaar. De verinnerlijking werd, als reactie op het patriotisme (zoals we in het veel te uitgebreide voorwoord van de bundel lezen) door de symbolisten ontwikkeld tot een voedingsbodem van gevoelens als extase, ontzetting en vervreemding. Deze gevoelens worden allen gelijktijdig weergegeven door de ets op de omslag van de verhalenbundel die tevens de affiche s voor de tentoonstelling sierde. We zien een spookachtige figuur die letterlijk en figuurlijk de haren ten berge doet rijzen van afschuw. De ets is van de toenmalige jonge kunstenaar Jan KonÛpek die de ets in 1909 maakte als cover voor het spirituele tijdschrift Meditace (meditatie). In de persoon van KonÛpek ligt dan ook wellicht de relatie beeldende kunst en de poëzie die de ondertitel van de expositie wilde duiden. De relatie krijgt nog meer vaste voet in het feit dat KonÛpek meerdere werken van de filosoof- auteur Ladislav Klíma (een van de auteurs uit de bundel) illustreerde b.v. Tussen werkelijkheid en droom en Geschrift over het illusionisme en Ivan Karamazov. Deze twee titels duiden op geestesverwantschap tussen de twee kunstenaars, de neiging tot overgaan in droom, illusie, extase, onwerkelijkheid. Versmelting van droom en werkelijkheid vormt dan ook de rode draad in de verhalenbundel. De samenstellers moeten zich bewust of onbewust hebben laten leiden door de diversiteit van uitwerkingen van het gegeven: droom en illusie. In Het aanstrijken van gevoelige snaren van A. Sova blijkt een sentimenteel romantische relatie uiteindelijk niet meer dan een uitzichtloze illusie te zijn, vervat in de slotzin Ze was immers een heilige!... en Een avond in het gekkenhuis van Fritz Mauthner bevat een intrige, waarin door opzettelijk geïnsceneerde verwisseling van plaats en personages de lezer en de ik-verteller in totale verwarring geraken. Echter, het laatste verhaal uit de bundel De dag breekt aan in Praag van E. E. Kisch geeft een nogal beschrijvend relaas en geeft eerder het g e voel met de rest niets van doen te hebben. Een van de meest boeiende verhalen in relatie tot de vervreemding blijkt Leven na de dood van L. Klíma (vertaling: K. Mercks) te zijn. Ladislav Klíma was een einzelgaenger in zijn tijd, romantisch en nihilistisch, een bewonderaar van Schopenhauer en vooral van Nietzsche. In het absurdisme en de groteske vond Klíma een manier tot expressie om zijn ironie ten aanzien van het leven gestalte te geven. Het verhaal Leven na de dood staat bol van deze elementen. De ik-figuur neemt als het ware de lezer aan zijn hand mee en voert hem in glijvlucht via het venster van de werkelijkheid door het venster van de droom naar de droom in de droom. Droom en werkelijkheid zijn niet van elkaar te scheiden. Wat aanvankelijk nog humoristische trekken heeft, verwordt tot ontzetting en totale verwarring. De levendigheid van taal is niet alleen een verdienste van de vertaler maar zeker te danken aan het frisse, energieke taalgebruik van Klíma zelf, dat ondanks de overbrugging van een eeuw nog steeds het onze is. Wat de vertalingen over de gehele bundel genomen betreft ontkomt men niet, ook gezien de hoeveelheid vertalers die meewerkten, aan een kwalitatieve diversiteit, een die varieert van de zeer letterlijke, schoolse vertaling tot het zich te buiten gaan aan dichterlijke vrijheden. Germanismen zoals privaatdocent dienen in een uitgave als deze niet meer voor te komen. Of een oer- Hollandse uitroep als jeminee in een tekst van Klíma op zijn plaats is, is eerder een kwestie van smaak, maar dat probleem dateert al vanaf de Platoonse driehoek en waarschijnlijk nog langer. Kortom, een boek om ter hand te nemen, te lezen, weer weg te leggen, na een poosje nog eens te herlezen. Zo komen we de tijd tot het volgende fin de siécle wel door. Ans Linssen Annie M. G. Schmidt: Sleãna Mici, Praag 1999 (Minoes, Amsterdam 1970) vertaald door Jitka RÛÏiãková Minoes, één van de bekoorlijke humoristische prozaistische werken van de Nederlandse schrijfster Annie M.G. Schmidt, behoort samen met Otje(1980), Pluk van de Petteflet (1971) en de vrolijke gebeurtenissen van twee kwajongensachtige peuters Jip en Janneke ( , ongeveer 250 verhalen) ongetwijfeld tot haar meest succesvolle kinderboeken in proza. Alhoewel de Nederlandse literaire kritiek de kern van haar oeuvre eerder ziet in de onuitputtelijke hoeveelheid van geestige, typisch Schmidtse en vaak op muziek gezette gedichten die in Nederland erg populair zijn, zowel bij kinderen als ook volwassenen, geven de vertalers tot nu toe begrijpelijk de voorkeur aan haar proza. (De boeken van Annie M. G. Schmidt worden vertaald in het Engels, Duits, Frans, Spaans, Italiaans, Grieks, Zweeds, Noors, Deens, Fins, Katalaans en Tsjechisch. Dit jaar verschenen enkele verhalen over Jip en Janneke zelfs in het Latijn. Kortere vertalingen van haar werk vinden we dankzij het Rotterdamse festival ook in het Russisch, Chinees, Japans, Perzisch of de Surinaamse taal Sranan Tongo). In elk geval staat Minoes, vertaald in tien vreemde talen, op de eerste plaats. Bovendien beleefde dit geestige verhaal over een kat die door een of ander chemisch middeltje in een vrouwelijk wezen met rood 16

17 haar, kattenogen en kattig gedrag verandert, ook een toneelbewerking. In de kleine Nedelandse stad Killendoorn woont een jonge verlegen journalist Tibbe. Hij woont op een zolder, waar hij een mooi uitzicht heeft op de daken en op een heleboel katten. Tibbe schrijft aardige stukjes voor de plaatselijke krant, maar...ze gaan allemaal over katten. De hoofdredacteur geeft Tibbe een laatste kans: of hij begint eindelijk echt nieuws te schrijven of hij moet aan ander baantje gaan zoeken. Tibbe slentert bedroefd door de stad. Daarbij ontmoet hij een merkwaardige jonge dame, die uit angst voor een grote hond, heel hoog in de boom is geklommen. Toen hij, even later op zijn zolder zat te piekeren over het gevraagde stukje, hoorde hij opeens een zacht geruis. Hij loopt naar de keuken, waar hij weer tegen die vreemde juffrouw aanloopt, die juist schichtig de resten van de vis staat te verslinden. Juffrouw Minoes blijft bij meneer Tibbe als zijn sekretaresse. Ze blaast, spint, geeft kopjes, huivert van angst voor honden, zou soms graag een muis vangen of een visje uit het aquarium, kan ook behoorlijk krabben en slaapt overdag opgerold in een met een krant bedekte doos. En ze kan zowel met mensen als ook met alle katten praten. s Nachts, als Tibbe slaapt, zit ze op het dak en de katten uit de hele stad vertellen haar interessant nieuws, waarover meneer Tibbe dan stukjes schrijft. Zoals bijvoorbeeld een soort detectiveverhaal over de fabrikant Ellemeet. Meneer Ellemeet is namelijk van plan om een vergunning voor uitbreiding van zijn fabriek van de gemeenteraad te krijgen en om die reden is hij voorzitter van vele verenigingen, o.a. Vereniging van Dierenvrienden. Tibbe lukt het met hulp van Minoes, het kleine meisje Bibi en de Killendoornse katten Ellemeet niet alleen te beschuldigen van het niet juist behandelen van dieren, maar zelfs te bewijzen dat hij een ernstige overtreding heeft begaan. Wanneer Ellemeet namelijk de plaatselijke haringman omver heeft gereden heeft hij de man geen hulp verleend. Ellemeets schuld is bewezen, de katten triomferen. De lezer leert tegelijk ook het karakteristieke leven van verschillende katten kennen (de zwerfkat, redactiekat, schoolkat, de kat van de wethouder, de kerkpoes, Monopoolkat, pompkat of deodorantkat ) en beleeft in welke grappige situaties een tedere katse juffrouw terecht kan komen. Minoes zou een lijster, door haar zuster gevangen, op moeten eten om weer kat te worden, daartoe is ze echter niet meer in staat. En zo blijft zij een enigszins kattige sekretaresse van meneer Tibbe en een vriendin van alle Killendoornse katten. Toen mevrouw Schmidtd in 1926 enkele gedichten van haar veertienjarige dochter Annie liet lezen aan de Nederlandse dichter Willem Kloos ( ), schreef de voormalige vooraanstaande tachtiger, dat het meisje naar zijn mening waarachtigen aanleg had en dat diep in haar, zoals men t noemt iets zingt. De dochter van een dominee Annie M. G. Schmidt (met volle naam Anne Maria Geertruida Schmidt, ), bekroond o.a. met de van Hans Christian Andersen-prijs voor haar kinderboeken, behoort in Nederland tot de meest gelezen en meest geliefde auteurs. Bijna elke Nederlander, klein of groot, kent een of ander gedicht van haar, cabaretliedjes of fragmenten uit haar succesvolle musicals uit zijn of haar hoofd. Haar kinderboeken, meestal begeleid door prachtige illustraties van Fiep Westendorp, onderscheiden zich door een nuchtere, ironische toon, door afkeer van grote woorden en een relatitiverende humor. Haar afkeer tegen conformisme en verwaandheid betreft ook de taal (erkende literaire criticus Kees Fens spreekt in dit verband over haar ongewoon gewoon Nederlands ). Annie M. G. Schmidt parodieert met voorliefde retoriek van verschillende ambtenaren en officiele clichés, ze steekt de draak met de overdreven Nederlandse ordelijkheid, voorgeschreven moraal en voorschriften. Haar wereld van kinderen en dieren onderscheidt zich door vrolijke wanorde, ongehoorzaamheid en vriendelijke anarchie. Het verschil tussen haar boeken voor volwassenen en kinderen is, dat de eerstgenoemden meestal scherper en satirischer van aard zijn, terwijl haar kinderverhalen juist vrolijk zijn, spannend, vol fantasie en ze lopen altijd goed af. In het Tsjechisch werden al vroeger twee sprookjes vanuit Heksen en zo (1964) vertaald in de verzameling van sprookjes uit de hele wereld Tfiicet stfiíbrn ch klíãû (Dertig zilveren sleutels,1971, vert. O. Krijtová), verder een bloemlezing van haar boek Waaidorp I-II ( , Tsj. Na Vystrkovû,1985, vert. O. Krijtová en L. típlová) over humorvolle belevenissen van kinderen in een nieuwbouwwijk en vorig jaar de vermelde publicatie Minoes ( Sleãna Mici,1989, vert. J. RÛÏiãková). Ook het vertalen van ander prozawerk voor kinderen wordt overwogen. Misschien komt er ooit ook de grote hoeveeldheid humoristische kindergedichten (verzameld in Ziezo! 1984, 347 gedichten) als ook de gedichten voor volwassenen (verzameling Tot hier toe met 329 gedichten en liedjes uit de jaren ) aan de beurt. Kloos had immers gelijk toen hij vijfenzeventig jaar geleden zei dat haar taal waar-achtig zingt. Jitka RÛ- Ïiãková Leon de Winter: HoffmanÛv hlad, Rybka publishers, Praha 2000, vertaling Ruben Pellar, 293 pag. Leon de Winter (1954), heel succesvolle Nederlandse auteur, schreef Hoffman s honger tien jaar geleden, in 1990, het Tsjechisch is de elfde taal, waarin het boek vertaald werd. De hoofdpersoon, de Nederlandse diplomaat Aaron Hoffman (59), werd zojuist benoemd tot ambassadeur in Praag. Hij komt naar een donkere stad, doorweven van geheime politie en Russische spionnen van KGB. Hoffman lijdt aan vraatzucht en daarme verbonden spijsverteringskwaal, zijn toevluchtsoord werd de toilett in de residentie. Hij is aan het eten verslaafd geworden na de dood van zijn dochters - tweeling, de ene is tien jaar geleden aan hersenvliesontsteking overleden, de andere als prostitué aan overdosering. Het samenleven met zij vrouw werkt al lang niet meer en Hoffman zoekt bij zijn vake verblijven in het kamertje onder de trap naar ontknoping in de geschriften van Baruch de Spinoza. Hij raakt vervlochten in gewikkelde netten, waarvan misschien geen ontsnapping mogelijk is... De spannende spionage psychologisch-politisch thriller speelt zich vanaf juni tot december 1989 in Praag, in Den Haag en Zuid Amerika af. Petra Schürová 17

18 BIBLIOTHEEK De bibliotheek is nu verrijkt met een knipselarchief. De zorgvuldig gekozen artikelen over Nederlandse literatuur worden ons onvermoeibaar door Kees Mercks uit Amsterdam gestuurd en door Jana âervenková gesorteerd, waarvoor ze allebei van harte bedankt worden. INSERTIE VACATURE Praha Communications B. V., marktleider op het gebied van medische informatievoorziening in Midden-Europa, zoekt een Management Assistant Taken: ondersteuning management, alle secretariële werkzaamheden beheer Human Resources, werving en selectie personeel vertalen en tolken Vereisten: meerdere jaren ervaring in soortgelijke functie uitstekende kennis van Tsjechisch, Engels en Nederlands snel en goed kunnen werken met MS Office verantwoordelijke, communicatieve en dienstverlenende instelling Stuur uw cv met begeleidende brief in het Nederlands of Engels binnen 14 dagen na ontvangst van dit bulletin aan Lara Crul, Praha Communications, Anglická 17, Praha 2 of per aan lara@prahacom.com Bezoek ook onze website ONZE SPONSOREN RI-TOURS, Praha 18