Investeren in samenwerking bij onderwijshuisvesting loont

Transcriptie

1 NOVEMBER JAARGANG O N A F H A N K E L I J K VA K B L A D V O O R H U I S V E S T I N G E N O N D E R W I J S O N D E R S T E U N E N D E C O N C E P T E N Investeren n samenwerkng bj onderwjshusvestng loont Mazars: "Onderwjshusvestng n PO & VO maatschappeljk (on)verantwoord" 4 pagna Peter van Loon: "Wacht net op Den Haag met het aanpakken van de luchtkwaltet" 11 pagna Doekle Terpstra: "Facltare denstverlenng ontwkkelt zch tot een 'grote kwaltet'" 23 pagna

2 R EDUCATION c o l o f o n Leren van Parkstad c o l u m n Lockermanagement Aan- en afwezghedsregstrate Toegangscontrole Kaartmanagement Betalen emal: nedap.educaton@nedap.com Voorplaat: Het Perron de neuwbouw voor CSG Veenendaal en ROC A12. Schoolfacltes s een onafhankeljk vakblad voor husvestng en onderwjsondersteunende concepten Oplage en berek: Schoolfacltes verschjnt 9 keer per jaar n een oplage van exemplaren waarvan n Vlaanderen. In Nederland verschjnt Schoolfacltes bj het VO, BVE, HBO, Unversteten, Gemeenten en het bovenschools management van het bassonderwjs. In Vlaanderen ontvangen alle onderwjsnstellngen met utzonderng van het PO het vakblad Schoolfacltes. Redacteraad: Henk Leever, drecteur Husvestng, ROC van Twente; Gertjan van Mdden, beledsmedewerker Husvestng, PO Raad; Jan Broeken, drecteur t-workz; Jan de Gruyter, docent Econome, HAN; Patty Proenngs, controller, Stchtng Prodas; Bart Jan Westerhof, Facltar Manager, Scholengroep Over Betuwe. Endredacte en secretaraat: Bart Jan Westerhof Alce Jansen Postbus 32, 7220 AA Steenderen Telefoon: +31 (0) E-mal: redacte@schoolfacltes.nl Utgave van: Wolters Utgeverj B.V. Postbus 32, 7220 AA Steenderen Abonnementenadmnstrate: Postbus 32, 7220 AA Steenderen Fax: +31 (0) E-mal: nfo@schoolfacltes.nl Prjs en opzeggen abonnement: Voor onderwjsnstellngen en gemeenten s Schoolfacltes grats op bass van control crculaton. De abonnementsprjs voor overge relates s 75 euro per jaar. Opzeggng gesched schrfteljk en uterljk twee maanden voor afloop van de abonnementsperode. Losse nummers 25 euro (ncl. admnstratekosten). Aansprakeljkhed Utgever en auteurs verklaren dat deze utgave op zorgvuldge wjze en naar beste weten s samengesteld, evenwel kunnen utgever en auteurs op enkele wjze nstaan voor de justhed of volledghed van de nformate. Utgever en auteurs aanvaarden enkele aansprakeljkhed voor schade, van welke aard ook, de het gevolg s van handelngen en/of beslssngen de zjn gebaseerd op bedoelde nformate. ISSN: De bevolkng n Nederland s aan het dalen. Op de ene plek gaat het wat sneller dan op de andere, maar utendeljk krjgt nagenoeg edere rego er vroeg of laat mee te maken. Wat doen we met al de extra rumte de ontstaat? Welke voorzenngen houden we n stand, welke kwaltet aan maatschappeljke zorg wllen we garanderen? Het s een complex vraagstuk waar het beleds- en regelgevngnstrumentarum net op s afgestemd. In het Zeeuwse Borsele twjfelt de gemeenteraad openljk over de houdbaarhed van het oot bjna helge klene kernenbeled. Het utgangspunt van dat beled was dat de leefbaarhed staat of valt met het behoud van voorzenngen n alle dorpen. Maar de bevolkng n Borsele krmpt. De bewoners zjn steeds mnder trouw aan hun dorp, zeker als het gaat om het doen van de dageljkse boodschappen. Zelfs voor de relatef rjke gemeente Borsele wordt het langzamerhand bjna net meer betaalbaar om n alle dorpen zelfstandge voorzenngen open te houden. We moeten net krampachtg vasthouden aan de laatste wnkel en de laatste school, vndt de CDA-frakte. En de VVD opperde een bundelng van sport- en onderwjsvoorzenngen n bepaalde dorpen. Het klene kernenbeled voldoet dus net meer n Borsele. Daar moet een neuw beledsnstrumentarum voor worden ontwkkeld. Want krmp heeft consequentes voor alle facetten van onze samenlevng: bouwen, wonen, onderwjs, fnancën, econome en arbedsmarkt. De hudge regelgevng voor bouwen en wonen kan bj bevolkngskrmp leden tot ernstg kwaltetsverles. De regels voor onderwjs worden nu vooral als knellend ervaren. Veel poltc en bestuurders sluten hun ogen voor deze ontwkkelngen. Nadenken over dalng wordt kenneljk geassoceerd met ets negatefs en dat levert stemmen op. Met als gevolg dat de bestuurders n krmpgebeden ernstg worden gehnderd n hun pogngen bevolkngsdalng om te zetten n kwaltatef hoogwaardge voorzenngen. Een bekend voorbeeld n Zud-Lmburg s dat twee scholen n een dorpje graag wlden fuseren omdat ze vanwege teruglopende aantallen leerlngen bestaansrecht meer hadden. De fuse s door OCW twee jaar getraneerd. Want OCW vndt dat er door de fuse voor ouders te weng te kezen valt. Dt voorbeeld geeft aan dat de Haagse poltek onvoldoende rekenng houdt met de ontwkkelngen n de rego. Jarenlang s het fuseren van schoolbesturen just gestmuleerd om de explotate en organsate van scholen te stroomljnen. Nu er een aantal mega-onderwjsorgansates s ontstaan s men bang voor massaltet en gebrek aan dverstet. Dat twee klene schooltjes n de rego andere keus hebben dan samengaan om überhaupt te kunnen overleven s bj OCW net doorgedrongen. Er wordt nu gewerkt aan een fusetoets, waarmee OCW meer grp wl krjgen op scholenfuses. Met name SP-kamerld Jasper van Djk maakt zch erg veel zorgen dat er scholen zjn de snel wllen fuseren voordat de fusetoets klaar s, zo bljkt ut kamervragen de hj aan de mnster stelt. Maar wat zou hj ervan vnden als alle schooltjes voor po en vo n klene plaatsen hun deuren moeten sluten omdat ze alleen bestaansrecht hebben. Dan valt er helemaal nets meer te kezen. Zouden de nwoners van de dorpen daar erg blj mee zjn? Zud-Lmburg, met name Parkstad, s één van de rego s waar de bevolkng al gerume tjd flnk aan het dalen s. Zeker n het onderwjs zjn de gevolgen daarvan goed merkbaar. Maar n Parkstad s men er n geslaagd deze ontwkkelng om te bugen n een kwaltetsverbeterng. Want gelukkg heeft men daar op tjd ngezen dat net alle scholen open konden bljven. Gelukkg zjn de schoolbesturen daar zo verstandg geweest om een oplossng te bedenken. Gelukkg hebben ze dat samen gedaan, want zj hebben zch gerealseerd dat bevolkngskrmp ook een synonem s voor kansen en voor kwaltetsverbeterng, zolang je het maar samen doet. Laten we hopen dat dat kwartje ook bj poltc en bestuurders elders n het land snel valt. Dan kunnen ze beled maken dat de samenlevng ondersteunt. F.G. Wolters SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

3 Tjdens het semnar een schoolvoorbeeld van goede samenwerkng van de Van der Lnden Groep gng Jolanda Joore, senor manager van Mazars Paardekooper en Hoffman N.V. vanut haar achtergrond als accountant n op de bekostgng van het onderhoud aan schoolgebouwen. Ook bekeek zj de dverse subsderegelngen de er zjn om eventuele problemen op te lossen. Haar concluse s net verrassend, maar daarom net mnder schokkend: het bekostgngsstelsel van schoolgebouwen zorgt ervoor dat schoolbesturen zjn overgeleverd aan de grllen van de landeljke en lokale poltek. En er ljkt maar weng anmo te zjn om dat te veranderen. Her volgt haar relaas. Onderwjshusvestng n prmar & voortgezet onderwjs maatschappeljk (on)verantwoord Probleem n het bekostgngsysteem Onze school! Het fyseke gebouw s een belangrjke magobepaler voor een onderwjsnstellng. Dt gebouw s een randvoorwaarde voor het goed kunnen vormgeven van uw onderwjsconcept en s bepalend bj het creëeren van een thus-gevoel voor uw personeel, docenten en leerlngen. Toch bent u meestal net de economsch egenaar en bent u zeker net zo maar degene de de rege voert bj de aanpassngen of neuwbouw. Was dat wel zo, dan waren er volgens mj stnkende toletten meer, waren er vaderploegen nodg om te verven, waren lerarenkamers n de aula verleden tjd, lep er noot meer water langs de ramen en stonden er noodlokalen n neuwe wjken! Waarom dan nog wel? Er zjn veel partjen bj betrokken, en het gaat over veel geld. De gelden voor husvestng n het prmaren voortgezet onderwjs worden door de Rjksoverhed nu utbetaald aan de gemeenten. Gemeenten mogen deze gelden echter ook utgeven aan andere taken. Als nstellng moet u dus een aanvraag doen bj de gemeente om een bjdrage te verkrjgen. De rjksbjdrage voor onderwjshusvestng op zch s echter qua normbedragen - ook bj volledge doorbetalng al luxe. Vanwege een passage n de Wet Prmar Onderwjs (WPO) hebben de nstellngen n het PO daarnaast (nog?) net de mogeljkhed om een deel van de jaarljkse ontvangen lumpsum te besteden aan onderwjshusvestng. Voor de VO nstellngen geldt dt laatste wat mnder strkt. De vraag s dan: Hoe fnanceren we de bouw van onze school dan? Door aanvullende fnancerng, samenwerkng of toch door nzet van egen mddelen? Optes van fnancerng husvestng Volledg door gemeente De fnancerng van onderwjshusvestng wordt bepaald door het krachtenveld bnnen een gemeente. Besturen van verschllende nstellngen, gemeente-ambtenaren en wethouders hebben allen hun egen belangen, het met grote regelmaat ledt tot trage beslutvormng en bjzondere verdelngen. Daarnaast zjn, zeker n het prmar onderwjs, net alle nstellngen reeds georganseerd genoeg om een volwaardg tegenspeler te zjn n het genoemde krachtenveld. Daar wordt het met de fusetoets net veel beter op. Aanvullende subsde Er bestaan mogeljkheden voor het verkrjgen van aanvullende subsdes. Met name zjn deze gercht op de energebesparng en duurzaamhed. Tabel: Aanvullende subsdes landeljk nveau Op landeljk nveau zjn er een aantal (ze tabel Aanvullende subsdes landeljk nveau). De beschkbare bedragen zjn net voldoende om de bestaande problematek op te lossen. Daarnaast moet voor het verkrjgen van deze landeljk geldende subsdes op korte termjn aan veel voorwaarden worden voldaan. Op provncaal nveau zjn er ook mogeljkheden, maar daar s de but nog klener (ze tabel Aanvullende subsdes provncaal nveau). Alles bj elkaar beden deze aanvullende subsdes oplossng voor de bestaande problemen. Ook zjn ze motor en onvoldoende aanjager voor de substantële nnovate op gebed van energebesparng en duurzaamhed n het onderwjs. Samenwerkng partjen Maatschappeljk zou het daarom ook heel verantwoord kunnen zjn om net specfek een schoolgebouw neer te zetten, maar om rumer te kjken naar de mogeljkheden. Regelng Sector Termjn Kans Regelng verbeterng bnnenklmaat husvestng PO 2009 ( 97,3 mljoen) Regelng aanvullende bekostgng energezunghed en bnnenmleu VO ( 50,9 mljoen) Subsderegelng uneke kansen programma 'naar energeneutrale scholen en kantoren' Lumpsumsubsde (door kostenbesparng energe en schoonmaak en nzet onderhoudsvoorzenng) PO < 31/12/09 VO 1e ronde < Zeer beperkte 1/11/09 2e ronde < 31/12/09 PO & VO < 3/12/2009 VO nog net voor PO Altjd Zeer beperkte Zeer beperkte Beperkte Beperkte Beperkte goed goede goed goede goed goede utstekend Utstekende Utstekende Utstekende Wat denkt u bjvoorbeeld van een gebouw dat nù geschkt s voor het aanbeden van onderwjs passend bj uw flosofe en utgangspunten, maar wat wellcht over een aantal jaar geschkt s voor bjvoorbeeld woonrumte of verzorgng van onze ouderen? Dt s een keuze de u welswaar zou kunnen maken samen met andere partjen (gemeente, provnce, marktpartjen), maar deze wordt door de bekostgngsregulerngen welhaast onmogeljk gemaakt. Wel kan er gedacht worden aan het gezamenljk gebruk van bepaalde rumten n het schoolgebouw en/of gezamenljk gebruk van nstallates. Herdoor kunnen nvesterngskosten gezamenljk worden gedragen. Denk aan bjvoorbeeld een medatheek of bblotheek met wjkfuncte, rumten de geschkt zjn voor bjeenkomsten van wjken buurtwerk et cetera. Qua nstallates kunt u bjvoorbeeld denken aan warmtepompen, welke ook door nevengelegen wonngen of zorgnstellng wordt gebrukt. Let op: samenwerkng s goed, maar vraagt wel nventvtet van partjen en ook goed vastleggen van ntentes, beweegredenen, rege-afspraken, ambtes en verdelng van de kosten. Dt alles om datgene dat zo moo begon ook moo te laten bljven! Egen mddelen Steeds vaker verwachten gemeenten dat nstellngen zelf ook bjdragen aan de fnancerng van de neuwbouw. In de wet PO (na nvoerng van de lumpsum per 1 januar 2006) s het de nstellngen echter net toegestaan om rjksbekostgng te besteden aan onderwjshusvestng. Voor de VO nstellngen geldt dt laatste wat mnder strkt. Ut het concept controleprotocol van het Mnstere van OCW voor de jaarrekenng 2009 (sector PO) bljkt: De nstellngsaccountant dent vast te stellen vast dat er rjksmddelen zjn gebrukt voor husvestngsvoorzenngen waar de gemeente verantwoordeljk voor s, tenzj de utgave aan een husvestngsvoorzenng bekostgd s ut de reserve de vóór nvoerng van lumpsum (1 augustus 2006) s opgebouwd. Dt bedt rumte voor nstellngen de beschkken over dergeljke reserves maar levert ook mogeljkheden op voor nstellngen de een deel van de onderhoudsvoorzenng wllen gebruken. Tabel: Aanvullende subsdes provncaal nveau Het komt n de praktjk regelmatg voor dat het bnnenonderhoud gedurende het beslutvormngsproces net geheel wordt utgevoerd vanwege de komende renovate c.q. neuwbouw. Deze gelden - welke zjn voorzen maar dus net worden gebrukt - zouden als egen bjdrage moeten kunnen worden ngezet. Mjns nzens zou dat ook moeten kunnen gelden voor de hogere nvesterngskosten, de welke toekomstge utgaven verlagen. Denk daarbj aan vermnderng van schoonmaakkosten, lagere onderhoudskosten, reducte van het energeverbruk en/of dalende kosten van het zekteverzum. Een afstemmng vooraf met uw accountant (en/of het mnstere van OCW) over de verantwoordng van dergeljke utgaven zorgt voor helderhed vooraf en voorkomt verrassngen achteraf. Concluse Het hudge bekostgngsstelsel voor onderwjshusvestng voor Prmar en Voortgezet Onderwjs maakt doorzettngsvermogen, onderhandelngsvaardgheden, projectmanagement en nventvtet benodgde basscompetentes voor een onderwjsbestuurder. Laten we vooral: met elkaar bljven pleten voor een beter passend bekostgngsstelsel husvestng; terwjl we n de tussentjd zorgen voor pragmatsche oplossngen; om toch onze knderen een gezonde en effecteve schooltjd te bezorgen! Jolanda Joore (jolanda.joore@mazars.nl) s senor manager bj Mazars Paardekooper & Hoffman N.V. Zj maakt deel ut van de sectorgroep onderwjs Mazars en s betrokken bj de controles van onderwjsnstellngen. Verder s ze zelf ld van een Raad van Toezcht van een PO nstellng en moeder van 2 schoolgaande knderen. Meer nformate? Onderwjs Regelng Sector Termjn Kans Brabant / Lmburg / Gelderland / Zeeland / Zud Holland ea alle subsdes Gronngen alle plafond na 1 dag berekt Drenthe alle plafond op 0 gesteld Overjssel alle looptjd tot 31/12/2011 goed Zeer beperkte Zeer beperkte Zeer beperkte Geen verlengng aanvraagtermjn bnnenmleu PO Staatssecretars Djksma zal de aanvraagtermjn voor de regelng bnnenmleu prmar onderwjs net verlengen. Gemeenten moeten hun volledge aanvraag nclusef projectspecfcate uterljk 31 december 2009 hebben ngedend. Dt bleek ut een overleg tussen de VNG en het mnstere van OCW naar aanledng van de bref van de VNG van 14 oktober De VNG had voorgesteld om gemeenten langer de tjd te geven om hun aanvraag voor een specfeke utkerng aan te vullen met de specfcate van de projectactvteten. Het mnstere was net overtugd door de argumenten en concludeerde dat het gros van de gemeenten tjdg een aanvraag zal ndenen. Ook verwacht men problemen met de leverng van EBA advezen. Wel staat het mnstere open voor sgnalen de tot andere concluses zouden kunnen leden en zch samen met de VNG en andere partjen te wllen bljven nspannen om de regelng tot een succes te maken. De VNG betreurt de beslssng van de staatssecretars. En roept gemeenten op om hen op de hoogte te houden van de voortgang van de aanvragen (ook als zj wel tjdg een aanvraag ndenen!) en de eventuele knelpunten de zj daarbj ervaren. U kunt uw reacte geven va bnnenmleu@vng.nl KPN start bodemprocedure voor behoud grats nternet Snds 2003 bedt KPN alle scholen n Nederland een grats nternetverbndng aan. Als gevolg van neuwe regels van toezchthouder Opta wordt KPN echter gedwongen dt met ngang van 1 september 2010 stop te zetten. KPN s het net eens met de neuwe regels en s een bodemprocedure gestart om de Optautspraak ongedaan te krjgen. Herover wordt op z n vroegst end 2009 utslutsel verwacht. Omdat het mogeljk s dat de eerdere beslssng van Opta bljft staan, s KPN bezg met vervangende alternateven. De neuwe regels van Opta betekenen n de praktjk dat scholen met ngang van 1 september 2010, net meer kunnen beschkken over grats nternet. KPN zal daarom de scholen de nu grats nternet ontvangen een verlengngsaanbod doen dat de wetteljk laagst mogeljke prjs heeft. End november ontvangen deze scholen een bref over de exacte nhoud en mogeljkheden van het verlengngsaanbod. Voor scholen de momenteel gebruk maken van een grats nternetaanslutng van KPN geldt dat deze aanslutng zonder verdere acte nog tot 1 september 2010 geldg s. Bouw en onderwjs tekenen voor gezonde scholen Op ntatef van Servcecentrum Scholenbouw (SCS) hebben dnsdag 10 november de PO-raad, de brancheverengngen (Bond van Nederlandse Archtecten, NLngeneurs, UNETO-VNI, BouwendNederland, Aannemers Federate Nederland, Systeembouwend Nederland,) en SCS een convenant getekend waarn ze een partnershp aangaan voor een verbeterngsslag Beperkte goede Utstekende n onderwjshusvestng. Het partnershp zet zch n voor betere onderwjshusvestng, door sgnfcante bewustwordng bj opdrachtgevers voor scholenbouw te bevorderen. Beperkte goede Utstekende De partjen bundelen kenns en ervarngen om esen rondom functonaltet, duurzaamhed en gezondhed n schoolgebouwen te realseren. Deze utwsselng Beperkte goede Utstekende van kenns en ervarng zjn essenteel voor het professonalseren van opdrachtgevers voor scholenbouw. Zeer beperkte Beperkte goede Utstekende Zeer beperkte Beperkte goede Utstekende 4 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009

4 HAKVOORT HORECA & GROOTKEUKENINSTALLATIES Uw partner voor kantne of praktjklokaal Samenwerkng tussen schoolbesturen, lokale en regonale overheden, andere maatschappeljke organsates en breed overleg met alle bouwpartners s een garante voor betere schoolgebouwen. De regelgevng s net dudeljk en subsdes zjn net meer dan een druppel op een gloeende plaat. Oplossngen Concluse semnar: samenwerkng s de beste bass voor betere onderwjshusvestng Emmeloord (hoofdkantoor) Bedrjvenpark A6 Platnaweg 21, 8304 BL Telefoon (0527) Fax (0527) nfo@hakvoorthoreca.nl Druk en zetfouten voorbehouden. Amsterdam Amstel Busness Park De Flnesstraat 20, 1099 CC Gronngen Eemspoort Verlengde Bremenweg 10C, 9723 JV Telefoon (020) Telefoon (050) Fax (020) Fax (050) amsterdam@hakvoorthoreca.nl gronngen@hakvoorthoreca.nl Hakvoort Horeca heeft zch n de loop der jaren gespecalseerd n het nrchten van leslokalen met leerlngkooktafels en werkplekken voor leerlngen. Dt geldt zowel voor het voortgezet onderwjs als het beroepsonderwjs. Hakvoort Horeca s de totaalleverancer en nstallateur voor uw keuken, kantne en praktjklokalen. Wj begeleden en advseren u van concept tot realsate. Naast een zeer utgebred assortment grootkeukenapparatuur en -benodgdheden beschkken wj over een egen roestvrjstaal fabrek waar egentjdse utgftebuffetten, spoel-, werktafels en afzugkappen op maat geproduceerd worden. Hermee spelen wj naadloos n op de specfeke wensen de edere keuken, kantne of praktjklokaal met zch meebrengt, zowel qua ndelng als budget. Vlssngen Vrjburg Bedrjfsweg 9, 4387 PD Telefoon (0118) Fax (0118) vlssngen@hakvoorthoreca.nl Venlo Venlo 6337 Venrayseweg 44, 5928 NZ Telefoon (077) Fax (077) venlo@hakvoorthoreca.nl Rotterdam Spaanse Polder Schuttevaerweg 13, 3044 BA Telefoon (010) Fax (010) rotterdam@hakvoorthoreca.nl moeten op lokaal nveau en door de bouwsector worden gevonden. Dat s de concluse van het druk bezochte semnar een schoolvoorbeeld van goede samenwerkng, dat technsch denstverlener Van der Lnden Groep op 15 oktober organseerde op de Hgh Tech Campus n Endhoven. Door slechte solate, ntensef gebruk, te weng ventlate en te laag budget voor schoonmaak s het bnnenklmaat op scholen beneden de norm, een gevolg van jarenlang beknbbelen op onderhoud. Maar ook neuwe scholen zjn van slechte kwaltet, vanwege de relatef lage bouwbudgetten. Ter vergeljkng: voor een neuw kantoor wordt als norm 1.900,-- per verkante meter utgegeven, voor een neuwe bassschool slechts 1.400,--. Met een fnancële njecte van 165 mljoen probeert de overhed ets te doen aan verbeterng van het bnnenklmaat op scholen en het terugbrengen van het energeverbruk. Dat s tegeljkertjd een stmulans voor de bouwnjverhed n verband met de economsche crss. Dat er bj het effect van de subsde op zjn mnst vraagtekens worden geplaatst bleek wel ut de ntenseve nteracte tjdens het semnar: het onderwerp leeft erg bj schoolbesturen, advseurs, de lokale overhed en provnce. Wethouder Frans Stenen van Stedeljke Ontwkkelng, Volkshusvestng en Grondzaken n de gemeente Helmond gng n op het belang van een samenspel tussen bestuurder, school, bouwer/nstallateur en de overhed om te komen tot toekomstgerchte schoolgebouwen met de kwaltet van overhedsgebouwen. Hj held een vurg pledoo om elke euro overhedssubsde ten goede te laten komen van de knderen en te werken met een open begrotng. Ondanks dat Helmond slechts een half mljoen van de overhedssubsde krjgt streeft men ernaar dat n 2012 alle gemeenteljke nstellngen klmaatneutraal zjn. De sleutel tot succes lgt volgens Frans Stenen n lokaal overleg. Gertjan van Mdden, advseur van de PO Raad, onderstreepte het pledoo van de wethouder. De problemen met scholen worden veroorzaakt door een combnate van ontwkkelngen: gescheden geldstromen, verouderde normen (zowel nhoudeljk, fnanceel als technsch), steeds strengere esen (brandvelghed, Arbo, bnnenmleu, etc.), schoolgebouwen staan net hoog op de prortetenljst. Ook s er het gebrek aan kenns en de overkll aan nstellngen de zch bezghouden met deeloplossngen (gebrek aan ketenrege): de gemeente zorgt voor de husvestng (het beschkbaar stellen van mddelen) en het schoolbestuur s verantwoordeljk voor het nemen van ntateven, bouwheer en egenaar, maar ook manager van gezonde docenten en leerlngen en bewaakt zj de kwaltet van het onderwjs. Volgens Van Mdden kan dt anders. De POraad s bezg met een onderzoek naar een ander fnancerngsstelsel voor schoolgebouwen. Maar om te komen tot een optmale oplossng s het onvermjdeljk dat schoolbesturen, gemeenteljke en landeljke overhed, fnanceel advseurs, bouwers en nstallateurs samen aan tafel gaan ztten. Archtect Harald Krjger, bestuursld STARO (Stchtng Archtecten Research Onderwjs), s ervan overtugd dat een team van samenwerkende specalsten n staat s goede oplossngen te bedenken de bnnen een vooraf vastgesteld budget bljven en rekenng houden met de explotate van schoolgebouwen. Hj noemt de wonngcorporates als voorbeeld van zo n team van samenwerkende specalsten. De zjn zch ervan bewust dat ondeugdeljke bouw ledt tot hoge onderhoudskosten. Belangrjk daarbj zjn materaalkeuze en de keuze voor technsche nstallates n het gebouw voor verwarmng, koelng, ventlate en verlchtng. Krjger vraagt zch ook af of schoolgebouwen moeten worden gezen als maatwerk of confecte. Veel geld kan mmers bespaard worden door gebouwen te kopëren, waardoor de aanbestedng beperkt bljft tot het nvullen van een standaardljst met vragen. Jolanda Joore van Mazars (Fnanceel Advesbureau Scholen) gng met een krtsche blk nader n op de nvesterngsmogeljkheden, aanvullende subsdes en de voorwaarden de daarbj gelden. De landeljke regelng voor verbeterng bnnenklmaat husvestng PO 2009 s totaal 97,3 mljoen en enkel bestemd voor het PO. De slutngsdatum s op 31 december aanstaande, volgens Joore een te korte termjn. Een verzoek dat de VNG heeft ngedend bj het mnstere om de termjn met een aantal maanden te verlengen s net gehonoreerd. Voor PO en VO samen s er een subsderegelng naar energeneutrale scholen en kantoren, maar de slut al 3 op december. We n het VO beslut om maatregelen te nemen de leden tot kostenbesparngen op het gebed van energe, schoonmaak en/of nzet onderhoudsvoorzenng kan te allen tjde een subsdeaanvraag ndenen. Voor een selecte groep scholen worden schjnbaar onberekbare doelen berekbaar door subsdes. Maar de meeste schoolbesturen moeten oplossngen vnden door te zoeken naar samenwerkng. Alleen al door samen met openbare nstantes kosten te dragen, worden nvesterngen mogeljk gemaakt. Denk herbj aan wko-nstallates of vraaggestuurde ventlatesystemen. Explotatekosten worden bedudend lager en een terugverdentjd s snel te berekenen. Ook overleg met leverancers zoals aannemers, nstallateurs en fnancers kunnen een ander lcht werpen op mogeljkheden en daarbj komende kosten.. Voor meer technsche nformate: Frans Jozef Swnkels, tel SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009

5 De Chrsteljke Scholengemeenschap Veenendaal en het ROC A12 bouwen samen een neuw schoolgebouw. Dat s ontworpen volgens de prncpes van het Lvng Buldng Concept (LBC), een werkwjze waarbj utgegaan wordt van een langdurg husvestngsbeled en waarbj nvesterngskeuzes worden utgezet tegen toekomstge flexbltet en explotate. Het ontwkkel- en bouwproces vndt plaats onder verantwoordng van Matrx Onderwjshusvestng. Het levert een gebouw op wat snel ontwkkeld s, snel te bouwen s, weng faalkosten kent en dus bnnen budget bljft. CSV-drecteur Dck Looyé: We hebben een daloog n de zn van dt s het budget, kom met oplossngen de daarbnnen passen. De benaderng van scholenbouw bevalt mj, want wj maken nu keuzes bnnen het budget. Het Perron, zoals de neuwe school heet, zal end 2010 worden geopend. Dat s veel later dan n de oorspronkeljke plannng stond. De vertragng werd veroorzaakt doordat de aannemer vlak voor de start van de bouw fallet gng. Dck Looyé: Daar hadden wj natuurljk rekenng mee gehouden. We hebben toen een marktconsultate gedaan om een andere partj te vnden. Een van onze esen was dat we de prncpes van het Lvng Buldng Concept overend wlden houden, want de rol van regsseur de wj hadden n het proces bevel ons wel. Mcel Wjnen en Dck Looyé (rechts) Mchel Wjnen, Matrx: Door slm standaardseren kun je bnnen het budget mooe scholen bouwen Lvng Buldng Concept De kern van het Lvng Buldng Concept s dat aan de markt wordt gevraagd op bass van een aantal gebrukersesen een school te ontwerpen. De deeën de Matrx Onderwjshusvestng heeft over het bouwproces sluten daarbj aan. Het bouwtraject wordt op een slmme en ndustrële maner doorlopen, waarbj vanaf het begn goed naar de kosten en de effcëncy van het proces worden gekeken. Drecteur Mchel Wjnen: Het Lvng Buldng Concept zegt dat een schooldrecte n de showroom een gebouw moet kunnen kezen, net zoals je een auto koopt. Maar een schoolgebouw s maatwerk, dus dat ze k net gebeuren. Onze stellng s dat het gebouw s opgebouwd ut allemaal gestandaardseerde componentjes, de gemaakt zjn door gespecalseerde toeleverancers. Wj nterpreteren het Lvng Buldng Concept dus als een ontwerpproces dat we ngaan met alle partjen ut de productekolom met hun specfeke kenns. En we maken samen met de opdrachtgever afwegngen: wat kost het, wat zjn de explotatekosten. Door gebruk te maken van gestandaardseerde gebouwdelen wordt het per defnte gemakkeljker om het ontwerp n de toekomst aan te passen. Daarmee wordt dus voorkomen dat gebouwen na veertg jaar moeten worden gesloopt, omdat ze functoneel net meer brukbaar zjn. Ander ontwerp Op aangeven van Matrx Onderwjshusvestng s afsched genomen van het archtectonsche hoogstandje ut het eerste ontwerp. Het gebouw houdt wel de vorm van een drehoek, maar wordt mnder transparant dan aanvankeljk de bedoelng was. Dck Looyé: Dt wordt ook een moo gebouw, maar op gebed van archtectuur hebben we wel een stap terug moeten doen. Maar k denk dat de gebrukers n dt gebouw veel gelukkger zjn. Het neuwe ontwerp s volgens Mchel Wjnen flexbeler, praktscher en bovenden fnanceel haalbaar. Dt ontwerp bedt veel meer mogeljkheden. Het bestaat ut deelvolumes, de door een gevel met elkaar worden verbonden. Ze kunnen dus ook als losse eenheden worden gebrukt. Het gebouw zal worden gebrukt door ROC A12 en de CSV en het s de bedoelng dat bede scholen steeds verder naar elkaar toe zullen groeen. Mocht dat onverhoopt net gebeuren, dan hoeft van bede scholen te verhuzen, maar kan het gebouw worden gespltst. Het s zelfs mogeljk om bj onverhoopte krmp van het aantal leerlngen delen van het gebouw te verhuren als wonng of kontoorrumte. Gercht op explotate Na acceptate van het functoneel ontwerp en het budget heeft Matrx de rol van rscodragend bouwer en ontwkkelaar van het gebouw. Eventuele budgetoverschrjdngen zjn dus voor rekenng van het bedrjf. Maar Mchel Wjnen s daar net bang voor. In de ontwerpfase s goed gekeken naar de kosten en naar de effecten van nvesterngen op de explotate. Er s gekeken naar allerle oplossngen: materaalkeuze, zonnepanelen, nstallates, etc. De school stond daar wel voor open, maar n een aantal gevallen s besloten om net al teveel rsco te lopen. Dat betekent bjvoorbeeld dat we over ten jaar de vloerbedekkng moeten vervangen. Dat s net erg, zolang het maar een bewuste keuze s. Dck Looyé vndt het prettg te zen dat effecten van keuzes meteen terug te vnden zjn n de budgetten. Wat me heel erg bevalt n de benaderng van een bouwproject s dat we een daloog hebben n de zn van dt s het budget, kom met oplossngen de bnnen het budget passen. Wj kunnen dus kezen om bepaalde dngen net te doen, of mnder moo omdat we andere dngen belangrjker vnden. Wj hebben bjvoorbeeld extra geld utgegeven aan de kwaltet van het bnnenklmaat. Integraal sturen De maner waarop Het Perron wordt gebouwd staat haaks op een tradtoneel bouwproces, waarbj de opdrachtgever samen met een advseur een programma van esen maakt. Vervolgens gaat de archtect daar een gebouw bj ontwerpen, dat daarna door de aannemer wordt gerealseerd. In dat proces s nemand endverantwoordeljk voor het totale project en zal edereen de grenzen opzoeken van de fnancële mogeljkheden. Er s een aanzenljke kans op fouten en budgetoverschrjdngen. Meestal draat de opdrachtgever daar voor op. Mchel Wjnen neemt de gebouwstructuur als utgangspunt. Pas als de klaar s wordt een archtect ngeschakeld om er een mooe butenkant omheen te ontwerpen. Vergeljk het met hoe auto s worden gemaakt. Het begnt met de technek en de ontwerper maakt er een moo jasje omheen. Een beroemd voorbeeld s Volkswagen. De ontwerpt de technek en ook Skoda en Aud bouwen daar hun modellen omheen. En dat ledt echt net tot eenhedsworst. Begn bj de bouwer Schoolbestuurders bouwen gemddeld 0,8 keer n hun carrère een neuw schoolgebouw. Door hun onervarenhed op dat gebed laten ze zch gemakkeljk meeslepen door een ontwerp van een archtect, weet Dck Looyé ut egen ervarng. Als je een archtect de vrje hand geeft en hem ets moos laat ontwerpen ben je verkocht. Je gaat overal kjken om deeën op te doen. En je gaat mee met de flow, want het s allemaal geweldg. Maar dan komt de aannemer n beeld en krjgt het ontwerp een prjskaartje. En dan kom je n de problemen. De belangrjkste tp de hj collega schoolbesturen wl meegeven s: bljf weg bj de Wat me heel erg bevalt n deze benaderng s dat we een daloog hebben n de zn van 'dt s het budget, kom met oplossngen de hern passen' klasseke bouwprocedure waarbj je eerst op zoek gaat naar een archtect. Zoek nplaats daarvan eerst naar een ontwkkelaar/bouwer de bj het project betrokken s. Daarmee haal je het rsco bj de school weg en houd je voldoende nvloed n het ontwerp- en bouwproces. Wat bj ons gebeurt s wat mj betreft Lvng Buldng n optma forma. Want we hebben gezocht naar de beste oplossngen de bnnen het budget lggen.. Mchel Wjnen en Dck Looyé geven op 9 december samen een presentate over dt onderwerp tjdens het congres Bouw en Renovate van Schoolgebouwen n Bussum. Ze voor meer detals de agenda op Scholen Berkelland energezunger Voor 34 schoolgebouwen n de gemeente Berkelland wordt nog dt jaar een EBA-adves gemaakt. Deskundgen brengen n kaart wat per school gedaan kan worden om het bnnenmleu te verbeteren en op energe te besparen. Er s rum ver ton om de maatregelen door te voeren. "Je kunt denken aan het vervangen van TL-verlchtng door energezunger HF-spegelarmaturen", zegt wethouder Denns Mejernk. "Maar ook het vervangen van enkel door dubbel of HR-glas, waar dat nog net gebeurd s, kan znvol zjn. Of het vervangen van een cv-ketel door een hoog rendementsketel. En het aanbrengen van zonwerng en CO 2 -ndcatoren n klassen." De maatregel past prma n het kader van het gemeenteljke klmaatbeled. Geld dat door de energebesparende maatregelen wordt bespaard, komt ten goede aan de scholen zelf. Mejernk: "Scholen betalen hun egen energerekenng en zullen straks mogeljk goedkoper ut zjn." Hogescholen Utrecht en Domstad wllen fuseren Hogeschool Utrecht en Hogeschool Domstad (katholeke lerarenopledng bassonderwjs) wllen n de loop van 2010 fuseren. Een ntenteverklarng zal n december worden getekend, waarna de medezeggenschapsorganen en OCW de plannen moeten goedkeuren. Hogeschool Domstad s tot de concluse gekomen dat, om haar nhoudeljke ambtes te kunnen bljven realseren, het noodzakeljk s om samenwerkng met een andere partner te zoeken. Hogeschool Utrecht wl de partner zjn, omdat zj de kwaltet van Hogeschool Domstad (h)erkent als een verdepng en verbredng van de expertse de bnnen de Facultet Educate. Het s de bedoelng dat de opledng van Hogeschool Domstad verhust naar Amersfoort. Dat s ook een wens van de gemeente Amersfoort, het werkveld en de partnerscholen. Het bjzondere karakter van Hogeschool Domstad zal gehandhaafd bljven n de vorm van onder andere een nog te ontwkkelen mnor levensbeschouwng en de bljvende mogeljkhed om af te studeren met de akte godsdenst/levensbeschouwng. Samenvoegng Cf en IB-Groep goedgekeurd Per 1 januar 2010 gaan de Informate Beheer Groep en Cf samen op n één neuwe utvoerngsorgansate voor het onderwjs: DUO, Denst Utvoerng Onderwjs. Het betreffende wetsvoorstel s nmddels zowel door de Tweede Kamer als de Eerste Kamer goedgekeurd. DUO valt rechtstreeks onder het mnstere van OCW. DUO zal optreden als ntermedar tussen beledsmakers, gemeenten en onderwjsnstellngen, en als expert op het gebed van fnancële en admnstrateve processen. Door krachten te bundelen en n te spelen op maatschappeljke en technologsche ontwkkelngen zet DUO de mogeljkhed om substantële verbeterngen n de onderwjsketen door te voeren, zoals meer zcht op het effect n de klas van wetten en regels en mnder admnstrateve lasten voor bjvoorbeeld onderwjsnstellngen, scholeren en ouders. Per 1 januar 2010 zjn de hoofdtaken van DUO onder andere het bekostgen van onderwjsnstellngen, het verstrekken van studefnancerng, tegemoetkomngen en lerarenbeurzen en het verzamelen en beheren van onderwjsgegevens n dverse regstrates. SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009

6 In twee lokalen van bassschool De Paperclp n Krmpen aan den IJssel s het bnnenklmaat n orde. Dat bljkt ut onderzoek van de GGD. In de klaslokalen s n het kader van een proef een mechansch ventlatesysteem van Swegon geplaatst. De proef s een ntatef van de Stchtng Onderwjs Prmar Krmpen en Capelle (OPOCK). Drecteur Peter van Loon: Deze proef heeft dudeljk aangetoond dat knderen mnder duf worden n de klas. Daardoor worden ook de prestates beter. Daarvoor wl k de portemonnee voorlopg wel trekken. Peter van Loon, OPOCK: Wj wachten net op Den Haag met het aanpakken van de luchtkwaltet Constructef samenspel n onderwjshusvestng Het onderwjs kent vele belanghebbenden. Welk thema ook speelt, altjd dent evenwcht gevonden te worden n het behartgen van de belangen van meerdere stakeholders. Bj het bouwen voor het onderwjs gaat dt zéker op. Bouwbedrjf A. Huurdeman B.V. s zch hervan terdege bewust en s dan ook trots op de jarenlange en succesvolle specalsate n bouwen voor het onderwjs. Leerlngen en leerkrachten moeten van het onderwjs kunnen geneten. Hervoor s een velg, kndvrendeljk en aansprekend gebouw met een aangenaam bnnenklmaat nodg. Bestuur en gemeente streven deze waarden ook na. Bovenden s voor hen ook de waarde van het vastgoed een belangrjk aandachtspunt en de kosten om deze waarde op pel te houden. Of het nu gaat om neuwbouw, renovate of onderhoud Bouwbedrjf A. Huurdeman B.V. s bekend met de algemene belangen van de stakeholders n het onderwjs. Dat maakt dat wj alle rumte en tjd hebben om naar uw specfeke wensen en esen te lusteren om daar vervolgens op een prettge en professonele maner nvullng aan te geven. Daarnaast kan Bouwbedrjf A. Huurdeman B.V. u advseren over duurzaamhed en energebesparende maatregelen, voor zowel bestaande als neuwe bebouwng. Termnalweg 13 Postbus GC Amersfoort Tel.: +31 (0) Fax: +31 (0) E-mal: huurdeman@huurdeman.nl Bouwbedrjf A. Huurdeman B.V. staat voor: - een betrouwbare partner; - aandacht voor de gebrukers; - korte bouwtjd; - prettg bouwproces; - meedenken met u als opdrachtgever; - nakomen van afspraken; - goede kwaltet van het endproduct; - heldere communcate met álle betrokkenen. Wj voelen ons als bouwbedrjf al 65 jaar thus n maatschappeljk betrokken sectoren. De maatschappeljke betrokkenhed geven wj ook n onze egen bedrjfsvoerng daadwerkeljk vorm en nhoud. Onlangs hebben we dt geformalseerd door MVO-beled te formuleren en ons aan te sluten bj MVO Nederland. Wj zjn u graag van denst! De nstallates op De Paperclp zjn geleverd door Swegon, een bedrjf dat naast scholen ook hotels, wnkelcentra en kantoren van frsse lucht voorzet. Swegon produceert geludsarme kasten de n één mddag n een klaslokaal gemonteerd kunnen worden. De meest ngrjpende werkzaamheden zjn dat er twee gaten n het dak gemaakt moeten worden om n- en utgaande luchtkanalen op de butenlucht aan te sluten. Het systeem wnt tachtg procent van de warmte van de utgaande lucht terug naar de nkomende lucht. Op deze maner wordt voorkomen dat alle warmte naar buten verdwjnt, zoals gebeurt bj het ventleren met een open raam. Daarnaast s Swegon het enge bedrjf dat Eurovent gecertfceerd s, en dus als enge ook garant staat voor de kwaltet van de lucht. Onderzoek GGD De GGD Rotterdam-Rjnmond heeft de stuate op De Paperclp onderzocht en begeled. Voordat de ventlatesystemen waren geplaatst steeg het CO2-nveau tot boven de ppm en was het CO2-nveau n bjna drekwart van de lestjd hoger dan de streefwaarde van ppm. Na plaatsng van de systemen bleef het CO2-nveau onder de norm van 800 ppm. Een kwart van de tjd steeg het CO2- nveau nog wel boven de streefwaarde, maar bleef onder ppm. De GGD gebrukt de ervarngen op De Paperclp bj advserng aan andere bassscholen n de rego. Klachten van ouders De aandacht voor het bnnenklmaat op De Paperclp s vooral te danken aan de ouders van een van de leerlngen, de last heeft van een luchtwegallerge. De leerlng werd zek op school. In eerste nstante werden maatregelen genomen de de school zelf kon organseren en bekostgen: sauzen van muren, antallergsche vloerbedekkng leggen, afspraken maken met het schoonmaakbedrjf hoe er schoongemaakt moest worden en overleg met leerkrachten hoe er geventleerd moest worden. Maar al de maatregelen bleken net afdoende. Bewustwordng Drecteur Peter van Loon van de stchtng OPOCK, waartoe De Paperclp behoort, was zch aanvankeljk net bewust van de problemen met het bnnenklmaat n de scholen. In mjn omgevng komen luchtwegaandoenngen net voor. Publcates van TNO n 2006 over de gevolgen van slechte lucht op de leerprestates helpen mee aan het bewustwordngsproces dat er snel ets moest gebeuren. De leerkrachten werken zch ut de naad om een zo goed mogeljk resultaat neer te zetten met de leerlngen. Maar de leerresultaten zakken met anderhalve punt door de slechte lucht. Waar zjn we dan toch mee bezg? Schrjnend Onderzoek van SCS, het Servce Centrum Scholenbouw, maakt dudeljk hoe schrjnend het gesteld s met de husvestng van scholen n Nederland. De normvergoedng per verkante meter n het prmar onderwjs voor neuwbouw van bassscholen bedraagt slechts 1400 euro. Een schrl contract met de 3200 euro voor rjkskantoren, 2500 euro voor gevangenssen, om maar te zwjgen over de 4500 euro voor het mnstere van OCW. De beschkbare bedragen voor onderhoud tonen hetzelfde beeld: een school krjgt 500 euro per leerlng, terwjl de rjkshusvestng euro per ambtenaar mag kosten. Van Loon: De poltek moet zch her dep voor schamen. Vandaar mjn oproep Laten we er n eder geval voor zorgen dat dan de lucht tenmnste schoon s voor alle leerlngen en onderwjzend personeel n dt land. Wj hebben utgerekend dat een ventlatesysteem per dag mnder kost dan een pakje schoolmelk. Landeljke en lokale ntateven Stchtng OPOCK heeft n Krmpen en Capelle aan den IJssel partjen bj elkaar gebracht om een oplossng voor de problemen te bedenken. In 2006 werd een bewustwordngssymposum georganseerd met als resultaat dat de gemeente en de GGD nu bezg zjn met een projectplan om het bnnenmleu n de kndercentra en de bassscholen te verbeteren. Met het projectplan vervullen de gemeente en de GGD een voortrekkersrol n Nederland. Handen ut de mouwen OPOCK heeft daarnaast contacten met vertegenwoordgers ut de Tweede Kamer en appelleert aan het verantwoordeljkhedsgevoel van de volksvertegenwoordgers om ervoor te zorgen dat het Rjk voldoende geld beschkbaar stelt aan gemeenten om te zorgen voor adequate husvestng.peter van Loon: Waar een bestuurljke wl s, s een weg. Ofwel, als er een economsche crss s komen de mljarden ut alle hoeken en gaten. En dat s goed. Maar her s n mjn ogen ook sprake van een crss. En we weten hoe ernstg het probleem s, dus we hoeven dat de komende vjf jaar net opneuw te gaan onderzoeken. Daarom s mjn pledoo handen ut de mouwen, vnd dat geld en ga aan de slag!. Investerng utsmeren over 10 jaar Inmddels heeft hj zelf het goede voorbeeld gegeven en samen met de leasemaatschappj van IDBB, Ingeneurs Duurzaam Bouwen en Beheren, een operatoneel leaseconcept ontwkkeld dat het mogeljk maakt de problematek rond het bnnenklmaat n Nederland op te lossen. Deze leasemaatschappj rcht zch enkel op nvesterngen n het kader van duurzaamhed en neuwe technologeën op dt terren. Met de door Peter van Loon en IDBB bedachte oplossng s het mogeljk om de nvesterngen ut te smeren over 10 jaar. Daardoor kan de poltek de problemen op korte termjn oplossen door gemeenten en schoolbesturen n staat te stellen hun verantwoordeljkhed te nemen. Het bestuur van OPOCK heeft op bass van deze fnancële oplossng nmddels de eerste order geplaatst bj IDBB en Swegon. Zodat De Paperclp n januar 2010 gegarandeerd de eerste frsse school n Nederland zal zjn waar de leerlngen en leerkrachten voor frsse lucht bnnen moeten zjn.. Meer nformate? OPOCK, Peter van Loon, Postbus 776, 2900 AT Capelle aan den IJssel of nfo@opock.nl SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

7 twee zones aan en utschakelen met een paneel naast de deur. Her kunnen ze ook de zonwerng bedenen. Ondanks de lufel valt er nameljk nog steeds drect zonlcht op de ruten, met name n de ochtend en namddag. Dt kan het bnnenklmaat n de leslokalen ongewenst verwarmen. Hervoor s butenzonwerng aangebracht n de vorm van wtte screens. Overvloedg daglcht maakt bassschool De Vlnder heerljk energezung gebouw Het programma Schoon Lcht van SenterNovem streeft naar drastsche besparng van het energegebruk door kunstverlchtng. De eerste stap herbj s het goed gebruken van daglcht. Daglcht s om nog veel meer redenen goed voor het gebouw en met name voor de mensen de ern verbljven. De openbare bassschool De Vlnder n Ter Apel s her een prachtg voorbeeld van. In de herfst s de school op zjn best. Op het schoolplen en n het park verkleuren de oude bomen van groen naar geel. De vroljke tnten van de school bljken neens schutkleuren: school en omgevng smelten samen. Het s een prachtge metafoor voor het succes van deze, door archtectenbureau De Zwarte Hond, ontworpen openbare bassschool n Ter Apel. De behoefte aan een neuw gebouw ontstond door een fuse tussen twee openbare bassscholen. Geen van bede bestaande gebouwen bood de benodgde capactet, noch voldeden ze aan de esen van de hudge tjd. Het bestuur sprak de wens ut een lcht en open gebouw te wllen neerzetten n overeenstemmng met hun onderwjsvse. De organsate moet zchtbaar zjn n het gebouw. Als mensen bnnenkomen, weten ze onmddelljk wat ze voorgeschoteld krjgen, zegt Harry Gellng, drecteur van De Vlnder. Het bestuur wlde een laagdrempelg gebouw waar de knderen zch vrj kunnen bewegen en waar ook de ouders zch op hun gemak voelen. In samenwerkng met gemeente en archtect heeft De Vlnder gekozen voor een transparante en energezunge school, met mnmale nzet van nstallatetechneken. Het schoolconcept en het gebouwconcept sluten volledg op elkaar aan, aldus Gellng. Transparante jas De Vlnder heeft een tradtonele organsate en opzet: twee verdepngen, ten lokalen en een gymzaal. De lokalen rjgen zch aaneen langs een mddengang en va luxueuze trappenhuzen omhoog naar de verdepng, alles n een rechthoekge opzet. De kracht van het gebouw zt n de schl. De utrekng van de Omgevngsprjs van de Scholenbouwprjs 2008 s dan ook met name te danken aan de vroljke jas van het gebouw. Vrj geplaatst op het schoolterren doet de school pavljoenachtg aan. De schl s rum voorzen van grote openngen: het glaspercentage bedraagt 59 procent. Vanut zowel lokaal als gang hebben de knderen altjd utzcht op de groene omgevng. Achter eder raam zen ze bomen, gras en lucht. Herdoor heerst er nderdaad de gezochte open sfeer. Gellng: Het team s er heel tevreden mee. Het s bjna een voorrecht om n zo n gebouw te mogen werken. De transparante van het gebouw ledt ertoe dat er overvloedg daglcht bnnenvalt. Het lchte ntereur zorgt bovenden voor een goede verspredng van het lcht. De klaslokalen zjn voorzen van ramen tot het plafond en hebben een lage vensterbank. Om zoveel glas mogeljk te maken, s de dakrand voorzen van een grote lufel. Deze weert de hoogstaande zon n de zomer en laat n de wnter het zonlcht toe. Zo wordt ongewenste zomerwarmte butengehouden en wordt tjdens wnterkoude just van de zon geprofteerd. Energebesparng loont Het systeem van lcht en lchtregulerng s net zo eenvoudg en overzchteljk als de school zelf. Het overvloedge daglcht bnnen vermndert het aantal branduren voor de kunstverlchtng aanzenljk. Dt wordt automatsch daglchtafhankeljk geregeld: een sensor aan het plafond meet de hoeveelhed daglcht n het vertrek en stemt het vermogen van het kunstlcht n de gevelzone herop af. Op sommge plaatsen zjn bewegngsmelders geïnstalleerd, daar gaat het lcht alleen aan als er emand aanwezg s. In de lokalen kunnen de leerkrachten de verlchtng zelf n Plattegrond: De lokalen en de gymzaal grjpen als twee grllge ellpsen n elkaar. Waar zj elkaar snjden, bevndt zch de entree, de dwars door het gebouw loopt. In goed geïsoleerde scholen bedraagt het energegebruk voor verlchtng al gauw 50 procent van de totale energerekenng. Het s dus nteressant voor scholen om herop te besparen. Dankzj de goede schlsolate en de daglchtafhankeljke regelng bespaart de school n Ter Apel aanzenljk op het energegebruk. Gemddeld gebruken scholen n Nederland 31kWh/m 2 aan elektrctet. In De Vlnder s dt slechts 26kWh/m 2, een besparng van zo n 15 procent. Het betrokken advseurbureau Van der Weele heeft becjferd dat dt ongeveer 2000 euro per jaar zal opleveren. Eenvoudge maatregelen voor het verlagen van het energegebruk lonen dus snel de moete, zeker gezen de stjgende energeprjzen n de toekomst. De nstallates n het gebouw kunnen door de gemeente op afstand beheerd worden. Zj kunnen va de computer aflezen hoeveel gas en elektrctet de school verbrukt. De gemeente Vlagtwedde, waaronder Ter Apel valt, gebrukt dt systeem al jaren om bj klachten eenvoudg de problemen te kunnen opsporen. Max Boelens, bouwkundg projectleder van de gemeente Vlagtwedde: Op termjn s het zeker de bedoelng om hermee ook op het energegebruk te gaan sturen. Daglcht bevordert prestate Behalve dat het weloverwogen nzetten van daglcht ledt tot energebesparng, s het ook goed voor de gebrukers van een gebouw. Verschllende onderzoeken tonen aan dat knderen zch beter kunnen concentreren n lokalen met voldoende daglcht. Ut recent onderzoek van het Canadese Mnstere van Onderwjs bljkt dat leerlngen n het bassonderwjs n een klaslokaal met goed daglcht tot 14 procent beter presteren dan leerlngen n lokalen met weng daglcht. Harry Gellng vertelt dat hj het effect van zjn lchte school dageljks merkt: Het gebouw doet ets met je. Snds we n het neuwe gebouw ztten, zjn de leerlngen rustger geworden. De transparante van het gebouw ledt ertoe dat er overvloedg daglcht bnnenvalt. De klaslokalen zjn voorzen van ramen tot het plafond. Om zoveel glas mogeljk te maken, s de dakrand voorzen van een grote lufel. Deze weert de hoogstaande zon n de zomer en laat n de wnter het zonlcht toe. Zo wordt ongewenste zomerwarmte butengehouden en wordt tjdens wnterkoude just van de zon geprofteerd. De lufel schermt ook het felste deel van de lucht af, zodat het net voor hnder n de klaslokalen kan zorgen. Dat lgt natuurljk aan meerdere factoren, maar k weet zeker dat het ook te maken heeft met het lcht en de transparante van onze neuwe school. Het ervaren van de dynamek van daglcht en de sezoenen wordt n studes ook als comfortabeler aangemerkt. In De Vlnder wordt dt gegeven ondersteund door de overal aanwezge belevng van de natuur en het daglcht. Tjdens het gebruk van de smartboards (dgtale schoolborden) moet het lcht ut en vaak ook de zonwerng omlaag. De schermen zjn anders net goed leesbaar. Dat s postef voor het energegebruk, maar gezen de effecten de daglcht heeft, mnder bevorderljk voor de knderen. Het zou een goede ontwkkelng zjn als er smartboards op de markt komen met een hogere helderhed, zodat de daglchttoetredng net verstoord wordt. Nog beter De Vlnder heeft al veel maatregelen genomen om energe te besparen en er zjn nog meer mogeljkheden. Automatsche zonwerng, bjvoorbeeld, zou ervoor zorgen dat de screens altjd n de deale stand staan. Het daglcht wordt dan optmaal benut en de branduren van het kunstlcht gemnmalseerd. Het overal aanbrengen van daglchtafhankeljke regelng en aanwezghedsdetecte zou ervoor zorgen dat n de pauze het lcht n de lokalen automatsch utschakelt. Zo kan er meer energe bespaard worden, zonder dat de leerkrachten zch er druk om hoeven te maken en ze zch kunnen concentreren op hun hoofdtaak; de knderen en het onderwjs. Het vraagt wel een extra nvesterng: er zjn sensoren nodg en de armaturen en het voorschakelapparaat moeten er geschkt voor zjn. Een stukje betrokkenhed daarentegen kan just ook nteressant zjn. Het s een natuurljke, eenvoudge maner om de knderen mleubewustzjn bj te brengen. De laatste de de klas verlaat doet het lcht ut bjvoorbeeld. De jonge knderen nemen deze lessen mee voor de rest van hun leven. Drecteur Gellng zet dat wel ztten: Mts het organsch n het lesprogramma verweven wordt, zouden we her afspraken over kunnen maken. Gezonde Vlnder Bassschool De Vlnder laat zen dat eenvoudge techneken het energegebruk vermnderen. In het gebouwontwerp ztten al verschedene oplossngen besloten, zoals de lufel en de hoge mate van transparante. De toegepaste nstallates zjn eenvoudg en benutten de mogeljkheden de het gebouw aanrekt. Deze ntegrale benaderng zorgt voor een duurzame, energezunge en gezonde school.. Slmme Energe & Schoon Lcht In utltetsgebouwen gaat ongeveer 22 procent van de energe op aan verlchtng. Bj de hudge stand van de technek kan daar gemakkeljk 30 tot 60 procent op bespaard worden. Het programma Schoon Lcht streeft er dan ook naar het energegebruk voor verlchtng n utltetsgebouwen drastsch terug te brengen, met behoud of zelfs verbeterng van de ntegrale lchtkwaltet. Het programma rcht zch op projectontwkkelaars, nsttutonele beleggers, egenaren, beheerders en advseurs. De campagne Slmme Energe helpt genoemde professonals n brede zn om energebesparng n kantoren, zorg- en onderwjsnstellngen te realseren. Dt zorgt voor verbeterng van het mleu, meer comfort en bovenal een aanzenljke kostenbesparng. Slmme Energe rcht zch op de thema s: verwarmen, verlchten, soleren, koelen en ventleren. Kjk op en www. schoonlcht.nl voor meer nformate over maatregelen, hulpmddelen, praktjkvoorbeelden en fnancerngsmogeljkheden. 12 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

8 Met een herschkkng van scholen en het onderwjsaanbod n de gemeenten Heerlen, Kerkrade en Landgraaf s de rego Parkstad ook de komende decenna verzekerd van een kwaltatef hoogwaardg en evenwchtg onderwjsaanbod. De herschkkng s onvermjdeljk omdat het aantal leerlngen de komende jaren drastsch terugloopt. Als we nets doen s er op termjn alleen nog voortgezet onderwjs n Heerlen, legt John Monsewje, voorztter van het CvB van de Stchtng Voortgezet Onderwjs Parkstad Lmburg (SVO PL) ut. De bekostgng loopt af, we moeten de onderwjskwaltet op zjn mnst handhaven en effcënter omgaan met ons geld en dat betekent dat we gebouwen moeten afstoten. John Monsewje, SVO PL: Bevolkngskrmp s vooral mpuls voor de kwaltet van het onderwjs De plannen van SVO PL zjn vastgelegd n het Masterplan VO Parkstad Lmburg. Het komt er op neer dat het aanbod aan onderwjs n de verschllende gemeenten wordt geconcentreerd. Kerkrade houdt een volwaardge vmbo-tl (mavo) en het Vakcollege (vmbobass en kader). Leerlngen met een havo of vwo-adves kunnen de eerste dre leerjaren terecht n Kerkrade. Daarna kunnen ze doorstromen naar de bovenbouw van het nmddels gefuseerde Ejkhagencollege en College Rolduc n Landgraaf. De scholen van het Bernardnuscollege n Heerlen bouwen vanaf dt schooljaar het vmbo-tl onderwjs af en gaan zch volledg concentreren op havo, atheneum en gymnasum. Leerlngenstromen reguleren Door de maatregelen de SVO PL heeft genomen wordt de keuzevrjhed van de leerlngen net beperkt. Het doel s vooral de leerlngenstromen vanut Kerkrade en Landgraaf n de rchtng van de centrumgemeente Heerlen beter te reguleren. Er wordt dus een beroep gedaan op de mobltet van de leerlngen. John Monsewje: We wlden voorkomen dat we n Kerkrade en Landgraaf scholen moeten sluten en n Heerlen bj moeten bouwen. Dat zou tegendraads zjn en dat vonden we net verantwoord. Hj s tevreden over het effect van de maatregelen: rum 85 procent van de leerlngen ut Landgraaf en Kerkrade bezoeken de neuwe fuseschool. Dt betekent dat een van de doelstellngen, nameljk het reguleren van leerlngenstromen, geslaagd s. Onderwjsprofel Een herschkkng van scholen alleen s net voldoende. Om leerlngen te motveren naar een bepaalde school te gaan s het ook van belang dat scholen herkenbaar zjn aan hun onderwjsprofel. Elke school moet zjn egen specfeke kwaltet hebben en elke school kan een bepaalde rchtng stmuleren. Het Bernardnuscollege s een technsche school, waar 65 procent van de leerlngen kest voor een natuur & technek of een natuur/gezondhedsprofel. ICT s het thema op het Sntermeertencollege en n Landgraaf kenmerkt men zch door talghed. We wllen persé dat een school zch profleert en kwaltatef heel goed s. Anders krjg je een eenhedsworst en dat staat haaks op onze kwaltetsgedachte. Bevolkngsdalng De bevolkngsdalng n Parkstad heeft grote gevolgen voor de hele rego. De streek heeft nu nwoners, maar n 2025 zullen dat er mnder zjn. In Kerkrade staat nu al 5 procent van de wonngen leeg en SVO PL heeft jaarljks te maken met een dalng van 2 procent van het aantal leerlngen. Als gevolg daarvan zal n Parkstad voor het Voortgezet Onderwjs n 2015 n totaal verkante meter rumte over hebben. De consequentes daarvan drngen nog net overal door. Monsewje: De beledsmakers n Den Haag, waar wj onze problemen naar voren brachten, reageerden aanvankeljk op een wjze dat het toch mogeljk zou kunnen zjn om de gebouwen terug te geven aan de gemeenten de er vervolgens na sloop wonngbouw zouden kunnen realseren en daarmee ons probleem opgelost zou zjn. Inmddels heeft ook Den Haag door dat bevolkngskrmp een fundamenteel probleem s wat om fundamentele oplossngen (lees bekostgng) vraagt. Intatef In sectoren als de zorg, wonngbouw en het onderwjs s de dalng van de bevolkng het eerst merkbaar. In Parkstad hebben deze maatschappeljke organsates gesteld dat zj aan de slag moeten met de krmp. Voor SVO PL heeft dt geresulteerd n het bovengenoemde Masterplan. De gemeenten n de rego moeten krmp nog een plaats geven bnnen het gemeenteljk beled. De ene gemeente s daar veel verder mee dan de andere. Bnnen de rego Parkstad s dus sprake van een consstent beled. Gezen de doelstellngen van onderwjskwaltet en bedrjfseconomsche redenen heeft SVO PL gekozen om een egen stratege te bewandelen. Wj werken regonaal, net als de zorg en de wonngcorporates. De tjd dat we n elke plaats een zekenhus of een school hadden s echt voorbj. Wj hebben de moed gehad om dat te zeggen en daarnaar te handelen. En de gemeenten, de dat egenljk hadden moeten oppakken en daar maatregelen voor hadden moeten bedenken, worden nu gedwongen mee te denken. Doortastend optreden John Monsewje s van menng dat de onderwjsorgansates n Parkstad van de nood een deugd hebben gemaakt. Ze functoneren n bedrjfseconomsch opzcht beter en leveren betere kwaltet onderwjs. Dat s vooral mogeljk door samenwerkng. We ztten allemaal n hetzelfde schutje. Deelbelangen vallen neens weg, want edereen heeft te maken met dalende leerlngenaantallen. Dus je komt naar elkaar toe en dan s er een goede voedngsbodem voor createve dngen de resulteren n kwaltet. Hj advseert schoolbesturen op grond van hun verantwoordeljkhed tjdg besluten te nemen op bass van de te handhaven onderwjskwaltet, leerlngenaantallen en verkante meters. Durf de beslssng te nemen. Lefst samen, maar als er teveel strubbelngen zjn moet je doortastend optreden en zelf de beslssng nemen. Dat hebben we her ook gedaan. Gemeenten zullen nu langzamerhand wel wakker worden, maar als puntje bj paaltje komt worden de besluten aan deze tafel genomen en net n de gemeenteraad.. De provnce Zud-Lmburg profleert zch als kennsnsttuut en maakt deel ut van het Landeljk Platform Bevolkngskrmp. SVO PL s voor wat betreft het thema onderwjs nauw betrokken bj dt platform. De provnce zal bnnenkort een handboek utbrengen. De kenns van SVO PL over de organsatorsche, bedrjfsmatge, communcateve en jurdsche aspecten van leerlngendalng zal hern worden opgenomen. SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

9 Foto lnks: De neuwe medatheek s net opgeleverd. Deze verbndt het oude en neuwe gedeelte van de school. Dt s het meest recente project van Bouwbedrjf Huurdeman op het Prsma College. Foto rechts: Het onderwjs n de technsche vakken vndt plaats n één van de twee technekhuzen. Daar s gelegenhed om de technsche vaardgheden te oefenen, maar ook rumte voor theoretsche ondersteunng. Door de nrchtng krjgen de leerlngen ook te maken met bjkomende zaken als utgfte van materalen en gereedschappen, magazjnbeheer en balewerk. Foto onder: De opledng Handel & Admnstrate vndt plaats n een kantoortun, met veel ndvduele werkplekken. De docenten en begeleders werken van achter een bale. Op de nsteekverdepng zt een wnkelgalerj en er zjn vergaderplekken voor leerlngen de aan gezamenljke opdrachten werken. gaat. De vse van de archtect s dat technek gezen mag worden, met als resultaat dat we nu een heel transparant technekhus hebben. Met veel glazen wanden, ledngen zjn net zjn weggemoffeld achter verlaagde plafonds en luchtbehandelngskasten en dergeljke zjn gewoon zchtbaar. Frans Tuthof, Prsma College: Dankzj bouwbedrjf Huurdeman kon de school open bljven Tjdens een ngrjpende renovate en modernserng van het Prsma College n Amersfoort s de school gewoon open gebleven. Door de flexbltet van Bouwbedrjf Huurdeman n de plannng, de looproutes en het gedrag van de medewerkers bleef de overlast tot een mnmum beperkt. Adjunct-drecteur Frans Tuthof zet de verbouwng als een hectsche perode, waar hj achteraf met plezer op terug kjkt. Het meedenken n het onderwjsproces vergt wel wat van het nlevngsvermogen van een bedrjf. Dat heeft Huurdeman heel goed opgepakt. Het Prsma College s onderdeel van de Meerwegen Scholengroep. Er wordt vmboonderwjs gegeven n de rchtngen Zorg & Welzjn, Handel & Admnstrate, Mobel Bouw- & Installatetechnek, Sport, Denstverlenng en Velghed en de Gemengde Leerweg. De leerlngen worden vooral utgedaagd om dngen te ontdekken, zo bljkt ook ut het motto Prsma College, Aantrekkeljk en Utdagend Beroepsonderwjs (AUB). Vse De anmo van knderen om een technsche stude te gaan doen s tegenwoordg net zo groot. Dat komt met name door negateve beeldvormng. Het Prsma College stopt er veel energe n om de beeldvormng te veranderen. Frans Tuthof: Voertugentechnek s tegenwoordg net per defnte smerg werk. De monteurs n een garage lopen doorgaans n nette werkkledng rond. En het gaat tegenwoordg ook net alleen meer om de technsche vaardgheden de gevraagd worden. Een monteur zt net meer de hele dag met zjn hoofd onder de motorkap, maar heeft ook te maken met balewerk en magazjnbeheer. Het wordt allemaal veel breder en dat proberen wj met onze werkplekkenstructuur n de opledng te benaderen. Facelft Het schoolgebouw van het Prsma College stamt ut 1964, bestaande ut lange gangen met aan weerszjden lokalen. Het gebouw was totaal ongeschkt om de neuwe onderwjsvse n de praktjk te brengen. Daarom s het gebouw grondg gerenoveerd en gemodernseerd. We nu door het schoolgebouw loopt zet een dynamsch onderwjsgebouw. Al het onderwjs wordt n een moderne werkplekkenstructuur aangeboden. De oude klaslokalen zjn samengevoegd tot grotere rumtes, waar alle aspecten van het onderwjs zjn geïntegreerd. Er zjn een kantoortun, een zorgplen en twee technekhuzen, en momenteel wordt de laatste hand gelegd aan een neuwe medatheek. In de nrchtng van het technekhus wordt er gehem van gemaakt dat het om technekonderwjs Hectsche perode Tjdens de verbouwng, de rum een jaar heeft geduurd, s de school open gebleven. Vooraf heb je het dee hoe moet dat als al de leerlngen daar ook nog n ztten? maar achteraf s dat meegevallen. De oude techneklokalen zjn n twee fasen volledg verneuwd. Eerst s de oude technekvleugel voor de helft weggesloopt en s de eerste fase van de neuwbouw gecreëerd. Daarna zjn de leerlngen verhusd naar het neuwe gedeelte. Toen kon het resterende deel van de oude technekrumtes worden gesloopt en de tweede fase van de neuwbouw worden gerealseerd. Het kost het nodge overleg tussen het bouwbedrjf en de school om zo n ngrjpende klus soepel te laten verlopen, legt drecteur Gerard Veenman van Bouwbedrjf Huurdeman ut. Het s van belang dat je een goede schedng legt tussen de bouwstroom en de leerlngenstroom, zodat eder als het ware zjn egen terrtorum heeft. Waar wj aan het bouwen zjn hebben we een bepaalde rumte nodg om te kunnen werken. Maar er moet ook aandacht zjn dat de leerlngen en de leerkrachten hun werk kunnen doen. Dat s een kweste van goed overleg. Begrp voor overlast De bouwactvteten werden zoveel mogeljk gedaan op momenten dat er leerlngen op school waren. Het onderwjsprogramma bedt daartoe voldoende mogeljkheden, door gebruk te maken van de examenperode en vakantes. Tjdg en goed overleg zorgt er volgens Gerard Veenman ook voor dat er draagkracht komt bnnen de school voor het bouwproject. Door fatsoenljk met elkaar om te gaan, mensen tjdg nformeert, krjg je bnnen de school meer begrp voor het fet dat er weleens wat overlast s. Vooral om de reden s Frans Tuthof bjzonder te spreken over Bouwbedrjf Huurdeman. Dat bedrjf was zch er terdege van bewust dat het op een school aan het werk was. In de plannng s er zoveel mogeljk rekenng gehouden met de lesprogramma s van de school. Werkzaamheden de veel overlast met zch meebrengen zjn zoveel mogeljk buten de lestjden of n de vakantes gedaan. Daar was Huurdeman heel flexbel n. We hebben bjvoorbeeld een grootkeuken waar les wordt gegeven. De kun je net zomaar een aantal maanden sluten. In overleg met hen hebben we een perode kunnen kezen de het onderwjs het beste utkwam. Korte ljnen De goede communcate tussen Huurdeman en de school vond op twee nveaus plaats. Een medewerker van het stafbureau van de Meerwegen Scholengroep zorgde voor de nhoudeljke communcate over de bouw. Bnnen de school werd een docent Bouw voor een aantal uren vrjgemaakt om contactpersoon te zjn voor de afstemmng tussen het bouwproces en het onderwjsproces. Voor Gerard Veenman s de docent uterst belangrjk. Wj hebben vooral met de school gecommunceerd. Dat zjn de kortste ljnen. Dat vnden wj belangrjk, want je moet drect contact hebben met de mensen de ermee te maken hebben. Dan s er zo mn mogeljk rus op de ljn. Meedenken Tjdens een bouwproces zjn er altjd stuates waarn de bouwtekenngen tekort scheten. Dan s de school aangewezen op de creatvtet van de aannemer. De heeft daarbj bljk gegeven vooral n praktsche oplossngen mee te denken. Frans Tuthof noemt als voorbeeld de vormgevng van de bales bj de beroepsgerchte vakken. Daarvan stond heel weng op tekenng, dus dat moest ter plekke worden opgelost en de aannemer heeft bj de utendeljke vormgevng een aardge vnger n de pap gehad. Een ander complment geeft hj voor de looproutes n de school. Er werd tegeljkertjd op verschllende plaatsen n het gebouw gewerkt. Dat had tot gevolg dat gangen soms voor een perode moesten worden afgesloten. Maar dat s altjd n overleg met de school gegaan. Voor dat meedenken n het proces van het onderwjs wl k ze een complment geven, want dat vergt wel wat van het nlevngsvermogen van een bedrjf. Dat hebben ze heel goed opgepakt. Gerard Veenman vond de verbouwng op het Prsma College een leuk project. Het s een school waar ook technekonderwjs gegeven wordt en wj zjn ook met technek bezg. Dus daar ztten raakvlakken en daar hebben we gebruk van gemaakt. Bjvoorbeeld bj de funderng hebben aankomende tmmerleden ons geholpen. Onder begeledng van een leerkracht hebben de staan tmmeren n de funderng. Zo krjg je de leerlngen ook betrokken bj zo n project, want de hebben n wezen meegewerkt aan hun egen tmmerlokaal. Fatsoenljk gedrag Bouwvakkers staan bekend als jongens de veel lawaa maken, harde muzek en commentaar hebben op met name jonge vrouwen. De cultuur bj Bouwbedrjf Huurdeman s anders, legt Gerard Veenman ut. Het zt een beetje n de cultuur van het bedrjf dat je fatsoenljk met elkaar moet omgaan. We zch daar net n kan vnden vndt zjn plek net bj ons. Frans Tuthof kan dat alleen maar beamen. Wj wlden muzek op de bouw en de hebben we ook echt net gehoord. Ik vnd dat de mensen van Huurdeman de her projecten hebben gedaan zch heel beschaafd hebben gedragen. En als er eens wat was kon daarover worden gesproken. Dus k ben er heel tevreden over hen, over het werk wat ze hebben geleverd en de maner waarop ze dat hebben gedaan.. 16 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

10 Voor elk gebouw de juste oplossng Gebouwgebonden nstallates: multdscplnare projecten, geïntegreerde velghed, audovsuele oplossngen, onderhoud en beheer. Esenhowerweg 39 Postbus AB Veghel T +31 (0) Van der Lnden Projecten, Van der Lnden Safety & Securty, Van der Lnden Audo Vsueel, Van der Lnden Onderhoud & Beheer LINDENGRO_111400_advertente.ndd :00:14 De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) heeft n augustus organsatebreed een multfunctoneel chpkaartsysteem van ScreenCheck n gebruk genomen. De neuwe kaart verleent toegang op dverse nveaus en kan worden gebrukt als college-, medewerker-, meda-/bblotheekkaart Mrjam Kloosterman, AHK: Multfunctonele chpkaart geeft nzcht n kostprjs van egen denttet en betaalmddel. Projectleder Mrjam Kloosterman zet de kaart als een nvesterng voor de toekomst. Er zjn nu nog faculteten de net meedoen met de caterng en vendng, maar er komt een moment dat we ook dat centraal gaan aanbesteden. Dan s het makkeljk als je een centraal systeem hebt en s het een motvate om te komen tot eendudg prjsbeled. De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten bestaat ut zes faculteten, eder met een egen gebouw en een egen hstore. Snds een aantal jaren wordt geprobeerd voor de faculteten op facltar gebed een aantal zaken centraal te regelen. Doordat de hogeschool centraal gelede organsate s en de faculteten een sterke egen cultuur hebben, s dat een ngewkkeld proces. Mrjam Kloosterman: De ntroducte van een centraal systeem als de multfunctonele chpkaart s een democratsch proces. Je krjgt de ndvduele vertegenwoordgers van de faculteten om tafel en de moeten er n prncpe voor zorgen dat het systeem n hun facultet gebrukt en geaccepteerd gaat worden. Flexbel en multfunctoneel Marcel Laks van adves- en projectmanagementbureau 4C4U heeft het project en de Europese aanbestedng begeled. Naast het geven van technsche en organsatorsche advezen bestond zjn werk ook ut het coachen van zowel de hogeschool als leverancer ScreenCheck met de partners Magna Carta (betaalfunctonaltet) en Smac Quadcore (toegangscontrole). Je hebt te maken met partjen de elkaars taal net spreken en aan elkaar moeten wennen. Dat s best spannend. De AHK moest geholpen worden om de juste vragen te stellen en ScreenCheck kon zch houdng permtteren van vertel maar wat u wlt, dan maken wj het wel ; zj moesten als leverancer de AHK helpen de juste keuzes te maken. Dat dt utstekend gelukt s, bljkt ut het endresultaat: een uterst flexbel systeem waarmee elke facultet naar egen behoefte ut de voeten kan. Alle facltare systemen kunnen n prncpe va de kaart geregeld worden: toegangscontrole op buten- en bnnendeuren, lockers en betaalfunctonaltet voor caterng, vendngautomaten, prnten en kopëren. Om de kaart als collegekaart te kunnen gebruken, staat er een foto van de student op. Bovenden bevat de pas een magneetstrp en een barcode. We gebruken de neuwste Mfare Desfre EV1, uteraard een contactloze kaart, legt projectmanager Ed Toonen van ScreenCheck ut. De magneetstrp s voor het reserverngssysteem van het Conservatorum van Amsterdam en de barcode voor de medatheek; bede zjn al langer n gebruk zjnde systemen de de AHK voorlopg wl bljven gebruken. Katalysator voor de toekomst De chpkaart zal vooral de admnstrateve werkzaamheden verlchten. De gegevens n het kaartmanagementsysteem komen rechtstreeks ut de medewerkers- en studentenbronsystemen en de koppelngen naar de onderlggende toepassngen zjn volautomatsch. ScreenCheck heeft specaal voor de butenlandse studenten een tool ontwkkeld waarmee zj va e-mal hun foto s kunnen opsturen. Ed Toonen: Daar zt een stuk maatwerk n, net als n onze web-nterface. Het grote voordeel s dat op maar één plaats gegevens van de kaarthouder ngevoerd hoeven te worden. Zodra dat s gebeurd, zorgen wj overal voor: prnten, coderen, onderlggende systemen nformeren. Als de kaart wordt utgerekt aan de kaarthouder kan hj meteen gebrukmaken van alle faclteten. De AHK maakt nog net ten volle gebruk van alle mogeljkheden van de chpkaart. Dat s V.l.n.r. Marcel Laks, Ed Toonen en Mrjam Kloosterman vooral een gevolg van de decentrale organsate van de hogeschool. Mrjam Kloosterman: De nvoerng van een chpkaart ljkt voor een butenstaander een redeljk eenvoudg ct-nvoerngstraject, maar het komt er altjd op neer dat er vragen worden gesteld de te maken hebben met beled. Dat ledt tot nteressante dscusses over wat functoneel gewenst s. Kloosterman heeft er voorlopg vrede mee dat net alle faculteten maxmaal gebrukmaken van de mogeljkheden; zj zet de chpkaart vooral als een katalysator n de ontwkkelng van de facltare organsate van de hogeschool. Egen denttet kost geld Ook Marcel Laks merkt dat de faculteten sterk vast wllen houden aan de egen hstore en denttet, ook al strookt dat net altjd met effecteve en effcënte bedrjfsvoerng. Dat bljkt bjvoorbeeld ut het fet dat er 28 verschllende kaartlayouts zjn gemaakt, ver kaartsoorten per facultet en nog een overkoepelende layout. Daar s heel lang over gesproken, maar het was net haalbaar om dat te unformeren. En dat brengt kosten met zch mee, want met 28 soorten kaarten neemt de beheerslast toe. Maar het belang van de egen denttet en herkenbaarhed van een facultet weegt n dt geval op tegen de meerwaarde van centrale afspraken. De meerwaarde van het systeem zal zch n de toekomst snel ontwkkelen. De nvoerng van het neuwe systeem heeft tekortkomngen van bestaande processen blootgelegd en katalyseert neuwe vaak eenvoudger admnstrateve processen. De zullen de effectvtet van het systeem en daarmee de acceptate verder doen toenemen, zeker als de multfunctonaltet verder wordt utgebouwd. Marcel Laks: Door de dscusses rond de chpkaart zjn de faculteten zch meer bewust van de kosten van decentraltet op facltar en admnstratef gebed. Net dat het beled daar nu al op s aangepast, maar de rchtng de men op wl s dudeljker geworden. En dat s msschen wel een belangrjker opbrengst van het project dan puur de nvoerng van de chpkaart.. SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

11 Het s wennen voor veel opdrachtgevers om na de marktdraa een project n de markt te zetten. Waar de afgelopen jaren werd gerekend met een meevaller, wordt nu regelmatg met knkkende kneën de dag van de aanbestedng tegemoet gezen. De vraag voor veel opdrachtgevers s: Overkomt ons hetzelfde als vele anderen?. Volgens Brnk Groep s dt net nodg. Ir. E.C.W. (Erwn) Verkoojen Aanbesteden zonder rsco n de hudge markt Volgens Brnk Groep heeft de aanbesteder voldoende nstrumenten tot zjn beschkkng om tot een beheersbare prjsvormng te komen. Ondanks het fet dat n de hudge aanbedersmarkt moeljk vooraf te voorspellen s hoeveel partjen geïnteresseerd zjn en dat het ook net eenvoudg s te bepalen wat de nvloed op de prjs s van een goed gevulde orderportefeulle. Brnk Groep onderschedt dre soorten nstrumenten: marktanalyse en marktcontact; budgetsturende varanten; sturen op deelnamekosten. Marktanalyse en marktcontact Onder marktanalyse en marktcontact verstaan we het vooraf pelen n de markt of er voldoende nteresse en capactet s voor een bepaalde bouwopgave n een specfeke perode. Als dt net het geval s, nventarseren wj, n overleg met onze opdrachtgever, de mogeljkhed een alternateve bouwperode n te brengen. Deze alternateve bouwperode moet zowel op kosten als (negateve) opbrengsten worden geëvalueerd. Met marktanalyse doelen wj ook op de analyse van de verwachte bandbreedte van het aanbestedngsresultaat. Wj maken deze op bass van de normateve drectebegrotng en baseren wj op de specfeke kenmerken van het project. Herbj nemen wj ondermeer de beschkbaarhed van de voor het project specfek benodgde capactet en materalen mee en schatten daarbj de effecten n op de prjsstellng. Ook gedurende de aanbestedngsprocedure houden wj contact met de markt om net voor verrassngen te komen staan op de dag van de aanbestedng. Budgetsturende varanten In de hudge markt s het wenseljk rekenng te houden met de net n te kaderen bandbreedte de bj de aanbestedng wordt verwacht. Daarom zjn wj er voorstander van vóór de aanbestedng met het ontwerpteam en de kostenadvseur het ontwerp door te lchten. Zo kunnen wj met een aantal varanten komen de tot een kostenbesparng leden. Deze varanten worden aan de opdrachtgever voorgelegd en ngebracht n de aanbestedngsprocedure. Door de nschrjvers te verzoeken ook op deze varanten n te schrjven, kan na de aanbestedng worden bepaald of het bestek wordt gegund of dat, om budgettare redenen, op een of meer varanten moet worden gegund. Dt ledt tot de maxmaal haalbare kwaltet bnnen het beschkbare budget zonder tjdverles. Sturen op deelnamekosten Sturen op deelnamekosten s een zeer krachtg nstrument om voldoende deelname aan de procedure te bewerkstellgen. Brnk Groep gaat er altjd vanut, dat het voor alle partjen het beste s de nschrjvng voor marktpartjen laagdrempelg te houden. Behalve dudeljke stukken de zo mn mogeljk tjdens de aanbestedng wjzgen, hanteren wj ook met regelmaat de collecteve hoeveelhedenstaat. Dt laatste mddel beoogt de belastng op de calculateafdelng van de nschrjvers te beperken door getrapt de verantwoordeljkhed voor de nschrjvng te verleggen van opdrachtgever naar marktpartj. Daardoor hoeft slechts 1 marktpartj depgaand te calculeren, terwjl de marktwerkng wel maxmaal wordt benut. MULTIFUNCTIONELE ACCOMMODATIE Gemeente Reeuwjk ontwkkelt een multfunctonele accommodate met dre scholen, een knderdagverbljf en een projectontwkkelaar, de zorgdraagt voor 26 koopappartementen. De partcpanten hebben elk hun egen belangen en het belang een neuw en gezamenljk onderwjsgebouw te realseren. Brnk Groep ondersteunt het samenwerkngsproces als onafhankeljk voorztter van de projectgroepen en als ntator van de kostprjsverdelng, egendomsverhoudng en gebruksafspraken. Brnk Groep verzorgt het procesmanagement, stuurt het ontwerpteam aan, beredt beslutvormng voor en begeledde de Europese aanbestedng. HOGESCHOOL INHOLLAND Hogeschool INHolland staat voor ambte en toekomstgercht onderwjs. Daarbj hoort professonele, flexbele husvestng. Hervoor s n Delft een bjzonder neuw gebouw verrezen. Brnk Groep verzorgde het ntegraal projectmanagement, nclusef de Europese aanbestedng van dt project. Opvallend ontwerp Brnk Groep ledde de ontwerpfase n goede banen en heeft het standaardprogramma van esen utgebred tot een locatespecfek esenprogramma. Dt vormde het utgangspunt voor het toonaangevende archtectenbureau Retveld Archtects LLB ut New York, dat een bjzonder gebouw ontwerp met een opvallende glazen gevel. Bnnenn trekt een puntvormg audtorum de aandacht. Innovatef s ook de energevoorzenng: de school maakt gebruk van de restwarmte van omlggende ndustreterrenen. Steeds n beeld Het ntegrale bouwmanagement omvatte ook de begeledng van de Europese aanbestedngsprocedure, drectevoerng en toezcht bj de bouw. We maakten tjdens het proces gebruk van projectwebste IBIS4Projects, waarop betrokken partjen gegevens konden utwsselen. Beheersbare aanbestedngsprocedure De toelchtng op de genoemde nstrumenten s slechts een deel van de mogeljkheden de er zjn om een aanbestedngsprocedure beheersbaar te houden. Mocht een procedure ondanks de juste toepassng van de genoemde nstrumenten toch tot een budgetoverschrjdng leden, dan s dat bljkbaar de prjs de n de hudge markt voor een project moet worden betaald. Vaak wordt beweerd dat een bouwteamconstructe alle rsco s op een budgetoverschrjdng utslut. Wj zjn voorstander van het toepassen van bouwteams n bepaalde stuates, maar absoluut net met het argument een budgetoverschrjdng ut te sluten. De marktprjs s n een bouwteam net anders dan n een aanbestedng. Men zou zelfs kunnen beweren dat de marktwerkng n een bouwteamconstructe per defnte mnder s, waardoor het rsco op overschrjdng toeneemt. Wel kan n bepaalde gevallen n een bouwteamconstructe flexbel op de kwaltet en capactet worden gestuurd. En dat zjn nu just de ngredënten de wj met de genoemde tools ook aanspreken. Voor utgebrede nformate kunt u terecht op De auteur Ir. E.C.W. (Erwn) Verkoojen s senor projectmanager Bouwmanagement & Husvestngadves bj Brnk Groep. E-mal: e.verkoojen@brnkgroep.nl Telefoon: Informate over Brnk Groep en de utgebrede bedrjfspresentate s te lezen op va Leverancers Husvestng Adves en Ondersteunng Beleef leeromgevngen en toekomstbestendge onderwjshusvestng tjdens Geen Congres! De maner waarop leerlngen leren verandert contnu. Net als de mddelen waarmee ze werken. En dat geldt ook voor hun leeromgevng. U vraagt zch af: Hoe kjken leerlngen aan tegen de hudge leeromgevng? Is onze husvestng wel toekomstbestendg? Wat wllen we bereken met onze husvestng? U krjgt antwoord op deze vragen tjdens Geen Congres! Geen Congres! s anders dan anders. Tjdens een nteracteve mddag gaat u zelf aan de slag om een antwoord te vnden op al deze vragen. Wj verrassen u met een prkkelend programma en zorgen voor een createve omgevng, een rjk palet aan ervarngen en de adequate mddelen. Dus net op een tradtonele maner, passef lusterend naar deskundgen op een congres. Samen met andere collega s ut het onderwjs bent u een mddag actef aan het leren. U beleeft andere werkvormen en ervaart hoe stmulerend verschllende rumteljke omgevngen kunnen werken. En u werkt aan de create van uw egen stmulerende leeromgevng. Vanut uw vse op wat u met de leeractvteten n de omgevng wlt bereken. Tjdens Geen Congres! nspreren wj u om op een andere wjze te kjken naar het effect van een leeromgevng op uw onderwjsvse en andersom. Wanneer 21 januar 2010 Waar FftyTwoDegrees n Njmegen Tjd uur uur Voor we Bestuurders en beslssers ut VO en MBO de te maken hebben met onderwjs husvestngsvraagstukken. Zoals schooldrecte, -management, -bestuur en teamleders. Kosten 125,- p.p. Aanmelden Va Geen Congres! wordt georganseerd door het Platform Onderwjshusvestng (opgercht n 2009). Het platform s een ntatef van ten gerenommeerde advesbureaus op het gebed van onderwjs en onderwjshusvestng. De belangenorgansate rcht zch op deskundghedsbevorderng van opdrachtgevers n het onderwjs en Met Geen Congres! komen wj voor het eerst naar u toe. Offcële start van de bjeenkomsten voor scholen van ECO op 14 en 15 januar Ms het net! In het gebouw van de Hogeschool van Arnhem en Njmegen, locate Rutenberglaan 31 te Arnhem, houdt de Stchtng Expertse Centrum Onderwjs (kortweg ECO) een tweetal bjeenkomsten. Op 14 januar 2010 vndt, na de offcële aftrap door het bestuur van de stchtng ECO, het eerste semnar plaats met als ttel de brede school. De bjeenkomst rcht zch vooral op het PO en VO veld en besteedt aandacht aan onderwerpen, zoals fnancële plannng, bekostgngsvraagstukken, neuwbouw op een wat andere maner, wetgevng, fscale aspecten, admnstrate, cash beheer etc. Op 15 januar 2010 vndt, na aftrap door het bestuur van de stchtng ECO, het tweede semnar plaats met de ttel ontwkkelen van gebouwen (complexen). Deze bjeenkomst rcht zch meer op het MBO en HBO veld, vooral op onderwerpen als: vastgoedontwkkelngen, fnancerng, vennootschapsbelastng, omzetbelastng, en dergeljke. Bede bjeenkomsten worden verzorgd door mensen ut het onderwjs, banken, accountants, fscalsten en andere advseurs. Deelname s grats voor aangesloten leden en kost voor net leden 200. Ld worden s eenvoudg. Bel hervoor naar het secretaraat bj de Hogeschool van Arnhem en Njmegen en vraag naar Sandra Balvert. Haar telefoonnummer s of stuur een mal naar nfo@expertsecentrumonderwjs.nl. 20 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

12 Krmp van de bevolkng heeft effecten op uw organsate. Weet u al wat deze effecten zjn? En tot welke veranderngen deze leden n de husvestngsbehoefte van onderwjs? Heeft u deeën hoe te voorzen n deze veranderende behoefte? Veel gemeenten swtchen van een onderwjshusvestngsstratege gercht op groe, naar een stratege gercht op krmp. Om uw organsate snel nzcht te geven n de gevolgen van krmp heeft Van Aarle De Laat de Verrekjker ontwkkeld; een effectef nstrument om demografsche veranderngen te vertalen naar een realstsch toekomstperspectef. Een ntegrale en strategsche aanpak helpt u uw doelen te bereken. Als specalst n maatschappeljk vastgoed begeleden we u bj het ontwkkelen van een ntegrale vse, waar maatschappeljke partners onderdeel van zjn. Samen met u bepalen we de verschuvngen en de kansrjke nvesterngen vanut de neuwe nzchten. Speel n op krmp en zet een eerste stap n de goede rchtng. Gebruk de VADL Verrekjker! Vraag vrjbljvend nformate aan bj Mendy Alewjn op of per e-mal VADLVerrekjker@vanaarledelaat.nl. Duurzaamhed wordt voor de komende jaren als zeer belangrjk ervaren. Momenteel staan de hogescholen vooral voor de utdagng om rumten effcënter en effectever te gebruken en een professonalserngslag te maken n de facltare organsate. Dat bljkt ut de Trendrapportage facltare kengetallen en trends v.l.n.r.: Remko Oosterwjk (Capgemn), Paul Stevens (Fontys Hogescholen), Sheryl Lmburg (Capgemn), Hans Wchers Schreur (Saxon) en Doekle Terpstra (voorztter HBO-raad) Trendrapportage HBO: Facltare denstverlenng ontwkkelt zch tot een grote kwaltet Krmp bedt perspectef. Bepaal uw voorutzcht! n control Centraal beheer met één multfunctonele kaart Denk samen, kjk verder, berek meer adv 190x130mm.ndd :42:40 Toegangscontrole Kopëren en prnten Betaalsysteem Aanwezghed regstrate Kaart management Rapportage alles onder controle + voor het HBO onderwjs, de dt jaar voor de vjfde keer s utgevoerd door het cluster Faclty Management van Capgemn Consultng. door Sheryl Lmburg Vergeljken, leren en verbeteren zjn de utgangspunten van dt jaarljkse onderzoek naar kosten, kwaltet en trends, dat s utgevoerd n samenwerkng met de HBO-raad. Het onderzoek, opgebouwd conform de NEN 2748 en de NTA 8101 (een afgelede van de NEN 2748 en toegesptst op het onderwjs), maakt de facltare kosten nzchteljk en geeft de deelnemers de mogeljkhed om hun kosten te benchmarken en op bass hervan sturng te geven aan de egen organsate. Moedg en moeljk geeft Doekle Terpstra aan als een toelchtng op het onderzoek wordt gegeven. Een nteressante maner van kjken: aan de voorkant wordt gestreden om de student en aan de achterkant kjken we bj elkaar n de keuken en proberen we van elkaar te leren door zo transparant mogeljk te zjn, vervolgt hj. Benchmarkng wordt steeds belangrjker vertelt de heer Terpstra. Fantastsch dat al 80% van de hogescholen deelneemt!. Hj vndt ook dat de klenere hogescholen het belang ervan moeten onderkennen en roept hen dus ook op om volgend jaar deel te nemen. Utgangspunt voor dscusse Gemddeld wordt per student bjna 1400 euro aan facltare ondersteunng utgegeven. Per student s ongeveer 6,5 verkante meter bruto vloeroppervlak beschkbaar. Ut het onderzoek bljkt dat vjften procent van de totale concernkosten toegerekend wordt aan facltare kosten. Van deze facltare kosten gaat het grootste gedeelte op aan husvestng, nameljk 52 procent. Verder komt naar voren dat de deelnemers ut 2009 samen verantwoordeljk zjn voor bjna twee mljoen bruto verkante meter vloeroppervlak, rum studenten en bjna werkplekken. De resultaten ut het onderzoek worden gebrukt als utgangspunt voor dscusse. Zowel met vakgenoten als met lednggevenden en de colleges van bestuur. Tjdens de rondetafelbjeenkomsten, de gedurende het traject worden georganseerd, s utwsselng van nformate met vakcollega s mogeljk. Het verhaal achter de cjfers s erg verhelderend en geeft nzcht n de wjze waarop de verschllende HBO nstellngen omgaan met facltare vraagstukken. Het net drect vertalen n bestuurljke concluses, maar met een verhaal naar het College van Bestuur waarbj de Trendrapportage als onderlegger dent, s voorwaarde stelt Doekle Terpstra. Organseren en flexblseren s de toekomst Een n het oog sprngende facltare utdagng s het zo effcënt en effectef mogeljk nrchten van de verkante meters. De moeljkhedsgraad lgt m net zozeer n het bepalen van de rumtebehoefte en de feteljke nrchtng ervan, maar n de overtugng van de nut en noodzaak rchtng het College van Bestuur, de drectes en de gebrukers. Facltar verantwoordeljken geven aan dat de bezettngsgraad van rumten n zowel de kantoor- als de leeromgevng laag s. Dt gegeven, gekoppeld aan het fet dat de hudge n gebruk zjnde verkante meter vloeroppervlak n de meeste gevallen aan de rume kant s, betekent dat waarschjnljk ook de organsates van de deelnemers aan de Trendrapportage met mnder verkante meter vloeroppervlak kunnen werken en zo de kosten en CO 2 footprnt dusdang kunnen beperken en de groe wellcht kunnen opvangen met de hudge mddelen. Flexbltet vanut alle geledngen s herbj wel een vereste. Het s een lluse om te veronderstellen dat de vergoedng per student n de komende jaren zal stjgen vertelt Doekle Terpstra. Alternateve bronnen zjn dus noodzakeljk. De faclty manager moet net gek opkjken als ook hem de vraag wordt gesteld welke alternateve bronnen aangeboord kunnen worden. Enerzjds kan gedacht worden aan het vergroten van de opbrengsten, bjvoorbeeld door commercalserng, het aanbeden van meer en/of extra densten of het vragen van (hogere) vergoedngen bj de gebruker. Het snjden n de kosten s anderzjds een mogeljkhed. Denk herbj aan de mogeljke besparngen door bjvoorbeeld slmmer n te rchten, het snjden n de denstverlenng, de samenwerkng zoeken met het bedrjfsleven of het aanbeden van de denstverlenng va een andere vorm (meer dgtaal). Kortom, organseren en flexblseren s de toekomst. Er zt nameljk geld n facltare processen. Grote en klene kwaltet In het hoger onderwjs maakt men ondersched tussen de grote en de klene kwaltet. De grote kwaltet gaat over nhoudeljke zaken (topnsttuten, toponderzoekers, topdocenten); de klene gaat over de denstverlenng aan studenten (roosters, communcate, nformate, husvestng, servces). De grote kwaltet wordt vaak gezen als belangrjkste graadmeter voor de kwaltet van een nstellng, de klene kwaltet vndt men nauweljks nteressant en laat vaak te wensen over. Doekle Terpstra stelt daarentegen dat de klene kwaltet van fundamenteel belang s voor de reputate van het hoger onderwjs. Inden deze op orde s, s de grote kwaltet dt ook. Er s dus nog een wereld te wnnen waar het gaat om de klene en de grote kwaltet.. Sheryl Lmburg s werkzaam bj Capgemn. Zj s senor consultant op het gebed van Faclty Management en de projectleder van de Trendrapportage n het HBO werkveld. Tevens s zj verantwoordeljk voor de jaarljkse facltare benchmark onder de MBO nstellngen. e-mal: sheryl.lmburg@capgemn.com Tel: Fax: Emal: nfo@nepro.com - Webste: SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

13 Implementate HACCP Door ons bljft de hele klas ztten dt jaar voor Onderwjsnstellngen Door de rchtljnen n dt handboek op de juste wjze op te volgen en ut te voeren, voldoet de gebruker aan de esen en crtera van de wetgevng. Inhoud Handboek HACCP voor onderwjsnstellngen Praktjkhandledng met werknstructes nzake de nkoop, ontvangst, opslag, hygëne voedselberedng, persoonljke hygëne, rengng en desnfecte, afvalverwerkng, verfcate. En checklsten en formuleren, waarn wordt gewerkt volgens de HACCPsystematek gercht op schoolkantnes (General Food Law 2006). Om goed en hygënsch n de rumten te kunnen werken zjn de wetteljke nrchtngsesen n de laatste update toegevoegd. Prjs: 105 euro per exemplaar, exclusef BTW. Om u te ondersteunen bj de mplementate van HACCP bnnen uw onderwjsnstellng, beden wj ook nog andere nstrumenten (cursus, quck scan, etc.) de u kunnen helpen bj dt proces. Meer nformate Voor het bestellen of meer nformate over het Handboek HACCP kunt u kjken op onder de button HACCP. Tjdens een les s het rustg bljven ztten essenteel voor de concentrate. Geen probleem met de Sedamo stoel. Een perfect voorbeeld van functoneel desgn. Makkeljk draagbaar door de uneke handgreep, smpel stapelbaar, kleurrjk en een deale zt- en schrjfhoudng. En de prjs? Dat zt wel goed. Meer deale producten voor n het onderwjs vndt u op Eurofysca Schoolnrchters B.V. Stadonlaan JT Rosmalen Postbus DK s-hertogenbosch tel.: +31(0) fax: +31(0) Adv. Sedamo 90x133 mm.ndd 1 P ostbus AA S teenderen T el.: +31 (0) F ax : +31 (0) E- ma : schoolfacltes. nl :33:16 CSU. Daar bljf je bj. T F cleanng@csu.nl CSU s door Great Place to Work opneuw verkozen tot een van de Beste werkgevers van Nederland. Na de toppostes n 2004 tot en met 2008 maakt de bekronng n 2009 ons dudeljk dat we de goede weg volgen om ons mensenbeled te vertalen n voordelen voor onze klanten. Werknemerstevredenhed zorgt bj CSU nameljk voor een goed product, contnuïtet en hogere klant tevredenhed. Persoonljke aandacht vertalen we zo naar klantvoordeel. CSU Cleanng Servces s uw professonele partner voor reguler schoonmaakwerk en specalstsche rengng. We zjn een landeljk opererende organsate met meer dan 30 regovestgngen. Daardoor zjn we altjd dchtbj en flexbel nzetbaar. We beden u complete schoonmaakzorg. Maatwerk tegen een scherpe prjs. CSU s partner van MVO Nederland. cleanng servces Op ROC Flevoland gebruken alle studenten en medewerkers snds november een betaalkaart bj het prnten en kopëren. Het ROC heeft een betaalsysteem van Magna Carta geïmplementeerd. De studenten betalen drect met de studentenkaart, de kosten van Jan Brouwers, ROC Flevoland: Wj hebben het volste vertrouwen n Magna Carta de medewerkers worden door mddel van de medewerkerkaart automatsch op de juste kostenplaats geboekt. Het systeem s een logsche stap n het streven van ROC Flevoland naar een cashless onderwjsomgevng. ROC Flevoland s n 1990 opgercht en komt voort ut een fuse tussen MBO Almere en Het Roer. In de loop der jaren s de school utgegroed tot een grote onderwjsnstellng met studenten, verdeeld over n totaal zes locates n Almere, Lelystad en Dronten. Samen met twee collega s s de heer Jan Brouwers snds 1999 verantwoordeljk voor de centrale nkoop van Faclty Management & Hosptalty (FM&H). Samenwerkng met ROC Amsterdam Door een bestuurljk samenwerkngsverband met ROC van Amsterdam s een neuwe fase aangebroken n de ontwkkelng van ROC Flevoland. Bede afdelngen Inkoop gaan ntensef samenwerken. Het streven s om utendeljk één grote centrale afdelng Inkoop te formeren. Een aantal zaken zullen op centraal nveau geregeld worden en een aantal zaken op lokaal nveau. Jan Brouwers: Het s belangrjk om de ljnen met de nterne organsate kort te houden. Centraal stond de vraag: wat voor kaartsystemen zjn beschkbaar, wat zjn de functonalteten en wat slut aan op onze esen en wensen? Vervolgens s n 2008 bnnen het ROC het project Betalen bj Kopëren/Prnten opgestart. ROC Flevoland had just een Europese aanbestedng achter de rug voor een leverancer van Kopëren en Prnten (Xerox). Tot dat moment konden studenten kosteloos kopetjes en prntjes maken, wat een enorme kostenpost was. Utendeljk s de keuze gevallen op het systeem van Magna Carta. Magna Carta kende onze organsate goed en wst snel en adequaat n te spelen op onze esen en wensen. Er s toen gekozen voor een gesloten betaalsysteem, waarbnnen men de pas kan opwaarderen en waarbj de pas gebrukt kan worden als betaalmddel. Waarom Magna Carta? Vanwege de goede en al langdurge relate tussen ROC en Magna Carta was het relatef makkeljk om tot elkaar te komen. We kenden elkaar en wsten wat we aan elkaar hadden. We hadden vertrouwen n Magna Carta, aldus Jan Brouwers. Langzaam maar zeker heeft het project vorm gekregen, waardoor we nu n de laatste fase van mplementate ztten. Begn november 2009 s de start gemaakt met betaald kopëren en prnten. ROC Flevoland en Magna Carta ROC Flevoland beschkt al gerume tjd over een studentenpas, maar de werd vooral gebrukt voor dentfcate. Vanut de wens om de studentenpas voor meer doelenden te gebruken werd veel overleg gevoerd. Wat s een goede smartcard? Wat zjn de mogeljkheden van een betaalkaartsysteem? Welke functonalteten zjn gewenst? Behalve dat het voorstel prjstechnsch zeer nteressant was bood het betaalkaartsysteem van Magna Carta voordelen de andere systemen net hadden, zoals de relatef gemakkeljke ntegrate met andere ICT systemen. Dat geeft dan ook snel de doorslag om de keuze te maken: de mensen, de mddelen, de organsate, de prjs -kwaltet verhoudng, maar ook het we al hadden bewerkstellgd. Je hoeft dan net de hele structuur te wjzgen, je hoeft het systeem alleen maar ut te breden. Na een kort vooronderzoek s op een bepaald moment de keuze gemaakt om een functoneel programma van esen te formuleren, geeft Jan Brouwers aan. Ter orëntate werden gesprekken gevoerd met dverse leverancers, waaronder Magna Carta. Er werd ook nformate ngewonnen bj andere ROC s. Gesloten kaart Iedereen bnnen het ROC heeft een smartkaart. De studenten betalen voor prnten en kopëren vanaf het tegoed op de kaart. Medewerkers kunnen grats, va een budget, kopëren en prnten met de kaart. Deze kosten worden drect geboekt op de juste kostenplaats. Er s bewust gekozen voor een gesloten betaalkaartsysteem, omdat men enerzjds al gebruk maakte van een smartcard (Mfare) en anderzjds vanwege de mogeljkhed tot prjsdfferentate en het toekennen van rechten en subsdes aan dverse gebrukersgroepen. De gesloten omgevng bood dus meerwaarde ten opzchte van een betaalomgevng waar alleen met een bancare Chpknp kan worden afgerekend. Op termjn zal wellcht ook de Chpknp geaccepteerd worden. Daar s technsch nu al rekenng mee gehouden. Opwaarderen van de kaart Het opwaarderen van de kaart kan va verschllende MultBank opwaardeerstatons. Op de hoofdvestgngen heeft men gekozen voor opwaardeerstatons voor bankbljetten, vanwege het extra werk, de kosten en problemen bj het afstorten van munten. Op de klenere locates beschkt men wel over opwaardeerstatons voor munten, rekenng houdend met de studentenpopulate op deze locates. Bnnenkort kunnen de kaarten ook va Deal worden opgewaardeerd. Dt s een neuwe applcate van Magna Carta. Jan Brouwers geeft aan dat als betalen va Deal breed geaccepteerd s, men zal overwegen om opwaarderen ook op deze wjze te mplementeren. Toekomst cashless omgevng Natuurljk zjn er na het realseren van dt project weer neuwe utdagngen. In het streven naar een cashless omgevng zal bj de kassa n de schoolkantne steeds meer met de studentenkaart betaald kunnen worden. Ook worden meer verkoopautomaten voorzen van kaartlezers. ROC Flevoland wl graag de laagdrempelghed van het systeem voor de studenten vasthouden. In de (nabje) toekomst wl men graag met alle betrokken partjen bespreken op welke wjze het systeem verder ut te breden s.. Informate over Magna Carta en de utgebrede bedrjfspresentate s te lezen op va Leverancers Safety & Securty Chpkaart en Kaartsystemen SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

14 Slecht mago Overhead s het geheel van functes (taken) dat zch net bezghoudt met het prmare proces. Her vloet de soms negateve benaderng van het begrp overhead ut voort, waarbj gemakshalve vergeten wordt dat de overhead zch rcht op de sturng en ondersteunng van de medewerkers n het prmar proces. Soms met taken de voor edereen zchtbaar en logsch zjn (het rengen van de toletten of het utbetalen van de salarssen), soms met taken de voor de medewerkers n het prmar proces veel mnder concreet zjn, maar bj verwaarlozng utendeljk het prmar proces ernstg zullen schaden (de bekostgng de stopt omdat het jaarverslag nog steeds net s ngedend s of de rechtszaak de verloren wordt omdat het personeelsbeled volstrekt net op orde was). Daarom s de medewerker n het prmar proces utendeljk op alle terrenen de klant van de overhead. Rsco s Infnte Fnanceel heeft voor dverse onderwjsorgansates n het prmar en voortgezet Grafek 1. Gemddelde en spredng van overheadformate n dverse sectoren. In tjden van bezungngen kun je er op wachten: mensen de verkondgen dat de overhead met gemak ngekrompen kan worden. Over overhead bestaan veel vooroordelen en msverstanden. Het s heel bjzonder dat een belangrjk bedrjfsonderdeel, ongeveer 25% van de beroepsbevolkng werkt n een overheadfuncte, zo n negatef mago heeft. Vaak ten onrechte. Rck de Wt, Infnte Fnanceel: De ene overhead s de andere net onderwjs de bovenschoolse organsate doorgelcht of geadvseerd over de nrchtng er van. Opvallend s dat de aard en de omvang van de overhead vaak veel meer door gewennng s bepaald (hstore en cultuur), dan door een heldere nventarsate van taken en wensen vanut de organsate. Zo kent het voortgezet onderwjs hstorsch gezen een stukje bekostgng voor bepaalde overhead taken. Zowel n een veel te hoge als n een veel te lage overhead schulen grote rsco s. Een te klene overhead heeft als voornaamste rsco s dat er alleen maar brandjes geblust worden, er brokken gemaakt worden omdat essentële zaken bljven lggen (bjvoorbeeld het overschrjden van fatale termjnen) of mensen overbelast raken. Een te grote overhead ledt tot bureaucrate, bemoezucht en een onnodge beledshonger. Bede zjn zeer nadelg voor de totale kwaltet van de organsate. Uneke database Berenschot Managementadvesbureau Berenschot doet snds 2001 onderzoek naar de omvang van de overhead. In meer dan organsates, verspred over allerle sectoren, bracht men de overhead n kaart. In de defnte van Berenschot s overhead de optelsom van staf én management; centraal en decentraal. Er bljken zeer grote verschllen te bestaan, tussen maar met name óók bnnen sectoren. De ene sector kent een gemddelde overhead van ongeveer ten procent, andere sectoren komen n de buurt van de vjftg procent. Bnnen sectoren zjn de verschllen soms nog groter, ze grafek 1. Onderwjs Bnnen het onderwjs s de overhead het grootst n het wetenschappeljk onderwjs (rum 25%) en het gerngst n het prmar onderwjs (ongeveer 15%), waarbj bnnen de sector het specaal bassonderwjs nog weer procentpunten lager scoort, ze grafek 2. In alle sectoren maakt Berenschot ondersched n genereke overhead (voorkomend n alle sectoren) en sectorspecfeke overhead (kenmerkend voor deze sector). Genereke overhead s bjvoorbeeld bestuur, management, P&O, Fnancën en Control, Marketng en PR en jurdsche zaken. Veel onderwjsorgansates hebben net op al deze terrenen medewerkers n denst. Sommge overheadtaken zjn structureel utbesteed, op andere onderdelen wordt ncdenteel know how ngehuurd. Sectorspecfeke overhead n het onderwjs s bjvoorbeeld leerlngenadmnstrate, nterne en roosterplannng. Al deze aspecten moeten bj het benchmarken van de overhead betrokken worden. Dat bljkt n de praktjk een moeljke exercte te zjn, te meer daar overheadtaken soms door medewerkers de behoren tot de prmare formate behoren worden utgevoerd (bjvoorbeeld ct-beheer of roostertaken) of prmare taken worden utgevoerd door managers of stafmedewerkers (bjvoorbeeld de conrector de 15 lessen per week geeft). Verhoudng Alleen maar benchmarken op omvang en kosten levert een beperkt beeld op. Utendeljk gaat het om de verhoudng tussen de omvang, de kostprjs en de geleverde prestates. Deze maner van kjken naar overhead staat centraal n het boekje De overhead n het juste perspectef. De utgave bedt een concrete aanpak voor het vaststellen van de gewenste overhead. Meer s net beter De onderzoeksresultaten van Berenschot en de praktjkervarngen van Infnte Fnanceel leden tot een aantal opmerkeljke concluses: Meer overhead ledt zeker net altjd tot meer kwaltet. Meer overhead ledt zeker net altjd tot meer producte n het prmare proces. Schaalvergrotng ledt zeker net altjd tot een lagere overhead. Ut onderzoeken bljkt dat er verband bestaat tussen de omvang van de overhead en de geleverde kwaltet, dat medewerkers n het prmare proces net meer gaan presteren als ze van bepaalde werkzaamheden of taken ontlast worden, en dat er vanaf ongeveer 300 arbedsplaatsen nauweljks meer schaalvoordelen zjn te bereken. Alleen op admnstratef terren s er dan nog wnst te behalen, ze grafek 3. Vraaggestuurd Het aantal vragen dat Infnte Fnanceel ontvangt over het onderwerp overhead neemt toe, msschen mede doordat de overhed voor het prmar onderwjs nu een bezungng op het budget Bestuur en Management heeft aangekondgd. Merkwaardgerwjs beschouwen veel organsates dt budget geïsoleerd. Logscher en beter s het te zen als een onderdeel van de totale lumpsum. De aangekondgde bezungng komt dan feteljk gewoon neer op een kortng van één procent op het totaal beschkbare budget per prmar onderwjs organsate. Of de bezungng van één procent geheel of gedeelteljk bnnen de overhead gevonden moet worden, hangt af van de antwoorden op een aantal vragen. Het s erg belangrjk de klanten van de overhead te betrekken bj de beantwoordng. Zo ontstaat een vraaggestuurde nrchtng van de overhead. Als men de overheadmedewerkers alleen de keuzes laat maken, s de kans groot dat er een aanbodgestuurde nvullng van de overhead ontstaat. Waarbj overhead medewerkers mogeljk vooral gaan doen waar zj goed n zjn of wat zj leuk vnden en vanut hun professonaltet de lat op maxmale hoogte leggen. Ambtenveau Het beantwoorden van prncpële vragen over de aard en de omvang van de overhead, ledt tot een ratonele benaderng van de overhead. En dat s de juste benaderng. Het gaat daarbj bjvoorbeeld over de besturngsflosofe van de organsate (en de bjbehorende planvormngsen rapportagelast), de nrchtng van de orga- Grafek 3. Totale formate VO-nstellngen versus aandeel overheadformate Grafek 2. Verhoudng overheadtaken van Prmar Onderwjs nsate (heldere taakafbakenngen, bjvoorbeeld tussen ljn en staf en centraal en decentraal), het aantal nterne klanten en het gewenste denstverlenngsnveau (als P&O geacht wordt bj elk sollctategesprek aanwezg te zjn en of elke neuwe medewerker persoonljk weg wjs te maken, heeft dt vanzelfsprekend fnancële consequentes). En natuurljk s ook de totale hoeveelhed beschkbare mddelen van belang. De beïnvloeden hoe dan ook het ambtenveau. De relatef hoge overhead bj accountants, verzekerngsmaatschappjen en n de jurdsche denstverlenng kan onder meer herdoor verklaard worden. Norm Per sector kan een ndcate gegeven worden voor de omvang van de overhead. Net meer dan dat, want een gemddelde s norm. De feteljke omvang wordt bnnen de organsate zelf bepaald en s afhankeljk van organsatespecfeke aspecten en ambtes. Het gaat her om de ambtes van de organsate, net de van de ndvduele overheadmedewerkers. Zo komt een norm tot stand, de perodek herjkt kan worden. De afwegng welke overheadtaken n egen beheer moeten worden utgevoerd en welke beter utbesteed kunnen worden of n samenwerkng met anderen utgevoerd kunnen worden, s onderdeel van deze perodeke herjkng. De norm doet utspraken over omvang en te leveren kwaltet en s het vertrekpunt voor het beoordelen van het functoneren en presteren van de overhead. Het beoordelen van de overhead s bjvoorbeeld n onderwjsorgansates nog een ngewkkeld punt. Hoe kun je prestates beoordelen op een werkterren dat volstrekt het jouwe net s. In de eerste plaats kunnen extern opgestelde professonele kwaltetsesen een beoordelngskader vormen. In de tweede plaats kan de tevredenhed van nterne afnemers gemeten worden, door mddel van enquêtes (kwanttatef) en ntervews (kwaltatef). Goed mago Het mago van en de waarderng voor de overhead bnnen een organsate kan beïnvloed worden. Het bljkt utendeljk net zo moeljk een postef-krtsche benaderng van de overhead te realseren. Daarbj s communcate met de klanten van de overhead en het managen van de verwachtngen ten aanzen van de prestates van de overhead erg belangrjk. Een stafbureau bjvoorbeeld doet er verstandg aan steeds te laten merken dat men de scholen zet als klanten. Klanten aan we het stafbureau zjn bestaansrecht ontleent. Prestateafspraken passen n een zakeljke verhoudng tussen stafbureau en scholen. Ze staan amcale omgang tussen personen beslst net n de weg. Een onderwjsorgansate de het stafbureau ook soms benut als parkeerplaats voor medewerkers de n hun egen functe net meer kunnen functoneren, moet net verbaasd zjn als bljkt dat het mago van het bureau net al te best s. Meer nformate? De resultaten van de Berenschot-onderzoeken zjn n 2008 gepublceerd n het boekje Heeft emand de overhead gezen? ; ISBN Het ISBN nummer van Overhead n het juste perspectef s Op de webste van Infnte Fnanceel staat een quck scan over het al dan net utbesteden van een deel van de overhead, nameljk de admnstrate SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

15 We voor de toekomst kest, kest voor nora. nora vloeren. Zo moo kan leren zjn! nora s specalst n rubber vloerbedekkngen, dat met functonaltet zorgt voor welzjn. nora rubber vloerdekkngen bedt alles, om vanut het ontwerp een optmale leeromgevng te creëren: schoolspecfeke egenschappen, grote ontwerpvrjhed en fantasevolle kleuren. Maakt het leren echt leuk! Bel ons op. Wj advseren u graag! nora floorng systems B.V PN Kaatsheuvel Belgëstraat 14 Tel.: nfo-nl@nora.com Vandenberg-ID heeft de afgelopen dertg jaar vele mljoenen schoolfoto s gemaakt. Op locate, met specaal daarvoor gebouwde mobele studo s de voorzen zjn van de modernste apparatuur, s het bedrjf n staat om tot wel leerlngen per dag te fotograferen. Naast de utstekende kwaltet van de foto s s volgens Luke Hendrx de servce de hj bedt een belangrjke reden voor Luke Hendrx en Theo van den Berg (rechts). Op de achtergrond een van de vele mljoenen schoolfoto's de het bedrjf heeft gemaakt. Theo van den Berg: Wj ontzorgen scholen bj het maken van schoolfoto's en passen 76432_Anz_Bldung_Schule_NL.ndd 1 PVC-vrj :18:03 Uhr het succes van zjn bedrjf. Op school heeft men de tjd hard nodg om onderwjs te geven. Onze organsate s er daarom op ngercht om hen alle rompslomp er omheen ut handen te nemen. Schoolfotografe s op veel scholen een tradte. Zeker n het bassonderwjs, maar ook n het vervolgonderwjs worden de leerlngen jaarljks op de foto gezet. De foto s worden tegenwoordg voor veel meer doelenden gebrukt dan vroeger. Behalve als afdruk worden ze bjvoorbeeld gebrukt op de schoolpassen en n leerlngenoverzchten van de docenten. Je moet je producten aanpassen aan de moderne tjd, legt Theo van den Berg ut. De bass van ons werk s nog steeds de afdruk, maar scholen krjgen er nu voor hetzelfde geld een dgtale verse van de foto en meestal zelfs een schoolpas bj. Altjd een wereldfoto Om altjd de perfecte foto te maken heeft het bedrjf ten mobele fotostudo s. Daarmee kan een fotograaf n enkele seconden een leerlng op de foto zetten. Theo van den Berg: In een school s het altjd druk en kun je moeljk een goede foto maken. Wj zetten een leerlng n de auto, de schufdeur gaat dcht. De leerlng hoeft zch net opgelaten te voelen, wordt net afgeled en hoeft pose aan te nemen voor zjn medeleerlngen. Dus wj krjgen de geweldg leuke spontane lach. En het duurt maar enkele seconden. Want het proces n de auto s zo geautomatseerd dat we wel 150 tot 200 leerlngen per uur op de foto kunnen zetten. Complex proces Vandenberg-ID steekt veel energe n het optmalseren van het logsteke proces rond het fotograferen, legt drecteur Luke Hendrx ut. Er wordt samen met de school een plannng gemaakt om de leerlngen n een zo kort mogeljk tjdbestek op de foto te zetten. De school levert daarvoor vooraf al de noodzakeljke klasse- en naw-gegevens aan. Het koppelen van de juste naam aan de juste foto gebeurt volautomatsch. Op het moment dat de fotograaf de foto maakt worden de gegevens drect aan de foto gekoppeld en n onze computersystemen weggeschreven. Dus zodra hj terug s kunnen we meteen met de producte van de foto s en de passen begnnen. Incasso Veel tjd en geld zjn ook geïnvesteerd n de software de dent voor de dstrbute en het afrekenen van de foto s. Luke Hendrx legt ut dat je tegenwoordg net meer een grote zak met foto s naar de school kunt sturen om een paar weken later het geld op te halen. Je mag dat net van de docenten verlangen, dat kost veel teveel tjd. En het s ook net velg: op een school met leerlngen zou er zomaar enkele tenduzenden euro s n de docentenkamer kunnen lggen. Dat s vragen om defstal. De meeste scholen maken tegenwoordg gebruk van afrekenen per acceptgro of door mddel van automatsche ncasso. De scholen delen alleen de mapjes met foto s n de klas ut. Met het afrekenen hebben ze nets van doen. Hernnerngen gaan rechtstreeks naar het husadres, dat s een volledg geautomatseerd systeem. Securty Bj Vandenberg-ID s men zch ervan bewust dat er wordt gewerkt met persoonljke gegevens van mensen en dat daar zorgvuldg mee moet worden omgegaan. Gegevens de door klanten worden aangeleverd worden alleen gebrukt voor de producte van de passen en de schoolfoto's. Theo van den Berg: We moeten ons houden aan de wet beschermng persoonsgegevens. Wat dat betreft hebben we onszelf wel bewezen, want we maken ook passen voor o.a. de belastngdenst, TNT, Phlps en Shell. En als de hun gegevens her neerleggen s het echt wel velg. Een ander aspect van degeljkhed en betrouwbaarhed s dat het bedrjf de ISO certfcerng heeft behaald. Dat wl zeggen dat de gehele bedrjfsvoerng aan zeer strenge kwaltetsesen voldoet. Luke Hendrx: Alles wat gebeurt wordt heel goed gedocumenteerd. Dus alles s traceerbaar. Als al het personeel weggehaald zou worden zou je op bass van de documentate met een neuwe crew zo verder kunnen. Schoolpassen Naast de schoolfoto s produceert Vandenberg- ID ook schoolpassen, van eenvoudge plastc dentfcatemddelen tot zeer geavanceerde RFID-chpkaarten. Het bedrjf heeft een egen passenfabrek en werkt nauw samen met dverse systeemleverancers. Bjzonder trots zjn Theo van den Berg en Luke Hendrx op het fet dat zj als enge schoolfotograaf gecertfceerd zjn om RFID chpkaarten te coderen. De certfcerng wl zeggen dat wj bevoegd en gekwalfceerd zjn om de natonale bblotheekpas te mogen maken. Duurzame schoolpas Scholen de de foto s voor de pas n egen beheer maken zjn volgens Theo van den Berg en Luke Hendrx per defnte duur ut. Het producteproces kent veel verborgen kosten en als een concërge de foto s moet maken s de kans groot dat de foto s kwaltatef net goed zjn. Dat heeft zjn weerslag op de levensduur van de schoolpas. Iedereen s van bnnen een beetje jdel. Als je ervoor zorgt dat er een goede foto op de (chp)kaart staat zal de gebruker daar trots op zjn. Hj zal beter omgaan met zjn pas en de gaat dan veel langer mee.. SCHOOLFACILITIES NOVEMBER PM_Adv_C_192x ndd :26:44

16 SCHADE? ergerns? Dageljkse ergerns! OPLOSSING! Oplossng: Bke-Safe! BIKE-Safe Stuurdraagsystemen Bke-Safe Stuurdraagsystemen Bke-Safe heeft verkoop, producte en montage n egen beheer waardoor wj n staat zjn om een concurrerende prjsstellng te hanteren. Bel voor meer nformate of bezoek onze nternet-ste. Bke-Safe B.V. Konngshoek 15, 5094 CD Lage Merde Tel: +31 (0) Fax: +31 (0) E-mal: nfo@bke-safe.nl Webste: Uw partner n schoonmaak van onderwjsnstellngen Voor de schoonmaak n onderwjsnstellngen s EVON de partner de de zorg van de gebouwen regelt. Zo werkt EVON met een schoonmaakrooster dat op de onderwjskalender s aangepast, dus met mnmale bezettng n vakanteperodes. Door onze flexbele nzet kunnen we ook nspelen op de mogeljkhed van avond-onderwjs. Naast een overzchteljke offerte verzorgen we daarna een utstekende servce de telkens weer op maat wordt afgestemd op UW organsate. EVON s opgedeeld n twee dstrcten: Rayon Noord West Nederland Rayon Mdden Nederland Zandzugerstraat MX Almere T F E nfo@evonservces.nl Het beslut aanbestedngsregels voor overhedsopdrachten bevat enkele artkelen aan de hand waarvan bepaalde opdrachten net, of slechts gedeelteljk, Europees aanbesteed hoeven te worden. Dt betekent echter net dat, wanneer u als onderwjsnstellng een dergeljke opdracht heeft te vergeven, u enkele verplchtng hoeft na te leven. Vanwege de toegenomen belangstellng voor dergeljke opdrachten zal n dt artkel uteen worden gezet wat de grondslag s voor deze aanbestedngsplcht. Tot slot zal worden besproken wat het belang hervan s met het oog op het wetsvoorstel voor een neuwe aanbestedngswet en het wetsvoorstel ter mplementate van de neuwe rechtsbeschermngrchtljn. door mr Ronne Hedeman, jurst Pro Mereor Ronne Hedeman: De algemene begnselen van het aanbestedngsrecht nader bezen Bepaalde overhedsopdrachten hoeven net, of slechts gedeelteljk, Europees aanbesteed te worden. Opdrachten waarvan de geraamde waarde net geljk aan of groter s dan de op dt moment geldende drempelbedragen (densten en leverngen en werken ), hoeven net Europees aanbesteed te worden (artkel /18/EG; herna: Algemene rchtljn, en artkel 7 Beslut aanbestedngsregels voor overhedsopdrachten; herna: Bao). Daarnaast zjn concesseovereenkomsten voor densten utgesloten van een Europese aanbestedngsplcht (artkel 17 Algemene rchtljn; artkel 16 Bao). Tot slot geldt voor IIB-densten het zogenaamde verlchte regme (artkel 21 Algemene rchtljn; artkel 21 Bao). Kort gezegd komt dt neer op hanterng van non-dscrmnatore technsche specfcates en publcate achteraf van een gegunde opdracht. Jursprudente van het Hof van Justte van de Europese Gemeenschap (herna: het Hof) heeft nmddels utgewezen dat, ook al zjn dergeljke opdrachten van de werkngssfeer van de Algemene rchtljn utgesloten, de aanbestedende densten de deze overeenkomsten sluten, nettemn de fundamentele regels van het Verdrag n acht moeten nemen. Een reeks van arresten 1 van het Hof heeft dt bevestgd n de aanloop tot de nwerkngtredng van de Algemene rchtljn. De zenswjze van het Hof s vervolgens gecodfceerd n de Algemene rchtljn. Bj het plaatsen van overhedsopdrachten de worden afgesloten n de ldstaten voor rekenng van de staat, terrtorale lchamen en andere publekrechteljke nstellngen moeten de begnselen van het Verdrag geëerbedgd worden, met name het vrje verkeer van goederen, vrjhed van vestgng en het vrj verlenen van densten, alsmede de daarvan afgelede begnselen, zoals geljke behandelng, het dscrmnateverbod, wederzjdse erkennng, evenredghed en transparante. Voor overhedsopdrachten boven een bepaalde waarde s het echter raadzaam om bepalngen voor de coördnate door de Gemeenschap van de natonale procedures voor de plaatsng van dergeljke opdrachten op te stellen de gebaseerd zjn op de begnselen, om ervoor te zorgen dat zj effect sorteren en daadwerkeljke mededngng op het gebed van overhedsopdrachten te garanderen. Bjgevolg moeten deze coördnatebepalngen overeenkomstg voornoemde regels en begnselen alsmede overeenkomstg de andere Verdragsregels worden utgelegd 2. Ut bovenstaande overwegng s dudeljk een gelaagde structuur zchtbaar. De rchtljnen zjn een afgelede van de vrje verkeersbepalngen. Volgens rechtspraak van het Hof zjn de vrje verkeersbepalngen een bjzondere utdrukkng van het begnsel van geljke behandelng. Het verbod van dscrmnate op grond van natonaltet (artkel 12 van het EG-Verdrag) s eveneens een bjzondere utdrukkng van het algemene begnsel van geljke behandelng. De begnselen van geljke behandelng en non-dscrmnate op grond van natonaltet houden met name een transparanteverplchtng n 3. Vanut deze optek s de zenswjze van het Hof dat, ook al zjn opdrachten als herboven besproken van de werkngssfeer van Algemene rchtljn utgesloten, de aanbestedende densten de deze overeenkomsten sluten, nettemn gehouden zjn de fundamentele regels van het Verdrag n acht te nemen, evdent. In het wetsvoorstel aanbestedngswet 2009 s de geldng van de algemene begnselen van het aanbestedngsrecht vastgelegd omwlle van de kenbaarhed. Een grotere kenbaarhed vormt een stmulans voor de nalevng, aldus het mnstere van EZ 4. Op bass van het Conformed-arrest 5 6 heeft het mnstere tevens gemeend de algemene begnselen van toepassng te verklaren, anders dan n de onderdelen a en b bedoelde gevallen, voordat zj een schrfteljke overeenkomst onder bezwarende ttel sluten tot het verrchten van werken, leverngen of densten, de overeenkomst openstellen voor concurrente 7. Dt drust n tegen de opvattng van het Hof dat de begnselen van het aanbestedngsrecht enkel van toepassng zjn nden de opdracht een dudeljk grensoverschrjdend belang vertoont. In eerste nstante n het Coname-arrest, en later bevestgd n het An Post-arrest 8. In het SECAP-arrest 9 zjn handvaten aangerekt ter bepalng van een dergeljk dudeljk grensoverschrjdend belang. Tevens heeft het Hof aangegeven dat een regelng evenwel op natonaal of op lokaal nveau objecteve crtera kan vaststellen de duden op het bestaan van een dudeljk grensoverschrjdend belang. Mddels voorgenomen flankerend beled ter ondersteunng van het wetsvoorstel aanbestedngswet zou nvullng gegeven denen te worden aan dt begrp waarmee aanbestedende densten ut de voeten kunnen. Het belang hervan s gelet op de nadere deadlne voor omzettng van de neuwe Rechtsbeschermngsrchtljn zeer belangrjk. Zorgwekkend s n dt kader s dat het wetsvoorstel Wet mplementate rechtsbeschermngsrchtljnen aanbesteden net rept over schendng van het transparantebegnsel, terwjl de gevolgen van een dergeljke schendng verstrekkend zjn. Volgende maand zal n worden gegaan op de verplchtngen afgeled ut de algemene begnselen van het aanbestedngsrecht. Meer nformate? Mr. Ronne Hedeman, Jurst, Pro Mereor Inkoopkennscentrum Tel.: Hof van Justte 18 november 1999, C-275/98; 7 december 2000, C-324/98; 3 december 2001, C-59/00; 17 september 2002, C-513/ Consderans 2 Algemene rchtljn. 3. Hof van Justte 13 oktober 2005, C-458/03, r.ov. 48 en Consultatedocument Aanbestedngswet, hoofdstuk 2 pag RZG/Conformed-arrest, HR 4 aprl 2003, NJ 2004, 35, AB 2003, Memore van Toelchtng wetsvoorstel Aanbestedngswet, pag Wetsvoorstel Aanbestedngswet, hoofdstuk 2, artkel 12 c. 8. Hof van Justte 21 jul 2005, C 231/03; 13 november 2007, C 507/03 9. Hof van Justte 15 me 2008, C 147/06. SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

17 A D R E S S E N B I N N E N H A N D B E R E I K... A D R E S S E N B I N N E N H A N D B E R E I K... ADVISERING Argentum B.V. Neuweweg 1, 6871 CA Renkum Tel.: , fax: Webste: E-mal: nfo@argentum.nl Praktsch ngesteld adves- en projectmanagementbureau dat opereert op het gebed van facltar, verander- en rscomanagement. Brnk Groep Appelboogerd 2, 4003 BV Tel Postbus 415, 4000 AK Tel Tel: , fax: E-mal: onderwjs@brnkgroep.nl Webste: Goed onderwjs vraagt om een passende leeromgevng. Een stmulerende leeromgevng begnt bj de juste husvestng, de past bj de esen van deze tjd én bj uw vse op onderwjs. Stchtng Expertse Centrum Onderwjs (ECO) Secretaraat - HAN Employment Rutenberglaan 31, 6826 CC Arnhem Postadres - Postbus 39, 7220 AA Steenderen E-mal: nfo@expertsecentrumonderwjs.nl Webste: Onafhankeljk centrum voor facltare densten en husvestng, voor en door het onderwjs. AFZUIGINSTALLATIES Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Beuk s totaalleverancer en doet de leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. AUTOMATEN Autobar Holland bv Postbus 900, 3300 AX Dordrecht Tel: , fax: Compleet n automaten, automatenwanden, zetapparatuur, producten, servce en volledg beheer van automaten en geautomatseerde kantnes. Coca-Cola Enterprses Nederland bv Postbus 8775, 3009 AT Rotterdam Tel: , fax: Fabrkant van compleet frsdrank-assortment; Coca-Cola, Coke lght, Fanta, Sprte. Coca-Cola stelt verkoopapparatuur beschkbaar, nclusef volledge servce. Jask Automaten bv Njverhedsweg 17, 3771 ME Barneveld Tel: , fax: Automaten voor food- en non-food. O.a. frtesen depvresautomaten. BEDRIJFSHULPVERLENING (BHV) Meducare Breestraat 21a, 5528 AA Hoogeloon Tel: , fax: Webste: E-mal: nfo@meducare.nl Meducare bedt scholen maatwerk n cursussen van EHBO tot BHV en levert eerstehulpdensten bj evenementen. BETAALSYSTEMEN Magna Carta Chpcard Solutons bv Nartaweg 126, 1043 CA Amsterdam Tel: , fax: Webste: E-mal: nfo@magnacarta.nl Magna Carta ontwkkelt en levert multfunctonele kaartsystemen met o.a.: kopëren, prnten, afrekenen en toegangscontrole voor scholen. Qualty Equpment Benelux bv Wolweverstraat 18 Postbus 95, 2980 AB Rdderkerk Tel: , fax: Webste: E-mal: sales@qe.nl Betaalsystemen op bass van smartcards. Dt kan zjn de bancare kaart of een egen (contactloze) chpkaart. Xafax Nederland bv Postbus 107, 1800 AC Alkmaar Berenkoog 13, 1822 BH Alkmaar Tel: , fax: Webste: E-mal: sales@xafax.nl Leverancer van nnovateve chpkaart betaalsystemen voor alle denkbare toepassngen zoals: betaald prnten en koperen, betalen bj kassa en automaat, afwezghed- en te laat kom regstrate, toegangscontrole en lockers. BINNENKLIMAAT ClmaRad B.V. Wllem Vleertmanstraat 25, 7575 EC Oldenzaal Tel: , fax: Webste: E-mal: nfo@clmarad.com ClmaRad bedt scholen een ntegrale ventlateoplossng. BROOD/BAKE-OFF Levens Cookng & Bakng Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Glze Tel: , fax: E-mal: export@levent.nl Webste: Ovens met makkeljke bedenng, optmaal resultaat voor brood & snacks. CAMERABEWAKING WebcamCenter.nl Markt 18, 6131 EK Sttard Tel: , fax: E-mal: nfo@webcamcenter.nl Webste: Specalst n professonele netcam of IP-camera s, oplossngen voor bewakng en observate. Ervarng met o.a. Axs, Mobotx en Panasonc camera s. Voor totaaloplossngen en losse camera s. CARDSYSTEMEN ID-ware Internatonal BV Ddamseweg 144, 6902 PE Zevenaar Tel: , fax: E-mal: nfo@d-ware.com Webste: Inepro Cashless Solutons BV Noordende 72, 2451 AH Lemuden Tel.: , fax Webste: E-mal: nfo@nepro.com Inepro dé toonaangevende ontwkkelaar en leverancer van betaal-, en smartcardsystemen. Nedap Educaton BV Postbus 103, 7140 AC Groenlo Parallelweg 2e, 7141 DC Groenlo Tel: , fax: E-mal: nedap.educaton@nedap.com Webste: Nedap levert multfunctonele systemen en/of densten op het gebed van automatserng, bedrjfsprocessen en nformateverwerkng bnnen het onderwjs. Qualty Equpment Benelux bv Wolweverstraat 18 Postbus 95, 2980 AB Rdderkerk Tel: , fax: Webste: E-mal: sales@qe.nl Betaalsystemen op bass van smartcards. Dt kan zjn de bancare kaart of een egen (contactloze) chpkaart. Xafax Nederland bv Postbus 107, 1800 AC Alkmaar Berenkoog 13, 1822 BH Alkmaar Tel: , fax: Webste: E-mal: sales@xafax.nl Leverancer van nnovateve chpkaart betaalsystemen voor alle denkbare toepassngen zoals: betaald prnten en kopëren, betalen bj kassa en automaat, afwezghed- en te laat kom regstrate, toegangscontrole en lockers. CATERING Cormet Schoolcaterng bv Groenweg 6, 1607 MK Hem Tel: , fax: Webste: E-mal: nfo@cormet.nl Cormet bedt maatwerk voor een partnerschap voor de langere termjn. Eurest Campus Servces Laarderhoogtweg 11, Amsterdam Postbus 22875, 1100 DJ Amsterdam Tel: , fax: E-mal: nfo@eurest.nl Webste: Uw volleerde partner voor verantwoorde schoolcaterng. Trefwoorden: effcency, nveau, rust en sfeer. DIGITALE SCHOOLBORDEN BIS Retdekkerstraat 14, 2349 BM Rdderkerk Tel.: , fax: E-mal: nfo@bs.nl Webste: Legamaster Kwnkweerd 62, 7241 CW Lochem Postbus 111, 7240 AC Lochem Tel.: , fax E-mal: nfo@eddnglega.nl Webste: FIETSPARKEREN Bke-Safe bv Konngshoek 15, 5094 CD Lage Merde Tel: Fax: E-mal: nfo@bke-safe.nl Webste: Stuurdraagsysteem. De optmale oplossng voor elk schoolterren. FRISDRANKEN Coca-Cola Enterprses Nederland bv Postbus 8775, 3009 AT Rotterdam Tel: , fax: Fabrkant van een compleet frsdrankassortment waaronder Coca-Cola, Coke lght, Fanta, Sprte en stelt verkoopapparatuur beschkbaar, nclusef full servce. GLAS- & GEVELONDERHOUD Servce Glasherstel B.V. Boedjnhof 83, 1628 SE Hoorn Tel.: , fax: Webste: E-mal: nfo@servceglasherstel.nl HACCP JohnsonDversey bv Postbus 40441, 3504 AE Utrecht Tel: , fax: Leverancer van producten, materalen en advezen voor rengng en hygëne. Vak=Kenns Hof van Brabant, 5341 PW Oss Tel: , fax: E-mal: nfo@vakskenns.nl Webste: Vak=Kenns beschkt over rum 25 jaar ervarng en kenmerkt zch n het coachen en ondersteunen van scholen bj het nvullen van o.a. kwaltetszorg, HACCP, ARBO, Mleu, tranngen en bouwtechnsche nrchtngen (o.a. kantnes en restaurants). KOP HUISVESTING Brnk Groep Appelboogerd 2, 4003 BV Tel Postbus 415, 4000 AK Tel Tel: , fax: E-mal: onderwjs@brnkgroep.nl ntro Webste: Goed onderwjs vraagt om een passende leeromgevng. Een stmulerende leeromgevng begnt bj de juste husvestng, met esen van deze tjd én uw vse op onderwjs. GMA Faclty Servces bv H. Dunantweg 40, 2402 NR Alphen a/d Rjn Postbus 646, 2400 AP Alphen a/d Rjn Tel: , fax: E-mal: nfo@gma-fs.nl Webste: Imtech Buldng Servces bv Prncenhagelaan 11, 4813 DA Breda Postbus 5613, 4801 EA Breda Tel: , fax: E-mal: nfo.breda@mtech.nl Webste: M3V bv Statonsweg 44a, Oosterbeek Postbus 221, 6860 AE Oosterbeek Tel , fax: Webste: E-mal: nfo@m3v.nl PRC bv, Marktgroep Onderwjs Goudseweg 181, 2411 HK Bodegraven Postbus 1051, 2410 CB Bodegraven Tel , fax: Webste: E-mal: nfo@prc.nl Van Aarle de Laat Beukenlaan 133, 5616 VD Endhoven Postbus 677, 5600 AR Endhoven Tel , fax: Webste: E-mal: nfo@vanaarledelaat.nl HYGIENE/SCHOONMAAK Antcmex Benelux bv Schapenwede 6, 4824 AN Breda Postbus 3420, 4800 DK Breda Tel , fax E-mal: sales@antcmex.nl Webste: Antcmex helpt bj het streven naar een velge en gezonde organsate. Evon Servces Zandzugerstraat 91, 1333 MX Almere Tel: , fax: Webste: E-mal: nfo@evonservces.nl Ewepo bv Smon Stevnweg 6, 8013 NB Zwolle Postbus 119, 8000 AC Zwolle Tel: , fax: E-mal: nfo@ewepo.nl Webste: Ewepo uw partner n schoonmaak, machnes, materalen en mddelen! JohnsonDversey bv Postbus 40441, 3504 AE Utrecht Tel: , fax: Leverancer van producten, materalen en advezen voor rengng en hygëne. INTERIEUR/INRICHTING Armstrong Buldng Products BV Claudus Prnsenlaan 126, 4818 CP Breda Tel: , fax: E-mal: benelux-nfo@armstrong.com Webste: Wereldwjd marktleder n producte en verkoop van akoestsche plafondsystemen. BIS Retdekkerstraat 14, 2349 BM Rdderkerk Tel.: , fax: E-mal: nfo@bs.nl Webste: Drechtwerk ComGuard Kasten Kamerlngh Onnesweg 1 Postbus 528, 3300 AM Dordrecht Tel: , fax: E-mal: comguard@drechtwerk.nl Webste: Interne postverdeelkasten; open- en afslutbare systemen. Eromes projectnrchters bv Postbus 13, 6600 AA Wjchen Tel: , fax: E-mal: nfo@eromes.nl Webste: Voor betaalbare, sfeervolle en functonele nrchtngen voor bassonderwjs, voortgezet onderwjs, ROC en HBO. Homnt Meubel en Intereur bv Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@homnt.nl Webste: Stalad Projectnrchtng bv Albert Harkemaweg 70, 9831 TA Aduard Postbus 96, 9800 AB Zudhorn Tel: , fax: E-mal: stalad@stalad.nl Webste: Stalad produceert en levert school- en projectmeublar. Maatwerk op aanvaardbaar prjsnveau s het streven. ISO 9001 gecertfceerd. KANTOORARTIKELEN BIS Retdekkerstraat 14, 2349 BM Rdderkerk Tel.: , fax: E-mal: nfo@bs.nl Webste: KEUKENAPPARATUUR AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zest Tel: , fax: E-mal: nfo@bertmuller.nl Webste: Gespecalseerd n nrchtng van schoolkantnes (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukennrchtngen, utgftebuffetten en klen keuken-, serves- en tafelmateraal. Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Bouter bv Postbus 674, 2700 AR Zoetermeer Tel: , fax: E-mal: nfo@bouter.nl Webste: Complete onderwjsnrchtng voor les-keukens, aula s, utgfte. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. Levens Cookng & Bakng Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Glze Tel: , fax: E-mal: export@levent.nl Webste: De partner voor uw complete keukennrchtng. KLEIN KEUKEN GEREEDSCHAP & BENODIGHEDEN AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zest Tel: , fax: E-mal: nfo@bertmuller.nl Webste: Gespecalseerd n de nrchtng van schoolkantnes (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukennrchtngen, utgftebuffetten en klen keuken-, serves- en tafelmateraal. Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. KOELTECHNIEK Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. KOFFIEAPPARATUUR/-SYSTEMEN Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. LOCKERS Drechtwerk ComGuard Kasten Kamerlngh Onnesweg 1, Postbus 528, 3300 AM Dordrecht Tel: , fax: E-mal: comguard@drechtwerk.nl Webste: Garderobe- en vakkenkasten met mechansche- of met chpcard sloten. 32 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER

18 A D R E S S E N B I N N E N H A N D B E R E I K... Sonesto bv De Boeg 4, 9206 BB Drachten Tel: , fax: E-mal: nfo@sonesto.nl Webste: Rum assortment n functonaltet en desgn n verschllende typen lockers, kledngkasten & postvakken. SAFETY & SECURITY Nedap Educaton Postbus 103, 7140 AC Groenlo Parallelweg 2e, 7141 DC Groenlo Tel: , fax: E-mal: nedap.educaton@nedap.com Webste: Nedap levert mult-functonele systemen en/of densten op het gebed van automatserng, bedrjfsprocessen en nformateverwerkng bnnen het onderwjs. SCHOOLMEUBILAIR Eromes projectnrchters bv Postbus 13, 6600 AA Wjchen Tel: , fax: E-mal: nfo@eromes.nl Webste: Voor betaalbare, sfeervolle en functonele nrchtngen voor bassonderwjs, voortgezet onderwjs, ROC en HBO. Eurofysca Schoolnrchters bv Postbus 3435, 5203 DK 's-hertogenbosch Tel: , fax: Webste: E-mal: schoolnrchters@eurofysca.nl Eurofysca Schoolnrchters heeft een rum assortment van tradtoneel en technsch meublar. Rumtebesparende en kwaltatef hoogwaardge oplossngen zjn onze specaltet de steunt op de rum 50-jarge ervarng van Eurofysca als onderwjsleverancer. Als ander weten wj wat er speelt bj de nrchtng van scholen. TECHNISCH BEHEER & ONDERHOUD Imtech Buldng Servces bv Prncenhagelaan 11, 4813 DA Breda Postbus 5613, 4801 EA Breda Tel: , fax: E-mal: nfo.breda@mtech.nl Webste: UITGIFTEBALIES AKB Bert Muller Postbus 216, 3700 AE Zest Tel: , fax: E-mal: nfo@bertmuller.nl Webste: Gespecalseerd n de nrchtng van schoolkantnes (restaurants) en kook-leslokalen. Onder het motto "van bestek tot bestek" levert AKB Bert Muller keukennrchtngen, utgftebuffetten en klen keuken-, serves- en tafelmateraal. Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Bouter bv Postbus 674, 2700 AR Zoetermeer Tel: , fax: E-mal: nfo@bouter.nl Webste: Complete onderwjsnrchtng voor leskeukens, aula s, utgfte. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. Levens Cookng & Bakng Systems bv Broekakkerweg 27, 5126 BD Glze Tel: , fax: E-mal: export@levent.nl Webste: Partner voor uw complete bedrjfsrestaurateve nrchtng. Belt u ons! VAATWASMACHINES Beuk Horeca/Beuk Insttutoneel Atoomweg 68, 3542 AB Utrecht Tel: / Fax: / E-mal: nfo@beukhoreca.nl / nfo@beuk-nsttutoneel.nl Webste: / Totaalleverancer voor leverng, nstallate en servce van keukenapparatuur, koel- & grootkeukentechnek. Hakvoort Horeca Platnaweg BL Emmeloord Postbus BB Emmeloord Tel: , fax: E-mal: nfo@hakvoorthoreca.nl Webste: Bedrjven met een -tje bj hun naam staan ook met een utgebrede bedrjfspresentate en praktjkvoorbeelden op Hakvoort Horeca s totaalleverancer van keukens, kantnes en praktjklokalen. Wj begeleden & advseren u van concept tot realsate. VERLICHTING Trlux Hardwareweg BL Amersfoort Tel: , fax: E-mal: nfo@trlux.nl Webste: Neuw lcht voor energe-effcënte scholen voor optmaal lchtcomfort en lagere energekosten. VLOERONDERHOUD Ewepo bv Postbus 119, 8000 AC Zwolle Tel: , fax: E-mal: nfo@ewepo.nl Webste: Ewepo uw partner n schoonmaak, machnes, materalen en mddelen! ZOETWAREN Katja Fassn bv Postbus 2, 7040 AA s-heerenberg Tel: , fax: E-mal: nfo@katja.nl Frutspetters, Bggetjes, Yoghurtgums Orgnal, Kokndjes, Dropharngen, Apekoppen, Zure Matjes en Zoo Mx. Leaf Holland bv Postbus 69, 4900 AB Oosterhout Tel: , fax: Merken: Red Band, Venco, Sportlfe, Xylfresh, Läkerol. Breed assortment zoetwaren n rollen, zakjes euroljn en pocketpacks. Waarom? Het vakblad Schoolfacltes en de webste bevatten samen veel kenns op het gebed van husvestng en onderwjsondersteunende concepten. Onderwerpen waarmee beslssers - verantwoordeljk voor de explotate - op verschllende nveaus van onderwjsnstellngen, gemeenten en besturenorgansates dageljks bezg zjn. Het zjn uw klanten, de n toenemende mate de ste bezoeken. Door met een combnatevermeldng deel te nemen kunt u hen nog beter op de hoogte brengen c.q. houden van uw bedrjfsactvteten. Interesse? Een combnatevermeldng s er al voor 1.995,- per jaar. U kunt met uw bedrjfspresentate op de webste 24/7 de beslssers ut het onderwjs nformeren over uw bedrjfsactvteten. Door de vermeldng n het blad maakt u de lezers van Schoolfacltes (9x per jaar) attent op uw bedrjfspresentate. Wlt u ook vermeld worden met een combnatevermeldng of wlt u meer nformate dan kunt u contact met ons opnemen va telefoonnummer of stuur een maltje naar nfo@schoolfacltes.nl Cormet Schoolcaterng BV s zch sterk bewust van de maatschappeljke verantwoordng van een onderwjsnstellng. Cormet houdt zch ntensef bezg met het optmalseren van verantwoorde caterngconcepten volgens de neuwste Rchtljnen van het Voedngscentrum n combnate met het toepassen van de Schjf van Vjf. Wj zjn sterk n het beden van maat oplossngen. Steekwoorden herbj zjn: Flexbltet, Kwaltet, Partnerschap, Duurzaamhed, Transparante, Erkend Leerbedrjf, ISO certfcerng, Korte ljnen, Verantwoord & Gezond, Multculturele aanpak, Landeljke dekkng, Locale aansturng en natuurljk: Betrokkenhed. Cormet Schoolcaterng BV: Wnnaar Jaarprjs Voedngscentrum Voor aanvullende nformate: Eet dat, wat je goed doet!: Lekker gezond! Af en toe! Net te vaak! 34 SCHOOLFACILITIES NOVEMBER 2009 Cormet Schoolcaterng BV Groeneweg MK Hem (NH) Telefoon Fax E-mal nfo@cormet.nl

19