SCHOOLSPECIFIEK DYSLEXIEPROTOCOL

Transcriptie

1 SCHOOLSPECIFIEK DYSLEXIEPROTOCOL

2 Inhoud 1. Theoretisch kader p Afspraken op schoolniveau p Streefdoelen lezen/spelling p Signalering, preventie en interventie a. Groep 1-2 b. Groep 3 c. Groep 4 t/m 8 p. 8 p. 9 p. 11 p (Ortho)didactisch onderzoek en opzet van intensieve extra hulp p.15 Bijlages: 1. Tips voor ouders p Mogelijk compenserende en dispenserende maatregelen p Tips leesbevordering te stimuleren p Kwaliteitskaart voortgezet technisch lezen p. 26 2

3 1. Theoretisch kader In dit document is vastgelegd welke afspraken er gemaakt zijn m.b.t. vroegtijdige signalering en begeleiding van lees- en/of spellingproblemen op school. De afspraken zijn vastgelegd in dit schoolspecifiek protocol. Definitie van de Stichting Dyslexie Nederland: Dyslexie is een stoornis die wordt gekenmerkt door een hardnekkig probleem met het aanleren en /of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau. Onderkenning van dyslexie op school: Er zijn twee criteria die we kunnen toetsen in de schoolpraktijk: Er wordt een hardnekkige achterstand gesignaleerd. In de praktijk betekent dat: Op minimaal 2 opeenvolgende momenten zien we D scores en/of lager op DMT of Spelling (nieuwe normen najaar 2013). De hardnekkigheid moet worden vastgesteld. In de praktijk betekent dit, dat het leerprobleem blijft bestaan ondanks extra hulp en oefening gedurende een periode van minimaal 3-6 maanden. Signalering: In de groep zijn de volgende (voor)signalen waar te nemen: Leerling heeft moeite met automatiseringsvaardigheden zoals leren van de kleuren, namen van de kinderen uit de klas, de letters, de cijfers. Het lezen blijft haperend verlopen en niet vloeiend; spellend lezen. Er is sprake van een zwakke intonatie en/of onnatuurlijke leestoon; De leerling leest te spellend, te radend of met een wisselend leestempo; De leerling blijft lang fouten maken op een basaal niveau; D scores bij de CITO toetsen op woordniveau (lezen) en evt. spelling. Meestal betere scores op inzichtelijke vakken als rekenen en begrijpend lezen (soms met hulpmiddelen). 3

4 2. Afspraken op schoolniveau Afspraken met betrekking tot interventie: De problematiek van deze gesignaleerde leerlingen wordt met de ouders besproken; Op schoolniveau is geregeld dat er in alle groepen voldoende tijd aan lezen en taal wordt besteed, zoals omschreven in de kwaliteitskaarten voor lezen (beginnende geletterdheid) en taal. De hulp kan zowel binnen als buiten de groep plaats vinden. Dit is o.a. afhankelijk van formatiemogelijkheden, groepssamenstelling etc; Hulp vindt altijd in overleg met de leerkracht plaats; Voor deze leerlingen wordt een plan geschreven. Er kunnen groepsplannen en/of individuele handelingsplannen worden gemaakt. Begeleiding thuis: Gezien het belang van vroegtijdige onderkenning en interventie is het in het belang van de leerling om ouders als gelijkwaardige gesprekspartner te beschouwen, ze volledig op de hoogte te houden v en ze te betrekken bij de begeleiding van hun kind. Ook voor leerlingen met leesstoornissen geldt dat veel lezen (oefenen) belangrijk is. Lezen thuis helpt. Ondersteuning door ouders is daarbij belangrijk. Over het hoe en waarom worden ouders geïnstrueerd door de leerkracht of intern begeleider. Het gaat hierbij vooral om extra oefeningen met behandelde stof (zie bijlage); In algemene zin is veel lezen (voorlezen, samen lezen, leespelletjes) erg belangrijk; Aandacht voor vergroten van het leesplezier is belangrijk (leuke boeken, eigen keuze van boeken, leuk tijdstip); Soms wordt aan ouders gevraagd om zaakvakken voor te bereiden (teksten voorlezen en samen bespreken). 4

5 Leerkrachten zijn op de hoogte van: De doorgaande lijn van technisch lezen. Van beginnende geletterdheid (gr. 1-2) naar de elementaire lees- en schrijfhandeling (gr. 3) en via voortgezet technisch lezen en schrijven (gr. 4-5) komen tot gevorderde geletterdheid en aanpakken van lees- en spellingproblemen (gr. 6-8). Het belang van vroegtijdig signaleren en aanpak van leesproblemen Aandacht m.b.t. de kwaliteit van de basisinstructie: In de groepen 1-2 wordt gewerkt aan de Tussen Doelen Beginnende Geletterdheid. Hierdoor krijgen de leerlingen een voorschot op het leren lezen in groep 3. De leerkrachten van de groepen 3-8 zijn bekend met de kenmerken van effectieve leesbegeleiding (directe instructie en begeleide inoefening). In de groepen 3-8 wordt op systematische wijze lees- en spellingonderwijs gegeven met voldoende instructie- en oefenmomenten. Hierbij is ook aandacht voor het protocol LVS. Op basis van analyses op school, groep- en individueel niveau worden maatregelen genomen. Kwaliteit en frequentie remediering. De extra en meer intensieve hulp die wordt gegeven aan de leerlingen met leerproblemen waarbij gedacht wordt aan dyslexie op het gebied van het lezen en/of spellen voldoet aan de volgende kenmerken: procesgerichte instructie en daarop aansluitende oefening; minstens vier keer per week in de groepen 3-5 en minstens drie keer per week in de groepen 6-8. Voor spelling geldt minstens drie keer per week (1 uur extra). deze meer toegespitste hulp wordt nog aangevuld met het lezen van boeken, zelfstandig en/of met een tutor; de extra hulp vindt minimaal gedurende een periode van drie maanden plaats; 5

6 een onderwijsadviseur leerlingenzorg van Edux kan mogelijk tijdens consultatiebesprekingen betrokken worden bij de opzet en evaluatie van de extra hulp gericht op de onderkenning van de dyslexie. De zorgstructuur van de school. De zorgleerlingen van deze school worden besproken met de IB-er n.a.v. de uitkomsten van het LVS, waarna de aanpak in de groep eventueel wordt bijgesteld. Er is gelegenheid voor de groepsleerkrachten om zorgleerlingen te bespreken met de extern deskundige tijdens een consultatiebespreking. Scholing van de IB-er. De Ib-er heeft achtergrondkennis van: De recente definitie van dyslexie volgens de Stichting Dyslexie Nederland; De criteria voor onderkenning van dyslexie; De verklarende en indicerende diagnose; De relatie tussen dyslexie en andere primaire stoornissen zoals ADHD, PDD-nos. Er is een schoolspecifiek protocol. Hierin staan de afspraken die met het team zijn gemaakt m.b.t. de vroegtijdige signalering en begeleiding van leerlingen met lees- en/of spellingproblemen. Dit is vastgelegd en deze worden gedragen door het hele team. 6

7 3. Streefdoelen technisch lezen / spelling Groep 2 Minimaal 8 letters in januari groep 2 Minimaal 15/20 letters juni groep 2 Minimaal niveau III op toets Taal voor Kleuters en voldoende resultaten op de toetsen van de Beginnende Geletterdheid van het CPS. Groep 3 Groep 4 Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 AVI E3 DMT niveau III (C) Spelling niveau III (C) Lln kunnen de letters allen correct benoemen en schrijven AVI E4 DMT niveau III Spelling niveau III AVI E5 DMT niveau III Spelling niveau III AVI E6 DMT niveau III Spelling niveau III AVI E7 DMT niveau III Spelling niveau III AVI Plus DMT niveau III Spelling niveau III Er worden bij bovenstaande toetsen analyses gemaakt op school, groep- en individueel niveau. Leerlingen met IV en V scores zijn risicoleerlingen. Met een score van V kan gedacht worden aan mogelijke dyslexie (V betekent dat een leerling bij de 20% slecht scorende behoort). 7

8 4. Signalering en Preventie 4.1 Groep 1-2 Preventie in groep 1 en 2. Vanaf de start van groep 1 is er aandacht voor kinderen die mogelijk meer risico lopen op een vertraagde ontwikkeling van de beginnende geletterdheid: - kinderen die opgroeien in een taalarme omgeving; - kinderen die het Nederlands onvoldoende beheersen; - kinderen met hoorproblemen; - kinderen met een spraak/taal ontwikkelingsstoornis; - kinderen van wie een of beide ouders moeite hadden met leren lezen (bijvoorbeeld zelf dyslectisch waren). Informatie over deze kinderen ontvangen wij: - van de ouders via het intakegesprek - van de peuterspeelzaal en de voorschoolse voorzieningen Het taalbeleid in groep 1 en 2 is gericht op het volgen en stimuleren van de taalontwikkeling en het aanbieden van een beredeneerd aanbod voor beginnende geletterdheid uitgaande van de tussendoelen. Centraal staat met name in groep 1 de tussendoelen boekoriëntatie en verhaalbegrip en in groep 2 het taalbewustzijn, het alfabetische principe (letterkennis) en de functionele geletterdheid. Er wordt planmatig gewerkt aan de hand van een week- en een jaarplanning. Het taalonderwijs sluit aan bij de uitgangspunten van basisontwikkeling en is volledig afgestemd op de zeven tussendoelen: - boekoriëntatie; - verhaalbegrip; - functies van geschreven taal; - relatie tussen gesproken en geschreven taal; - taalbewustzijn; - alfabetisch principe; 8

9 - functioneel schrijven en lezen. In het taalonderwijs wordt een gevarieerd pakket methodieken ingezet. In de kleutergroepen wordt gewerkt met de methode Schatkist. Er worden minimaal 4 ankers per jaar ingezet. De leerkrachten werken daarnaast ook nog met eigen thema's. Hiermee wordt er een beredeneerd aanbod geboden waarmee tegemoet gekomen wordt aan de tussendoelen voor beginnende geletterdheid zoals landelijk is vastgesteld. Verder wordt de lettermuur tijdens de ankers ingezet om betekenisvol te werken aan fonemisch bewustzijn en letterkennis. Er worden ongeveer 9 letters per 5 maanden aangeboden, zodat alle enkelvoudige letters in 1.5 jaar aan bod zijn gekomen. Voorafgaand aan een thema worden de aangeboden letters door de leerkrachten bepaald. De opdrachten en activiteiten zijn afgeleid uit de map fonemisch bewustzijn van het CPS die ook op school aanwezig is. De klas is taalrijk ingericht door veel geletterdheid in het klaslokaal aan te bieden. Zo hebben de kinderen allemaal hun eigen naamkaartje. Tevens is er voldoende schrijfen leesgerei in de klas aanwezig. Signalering in groep 1 en 2. Onderstaande toetsen worden afgenomen bij alle leerlingen. De toetsen, met uitzondering van KIJK, worden afgenomen door de leerkracht. Meetmoment 1 Oktober / November Afname toetsen Beginnende Geletterdheid van het CPS (zie schema) Meetmoment 2 Januari Afname Taal voor Kleuters M1 en 2 van CITO Afname toetsen Beginnende Geletterdheid van het CPS (zie schema) Leerlingvolgsysteem KIJK* Invullen signaleringslijst KIJK risicolln bij uitval in het groepsplan wb. aanbod geletterde activiteiten. Meetmoment 3 Maart / April Afname toetsen Beginnende Geletterdheid van het CPS (zie schema) 9

10 Meetmoment 4 Juni Afname Taal voor Kleuters E1 en E2 van CITO Afname toetsen Beginnende Geletterdheid van het CPS (zie schema) Leerlingvolgsysteem KIJK* Invullen signaleringslijst KIJK risicolln. Toetskalender CPS Oktober - CPS: Letterkennistoets 1 Groep 2 Afnemen in een (passieve letterkennis) groepje van 4 lln - CPS: Analyse toets Groep 2 Individueel - CPS: Synthesetoets Groep 2 Individueel Januari - Cito Taal voor Kleuters Groep 1 Groepsgewijs + 2 afnemen April - CPS: Benoemsnelheid Groep 2 Individueel Mei Uitvallers: - CPS: vervolgtoetsen Groep 2 Individueel - CPS: Letterkennistoets 2 Groep 2 Individueel (actieve letterkennis) Juni - Cito Taal voor Kleuters Groep 1 Groepsgewijs + 2 afnemen 7 min. 10 min. 12 min. Ca uur Ca uur *Bij leerlingen die op het KIJK onderdeel beginnende geletterdheid meer dan 4 maanden achterstand hebben wordt de signaleringslijst uit het protocol voor groep 1/2 ingevuld. Bij doublureleerlingen wordt minstens het niveau verwacht van hun jaargroep. Interventie in groep 1 en 2. 10

11 Kinderen die uitvallen tijdens de meetmomenten komen in aanmerking voor extra begeleiding. De interventie vindt bij voorkeur plaats in kleine groepjes (maximaal 6 leerlingen). Deze leerlingen krijgen minimaal 2 keer per week begeleiding. Deze begeleiding kan binnen of buiten de groep plaatsvinden. Er wordt zo veel mogelijk aangesloten op de begeleiding in de groep. Dit wordt verwerkt in het groepsplan voor de groep. De ouders worden op de hoogte gebracht van het plan van aanpak met (eventueel) een uitnodiging voor een gesprek. De geboden zorg aan de hand van een groepsplan wordt altijd geëvalueerd. De evaluatie wordt gedaan, afhankelijk van de geboden begeleiding, door middel van de toets van de CPS map fonemisch bewustzijn, de leesvoorwaardentoets of de letterkennistoets uit het dyslexieprotocol (Toetsmap Beginnende Geletterdheid van het CPS). De observatie- en toetsresultaten worden in leerlingbesprekingen door de leerkracht besproken met de intern begeleider. Indien er sprake is van logopedie wordt de logopedist altijd geraadpleegd en eventuele onderzoeksgegevens meegenomen in het gesprek. 4.2 Groep 3 Signalering en interventie groep 3 Aan het begin van groep 3 wordt de beginsituatie vastgelegd. Dit gebeurt aan de hand van de informatie van de groepsleerkracht van groep 2 en de letterkennistoets van het CPS die aan het einde van het vorige schooljaar wordt afgenomen. Aandachtspunten vanuit informatie groep 2 zijn: - fonemisch bewustzijn - spraaktaalontwikkeling (woordenschat, benoemingsproblemen). - rijmen - auditief geheugen - auditieve synthese en analyse In groep 3 wordt er gewerkt met Veilig Leren Lezen. Er wordt middels deze methode gewerkt met verschillende niveaugroepen en de zwakkere leerlingen krijgen extra ondersteuning geboden van de leerkracht. 11

12 School is ook aangesloten op de toetssite. Hier worden alle leerling-resultaten ingevoerd en komt ook een plan van aanpak uit voor begeleiding met verwijzing naar de te gebruiken materialen uit de methode. Aan zeer zwakke lezers (uitvallers op toetsen) wordt naast het reguliere programma van de groep, minimaal 1 uur per week extra instructie geboden. Hier wordt rekening mee gehouden in de opstelling van het groepsplan. Meetmoment 1 Oktober / November Na leeskern 3 in oktober/november wordt de herfstsignalering bij alle leerlingen afgenomen door de eigen leerkracht. De resultaten worden overzichtelijk geregistreerd op de toetssite. Interventieperiode 1 Leerlingen die onvoldoende of matig scoren worden in de groepsplannen genoemd bij de instructie afhankelijke groep. Prioriteit bij de verlengde instructie en/of extra oefening hebben auditieve analyse en synthese en letterkennis. Meetmoment 2 Januari Na leeskern 6, In januari/februari wordt CITO LOVS Spelling M3 bij alle leerlingen afgenomen. Tevens vindt op dat moment de wintersignalering plaats en wordt bij alle leerlingen de CITO LOVS DMT 1 en 2 en de AVI afgenomen. Interventieperiode 2 Lees- en spellingvaardigheid: Bespreken de evaluatie van de interventies van periode 1 en de resultaten van meetmoment 2. Voor de uitvallers (IV en V - scores) worden groepsplannen opgesteld en uitgevoerd. Meetmoment 3 Maart / April Na leeskern 8, in maart wordt bij alle leerlingen de lentesignalering afgenomen. Interventieperiode 3 Leesvaardigheid: Bespreken de evaluatie van de interventies van periode 2 en de 12

13 resultaten van meetmoment 3. Meetmoment 4 Juni Na leeskern 11, In juni wordt bij alle leerlingen afgenomen: CITO LOVS DMT kaart 1, 2 en 3 AVI-niveau met behulp van de AVIkaarten CITO LOVS SVS E3 Interventieperiode Groepsplan wordt opgesteld. Begrijpend luisteren wordt ingevoerd en tevens opgenomen in het toetsprotocol van de De Wildschut. 4.3 Groep 4-8 Signalering en interventie groep 5-8 Overzicht van de toetsen die in groep 4 t/m 8 worden afgenomen: Toets Meetmoment Meetmoment Meetmoment Meetmoment AVI toets Oktober (uitvallers) Januari/ februari Allen Maart/april (uitvallers) Juni Allen DMT Oktober (uitvallers) Januari Allen Maart/april (uitvallers) Juni Allen Begr.lezen Januari/februari Uitvallers Begr. luisteren Januari / februari Juni Spelling Uitvallers. Januari Uitvallers. Juni (gr. 4 t/m 7) Technisch lezen Januari Juni Woordenschat Januari Juni Voor de zwak scorende leerlingen (IV en V en/of de leerlingen die uitvallen op AVI) wordt een onderdeel geschreven binnen het groepsplan. 13

14 In groep 4 t/m 8 maakt OBS De Wildschut gebruik van de methodes Taalverhaal, Lekker Lezen en Goed Gelezen. Aan het begin van elk schooljaar worden de methoden ingepland in het jaarrooster. Indien er niet groepsdoorbrekend gewerkt wordt, zijn de leerkrachten vrij om de lessen in te plannen in hun weekrooster. Daarnaast wordt er tevens gewerkt met de volgende werkvormen; tutorlezen, lezen van woordrijen (leesrace). Basisschool De Wildschut heeft bij het inroosteren van de voortgezet technisch leestijd in de groepen 4-8 rekening gehouden met de streeftijden die in de kwaliteitskaart van de taalpilots gehanteerd worden (zie bijlage 4). In elke groep wordt aan alle leerlingen leesonderwijs en leesinstructie gegeven en de zwakke lezers krijgen meer begeleiding van de leerkracht. Aan het begin van groep 4 wordt naast de reguliere leestijd extra tijd ingeruimd voor het herhalen van de structureerrijen van kernen 11 en 12 van Veilig leren Lezen voor alle kinderen en leesrace gebruikt. Evaluatie na ongeveer 2 maanden begeleiding ( = 8 weken). Er zijn dan 2 mogelijkheden: Het kind gaat goed vooruit, maar loopt nog achter op het groepsniveau. Dan: prestaties goed blijven volgen en voortzetting van de ondersteuning in de klas. Het kind gaat matig of onvoldoende vooruit dat wil zeggen de achterstand tot de groep blijft hetzelfde of wordt groter (leerling heeft een V score) en deze achterstand wijkt significant af van wat je eigenlijk van de leerling zou mogen verwachten (gezien diens leeftijd, mogelijke intelligentie, overige prestaties op bijvoorbeeld rekenen en begrijpend lezen). Om aan mogelijke dyslexie te denken, moet er in ieder geval een herhaalde uitval zijn (minimaal tweemaal achter elkaar V scores). In het laatste geval wordt deze leerling besproken met de intern begeleider. Indien er, op basis van de voorgegevens, gedacht wordt aan dyslexie wordt de leerling eventueel besproken met onze onderwijsadviseur van EDUX. Voorafgaand aan de consultatiebespreking worden de toetsresultaten verzameld en wordt bekeken in het leerling-dossier of de leerling in de kleutergroepen ook al extra aandacht kreeg op het gebied van de tussendoelen beginnende geletterdheid. Tevens wordt bekeken of er al eerder signalen waren voor eventuele leerproblemen op het gebied van het technisch leren 14

15 lezen en/of spellen. De leerkracht licht tijdens de consultatie de tot nu toe gegeven hulp toe en brengt eventueel werk van de leerling mee als toelichting. Tijdens de consultatiebespreking worden, indien het vermoeden van dyslexie duidelijk aanwezig blijft, afspraken gemaakt over inhoud, frequentie, taakverdeling en organisatie van de meer intensieve hulp. Dit wordt in het groepsplan gezet. Middels meer intensieve begeleiding kan de hardnekkigheid van de problematiek worden aangetoond, een van de criteria van dyslexie. In de praktijk zal dit traject met name in groep 4 en 5 ingezet gaan worden. 5. (Ortho)didactisch onderzoek en opzet van intensieve extra hulp Signalering vindt plaats middels: - observaties in de groep; - methodetoetsen; - CITO leerlingvolgsysteem. Interventie bij ernstige leesproblemen: Op school wordt voor het voortgezet technisch lezen gebruik gemaakt van de methode Lekker Lezen. Leerlingen die uitvallen op leesgebied krijgen 2x maal per week 30 minuten intensieve instructie en begeleide inoefening van de leerkracht. De andere kinderen van de groep zijn dan meer zelfstandig met (technisch) lezen bezig. De methode bevat daarnaast nog extra begeleidingssuggesties voor zorgleerlingen bovenop de geadviseerde reguliere onderwijsleertijd. In deze tijd wordt er extra aandacht besteed aan lezen en inoefening van geleerde vaardigheden. In overleg met de intern begeleider en mogelijk tijdens een consultatie wordt gekeken hoe en op welke manier deze extra tijd ingezet gaat worden. In principe vindt de begeleiding binnen de groep plaats. Indien er sprake is van een groep waarbij bovenstaande begeleidingsmomenten moeilijk te creëren zijn, wordt er bekeken of er mogelijk begeleiding buiten de klas kan worden ingezet om toch aan de benodigde effectieve begeleidingstijd te komen. 15

16 Bij het opstellen van een groepsplan voor een begeleidingsperiode ter onderkenning van dyslexie wordt steeds gekeken naar de effecten van eerdere begeleidingsvormen en de inhoud en opzet van de aankomende begeleidingsperiode. Indien er onvoldoende effecten zijn geweest in een voorgaande periode zal altijd bekeken worden in hoeverre er aanpassingen gedaan moeten worden in leertijd, inzet van materialen etc. Daarnaast is er voor leerlingen die uitvallen een computerprogramma beschikbaar om het lezen te oefenen Flits. In overleg met de intern begeleider kan deze ingezet worden. Dit geldt met name bij kinderen die ondanks begeleiding onvoldoende blijven presteren. Ook worden er belevende leesactiviteiten in de groep gehouden (voorlezen, informatieve boeken, tijdschriften etc.). De groepen 5 t/m 8 van OBS De Wildschut bezoeken iedere 4weken de openbare bibliotheek. Eénmaal per jaar wordt het project De Rode Draad ingezet. Voor uitvallers op spelling wordt de reguliere methode van Taal op Maat aangehouden bij de begeleiding, daarnaast wordt gebruik gemaakt van pre-teaching en verlengde instructie. Niet alleen worden spellingsproblemen geïsoleerd aangeleerd, maar er wordt ook gewerkt aan toepassing van deze spellingsregels in de klas. Bij vermoedens van dyslexie (op spellingsgebied) wordt de begeleidingswijze met de intern begeleider besproken en wordt de leerling in de consultatie ingebracht. Ook bij uitvallers op spellingsgebied (V leerlingen) wordt gestreefd naar verlengde instructie en oefening in spelling (minimaal drie keer in de week bv. tijdens het zelfstandig werken). De ouders worden op de hoogte gebracht van het groepsplan en uitgenodigd voor een gesprek. De leerkracht geeft de ouders adviezen over wat zij thuis kunnen doen en op welke manier. Ouders zijn niet verantwoordelijk voor het slagen van het groepsplan, maar zijn wel een belangrijke zorgpartner. Evaluatie na ongeveer 3-6 maanden intensieve begeleiding. Er zijn dan 2 mogelijkheden: Het kind gaat vooruit, loopt nog achter op het groepsniveau, maar er is duidelijk sprake van een stijgende lijn (een V wordt een IV score). Dan: prestaties goed blijven volgen en voortzetting van de intensieve hulp. 16

17 Het kind gaat onvoldoende vooruit dat wil zeggen de achterstand tot de groep wordt groter. Het kind behaalt opnieuw een V score. Er is sprake van een stagnatie in de lees/spellingsontwikkeling. Er zijn hardnekkige automatiseringsproblemen (onvoldoende letterkennis; moeizaam decodeerproces). Onderkenning van dyslexie en de begeleiding van leerlingen met dyslexie op de basisschool. Wanneer de intensieve begeleiding na minimaal 2 toetsmomenten niet het gewenste effect heeft, kan de school het vermoeden uitspreken dat er mogelijk sprake is van dyslexie. De intensieve begeleiding wordt indien wenselijk voortgezet. Hierbij is het minimumdoel om te komen tot een niveau van functionele geletterdheid (hardop lezen minimaal AVI E7 instructieniveau, buiten de tijd, binnen het aantal fouten). Daarnaast wordt besproken wat de ernst van de lees- en/of spellingsproblemen is. Kinderen met een ernstige enkelvoudige dyslexie komen vanaf januari 2009 in aanmerking voor vergoede behandeling en onderzoek bij een erkend bureau (bijvoorbeeld Regionaal Instituut Dyslexie te Breda, vergoed door de zorgverzekeraar. School moet voor een verwijzing een goed leerling-dossier aanleveren waarin duidelijk het vermoeden van dyslexie naar voren komt. Daarnaast moet aangetoond worden, dat de extra hulp niet heeft geleid tot vooruitgang. De eisen met betrekking tot dyslexieonderzoek en het stellen van de daadwerkelijke diagnose zijn strenger geworden. Binnen de nieuwe vergoedingsregeling geldt dat leerlingen alleen onderzocht kunnen worden op dyslexie als er sprake is van forse leesproblemen (bij de zwakste 10%) of van leesproblemen in combinatie met forse spellingsproblemen. Een dyslexieverklaring inclusief een verklarende en handelingsgerichte diagnose kan door de orthopedagoog/psycholoog naar aanleiding van het onderzoek worden opgesteld. Met een dyslexieverklaring heeft een kind volgens de wet recht op voorzieningen in het onderwijs. Daarnaast bepaalt het dyslexiebeleid van de school welke andere voorzieningen worden geboden bij proefwerken, overhoringen en schoolexamens. Indien er sprake is van een forse dyslexie kan, naast het onderzoek, ook de behandeling vergoed worden. Dit houdt in dat een leerling externe behandeling krijgt. 17

18 OBS De Wildschut probeert de negatieve sociaal-emotionele gevolgen van ernstige leesproblemen te voorkomen door: - erkenning en begrip; - zonodig afspraken maken met betrekking tot aanpassing van de leerstof en/of de aanpak van de leerling; - aandacht voor het pedagogisch klimaat in de groep: Acceptatie door medeleerlingen; - de leerling blijven motiveren tot lezen; - de inzet van Kurzweil; De groepsleerkracht blijft contact houden met de ouders van de leerling over de vorderingen en het welbevinden van de leerling. Psychodiagnostisch onderzoek en begeleiding van leerlingen met dyslexie op school aangevuld met een meer gespecialiseerde behandeling binnen en/of buiten de school. Signalering op basis van: Alle voorafgaande schoolgegevens aangevuld met informatie/vragen van de ouders en andere relevante informatie. Interventie naar aanleiding van onderzoek Opzet van een meer gespecialiseerd groepsplan voor in de klas naar aanleiding van uitslag van het onderzoek. Zo nodig zal de orthopedagoog/psycholoog van de externe instantie in overleg met school en ouders verwijzen naar buitenschoolse meer gespecialiseerde hulpverlening. 18

19 Bijlage 1 Tips voor ouders. Algemeen: - Thuis lezen moet leuk zijn voor uw kind. Vermijd dwang en de nadruk op goed presteren. Het gaat erom samen met uw kind op een ontspannen manier bezig te zijn. - Blijf ook voorlezen in de hogere groepen. Kinderen vinden voorlezen fijn én het is goed voor de ontwikkeling van de luistervaardigheid en de woordenschat. - Het is beter voor de leesontwikkeling van uw kind dat u dagelijks, bijvoorbeeld voor het naar bed gaan, 10 minuten leest, dan dat u daar één keer per week een uur aan besteedt. - Toon belangstelling voor wat uw kind op school doet en leert. Laat uw kind bijvoorbeeld thuis nog eens voordoen welke nieuwe letters en woorden hij alweer kan lezen. - Als u denkt dat de taal-/leesontwikkeling van uw kind niet goed verloopt, neem dan altijd contact op met de groepsleerkracht. Tips voor groep 1 en 2: - Lees uw kind veel voor. Let erop of uw kind begrijpt wat het hoort. - Lees eerder voorgelezen boeken nog eens. Kinderen vinden dit leuk en gaan daardoor het boek/verhaal beter begrijpen. - Laat uw kind zien dat je met lezen iets kunt doen; bijvoorbeeld door in zijn aanwezigheid een gebruiksaanwijzing, tv-gids of een recept te lezen. - Doe met uw kind spelletjes die goed zijn voor de taal-/leesontwikkeling. Denk aan lotto s, puzzels, rijm- en raadspelletjes. - Geef uw kind eigen schrijfspullen, zoals potloden, pennen en papier. Stimuleer het (na)schrijven van woordjes zoals de eigen naam of de namen van broertjes en zusjes. Tips voor groep 3: Op de meeste basisscholen leren kinderen in groep 3 lezen. Veel ouders willen thuis met hun kind daarop inspelen. Houd daarbij rekening met de manier waarop uw kind op school de letters leert. Belangrijk hierbij is ook de manier waarop u de letters 19

20 uitspreekt. Spreek bij het lezen met uw kind letters niet uit zoals u doet wanneer u het alfabet opzegt, maar als in onderstaande voorbeelden: a : geen aa, maar als in tak; aa: als in maan; b : niet bee, maar bu, met een bijna onhoorbare u ; e : geen ee, maar als in zes; ee: als in teen; f : geen ef, maar fff; h : geen haa, maar hu, met een bijna onhoorbare u ; z : geen zet, maar zzz. Als uw kind moeite heeft met een bepaald woord, kunt u vragen om eerst de letters van dat woord afzonderlijk te lezen. Bijvoorbeeld: b oe k en daarna de letters aan elkaar te plakken en het hele woord vervolgens vloeiend te lezen: boek. Er zijn in de boekhandel en de bibliotheek veel boekjes die u helpen om thuis in te haken op het leesonderwijs in groep 3. Op de boekjes staat vaak vermeld geschikt voor na 3 weken, 6 weken, 9 weken leesonderwijs. Ook wordt het niveau van boekjes vaak met een AVI-niveau aangeduid. Houd rekening met die aanduidingen. Voor groep 3 geldt: van AVI-start t/m AVI E3. De leerkracht houdt u op de hoogte van de vorderingen. Het kiezen van geschikt oefenmateriaal is erg belangrijk. Tips voor groep 4 t/m 8: Vanaf groep 4 wordt het begrijpend en studerend lezen steeds belangrijker. Begrijpend lezen is eigenlijk snappen wat er staat. Studerend lezen gaat nog verder. Daarbij is het de bedoeling dat de kinderen de informatie uit een tekst gebruiken. Bijvoorbeeld voor proefwerken, spreekbeurten of werkstukken. Het is voor het begrijpend lezen van uw kind van belang dat het, naast verhalen, ook regelmatig informatieve teksten leest, zoals tijdschriften en de krant. U kunt samen met uw kind teksten lezen over onderwerpen die uw kind interesseren. U kunt het begrip van de tekst bevorderen door vragen te stellen voor, tijdens en na het lezen. Voor het lezen: - Waar denk je dat de tekst over gaat als je kijkt naar de titel en de plaatjes? - Wat weet je al van dit onderwerp? - Wat wil je te weten komen? Tijdens het lezen: - Klopt je voorspelling over de inhoud van de tekst? - Wat zijn hier hoofdzaken en bijzaken? - Hoe zal de tekst verder gaan? Na het lezen: - Ben je te weten gekomen wat je wilde weten? - Kun je de inhoud van de tekst samenvatten? 20

21 Als uw kind moeite heeft met lezen: Als een kind moeite met lezen heeft, is het belangrijk dat u thuis samen met uw kind leest. Lezen leer je door te lezen en bovendien hebben sommige kinderen gewoon meer tijd nodig om een goede lezer te worden. Een ouder zou dagelijks 10 minuten met het kind moeten lezen. Naast teksten over onderwerpen die uw kind interesseert, is het goed als u: - met het kind een tekst herleest die op school aan de orde is geweest; - met het kind een tekst leest die de volgende dag op school aan de orde komt; - een tekst voorleest, samen leest, daarna het kind de tekst laten lezen. Het is belangrijk dat het lezen thuis in een ontspannen sfeer gebeurt en dat het kind complimentjes krijgt. Daardoor krijgt het kind meer zelfvertrouwen. Als het lezen moeizaam verloopt, kunt u samen-lezen met het kind. Bijvoorbeeld door om de beurt een zin te lezen. Verder is het van belang dat u regelmatig met de leerkracht praat over de leesontwikkeling van uw kind. Als het kind te weinig vorderingen maakt bij het lezen, is het nodig dat de interne begeleider van de school wordt ingeschakeld. 21

22 Bijlage 2 Mogelijk remediërende compenserende en dispenserende maatregelen Algemene maatregelen bij lezen: Geen (onvoorbereide) hardop leesbeurten; Keuze in boeken die qua inhoud aansluiten bij de leeftijd en interesse, maar technisch vereenvoudigd (Makkelijk Lezen Mediagids); Audio-opname van een boek beluisteren en meelezen (www. Makkelijklezen.nl); Gebruik van leesondersteuning met bv. Daisy-speler readingpen - Kurzweil( dyslexieverklaring nodig; Verwerkingsopdrachten op CD; Entree- en Eindtoets op CD ( dyslexieverklaring nodig (bij vergrote tekst NIET nodig); Extra leestijd voor bijvoorbeeld zaakvakken teksten; Pre-teaching zaakvakken, begrijpend lezen; Andere opmaak leesteksten: ander lettertype, grotere letter, grotere afstand tussen de regels, minder tekst op een pagina. Algemene maatregelen bij spelling: Extra tijd voor schrijfactiviteiten; Verlichting/vermindering van de schrijftaak; Extra hulp bij schrijven van verhalen/verslagen/werkstukken (stappenplan en inleveren in fasen); Spellingfouten hierbij zoveel mogelijk negeren en beoordelen op inhoud (met uitzondering van het dictee); Spelfouten gedifferentieerd beoordelen; Mondelinge overhoring; Dictees afgestemd op niveau; Gebruik van hulpmiddelen die leiden tot minder spelfouten: woordenboek, regelkaart, tekstverwerker met spellingcontrole, Kurzweil; Gebruik van stappenplan voor zelfcorrectie. Algemene maatregelen: Correcte aantekeningen mee naar huis om te leren; Onder begeleiding huiswerk maken; Verlichting/aanpassing huiswerk; Pre-teaching; Meer tijd; Mondelinge verwerking. Huiswerk leren: Mindmapping ( Woordjes leren ( 22

23 Compenserende software lezen: Tekst-naar-spraak-software (wanneer zwak technisch lezen tekstbegrip belemmert); Bevordert de zelfredzaamheid; Versterkt het competentiegevoel; Motiveert om te blijven lezen; Helpt om op hoger niveau te komen. Compenserende software spelling: Tekstverwerker met spellingcontrole (typecursus), spraakherkenningsoftware (wanneer zwakke spelling schrijfproductie belemmert): Alphasmart: (compacte tekstverwerker); Digitaal woordenboek: Skippy: (woordvoorspeller); Wordbar (woordvoorspeller + uitspraak). Spraakherkenning: Dragon Naturelly Speaking: (voorlezen+spraakherkenner Lezen en schrijven: Kurzweil; Sprint-Plus ( Tekst naar spraak + woordvoorspeller ( Spika ( Tekst naar spraak. 23

24 Bijlage 3 Tips om leesbevordering te stimuleren Voorbeelden Ieder kind krijgt een map met logboekformulieren. Aan het einde van stilleestijd worden deze ingevuld. De leerkracht bekijkt geregeld de logboeken van de kinderen en bespreekt deze. Kinderen die nog niet zelfstandig kunnen lezen, kunnen bijvoorbeeld buiten de klas duo-lezen of tutorlezen. Ook het werken met Kurzweil behoort tot de mogelijkheden. Het hardop lezen van deze leerlingen moet de stillezers niet storen. Er worden duo s samengesteld, die naast elkaar zitten en ieder een eigen boek lezen. Ze praten de laatste vijf minuten met elkaar over het boek dat ze hebben gelezen. Om een verhaal of thema te verdiepen kunnen kinderen naar aanleiding van een gelezen boek een vervolgverhaal schrijven, een tekening maken, een poster of schilderij ontwerpen of het verhaal uitspelen. Vooraf wordt samen met de kinderen een thema bepaald. Bijvoorbeeld: verdriet, humor, vakantie of huisdieren. Ieder willekeurig thema komt in aanmerking. Tijdens het lezen noteren kinderen passages in hun boek die betrekking hebben op het afgesproken thema. Na het zelfstandig lezen worden de passages gemeld en voorgelezen, bekeken op verschillen en overeenkomsten en becommentarieerd. Kinderen kunnen tijdens zelfstandig lezen actief aan de slag gaan met taal. Drie potten of dozen worden voorzien van etiketten. Op de eerste staat grappige woorden, op de tweede vrolijke woorden en op het derde etiket staat droevige woorden. Ieder groepje kinderen wat aan het lezen is heeft deze potten. Tijdens het zelfstandig lezen schrijven de kinderen op kleine kaartje de grappige, droevige of vrolijke woorden op en stoppen deze in de juiste pot of doos. Aan het einde van het zelfstandig lezen worden de potten of dozen geleegd, de woorden besproken en krijgen de kinderen de mogelijkheid om de context waarin ze het woord hebben gelezen toe te lichten. Met de hele klas kan het droevigste, vrolijkste of grappigste woord van de dag worden gekozen. Praten over boeken kan ook in de vorm van een spel. Op een spelbord staan verschillende vragen die je kunt stellen over een gelezen boek. De kinderen draaien aan een wijzer die stopt bij een bepaalde vraag. Het kind geeft antwoord op de betreffende vraag. De vragen kunnen variëren van gemakkelijk tot steeds moeilijker. 24

25 Het spel kan ook gespeeld worden met sets kaarten met vragen over boeken en gedichten in plaats van met een draaischijf. Kinderen presenteren aan elkaar hun leeservaringen. Ze vertellen over boeken die ze gelezen hebben. Ze lezen zelfgemaakte verhalen en gedichten voor. Hiervoor kan een speciale lezersstoel gebruikt worden. Kinderen maken in de klas een boek top tien. Hierop komen boeken te staan die de klas het beste vindt. De boek top tien bevordert het lezen van de toptitels. Op het prikbord komen bijvoorbeeld recensies van kinderen te hangen, met een kopie van de kaft van het boek. Aan de hand van de recensies wordt de boek top tien samengesteld. Naar aanleiding van een gelezen boek maken de kinderen een poster. Op de poster komt de belangrijkste informatie over het boek te staan. Door het bekijken van de posters van elkaar, worden kinderen uitgedaagd om deze boeken ook te gaan lezen. Met de klas kan een boekenwurm gemaakt worden. De leerkracht plakt de kop van de boekenwurm op de muur of het raam. De kinderen schrijven op een segment van de boekenwurm de titel en schrijver van het boek. Tevens geven zij hun mening over het boek. Dit kan ook in de vorm van een lachend of zuur kijkend gezichtje. De leerlingen uit groep 5-8 lezen een prentenboek voor aan een kleuter of een groepje kleuters. Software van VLL ook in groep 4 inzetten. kaart 25

26 Bijlage 4 Kwaliteitskaart Voortgezet Technisch lezen ( Richtlijnen leestijden Voortgezet Technisch Lezen Groep Er wordt elke dag gelezen Doelgerichte instructie en oefening minuten 60 minuten minuten minuten 60 minuten minuten 6 90 minuten 60 minuten minuten 7/8 60 minuten 60 minuten minuten Voortgezet technisch lezen met een gestructureerde methodische aanpak Extra instructie en begeleide oefening voor de risicolezers Stillezen van verschillende typen teksten en gevarieerde activiteiten rond boeken Voortgezet technisch lezen met een gestructureerde methodische aanpak Extra instructie en begeleide oefening voor de risicolezers Stillezen van verschillende typen teksten en gevarieerde activiteiten rond boeken Voortgezet technisch lezen met een gestructureerde methodische aanpak Extra instructie en begeleide oefening voor de risicolezers Stillezen van verschillende typen teksten en gevarieerde activiteiten rond boeken Technische leesvaardigheid: onderhouden, tempo verhogen, vloeiend lezen Extra instructie en begeleide oefening voor de risicolezers Stillezen van verschillende typen teksten en gevarieerde activiteiten rond boeken 26