Marxistische Studies

Transcriptie

1 Marxistische Studies Dossier Europees links en de uitweg uit de crisis Gemeenteraadsverkiezingen: de geel-zwarte opmars, de bleke roos en de rode doorbraak Een Chinees debat marxistische studies Driemaandelijks tijdschrift oktober-december 2012 Bureau van afgifte Brussel X P

2 marxistische studies Redactieadres Hoofdredacteur Marxistische Studies Kazernestraat 68, 1000 Brussel, België Tel.: +32 (0) Fax: +32 (0) Website: Herwig Lerouge Marxistische Studies ISSN uitgegeven door het Instituut voor Marxistische Studies (IMast vzw) Kazernestraat 68, 1000 Brussel Dit nummer kwam tot stand in samenwerking met vzw IKOVE Auteurs en Marxistisch Studies Overname en vertaling van bijdragen uit dit tijdschrift is mogelijk na toestemming van de auteurs. Bijdragen Trefwoorden Hulp Omslag Opmaak Druk Verantwoordelijke uitgever Sturen naar Gemeenteraadsverkiezingen België, economische crisis, index, loonindexering, interprofessioneel akkoord, Europese crisis, werkloosheid, overheidsschuld, begrotingstekort, eurozone, PCF, Rifundazione Communista, Partij van Europees Links, Die Linke, Syriza, Spaanse crisis, ccoo (Confederación Sindical de Comisiones Obreras), UGT (Union General de Trabajadores de España), PCE (Communistische Partij van Spanje), PCPE (Communistische Partij van de Volkeren van Spanje), kke (Communistische Partij van Griekenland), China, guojinmintui, staatsbedrijven, privéondernemingen in China Vertalingen van het Frans, Spaans, Duits, Engels en Russich en Portugees naar het Nederlands. Correctie en nalezen. Neem contact met de redactie. EPO EPO, Jan Depover EPO Maria McGavigan, Kazernestraat 68, 1000 Brussel

3 1 EDITORIAAL Nummer Herwig Lerouge BELGIË De geel-zwarte opmars, de verblekende roos en de rode doorbraak...5 Beschouwingen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 David Pestieau De doorbraak van de PVDA in cijfers... 6 Vlaanderen: Geel-zwarte opmars en rood licht in Antwerpen... 7 Het roze verbleekt een beetje in de schaduw van opkomend rood De crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord...12 De verkeerde antwoorden op de crisis: de Europese Commissie wil onze lonen overgieten met een Duits sausje David Pestieau De crisis: Ik was het niet, het waren die van beneden Het Duitse model voor de Europese Unie: export van loondumping en armoede De Europese Commissie wil de controle over de lonen overnemen De lasten op arbeid of de lasten op het kapitaal: een andere benadering van het competitiviteitsdebat Loonkost niet meer onder controle? Concurrentie is een probleem van het patronaat, niet van de vakbond Zijn innovatie en opleiding het basisprobleem? Dit is geen aanval op de index en het interprofessioneel akkoord Interprofessioneel loonakkoord en collectieve arbeidsovereenkomsten liggen onder vuur 24 Buiten de lijnen kleuren om de strijd te winnen DOSSIER: EUROPEES LINKS EN DE UITWEG UIT DE CRISIS Depressie in Europa...27 Henri Houben Van wonder tot zinsbegoocheling Maar toen werd het winter De keerzijde van de medaille Conclusies Inhoud

4 2 marxistische studies Is het meeregeren van communistische partijen een uitweg uit de kapitalistische crisis?...42 Herwig Lerouge De Italiaanse tragedie Frankrijk in 1981 en Europees Links Die Linke In Griekenland De harde lessen uit het verleden Vandaag minder dan ooit Spanje: realiteit, verzet en perspectieven...60 Alejo Mancebo Dagdagelijks Spanje Het verzet tegen het besparingsbeleid Welke uitweg uit de crisis? Balans na de verkiezingen van 6 mei en 17 juni Centraal Comité van de Communistische Partij van Griekenland (KKE) DEBAT Guojinmintui: China debatteert opnieuw over overheidseigendom versus privé-eigendom Fusheng Xie, An Li en Zhongjin Li De vloek van rechts: guojinmintui is allesbehalve aanvaardbaar Het officiële standpunt: guojinmintui is een tijdelijk verschijnsel De antwoorden van links: guojinmintui vertegenwoordigt de weg naar het socialisme Moeten de socialistische elementen van de markteconomie losgelaten of verbeterd worden? Inhoud

5 Herwig Lerouge 3 Nummer 100 Beste lezer, U houdt nummer 100 van Marxistische Studies in uw handen. Al vierentwintig jaar lang streven wij ernaar om in Marxistische Studies de opdracht uit ons eerste nummer in 1988 waar te maken: Verslag uitbrengen over progressieve, materialistische analyses die kunnen bijdragen aan het marxistisch debat en dit zowel over actuele vraagstukken als over kwesties uit het verleden én die een licht kunnen werpen op de situatie van vandaag. Wij zijn dan ook trots u vandaag het honderdste nummer te kunnen voorleggen. Toen het nog in de mode was om het marxisme dood te verklaren, bekrachtigde ons tijdschrift de rijkdom en de efficiëntie van het marxisme, waarmee miljoenen mensen die al eeuwenlang onderdrukt waren, zich economisch en maatschappelijk konden bevrijden. Het marxisme geeft zowel de onderdrukten in de Derde Wereld als in de kapitalistische wereld een helder inzicht in de mogelijkheid zichzelf te bevrijden. Het is voor de arbeidersklasse en haar bondgenoten een wetenschappelijke theorie en strijdmethode voor de opbouw van een maatschappij die een einde maakt aan de uitbuiting van de mens door de mens. Marxisme is volkomen tegengesteld aan een dogma. Voor een marxist is elke waarheid zowel absoluut als relatief. Niet in de zin van ontkenning van de objectieve werkelijkheid, maar in de zin van het bestaan van historische grenzen aan onze kennis om deze werkelijkheid volledig te doorgronden. De tijden zijn veranderd. Economen en politici hebben Marx opnieuw ontdekt. Het is weer in om over Marx te praten. Zijn stellingen over de economie zijn razend actueel nu we de ergste crisis sinds 1929 meemaken. De marxistische analyses over de crisis en over het onmenselijke beleid van politici die op de knieën gaan voor het grootkapitaal, vinden opnieuw gehoor. Bewijs hiervan is het opmerkelijke en aanhoudende succes van het boek Hoe durven ze! van Peter Mertens, de voorzitter van de Partij van de Arbeid van België. Evenals het succes van deze partij bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober Marxistische Studies wil in de toekomst een actievere rol spelen in dit maatschappelijk debat. Onze dossiers zijn één van onze sterke punten. Het is evident dat we hier niet van afstappen. Maar voortaan laten we in die dossiers meer kanten van het verhaal zien en verschillende standpunten. Het internationaal Editoriaal

6 4 marxistische studies karakter is een ander sterk punt dat blijft. We zijn er van overtuigd dat we de strijd steeds meer op Europees niveau moeten voeren, over de nationale grenzen heen. We blijven de belangrijkste marxistische analyses publiceren die in andere talen verschenen. De voortdurend evoluerende wereld stelt ingewikkelde nieuwe problemen en dat vereist internationale samenwerking. Maar we willen ook korter op de bal spelen. Niet zo direct als in een krant, Marxistische Studies blijft om de drie maanden verschijnen, maar we willen wel met kortere artikels nauwer aansluiten bij de actualiteit en toelichten wat er echt op het spel staat. Met interviews of opiniestukken en een uitgebreidere rubriek boeken, willen we u rechtstreeks in contact brengen met mensen die vandaag een bijdrage leveren aan het debat en de strijd voor een andere maatschappij. U kunt ons daar trouwens bij helpen, door goede artikels en interessante boeken of auteurs te signaleren. Van dit honderdste nummer vernieuwen we ook de opmaak. Voortaan werken we met duidelijke rubrieken: Belgische binnenlandse politiek, Europa, internationaal dossier, maatschappelijk debat, cultuur, boeken. Dat maakt het lezen aangenamer. We zijn geen academisch tijdschrift. De analyses die Marxistische Studies publiceert, zijn zo nauwkeurig mogelijk en op een begrijpbaar niveau voor zo veel mogelijk lezers. Bij de verschijning van dit honderdste nummer willen we al onze abonnees en trouwe lezers hartelijk danken. Ook in het buitenland zijn dat er heel wat, vooral in Frankrijk, Luxemburg en Nederland. Volgende deugddoende brief ontvingen we uit Frankrijk: Ik wil jullie graag feliciteren met de inhoud van dit tijdschrift. Dankzij jullie hebben de echte Franse communisten een tijdschrift dat ons wapent tegen het kapitalistische wereldsysteem. Dit geldt in het bijzonder voor de inhoud van het laatste nummer, 99/2012. Echt indrukwekkend. We ondervinden hoe nuttig ons tijdschrift is voor de strijd in andere landen, ver weg van Brussel. Daarom voelen wij ons extra verplicht ervoor te zorgen dat het steeds beter wordt. Wij hopen dat Marxistische Studies in de toekomst een nog grotere rol kan spelen in de theoretische en politieke discussies onder progressieven. Editoriaal

7 David Pestieau 5 Beschouwingen bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 De geel-zwarte opmars, de verblekende roos en de rode doorbraak Uitbreiding van de politieke overheersing van de N-VA in Vlaanderen, lichte achteruitgang voor de PS in Wallonië maar opkomst van de PVDA in de drie gewesten van het land: de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2012 hebben geleid tot opvallend tegengestelde resultaten. Deze nieuwe krachtsverhoudingen zullen wegen op de regering Di Rupo. Een regering die als gevolg van de economische crisis steeds minder stabiel zal worden. En ook door de volgende verkiezingen die eraan komen in 2014 en die de N-VA beschouwt als een scharniermoment om het land te doen overhellen naar het confederalisme. Maar de vooruitgang voor de PVDA en de toename van de sociale beweging zouden de kaarten van de strategen van N-VA, PS en andere traditionele partijen wel eens aardig door elkaar kunnen schudden. Met een De Wever die van zijn verovering van de burgemeesterssjerp een springplank wil maken naar 2014, is het resultaat van de PVDA in Antwerpen meteen niet alleen van belang voor het noorden van ons land maar ook nationaal. Als enige unitaire en nationale partij van het land wijst de PVDA immers het De Wever-scenario af. In het zuiden van het land beseffen we, als we de verkiezingsresultaten van dichterbij bekijken, dat de Parti Socialiste dikwijls op de linkerflank werd aangevallen door de PVDA, schrijft La Libre op 15 oktober. Een bedreiging die de PS zou moeten aanzetten om een harde lijn aan te houden in de economische en fiscale dossiers of het bankendossier, dossiers waarover de PVDA dikwijls een zeer radicaal standpunt inneemt. Besluit van dit alles? De federale regering zal voortdoen als tevoren. Maar het zal ongetwijfeld een beetje moeilijker worden. Het resultaat van de PVDA krijgt een historische betekenis als we vergelijken met de resultaten die links van (traditioneel) links de afgelopen dertig jaar heeft behaald. David Pestieau (david.pestieau@solidaire.org) is lid van het Partijbureau van de PVDA en directeur van de Studiedienst van de PVDA. België

8 6 marxistische studies Hoe kunnen we dit verklaren? Door de economische crisis die vandaag heel Europa in haar greep houdt, zien we overal partijen opkomen links van de sociaal democratie. De bevolking pikt het steeds minder dat de sociaaldemocratische partijen op alle machtsniveaus gewoon meewerken met de besparingen. Maar zelfs deze objectief gunstige omstandigheden houden op zich nog geen garanties in voor een betekenisvolle vooruitgang bij verkiezingen. De verklaring voor dit succes moeten we ook zoeken bij de diepgaande vernieuwing van de PVDA die op haar 8 e Congres in 2008 concreet gestalte kreeg. De marxistische partij stapte af van haar sektarisme en verliet een zekere vorm van dogmatisch denken. Voortaan is haar ambitie: een beginselvaste partij, een soepele partij en een partij van de werkende mensen. De partij legde in die optiek ook nieuwe doelstellingen vast. Een van de hoofddoelen was dat bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2012 voor het eerst partijleden verkozen zouden geraken in drie grote steden, Antwerpen, Luik en Brussel (Molenbeek). Een hoge inzet. De resultaten in deze drie steden hebben onze verwachtingen overtroffen. Deze grote locomotieven sleepten meteen al een aantal andere grote steden mee op hetzelfde spoor. De doorbraak van de PVDA in cijfers In heel het land, in zuid en noord samen, haalde de PVDA+ in totaal 31 gemeenteraadsleden, 17 verkozenen in districten (Antwerpen) en 4 provincieraadsleden. Naast de 17 districtsraadsleden in Antwerpen komt de PVDA meteen met vier gemeenteraadsleden in de Antwerpse gemeenteraad: met 8 % van de stemmen wordt ze de vierde grootste partij van de stad, voor Groen! en Open VLD. Ook in de Limburgse gemeente Genk haalt de partij 8,8 % van de stemmen, goed voor drie gemeenteraadsleden. In Zelzate wordt ze de tweede grootste partij met 21 % van de stemmen. Ook in Luik-stad doet de partij haar intrede met twee gemeenteraadsleden en 6,5 % van de stemmen. En met 14 % van de stemmen wordt ze de tweede grootste partij in Seraing en Herstal. Voor de hele Luikse agglomeratie zijn 12 leden van de PTB+-lijsten gekozen. In de provincie Henegouwen is de marxistische partij voortaan aanwezig in de gemeenteraad van de drie grootste steden: Charleroi, Bergen en La Louvière, telkens met een gemeenteraadslid. In Brussel heeft de PVDA voor het eerst een gemeenteraadslid, niet alleen in Molenbeek (met 4,5 % van de stemmen), maar ook in Schaarbeek (3,3 %), de tweede grootste gemeente in het hoofdstedelijk gewest. België

9 de geel-zwarte opmars, de verblekende roos en de rode doorbraak 7 In andere grote steden flirten de cijfers met de drempel van 3 %. De partij staat niet meer ver af van de verkiezing van een eerste gemeenteraadslid in Gent, Namen, Leuven en Mechelen. Vlaanderen: Geel-zwarte opmars en rood licht in Antwerpen Kwantitatief heeft de N-VA in Vlaanderen weinig vooruitgang geboekt in vergelijking met 2010: 28,6 % van de stemmen op provinciaal niveau, heel wat meer dan de CD&V (21,5 %). Het percentage ligt lager dan de 35 à 40 %, voorspeld in de peilingen N-VA-ideoloog Bart Maddens schrijft: In 2014 zou het een ontgoochelende score zijn. Want daarmee wordt de N-VA niet incontournable in Vlaanderen. De kaarten zijn dus nog niet geschud. Maar de gemeentelijke inplanting en de organisatie van de N-VA is enorm vooruitgegaan. En dat geldt ook voor de overheersing van haar ideologie. Dit resultaat is zeer onrustwekkend. De N-VA vestigt zich blijvend op lokaal niveau. Ze wordt de grootste partij in 48 van de 259 gemeenten waar zij aan de verkiezingen deelnam (waarvan de helft in de regio Antwerpen). Ze heeft niet alleen Antwerpen veroverd maar ook twee andere van de 11 grootste Vlaamse steden (Aalst en Sint-Niklaas). Zelfs al domineert de N-VA kwantitatief nog niet het politieke landschap, ideologisch heeft ze wel het leiderschap: De N-VA is een neoliberale partij die openlijk het VOKA, het meest agressieve deel van het patronaat, verdedigt. Tijdens de campagne kreeg de N-VA de nauwelijks verholen steun van een aantal grote Vlaamse werkgevers die tekeergingen tegen de marxistische regering Di Rupo, niet in staat het land te hervormen zoals zij dit wilden. Zij hebben gekozen. Volgens hen is de N-VA de nieuwe partij van de patroons in Vlaanderen. De liberalen hebben hun tijd gehad, met als gevolg dat de Open VLD een zware crisis doormaakt. De N-VA is een separatistische partij die het land uiteen wil doen spatten en ze is voorstander van het neocorporatisme van een Vlaamse gemeenschap waar voor iedereen plaats is en die geleid wordt door het VOKA, de Boerenbond en de KBC. De N-VA is een reactionaire partij met een gedachtegoed vol neoconservatieve waarden. Het elitedenken van deze partij wil schoon schip maken met de progressieve ideeën van Mei 68. De massale toetreding van vroegere kaderleden van het Vlaams Belang (die bovendien op schepenzetels kunnen rekenen in de België

10 8 marxistische studies nieuwe gemeentecolleges) en de algemene politieke ontwikkelingen deden de partij nog verder naar rechts opschuiven. Door plaatselijk de macht te veroveren, gaat de N-VA politiek vooruit. Tot nu toe was ze (op gewestelijk en gemeentelijk niveau) steeds de tweede of derde partij in de coalitie die gemeenten of het gewest bestuurde. Vandaag deelt zij de lakens uit in tal wat gemeenten. Tegenover deze N-VA staat een grondig verdeelde CD&V die electoraal wel goed heeft stand gehouden. In de leiding van de CD&V voert Vlaams ministerpresident Kris Peeters de boventoon. Als vroegere baas van het UNIZO verdedigt hij een patronaal programma, dat het confederaal model verdedigt en zeer dicht aanleunt bij het programma van de N-VA. Een belangrijk gedeelte van de christelijke arbeidersbeweging (ACW), die vandaag nog steeds deel uitmaakt van de CD&V, voelt zich steeds minder op haar gemak bij de richting die de partij uitgaat. Het uiteenvallen van deze partij behoort na 2014 niet meer tot de onmogelijkheden. Moeten we dan besluiten dat de opmars van De Wever niet meer te stuiten is? Dat recht kan hij in geen geval opeisen op grond van de verkiezingsuitslag, net zo min als hij kan stellen dat de Vlaming een confederale hervorming eist. De meerderheid van de Vlamingen voelt er niets voor om dit land nog maar eens in een communautaire crisis te zien wegzinken. Maar toch blijft de N-VA veel te veel stemmen aantrekken. De kracht van De Wever bestaat erin dat hij het ongenoegen van de bevolking over het federaal regeringsbeleid weet te recupereren voor zijn nationalistische discours. De Wever valt bijvoorbeeld de belastingsregering aan. Hij slaagt erin de woede van de werknemers te keren tegen de Franstalige socialist Di Rupo en tegen de Vlaamse partijen die met hem samenwerken, en tegen België. Op die manier verliezen heel wat kiezers uit het oog dat De Wever wel van plan is om nog veel verder te gaan in de aanvallen op de koopkracht en de arbeidsomstandigheden: ontmanteling van de index, nog langer werken, arbeidsduurverlenging In dit door de N-VA gedomineerde ideologisch klimaat en wetende hoe De Wever burgemeester Janssens uitdaagde in een verkiezingsstrijd met Amerikaanse allures is de uitslag van de PVDA in Antwerpen des te opmerkelijker. Dit resultaat van de PVDA lokt een ernstig debat uit binnen heel de linkerzijde. Een debat zowel over de opstelling van de sociaaldemocratie als over haar strategie tegenover deze doorbraak van de N-VA. Het succes van de PVDA is te wijten aan het feit dat ze een echte linkse partij is, zei Alexander De Croo (OpenVLD) tegen SP.A- België

11 de geel-zwarte opmars, de verblekende roos en de rode doorbraak 9 voorzitter Bruno Tobback. 1 Lex Moolenaar noteert in een commentaarstuk in de Gazet Van Antwerpen: Dat 48 % van de Antwerpenaars uitgesproken rechts (N-VA en Vlaams Belang) heeft gestemd, was niet de grootste verrassing. Veel onverwachter was de gezamenlijke score van 16 % voor Groen en PVDA+. Samengeteld heeft liefst 64 % van de Antwerpse kiezers zich dus afgekeerd van het politieke centrum. De drie groten van weleer christendemocraten, socialisten en liberalen hielden och arme 34 % over om onder elkaar te verdelen. De score van 8 % voor PVDA+ is een signaal dat kan tellen. Naarmate de crisis aan de middelen van de minderbedeelden blijft knagen, zal het succes van de radicaal-linkse partij zich als een olievlek over Vlaanderen verspreiden. Net zoals dat destijds ook met het Vlaams Blok en de groene beweging is gebeurd. 2 De komende jaren kan de PVDA in Vlaanderen ter linkerzijde dan ook een essentiële rol spelen. De partij zal haar invloed in de andere grote steden moeten uitbreiden, wat nog een hele uitdaging is. Ook in Antwerpen moet de partij nog groeien. De partij heeft nog een ruim groeipotentieel, zeker tegenover een SP.A waarin een pragmatische fractie in het centrum de toon aangeeft en de deelname zowel aan de gewestelijke (aan de zijde van de N-VA) als aan de federale regering blijft verdedigen. Daarnaast laat zich ook een meer kritische stroming horen die meer heil ziet in een linkser partijprofiel. Maar dat blijft grotendeels een minderheidsstroming die het alleen in Gent goed doet. PVDA-voorzitter Peter Mertens ziet voor zijn partij in Antwerpen in elk geval een cruciale rol: Wij staan nu in poleposition van het linkse project in de stad. Wij zullen oppositie moeten voeren tegen de NVA, op drie assen. Ten eerste rond de sociale situatie van de mensen. De tweede as, is de as rond de eenheid. De NVA wil mensen verdelen. Ze wil de Antwerpenaren opzetten tegen een groep die hier niet eens woont, de Walen. De Wever wil van Antwerpen als economische motor een breekijzer maken in zijn project om het land te splitsen. En tot slot, de derde as, is de as tegen de discriminatie. Wij zijn de partij van de eenheid en wij zullen vechten tegen elke discriminatie. In de strijd tegen het beleid van de Vlaamse gewestregering Peeters-Muyters én van de federale regering Di Rupo, kan de PVDA ook nog groeien door haar programma tegen de besparingen, door haar engagement in de strijdbewegingen en haar concrete voorstellen. Daarbij staat ze zowel tegenover de N-VA als tegen de traditionele partijen die geen echt alternatief vormen voor de nationalistische partij. 1 Terzake, VRT, 15 oktober Gazet van Antwerpen, 30 oktober België

12 10 marxistische studies Het roze verbleekt een beetje in de schaduw van opkomend rood In het zuiden van het land is er naast de PVDA geen echte winnaar. De PS wint ten opzichte van haar uiterst lage score van 2006, toen de partij geteisterd werd door schandalen. Vooral in Charleroi (met minister Magnette als lijsttrekker) en in Bergen (met eerste minister Di Rupo als lijsttrekker) gaat de PS vooruit. Maar als we de provinciale resultaten vergelijken met die van 2010, verliest de PS 2 tot 8,5 % (in Henegouwen). Toch behoudt de PS globaal gezien haar politiek en ideologisch overwicht. Ook al is er een bres geslagen. In een aantal gemeenten (Namen, Molenbeek) lijkt zich een nieuwe as MR- CDH te ontwikkelen. Bij de verkiezingen van 2014 zou dit kunnen leiden tot de vorming van een Jamaicaanse coalitie die de PS opzij schuift. Extreemrechts van zijn kant is zo verdeeld dat het momenteel niet veel voorstelt, maar een optelsom van de uitslagen van de verschillende kleine extreemrechtse partijen geeft in Charleroi toch meer dan 11 %. Maar het meest opmerkelijke feit van deze verkiezingen is de opkomst van de PVDA. Met 12 gemeenteraadsleden, maar ook met een score dicht in de buurt van de 5 % voor de provincie, is de PVDA in het Luikse een kracht die meetelt. Met scores van 3 tot 4,5 % begint de PVDA door te breken in Henegouwen (met een gemeenteraadslid in drie grote steden) en in zekere mate ook in Namen. En dan zijn er ook de eerste verkozenen in twee grote Brusselse gemeenten. De PS is duidelijk ongerust over deze doorbraak die zich niet beperkt tot een stad of gemeente, maar zich voordoet in alle grote steden. Alle PS-leiders wijzen op het probleem: Elio Di Rupo is eerste minister van een centrumrechtse regering en daardoor kan de PS zich niet met een links profiel onderscheiden, zoals ze dit wel kon in de regeringen met Leterme of Verhofstadt. PS-voorzitter Thierry Giet heeft geprobeerd de uitslag te minimaliseren en Onkelinx noemde dit verkiezingssucces circonstanciel, te wijten aan een samenloop van omstandigheden. Een tactiek als een ander: minimaliseren en er verder niet over praten. En als ze spreken, dan is het om de lof te zingen van verantwoordelijk links dat handelt en beslissingen neemt, tegenover demagogisch, onverantwoordelijk links waarvoor de PVDA zou moeten staan. Anderen grijpen de uitslag van de PVDA aan om de PS opnieuw een linkser profiel te geven omdat men anders vrij baan maakt voor de PVDA. Een minderheid van PS-leiders ten slotte, heeft gekozen voor de rechtstreekse confrontatie. Zo verklaarde minister Marcourt dat de PVDA een echt België

13 de geel-zwarte opmars, de verblekende roos en de rode doorbraak 11 probleem voor de democratie is. Burgemeester en volksvertegenwoordiger Mathot roept op tot een cordon sanitaire en stelt dat hij nooit een bondgenootschap zal aangaan met een partij zoals de PVDA. Volgens Martial Dumont, journalist bij het dagblad L Avenir, zaait Jean-Claude Marcourt paniek. En hij stelt de vraag: Waarom precies nu een frontale aanval lanceren tegen een zeer linkse partij die aan invloed wint, vooral in de Luikse regio die zwaar getroffen wordt door de instorting van de staalnijverheid? (...) ( Want) voor de eerste keer zit de PS in een aantal gemeenten met een partij die linkser is dan zijzelf en die duidelijk aan geloofwaardigheid heeft gewonnen bij een groter deel van de bevolking. 3 Journalist Hugues Lepaige schrijft: Lange tijd hebben het socialistische discours over het schild zonder ons zou het erger zijn en de verankering van de partij in de bevolking de opkomst van een politiek alternatief, links van de PS, verhinderd. Vandaag werkt dat niet meer even gemakkelijk. Voor het eerst sinds het verdwijnen van de Communistische Partij zijn nu misschien wel de voorwaarden vervuld voor de opkomst van zo n partij. De resultaten van de PVDA zijn op dit vlak veelbelovend voor deze partij. Zij zijn ook het resultaat van een echte militante kracht op het terrein en van de ernst van haar studiedienst die de eerste en dikwijls de enige was om de ongelijkheid en fiscale fraude aan te klagen, schandalen waarvan België het geheim blijkt te bezitten. We mogen ons hier niet in vergissen: de PVDA-stem is zeker voor een stuk een proteststem, af en toe opgejut door wat populistische accenten, maar in die keuze klinkt ook een stem door van instemming en overtuiging. Aan de PVDA nu om dit succes te bevestigen en ermee te weten omgaan. Daarvoor moeten nog wel iets meer mensen die goesting in links krijgen, waar haar leiders het over hebben. 4 Precies deze dynamiek kan zich in de achttien maanden die ons scheiden van de verkiezingen van 2014 ontwikkelen in de sociale strijd tegen de crisis en de bezuinigingen. De PVDA is er immers van overtuigd dat de krachtsverhoudingen zich vooral ontwikkelen in de bedrijven en in de wijken. Die strijd kan de huidige dynamiek versterken, en er zich ook op steunen om aan te tonen dat de dingen anders kunnen dan het beleid dat nu wordt gevoerd in Europa, in Frankrijk door Hollande, in Italië door Monti of in Duitsland door Merkel, en in België door Di Rupo. 3 L Avenir, 20 oktober RTBF, Les défis du PTB, 19 oktober België

14 12 David Pestieau De crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord De verkeerde antwoorden op de crisis: de Europese Commissie wil onze lonen overgieten met een Duits sausje De crisis: Ik was het niet, het waren die van beneden We leven boven onze stand. Om het luidst herhalen de machtskringen en de media dit credo in België en in de rest van Europa. De crisis die losbarstte in 2008, is eind 2012 nog dieper geworden: crisis van de staten, bankencrisis, economische recessie De landen in het zuiden van Europa zinken aan topsnelheid weg in de armoede. Maar in het noorden hoor je de alarmkreet: als we de boot willen redden, moeten we de broeksriem aanhalen. Want de staat geeft te veel uit en we zijn niet competitief, luidt de diagnose van de experts. Maar vooraleer onze regering en onze patroon het geld uit onze portefeuille komen halen, is het de moeite waard om na te gaan of die diagnose wel correct is. Want als de diagnose niet klopt, dan helpt de voorgestelde remedie niet. In 2009 is de productie van consumptiegoederen en -diensten voor de eerste keer sinds de jaren dertig in de hele wereld beginnen te dalen. In de Verenigde Staten met gemiddeld 3 %, in Europa met 4 %. Daarop kwam er een wereldwijde golf van ontslagen, sluitingen, fusies, loonblokkeringen en allerlei soorten flexibiliteit. Vandaag, in 2012, grijpt de recessie weer om zich heen. Vanuit het zuiden van Europa bedreigt ze het hele continent. Heel Zuid-Europa is in recessie, Frankrijk stagneert en België kondigt een negatieve groei aan van 0,6 % in het tweede kwartaal van Zoals we eerder al hebben aangetoond, is deze crisis geen zuiver financiële crisis en is ze ook niet te wijten aan het wanbeheer van de staatsschuld. 1 Ze houdt ver- 1 Zie Marxistische Studies, zie La crise de 30 ans van Henri Houben (uitg. Aden, 2011), zie Hoe durven ze? van Peter Mertens (uitgeverij EPO, 2011) David Pestieau is directeur van het weekblad Solidair. Hij is lid van het Partijbureau van de Partij van de Arbeid van België (PVDA) waarvan hij ook de Studiedienst leidt. Dit artikel is een ingekorte versie van een studie over het interprofessioneel akkoord en de aanvallen tegen de index. Voor de volledige studie: België

15 de crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord 13 band met een fundamenteel onevenwicht van het kapitalistische economische systeem, dat gebaseerd is op winst. De eis van maximale winst (wat een vermindering van de kosten impliceert) botst op de structurele daling van de vraag (want de massa werknemers verliest koopkracht). Dat is de zogenaamde overproductiecrisis. Het systeem is structureel in onevenwicht sinds 1973, maar dankzij de speculatiebubbels kon de last van de crisis kunstmatig telkens een beetje uitgesteld worden. De voorbije dertig jaar kwam er de ene speculatiebubbel na de andere om de overproductiecrisis aan te kunnen. De permanente overconsumptie van de rijkste 10 % van de bevolking vierde hoogtij. Maar de taart werd al opgegeten vooraleer ze helemaal gebakken was. Vandaag grijpen de speculanten en allerlei andere miljonairs naar de staatsschulden, de allerlaatste speculatiebubbel van dit systeem. In 2008 en 2009 werden meerdere duizenden miljarden geïnjecteerd om de banken te redden en de economie weer op gang te brengen. Dat zorgde er inderdaad voor dat de economie zich tijdelijk weer herstelde, zoals een doping shot dat doet met een vermoeide wielrenner. Maar sinds 2011 is het effect weer verdwenen. De groei stagneert opnieuw, de economie zit opnieuw vast. Volgens de meest gangbare meningen kan deze situatie opgelost worden door de kunstmatige overconsumptie van gisteren te compenseren met een verlaging van de consumptie van vandaag. Hoewel de overconsumptie van gisteren een overconsumptie van de rijkste bevolkingsgroep was, zou ze vandaag gecompenseerd moeten worden door de koopkracht van de andere bevolkingslagen te verminderen. Enerzijds staan er langdurige besparingen op de agenda. Anderzijds eisen de multinationals en de grote ondernemingen, in naam van de heilige en onaantastbare concurrentiekracht, een verlaging van de loonkost. Maar als alle werknemers van ieder land tezelfdertijd de broeksriem aanhalen, komen ze allen in dezelfde situatie terecht: de (staats)uitgaven zullen stijgen door de stijging van de werkloosheid en de inkomsten zullen afnemen door een afname van de belastingsontvangsten en door een daling van de koopkracht. Het begrotingstekort kan dan wel afnemen, maar omdat er minder rijkdom geproduceerd wordt, zal ook het bbp (bruto binnenlands product) afnemen. Het systeem komt in een neerwaartse spiraal van zelfvernietiging terecht dat hele delen van de economie zal vernielen. Kortom: de diagnose die onze bestuurders stellen is fout en hun geneesmiddel valt niet de oorzaak van de ziekte aan, maar het slachtoffer. Het ergste is dat de multinationals en de grote ondernemingen die beweren dat de lasten op arbeid (met andere woorden de lonen) hen verstikken, net de België

16 14 marxistische studies economie dieper het moeras induwen door de lasten op hun kapitaal lees: de dividenden. Vanaf 2008 hebben ze in het wilde weg zitten besparen: op de lonen, op het aantal banen, op de werkomstandigheden Resultaat: ondanks de crisis zijn de winsten zienderogen aangedikt, maar zonder een écht economisch herstel. De niet-financiële Europese multinationals zitten op een record van 500 miljard euro cash. Dat is een stijging met bijna 30 procent tegenover eind 2007, de vooravond van de crisis. De Belgische en Europese ondernemingen hamsteren cash als nooit tevoren. Ze vinden de onzekerheid te groot om nu al te investeren, stelde de financiële pers vast in De resultaten van de westerse bedrijven zijn nooit zo positief geweest als nu, bevestigt de financiële pers vandaag. 3 Die explosief toegenomen winsten werden dus niet gebruikt voor productieve investeringen, maar ze werden gewoonweg opgepot. Zo kunnen de sterkste ondernemingen het te zijner tijd gebruiken om het gras voor de voeten van hun verzwakte concurrenten weg te maaien en een alsmaar groter marktaandeel in handen krijgen. De multinationals bereiden zich op die manier voor om de concurrentie opnieuw op de spits te drijven en zaaien zo de zaden die later zullen uitgroeien tot evenzoveel nieuwe, nog meer algemene en nog heftigere crisissen van overproductie. Daarnaast dient de rest van de liquide middelen om een stroom van dividenden aan de aandeelhouders uit te kunnen keren, met 15 % nettorendement als minimumnorm. Ook de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven stelt dat vast: Er wordt vastgesteld dat de samenstelling van het bruto exploitatieoverschot van de niet-financiële vennootschappen tijdens de periode enigszins is veranderd. Het aandeel van de netto uitgekeerde dividenden (uitgekeerde min ontvangen dividenden) groeit immers van 20,3 % tot 41,5 %. 45 Met andere woorden: in de bedrijfsresultaten is in iets meer dan tien jaar tijd, het aandeel van de dividenden die uitgekeerd worden aan de aandeelhouders verdubbeld! Het Duitse model voor de Europese Unie: export van loondumping en armoede De Europese Commissie en vele economische en politieke leiders in Europa maken die analyse nochtans niet. Zij zijn van mening dat er nog een uitweg bestaat: het Duitse model volgen. Duitsland is de wereldwijde exportkampioen. Het 2 De Tijd, 12 augustus De Tijd, 10 augustus CRB, Technisch verslag van het secretariaat over de maximale beschikbare marges voor de loonkostenontwikkeling, 9 november Zie: België

17 de crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord 15 heeft nog steeds een, weliswaar beperkte, maar toch positieve groei en de bedrijven maken er royale winsten. Maar is het een model dat navolging verdient? Zoals we eerder al aantoonden, is het Duitse model gebaseerd op loondumping en een miljoenenleger van verarmde werknemers. Die extreme loonmatiging werd door verschillende mechanismen gerealiseerd, zoals het rapport van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven van 2010 vaststelt 5 : De mini-jobs met maandlonen van minder dan 400 euro (jobs van één euro per uur) namen aan een verbluffend tempo toe. In werd er een nominale loonstop doorgevoerd in tal van industriële sectoren door de collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Toekomst in arbeid. Die kwam er in ruil voor de belofte dat de werkgelegenheid behouden zou blijven. Bepaalde bedrijven die aan internationale concurrentie blootgesteld zijn, hebben het recht verworven om af te wijken van de sectorale cao s (opting-out), om minder gunstige regels en lonen toe te passen dan in de rest van de sector. Bovendien zijn de Duitse ondernemingen niet verplicht een minimumloon toe te passen en er bestaat al helemaal geen enkele vorm van automatische loonindexering. Het Duitse model is voor de werkende mensen een armoedemodel. Bovendien kan het niet geëxporteerd worden en is het niet levensvatbaar op langere termijn. Dat model zal Duitsland ook meetrekken in de crisis en als het door anderen nagevolgd wordt, zal het de crisis nog verergeren. Het kan niet geëxporteerd worden omdat het berust op een exporterend model: als één land voordeel haalt uit de export, dan is er aan de andere kant een land dat erbij verliest. Dat is al zichtbaar in Europa, waar Duitsland geëxporteerd heeft naar Zuid-Europese landen die tien jaar lang massaal schulden hebben gemaakt, terwijl hun nationale economie voor hun ogen vernietigd werd. Het model kan evenmin geëxporteerd worden omdat Duitsland steunt op de Oost- Europese landen in zijn achtertuin, een bron van sterk gekwalificeerde en goedkope arbeidskrachten. Het Duitse model schept ook geen voltijdse banen. De grote meerderheid van de recent gecreëerde banen in Duitsland zijn ontstaan uit de opsplitsing van voltijdse betrekkingen in twee of drie deeltijdse. 6 5 CRB, idem. 6 Zie de studies van professor De Grauwe en professor Heylen over dit onderwerp. Paul De Grauwe, De competitiviteit van Belgïe: een lange termijn analyse, november Prof. Freddy Heylen geciteerd in de blog van Caroline Copers, Klant is Konings?, de redactie, 21maart Zie: België

18 16 marxistische studies De Europese Commissie wil de controle over de lonen overnemen Met de eurocrisis hebben de landen van de Europese Unie verreikende bevoegdheden inzake begroting gegeven aan de Europese Commissie. Als het uit de hand loopt kunnen landen gestraft worden en daarna onder voogdij geplaatst. Dat wat toegepast werd in Portugal, Ierland en Griekenland met de Men in Black, is uiteindelijk ook in een wet gegoten. Minder bekend is dat de Europese landen ook socio-economische bevoegdheden overgedragen hebben, die tot nog toe exclusieve bevoegdheden van de staten waren. Een sixpack van zes richtlijnen werd goedgekeurd op 4 oktober 2011 in het Europees Parlement door alle regeringspartijen en de groenen. Twee richtlijnen van dat beruchte sixpack hebben betrekking op socio-economische onevenwichten. Die geven aan de Europese Commissie de opdracht tien socio-economische parameters onder de loep te nemen en als er ergens afwijkingen zijn, die landen de les te lezen met aanbevelingen en daarna met sancties. In mei 2012 publiceerde de Europese Commissie haar evaluatie van de socioeconomische onevenwichten in België. Daarin legde ze de nadruk op drie punten: de staatsschuld (die erg toegenomen was door de redding van de geprivatiseerde banken), de export die marktaandeel verliest ( 15,4 % op vijf jaar tijd) en de schuldgraad van de privésector (233 %, vooral door de schulden van financieringsmaatschappijen die voordeel willen halen uit de notionele intresten). De Commissie geeft toe dat de loonkost in België niet uit de hand loopt, maar toch beveelt ze de regering aan om een rits maatregelen te treffen met betrekking tot de loonvorming en de arbeidsmarkt. Voor de lonen eist de Commissie: een hervorming van het systeem van de loononderhandelingen en van het mechanisme van automatische loonindexering, een verlaging van de indirecte loonkosten, een degressiviteit van de werkloosheidsuitkeringen, een verschuiving van de belastingen op arbeid naar een belasting op consumptie en naar een milieubelasting. De Commissie pleit, in tegenstelling tot nog niet zo lang geleden, niet meer voor een frontale aanval op de index. Maar de aanval op de lonen is des te gevaarlijker. Europees commissaris Karel De Gucht legt uit: Wat de Europese Commissie eigenlijk wil, is dat er iets gebeurt aan onze loonkost. Je kunt dat rechtstreeks doen door tussen te komen in de indexering of je kan ook naar onrechtstreekse maatregelen zoeken. België

19 de crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord 17 Dat betekent concreet: De Commissie pleit voor een corrigerende loonnorm die de lonen verlaagt als ze te bruusk gestegen zijn. Ze verdedigt all-in-akkoorden die de loonsverhogingen inperken als de index stijgt. Ze stelt een vermindering voor van het gewicht van de energieproducten in de gezinskorf op basis waarvan de index berekend wordt. Ze heeft kritiek op de loonrigiditeit als gevolg van de index en de interprofessionele akkoorden als een factor die werkgevers verhindert om de concurrentie te laten spelen tussen werknemers binnen het land zelf. Ze pleit duidelijk voor akkoorden beperkt tot bedrijfsniveau of deelsectoren om de solidariteit tussen werknemers te breken. Daarmee verdedigt ze ook het optout mechanisme, waarmee ondernemingen van de cao s mogen afwijken. De lasten op arbeid of de lasten op het kapitaal: een andere benadering van het competitiviteitsdebat De eerste vraag die de rest van het debat over de lonen bepaalt, luidt: Wie is verantwoordelijk voor de crisis? En wie moet betalen? Is de loonkost de oorzaak of is het de winsthonger? Zijn het de lasten op arbeid die wegen op de economie of de lasten die aan het kapitaal moeten betaald worden? De lasten op het kapitaal rijzen de pan uit: verdien jij teveel, of verdienen de grote aandeelhouders teveel? Het aandeel van het inkomen van de loontrekkenden in het bbp daalde van 57 % in 1981 naar 51 %. 7 Met andere woorden, het deel van de koek dat naar de werknemers gaat werd kleiner en het inkomen van de rijken en de winsten van de bedrijven groeiden. De Belgische lonen zijn de laatste 15 jaar ( ) globaal in reële termen gestegen. Maar deze stijging was minder dan de toename van de productiviteit (- 1,6 %). De arbeiders hebben hun loon dus zien stijgen, maar in verhouding hebben ze meer rijkdom geproduceerd dan ze ervoor terugkregen. De winsten echter zijn explosief gestegen tussen 2000 en Ze zijn van 47 naar 82 miljard euro gestegen. Een vermeerdering met meer dan 35 miljard, of een verhoging met 75 %. De lasten die aan het kapitaal moeten betaald worden, 7 Robert Plasman, Michael Rusinek, François Rycx en Ilan Tojerow, La structure des salaires en Belgique, Rapport gemaakt op vraag van het FGTB/ABVV, februari België

20 18 marxistische studies namelijk de dividenden, zijn in 2009 gestegen tot 26 miljard euro. Dat is driemaal zoveel als in Deze cijfers tonen de werkelijkheid: de rijkdom die door de bedrijven wordt geproduceerd is niet afgenomen, integendeel. Maar het deel daarvan dat naar de werknemers gaat is wel degelijk verminderd. En wat écht weegt op de maatschappij en de bedrijven, dat zijn de lasten op het kapitaal, het steeds grotere rendement dat moet uitbetaald worden aan de grote aandeelhouders. Op acht jaar tijd zijn de dividenden met drie vermenigvuldigd. Als de patroons spreken over loonmatiging of loonblokkering, dan is dat omdat de aandeelhouders eisen dat hun dividenden nog veel groter worden. Loonkost niet meer onder controle? Om de dwingende noodzaak van loonmatiging te doen slikken, doet het patronaat beroep op verschillende mythes die de werkelijkheid in haar voordeel verdraaien. Laten we die mythes even ontrafelen. Is de concurrentiepositie zwaar in gevaar? In 2010 zei de toenmalige patroon der patroons dat onze loonhandicap meer dan 11 % is in vergelijking met onze drie buurlanden (Nederland, Duitsland en Frankrijk). En vandaag, in 2012, is de loonkost per uur volgens de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, 4,6 % hoger dan in onze drie buurlanden. Maar in die berekening is de verlaging van de sociale bijdragen en andere fiscale voordelen niet meegerekend. Als men daar wel rekening mee houdt, wordt het verschil minder dan 1 %. De Europese Commissie wijst zelf op de eerste plaats de Duitse politiek aan als verantwoordelijke voor dit verschil: Het feit dat de lonen in België sterker stegen in verhouding tot het gemiddelde van de drie buurlanden is vooral te wijten aan de Duitse loonmatiging. 8 Als men er rekening mee houdt dat de loonkost maar 12 % bedraagt van de totale kost van een product, dan is het duidelijk dat het verschil in werkelijkheid zeer miniem is. 8 Werkdocument van de diensten van de Commissie, Diepgaande evaluatie van België, overeenkomstig artikel 5 van Verordening (EU) nr. 1176/2011 betreffende de preventie en correctie van macroeconomische onevenwichtigheden, 30 mei 2012, p.16. België

21 de crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord 19 Als we de lonen van de drie buurlanden vergelijken met die in de Verenigde Staten, is het verschil veel groter. Maar dat heeft een totaal andere oorzaak, namelijk de gevoelige devaluatie van de dollar (30 %) in verhouding tot de sterke euro. 9 Wanneer de statistieken het beleid bepalen De volkswijsheid zegt dat men geen appelen met peren mag vergelijken. Wat betreft het vergelijken van de lonen hebben de experts van het patronaat de gewoonte te vergelijken wat hen het beste uitkomt. Zo vergelijken ze het uurloon. Maar is dat wel een goed vergelijkingspunt? Als een baas iemand een zeer laag loon betaalt maar zijn productiviteit is zeer laag, dan is het mogelijk dat hij er niet bij wint. Om zowel rekening te houden met het loon als met de productiviteit gebruikt men internationaal als maatstaf de loonkost per geproduceerd product. De loonkost per geproduceerde eenheid (unit labour cost, ULC) meten is veel correcter dan de loonkost vergelijken. Wat uiteindelijk telt is de kost van het product. Als een werknemer meer kost maar productiever is, compenseert het een het ander. Als enkel het uurloon zou tellen, dan zouden alle bedrijven verhuizen naar Bangladesh. Als men de zaken zo benadert en de cijfers in de industrie vergelijkt, dan is de loonkost per geproduceerde eenheid 0,75 euro in Duitsland; 0,72 euro in Frankrijk; 0,67 euro in België; 0,5 euro in Nederland (zie grafiek). Met andere woorden, de Belgische werknemer in de industrie kost het patronaat minder dan de Duitse. Zo kunnen we de puntjes op de i zetten. Grafiek 1. Loonkost per geproduceerde eenheid in de industrie België Frankrijk Duitsland Nederland Eurozone(17 landen) Bron: Federaal Planbureau, 9 Zie noot 6. België

22 20 marxistische studies Grafiek 2. Loonkost per geproduceerde eenheid in de dienstensector België Frankrijk Duitsland Nederland Eurozone(17 landen) Bron: Federaal Planbureau, In de dienstensector echter ligt de loonkost per geproduceerde eenheid in België hoger dan in de buurlanden. Vooral het verschil met Duitsland is groot, maar het is minder groot als men vergelijkt met Frankrijk en Nederland. Maar het is precies in de dienstensector dat het Duitse model van mini-jobs (jobs voor een euro per uur) heeft toegeslagen, en alle lonen naar beneden duwde. En een deel van de dienstensector is niet onderhevig aan de concurrentie op internationaal vlak (zoals de grootwarenhuizen, de horeca, ) Concurrentie is een probleem van het patronaat, niet van de vakbond In Frankrijk ligt de loonkost 23 % hoger, volgens Laurence Parisot, voorzitter van MEDEF, de tegenhanger van het VBO in Frankrijk. 10 België heeft momenteel een loonhandicap van 11 % ten opzichte van de buurlanden, meent Thomas Leysen, de voorzitter van het VBO. 11 Wij vragen ons af of de Nederlandse economie en de Nederlandse ondernemingen zo n stijging van 1,74 % aankunnen op dit ogenblik. De Nederlandse economie is zeer gevoelig voor internationale concurrentieverhoudingen en een loongolf kan desastreus zijn voor de concurrentiepositie van bedrijven. Dat op dit ogenblik vakbonden nog steeds om 2,5 % loonstijging vragen, vindt AWVN zeer verontrustend Laurence Parisot, 19 januari Zie: 11 Thomas Leysen, 30 januari 2010, Lancering van de oproep Laat ons ondernemen. De Standaard, 25 janauri 2010, 12 AWVN, Nederland, 5 juni Zie: België

23 de crisis, de lonen, de index en het interprofessioneel akkoord 21 Deze recente uitspraken tonen hoe het patronaat in heel Europa de statistieken manipuleert om de werknemers ervan te overtuigen dat ze niet competitief genoeg zijn. Maar moeten we dat uitgangspunt wel aanvaarden? Volgens de concurrentielogica moeten we uitgaan van het standpunt van het patronaat. Hoe de huidige winstmarges verdedigen, hoe de productiviteit verhogen, hoe de kosten drukken? Vanuit het standpunt van de werknemers speelt een heel andere logica. Die gaat uit van de realiteit van het loon en de koopkracht, de arbeidsvoorwaarden... en vertrekt van de cijfers die getuigen van de ongelijkheid en de sociale onrechtvaardigheid. Elke sociale vooruitgang voor de arbeidersbeweging kwam er maar door de patronale chantage met de concurrentiepositie niet te aanvaarden. De eisen van de arbeidersbeweging voor het verbod op kinderarbeid in de mijnen en de achturendag werden door het patronaat bestreden in naam van het in gevaar brengen van de concurrentiepositie van de bedrijven. De inzet voor het patronaat is de maximale uitbuiting. Het is mogelijk dat de loonblokkering tijdelijk wordt ingewisseld tegen de belofte van het behoud van de werkgelegenheid. Maar deze tijdelijke garantie wordt dubbel en dik betaald. Door de gedane toegeving, maar ook op het vlak van de krachtsverhoudingen. Het patronaat kent geen dankbaarheid, enkel zijn concurrentiepositie. In het verleden werden Renault en Opel gesloten hoewel de arbeiders een ferme loonsvermindering hadden aanvaard. Een loonblokkering aanvaarden leidt tot een neerwaartse spiraal die nu in de wet is ingeschreven. Want als in België de lonen worden geblokkeerd, wordt dat in Frankrijk en in Nederland gebruikt tegen al diegenen die de lonen daar zouden willen verhogen. Als het gemiddelde loon daalt en elk land moet streven naar dit gemiddelde, dan is dat een logica zonder eind en is er geen evenwicht mogelijk. Om deze logica om te keren moeten de werknemers elkaar steunen in hun verzet en niet de enen tegen de anderen laten uitspelen. Zijn innovatie en opleiding het basisprobleem? Sommigen beweren dat het belangrijkste probleem van onze competitiviteit niet de lonen zijn, maar dat onze handicap vooral innovatie en opleiding betreft. Om competitiever te zijn zouden de bedrijven meer inspanningen moeten doen op dat terrein. België

24 22 marxistische studies Meer vernieuwende producten en een betere opleiding van de werknemers zijn belangrijke doelstellingen. De vraag is of het in het belang van de werknemers is om deze doelstellingen te koppelen aan de competitiviteit van de bedrijven. Wat is het doel van de eigenaars van multinationals op het gebied van innovatie? Ze hopen op een al was het maar minieme voorsprong op technologisch vlak, om op die manier een groter deel van de markt te veroveren en extra winst te maken. Winst die ze houden tot de concurrenten op hun beurt vernieuwingen doorvoeren om zo de nummer één voorbij te steken. De vernieuwing is vaak relatief. Vandaag kan ze zich bijvoorbeeld situeren op het niveau van de productie, door de uitvinding van een nieuwe techniek (een echte technologische vooruitgang). Maar het kan ook een nieuw design zijn, en dan gaat het alleen om een kwestie van vorm. De vernieuwing kan zich ook situeren in het productieproces, op het vlak van de organisatie van de productie, bijvoorbeeld door nieuwe technieken en/of organisaties die toelaten het werkritme te verhogen en dus ook de uitbuiting. Op dat gebied zijn de Belgische bedrijven bijzonder efficiënt, zegt de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven. 13 Bovendien investeert de staat minder en minder in openbaar onderzoek en moedigt ze de privé aan dit meer zelf te doen. Zo werken grote bedrijven meer dan vroeger samen met universiteiten en kunnen op die manier het openbaar onderzoek voor eigen profijt gebruiken. Door te pleiten voor vernieuwing in het kader van de competitiviteit wil men meer en meer die richting uitgaan. Het deficit inzake opleiding in de bedrijven is hemeltergend. Terwijl de werknemers vroeger vaak werden opgeleid op de werkvloer, worden nu van hen al hoge kwalificaties geëist bij aanwerving om hen zo met elkaar te laten concurreren. Tegelijk voert het patronaat al dertig jaar een beleid dat het aandeel van het bruto binnenlands product (bbp) dat naar onderwijs gaat van 7 % deed zakken naar minder dan 6 % vandaag. Het is een correcte eis om een betere opleiding van de werknemers te verdedigen. In de eerste plaats door een verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Maar men moet niet hopen dat het patronaat zal investeren in meer opleidingen uit bezorgdheid om de competitiviteit. We weten immers dat het patronaat precies de concurrentie tussen de werknemers met betrekking tot hun kwalificaties gebruikt, om technici en andere specialisten juist minder te betalen. 13 CRB, Technisch verslag van het secretariaat over de maximale beschikbare marges voor de loonkostenontwikkeling, p. 128, 9 november Zie: pdf. België