Stichting Pensioenfonds Thales Nederland. Jaarverslag 2007

Transcriptie

1 Stichting Pensioenfonds Thales Nederland Jaarverslag

2 Inhoudsopgave Jaarverslag Karakteristieken van het pensioenfonds... 3 Profiel... 3 Organisatie... 3 Kerncijfers... 7 Verslag van het verantwoordingsorgaan...8 Verslag van het bestuur... 9 Beleggingenparagraaf Financiële paragraaf Actuariële paragraaf Toekomstparagraaf Jaarrekening Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht over Toelichting behorende tot de jaarrekening Toelichting Balans Risicobeheer en derivaten Toelichting Staat van baten en lasten over Overige gegevens Actuariële verklaring Accountantsverklaring

3 Karakteristieken van het pensioenfonds Profiel Stichting Pensioenfonds Thales Nederland, statutair gevestigd te Hengelo (Overijssel) is opgericht op 29 juli De laatste statutenwijziging was op 9 juni De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer Het fonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij koepelorganisatie OPF (Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen). De Stichting Pensioenfonds Thales Nederland is verantwoordelijk voor de veiligstelling van de pensioenaanspraken die in het kader van de collectieve pensioenregeling van Thales Nederland B.V. zijn toegezegd. De collectieve pensioenregeling is bestemd voor medewerkers van Thales Nederland B.V. en gelieerde ondernemingen. Hiertoe wordt voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden circa 660 Mio Euro vermogen belegd. Het streven hierbij is de ingegane pensioenen en premievrije pensioenaanspraken waardevast en opgebouwde pensioenen welvaartsvast te houden, hoewel er geen recht is op toeslagverlening (indexatie). De mate van toeslagverlening wordt jaarlijks door het bestuur vastgesteld en is afhankelijk van de financiële positie van het pensioenfonds. De premie bevat geen opslag ten behoeve van het toeslagbeleid. Bovendien wordt er door het pensioenfonds geen reserve aangehouden om in de toekomst toeslagen te kunnen verlenen. Er bestaat geen recht op toeslagen.alleen als en voor zover de middelen van het fonds toereikend zijn voor toeslagverlening, wordt deze toegekend. Het fonds streeft naar transparante communicatie met gepensioneerden en (ex)-deelnemers. Organisatie Bestuur De samenstelling van het bestuur is als volgt: Naam Functie Vertegenwoordiging Lid sinds Einde zittingsduur Dhr. R.P. van Duuren Voorzitter Werkgever 1 mei 2007 juni 2012 Dhr. J.H.M. Besselink Vice-voorzitter Werkgever 1 juli 1998 juni 2010 Dhr. G.J. Mulders Penningmeester Werkgever 18 maart 1992 juni 2008 Dhr. P.M. Dekker Secretaris Deelnemers 22 juni 2004 juni 2010 Dhr. E.R. Stolp Lid Deelnemers 13 juni 2006 juni 2008 Dhr. H.B. Prakken Lid Gepensioneerden 13 juni 2006 juni 2012 Tabel 1; Bestuurssamenstelling Het bestuur van het fonds heeft verschillende werkzaamheden uitbesteed. Deze werkzaamheden betreffen vermogensbeheer, pensioen- en uitkeringenadministratie en actuariële advisering. Uitgangspunt is dat het bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Het bestuur heeft bevoegdheden conform de statuten en reglementen van het fonds, overeenkomstig de vastlegging in de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN). 3

4 Verantwoordingsorgaan Eind 2007 hebben de verschillende betrokken partijen bij het fonds de mensen voor het verantwoordingsorgaan benoemd. Een en ander is vastgelegd in het Reglement verantwoordingsorgaan Stichting Pensioenfonds Thales Nederland dat per 1 januari 2008 in werking is getreden. Het verantwoordingsorgaan is als volgt samengesteld: De heer G.J. Edelijn; lid van het verantwoordingsorgaan namens de werkgever; De heer A.A. Hamelink; lid van het verantwoordingsorgaan namens de werknemers/deelnemers; De heer H.B. Huiskes; lid van het verantwoordingsorgaan namens de pensioengerechtigden. De belangrijkste taken zijn jaarlijks een algemeen oordeel geven over: het handelen van het bestuur aan de hand van het jaarverslag, de jaarrekening en andere relevante informatie, waaronder (indien van toepassing) de bevindingen van het interne toezichtorgaan; het door het bestuur uitgevoerde beleid in het afgelopen kalenderjaar; beleidskeuzes die op de toekomst betrekking hebben. Het verantwoordingsorgaan heeft in het kader van de oordeelsvorming recht op overleg met het bestuur, alsmede op overleg met het intern toezichtorgaan over diens bevindingen, de externe accountant en de externe actuaris. Het verantwoordingsorgaan verstrekt het oordeel schriftelijk en beargumenteerd aan het bestuur. Het oordeel wordt, samen met de reactie van het bestuur daarop bekend gemaakt en opgenomen in het jaarverslag. Het verantwoordingsorgaan adviseert het bestuur, gevraagd of uit eigen beweging, over onder andere: het wijzigen van het beleid ten aanzien van het verantwoordingsorgaan; de vorm, inrichting en samenstelling van het interne toezicht; het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid. Het bestuur zal het verantwoordingsorgaan tijdig informeren, zodat het advies van het verantwoordingsorgaan van wezenlijke invloed kan zijn. Intern toezicht Er is gekozen voor de invulling van het interne toezicht via de variant van een visitatiecommissie. Een en ander is vastgelegd in het Reglement visitatiecommissie Stichting Pensioenfonds Thales Nederland dat per 1 januari 2008 in werking is getreden. Een visitatie zal minimaal één keer per drie jaar plaats moeten vinden. Bestuursbureau De beleidsvoorbereiding en de beleidsuitvoering worden verzorgd door het Bestuursbureau. De medewerkers van het Bestuursbureau zijn in dienst bij Thales Nederland B.V. De samenstelling is als volgt: S.G.B. Heemskerk, manager pensioenfonds D.A.B. Buijnsters L. Katalanc-Bulut M.A.A. Timmers-Bossink (vanaf 1 april 2007) Adres adres Website : Postbus GD Hengelo : pensioenfonds@nl.thalesgroup.com : 4

5 Pension Fund Governance Commissie De samenstelling van de commissie voor Pension Fund Governance is als volgt: J.H.M. Besselink (voorzitter) H.B. Prakken S.G.B. Heemskerk Uitvoeringsorganisatie Hewitt Associates Outsourcing B.V. is belast met de pensioen- en uitkeringsadministratie en werkzaamheden op het gebied van actuariële berekeningen. De uitvoeringsorganisatie heeft per 31 december 2007 een SAS 70 type1 rapport met betrekking tot de reguliere werkzaamheden ten behoeve van Stichting Pensioenfonds Thales Nederland. Vermogensbeheer De vermogensbeheerders van het pensioenfonds zijn BlackRock (Netherlands) B.V. en ING Investment Management B.V. Voor onafhankelijke vaststelling van de resultaten van vermogensbeheer is de Kasbank gecontracteerd. Beleggingsadviescommissie Tijdens de vergaderingen van de beleggingsadviescommissie worden de beleggingsresultaten doorgesproken met de externe vermogensbeheerders (ING Investment Management respectievelijk BlackRock), onder andere aan de hand van vergelijking van de resultaten met vastgestelde benchmarks. Bij de vergaderingen zijn twee bestuursleden, de manager van het pensioenfonds en een externe adviseur aanwezig. Indien ontwikkelingen daartoe aanleiding geven worden de vastgestelde beleggingsmandaten voor de vermogensbeheerders bijgesteld. Besluiten over de strategische allocatie en besluiten over duratieverlenging worden door het voltallige bestuur genomen. De samenstelling van de beleggingsadviescommissie is als volgt: G.J. Mulders (voorzitter) P.M. Dekker S.G.B. Heemskerk F.J. Ballendux (extern adviseur, Mercer) Compliance officer In december 2007 is via de Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen (OPF) de Model Gedragscode Pensioenfondsen 2008 beschikbaar gekomen. In navolging van deze code, die aangepast is aan de veranderde wet- en regelgeving, is het bestuur voornemens om in 2008 mevrouw A.J. Koster (director legal) te benoemen tot compliance officer van het fonds. Externe ondersteuning Het fonds wordt bijgestaan door externe deskundigen voor actuariaat en risicobeheersing op lange termijn, door de externe adviserende actuaris en een gespecialiseerde ALM adviseur. De adviserende actuaris van het fonds is Watson Wyatt B.V. 5

6 Accountant Accountant van het fonds is KPMG Accountants N.V. Vergadering van deelnemers Tenminste éénmaal per jaar, en wel binnen zes maanden na afloop van het boekjaar, zal door het bestuur een vergadering van deelnemers worden gehouden; een vergadering dient eveneens te worden gehouden indien tenminste 50 deelnemers daartoe een schriftelijk verzoek aan het bestuur hebben gedaan. 6

7 Kerncijfers Aantal verzekerden Actieve deelnemers Pensioentrekkenden (waarvan arbeidsongeschikt) 966 (95) 788 (107) 607 (86) 538 (99) 486 (99) Premievrije rechten Totaal aantal verzekerden Reglementvariabelen Indexatie actieven per (1 januari) Middelloon (in %) 1 0,0% 1,41% 1,65% 0,0% n.v.t. Indexatie inactieven per (1 januari) Middelloon (in %) 1,72% 1,10% 0,39% 0,0% n.v.t. Indexatie inactieven per (1 april) Eindloon (in %) 1,53% 1,47% 0,33% 1,50% 1,72% Pensioenuitvoering Feitelijke premie (in k ) Kostendekkende premie (in k ) n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Kostendekkende / gedempte premie (abtn) (in k ) (APP) n.v.t. n.v.t. n.v.t. Pensioenuitvoeringskosten (in k ) Pensioenuitkeringen (in k ) Vermogenssituatie Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen (in k ) (o.b.v. 4%) nvt Pensioenverplichtingen (in k ) (o.b.v. FTK %) n.v.t. n.v.t. n.v.t. Aanwezige dekkingsgraad (FTK) 127,3% 129,9% n.v.t. n.v.t. n.v.t. Vereiste dekkingsgraad (FTK) 117,2% 119,9% n.v.t. n.v.t. n.v.t. Aanwezige dekkingsgraad (APP) n.v.t. 130,8 % 124,3 % 119,3 % 113,1 % Vereiste dekkingsgraad (APP) n.v.t. 127,3 % 127,6 % 127,8 % 124,4 % Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen (in k ) Aandelen (in k ) Vastrentende waarden (in k ) Derivaten (in k ) Overige beleggingen (in k ) Totaal beleggingen Performance Directe beleggingsopbrengsten (in K Euro) Indirecte beleggingsopbrengsten (in k Euro) -/ Totaal inclusief waardewijzigingen -/ Totaal beleggingsrendement (in %) 2 -/- 2,8% 7,2 % 17,5 % 11,9 % 12,4 % Benchmark (in %) -/- 2,2% 7,3 % 15,4 % - - Tabel 2; Kerncijfers 1 Per is aan actieven in de middelloonregeling 4,29% indexatie toegekend en aan Inactieven onder middelloon 1,29%. Deze indexaties zijn verwerkt in de Technische Voorziening en dekkingsgraad per 31 december De gehanteerde methode voor het totaal beleggingsrendement is Modified Dietz (time-weighted rate of return); Hierbij wordt een portefeuille alleen gewaardeerd aan het begin en het einde van de meetperiode. Op tussenliggende momenten wordt uitgegaan van een constant rendement. Netto kasstromen worden meegenomen op basis van de tijd waarin deze in de portefeuille aanwezig zijn. Er wordt vanuit gegaan dat alle netto kasstromen op close of business geïnvesteerd worden op de dag dat deze plaatsvinden. 7

8 Verslag van het verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan (VO) van het fonds is eind 2007 ingesteld. In de bestuursvergadering van 24 oktober 2007 is de bemensing van het verantwoordingsorgaan bekend gemaakt door de verschillende betrokken partijen bij het fonds. Bij oprichting is een reglement vastgesteld op basis van de uitgangspunten van Pension Fund Governance. Hierbij zijn de frequentie van het overleg met het bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid en de verantwoording van het orgaan vastgesteld. Het verantwoordingsorgaan heeft in het kader van haar taakuitoefening kennis genomen van het definitieve jaarverslag en de jaarrekening over Tevens worden het jaarverslag en de jaarrekening over 2007 aan het verantwoordingsorgaan verstrekt. Met betrekking tot het boekjaar 2007 heeft er geen overleg plaatsgevonden in 2007, dit overleg van het verantwoordingsorgaan met de accountant en actuaris en vervolgens met het bestuur zal plaatsvinden in Het verslag van het verantwoordingsorgaan wordt separaat gerapporteerd en als een bijlage aan dit jaarverslag gehecht. In deze bijlage zal tevens de reactie van het bestuur op de bevindingen van het verantwoordingsorgaan worden opgenomen. 8

9 Verslag van het bestuur Hoofdlijnen Inleiding In 2007 is weer veel energie en veel geld geïnvesteerd in de praktische gevolgen van nieuwe wet- en regelgeving. De Pensioen- en Spaarfondsenwet (PSW) is vervangen door de Pensioenwet (PW) vanaf 1 januari Tevens is het Financieel Toetsingskader (FTK) van toepassing, waardoor de pensioenverplichtingen gewaardeerd dienen te worden op actuele waarde. Daarnaast zijn de principes van Pension Fund Governance verankerd in de Pensioenwet, is er een nieuwe richtlijn voor de jaarverslaglegging en dient het fonds de toeslagenmatrix te hanteren. Als gevolg van deze wetwijzigingen is een aantal fondsstukken en veel correspondentie van het fonds aangepast. Zo zijn er brochures gemaakt die op een beknopte manier de inhoud van het reglement weergeven en worden er zogenaamde startbrieven verstuurd aan nieuwe deelnemers. In de Pensioenwet wordt meer nadruk gelegd op duidelijke communicatie met deelnemers. Het jaar is afgesloten met een negatief financieel resultaat. Het pensioenfonds voldoet ultimo 2007 wel ruimschoots aan de eisen die het Financieel Toetsingskader stelt. Ondanks het feit dat door ontwikkelingen op de internationale financiële markten het fonds in het eerste kwartaal van 2008 naar de grens van reservetekort (= tekort aan buffers) toe gaat, zijn de wettelijk vereiste buffers aanwezig aan het einde van het eerste kwartaal van Het bestuur heeft in 2008 een aantal maatregelen genomen om de financiële positie van het fonds op de langere termijn te waarborgen. Het gaat om de volgende maatregelen: Vastrentende waarden: het bestuur heeft besloten om de passieve portefeuille van langlopende obligaties om te zetten in een actieve portefeuille met de Euro Lehman Aggregate als benchmark. Tegelijkertijd wordt door middel van swaps het renterisico van de totale obligatieportefeuille afgestemd op de duratie van de verplichtingen waardoor een groter deel van het renterisico wordt afgedekt. Deze opzet heeft twee voordelen. In de eerste plaats kan door actief beheer extra rendement worden behaald hetgeen het totale rendement van het fonds ten goede kan komen. In de tweede plaats biedt de nieuwe swapportefeuille meer flexibiliteit om beleggingen en pensioenverplichtingen op elkaar af te stemmen en kunnen eventuele aanpassingen eenvoudiger en kostenefficiënter worden doorgevoerd. Het fonds is in belangrijke mate afgedekt tegen het zogenoemde renterisico. Het eerste kwartaal van 2008 heeft veel volatiliteit laten zien met name binnen de aandelen portefeuilles. Na het eerste kwartaal in 2008 is besloten om bij één van de twee vermogensbeheerders niet te rebalancen naar de tactische positie. Door koersontwikkelingen was de aandelenportefeuille onderwogen ten opzichte van vastrentende waarden. De omvang van de aandelenportefeuille bevond zich nog wel binnen de afgesproken bandbreedtes, derhalve is besloten de rebalancing achterwege te laten, temeer daar de aandelenkoersen in de eerste 3 weken van april 2008 weer een forse stijging lieten zien. Met deze beslissing is voorkomen dat er aan het einde van het eerste kwartaal circa 15 mln. euro van de vastrentende portefeuille zou worden omgezet naar de aandelenportefeuille. Vastgoedportefeuille: aan het eind van 2007 is besloten om binnen de vastgoed portefeuille een deel van de middelen te alloceren naar niet beursgenoteerd direct vastgoed. De rendementsvooruitzichten binnen dergelijke fondsen zijn goed en de waardeontwikkeling is meer onafhankelijk van ontwikkelingen op de beurs. 9

10 Het beleggingsbeleid van het Pensioenfonds is gericht op de lange termijn en door meer te diversificeren naar sectoren en regio s worden de beleggingen zoveel mogelijk (wereldwijd) gespreid. Het bestuur heeft de doorsneepremie op prudente wijze vastgesteld (fractioneel hoger dan kostendekkend). De sterftegrondslagen zijn op prudente wijze vastgesteld. Het vermogensbeheer door de twee externe vermogensbeheerders wordt nauwkeurig gevolgd en besproken, hierbij wordt tevens onafhankelijk advies ingewonnen. Bestuurswisselingen Per 1 mei 2007 is de heer R.P. van Duuren benoemd tot voorzitter van het fonds. De heer Van Duuren is per 1 april 2007 in dienst getreden als Director Finance van Thales Nederland B.V. Door de benoeming is voorzien in de vervulling van de vacature die in augustus 2006 is ontstaan na het vertrek van de heer Louwers. Vergadering van deelnemers Op 10 mei 2007 is de deelnemersvergadering gehouden. In deze deelnemersvergadering is gesproken over indexatie en het beleidskader voor indexatie dat het pensioenfondsbestuur hanteert. Daarnaast is gesproken over het jaarverslag en de jaarrekening De jaarrekening 2006 is goedgekeurd door de deelnemersvergadering. Tevens is de aanpassing in het reglement in verband met levensloopverlof goedgekeurd door de deelnemersvergadering. Goed pensioenfondsbestuur In 2007 heeft de commissie pension fund governance (PFG) van Stichting Pensioenfonds Thales Nederland geïnventariseerd hoe de principes voor goed pensioenfondsbestuur geïmplementeerd kunnen worden binnen het Thales Pensioenfonds. Hiertoe is de commissie een aantal keren bijeengekomen. Een en ander heeft geresulteerd in de vaststelling van reglementen voor het verantwoordingsorgaan en voor de visitatiecommissie. Eind 2007 hebben de verschillende betrokken partijen bij het fonds de mensen voor het verantwoordingsorgaan benoemd. Een visitatie zal minimaal één keer per drie jaar plaats moeten vinden. Andere thema s binnen de PFG-principes zijn deskundigheidsbevordering en hoe het fonds zaken georganiseerd heeft. In 2007 is onder andere de klachten- en geschillenregeling van het fonds geactualiseerd. Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de STAR principes voor pension fund governance (PFG) verankerd in het wettelijke kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur; transparantie, openheid en communicatie; deskundigheid; verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een fonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in: Adequate administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) en risicobeheersing; Analyse en beheersing van integriteitsrisico s; Voorkomen van belangenverstrengeling; 10

11 Duurzame beheersing van (financiële) risico s; Eenmaal per 3 jaar een continuïteitsanalyse. Het bestuur heeft een externe accountant aangesteld. Deze accountant controleert jaarlijks het jaarverslag en de Staten voor de DNB en vervolgens doet de accountant verslag van zijn werkzaamheden in de vorm van een accountantsverklaring en een verslag aan het bestuur. Het bestuur heeft een externe certificerend actuaris aangesteld. De certificerend actuaris zal de financiële positie van het pensioenfonds beoordelen volgens de eisen van De Nederlandsche Bank N.V. De certificerend actuaris rapporteert éénmaal per jaar aan het fondsbestuur door middel van controle van het actuarieel rapport en een actuariële verklaring. Rapportage vindt plaats uiterlijk 1 juli van het jaar volgend op het kalenderjaar waarop de rapportage betrekking heeft. Het bestuur is verantwoordelijk voor het uitvoeren van interne controle maatregelen gericht op de juiste en volledige registratie van de gegevens van het pensioenfonds. Ter controle op de uitbestede werkzaamheden zijn met Hewitt Associates Outsourcing B.V. de volgende afspraken gemaakt: Hewitt Associates Outsourcing B.V. levert periodiek (een keer per kwartaal in een kwartaalverslag) de belangrijkste performance indicatoren over het functioneren van haar uitvoeringsorganisatie. Jaarlijks zal de accountant van het pensioenfonds zich in het kader van de beoordeling van de jaarrekening een oordeel vormen over de aanwezigheid en naleving van de administratieve organisatie en de interne controle procedures. Indien daartoe aanleiding is, zal het bestuur samen met Hewitt Associates Outsourcing B.V. een vergadering beleggen waarin zal worden gesproken over het functioneren van de uitvoeringsorganisatie. Daarnaast laat het bestuur zich ter vervulling van deze taak bijstaan door de Manager Pensioenfonds. Het Bestuur geeft instructies van algemene strekking aan de Manager Pensioenfonds. De Model Gedragscode Pensioenfondsen 2008 is in december 2007 via de Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen (OPF) beschikbaar gekomen. De code houdt rekening met veranderde wet- en regelgeving op dit punt. In navolging van deze modelcode zal het bestuur van Stichting Pensioenfonds Thales Nederland een code opstellen en implementeren, hierdoor worden integriteitrisico s en risico s van belangenverstrengeling geanalyseerd en beheerst. Het fonds heeft het renterisico in belangrijke mate afgedekt door de duratie van de vastrentende portefeuille op nagenoeg hetzelfde niveau te brengen als de looptijd van de verplichtingen. Verder heeft het fonds in 2007 een continuïteitsanalyse laten verrichten. Uit de studie kwam naar voren dat er geen grote aanpassingen nodig zijn in premie-, indexatie- of beleggingsbeleid. Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Het bestuur van het fonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Onder andere in de statuten is bepaald hoe het bestuur invulling geeft aan begrippen als verantwoording en intern toezicht. Vanaf eind 2007 is het verantwoordingsorgaan (VO) actief. Het VO bestaat uit een vertegenwoordiging namens deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever. De verantwoording die het bestuur aflegt is onderdeel van de jaarverslagcyclus en in dat kader wordt ook het formele overleg gevoerd tussen bestuur en VO. 11

12 De opzet en inhoud van het jaarverslag zijn meer toegesneden op de verantwoordingswijze. In dit jaarverslag wordt separaat verslag gedaan van de bevindingen van het VO ten aanzien van het gevoerde beleid. Voor het Intern Toezicht is gekozen voor de variant van een visitatie commissie, die eens in de drie jaar de beleids- en bestuursprocedures en processen beoordeelt. Hierbij wordt onder meer gekeken naar de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het pensioenfonds. Deskundigheidsbevordering Mede in verband met een aantal wijzigingen in de bestuurssamenstelling in de afgelopen twee jaar wordt een trainingsprogramma voor alle leden van het bestuur opgesteld. De eisen voor bestuursleden zijn van toepassing op nieuwe benoemingen of herbenoemingen vanaf 1 januari Voorts moeten pensioenfondsen in de jaarverantwoording over 2008 verslag doen van de activiteiten die zij hebben ontplooid om er voor te zorgen dat het bestuur als collectief aan de eisen voldoet. In 2007 hebben nagenoeg alle bestuursleden, naar gelang hun behoefte, één of meerdere cursussen gevolgd dan wel zich opgegeven voor een cursus. Verder zijn er diverse seminars bezocht over actuele onderwerpen en thema s uit de pensioenwereld. In 2007 is het onderwerp deskundigheidbevordering van het bestuur meerdere keren besproken in het bestuur. De opleidingsbehoefte van individuele bestuursleden en het bestuur als geheel is geïnventariseerd. Het bestuur moet het deskundigheidsbeleid nog verder afstemmen op de eisen die zijn vastgelegd in het plan van aanpak Deskundigheidsbevordering van VB, OPF en UvB d.d. 16 april Hierbij zal onder andere aandacht worden besteed aan het periodiek toetsen van de deskundigheid. Naleving wet- en regelgeving Het bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving. Gedragscode Jaarlijks zal door de bestuursleden en de overige verbonden personen een verklaring omtrent het naleven van de gedragscode van het fonds getekend worden. Toezichthouder In 2007 is er geen vertegenwoordiging van DNB op bezoek geweest bij het fonds. Uitbesteding Het bestuur en het bureau hebben diverse malen overleg gevoerd met de uitvoeringsorganisatie over de dienstverlening. Daarnaast heeft een delegatie van het bestuur met Hewitt Associates gesproken over SAS70-certificering. In 2007 is de intentie uitgesproken om het contract met Hewitt te verlengen en de bestaande Service Level Agreement rapportage aan te passen. Eind 2007 zijn de onderhandelingen over de verlenging van het contract opgestart, SAS70-certificering maakt hier onderdeel van uit. 12

13 Communicatie In het boekjaar is veel aandacht besteed aan communicatie. Op basis van de beleidsregel toeslagenmatrix en in overeenstemming met de eisen van de Pensioenwet is voor de door het fonds uitgevoerde pensioenregeling het beleid, de ambitie en de financiering van de indexatie vastgesteld. Het pensioenreglement wordt hiermee in overeenstemming gebracht en de indexatie verwachting is inmiddels naar de deelnemers en pensioengerechtigden uitgesproken. In overeenstemming met de door de koepels geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (uniform pensioenoverzicht, UPO) wordt aan alle deelnemers een pensioenoverzicht verstrekt op basis van de huidige regeling met een peildatum van 31 december Het Fonds heeft daarnaast voor de deelnemers de bestaande pensioenplanner geactualiseerd, waarmee op basis van actuele gegevens verschillende pensioenscenario s kunnen worden doorgerekend. Tevens is veel correspondentie van het fonds aangepast. Zo zijn er brochures gemaakt die op een beknopte manier de inhoud van het reglement weergeven en worden er zogenaamde startbrieven verstuurd aan nieuwe deelnemers. De brochures die op beknopte wijze de inhoud van de reglementen weergeven worden als bijlage bij de startbrieven verstrekt, tevens zijn deze brochures ter informatie aan alle zittende deelnemers verzonden. Het Bestuur vertrouwt erop dat het met bovenstaande werkzaamheden belangrijke stappen voorwaarts heeft gezet in de pensioencommunicatie. Bestuursvergaderingen Het bestuur van het fonds heeft het afgelopen jaar zeven maal vergaderd. De belangrijkste onderwerpen waren de wijzigingen die de invoering van het nieuwe Financieel Toetsingskader en de Pensioenwet met zich meebrengen. Zo is er onder andere gesproken en besloten over een beleidskader onder meer ten behoeve van de indexatievaststelling, aanpassing van de ABTN, toepassing van de PFG principes, het uitvoeren van een continuïteitsanalyse en verwerking van herziene sterftegrondslagen in de verplichtingen. Daarnaast heeft het bestuur de aanpassing van statuten en het reglement in gang gezet en is er een uitvoeringsovereenkomst gesloten met de werkgever. 13

14 Pensioenparagraaf Algemene ontwikkelingen in de pensioensector in 2007 Nieuwe Pensioenwet (PW) Per 1 januari 2007 is de Pensioenwet (PW) van toepassing geworden. Belangrijke onderdelen van de nieuwe wet zijn: De pensioenovereenkomst tussen werknemer en werkgever, die de pensioentoezegging vervangt. De uitvoeringsovereenkomst tussen werkgever en pensioenuitvoerder, die de financieringsovereenkomst vervangt. De formulering van het toeslagbeleid. De procedures bij vermogenstekorten, dan wel overschotten. De informatieverstrekking. De invoering van een maximale wachttijd en drempelperiode van 2 maanden. De minimum toetredingsleeftijd die niet boven 21 jaar mag liggen. De zorgplicht in geval van beleggingsvrijheid bij deelnemers. De mogelijkheid tot afkoop van kleine pensioenen bij einde deelnemerschap. Het nieuwe Financiële Toetsingskader (FTK). De wettelijke verankering van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur. Een aantal artikelen van de PW is overigens pas per 1 januari 2008 in werking getreden. Inmiddels is een Veegwet in behandeling bij de Eerste Kamer waarmee een aantal wijzigingen in de PW zal worden aangebracht. Een overzicht van de belangrijkste wijzigingen is als volgt: Als uitzondering op de reguliere wachttijd of drempelperiode van maximaal 2 maanden, wordt deze periode voor uitzendkrachten verlengd naar maximaal 26 gewerkte weken. Er gaat een overgangsperiode gelden waarin pensioenfondsen een arbeidsongeschiktheidspensioen mogen aanbieden als aanvulling op de WIA-uitkering. Tijdens deze overgangsperiode wordt gewerkt aan de voorwaarden voor een definitieve oplossing. Ook grensarbeiders krijgen recht op een partnerpensioen op risicobasis gedurende een periode dat ze een uitkering op grond van de Werkloosheidswet ontvangen. In de situatie waarin voor de medezeggenschap van pensioengerechtigden wordt gekozen voor een deelnemersraad wordt het mogelijk om daarnaast ook bestuursleden als vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden in het bestuur toe te laten, zonder dat hierbij het voorschrift met betrekking tot vertegenwoordiging op basis van de onderliggende getalsverhoudingen wordt toegepast. Pensioenfondsen die pensioenen onder de afkoopgrens niet afkopen krijgen de mogelijkheid om zonder voorafgaande toestemming van betrokkenen informatie op elektronische in plaats van schriftelijke wijze te verstrekken. Pensioenuitvoerders moeten bij afkoop de afkoopwaarde bepalen op de dag dat de pensioenaanspraken of pensioenrechten vervallen, vanaf dat moment is de pensioenuitvoerder de wettelijke rente verschuldigd. 14

15 Pension Fund Governance Pension Fund Governance (PFG) kan in het Nederlands worden vertaald als principes voor goed pensioenfondsbestuur. De principes voor goed pensioenfondsbestuur zoals deze door de Stichting van de Arbeid zijn vastgesteld op 16 december 2005 zijn per 1 januari 2007 wettelijk verankerd in de Pensioenwet. Deze principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur, transparantie, openheid en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht. Daarnaast is in artikel 143 van de Pensioenwet bepaald dat het beleid van een fonds gericht is op een integere bedrijfsvoering. Dit betekent dat de bedrijfsvoering van het fonds moet leiden tot een goed inzicht en een goede beheersing van de risico s. Financiële toetsingskader (FTK) Op 1 januari 2007 is, met de inwerkingtreding van de Pensioenwet, het Financiële Toetsingskader (FTK) van kracht geworden. Hierin zijn de toezichteisen van De Nederlandsche Bank (DNB) omschreven die gelden voor pensioenfondsen. Belangrijke onderdelen van het FTK zijn: De technische voorziening dient op marktwaarde (op basis van de rentetermijn-structuur) te worden bepaald. Voor voorwaardelijke pensioentoezeggingen, zoals voorwaardelijke indexatie, behoeft niet te worden gereserveerd. Er dient in principe een kostendekkende premie in rekening te worden gebracht. Er wordt een zekerheidsmaat gesteld van 97,5%. Er geldt een hersteltermijn van 15 jaar indien de dekkingsgraad zakt onder het vereiste percentage. De hersteltermijn voor het geval dat de dekkingsgraad onder de 105% zakt is drie jaar. De overgang naar FTK per 1 januari 2007 heeft een verlagend effect gehad op de dekkingsgraad (-/- 2,8 procentpunt). Als gevolg van met name de overgang van de overlevingstafels en de gemiddeld hogere marktrente is de Technische Voorziening toegenomen met per saldo 7.017k Euro. De invulling van het beleid van het pensioenfonds onder het FTK dient periodiek te worden getoetst door middel van een continuïteitsanalyse. In het uitvoeringsbesluit Besluit Financieel Toetsingskader is deze verplichting verder uitgewerkt en is bepaald dat de analyse eens per drie jaar dient te worden uitgevoerd. Premie- en indexatiebeleid DNB heeft op 26 februari 2007 een Beleidsregel toeslagenmatrix opgesteld waarin de toezichthouder haar beleid met betrekking tot de eis van consistentie van het voorwaardelijke toeslagbeleid nader heeft vastgelegd. In de toeslagenmatrix (opvolger van de indexatiematrix) worden verschillende vormen van voorwaardelijk en onvoorwaardelijk toeslagbeleid uitgewerkt. Op verzoek van de Tweede Kamer wordt het communicatiebeleid rondom de toeslagverlening in de toekomst mede ingevuld met behulp van een indexatielabel. Dit indexatielabel moet een beeldende en kwalitatieve maatstaf worden voor de kwaliteit van de indexatie van pensioenfondsen waarbij het deelnemers kan helpen bij de beslissingen over waardeoverdracht. In eerste instantie zou het indexatielabel ingevoerd worden per 1 januari 2008 maar inmiddels is dit uitgesteld tot tenminste 1 juli

16 Uniform pensioenoverzicht en startbrief Per 1 januari 2008 zijn alle pensioenuitvoerders uit hoofde van de Pensioenwet verplicht om een standaard pensioenoverzicht te hanteren: het zogenaamde Uniform Pensioenoverzicht. Ook moet de werkgever er voor zorgdragen dat nieuwe deelnemers binnen drie maanden door de pensioenuitvoerder via een zogenaamde startbrief worden geïnformeerd over de inhoud en de bijzonderheden van de pensioenregeling. Medezeggenschapsconvenant Op verzoek van de Stichting van de Arbeid en het CSO (ouderenorganisaties) is de strekking van het tweede medezeggenschapsconvenant eveneens in de Pensioenwet opgenomen. Gepensioneerden in ondernemingspensioenfondsen met een substantieel aantal gepensioneerden krijgen het recht om te kiezen tussen medezeggenschap via zetels in het bestuur of via deelname in een deelnemersraad. Het bestuur moet hun keuze volgen als de respons meer dan 50% bedraagt tenzij er zwaarwegende redenen zijn die zich daartegen verzetten. In ondernemingspensioenfondsen zullen bij keuze voor bestuursdeelname van gepensioneerden, de gepensioneerden en de werknemers evenredig naar hun aantallen binnen het fonds in het bestuur worden vertegenwoordigd. Het aantal zetels voor de gepensioneerden mag echter maximaal gelijk zijn aan dat van de werknemers. Jaarverslaggeving over boekjaar 2007 Met ingang van 1 januari 2007 geldt voor alle pensioenfondsen de verplichting tot het opmaken van een jaarrekening en een jaarverslag overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW. Daarnaast heeft DNB met ingang van 2007 een nieuw model voor de jaarverslagstaten. Tot slot heeft de Raad voor de Jaarverslaglegging Richtlijn 610, die betrekking heeft op pensioenfondsen, aangepast aan de Pensioenwet. Deze nieuwe richtlijn is verplicht voor de boekjaren die aanvangen op of na 1 januari De Raad beveelt aan de richtlijn al toe te passen voor boekjaar 2007 en het fonds neemt deze aanbeveling over. Verlenging FVP-bijdrageregeling Het bestuur van de Stichting FVP heeft in november 2005 besloten dat werknemers die op of na 1 januari 2008 WW-gerechtigd worden, niet meer in aanmerking komen voor een FVP-bijdrage. Nadat de regeling al eerder was verlengd tot 1 januari 2009, heeft het FVP bestuur in december 2007 besloten de regeling te verlengen tot 1 januari Ten opzichte van eerdere prognoses is in 2007 gebleken dat de werkloosheid daalt als gevolg van verbeterde economische omstandigheden, hetgeen leidt tot lagere geraamde toekomstige uitkeringen. De beleggingsopbrengsten zijn bevredigend gegeven de marktomstandigheden. Tot 1 januari 2010 zal de FVP-regeling in principe ongewijzigd worden uitgevoerd, doch harde garanties worden niet gegeven. Een tweede toezichthouder Voor pensioenfondsen is er naast De Nederlandsche Bank (DNB) een tweede toezichthouder namelijk de Autoriteit Financiële Markten (AFM) van toepassing geworden. Het toezicht van AFM zal zich daarbij vooral richten op de voorlichting en de zorgplicht van de pensioenuitvoerders. In de verschillende toezichtwetten zijn verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de AFM en DNB vastgelegd en is bovendien geregeld op welke terreinen en hoe de toezichthouders moeten samenwerken. In aanvulling op en ter nadere invulling van deze wettelijke samenwerking zijn in een convenant van 2 juli 16

17 2007 afspraken gemaakt om eventuele overlap te voorkomen en om efficiency en doelgerichtheid van de uitvoering van het toezicht te bevorderen DNB-richlijnen met betrekking tot alternatieve beleggingen Op 1 augustus 2007 heeft DNB de Beleidsregel uitgangspunten beoordeling risicobeheer van alternatieve beleggingen uitgevaardigd. De uitgangspunten richten zich op het risicobeheer van minder liquide en/of minder transparante beleggingsvormen zoals beleggingen in private equity of hedgefondsen. Kern van de acht uitgangspunten is dat er zeer zorgvuldig, transparant en vooral ook voorzichtig moet worden omgegaan met alternatieve beleggingen. Deskundigheidbevordering Op 16 april 2007 hebben de pensioenkoepels een plan van aanpak ter bevordering van de deskundigheid bij pensioenfondsen gepresenteerd. In het plan van aanpak zijn eisen vastgelegd waaraan een individueel bestuurslid dient te voldoen. Daarnaast zijn collectieve eisen geformuleerd voor het bestuur, de deelnemersraad en het verantwoordingsorgaan. DNB heeft aangegeven het plan als uitgangspunt te gaan gebruiken voor de toetsing van deskundigheid. In december 2007 zijn de pensioenkoepels met een tweede versie van het plan van aanpak gekomen. In deze tweede versie zijn op- en aanmerkingen op de eerste versie, waaronder van DNB, voor zo ver mogelijk en relevant verwerkt. Daarnaast is een hoofdstuk toegevoegd waarin aandacht wordt besteed aan deskundigheidseisen voor het intern toezicht. Pensioenovereenkomst De pensioentoezegging die de werkgever, Thales Nederland B.V., doet aan haar werknemers maakt onderdeel uit van de arbeidsovereenkomst. Uitvoeringsovereenkomst Op 21 december 2007 heeft het fonds een uitvoeringsovereenkomst afgesloten met de werkgever Thales Nederland B.V. In deze overeenkomst zijn de volgende onderwerpen geregeld: wijze waarop de premie wordt vastgesteld; wijze waarop en de termijnen waarin de premie moet worden voldaan; informatie die door de werkgever aan het fonds, de pensioenuitvoerder, wordt verstrekt; procedures die van toepassing zijn bij het niet nakomen van de premiebetalingsverplichtingen door de werkgever; procedures die gelden bij het opstellen en wijzigen van het pensioenreglement; voorwaarden waaronder toeslagverlening (indexatie) plaatsvindt; uitgangspunten en procedures die van toepassing zijn ten aanzien van besluitvorming over vermogensoverschotten en vermogenstekorten. In 2007 heeft bovenstaande de nodige aandacht gekregen. Op 26 oktober 2007 zijn de uitkomsten van de continuïteitstoets door het fonds gerapporteerd aan de toezichthouder. 17

18 Pensioenregelingen De pensioenregeling binnen het fonds heeft het karakter van een uitkeringsovereenkomst. Eindloonregeling Tot 1 januari 2004 heeft het fonds een eindloonregeling gekend met een pensioenleeftijd van 65 jaar en een nabestaandenpensioen op opbouwbasis. In deze regeling zijn nog steeds deelnemers opgenomen (deelnemers aan de vervroegde uittredingsregeling SUM). Middelloonregeling 2004 Vanaf 1 januari 2004 kent Thales een middelloonregeling met na-indexatie. Daarnaast wordt het nabestaandenpensioen niet langer opgebouwd, maar verzekerd op risicobasis. De pensioenleeftijd is 62 jaar geworden. Voor de reeds gepensioneerden en voor diegenen die gedeeltelijk of volledig zijn toegetreden tot de oude SUM-regeling, hebben de wijzigingen geen invloed gehad. Zij zijn in de eindloonregeling gebleven. Voor alle deelnemers die zijn overgegaan naar de middelloonregeling, zijn de reeds opgebouwde pensioenrechten omgezet in rechten in de middelloonregeling. Tevens is voor hen een garantieregeling van kracht. Middelloonregeling 2006 Per 1 januari 2006 is de pensioenregeling opnieuw aangepast. De aanleiding hiervoor was vooral de nieuwe fiscale wetgeving die op dat moment ging gelden. Voor iedereen geboren óp of ná 1 januari 1950 is de pensioenrichtleeftijd weer 65 jaar geworden. De regeling blijft een middelloonregeling met na-indexatie. Het nabestaandenpensioen vindt plaats op opbouwbasis en de franchise is verlaagd. Daarnaast wordt voor iedereen die geboren is vanaf 1950 tot en met 1972, en die voldoet aan de voorwaarden, een voorwaardelijk extra ouderdomspensioen ter compensatie van het vervallen van de TOP/SUM(O)-uitkering bepaald. Het garantiepensioen dat bij de overgang van de eindloonregeling naar de middelloonregeling is toegezegd, is op 31 december 2005 definitief vastgesteld. Voor iedereen geboren vóór 1950 blijft de middelloonregeling 2004 grotendeels gehandhaafd. Het nabestaandenpensioen blijft voor deze groep op risicobasis verzekerd. Per 1 januari 2007 zijn alle pensioenregelingen aangepast aan de nieuwe Pensioenwet. Zo zijn in het reglement bepalingen opgenomen, die bewerkstelligen dat er een bijzonder partnerpensioen ontstaat als ongehuwd samenwonenden uit elkaar gaan. Een ander belangrijk punt is dat het fonds heeft besloten wettelijke vormen van afkoop te hanteren. In de Middelloonregeling 2004 is opgenomen dat, in geval van ontslag, de partner- en arbeidsongeschiktheidsdekking wordt voortgezet, zolang een uitkering vanuit de Werkloosheidswet wordt ontvangen. 18

19 De voorwaardelijk extra aanspraken waarop recht bestaat in de Middelloonregeling 2006 vervallen bij einde deelneming in het fonds. Ook bij overgangen binnen de bedrijfstak na 1 januari 2006 van bijvoorbeeld een gedispenseerde onderneming naar een onderneming die bij het bedrijfstakpensioenfonds is aangesloten of omgekeerd, bestaat er dus geen uitzicht op voorwaardelijke extra aanspraken meer. Dat was niet de bedoeling van cao-partijen. Bedoeld was, dat de 15-jaarsregeling bedrijfstakbreed zou werken. Om te bewerkstelligen dat een overgang binnen de bedrijfstak geen gevolgen voor de overgangsregeling zou hebben is een wederkerigheidsbepaling in de Middelloonregeling 2006 opgenomen. Dit betekent dat de voorwaardelijke rechten, onder bepaalde voorwaarden, overgenomen worden door de uitvoerder van de nieuwe pensioenregeling van een deelnemer. Dispensatie van het Bedrijfstakpensioenfonds voor de Metalektro Thales Nederland B.V. is onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld van deelname aan de regeling van het Bedrijfstakpensioenfonds Metalektro (PME). Eén van deze voorwaarden is dat de Thales-regeling minstens gelijkwaardig moet zijn aan de PME-regeling. Dit geldt tevens voor het indexatiebeleid dat bij PME en bij het fonds mede afhankelijk is van de dekkingsgraad. De TOP-regeling is wel bij de bedrijfstak ondergebracht en geldt sinds 1 januari 2006 nog voor iedereen die geboren is voor Deze regeling is in 2003 in de plaats gekomen van de SUM, de VUT-regeling van de bedrijfstak. De TOP biedt werknemers die aan de voorwaarden voldoen, de mogelijkheid om uit te treden op circa 61-jarige leeftijd (de exacte richtleeftijd hangt af van het geboortejaar van de werknemer) tegen een uitkering van ongeveer 80% van het netto loon. Eerder stoppen kan echter ook, tegen een lagere uitkering. In bijgaand overzicht zijn de in het verslagjaar geldende reglementaire bedragen en percentages opgenomen. Reglementaire bedragen / percentages Middelloon Eindloon Indexatie Actieven Middelloon / Inactieven Middelloon per % / 1,72% Inactieven Eindloon per ,53% Actieven Middelloon / Inactieven Middelloon per ,29% / 1,29% Franchise Geboren vóór Geboren vanaf Gehuwd Ongehuwd Overbruggingspensioen Gehuwd Ongehuwd Pensioengrondslaggrens Maximum pensioengevend salaris Pensioenbijdrage deelnemers Gebaseerd op pensioengrondslag 10% 10% Pensioenbijdrage werkgever Gebaseerd op pensioengrondslag 15% 15% Tabel 3;Kenmerken regeling 3 Deze indexaties zijn verwerkt in de Technische Voorziening en dekkingsgraad per 31 december

20 Toeslagbeleid Begin 2007 heeft het bestuur een beleidskader opgesteld onder meer ten behoeve van de toeslagverlening. Dit beleidskader vormt het uitgangspunt voor beslissingen over toeslagverlening, het bestuur kan echter andere overwegingen bij de besluitvorming over toeslagverlening betrekken. Het bestuur beslist uiteindelijk over de toeslagverlening. Het beleidskader is nader toegelicht op de deelnemersvergadering in Een nadere uiteenzetting van het beleidskader treft u aan op pagina 44 van dit verslag onder Toeslagverlening. Verwachte ontwikkelingen in het komende jaar Er zijn plannen om een deel van de bedrijfsactiviteiten van Thales Nederland B.V. te outsourcen. Het gaat hierbij om de mechanische activiteiten. Als deze outsourcing zijn beslag krijgt dan zal deze naar verwachting effect hebben op de premie-inkomsten en technische voorziening. Het jaar is afgesloten met een negatief financieel resultaat. Het pensioenfonds voldoet ultimo 2007 wel ruimschoots aan de eisen die het Financieel Toetsingskader stelt. Ondanks het feit dat door ontwikkelingen op de internationale financiële markten het fonds in het eerste kwartaal van 2008 naar de grens van reservetekort (= tekort aan buffers) toe gaat zijn de wettelijk vereiste buffers aanwezig aan het einde van het eerste kwartaal Het bestuur heeft in 2008 een aantal maatregelen genomen om de financiële positie van het fonds op de langere termijn te waarborgen. Deze maatregelen zijn toegelicht in de Inleiding van het Verslag van het Bestuur op pagina 9. Mutatieoverzicht deelnemers In tabel 4 worden per hoofdcategorie deelnemers de mutaties weergegeven in Actieven Slapers Gepensioneerden Totaal Aantal deelnemers per ultimo Bij Af -/ / /- 32 -/- 573 Aantal deelnemers per ultimo Tabel 4; Mutatie-overzicht deelnemers 20

21 Beleggingenparagraaf Beleggingen Stichting Thales Pensioenfonds Nederland behaalde in 2007 een totaal resultaat van -/ k Euro (-/- 2,8%), dit is exclusief de kosten van vermogensbeheer. Het rendement van de obligatieportefeuille bedroeg -/ k Euro (-/- 3,1%). De aandelenportefeuille leverde een rendement van 7.759k Euro (3,8%), terwijl de onroerend goed portefeuille -/ k Euro (-/-28,1%) scoorde. Het beleggingsklimaat Het jaar 2007 ging rustig van start met positieve resultaten voor de aandelenmarkten. In februari staken de zorgen over de zogeheten sub-prime crisis voor het eerst de kop op. De rest van het jaar zou dit thema de kapitaalmarkten beheersen. Het gevolg was dat zowel de obligatiemarkten als de aandelenmarkten sterk fluctueerden met fors op- en neergaande koersen. Nadat de Europese Centrale Bank zowel in het eerste als het tweede kwartaal van 2007 de rente had verhoogd met 0,25% na sterker dan verwachte economische cijfers in Europa, nam in de zomer van 2007 de crisis op de Amerikaanse huizen- en hypothekenmarkt een onverwachte wending toen banken huiverig bleken elkaar nog kredieten te verstrekken. Om deze liquiditeitscrisis het hoofd te bieden stelde een aantal Centrale Banken waaronder de Europese Centrale Bank, de Bank of England en de Federale Reserve in de Verenigde Staten kredietfaciliteiten beschikbaar aan banken. Eind september leek de rust weer terug te keren nadat de Federal Reserve had besloten de rente met 0,5 % te verlagen. In oktober werd de rente opnieuw verlaagd, nu met 0,25 %. Deze rust was echter wederom van korte duur. In november en december nam de angst voor een recessie toe als gevolg van de aanhoudende daling van de huizenprijzen in de Verenigde Staten. In december verlaagde de Federal reserve opnieuw de rente, nu met 0,25 %. Eveneens in december stelde een aantal Centrale Banken opnieuw omvangrijke liquiditeiten ter beschikking in een poging om de rust op de kredietmarkt terug te brengen. Aandelen Zoals gezegd was het jaar 2007 zeer volatiel. Na een rustige start in januari met positieve rendementen, daalden de koersen scherp in februari en maart. Het tweede kwartaal gaf een krachtig herstel te zien, maar het derde en vierde kwartaal waren negatief. Over het gehele jaar bezien hadden de aandelenmarkten van de ontwikkelde landen het meest te lijden van de sub-prime crisis. De Amerikaanse en Europese aandelenmarkten kenden in lokale valuta nog een licht positief rendement, maar met name Japan had een zwak jaar waarin de belangrijkste indices met meer dan 10% daalden. De zich ontwikkelende landen gaven sterke rendementen te zien; zo behaalden de zogeheten BRIC landen -Brazilië, India, Rusland en China- rendementen van meer dan 45 %. Obligaties Obligaties kenden eveneens een volatiel jaar. De Europese economie kende in de eerste helft van het jaar een indrukwekkende groei. In maart en in juni verhoogde de ECB de rente met 0,25 %. Als gevolg hiervan steeg gedurende eerste helft van het jaar de rente en daalde de obligatieportefeuille in waarde. De zomermaanden gaven een ommekeer te zien. Met name de opslag voor bedrijfs- en bancaire leningen nam scherp toe als gevolg van de toenemende onzekerheid in de kredietmarkt. De koersen van Europese 21

22 staatsobligaties herstelden zich in de tweede helft, maar dit herstel was onvoldoende om het verlies van de eerste helft goed te maken. Overigens dient bedacht te worden dat sinds 2005 in verband met de invoering van het Financieel Toetsingskader (FTK) de obligatieportefeuille voor een belangrijk deel wordt ingezet om het renterisico af te dekken. Indirect Onroerend Goed Vastgoedaandelen zetten in het eerste kwartaal de sterke performance van de twee voorafgaande jaren onverminderd door. Vanaf het tweede kwartaal zag indirect onroerend goed een scherpe correctie. Deze correctie werd enerzijds veroorzaakt door de volatiliteit in de aandelenmarkten en door winstnemingen. Anderzijds liep als gevolg van de crisis in de kredietmarkt de risico-opslag voor leningen sterk op. De koersen van vastgoedaandelen kenden in het begin van het tweede kwartaal nog een premie, maar aan het eind van het jaar handelden de koersen tegen een discount ten opzichte van de waarde van het onderliggende onroerend goed. Valuta De Amerikaanse dollar steeg aanvankelijk ten opzichte van de Euro, maar zakte gedurende het jaar steeds verder weg om uiteindelijk 10 % lager te eindigen. Ook de Japanse Yen en het Britse pond verloren terrein ten opzichte van de Euro en daalden respectievelijk met 5 en 8,5 %. Conform het strategisch beleid van het fonds wordt 50 % van het valutarisico afgedekt. Grondstoffen De prijs van olie daalde nog in het begin van het jaar tot circa $60 maar steeg daarna weer en bereikte een hoogtepunt van bijna $100 per vat eind november, onder andere als gevolg van toenemende geopolitieke spanningen en de zwakkere dollar. Asset mix De strategische beleggingsmix, realisatie en benchmarks kunnen als volgt worden samengevat: (In duizenden Euro s) Strategische allocatie / benchmark Feitelijke allocatie per 31 december 2007 Feitelijke allocatie per 31 december 2006 % % % Vastgoed 8,0% ,5% ,0% Aandelen 36,0% ,7% ,0% Derivaten ,4% ,4% Vastrentende waarden 56,0% ,4% ,6% Totaal beleggingen per hoofdcategorie Opgelopen rente op vastrentende waarden Liquide middelen ivm beleggingstransacties Totaal beleggingsmix 100,0% ,0% ,0% Tabel 5; Asset mix 22