Biomarkers voor alcoholmisbruik
|
|
- Emmanuel Bogaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 STAND VAN ZAKEN Biomarkers voor alcoholmisbruik Albert van de Wiel en Jos P.M. Wielders Het opsporen van chronisch alcoholmisbruik is moeilijk. Hiervoor zijn biochemische indicatoren, onderverdeeld in directe indicatoren (ethanol en metabolieten van ethanol) en indirecte indicatoren, die de effecten van alcohol op organen of de stofwisseling weerspiegelen. Klassieke indicatoren, zoals mean corpuscular volume en γ-glutamyltranspeptidase (γgt) hebben onvoldoende specificiteit en sensitiviteit. Ethylglucuronide (EtG) is een nieuwe directe indicator met een hoge specificiteit, die in urine bepaald kan worden. Tegenwoordig is koolhydraatdeficiënt transferrine (CDT) de meest relevante indirecte indicator. De sensitiviteit is 40-95% en de specificiteit 80-95%, afhankelijk van de onderzochte populatie. De combinatie met een γgtbepaling kan de sensitiviteit nog verhogen. Voor het monitoren van alcoholabstinentie op de korte termijn (tot 5 dagen) is de bepaling van EtG geschikt, voor de middellange termijn (2-3 weken) die van CDT. Beide bepalingen kunnen uitgevoerd worden op apparatuur voor biochemische routinebepalingen. Meander Medisch Centrum, Amersfoort. Afd. Interne Geneeskunde: dr. A. van de Wiel, internist. Afd. Klinische Chemie: dr.ir. J.P.M. Wielders, klinisch chemicus. Contactpersoon: dr. A. van de Wiel (a.vande.wiel@meandermc.nl). Alcoholmisbruik gaat gepaard met veel morbiditeit en sterfte. Het opsporen van met name chronisch alcoholmisbruik is echter niet altijd eenvoudig. De klachten en de symptomen zijn vaak aspecifiek en de diagnostische mogelijkheden zijn beperkt. Behalve naar specifieke anamnestische tests, zoekt men ook naar heel gevoelige en specifieke biochemische bepalingen. In dit overzichtsartikel gaan wij in op nieuwe ontwikkelingen in de bepalingsmethoden. Die kunnen niet alleen nuttig zijn bij het stellen van de diagnose alcoholmisbruik, maar ook bij het monitoren van abstinentie, bij forensisch onderzoek en bij het beoordelen van de rijvaardigheid. Bij dit laatste denken we niet alleen aan de acute situatie bij een verkeerscontrole, maar ook aan het vorderen en het weer teruggeven van het rijbewijs na een ernstige overtreding. Voor het vaststellen van chronisch overmatig gebruik van alcohol werd tot circa 1995 gebruikgemaakt van de bepalingen van het mean corpuscular volume (MCV), het γ-glutamyltranspeptidase (γgt) en de ratio tussen de enzymen aspartaataminotransferase (ASAT) en alanineaminotransferase (ALAT). Deze klassieke bepalingen schieten echter tekort in hun voorspellende waarde en kunnen hooguit een indicatie geven dat alcohol in het spel is. De bepaling van koolhydraatdeficiënt transferrine (CDT) bleek een aanwinst met een zeer hoge specificiteit en een sensitiviteit die tenminste vergelijkbaar is met die van γgt. 1 Voor de bepaling van CDT kwamen recent enkele nieuwe methoden op de markt die voor de klinische praktijk van belang zijn. Daarnaast staan geheel nieuwe NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160 1
2 ethanol EtG (urine) CDT ASAT-ALAT γgt MCV globale duur verhoging (weken) FIGUUR Tijdsduur na alcoholinname waarbinnen een verhoging van een indicator meetbaar is. Alle aangegeven indicatoren worden bepaald in bloed, uitgezonderd ethylglucuronide (EtG). CDT = koolhydraatdeficiënt transferrine; ASAT-ALAT = aspartaataminotransferase-alanine aminotransferaseratio; γgt = γ-glutamyltranspeptidase; MCV = mean corpuscular volume. indicatoren zoals het ethylglucuronide op het punt geïntroduceerd te worden. In dit artikel geven wij een overzicht op basis van publicaties van de laatste 10 jaar. Biochemische bepalingen gericht op het opsporen van het gebruik van alcohol kunnen we verdelen in twee groepen. De eerste groep betreft directe indicatoren, namelijk bepalingen van alcohol en zijn metabolieten. De tweede groep bestaat uit indirecte indicatoren: bepalingen van biochemische veranderingen die secundair zijn aan de effecten van alcohol op organen of de stofwisseling. DIRECTE INDICATOREN Tot deze groep behoren klassieke bepalingen zoals die van alcohol en aceetaldehyde, maar ook een aantal nieuwe tests, waarvan de bepaling van ethylglucuronide de belangrijkste is. KLASSIEKE INDICATOREN Ethanol (ethylalcohol) kan na een recente inname van alcohol worden aangetoond in bloed, uitademingslucht of urine. De bepaling is zeer specifiek en goedkoop en is eenvoudig te gebruiken voor screening en forensisch onderzoek. Ethanol heeft een korte halfwaardetijd; de hoeveelheid in een standaardglas alcoholbevattende drank wordt in ongeveer 1 h afgebroken. Daarom leent deze bepaling zich niet voor het opsporen van chronisch alcoholmisbruik. Toch stelt de National Council of Alcoholism dat problematisch alcoholgebruik waarschijnlijk is als op een willekeurig moment een bloedconcentratie > 3 wordt geconstateerd. 2 Ook bij een promillage > 1,5 zonder tekenen van intoxicatie of > 1 bij een doktersafspraak moet men aan alcoholmisbruik denken. Aceetaldehyde is een direct afbraakproduct dat ontstaat door oxidatie van ethanol. Het bindt zich in het bloed voor een deel aan eiwitten zoals albumine en hemoglobine, wat leidt tot de vorming van geacetyleerde plasmaeiwitten, zogenoemde adducts. Van de bepaling van aceetaldehyde en adducts wordt nauwelijks gebruikgemaakt. Ook het bepalen van IgA-antistoffen gericht tegen aceetaldehyde vindt nauwelijks toepassing, ondanks een sensitiviteit van 65-73% en een specificiteit van 88-94%. 3 ALCOHOLMETABOLIETEN ALS NIEUWE INDICATOR Juist vanwege de hoge specificiteit zijn alcoholmetabolieten in theorie aantrekkelijke indicatoren om alcoholmisbruik op te sporen. Tot deze groep behoren de conjugatieproducten ethylsulfaat, -fosfaat en -glucuronide. Ethylglucuronide (EtG) is een directe metaboliet van ethanol, gevormd door conjugatie van ethanol met geactiveerd glucuronzuur. In bloed is EtG detecteerbaar tot 8 h na inname van alcohol en in urine zelfs tot h na inname van een forse hoeveelheid (figuur). 4 Dit tijdsbestek maakt de urinebepaling van EtG interessant voor de klinische praktijk, vooral bij het monitoren van abstinentie. Een voordeel is ook dat er bij het bewaren van urine geen EtG kan ontstaan door vergisting, iets waar men bij alcoholmetingen in de urine wel rekening mee moet houden. Bij een urineweginfectie kan EtG in de urine versneld worden afgebroken, wat een foutnegatieve uitslag oplevert. 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160
3 EtG werd tot voor kort alleen gemeten voor researchdoeleinden met gecombineerde vloeistofchromatografiemassaspectrometrie (LC-MS). Sinds kort is echter een immunochemische methode op de markt, die op apparatuur voor routinebepalingen kan worden uitgevoerd. Andere metabolieten zijn de vetzuur-ethylesters ( fatty acid ethyl esters ; FAEE), die ontstaan via non-oxidatieve metabolisering van ethanol. FAEE s zijn al snel na alcoholinname in bloed aan te tonen, tot ongeveer 24 h na inname. 5 Het bepalen van FAEE s is erg bewerkelijk en dat is een nadeel voor de dagelijkse praktijk. Dit geldt eveneens voor fosfatidylethanol (PEth), een uniek fosfolipide, dat alleen wordt gevormd in aanwezigheid van ethanol via de werking van fosfolipase-d. 6 De halfwaardetijd in humaan bloed bedraagt ongeveer 4 dagen, maar PEth is bij forse drinkers aantoonbaar tot 3 weken na het staken van het alcoholgebruik. Bij patiënten met alcoholafhankelijkheid hangt de serumconcentratie sterk samen met de alcoholinname. 7 INDIRECTE INDICATOREN De laatste jaren heeft men veel energie gestoken in het ontwikkelen van geheel nieuwe tests voor indirecte biomarkers, maar ook in het verbeteren van de nog tamelijk recente CDT-test. KLASSIEKE INDIRECTE BIOMARKERS Tot de klassieke en klinisch meest gebruikte indirecte biomarkers behoren het γgt, de ASAT-ALAT-ratio en het MCV. Een verhoogd MCV (> 100 fl) in afwezigheid van anemie vormde van oudsher een aanwijzing voor alcoholmisbruik of -afhankelijkheid. Het exacte mechanisme achter deze volumeverandering van rode bloedcellen is onduidelijk, maar zowel alcohol zelf als de metaboliet aceetaldehyde heeft directe toxische effecten op de erytropoëse en kan interfereren met het celmetabolisme. 8 Door de lange levensduur van de erytrocyt duurt het 2-4 maanden voor de waarde normaliseert na het staken van het alcoholgebruik. Een verhoging van MCV komt ook voor bij deficiënties van vitamine B 12 en foliumzuur, bij myelodysplasie, reticulocytose, hypothyreoïdie en bij het gebruik van methadon en heroïne. 9,10 De specificiteit van MCV is dus onvoldoende en deze bepaling is dan ook van beperkte waarde bij de diagnostiek van alcoholmisbruik (tabel). γgt is een membraangebonden enzym, betrokken bij het metabolisme van het antioxidatieve glutathion. Hoewel het in meerdere weefsels wordt aangetroffen, is γgt in serum vooral afkomstig van de lever. 11 De toename van de serumactiviteit van γgt bij alcoholgebruik is zowel het gevolg van een toegenomen synthese door enzyminductie als van het vrijkomen van het enzym door de toxische werking van alcohol op levercellen. Fors drinken in korte tijd ( binge -drinken) lijkt meer effect te hebben op de γgt-waarde dan regelmatig gebruik van alcohol. Toch zijn ook bij een matig gebruik (1-40 g/dag) stijgingen beschreven. 12,13 Zonder leverafwijkingen zoals steatose of cholestase is de halfwaardetijd van γgt ongeveer 4 dagen. 14 Bij alcoholabusus gedurende langere tijd of bij leverlijden kan dit oplopen tot 2 à 3 weken en normaliseren de waarden pas 4 tot 5 weken na het stoppen van alcoholinname. Doordat de γgt-waarde wordt beïnvloed door allerlei factoren, zoals leeftijd, geslacht, gebruik van anticonceptiva, koffieconsumptie en roken, variëren de sensitiviteit en specificiteit voor alcoholgebruik sterk tussen de verschillende onderzoeken. 9 Daarnaast kan de γgt-waarde verhoogd zijn bij metabole aandoeningen zoals diabetes mellitus, dyslipidemieën, overgewicht en non-alcoholische steatosis hepatis (NASH) en bij het gebruik van geneesmiddelen, zoals anti-epileptica. De ASAT-ALAT-ratio, ook wel de de-ritis-ratio genoemd, werd vroeger soms gehanteerd als marker voor alcoholgebruik. Een waarde > 2 zou wijzen op aanzienlijke leverschade door alcohol. Hierbij is de synthesecapaciteit van de lever afgenomen. Deze kan men meten met bepalingen van albumine en stollingsfactoren. Deze geven echter geen uitsluitsel over de oorzaak van de leverschade. Tegenwoordig staat vast dat ook een ASAT- ALAT-ratio > 2 vooral een uiting is van gevorderde leveraandoeningen. De correlatie met alcoholgebruik is zo TABEL Sensitiviteit en specificiteit van de bepaling van klassieke en nieuwe indicatoren voor chronsich overmatig alcoholgebruik indicator sensitiviteit specificiteit opmerking klassiek MCV niet bewijzend voor alcoholmisbruik ASAT/ALAT-ratio laag niet bewijzend voor alcoholmisbruik γgt ondersteunend bewijs voor alcoholmisbruik nieuw CDT* CDTect tot 1999 in gebruik %CDT Axis-Shield tot eind 2008 in gebruik HPLC Helander referentiemethode N-Latex recent ingevoerd MCV = mean corpuscular volume ; ASAT = aspartaataminotransferase; ALAT = alanineaminotransferase; γgt = γ-glutamyltransferase; CDT = koolhydraatdeficiënt transferrine. *Hiervan worden 4 verschillende bepalingsmethoden weergegeven. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160 3
4 zwak dat men de bepaling voor dit doeleinde als obsoleet moet beschouwen. 15 Gezien de vele plaatsen in ons lichaam waar alcohol invloed uitoefent, wekt het geen verbazing dat een groot aantal biochemische parameters veranderingen kan ondergaan. Echter, tussen het oorspronkelijke aangrijpingspunt van alcohol en de uiteindelijk gemeten effecten liggen vaak vele stappen en verstoringen, zodat veel parameters een lage specificiteit hebben. Dit maakt ze weinig geschikt voor de diagnostiek van alcoholmisbruik. Hooguit kunnen de veranderingen een vermoeden versterken. Dit geldt bijvoorbeeld voor urinezuur, IgA, en hdl-cholesterol. Cholesterolester-transferproteïne (CETP) regelt het transport van veresterd cholesterol van hdl naar vldl en ldl en de overgang van triglyceriden uit vldl en ldl naar hdl. Deze indicator is wellicht sensitiever en specifieker dan de andere genoemde, maar de concentratie wordt sterk beïnvloed door geneesmiddelen en ziekten en de bepaling ervan is te bewerkelijk voor de dagelijkse praktijk. 16 KOOLHYDRAATDEFICIËNT TRANSFERRINE ALS NIEUWE INDICATOR De belangrijkste en klinisch meest relevante nieuwe indirecte biomarker is CDT. Het ijzertransporteiwit transferrine bevat twee koolhydraatketens ( glycanen ), die gewoonlijk elk twee siaalzuurgroepen bevatten (tetrasialotransferrine). Omdat het aantal siaalzuurgroepen per molecuul transferrine kan variëren van 0 (asialotransferrine) tot 8 (octasialotransferrine) zijn er 9 isovormen bekend. Onder invloed van alcohol of het afbraakproduct aceetaldehyde ontstaan isovormen van transferrine waaraan één of beide koolhydraatketens ontbreken, vandaar de naam koolhydraatdeficiënt transferrine. 17 Met een toename van het alcoholgebruik stijgt vooral de isovorm disialotransferrine, die traditioneel samen met asialotransferrine en monosialotranferrine tot het CDT wordt gerekend. 18 Later onderzoek heeft geleerd dat alleen asialo- en disialotransferrine correleren met alcoholgebruik. De CDT-waarde kan op verschillende wijzen worden bepaald. Van oorsprong is de analyse gebaseerd op ladingsverschillen tussen de isovormen. Daardoor kan men met elektroforese of met een ionenwisselaarkolom fracties met een oplopend gehalte aan siaalzuur en dus transferrine-isovormen van elkaar scheiden. Dankzij een hoge specificiteit en een aanvaardbare sensitiviteit blijkt de test een duidelijke aanwinst bij de diagnostiek van alcoholmisbruik. Vóór 1999 werd de CDTect-test gehanteerd. Deze had als belangrijkste nadeel dat de uitslag werd beïnvloed door schommelingen in de transferrineconcentratie, zoals bij LEERPUNTEN De klassieke indicatoren voor chronisch overmatig alcoholgebruik zijn onvoldoende specifiek en sensitief. Er zijn bepalingen voor nieuwe biomarkers ontwikkeld. In de praktijk zijn de bepalingen van ethylglucuronide (EtG) en koolhydraatdeficiënt transferrine (CDT) het geschiktst. Hiermee kan men de diagnose alcoholmisbruik stellen en alcoholabstinentie monitoren. anemie, zwangerschap of maligniteit. Dit werd ondervangen bij de introductie van de %CDT-test volgens Axis-Shield, waarbij de CDT-fractie wordt weergegeven als percentage van het transferrine. 19 Voor gezonde, volwassen niet-drinkers loopt bij de axis-shield-test het referentiegebied tot 2,6%. Bij deze bepalingsmethode wordt echter tot 30% van het trisialotransferrine meegeteld in de CDT-fractie. Deze isovorm houdt echter weinig of geen verband met alcoholgebruik. Zowel verhoogde trisialofracties als incidenteel voorkomende onschuldige erfelijke varianten van transferrine leiden tot foutief hoge uitslagen bij de axis-shield-methode. 19 Men schat dat 2-5% van de %CDT-bepalingen met de axis-shieldmethode door deze storende factoren foutpositief of incidenteel foutnegatief wordt beïnvloed. Gedurende de laatste jaren zijn nieuwe en specifiekere methoden ontwikkeld, zoals de commerciële testkits voor de bepaling van CDT met hogedruk-vloeistofchromatografie (HPLC) of met capillaire elektroforese (CE), maar ook een directe immuno-inhibitiebepaling met nefelometrie (meting via strooilicht). Bij deze laatste methode, in de handel onder de naam N-Latex CDT, wordt direct het ontbreken van één of beide glycanen gemeten. 20 Het ontbreken daarvan leidt vermoedelijk tot een verandering van de structuur van het transferrinemolecuul, waardoor specifieke epitopen beschikbaar komen waaraan speciale antilichamen kunnen hechten. Deze moderne en specifiekere tests gaan de oude axisshield-test vervangen die nu nog in gebruik is, onder andere bij keuringen van het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR). Bij betwiste CDT-resultaten gebruikt het CBR voor keuringen de nauwkeurig omschreven HPLC-methode van Helander. Om het door elkaar gebruiken van tests en daaruit voortvloeiende onduidelijkheden te voorkomen, is een internationale werkgroep van laboratoriumspecialisten bezig met het opstellen van een standaard en het definiëren van een referentiemethode. Ondanks de beperkingen van de oude methode is de CDT-bepaling al jaren de meest bruikbare biochemische bepaling voor het vaststellen van overmatig alcoholgebruik. De specificiteit is hoog, terwijl de sensitiviteit 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160
5 beter of tenminste vergelijkbaar is met die van γgt. De sensitiviteit wordt sterk bepaald door de onderzochte populatie; de sensitiviteit neemt namelijk toe naarmate het alcoholgebruik groter is. 1 De CDT-concentratie neemt toe vanaf een dagelijks gebruik van g alcohol; bij een dagelijkse inname < 40 g zijn de testresultaten minder eenduidig. 9 Bij onthouding daalt de CDT-concentratie doorgaans binnen 2 tot 3 weken naar een normale waarde, maar na zeer langdurig alcoholgebruik kan deze normalisatie langer duren. Behalve voor het volgen van patiënten die geen alcohol meer gebruiken, kan men de test ook inzetten bij postmortemonderzoek om chronisch alcoholmisbruik vóór het overlijden vast te stellen. 21 De sensitiviteit van de CDT-bepaling kan nog iets worden verbeterd door deze te combineren met een γgt-bepaling. 22 Bij twijfel, bij onderzoek ter bevestiging van een bepaling, forensisch onderzoek of in situaties met juridische implicaties zal de HPLC-methode volgens Helander worden ingezet, eventueel in combinatie met aanvullende tests. Gezien de complexiteit van de bepalingen, de hiervoor noodzakelijke analyseapparatuur en benodigde expertise kunnen deze bepalingen slechts in enkele centra plaatsvinden. Naast de verbeteringen in de CDT-bepaling zijn ook geheel nieuwe indirecte indicatoren ontwikkeld. Hiertoe behoren onder andere de siaalzuren, de siaalzuurindex van apolipoproteïne J, β-hexosaminidase, dolichol, uitscheiding van 5-hydroxytryptofol in de urine en de 5-hydroxytryptofol-5-hydroxyindolazijnzuurindex in de urine. Het bepalen van deze indicatoren is echter veelal bewerkelijk, zodat toepassing in de klinische praktijk op korte termijn onwaarschijnlijk is. CONCLUSIE Biochemische bepalingen kunnen een belangrijke bijdrage leveren bij het vaststellen van alcoholmisbruik. Bovendien kan laboratoriumonderzoek van nut zijn bij de controle op abstinentie en bij forensisch onderzoek. In acute situaties blijft de directe bepaling van alcohol het eenvoudigst en het goedkoopst. Voor het opsporen van chronisch overmatig gebruik is voor de praktijk de bepaling van CDT het beste alternatief; een CDT-bepaling paart een hoge specificiteit aan een goede sensitiviteit. De thans gangbare %CDT-methode van Axis-Shield wordt vervangen door de nieuwe en specifiekere HPLC-, CE- of N-Latex-methoden. Voor de klassieke markers zoals MCV, ASAT-ALAT-ratio en γgt is eigenlijk geen plaats meer vanwege de matige specificiteit. Hooguit kan γgt gebruikt worden als aanvulling op of in combinatie met CDT. Voor het monitoren van abstinentie kan men voor de korte termijn (tot 5 dagen) het best een directe alcoholmetaboliet als indicator gebruiken, zoals EtG in urine, en voor de middellange termijn (2-3 weken) een specifieke indirecte marker zoals CDT. Normalisatie van biomarkers zoals CDT en γgt bij abstinentie kan sterk verschillen van individu tot individu, afhankelijk van de ernst en de duur van het alcoholgebruik, de leverfunctie en medicijngebruik. De nieuwe CDT-tests en de EtG-bepaling kan men uitvoeren op standaardanalyseapparatuur en men kan ze daardoor overal in de dagelijkse praktijk inzetten. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 11 augustus 2008 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:B160 > Meer op LITERATUUR 1 Koch H, Meerkerk GJ, Zaat JO, Ham MF, Scholten RJ, Assendelft WJ. Accuracy of carbohydrate-deficient transferrin in the detection of excessive alcohol consumption: a systematic review. Alcohol Alcohol. 2004;39: Criteria Committee, National Council on Alcoholism. Criteria for the diagnosis of alcoholism. Ann Intern Med. 1972;77: Hietala J, Koivisto H, Latvala J, Anttila P, Niemelä. IgA s against acetaldehyde-modified red cell protein as a marker of ethanol consumption in male alcoholic subjects, moderate drinkers, and abstainers. Alc Clin Exp Res. 2006;30: Wurst FM, Kempter C, Metzger J, Seidl S, Alt A. Ethyl glucuronide: a marker of recent alcohol consumption with clinical and forensic implications. Alcohol. 2000;20: Pragst F, Auwaerter V, Sporkert F, Spiegel K. Analysis of fatty acid ethyl esters in hair as possible markers of chronically elevated alcohol consumption by headspace solid-phase microextraction (HS-SPME) and gas chromatography-mass spectrometry (GC-MS). Forensic Sci Int. 2002;121: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160 5
6 6 Gunnarsson T, Karlsson A, Hansson P, Johnson G, Alling C, Odham G. Determination of phosphatidylethanol in blood from alcoholic males using high-performance liquid chromatography and evaporative light scattering or electrospray mass spectrometric detection. J Chromatogr B Biomed Sci Appl. 1998;705: Aradottir S, Asanovska G, Gjerss S, Hansson P, Alling C. Phosphatidylethanol (PEth) concentrations in blood are correlated to reported alcohol intake in alcohol-dependent patients. Alcohol Alcohol. 2006;41: Niemelä O. Biomarkers in alcoholism. Clin Chim Acta. 2007;377: Hannuksela ML, Liisanantti MK, Nissinen AE, Savolainen MJ. Biochemical markers of alcoholism. Clin Chem Lab Med. 2007;45: Mihas AA, Tavassoli M. Laboratory markers of ethanol intake and abuse: a critical appraisal. Am J Med Sci. 1992;30: Whitfield JB. Gamma glutamyl transferase. Crit Rev Clin Lab Sci. 2001;38: Anton RF, Stout RL, Roberts JS, Allen JP. The effect of drinking intensity and frequency on serum carbohydrate-deficient transferring and gammaglutamyl transferase levels in outpatient alcoholics. Alcohol Clin Exp Res. 1998;22: Hietela J, Puukka K, Koivisto H, Anttila P, Niemelä O. Serum gammaglutamyltransferase in alcoholics, moderate drinkers and abstainers: effect on GT reference intervals at population level. Alcohol Alcohol. 2005;40: Sharpe PC. Biochemical detection and monitoring of alcohol abuse and abstinence. Ann Clin Biochem. 2001;38: Nyblom H, Berggren U, Balldin J, Olsson R. High AST/ALT ratio may indicate advanced alcoholic liver disease rather than heavy drinking. Alcohol Alcohol. 2004;39: Hannuksela M, Kesäniemi YA, Savolainen MJ. Evaluation of plasma cholesteryl ester transfer protein (CETP) activity as a marker of alcoholism. Alcohol Alcohol. 1992;27: Van Pelt J. Koolhydraat-deficiënt transferrine: een nieuwe biochemische marker voor chronisch overmatig alcoholgebruik. Ned Tijdschr Geneeskd. 1997;141: Fleming MF, Anton RF, Spies CD. A review of genetic, biological, pharmacological, and clinical factors that affect carbohydrate-deficient transferrin levels. Alcohol Clin Exp Res. 2004;28: Delanghe JR, Helander A, Wielders JP, Pekelharing JM, Roth HJ, Schellenberg F, et al. Development and multicenter evaluation of the N latex CDT direct immunonephelometric assay for serum carbohydratedeficient transferrin. Clin Chem. 2007;53: Bengström JP, Helander A. Clinical characteristics of carbohydratedeficient transferring measured by HPLC: sensitivity, specificity, gender effects, and relationship with other alcohol biomarkers. Alcohol Alcohol. 2008;43: Malcolm R, Anton RF, Conrad SE, Sutherland S. Carbohydrate-deficient transferrin and alcohol use in medical examiner cases. Alcohol. 1999;17: Sillanaukee P, Olsson U. Improved diagnostic classification of alcohol abusers by combining carbohydrate-deficient transferrin and gammaglutamyltansferase. Clin Chem. 2001;47: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2009;153:B160
Koolhydraatdeficiënt transferrine (CDT): aanbevelingen voor de analyse in het kader van bestuursrechtelijke procedures
Koolhydraatdeficiënt transferrine (CDT): aanbevelingen voor de analyse in het kader van bestuursrechtelijke procedures Aanbevelingen opgesteld door het 'Deskundigenpanel Laboratoriumdiagnostiek ten behoeve
Nadere informatieDoet ie het of doet ie het niet?
Doet ie het of doet ie het niet? Eenduidige bewijs voor chronisch overmatig alcoholgebruik, wat is daarvoor nodig? Jos Wielders 3 juni 2010 Overzicht lezing CDT als routine matig beschikbare biomarker
Nadere informatieAuteurs: mr. L.P. Kabel (1), mr. drs. W. Zwiers (2), drs. G.J. Meerkerk (3)
Kritische noten bij de vorderingsprocedure ex art. 130-134 WvW Auteurs: mr. L.P. Kabel (1), mr. drs. W. Zwiers (2), drs. G.J. Meerkerk (3) Inleiding Wanneer er bij een verkeersdeelnemer wordt vastgesteld,
Nadere informatieImpact van gebruik van alcohol en medicatie op de gevolgen van blootstelling aan chemicaliën
Impact van gebruik van alcohol en medicatie op de gevolgen van blootstelling aan chemicaliën Prof. Dr. Apr. C. Stove Contactgroep Gezondheid en Chemie (CGC) & Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde
Nadere informatieNVKC RICHTLIJN 2015 GESCHIKTHEID VAN CDT ANALYSEMETHODEN TEN BEHOEVE VAN ONDERZOEK NAAR CHRONISCH OVERMATIG ALCOHOL GEBRUIK
NVKC RICHTLIJN 2015 GESCHIKTHEID VAN CDT ANALYSEMETHODEN TEN BEHOEVE VAN ONDERZOEK NAAR CHRONISCH OVERMATIG ALCOHOL GEBRUIK Samengesteld door de werkgroep CDT van de NVKC: drs. FJM Bergkamp, voorzitter
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieLDL-Cholesterol: Gemeten versus Berekende waarde
LDL-Cholesterol: Gemeten versus Berekende waarde DORIEN VAN DEN BOSSCHE ASO KLINISCHE BIOLOGIE AZ DELTA KLINISCH LABORATORIUM KLINISCHE CHEMIE PROMOTOR: DR. D. DE SMET Overzicht presentatie LDL-Cholesterol
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatieKoolhydraatdeficiënt transferrine en ethylglucuronide
Labquiz Koolhydraatdeficiënt transferrine en ethylglucuronide Markers van alcoholgebruik Erik P. Paling en Leendert J. Mostert Voor alcoholproblematiek is de laboratoriumdiagnostiek in de laatste 10 jaar
Nadere informatieVorderingsprocedure CBR (artikel 130-134 WVW) Mr. Bert Kabel
Vorderingsprocedure CBR (artikel 130-134 WVW) Mr. Bert Kabel 3 juni 2010 1. Introductie 2. Rijden onder invloed Strafbaar gesteld in artikel 8 WVW Overheid kan op 2 manieren reageren: Strafrechtelijk Bestuursrechtelijk
Nadere informatieCHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING
CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 10 156 Dit proefschrift bestaat uit een aantal studies waarin de veranderingen in het vermogen van plasma om de uitstroom (efflux) van cholesterol uit cellen
Nadere informatieReflecterend testen. Dr. Wytze P. Oosterhuis Arts klinische chemie
Reflecterend testen Dr. Wytze P. Oosterhuis Arts klinische chemie Wat is reflective testing / reflecterend testen? 1. Toevoegen van testen wanneer dat nodig wordt geacht 2. Toevoegen van commentaar 3.
Nadere informatieAmyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer
Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieKLINISCHE CHEMIE. REFER002 Referentiewaarde Overzicht intern Klinische Chemie /H.v.I./Versie1. referentie waarden.
REFER002 Referentiewaarde Overzicht intern Klinische Chemie KLINISCHE CHEMIE 03012012/H.v.I./Versie1 waarden bronvermelding natrium mmol/l 135-145 NVKC consensus kalium (plasma!) mmol/l 3.5-4.8 Diagnostisch
Nadere informatie212
212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele
Nadere informatieNederlandse. Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten
Nadere informatieDe oudere patiënt met comorbiditeit
De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers
Nadere informatieWhat s New Klinische Chemie Bewogen biomarkers
What s New Klinische Chemie Bewogen biomarkers Nascholing Jordanie Rick Brouwer Klinische chemie Meting van endogene biomarkers in lichaamsvloeistoffen routine chemie, hematologie, endocrinologie, immunologie,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 138 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Een belangrijke functie van de nier is het uitscheiden van afvalstoffen via de urine. Grote hoeveelheden water en kleine stoffen
Nadere informatieOntstekingsparameters in de huisartspraktijk. Warffum 2012
Ontstekingsparameters in de huisartspraktijk Warffum 2012 Onderwerpen CRP, bezinking of beide CRP bij acuut hoesten CRP sneltest voor andere indicaties? CRP, bezinking of beide? Indicaties - infectie/ontsteking
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Laboratorium aanvraagformulier huisartsen - Mededeling referentiewaarden
Nadere informatieRICHTLIJN BASISPAKKET LABORATORIUMBEPALINGEN BIJ STABIELE CHRONISCHE CENTRUM HEMODIALYSEPATIËNT EN PERITONEALE DIALYSEPATIËNT
RICHTLIJN BASISPAKKET LABORATORIUMBEPALINGEN BIJ STABIELE CHRONISCHE CENTRUM HEMODIALYSEPATIËNT EN PERITONEALE DIALYSEPATIËNT De richtlijn bevat aanbevelingen van algemene aard. Het is mogelijk dat in
Nadere informatieDeze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:
ijlage bij accreditatieverklaring (scope van accreditatie) van Eurofins Central Laboratory.V. ergschot 71 4817 PA reda Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor
Nadere informatiehoofdstuk één hoofdstuk twee
Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar hemolytische foetale bloedarmoede en foetale hydrops. Hemolytische foetale bloedarmoede ontstaat door afbraak van rode bloedcellen. Foetale hydrops betreft het
Nadere informatieReferentiewaarden. 1/11 Documentnummer 314, versie 44
A AAT 0,9-2,0 g/l ALAT m < 45 U/l v < 34 Albumine 35-50 g/l Albumine/kreatinine ratio m < 2,5 v < 3,5 Alkalische fosfatase 0-14 d < 248 U/l 15 d - 1 j < 470 1-10 j < 335 10-13 j < 417 m 13-15 j < 468 m
Nadere informatieAdviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën
Adviseren over specialistisch onderzoek: hemoglobinopathieën PAOKC-cursus Consultverlening Ede, 19 september 2013 dr. Henk J. Adriaansen Klinisch Chemisch & Hematologisch Laboratorium, Gelre Ziekenhuizen,
Nadere informatieECLI:NL:RVS:2009:BJ9528
ECLI:NL:RVS:2009:BJ9528 Instantie Raad van State Datum uitspraak 07-10-2009 Datum publicatie 07-10-2009 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie 200809370/1/H3 Bestuursrecht Hoger
Nadere informatieRichtlijn screening op diabetes type 2 goedgekeurd door ALV op 17 september 2015
Richtlijn screening op diabetes type 2 goedgekeurd door ALV op 17 september 2015 VSG2267-1 - Goedgekeurd door ALV op 17-09-2015 Inhoudsopgave Inleiding 3 Algemeen 3 Meting en nauwkeurigheid 3 Interpretatie
Nadere informatieBelangrijk is om te beseffen dat deficiënties soms ontstaan ondanks het feit dat patiënten gesuppleerd worden.
Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese patiënten vaker voedingsdeficiënties hebben
Nadere informatieDeze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:
ijlage bij accreditatieverklaring (scope van accreditatie) van Eurofins Central Laboratory.V. (s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor ergschot 71 4817 PA reda Nederland
Nadere informatieReferentiewaarden. KLINISCHE CHEMIE Bepaling Eenheid Leeftijd / geslacht. Referentie waarden. Bronvermelding
Referentiewaarden REFER002 Referentiewaarden overzicht intern Pagina 1 van 5 KLINISCHE CHEMIE Referentie waarden natrium mmol/l 135-145 NVKC consensus kalium (plasma!) mmol/l 3.5-4.8 Diagnostisch Kompas
Nadere informatieLaboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen
Laboratoriumafwijkingen en suppletieadviezen Voedingsdeficiënties Er zijn een aantal zaken die meespelen bij het ontstaan van de tekorten na bariatrische chirurgie. Ten eerste is bekend dat morbide obese
Nadere informatieKennis toepassen, en beslissingen nemen. Hoe denkt de arts? 2. Wat doet de arts? Hoe wordt kennis toegepast? Wat is differentiaal diagnose?
Hoe denkt de arts? 2 Kennis toepassen, en beslissingen nemen Dr. Peter Moorman Medische Informatica ErasmusMC 1 Hoe weet je of een ziektebeeld waarschijnlijk is? de differentiaal diagnose Hoe wordt een
Nadere informatieMDMA-doden bij het NFI. Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI
MDMA-doden bij het NFI Dr. Klaas Lusthof Forensisch Toxicoloog NFI 10 juni 2015 Forensische Toxicologie binnen het NFI 2 Afdeling medisch forensisch onderzoek 60 medewerkers Toxicologen: 7 Lab toxicologie
Nadere informatieDeze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:
ijlage bij accreditatieverklaring (scope van accreditatie) van Eurofins Central Laboratory.V. ergschot 71 4817 PA reda Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor
Nadere informatieHet voorkomen van (ernstig) overgewicht of obesitas neemt wereldwijd ernstige vormen aan,
Samenvatting voor de geïnteresseerde leek Het voorkomen van (ernstig) overgewicht of obesitas neemt wereldwijd ernstige vormen aan, met name door het overnemen van de zogenaamde Westerse leefstijl, dat
Nadere informatieJaarverslag 2016 SKML sectie Algemene Chemie
Jaarverslag 2016 SKML sectie Algemene Chemie 07 09 2017 1 Voorwoord De sectie Algemene Chemie van de Stichting Kwaliteitsbewaking Medische Laboratoriumdiagnostiek (SKML) heeft in 2016 diverse projecten
Nadere informatieKoolhydraten en de preventie van welvaartsziekten
Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Evidence-based richtlijn van de German Nutrition Society Van vezels tot suikers: koolhydraten omvatten een brede range van voedingsstoffen. Wat is er precies
Nadere informatieDeze bijlage is geldig van: 29-10-2015 tot 01-11-2019 Vervangt bijlage d.d.: 12-11-2014
van N.V. MyLab Carusostraat 1 Paramaribo Suriname Locatie waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Klinische Chemie 1 Serum Het bepalen van de alanine aminotransferase activiteit
Nadere informatieNT pro BNP bij hartfalen De biochemische achtergronden van de BNP bepaling CWZ 23 maart 2005
NT pro BNP bij hartfalen De biochemische achtergronden van de BNP bepaling CWZ 23 maart 2005 Dr. Jos WJ van der tappen, klinisch chemicus Klinisch Chemisch Laboratorium Huisartsenlaboratorium Rivierenland
Nadere informatieBloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk
Alzheimer Centrum Amsterdam De Alzheimer biomarkers Bloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk Dementie Update 21 maart 2019 tangle plaque Tau Amyloid beta i.verberk@vumc.nl Veranderingen van de Alzheimer
Nadere informatieNRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts
www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende
Nadere informatieLADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen
LADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen Geen conflicterende belangen voor deze presentatie Eelco de Koning
Nadere informatieWORKSHOP ANEMIE. een Maastrichtse aanpak. Michel van Gelder internist-hematoloog
WORKSHOP ANEMIE een Maastrichtse aanpak Michel van Gelder internist-hematoloog met dan aan: Sacha Zeerleder(hematoloog, AMC) & Arno Gingele(1 e jaarsaios, MUMC) Na deze Workshop ben je ONGETWIJFELD in
Nadere informatieEen eiig maar twee behandelingen. Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis
Een eiig maar twee behandelingen Martin Schipperus, Liane van Egmond Afdeling hematologie HagaZiekenhuis Aderlaten of isovolemische hemodilutie: Een ratrace? Heriditaire Hemochromatosis Hereditaire hemochromatose
Nadere informatieTest F - Alcoholgebruiktest
Alcoholtest voor het aangeven van langdurig alcoholgebruik pagina 1 van 2 Test F - Alcoholgebruiktest Test op 3 leverwaarden en CD-tect. Deze test kan langdurig alcoholgebruik en misbruik aangeven. Test
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING
HbA 1c ontstaat door de versuikering van hemoglobine, het belangrijkste bestanddeel van rode bloedcellen. In het bloed bindt een glucosemolecuul (niet-enzymatisch) met een aminozuur van de β-keten van
Nadere informatieVaatrisico-polikliniek. screening/behandeling en begeleiding vaatziekten
Vaatrisico-polikliniek screening/behandeling en begeleiding vaatziekten Inleiding Het Ommelander Ziekenhuis Groningen heeft een speciale vaatrisicopolikliniek voor patiënten met een vaatziekte en/of vanwege
Nadere informatieKanker en genetisch testen
Kanker en genetisch testen Dirk Jan Boerwinkel Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen Nascholing Reizende DNA labs als voorbereiding voor het examen 4 november 2011 Definitie
Nadere informatieVaatrisico-polikliniek (behandeling van vaatziekten)
Vaatrisico-polikliniek (behandeling van vaatziekten) Inleiding U bent door uw behandelend arts verwezen naar de vaatrisicopolikliniek omdat u een vaatziekte heeft en/of vanwege risicofactoren voor het
Nadere informatieVoorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER
Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER 16-06-2016 INHOUD Achtergrond Ovarium carcinoom HE4 Retrospectieve studie AvL & AMC Opzet van prospectieve
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan
Nadere informatieDIAGNOSTIEK. Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum
DIAGNOSTIEK Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei in aantal (kostbare) testen EBM: aantonen
Nadere informatieJ. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes
J. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes Diabetes 2 of ouderdomsziekte komt veel voor en begint epidemische
Nadere informatieParacetamol bij de patiënt met leverfunctiestoornissen. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC
Paracetamol bij de patiënt met leverfunctiestoornissen Mirjam Wikkerink, ANIOS IC Paracetamol Voor het eerst beschreven in 1886 1970 veilige dosering van 4d 1000 mg door FDA vastgesteld (deze dosering
Nadere informatieBevolkingsonderzoek Familiaire Hypercholesterolemie
Bevolkingsonderzoek Familiaire Hypercholesterolemie Casuïstiek Mw. K, slanke en sportieve 30 jarige vrouw wordt verwezen voor behandeling van haar verhoogde cholesterol. Haar vader kreeg op 57 jarige leeftijd
Nadere informatie18-7-2011. Overzicht. Laboratoriumonderzoek bij de. NHG-Standaard -1. NHG-Standaard - 2. NHG-Standaard - 4. NHG-Standaard - 3
Overzicht Laboratoriumonderzoek bij de behandeling van type 2 DM. 1. Wat zegt de NHG-Standaard 2006? 2. Prof. Dr. Guy Rutten, huisarts en voorzitter DiHAG 3.Conclusies 7 e Langerhans symposium 14 / 16
Nadere informatieChapter 9 Samenvatting
Samenvatting Marcel D. Posthumus SAMENVATTING Reumatoïde artritis (RA) is een aandoening die voorkomt bij 0,5-1% van de bevolking en die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van meerdere gewrichten
Nadere informatiePAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE
PAROXYSMALE NACHTELIJKE HEMOGLOBINURIE Henk Wind Afdeling Immunologie Erasmus MC Woerden 30-10-2008 INTRODUCTIE PNH is het gevolg van een klonale expansie van een gemuteerde hematopoëtische stamcel. Klinisch
Nadere informatieFamiliaire Hypercholesterolemie - Richtlijnen voor exacte, uniforme diagnostiek
Familiaire Hypercholesterolemie - Richtlijnen voor exacte, uniforme diagnostiek Familiaire Hypercholesterolemie (FH) is een van de meest voorkomende ernstige metabole aandoeningen die wij kennen. De incidentie
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
1. Toelichting Dit programma is gebaseerd op de bijlage prostaatcarcinoom van de NHG- Standaard Mictieklachten bij mannen van oktober 2014. De huisarts krijgt met enige regelmaat een verzoek van gezonde
Nadere informatiedensity lipoproteïne (LDL cholesterol) lijkt een belangrijke rol te spelen in de initiatie van Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak van dialysepatiënten en dit beperkt hun levensverwachting sterk. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat milde tot matige nierschade
Nadere informatieRichtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde
Richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde Geschiktheid van CDT analysemethoden ten behoeve van onderzoek naar chronisch overmatig alcohol gebruik Korte titel:
Nadere informatieSamenvatting voor niet ingewijden
Samenvatting Samenvatting voor niet ingewijden Diabetes mellitus, oftewel suikerziekte, is een van de meest voorkomende chronische ziekten. Wereldwijd hebben 346 miljoen mensen diabetes, en in Nederland
Nadere informatieChemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling
Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen
Nadere informatieDia 1 Lipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement. Dia 2. Dia 3. Vet in Historisch Perspectief. simpele vetopstapelingsziekte
Dia 1 Lipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement 17 januari 2013, Utrecht Dr. Janneke Wittekoek, Cardioloog Stichting Actief Preventie Plan Dia 2 Vet in Historisch Perspectief simpele vetopstapelingsziekte
Nadere informatieLipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement. 17 januari 2013, Utrecht Dr. Janneke Wittekoek, Cardioloog Stichting Actief Preventie Plan
Lipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement 17 januari 2013, Utrecht Dr. Janneke Wittekoek, Cardioloog Stichting Actief Preventie Plan Vet in Historisch Perspectief simpele vetopstapelingsziekte
Nadere informatieAlcohol gebruik bij ouderen. 16-09-2010 Dick van Etten
Alcohol gebruik bij ouderen 16-09-2010 Dick van Etten Inleiding Prevalentie Risicofactoren, lichamelijke aandoeningen Vroegsignaleren en diagnostiek Ontwikkelde interventies U moet de bakens verzetten
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kransslagadervernauwing en hartklachten Kransslagadervernauwing is een van de belangrijkste ziekten in de westerse wereld. De kransslagaderen zijn de bloedvaten die het hart van
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28736 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Debeij, Jan Title: The effect of thyroid hormone on haemostasis and thrombosis
Nadere informatieSAMENVATTING. Samenvatting
SAMENVATTING X-gebonden creatine transporter deficiëntie. Creatine is een natuurlijke stof die vooral in de spieren zit. De stof heeft een belangrijke rol in de energiehuishouding van de cel. Creatine
Nadere informatieDoc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. New Class Warnings
HMG-CoA Reductase Inhibitors and safety the risk of new onset diabetes/impaired glucose metabolism Final SmPC and PL wording agreed by PhVWP December 2011 Doc.Ref.: CMDh/PhVWP/042/2012 January 2012 SUMMARY
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieLeverenzymstoornissen. Peter van Bommel, Dirk Bakkeren & Martijn ter Borg
Leverenzymstoornissen Peter van Bommel, Dirk Bakkeren & Martijn ter Borg Vrouw, 30jaar komt op mijn spreekuur Na anamnese en LO sluit ik een leverprobleem niet uit. Ik vraag probleemgeoriënteerd labonderzoek
Nadere informatieInstructie voor de interpretatie van het middelenonderzoek. Versie 4, dec 2016
Instructie voor de interpretatie van het middelenonderzoek Versie 4, dec 2016 Teamleiding laboratorium 088-999 7001 ALGEMEEN De uitvoering van het middelenonderzoek kan geschieden met behulp van sneltesten
Nadere informatieHEALTH IMPROVEMENT PROGRAM PERSOONLIJK ADVIES VAN HANS VAN AART* *GEFINGEERDE NAAM
HEALTH IMPROVEMENT PROGRAM PERSOONLIJK ADVIES VAN HANS VAN AART* *GEFINGEERDE NAAM 2 JOUW PERSOONLIJK ADVIES Haarlem, 20 november 2018 BESTE HANS, In dit advies is jouw input op de vragenlijst, de terugkoppeling
Nadere informatieCerte tarievenlijst 2019 huisartsenlaboratorium en klinische chemie. Aanvraag Specificatie NZA-code Code tarief Hematologie
Certe tarievenlijst 2019 huisartsenlaboratorium en klinische chemie Aanvraag Specificatie NZA-code Code tarief Hematologie Urine Feces Klinische chemie Volledig bloedonderzoek 7,10 Hb. Leukocyten, Trombocyten
Nadere informatieipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties Oliver Härschnitz
Nederlandse samenvatting proefschrift ipsc-derived insights into Motor Neuron Disease and Inflammatory Neuropaties, 15 september 2017, UMC Utrecht Stamcellen zijn in staat tot het veranderen, oftewel differentiëren,
Nadere informatieVermoeidheid & hartziekten
Vermoeidheid & hartziekten Menno Baars, cardioloog HartKliniek Nederland april 2014 Cardioloog van de nieuwe HartKliniek Nieuwe organisatie van eerstelijnscardiologiecentra Polikliniek & dagbehandeling
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief Januari 2013 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief Januari 2013 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Aanpassing referentiewaarde Vitamine B6 naar 51-183 nmol/l - Publieksprijs
Nadere informatieACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
INTERLINE LABORATORIUM Concept dd 6 april 2006 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding De werkgroep bestaat uit Dieter Boswijk (huisarts, Dedemsvaart) Sjef vd Leur
Nadere informatieHoe wordt de diagnose gesteld? De diagnose wordt gesteld door de patholoog op basis van bij u afgenomen schildklierweefsel.
Schildklierkanker SCHILDKLIERKANKER Bij u is de diagnose schildklierkanker gesteld of een sterk vermoeden hierop. Voordat u verder gaat met lezen is het goed om te weten dat schildklierkanker in de meeste
Nadere informatieHemochromatose. de diagnose. versie 3
Hemochromatose de diagnose versie 3 IJzerstofwisseling de diagnose 2 Diagnose de diagnose 3 Epidemiologie Prevalentie: 1 op de 200 personen homozygoot = 80.000 personen in Nederland. 1 op de 10 personen
Nadere informatieINTERACTION OF LOW DENSITY LIPOPROTEINS WITH RAT LIVER CELLS
INTERACTION OF LOW DENSITY LIPOPROTEINS WITH RAT LIVER CELLS INTERAKTIE VAN LAGE DICHTHEIDS LIPOPROTEINEN MET LEVERCELLEN VAN DE RAT PROEFSCHRIFT TER VERKR!JGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR IN DE GENEESKUNDE
Nadere informatieInstructie voor de interpretatie van de urinecontroles. Teamleiding laboratorium SHO Centra voor medische diagnostiek 088-999 7001
Instructie voor de interpretatie van de urinecontroles Teamleiding laboratorium 088-999 7001 ALGEMEEN De uitvoering van de urinecontroles kan geschieden met behulp van sneltesten of een analyse door het
Nadere informatieNieuwe guidelines voor preventie. Cardio 2013 Johan Vaes
Nieuwe guidelines voor preventie Cardio 2013 Johan Vaes Waarom is preventie nodig? CV ziekten blijven belangrijkste doodsoorzaak Zowel mannen als vrouwen Overlijden voor 75 j is ten gevolge van CV ziekten
Nadere informatieSAMENVATTING Geactiveerde Zuurstoftherapie heeft een zeer positieve invloed op het cholesterolgehalte
SAMENVATTING Geactiveerde Zuurstoftherapie heeft een zeer positieve invloed op het cholesterolgehalte In een studie van Dr. med Erich Krämer, Troisdorf uit 2001 wordt geconcludeerd dat de S(inglet)O(xygen)E(nergy)-Therapie
Nadere informatieALCOHOL & GEZONDHEID. De wetenschap. Dr. ir. Trudy Voortman
ALCOHOL & GEZONDHEID De wetenschap Dr. ir. Trudy Voortman trudy.voortman@erasmusmc.nl Over deze lezing Alcoholgebruik in Nederland en in deze zaal Alcohol en gezondheid Overmatig alcoholgebruik Matig alcoholgebruik
Nadere informatieDIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum
DIAGNOSTIEK Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei
Nadere informatieVerdiepingsmodule. Astma bij volwassenen: Aanvullende diagnostiek allergietest (Toets)
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard van oktober 2007 (tweede herziening) Allergie speelt een belangrijke rol in de pathofysiologie van astma: klachten en symptomen kunnen erdoor
Nadere informatieSerologische testen en interpretatie van testresultaten
Serologische testen en interpretatie van testresultaten Serologische testen Serologie is de leer van de stoffen die zich bevinden in het bloedserum. Bloedserum is het vocht dat verkregen is nadat bloed
Nadere informatieAanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren
Pagina 1 / 5 Aanbevolen Dagelijks Hoeveelheden (ADH) voor zwangeren Energie Energie De basaal stofwisseling neemt tijdens de zwangerschap geleidelijk toe. Aan het eind van de zwangerschap is de basaal
Nadere informatieLegionella. De overdracht. Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem
Legionella De overdracht Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem Legionella Inhoud: Legionella bacterie Infectieroute Diagnostiek Kweek Urine antigeentesten Serologie
Nadere informatiematige alcohol consumptie gezondheid
matige alcohol consumptie positief voor gezondheid R e s u l t a t e n v a n 3 j a a r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k Matige en regelmatige alcoholconsumptie heeft overall een positief
Nadere informatieHoe laboresultaten communiceren? Laboratorium rapporten. o Outprints Traceerbaarheid?
Communicatie.hoe het zeker niet moet Communicatie.hoe het ook niet moet COMMUNICATIE AANVRAGER en MEDISCH-TECHNISCHE DIENST Prof. dr. apr. Koen Poesen Laboratoriumgeneeskunde UZ Leuven Pentalfa 11 december
Nadere informatieAlcohol en leverziekten
Nederlandse Leverpatiënten Vereniging Nederlandse Le 3818 LE Amersfoort Stationsplein 8 Nederlandse Leverpatiënten Vereniging Postzegel Voorlichtingsbrochures Een leverziekte en wat dan? (ook in het Turks
Nadere informatienederlandse samenvatting
Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Hartfalen is een syndroom, waarbij de pompfunctie van het hart achteruitgaat en dat onder andere gepaard kan gaan met klachten van kortademigheid
Nadere informatieSUMMARY. Samenvatting
SUMMARY Samenvatting 165 166 SAMENVATTING Overgewicht en obesitas bij kinderen is een steeds groter wordend probleem. Eén van de gevolgen ervan is het ontstaan van hypertensie (een te hoge bloeddruk).
Nadere informatie