Handboek Werkvoorbereiding en uitvoering

Transcriptie

1 Handboek Werkvoorbereiding en uitvoering

2 Hoofdstuk 1 CALDURAN Kalkzandsteen bv Inhoudsopgave Handboek Werkvoorbereiding en Uitvoering Het Handboek Werkvoorbereiding en Uitvoering van Calduran Kalkzandsteen vervangt de afzonderlijke handboeken Projectvoorbereiding en Uitvoering. Deze uitgave is bedoeld voor calculatoren, werkvoorbereiders, uitvoerders en verwerkers van kalkzandsteen. Zij vinden in dit nieuwe handboek alle praktische informatie bijeen. In de volgorde van het bouwproces beschrijft het Handboek Werkvoorbereiding en Uitvoering richtlijnen voor het werken met kalkzandsteen. Wanneer u deze voorschriften hanteert, bespaart u tijd en reduceert u de kans op fouten. De werkvoorbereiding en de uitvoering beschikken dankzij deze uitgave over dezelfde relevante informatie. Daardoor verloopt de communicatie beter, met minder faalkosten tot gevolg. In het Handboek Werkvoorbereiding en Uitvoering staan handige tips en adviezen. In de bijlagen vindt u nuttige overzichten en checklisten. Eventuele adviezen en/of opmerkingen over het handboek zijn welkom. Deze kunt u doorgeven aan onze afdeling Bouwtechniek & Voorlichting. Medewerkers van deze afdeling beantwoorden ook al uw bouwtechnische vragen en ze geven ontwerpadviezen en constructieve adviezen. U kunt hen bereiken via telefoon , telefax of via bouwtechniek@calduran.nl. Onze afdeling projectbegeleiding staat u ook graag te woord: / projectbureau@calduran.nl. Veel informatie staat ook op internet, zie de websites: en www. bouwtechniekonline.nl. Opbouw Onderstaand stroomschema volgt de methode van het bouwproces: van aanbesteding tot en met uitvoering. Het Handboek Werkvoorbereiding en Uitvoering is opgebouwd aan de hand van dit schema. 1. Toetsing regelgeving 5. Bouwplanning Productkeuze Uittrekken hoeveelheden 5 5. Procedure elementensysteem 7 6. Dilataties en aansluitingen Maatvoering Levering Veiligheid Opperen Verwerking Controle, nazorg en vloeraansluitingen Afwerking 67 Bijlage A: Stelmachines 69 Bijlage B: Checklist verwerking 7 PROJECT VOORBEREIDING UITVOERING NAZORG Uitvoeringsgereed maken en organiseren van project Optimaal realiseren en coördineren werkzaamheden Toetsen resultaten en opstellen beheerplan - Projectplanning; - Bespreken uitvoerings- - Evaluatie en optimaliseren; - Dilatatie-advies; en afwerkingsdetails; - Gebruikersrichtlijnen - Tekenservices; - Uitgekiend leveren; verstrekken. - Viewer; - Handboek; - Handboek; - Projectbegeleiders. - Projectgerichte prijs. 3

3 Toetsing Regelgeving Hoofdstuk 1 Toetsing Regelgeving 1.1 Advisering Al tijdens de ontwerpfase kunt u een beroep doen op de kennis van onze afdeling Bouwtechniek & Voorlichting. Na afronding van het schetsontwerp is de grove indeling van een gebouw bekend. Op basis daarvan adviseren medewerkers van Bouwtechniek & Voorlichting u over de mogelijkheden van kalkzandsteen. Rekening houdend met de eisen uit het Bouwbesluit en met de specifieke constructieve mogelijkheden van een gebouw laten ze u weten welke delen u kunt uitvoeren in kalkzandsteen. Toepassing Calduran levert deze kalkzandsteenproducten alleen voor toepassing binnen in gebouwen. Buitengevels Ongeïsoleerde, onafgewerkte buitengevels kunt u niet maken van kalkzandsteen. Dergelijke wanden worden blootgesteld aan weer en wind en moeten vorstbestendig zijn. Kies daarom voor weer- en vorstbestendige gevelstenen. Past u in de buitengevels wel kalkzandsteen toe, werk deze dan af met een waterdichte gevelbeplating van bijvoorbeeld hout, metaal of kunststof. De ruimte tussen de kalkzandsteen en de gevelafwerking moet goed kunnen ventileren. Wanneer u bouwt tegen bestaande belendingen, kunt u het buitenblad maken van kalkzandsteen, mits dit droog blijft. U kunt ook het Renovatie element gebruiken. Voor meer informatie zie productblad op Tegel- en stukadoorswerk op ongeïsoleerde kalkzandsteen is niet mogelijk! Geluid Calduran levert kalkzandsteenelementen in CS1 en / of CS0 in verschillende diktematen: 100, 10, 150, 175, 14, 40, (alleen CS0), 50 en 300 mm. De 175 en 50 mm zijn Hoogbouwelementen in kwaliteit CS 36 en CS 44. De 14 en 300 mm zijn in alle genoemde kwaliteiten verkrijgbaar. Elementen van 100, 10 en 150 mm zijn met name geschikt voor binnenspouwbladen van gevels en voor ankerloze spouwmuren van woningen die Geluidsadvies niet zijn gesitueerd in een woongebouw. Daarbij moeten de ankerloze spouwmuren minimaal 10 mm dik zijn. Dikkere elementen gebruikt u voor dragende binnenwanden, binnenspouwbladen en voor massieve woningscheidende wanden in onder meer appartementen Constructieadvies gebouwen en utiliteitsbouw. Deze wanden voldoen aan de eisen voor geluidsisolatie uit het Bouwbesluit (zie tabel 1). De manier waarop u binnenspouwbladen aansluit aan bouwmuren, hangt mede af van de eisen voor geluidsisolatie. Soms moet u het binnenspouwblad akoestisch ontkoppeld aansluiten op de woningscheidende wanden. Dat geldt voor binnenspouwbladen dunner dan 150 mm in eengezinswoningen met massieve woningscheidende wanden (van 50 mm (Hoogbouw) of 300 mm elementen). Dergelijke wanden kunnen niet dienen als stabiliteitswand. Dragende binnenspouwbladen en stabiliteitswanden in appartementengebouwen moeten 175 mm (Hoogbouwelementen ) of 14 mm dik zijn. Detaillerings Brandadvi 4 5

4 Ankerloos Ankerloos Geluidsisolatie grondgebonden woningen Geluidsisolatie grondgebonden woningen Massief Massief Tabel 1 Eisen geluidsisolatie Wandgewicht. Geluidsweringsklasse volgens NPR 5070 Woningbouw Appartementen Woningscheiding: - massief - ankerloos Dragende tussen- en eindwanden en binnenspouwbladen III niveau Bouwbesluit kg/m 55 kg x 350 kg 350 kg Dikte wand kalkzandsteen 1750 kg/m 300 mm x 14 mm 14 mm Dikte wand kalkzandsteen 00 kg/m 50 mm x 175 mm 175 mm II niveau comfortklassen kg/m kg 350 kg Dikte wand kalkzandsteen 1750 kg.m x 14 mm 14 mm Dikte wand kalkzandsteen 00 kg/m 300 mm x 175 mm 175 mm Eengezinswoningen In tabel 3.6 is aangegeven welke grenswaarden gelden tussen gebruiksfuncties op verschillende percelen. Woningscheiding: - massief 55 kg 300 mm 50 mm kg n.v.t. n.v.t. Hetzelfde perceel - ankerloos x 00 kg x 10 mm n.v.t. x 00 kg x 10 mm n.v.t. Gaat het om ruimten die op hetzelfde perceel liggen, dan geldt in beginsel geen eis. Uitzonderingen vormen een woonfunctie, een celfunctie en een logiesfunctie. Klasse III niveau Bouwbesluit:llu;k 0 db (luchtgeluid) lco + 5 db (contactgeluid) In Klasse tabel II comfortklasse: 3.6 staat voor welke llu;k + 5 db op (luchtgeluid) hetzelfde perceel lco + 10 db gelegen (contactgeluid) gebruiksfuncties eisen gelden en welke grenswaarden daarop van toepassing zijn. Tabel besloten zendruimte [zend] besloten ontvangruimte [ontvang] niet-gemeenschappelijke VG woonfunctie lu;k Ico niet-gemeenschappelijke ruimte woonfunctie, geen VG lu;k Ico gemeenschappelijk VG woonfunctie lu;k Ico gemeenschappelijke ruimte woonfunctie, geen VG en geen verkeersruimte lu;k Vanuit een ander perceel Woonfunctie Bijeenkomstfunctie voor geluidbelastende activiteiten Industriefunctie voor geluidbelastende activiteiten Andere gebruiksfunctie Vanuit hetzelfde perceel Niet-gemeenschappelijk VG van een woonfunctie Niet-gemeenschappelijke ruimte woonfunctie, geen VG Gemeenschappelijke ruimte van een woonfunctie Bijeenkomstfunctie voor geluidbelastende activiteiten Celfunctie 1) Industriefunctie voor geluidbelastende activiteiten Logiesfunctie 1) Andere gebruiksfunctie ) VG = verblijfsgebied, VR = verblijfsruimte 1) Geldt t.o.v. een gebruiksfunctie van dezelfde soort niet als de zendruimte een gemeenschappelijke ruimte van die gebruiksfunctie is. ) Geldt niet voor een nevenfunctie van een woonfunctie t.o.v. de woonfunctie waarvoor het een nevenfunctie is. De tabel eisen 3.6 van - Grenswaarden het Bouwbesluit spreken voor luchtgeluid over ILu;k. Dat (I is lu;k de ) luchtgeluidsisolatie en voor contactgeluid tussen twee (I co ) ruimten. Het is een praktijkwaarde. Om aan de eisen te voldoen moet op de laboratoriumwaarde een correctie toegepast worden (die o.a. afhangt van de dikte en de aansluitingen). Verbouwing, vergroting of uitbreiding en niet-permanent bouwwerk Gaat het om een verbouwing of een uitbreiding dan is het niveau tot waar ten hoogste vrijstelling mag worden verleend een karakteristieke isolatie-index voor luchtgeluid en een isolatie-index voor contactgeluid die 10 db lager ligt. Het vrijstellingsniveau is tevens het niveau dat ten minste moet worden aangehouden bij niet-permanente bouw. Ico gemeenschappelijke verkeersruimte woonfunctie lu;k Ico VG bijeenkomstfunctie lu;k Ico VG celfunctie lu;k Ico VG gezondheidszorgfunctie lu;k Ico VG industriefunctie m.u.v. lichte industriefunctie lu;k Ico VG kantoorfunctie lu;k Ico VG logiesfunctie lu;k Ico VG onderwijsfunctie lu;k Ico VG sportfunctie lu;k Ico VG sportfunctie lu;k Ico Vochtwering Tabel 3 Wanddikte in mm Ilu;k in db EH175/E14-5 EH50/E x E10 + 5*** EH *** x E x E14/ x EH x E14/ x EH ***De Ilu;k van een ankerloze spouw bestaande uit twee E10 wanden of van een massieve EH300 wand kan +5 db bedragen, mits zeer goede aandacht is besteed aan de detailleringen. Geluidsisolatie per wanddikte Ook voor gebouwen met andere functies dan wonen, gelden bepaalde geluidseisen. In de tabel hieronder staat per dikte aangegeven welke waarden worden gehaald. Tabel 4 Ilu;lab van kalkzandsteen wanden Wanddikte in mm Laboratorium waarden Te verwachten waarden in de praktijk Ilu;lab in db Rw in db ILu;k in db EH , ,5 53,6-3 EH EH ,5 57,5 0 EH Geluidseisen Bouwbesluit voor woningen en appartementen: Voor luchtgeluid (Ilu;k): 0 db. Voor contactgeluid (Ico): +5 db. Figuur 1 Eengezinswoningen, Geluidsisolatie grondgebonden meerlaagsebouw woningen 4 Ankerloos 1 Woningscheidende wand mm met verdiepte fundering 1 Woningscheidende wand 300 mm of EH 5 Stabiliteitswand min. 100 mm star aansluiten Gevelpenanten min. 100 mm flexibel aans 1 3 Woningscheidende Gevelpenanten min. wand 100 mm star aansluiten mm met verdiepte fundering 1 Woningscheidende indien 150 mm of meer wandan 300 star mmaansluiten of EH 5 Stabiliteitswand min. 100 mm star aansluiten Gevelpenanten min. 100 mm flexibel 4 Begane grondvloer min. 300 kg/m 3 Begane grondvloer min. 50 kg/m akoest aans Gevelpenanten min. 100 mm star aansluiten indien 150 mm of meer dan star aansluiten 5 Dragende eindgevel min. 100 mm e.e.a ontkoppeld van bouwmuur op akoestisch o 4 Begane van vloeroverspanning grondvloer min. 300 kg/m 3 4 Dragende Begane grondvloer eindgevel min. min kg/m e.e.a akoest van vlo 56 Dragende Alle overigeindgevel binnenwanden min. 100flexibel mm e.e.a aansluiten ontkoppeld van bouwmuur op akoestisch o 5 Alle overige wanden flexibel aansluiten xwoningscheidende Verdiepingsvloeren van vloeroverspanning wand min. mm 350 met kg/m verdiepte fundering 1 Woningscheidende wand 300 mm of EH 50mm 1 Woningscheidende wand mm met verdiepte 4 fundering 1 Woningscheidende wand x Stabiliteitspenanten Dragende eindgevel 300 mm of EH 50mm 150 min. mm 100 e.e.a van vlo 6Stabiliteitswand Alle overige min. binnenwanden 100 mm star aansluitenflexibel aansluiten Gevelpenanten min. 100 mm flexibel aansluiten Stabiliteitswand min. 100 mm star aansluiten 3 Gevelpenanten min. 100 mm star aansluiten indien 150 Gevelpenanten mm of meer dan min. star aansluiten x mm Alle Verdiepingsvloeren flexibel overige aansluiten wanden min. flexibel 400 aansluiten kg/m 3x 4 Gevelpenanten Verdiepingsvloeren Begane grondvloer min. min mm min. kg/mstar aansluiten 350 kg/m 3 Begane grondvloer indien 150 min. mm 50 of kg/m meer akoestisch xdan Stabiliteitspenanten star aansluiten 150 mm 45 Dragende Begane grondvloer eindgevel min. min mmkg/m e.e.a ontkoppeld 3 Begane van bouwmuur grondvloer op akoestisch min. x50 Verdiepingsvloeren oplegmateriaal kg/m akoestisch min. 400 kg/m 5 van Dragende vloeroverspanning eindgevel min. 100 mm e.e.a 4 Dragende ontkoppeld eindgevel min. van 100 bouwmuur e.e.a van vloeroverspanning op akoestisch oplegmateriaal 6 Alle van overige vloeroverspanning binnenwanden flexibel aansluiten 5 Alle overige 4 Dragende wanden flexibel eindgevel aansluiten min. 100 e.e.a van vloeroverspanning 6x Verdiepingsvloeren Alle overige binnenwanden min. 350 kg/m flexibel aansluiten x Stabiliteitspenanten 5 Alle overige 150 wanden mm flexibel aansluiten x Verdiepingsvloeren min. 350 kg/m x Verdiepingsvloeren x Stabiliteitspenanten min. 400 kg/m150 mm Geluidsisolatie appartementen Figuur Appartementen Massieve wand 300 mm / 50 mm 3 3 Ankerloos Vloergewicht verdieping min. 800kg/m 4 bij onvoldoende massa zwevende dekvloer toepassen 1 * 5 Geluidsisolatie grondgebonden woningen Deze geluidsniveaus komen overeen met klasse III uit NEN Hieronder staan de wanddikten in klasse III voor verschillende woningtypen. 5 3 Massief 3 Dragende tussenwanden / stabiliteitswanden 14 mm / 175 mm* star aangesloten 4 Dragende 4 eindgevels en binnenspouwbladen 14 mm / 5175 mm* star aangesloten 15 Massieve niet - dragende wandbinnenspouwbladen 300 mm / 50 mmmin. 100 mm, akoestisch ontkoppeld aan bouwmuur en bovenliggende vloer* Vloergewicht verdieping min. 800kg/m 6 Niet - dragende scheidingswanden min. 67 mm, akoestisch ontkoppelen bij onvoldoende massa zwevende dekvloer toepassen x Beganegrondvloer min 50 kg/m akoestisch ontkoppeld aan bouwmuur 3en 1 Dragende op Massieve akoestisch tussenwanden oplegmateriaal 300/ stabiliteitswanden mm / 50 mm14 * mm / 175 mm* star aangesloten 4x Dakvloer Dragende min. eindgevels 300 kg/m Vloergewicht verdieping en binnenspouwbladen min. 800kg/m 14 mm / 175 mm* star aangesloten 5 = niet Hoogbouwelement - dragende binnenspouwbladen min. 100 mm, akoestisch ontkoppeld * 1 Massieve bij onvoldoende wand 300 massa mm zwevende / 50 mm dekvloer * toepassen aan bouwmuur en bovenliggende vloer 63 Vloergewicht Niet Dragende - dragendetussenwanden verdieping min. 800kg/m scheidingswanden/ min. stabiliteitswanden 67 mm, akoestisch ontkoppelen 14 mm / 175 mm* star aangesloten x Beganegrondvloer bij onvoldoende minmassa 50 kg/mzwevende akoestisch ontkoppeld dekvloer aan toepassen 4 Dragende eindgevels en binnenspouwbladen bouwmuur 14 mm / 175 mm* star aangesloten en op akoestisch oplegmateriaal 35 Dragende niet - dragende tussenwanden binnenspouwbladen / stabiliteitswanden 14 mm / 175 mm* star aangesloten min. 100 mm, akoestisch ontkoppeld x Dakvloer min. 300 kg/m 4 Dragende aan bouwmuur eindgevels en bovenliggende binnenspouwbladen vloer 14 mm / 175 mm* star aangesloten = Hoogbouwelement * 56 niet Niet - dragendebinnenspouwbladen scheidingswanden min. min mm, mm, akoestisch ontkoppelen ontkoppeld aan bouwmuur en bovenliggende x Beganegrondvloer min 50 kg/m akoestisch vloer ontkoppeld aan bouwmuur 6en Niet op akoestisch - dragendeoplegmateriaal scheidingswanden min. 67 mm, akoestisch ontkoppelen Beganegrondvloer min 50 x Dakvloer min. 300 kg/m kg/m akoestisch ontkoppeld aan bouwmuur en op akoestisch oplegmateriaal = Hoogbouwelement x Dakvloer min. 300 kg/m PDF created with pdffactory trial version * * 1 Geluidsisolatie appartementen 3 3 PDF created with pdffactory trial version = Hoogbouwelement 5 3 Geluidsisolatie appartementen Massief 1 x Verdiepingsvloeren min. 400 kg/m PDF created with pdffactory trial version PDF created with pdffactory trial version 3 Geluidsisolatie appartementen

5 Toetsing Regelgeving Figuur 3 Leidingschachten: Leidingschachten ten behoeve van de doorvoer van binnenriolering moeten volgens het bouwbesluit minimaal 150kg/m wegen. Met 100 mm kalkzandsteen voldoet u ruimschoots aan deze eis. Bedrijfsverzamelgebouwen Unitscheidende wanden: Minimaal 300 mm massief (bij kantoorfuncties) of 150 mm (alleen opslag). Vloeren van minimaal 00 mm kanaalplaat, dikte hangt af van de overspanning. Overige dragende wanden: 14 mm massief. Langsgevels: 14 mm massief. Geluidsadvies Detailleringsadvies 1.1. Brandwerendheid Het Bouwbesluit stelt (in paragraaf.13.1) eisen aan de brandwerendheid van constructies, zodat mensen veilig in gebouwen kunnen wonen, werken of verblijven. Kalkzandsteen is een onbrandbaar materiaal (klasse A1, NEN 6069). Het is dus bij uitstek geschikt voor constructies die dienen als brandscheiding. Tabel 5 vermeldt de brandwerendheid van kalkzandsteenwanden van circa 3 m hoog. Deze is bepaald op basis van onderzoek bij het Brandveiligheidscentrum van TNO in Rijswijk volgens NEN 6069, NEN-EN en NEN-EN Hogere wanden zijn minder brandwerend. Onze afdeling Bouwtechniek & Voorlichting kan u adviseren over deze constructies. Zie voor meer informatie: onder downloads, adviesblad brandwerende wanden. Tabel 5 Brandwerendheid kalkzandsteen wanden tot 3,0 m hoog, volgens NEN 6069 en NEN-EN Wanddikte in mm Dragende wand 67 n.v.t Niet-dragende wand Brandwerendheid bedrijfsverzamelgebouwen Vellingwand op Maat Volgens het Bouwbesluit (artikelen.105 en.106) zijn stucwerk in hoeken insnijden bedrijfsverzamelgebouwen op hetzelfde perceel opdeelbaar in brandcompartimenten van 1000 m. In elk compartiment kunnen zich meerdere bedrijfsunits bevinden met dragende verschillende gebruikers. In gebouwen met verdiepingen mag de bouwmuur oppervlakte van beide bouwlagen opgeteld niet groter zijn Verwerkingsvoorschriften dan 1000 m Vellingwand op Maat. Wanneer in een gebouw de brandcompartimenten en besloten ruimten op hetzelfde perceel liggen en de maximale hoogte van de vloer van een verblijfsgebied 5 m bedraagt, is de vereiste WBDBO (Weerstand tegen BrandDoorslag en BrandOverslag) van de compartimentscheidende wand minimaal 30 minuten. Is dit niet het geval dan is dit 60 minuten. Constructieadvies Brandadvies Productinformatie Dilatatieadvies Bij deze eis is het mogelijk dat bij brand alle units in hetzelfde brandcompartiment verloren gaan. Om dat te voorkomen beveelt Calduran Kalkzandsteen aan om alle unitscheidende wanden uit te voeren met een WBDBO van tenminste 30 minuten. Verder raden we u aan om te kiezen voor een eenvoudige detaillering en voor betonnen verdieping- en dakvloeren. Met een draagconstructie van kalkzandsteenwanden en kanaalplaatvloeren (i.p.v. een staalconstructie) is de eis van brandwerendheid eenvoudig te halen. Lateiservice Uitgekiend stucwerk in hoeken vloeren insnijden koud opleggen, ter voorkoming van aanhechting folie aanbrengen dragende bouwmuur Figuur 4 aanstorten vloeren koud opleggen, ter voorkoming van aanhechting folie aanbrengen plint vrijhouden van de vloer aanstorten akoestische ontkoppeling Constructieve aansluitingen Plaatsing constructieve wanden: Constructieve wanden staan op een (in)direct gefundeerde en voldoende stijve ondergrond en plaatst u loodrecht boven elkaar, zodat doorlopende schijven ontstaan. Ondergrond Constructief gezien gaat de voorkeur uit naar het direct op de fundering plaatsen van wanden. Wanden geplaatst op vloeren steunt u over hun gehele oppervlak. Het plaatsen van constructieve wanden op rib-cassettevloeren is alleen toegestaan als de betonnen vloerribben (eventueel voorzien van nokken) zonder zachte tussenlagen gelijkmatig op de fundering liggen. Bij PS-isolatievloeren moet u deze wanden altijd plaatsen op een aanstort van kim materiaal plint vrijhouden met lage dynamische van de vloer stijfheid kim akoestische ontkoppeling Figuur 5 materiaal met lage plint vrijhouden dynamische stijfheid van de vloer akoestische ontkoppeling uitvullen plint vrijhouden van de vloer PDF created with pdffactory trial version uitvullen beton of op metselwerk. Bovenstaande geldt specifiek voor penanten in de langsgevel die een stabiliserende functie hebben (zie figuur 5). Wanneer u de breedplaatvloer minimaal 50 mm op de bouwmuren oplegt, plaatst u de eerste rij onderslagen op 1800 mm uit de wand. PDF created with pdffactory trial version 8 9

6 Toetsing Regelgeving Stabiliteitswanden Aansluitingen van wanden met een constructieve functie (stabiliteitswanden) voert u bij gebouwen tot 11 m hoog in principe uit met een loodvoeg. Neem hierbij wel een lijmkoppelstrip (maximaal h.o.h. mm) op in de lintvoegen. Bij een wand dikker dan 150 mm zijn minimaal twee lijmkoppelstrips nodig. Zie onderstaand figuur 6 en 7, en NEN 6790 (artikel ). Deze uitgangpunten zijn gebaseerd op de Prestatietoets (gelijkwaardigheidsverklaring) Kalkzandsteenkern met loodvoeg van TNO Bouw, die u kunt opvragen bij de afdeling Bouwtechniek & Voorlichting. Bij gebouwen die hoger zijn dan 11 m hoeft u de constructie niet altijd in verband uit te voeren. Afhankelijk van de wandlengte gaat u wel of niet uit van de zogenaamde meewerkende breedte (zie NEN 6790:005, artikel ). In toenemende mate geeft de constructeur met een omcirkeling aan welke aansluiting u in verband uitvoert. De rest mag u uitvoeren als constructieve loodvoeg. De hoofdconstructeur dient op de constructietekening aan te geven welke wand de functie heeft van stabiliteitswand. Verwerkingstechnisch heeft het de voorkeur om een verbinding van een penant met een bouwmuur uit te voeren als loodvoeg. U kunt dit punt bespreken met de hoofdconstructeur. Liftschachten en uitwendige hoeken van kelders (en alle andere plekken die de constructeur aangeeft) moeten vertand uitgevoerd worden. Figuur 6 Figuur 7 dilatatie-stuc(stop)profiel dilatatie-stuc(stop)profiel e e anker opnemen indien anker opnemen indien stabiliteitswand dikker istabiliteitswand dan dikker is dan 150 mm, h.o.h. mm150 mm, h.o.h. mm Woningbouw Stabiliteit van niet in een woongebouw gelegen woningen. Voor een rij eengezinswoningen hoeft u geen berekening van de stabiliteit te maken, mits u voldoet aan de volgende uitgangspunten: De opgetelde breedte van de stabiliteitspenanten voldoet aan de waarde in tabel 5 uit het KOMO attest voor dragende wanden van Calduran Kalkzandsteen. Hierbij gelden onder meer deze voorwaarden: - De woning is maximaal 10 m hoog; - De woning is maximaal 10 m diep; - De wanddikte van de bouwmuur bedraagt tenminste 10 mm massieve kalkzandsteen; - De permanente belasting van de vloeren is tenminste gelijk aan 4,0 kn/m ; - In de topgevels zijn geen stabiliteitspenanten aanwezig, hier zorgen dakplaten doorgaans voor de stabiliteit; - De woningen zijn via de vloeren doorgekoppeld tot eenheden. Een vloer kan een horizontale trek of drukkracht overbrengen van 17 kn/m. Alle uitgangspunten staan in het KOMO-attest Dragende wanden van Calduran Kalkzandsteen. dilatatie-stuc(stop)profiel dilatatie-stuc(stop)profiel e e anker opnemen indien anker opnemen indien stabiliteitswand dikker istabiliteitswand dan dikker is dan 150 mm, h.o.h. mm150 mm, h.o.h. mm Tabel 6 Windgebied Bebouwd / Onbebouwd Gesommeerde breedte 1 Onbebouwd 4,0 + 0,1 n 1 Bebouwd,6 + 0,1 n Onbebouwd 3,3 + 0,1 n Bebouwd, + 0,1 n 3 Onbebouwd,9 + 0,1 n 3 Bebouwd 1,9 + 0,1 n Doorkoppelen van woningen In verband met de dwarsstabiliteit van woningen dient u ankerloze spouwmuren door middel van de vloer door te koppelen. Hiervoor maakt u op het niveau van de verdiepingsvloer bijvoorbeeld gebruik van twee staven (ø 16) of vier (ø 1). Vraag hiernaar bij de hoofdconstructeur Windbelasting op gevels In NPR 6791 (artikel 3.1) staat een vuistregel die voor woningen onder bepaalde restricties de minimale penantbreedte naast kozijnopeningen bepaalt zonder verdere berekening. Deze vuistregel luidt: de minimale penantbreedte zonder nadere berekening is 1/4 x de som van de breedten van de aangrenzende kozijnopeningen. Deze regel geldt voor woongebouwen en niet in een woongebouw gelegen woningen die voldoen aan de volgende voorwaarden: - Bouwwerkhoogte tot 10 m; - Voor- en achtergevels met openingen; - Gevels zijn gemetselde spouwmuren met een binnenblad van kalkzandsteen (dik 100 mm); - Binnenblad (maximaal 3 m hoog) gekoppeld aan of gesteund door verdiepingsvloeren. Figuur 8 B1 A B 1.0 m 1.80 m Penantbreedte A = ( )/4 = 0.75 m Gevelfragment 3 mm dilatatie-stuc(stop)profiel dilatatie-stuc(stop)profiel 3 mm gaasband doorgaande 3 lijmvoeg mm doorgaande lijmvoeg ca. 3 mm dik vol en zatca. verlijmd 3 mm dik vol en zat verlijmd hoekbeschermer 3 mm doorgaande lijmvoeg doorgaande lijmvoeg ca. 3 gaasband mm dik vol en zatca. verlijmd 3 mm dik vol en zat verlijmd hoekbeschermer 10 n n 11

7 Bouwplanning Hoofdstuk Bouwplanning Calduran Kalkzandsteen kan u op diverse manieren ondersteunen bij de ontwikkeling en voorbereiding van een project. In dit hoofdstuk leggen we de mogelijkheden uit..1 Planning en bouwsnelheid Planning en bouwsnelheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Belangrijk voor de planning zijn de intervallen. Deze geven aan wanneer u aan de volgende bewerking kunt beginnen en wanneer deze gereed moet zijn. Door een project in kleinere deelprojecten van veertig tot zestig woningen op te knippen, kunt u de bouwsnelheid eenvoudig opvoeren of zelfs verdubbelen! Belangrijk in de planning zijn vloeren, gevels en daken. Wanneer de gevels en het dak er staan, is een gebouw wind- en waterdicht en kan de binnenafbouw starten. Met een lijm/vloerenschema voor het casco berekent u vrij simpel het aantal benodigde dagen. Dankzij de flexibiliteit van kalkzandsteen kunt u al na een korte voorbereidingstijd van zes tot acht werkweken starten met de bouw. Voor concurrerende bouw systemen geldt een veel langere periode van tien tot veertien werkweken. Door de kortere voorbereidingstijd biedt kalkzandsteen veel meer mogelijkheden voor specifieke koperskeuzes. Om de bouwsnelheid te optimaliseren, analyseert u het bouwproject vooraf grondig. Hierbij let u op de volgende criteria: - Om wat voor project gaat het? - Hoeveel wanden en vloeren komen erin voor? - Welke productiemiddelen kunt u inzetten? U optimaliseert het werkproces verder door middel van deze werkwijze: - Maak onderscheid naar bouwdelen, wanden, vloeren, gevels en dak; - Maak onderscheid naar bouwlagen; - Herken seriematigheid, vaste vormen en onderdelen. Onderscheid in planningsfase: - Onderbouw: fundering op staal, heiwerk, betonbalken en begane grondvloer; - Bovenbouw (casco): dragende en stabiliserende wanden; - Gevel: binnenspouwblad, kozijnen, isolatie en metselwerk; - Dakconstructie (inclusief afwerking); - Afbouw. Het is belangrijk om de productiecapaciteit van verschillende ploegen goed te inventariseren: - Een lijmploeg lijmt per dag drie bouwmuren; circa 70 tot 80 m massieve bouwmuur of 10 tot 140 m enkele wand bij dubbelzetten (exclusief kimmen stellen); - Een lijmploeg lijmt per dag twee tot drie toppen (massief of ankerloos); - Een vloerenploeg maakt per dag twee breedplaatvloervelden. Deze productiecapaciteiten zijn afhankelijk van diverse factoren, zoals de bouwplaatsinrichting, de werkvoorraad en de logistiek. De intervallen tussen verschillende bewerkingen en de doorlooptijd van de bewerkingen bepalen de uiteindelijke bouwtijd. Om in een vroeg stadium goede beslissingen te nemen is een lijm/vloerenschema onontbeerlijk. In de afbeelding komen verschillende aspecten naar voren, zoals de bouwrouting en de inzet van mensen en materieel. Op die manier gaat u efficiënt om met mensen en productiemiddelen. Daarnaast blijkt uit dit schema of er bijvoorbeeld voldoende hijskraancapaciteit aanwezig is of hoe u het beste beton kunt storten met de betonkubel. 1 13

8 Uitgangspunten voor een lijm/vloerenschema: Een lijmploeg lijmt per dag drie wanden. Een vloerenploeg maakt per dag twee breedplaatvloervelden; De maatvoering en het stelwerk van de profielen is vooraf gedaan. Dit heeft geen invloed op de bouwsnelheid; Na het lijmen van de wanden begint direct het plaatsen van de stempels. De volgende dag wordt de breedplaatvloer (voorzien van wapening, installatie en bekisting) gelegd en afgestort. Uit dit lijmstortschema blijkt dat de vloeren het tempo bepalen en dat het lijmwerk geen maatgevende bewerking is. Indien u het lijmwerk van de bouwmuren combineert met dat van de binnenspouwbladen, kunt u opvolgende bewerkingen eerder opstarten. Figuur 9 Lijm/breedplaatvloerschema 11 w 1 w 1 w 13 w 13 w 14 w 14 w 15 w 10 vl 10 vl 11 vl 11 vl 1 vl 1 vl 13 vl 6 w 6 w 7 w 7 w 7 w 8 w 8 w 8 w 3 vl 3 vl 4 vl 4 vl 5 vl 5 vl 6 vl 1 w 1 w 1 w w w w 3 w 3 w 11 w 1 w 1 w 13 w 13 w 14 w 14 w 15 w 10 vl 10 vl 11 vl 11 vl 1 vl 1 vl 13 vl Blok 1 6 w 6 w 7 w 7 w 7 w 8 w 8 w 8 w 15 w 3 vl 16 w 3 vl 16 w 4 vl 17 w 4 vl 17 w 5 vl 18 w 5 vl 18 w 6 vl 19 w 1 w 13 vl 1 w 14 vl 1 w 14 vl w 15 vl w 15 vl w 16 vl 3 w 16 vl 3 w 9 w 9 w 9 w 10 w 10 w 10 w 11 w 11 w 6 vl 6 vl 7 vl 7 vl 8 vl 8 vl 9 vl 3 w 4 w 4 w 4 w 5 w 5 w 5 w 6 w 15 w 16 w 16 w 17 w 17 w 18 w 18 w 19 w 13 vl 14 vl 14 vl 15 vl 15 vl 16 vl 16 vl 9 w 9 w 9 w 10 w 10 w 10 w 11 w 11 w 6 vl 6 vl 7 vl 7 vl 8 vl 8 vl 9 vl 3 w 4 w 4 w 4 w 5 w 5 w 5 w 6 w Blok De bouwtijd bestaat uit twee variabelen: 1. De som van de intervallen: door een juiste opeenvolging van werkzaamheden voorkomt u afstemverliezen;. De doorlooptijd is afhankelijk van de bouwsnelheid. Die is te beïnvloeden door de totale bouw in kleinere bouwstromen te knippen en/of door inzet van extra productiemiddelen /ploegen.. Advisering binnenstedelijk gebied Binnenstedelijk bouwen is het bouwen van de toekomst, maar kent ook beperkingen. Deze projecten vergen veel van alle betrokken partijen. Om binnenstedelijke projecten te laten slagen is een goede organisatie en planning belangrijk. Calduran Kalkzandsteen heeft hierin ruime ervaring en kan u hierbij ondersteunen. Wij kunnen u onder meer van dienst zijn bij: - Logistieke planning (levering, opslag); - Productadvies (Hoogbouwelementen ); - Bouwtechnisch advies (constructie, geluid); - Projectplanning (fasering van projecten). Calduran Kalkzandsteen kan uw projecten tijdens het hele bouwproces ondersteunen. Zo zijn wij samen met u in staat om het bouwproces, de kosten en de kwaliteit van het te realiseren bouwwerk verder te optimaliseren

9 Hoofdstuk 3 Productkeuze Voor elk nieuw project kiest u samen met Calduran het meest geschikte kalkzandsteenproduct. In dit hoofdstuk zetten we de producten van Calduran Kalkzandsteen op een rij en komen keurmerken (CE, KOMO) ter sprake. 3.1 CE-markering en KOMO-keur Producten van Calduran Kalkzandsteen zijn sinds april 006 voorzien van CE-markering. Ook andere bouwmaterialen, zoals baksteen, cellenbeton, betonsteen, moeten sindsdien beschikken over dit predicaat, waarmee de Europese Unie een vrij handelsverkeer beoogt tussen Europese lidstaten. Metselmortels, cement, isolatie en plaatmateriaal zijn al eerder voorzien van CE-markering. CE staat voor Conformité Européen. Een product krijgt CE-markering nadat een conformiteitsonderzoek (op basis van de Annex ZA van de betreffende Europese norm) goed is doorlopen. Tegelijkertijd met het aanbrengen van de CE-markering moeten producenten waarden declareren voor de diverse producteigenschappen. In de Annex ZA staat voor welke producteigenschappen dit geldt. Dit CE-productblad kunt u downloaden via internet: Calduran voldoet aan alle voorwaarden voor CE-markering en beschikt over een conformiteitsverklaring. Kalkzandsteenproducten moeten hiervoor de Europese norm NEN EN 771- halen. Hierin staan uitsluitend eisen voor toleranties en voor de minimale druksterkte (5 N/mm ). De overige producteisen variëren per land. Een product met CE-markering hoeft dus niet te voldoen aan de eisen uit het Bouwbesluit. Wilt u kalkzandsteen die gegarandeerd voldoet aan de in Nederland geldende eisen? Kies dan voor producten met KOMO-keur. Calduran heeft sinds 006 de beschikking over een KOMO-attest voor dragende wandconstructies. U kunt dit attest bij ons opvragen. Voordelen KOMO: - Strengere en uitgebreidere bewaking van het productieproces; - Controle door een gecertificeerde instantie (IKOB-BKB) die de interne kwaliteitsbewaking controleert en producten bemonstert en beproeft; (Volgens Europese richtlijnen hoeft veel minder gecontroleerd te worden.) - De druksterkte van kalkzandsteen is afgestemd op de Nederlandse norm voor metselwerkconstructies; - Er zijn eisen gesteld voor visuele eigenschappen, beschadigingen en breuk; (Europese eisen hebben alleen betrekking op veiligheid en gezondheid.) - Producten voldoen aan het Bouwbesluit en het Bouwstoffenbesluit. 3. Elementen Elementen zijn geschikt voor dragende en niet-dragende wanden in de woning- en utiliteitsbouw. Uit arbeidstechnisch oogpunt bevelen we u elementen aan, want deze zijn mechanisch te verwerken. Of u daadwerkelijk elementen kunt gebruiken, hangt af van de aard en de omvang van het werk. Onze accountmanagers kunnen u bij deze keuze ondersteunen. Door de grote productafmetingen, de aanwezige profilering en de dunne lijmvoegen verkrijgt u met elementen een zeer vlakke wand. Daardoor volstaat afwerking met een dunpleister

10 Productkeuze Tabel 7 elementen Wanddikte Type in mm Afmetingen (LxBxH) mm Gewicht per stuk in kg Druksterkte N/ Aantal per m mm (incl. voeg) 67 E 67/ x67x ,85 0,9 E 67/ x67x ,54 0,9 100 E100/ x100x /0 1,85 1,4 E100/ x100x /0 1,54 1,3 10 E10/ x10x /0 1,85 1,8 E10/ x10x /0 1,54 1,6 150 E150/ x150x /0 1,85,3 E150/ x150x /0 1,54,0 14 E14/ x14x /0 1,85 3,4 E14/ x14x /0 1,54 3,0 40 E40/ x40x /0 1,85 3,8 E40/ x40x /0 1,54 3,4 300 E300/ x300x /0 1,85 4,8 E300/ x300x /0 1,54 4, Calduran levert elementen die u kunt verwerken met stelmachines. Daardoor zijn deze producten ook geschikt voor het bouwen in een stedelijke omgeving Hoogbouwelementen Voor meerlaagse bouw, zoals appartementencomplexen, ontwikkelde Calduran Hoogbouwelementen. Deze elementen hebben een volumieke massa van 00 kg/m 3 en een druksterkte van CS 36 of CS 44. Hoogbouwelementen bieden uitkomst bij zwaar belaste wanden in de industriële gebouwen. Door de hoge druksterkte van deze elementen zijn gebouwen mogelijk tot circa vijftien bouwlagen (afhankelijk van het ontwerp). Lijmmortelverbruik in kg/m excl. morsverlies In geluidsweringklasse III (niveau Bouwbesluit) volstaan voor woningscheidende wanden Hoogbouwelementen van 50 mm (neem de overige aansluitingen in acht). Voor andere dragende tussenwanden en eindgevels is 175 mm voldoende. Voor geluidsweringsklasse II (niveau EH 648 en EH 518 mm hoog comfortklasse) voor woningscheidende wanden in appartementen volstaat 300 mm. (Bij inachtname van de aansluitingen en vloerconstructies). Bij hoge 50 gebouwen zijn overigens niet meer de geluidseisen maatgevend, maar de constructieve eisen (druksterkte). 50 Het freeswerk bij Hoogbouwelementen is vergelijkbaar met beton Aantal per m Tabel 8 Hoogbouwelementen Wanddikte in Type Afmetingen Gewicht per Druksterkte N/ Lijmmortelverbruik mm (LxBxH) mm stuk in kg mm (incl. voeg) in kg/m excl. morsverlies Wandhoogte bereik in mm: 175 EH175/ x175x /44 1,85 Hoog 760, EH175/ x175x /44 1,54 Laag ,4 14 EH14/ x14x /44 1,85 3,4 EH14/ x14x /44 1,54 3,0 50 EH50/ x50x /44 1,85 4,0 EH50/ x50x /44 1,54 3,5 300 EH300/ x300x /44 1,85 4, Calduran kimblokken Om kalkzandsteenelementen op een vlakke ondergrond te plaatsen, stelt u op de ruwe vloer eerst met de hand een kimlaag in specie. Deze laag bestaat uit kimblokken van maximaal 14 kg. Kimblokken levert Calduran in de standaard hoogtematen 5, 40, 60, 80, 100 en 10 mm. De mortelvoeg onder de kimlaag is 15 tot 30 mm hoog. Hierdoor is de totale kim tussen de 40 en 150 mm hoog. De kimblokken zijn van CS 0 kwaliteit. Kimblokken onder wanden van CS 36 en CS 44 kwaliteit zijn gezaagd uit Hoogbouwlementen. Daarnaast zijn er Calduran ISO-kim isolatiekimblokken. Die hebben een zeer hoge drukvastheid (CS 0) en gelijktijdig een hoge warmteweerstand (warmtegeleidingcoëfficiënt van 0,33 W/mK) Wandhoogte elementen Met standaardproducten van Calduran Kalkzandsteen maakt u iedere willekeurige wandhoogte zonder horizontale zaagsnede of dubbele kimlaag. Tabel 9 geeft dat aan met oplopende maten van 10 mm. Om praktische redenen kunt u hier echter van afwijken. De wandhoogte is de afstand vanaf de ruwe vloer tot de onderkant van de verdiepingsvloer of de bovenliggende constructie. Tabel 9 Wandopbouw schematisch met elementen E648 en E538 mm hoog Hoog 750 Laag Wandhoogte bereik in mm: De wanden bouwt u in de hoogte op uit: - Een mortelvoeg onder de kim van 15 tot 30 mm hoog (let op de juiste druksterkte); - Standaard kimblokken van 5, 40, 60, 80, 100 of 10 mm hoog of een ISO-kim van 113, 15 of 150 mm hoog; - Een veelvoud van standaardelementen van 648 en/of 538 mm hoog. Voor de meest voorkomende wandhoogte in de woningbouw (700 mm) maakt u een economische wandopbouw met vier lagen standaardelementen van 648 mm hoog, een standaard kimblok van 80 mm en een mortelvoeg van 0 mm. In de utiliteitsbouw kiest u voor een wandhoogte van 3330 mm voor vijf lagen elementen van 648 mm hoog, een standaard kimblok van 60 mm en een mortelvoeg van 0 mm. Bij een wandopbouw met verschillende hoogtes neemt u als uitgangspunt de meest voorkomende wandhoogte. In de praktijk bevat maximaal 1/5 van de wanden een gezaagde paslaag. Met deze werkwijze bereikt u dat alle wanden een gelijke kimconstructie hebben. Dat voorkomt misverstanden. Om de hoeveelheid horizontaal zaagwerk verder terug te brengen, kunt u in overleg met projectvoorbereiders van Calduran besluiten dat er per bouwlaag wel variaties mogelijk zijn in de kimconstructie. Dit levert vooral voordelen op in combinatie met niet-dragende kalkzandsteenwanden en splitlevelsituaties. Overigens vereist deze aanpak tijdens de voorbereiding en bij de uitvoering extra aandacht en begeleiding. Wanden die aan de bovenzijde schuin of gebogen eindigen, voert u uit met een gezaagde bovenste laag. Indien de kanaalplaatvloer op afschot wordt gelegd met 1 cm/m dan kunt u het afschot- element gebruiken(zie voor meer informatie hiervoor het productblad afschotelement op Een dakafschot tot 5 graden maakt u trapsgewijs met rechthoekige passtukken. Grotere hellingshoeken stelt u samen uit schuin gezaagde passtukken. Afschot < 1 recht beëindigen

11 Productkeuze Voor alle gezaagde bovenlagen die direct aansluiten op een constructiedeel (breedplaat- en kanaalplaatvloeren, muurplaten, balklagen etc.) houdt u in de maatvoering rekening met een circa 10 mm dikke noodzakelijke uitvlaklaag. Let daarbij op de juiste druksterkte. Met eventueel door de hoofdconstructeur voorgeschreven oplegmaterialen (folie, oplegstrips etc.) houdt u in de maatvoering geen rekening Wandlengte Elke willekeurige wandlengte is mogelijk. Let bij het bepalen van penantbreedtes op de lengtemaat van de elementen. Een penant van 900 of 1100 mm kunt u beter maatvoeren als 997 mm (onafgewerkte penant breedte), dan bestaat deze uit een vol element. Erg smalle penantjes tussen kozijnen kunt u efficiënter uitvoeren als blind paneel dat onderdeel uitmaakt van het kozijn. Voorkom dat penanten die aansluiten op bouwmuren smaller zijn dan 100 mm. Kleinere penanten blijken in de praktijk namelijk lastig te plaatsen en te verankeren. Penantjes die korter zijn dan 300 mm worden vertand met de bouwmuur uitgevoerd door een zaagbeperking met minimum verstek door een zaagbeperking met minimum verstek Verstekhoeken Verstekhoeken tot 45 graden zijn mogelijk. Passtukken met aan beide zijden een verstekhoek of passtukken met een verstekhoek en een schuine zijde behoren niet tot de mogelijkheden Wanduitslagen Bij het maken van de wanduitslagen houdt het Projectbureau van Calduran Kalkzandsteen automatisch rekening met de randvoorwaarden van de zaagmachines en het minimaal vereiste verband. Dat geldt ook voor het economisch verwerken van reststukken Maatvoering elementenwanden Bij wanduitslagen houden we rekening met vastgestelde stelruimtes. Voor deze stelruimtes zie hoofdstuk Lijmblokken Kies voor lijmblokken wanneer u geen elementensysteem gebruikt. Dragende wanden dienen minimaal 100 mm dik te zijn. Uit praktisch oogpunt biedt lijmwerk voordelen: - De wand is eerder op sterkte en vormt een monoliet geheel; - Gelijmde kalkzandsteenwanden hebben hogere rekenwaardes voor druksterkte dan metselwerk; - De dagproductie is hoger; - De wand mag ineens opgetrokken worden tot verdiepinghoogte; - De prefab vloeren kunnen al gelegd worden op de dag na het lijmen; - Kozijnen kunnen direct op het casco worden gemonteerd en hoeven niet vooraf gesteld te worden; - Een gelijmde wand is vlakker dan een gemetselde wand en is af te werken met een dunne gipslaag; - Tegels kunnen rechtstreeks (zonder een uitvlaklaag) op de onafgewerkte wand worden aangebracht; - Er komt minder bouwvocht in het casco; - Er ontstaat minder afval. Ook het metselwerk onder de beganegrondvloer kunt u uitvoeren in lijmwerk. De verwerkingstechniek van lijmblokken is in principe gelijk aan die van de elementen en gebeurt met hetzelfde lijmgereedschap. De nauwkeurige profilering rondom de blokken zorgt voor een vlakke en luchtdichte verwerking. De pasblokken worden in het werk geknipt of gezaagd. U kunt kiezen uit handmatig of mechanisch te verlijmen blokken Handmatig te verlijmen lijmblokken Handmatig te verwerken lijmblokken zijn zeer geschikt voor situaties waarbij het mechanisch werken met een elementenstelmachine niet mogelijk of niet praktisch is. Dit is vaak het geval bij invulwanden geplaatst in betonof staalskeletten. Handmatig te verwerken lijmblokken bieden ook uitkomst bij dragende wanden in kleinschalige projecten met een krappe voorbereidingstijd waarop de logistiek niet is afgestemd. Calduran Kalkzandsteen levert de blokken in meerdere diktematen en in de kwaliteiten en afmetingen uit onderstaande tabel Mechanische verwerking onder staal- en betonconstructies Bij projecten waarbij boven mechanisch verlijmde kalkzandsteenwanden stalen liggers, betonvloeren en dakplaten komen, kunt u voor de bovenste lagen de volgende werkmethodes hanteren: 1. In overleg met de leverancier van de staalconstructie laat u de liggers en de dakplaten boven de toekomstige wanden tijdelijk weg. U kunt de wanden dan tot de volledige hoogte mechanisch optrekken. Bij de maatvoering rondom de knooppunten moet u voldoende ruimte houden voor het maken van boutverbindingen;. Indien u de liggers niet mag weglaten maar de dakplaten wel, kunt u tot maximaal 60 mm onder de ligger mechanisch lijmen. U maakt dan gebruik van een C-beugel. Deze beugel gaat om de stalen ligger heen. De vrije ruimte van circa 60 mm vult u handmatig op met lijm- of vellingblokken en sluit u flexibel aan tegen de stalen ligger; Met de CP-beugel kunt u de bovenste laag kalkzandsteen mechanisch onder het staal plaatsen. Voor meer informatie: download het [productblad van www. calduran.nl. 3. In situaties waarbij dak- of verdiepingsvloeren al aanwezig zijn, kunt u zo hoog mogelijk mechanisch verlijmen. Bij de normale elementenstelmachines gaat dit tot 1000 mm onder de vloer. Bij gebruikmaking van de CK 150 (zie bijlage A) is dat minimaal 300 mm. Deze ruimte zet u handmatig met blokken dicht. Onderzoek de mogelijkheden om enkele vloervelden boven de te lijmen wanden tijdelijk weg te laten. Dat is goed in te plannen bij het gefaseerd leggen van prefab vloeren Mechanisch te verwerken lijmblokken Mechanisch te verwerken lijmblokken past u toe bij een snelle levering of onvoldoende tijd voor elementen, voor enkele wanden, of op kleine bouwlocaties met een vrij bereik voor de stelmachine. Deze blokken kunt u eventueel ook plaatsen met een dubbelzetter. Calduran Kalkzandsteen levert de blokken in de kwaliteiten en afmetingen uit onderstaande tabel. Tabel 10 lijmblokken Wanddikte in mm Type Afmetingen Gewicht per Druksterkte Lijmmortelverbruik in (LxBxH) mm stuk in kg N/mm (incl. voeg) kg/m excl. morsverlies Handmatig: 67 L 67/98 437x 67x ,6 1,7 100 L 100/ x100x /0 11,4 3,5 10 L 10/198 97x10x /0 16,7 4,9 150 L 150/148 97x150x /0, 7,6 14 L 14/098 97x14x /0 33,3 15, 300 L 300/098 65x300x ,3,4 Machinaal: 150 L 150/198 97x150x /0 16,7 6,3 14 L 14/148 97x14x /0, 11,3 1 De afbouw CAO heeft een til gewicht tot 18 kg Voor lijmblokken zijn kimblokken met een druksterkte van CS0 leverbaar in de hoogten 5/40/60/80/100 en 10 bij alle wanddiktes met uitzondering van de 67mm. Tabel 11 vellingblokken Wanddikte in mm Type Afmetingen (LxBxH) mm Gewicht per stuk in kg Druksterkte Aantal per m N/mm (incl. voeg) Lijmmortelverbruik in kg/m excl. morsverlies Verlijmde stootvoeg Handmatig: Ja Nee 67 V 67/98 437x 67x ,6 1,7 1,0 100 V 100/ x100x /0 11,4 3,5,5 150 V 150/148 97x150x /0, 7,6 5,3 14 V 14/098 97x41x /0 33,3 15, 11,9 Machinaal: 100 V 100/98 437x100x98 3 1/0 7,6,7 1,6 150 V 150/198 97x150x /0 16,7 6,3 4,0 150 V 150/98 437x150x /0 7,6 4,3,7 14 V 14/148 97x148x /0, 11,3 7,9 14 V 14/98 437x14x /0 7,6 6, 4,0 Voor vellingblokken zijn vellingkimblokken met een druksterkte van CS0 leverbaar in de hoogten 48 en 98 mm. Deze zijn leverbaar voor alle wanddiktes met uitzondering van de 67mm. 0 1

12 Productkeuze Wandhoogte Bij vellingblokken voorkomt u (net als bij lijmblokken) onnodig knipwerk met een kimblok. Bij dikke afwerkvloeren met plinten gebruikt u producten uit het normale kimassortiment. Blijft de kim in het zicht, kies dan voor een 50 of 100 mm hoge kim. Deze kimblokken kunt u ook gebruiken als bovenste paslaag of tussenlaag. mortel mag een korte periode bevriezen. De verharding stopt dan, maar gaat weer verder als de temperatuur boven nul komt. Dek vers gelijmd lijmwerk af. Wanneer de temperatuur zowel overdag als s nachts onder -3 C blijft, mag u niet meer lijmen Wandhoogte lijmblokken Net als bij de elementen kunt u ook wanden van lijmblokken zonder geknipte paslaag aan de bovenzijde vlak beëindigen. De 5 tot 10 mm hoge geperste kimblokken hebben namelijk een profilering aan de onderzijde die past op de dol van de lijmblokken. Op de bovenste laag van de wand kunt u dan kimblokken lijmen. U realiseert de juiste wandhoogte door een combinatie van een aantal lagen lijmblokken en kimblokken. 3.4 Vellingblokken voor tweezijdig schoonwerk Schoonwerkwanden van vellingblokken zien er fraai uit. De wanden danken hun specifieke speelse karakter aan de v-vormige naad op de lint- en stootvoegen. De toepassingen zijn legio, zoals in garages, bergingen en bedrijfsruimten. Maar ze vormen ook fraaie scheidingswanden tussen kantoorruimten. Calduran Kalkzandsteen levert vellingblokken in meerdere diktematen. Dragende wanden zijn minimaal 100 mm dik. Voor het ontwerpen van optimale ingedeelde wanden, kunt u gebruikmaken van ons concept, Uitgekiend en Lateiservice. U kunt de services bestellen bij uw orderplaatsing. Let op: in de verschillende leveringen vellingblokken kunnen kleurverschillen zitten. Let er bij bestelling op dat de levering vanaf één fabriek komt. Ook bij vellingblokken kunt u kiezen uit een handmatig of mechanisch te verwerken assortiment. Wanneer het werk er geschikt voor is, verdient mechanische verwerking de voorkeur. Het is arbeidstechnisch gunstiger en u kunt er altijd met een gelijke lagenmaat mee werken. Vanwege de wettelijke tilnorm van maximaal 14 kg (in de bouw-cao, afbouw cao heeft een maximale tilnorm van 18 kg) heeft elke dikte blok een andere hoogtemaat. Mechanisch te verwerken vellingblokken plaatst u eventueel met een meervoudige klemtang (vierzetter). Met een muurafwerking eventueel in kleur en met structuur komt dit nog beter tot zijn recht. Wij adviseren bij dit soort afwerkingen de stootvoegen te verlijmen Vellinglateien Wanneer u lateien toepast, kies dan voor schoonwerk vellinglateien. Vebo heeft vellinglateien in haar assortiment die qua maatvoering zijn afgestemd op de vellingblokken. Houdt echter rekening met levertijden bij uw lateileverancier. U kunt uiteraard ook gebruik maken van Lateiservice van Calduran, zie voor meer informatie de brochure op Niet-dragende scheidingswanden Voor deze toepassing levert Calduran Kalkzandsteen de tweezijdig schoonwerk V 67 vellingblokken of de met een dunne gipslaag af te werken L 67 lijmblokken en afbouwblokken. Voor mechanische verwerking de Separatiewand 70mm Wandhoogte De wanden kunt u tweezijdig gesteund optrekken tot 3 m hoog (bij L 67) of,70 m (bij V 67). Bij het verdelen van de lagen V 67 moet u namelijk rekening houden met een moduul van 300 mm, plus x 0 mm extra ruimte aan de boven- en onderzijde. U stelt de eerste laag eventueel als geknipte paslaag in 0 mm specie. Bij wanden rechtstreeks geplaatst op afwerkvloeren, komt de eerste laag in een dunne lijmmortelvoeg, dan kunt u beter een geknipte paslaag aan de bovenzijde houden. Om de wand niet te belasten met eventuele doorbuigende verdiepingsvloeren laat u aan de bovenzijde 0 mm vrij. Vul deze naden met Calduran Flexschuim. 3.6 Mortels Calduran Kalkzandsteen levert zomer- en winterlijmmortel. Deze lijmmortels voldoen aan EN 998- en BRL 1905 en aan extra kwaliteitseisen. Deze eisen hebben betrekking op de karakteristieken van de steen en het initieel vochtgehalte. De lijmmortel heeft een druksterkte van minimaal 1,5 N/mm. Daarmee is Calduran lijmmortel geschikt voor zowel dragend als niet-dragend kalkzandsteen lijmwerk. Ook voor mestkelders in de agrarische bouw. Calduran lijmmortel is volgens het Bouwstoffenbesluit een categorie 1A-bouwstof. De speciale winterlijmmortel van Calduran Kalkzandsteen is afgestemd op het werken bij lage temperaturen (tot -3 C) en bij het optreden van nachtvorst. De verse lijm Kimfix en Metselfix zijn leverbaar in zakken van 5 kg en in minisilo s van 1500 kg. Uit de bijbehorende silomenger komt kant en klaar verwerkbare specie. Download voor meer informatie het productblad op Kimfix Calduran Kimfix is een mortel met een hoge druksterkte van 5 N/mm. Deze mortel is bedoeld voor het stellen van kimmen onder dragende wanden met een hoge belasting, zoals bij Calduran Hoogbouwelementen. De maximale dikte bedraagt 30 mm. Metselfix Calduran Metselfix is een soepele goed verwerkbare metselmortel (M10). Deze is ontwikkeld voor het vermetselen van droge en vochtige Calduran stenen en blokken. Voor gerichte productinformatie verwijzen wij u naar de productbladen en het assortimentoverzicht op onze website: Beoordeling van kalkzandsteenwanden Gebruik de tabel Oppervlaktebeoordelingscriteria metselwerk van Stabu (zie 1.3) om meer duidelijkheid te scheppen over de kwaliteit van het eindresultaat. Geef in alle communicatie duidelijk aan binnen welke oppervlaktegroep u werkt en beoordeelt. 3

13 Uittrekken hoeveelheden Hoofdstuk 4 Uittrekken hoeveelheden Een soepel bouwproces begint met een goede voorbereiding. Deze voorbereidingstijd verdient u snel terug, doordat u minder tijd en geld kwijt bent aan faalkosten, stagnatie op de bouw en afstemverliezen. In dit hoofdstuk leest u welke voorbereidingen u treft voor een goed verloop van het bouwproces. Uiteraard ondersteunt Calduran u graag. Met de service Uitgekiend neemt Calduran het rekenwerk en tekenwerk over en worden de lijm- en vellingblokken per wanddeel geleverd. 4.1 Stenen, blokken en elementen U treft de volgende voorbereidingen: 1. Bepaal de benodigde hoeveelheden stenen en blokken en bestel deze ruim op tijd (schriftelijk) bij de bouwmaterialenhandel. Neem bij grote hoeveelheden of bij incourante producten contact op over levertijden, want sommige materialen produceren we alleen op aanvraag. Ga na welke druksterkte nodig is en zorg er bij lijmwerk voor dat ook de kimblokken, de kimmortel en de eventuele uitvlakmortel beschikken over de juiste druksterkte. Bestel eventueel Calduran Kimfix ;. Stenen en blokken van kalkzandsteen hebben een glad en sterk zuigend oppervlak. Gebruik daarom de speciale Calduran Metselfix. Hiermee verkrijgt u een goede hechting, zelfs bij gebruik van droge stenen en blokken. Calduran levert Metselfix in zakken van 5 kg en in mini-silo s van 1500 kg. Bij gebruik van andere mortels bevochtigt u de stenen goed voor tot een vochtgehalte van 5 tot 8 massaprocent. U verkrijgt het mooiste resultaat door af te voegen met een lichtgrijze voeg; 3. Stuur de uiteindelijke afroep schriftelijk naar uw bouwmaterialenhandel. Geef het duidelijk aan wanneer het juiste aflevertijdstip van groot belang is, bijvoorbeeld vanwege de inzet van kraanhulp of wegafzettingen; 4. Bij de afroep van elementen kunt u rechtstreeks contact opnemen met de afdeling planning & logistiek van Calduran Kalkzandsteen op Bouwtekeningen voor elementen stuurt u op naar afdeling verkoop van Calduran Kalkzandsteen; 5. Kalkzandsteenproducten dienen te voldoen aan materiaalnormen, het Bouwbesluit en overige regelgeving. Calduran Kalkzandsteen garandeert dit met het KOMO-certificaat. Op basis van geleverde producten kunt u het KOMO-certificaat opvragen bij onze afdeling Verkoop Binnendienst (telefoon , verkoop@calduran.nl); 6. Pas bij vellingwanden lateien toe met een vellingkant. Houdt bij deze lateien rekening met een levertijd bij de betonleverancier. U kunt Lateiservice bestellen bij Calduran; 7. De verwerker bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van het lijmwerk. Zorg daarom voor goed gekwalificeerde verwerkers op de bouw. Selecteer deze tijdig, dan kunt u met hen zaken bespreken (gewenste planning, verwerking, opperen, materieelinzet, verankeringen en uitvoeringsdetails). Op basis van de richtlijnen Lijmwerkconstructies kalkzandsteen en cellenbeton (PBL 0358) en Vervaardiging van metsel- en lijmwerkconstructies (BRL 86) kunnen gespecialiseerde aannemers zich laten certificeren. Een onafhankelijke certificerende instantie (IKOB-BKB) controleert of deze aannemers werken volgens deze richtlijnen. De Vereniging van Kalkzandsteen Lijmbedrijven (VKL) telt verscheidene gecertificeerde verwerkers Verpakt of onverpakt bestellen Af en toe levert Calduran Kalkzandsteen nog happen onverpakt materiaal. Gezien de huidige werkwijze kiezen steeds meer afnemers voor verpakte producten. Ze verdienen de meerkosten hiervan meestal snel terug. Want verpakt materiaal heeft veel voordelen. We zetten ze op een rijtje: - Geen vervuiling; - Minder beschadigingen; - Minder afval; - Eenvoudig mechanisch te opperen; - Minder gevoelig voor diefstal; - Nettere bouwplaats; - Minder bouwvocht. 4.. Bestel op tijd! Bestel ankers, doorwerkhoezen, lijmmortel, kimmortel, metsel silo s, schoren en hulpmaterieel op tijd. De afdeling planning & logistiek van Calduran Kalkzandsteen leveren deze producten voor de ruwbouw. Zie hiervoor bijlage A. 4 5

14 Procedure elementensysteem Hoofdstuk 5 Procedure elementensysteem In dit hoofdstuk bespreken we de stappen die genomen worden als een werk wordt uitgevoerd in elementen. Van het tekenwerk en de projectvoorbereiding tot de uitvoering. 5.1 Projectbureau Wanneer uw opdracht gaat naar Calduran Kalkzandsteen, is het belangrijk om deze opdracht zo snel mogelijk te verstrekken. De werkvoorbereider krijgt immers steeds meer te maken met prefab bouwdelen en is dus automatisch langer bezig met controleren en voor bereiden. Om te voorkomen dat alles gelijktijdig moet gebeuren, kan Calduran Kalkzandsteen het tekenwerk opstarten op het door u gewenste tijdstip. Door alle beschikbare tijd in te zetten tijdens de werkvoorbereiding verloopt de uitvoering van het werk efficiënter en beter. Let op: voor Lateiservice weken extra voorbereidingstijd De projectvoorbereiding De afdeling projectbureau werkt projecten uit tot wanduitslagen. In de wanduitslagen zijn de maatvoering van de wanden en alle relevante gegevens vastgelegd voor de productie, levering en verwerking van passtukken, elementen en kimmen op de bouwplaats. Figuur 10 Detaillering bovenzijde wand met dak Figuur 11 Figuur 1 isolatie onderzijde panlat isolatie onderzijde panlat isolatie 40 mm max bovenzijde wand 40 mm max bovenzijde wand minimaal 10 mm onderzijde dakbeschot Onderzijde dakbeschot Massief Ankerloze spouwmuur Dak berging 6 ion 7

15 Figuur 13 Afmetingingen latei in relatie tot kozijnafmetingen Detail A zijaansluiting Detail B bovendorpel Om zaken duidelijk te krijgen en op elkaar af te stemmen, sturen we het voorbereidingschema op met: Eventueel ontbrekende (constructie) tekeningen; Beschikbare digitale informatie; Afstemming van de uitgangspunten van het tekenwerk; Bespreken en vastleggen van (voorlopige) planning van de afleveringen Lateiservice ; Afspraken over de planning van het tekenwerk en de daarop volgende controle door de werkvoorbereider; Afspraken over tijdstip en levering. Een van onze projectvoorbereiders maakt dan een afspraak om samen met u en de projecttekenaar het werk door te nemen. Wij ervaren dat deze voorbesprekingen sterk bijdragen aan het rendement van de samenwerking. Bij deze aanpak bieden we u tevens de gelegenheid om het productieproces te bezichtigen. Lijmwerk Lijmwerk Isolatie Isolatie Buitenwerk Buitenwerk Dagkant Dagkant stucwerk stucwerk Buiten- Buiten- Isolatie Isolatie Lijmwerk Lijmwerk werk werk 10 Dagkant Dagkant stucwerk stucwerk 10 We bevelen u nadrukkelijk aan om het werk direct als geheel te laten uittekenen. Dat bespaart veel voorbereidingstijd en komt de kwaliteit ten goede. Wanneer de werkvoorbereider de routing van het project en de blokindeling tijdig afstemt met de projectvoorbereider voorkomt hij in een later stadium discussie en verwarring. Bij verschillende kopersopties kunnen wij het project wel opdelen in meerdere tekenoprachten van Calduran. Bij projecten met een hogere moeilijkheidsgraad (utiliteitsbouw of grotere woningbouwprojecten) is het verstandig om bovenstaande punten aan de orde te stellen tijdens een gesprek op het Projectbureau of bij u op kantoor. Detail zijaansluiting 8 Detail Detail bovendorpel 9

16 Procedure elementensysteem 5.1. Het tekenwerk Op basis van de gemaakte afspraken werkt een projecttekenaar het project uit tot wanduitslagenboekjes. Via de gangbare werkwijze versturen we deze boekjes met de Viewer. Nadat u het werk heeft gecontroleerd, gaat het met de viewer weer retour naar het Projectbureau. Hier verwerkt men uw opmerkingen in de wanduitslagen, waarna u het wederom ontvangt. Nadat u een definitief akkoord heeft gegeven, krijgt u de definitieve wanduitslagen, aangevuld met een uitgebreid pakket informatie voor uw uitvoerder per post. Mocht u in dit stadium nog wijzigingen willen doorvoeren, dan geeft u dit schriftelijk aan. Er volgt dan overleg over de consequenties voor de oorspronkelijke planning en over de kosten van dit meerwerk. 5. Kalkzandsteen in combinatie met staalconstructies Tabel 1 stelruimte Standaard stelruimte van het kalkzandsteen elementensysteem Door Calduran Kalkzandsteen worden de volgende stelruimten, afmetingen en maattoleranties aangehouden, voor zover niet door de afnemer vastgelegd in de door hem beschikbaar gestelde tekeningen. Dilatatievoegen - Koude dilatatievoegen (ter plaatse van dragende wanden) 0-1 mm; - Gevulde dilatatie voegen (ter plaatse van wanden op doorbuigende ondergrond) 10 mm. Stelruimten rondom sparingen - Ten behoeve van kozijnen, lateien, consoles en bordessen 10 mm; - Sparingen met afwijkende niet rechthoekige vormen 15 mm. Horizontale wandbeëindigingen (stelruimte) - Dragende wanden (NB folie toepassen bij in het werk gestorte of breedplaatvloer) 0 mm; - Dragende wanden met paslaag (uitvullen met stelspecie) 10 mm; (NB folie toepassen aan bovenzijde bij in het werk gestorte of breedplaatvloer) - Niet-dragende wanden (flexibele voegafdichting) 10 mm; - Borstweringen 10 mm. Dakaansluitingen hellende daken - Wanden door laten lopen in de dakconstructie tot 40 mm onder de panlatten; - Bij niet onderbroken dakconstructies vrije speling vanaf onderzijde dakbeschot 0 mm. Dakaansluiting platte daken - Dragende wanden (oplegging bij voorkeur PE-folie) 0 mm; - Niet-dragende wanden (vrijhouden onder dakbeschot, dan wel betondaken) 10 mm. Verticale wandbeëindigingen (met loodvoeg) - Indien opgesloten tussen beton c.q. staalkolommen ed. (NB. Aansluitingen altijd flexibel houden) x10mm; - Wandlengten tussen gevulde dilatatievoegen behoeven geen toleranties 0 mm; - Wanden welke aansluiten op het lijf van een kolom 0-30 mm. Verticale wandbeëindigingen in verband gelijmd - Indien beide zijden van de wand in verband worden uitgevoerd, dan worden deze wanden gemolenwiekt Verticale wandbeëindigingen met verstek hoeken; - Een lijmvoeg van op elkaar aansluitende verstekhoeken x 3 mm. Muurplaten - De stelruimte onder muurplaten 10 mm. Tabel 13 Lijst met controlepunten voorafgaand aan het starten van de uitvoering: Aandachtspunt Omschrijving Ja Nee 1 Zijn er stalen liggers in de kalkzandsteenwanden? Is de wijze van de staalopbouw bespreekbaar? Kunt u mechanisch werken? (Plaats eerst alleen de kolommen en monteer na de kalkzandsteen de liggers. Denk om de benodigde ruimte voor het montagegereedschap!) 3 Zo niet, is dan de C- of CP-beugel te gebruiken? (Hierbij is minimaal 60 mm (C) of 30 mm (CP) ruimte onder de ligger noodzakelijk, stroom de rest handmatig aan.) 4 Past u kanaalplaatvloeren toe als verdiepingsvloer? 5 Is het tijdstip en de volgorde van vloermontage bespreekbaar? (Dit om mechanische verwerking mogelijk te maken.) 6 Zijn de details van de staalconstructie en die van de kalkzandsteen op elkaar afgestemd? 7 Zijn er windverbanden in de staalconstructie? 8 Loopt het volledige windverband (inclusief de boutverbindingen) buiten de lijn van de kalkzandsteenwanden? 9 Staan de stalen kolommen in of naast de wand en kunt u eventueel noodzakelijke verankering aanbrengen? 10 Staan de kalkzandsteenwanden tussen een dubbele kolommenrij en is de onderlinge verankering met smeltankers geregeld? 11 Zijn er aansluitingen haaks op de flens of op kokerkolommen? 1 Zo ja, zijn er voorzieningen op de kolommen aangebracht om de ankers te kunnen monteren? 13 Correspondeert de gekozen profielafmeting van de kolommen en eventuele liggers met de dikte van de kalkzandsteen? 14 Bij elementen en lijmblokken: is de peilmaat van de voetplaten en boutverbindingen onder het peil van de kimconstructie? 15 Is er in alle situaties voldoende ruimte voor een elementenstelmachine (mogelijkheden tot vooropperen)? 16 Zijn er wanden hoger dan 10 m? Zo ja, meldt dit dan in verband met de verwerking van steigers en de advisering van de stelmachine. 17 Is de routing van het werk afgestemd? 18 Is de afdeling Projectbegeleiding opgenomen in de planning? 30 31

17 Procedure elementensysteem 5.3 Projecten met Calduran elementen Projecten met kalkzandsteenelementen kennen een uitgebreide voorbereiding. Op het moment dat dergelijke werken in uitvoering komen, werkt u met definitieve wanduitslagen. Hierop staat ook altijd de status aangegeven van het betreffende boekje. Het Projectbureau van Calduran Kalkzandsteen verstuurt deze definitieve versie met een uitvoerdersenvelop naar de werkvoorbereider Uitleg wanduitslagenboekje Het boekje bestaat uit de volgende onderdelen: - Voorblad, met alle relevante projectgegevens en de status (zie voorbeeld); - Verwerkingsadviezen, in de vorm van overzichtelijke afbeeldingen; - Detailblad, met een uitleg over de te hanteren symbolen en standaarddetails; - Situatietekening van alle blokken; - Blokindeling coderingsoverzicht; - Wanduitslagen; - Hoeveelhedenlijst (overzicht). Enkele onderdelen uit het wanduitslagenboekje: Situatietekening en blokindeling Een totaaloverzicht van de bouwplaats met de blokindeling, maar zonder de wandmerken. Verder staat hierin welk project het betreft, inclusief het projectnummer, de datum en de naam van de tekenaar. Coderingsoverzicht per blok Dit overzicht vermeldt per blok: - Stramienen; - De bouw(kavel)nummers (indien aanwezig); - De entree van de woning (bij woningbouw); - Bloknaam; - Wanden met codering en zichtzijde. Wanduitslagen Deze hebben een vaste opbouw met standaardteksten. Hoeveelhedenlijst Voor een duidelijk overzicht van de hoeveelheden per werkonderdeel, ontvangt u bij de wanduitslagen ook een hoeveelhedenlijst. Deze informatie vereenvoudigt de afrekening met het lijmbedrijf. Herleveringen Mochten bepaalde omstandigheden aanleiding vormen om een wand opnieuw te leveren, dan geeft u die wandcode schriftelijk door aan de afdeling planning & logistiek. Een herlevering bestaat uit alle passtukken van de betreffende wandcode of uit de volledige wand. Toe te passen lateien Calduran heeft in samenwerking met Vebo Lateiservice ontwikkeld. Neem hiervoor contact op met uw accountmanager of download de folder op Doorwerksysteem in natte en koude jaargetijden De winters in Nederland zijn over het algemeen niet zo koud als die in Scandinavische landen. Toch kunnen ze leiden tot veel overlast en stagnatie. Vooral natte kwakkelwinters in combinatie met neerslag en lichte vorst geven problemen. Om het u bij elementenprojecten gemakkelijk te maken, levert Calduran Kalkzandsteen op verzoek het Doorwerksysteem. Hierbij krijgt u tegen een geringe meerprijs de kalkzandsteenproducten droog aangeleverd. De kalkzandsteen is onder andere door middel van folie optimaal beschermd tegen winterse weersomstandigheden. De meerprijs van dit systeem is slechts een fractie van de kosten als gevolg van verleturen en gemiste inkomsten door vertraging. Neem voor het Doorwerksysteem tijdig contact op met het projectbureau of uw accountmanager. Kenmerken van het Doorwerksysteem: - Het gemiddeld vochtgehalte van de kalkzandsteenproducten is maximaal 10 procent; - Pallets met passtukken zijn verpakt in folie; - Ook de kimblokken staan op pallets en zijn verpakt in folie; - Op verzoek geeft een projectbegeleider van Calduran Kalkzandsteen begeleiding op de bouwplaats; - Geef bij het plaatsen van de order op of u gebruik wilt maken van het Doorwerksysteem. Voor een goede verwerking van kalkzandsteen neemt u van begin november tot eind maart de volgende maatregelen: 1 De losplaats De producten lossen op een vlakke ondergrond op twee steigerdelen of baddingen en afdekken met een afdekzeil; Calduran afdekzeil Voor het afdekken van kalkzandsteen op de losplaats ontwikkelde Calduran speciale afdekzeilen. De zeilen zijn 3 m breed en 8 m lang. In de langszijde hebben ze een zoom, waarin u een badding of steigerplank kunt schuiven. Tevens zijn rondom (h.o.h. 1 m) ogen aangebracht. Daardoor kunt u de zeilen ook vastzetten met touwen; 3 De werkplek De elementen of blokken die op de werkplek zijn geopperd, dekt u af met de Calduran Doorwerkhoes. Deze hoes dekt een pakket elementen of blokken af van 1, m lang, 1,0 m breed en 1,3 m hoog. Sla de producten vrij van de ondergrond op. Plaats ze op minimaal twee baddingen of houten regels. Daardoor voorkomt u optrekking van vocht en vervuiling; 4 Afdekken van kimmen Kimmen dekt u af met afdekprofielen of steigerplanken. Bij sneeuwval maakt u de kimmen dan snel en eenvoudig sneeuwvrij; 5 Calduran winterlijmmortel De speciale winterlijmmortel van Calduran Kalkzandsteen is afgestemd op het werken bij lage temperaturen (tot -3 C) en bij het optreden van nachtvorst. Deze verse lijmmortel mag een korte periode bevriezen. De verharding stopt dan, maar gaat weer verder als de temperatuur boven nul komt. Als zowel overdag als s nachts de temperatuur onder -3 C blijft, mag u niet meer lijmen. Dek vers gelijmd metselwerk af. Houd wel rekening met de langere verhardingstijd van de mortel. De gevoelstemperatuur bepaalt mede hoe snel lijm- of metselwerk afkoelt. 6 Strooigrip Strooi geen pekel of keukenzout in de nabijheid van kalkzandsteen. Dit kan schade veroorzaken aan het lijm- en metselwerk. Indien gladheidbestrijding nodig is, gebruik dan Calduran Strooigrip ; 7 Algemene maatregelen Neem deze algemene regels in acht: Zorg ervoor dat er op vloeren geen plasvorming kan optreden door regenval. Zo voorkomt u een spekgladde werkvloer bij vorst en trekt er geen water op in de kim; Verwerk geen beijzelde kalkzandsteen; Zorg ervoor dat de hijsgaten van de lijmblokken en elementen schoon en ijsvrij zijn. Dit in verband met voldoende grip van de elementenklem. Breng lijmmortel pas aan vlak voor het stellen van de blokken of de elementen. 5.5 Voorbespreking met Calduran projectbegeleider voor de bouwstart Voordat de werkzaamheden met kalkzandsteen op de bouwplaats starten, kunt u een afspraak maken met een van de projectbegeleiders van Calduran (telefoon , projectbegeleiding@calduran. nl). Deze gratis service geldt met name voor grote en/of ingewikkelde werken. Onze projectbegeleiders adviseren u over allerlei praktische onderwerpen. 3 33

18 U verdient deze tijdsinvestering vooraf terug door een efficiënter verlopende bouw. Nodig de vertegenwoordiger van het lijmbedrijf ook uit voor dit gesprek. Het is nuttig om zijn ervaringen te betrekken bij de voorbereiding. Wat doet de projectbegeleider? 1. Hij geeft praktische begeleiding op het werk: - Voorbesprekingen voor start bouwwerkzaamheden; - Begeleiding tijdens de verwerking van kalkzandsteen en ondersteuning van de uitvoerder.. Hij informeert over: - Het assortiment en nieuwe producten; - De juiste werkvolgorde; - De wijze van aanvoer en opslag; - Het maken van een opperplan; - Het gebruik van elementenstelmachines en hulpmaterieel; - Verwerkingsadvies (lijm aanmaken, kim stellen, afschoren); - De verankering; - De veiligheid; - Het voorkomen van scheurvorming (toelichting voor het aanbrengen van dilataties). 3. Hij onderzoekt klachten en problemen op het werk. 5.6 Sparingen en sleuven voor installatietechnische infrastructuur Nadat een casco van een gebouw is opgetrokken, komt de installateur in beeld. Op basis van installatietekeningen geeft u op de wanden aan waar leidingdoorvoeren, wandcontactdozen en leidingen moeten komen. Sleuven kunnen ook voor het leggen van de vloer worden voorbereid. Het voorkomt vaak schade aan de wanden als men deze sleuven voordat de vloeren worden gelegd aanbrengt. Er komen steeds meer en grotere doorvoeren ten behoeve van leidingstraten en luchtbehandelingskanalen. Met de huidige zaag- en boorapparatuur maakt u relatief eenvoudig achteraf sparingen. Daar is niets op tegen, in veel gevallen raden we het u zelfs aan. Want met deze werkwijze maakt u nauwkeuriger sparingen, die beter van vorm zijn. Ronde leidingen voert u door door een rond gat, terwijl vooraf te maken sparingen altijd een rechthoekige vorm hebben. Achteraf aangebrachte sparingen werkt u ook eenvoudiger en netter (brandwerend) af. Om bovenstaande redenen geeft Calduran Kalkzandsteen deze sparingen niet aan op de wanduitslagen. Bij utiliteitsbouw met staalconstructies hangt men vaak leidingen onder de vloeren. Indien u scheidingswanden van kalkzandsteen mechanisch verlijmd, moet u de leidingen achteraf ophangen. Op die manier blijft er een vrije werkruimte voor de elementenstelmachines. Stem met de installateur af dat leidingen zo min mogelijk (maximaal 100 mm) boven de vloer uitsteken. Om constructieve risico s van wandverzwakkingen door sparingen en leidingsleuven te voorkomen, voert u tijdig overleg met de constructeur. Betrek de ontwerper van de installatietechniek vroegtijdig in het bouwteam. Zie voor meer informatie NEN 1010 paragraaf g Bouwfysica Calduran ISO-kim isolatiekimblokken hebben een zeer hoge drukvastheid (CS 0) en gelijktijdig een hoge warmteweerstand (warmtegeleidingcoëfficiënt van 0,33 W/mK). De blokken zijn ontwikkeld voor de onderste laag van kalkzandsteenwanden. Met ISO-kim vermijdt u koudebruggen. De blokken zijn geschikt voor aansluitingen van alle dragende en niet-dragende wanden op bijvoorbeeld ongeïsoleerde constructie vloeren boven onverwarmde parkeerkelders van appartementen en kantoren. Zie voor formaten het assortimentsoverzicht op Doorlopende kozijnopeningen Optimale binnenspouwbladen realiseert u door de openingen door te laten lopen tot aan de verdiepingsvloeren. Zo voorkomt u ook scheurvorming. 5.9 Calduran Viewer Met de Calduran Viewer boekt u tijdwinst! De Viewer bestaat uit gebruiksvriendelijke software die wanduitslagen digitaal uitwisselt tussen de werkvoorbereiding en het Projectbureau van Calduran. U ontvangt de wanduitslagen per vanaf het Projectbureau. De werkvoorbereider opent met de Viewer de bestanden. Op het beeldscherm krijgt hij vervolgens alle benodigde gegevens te zien (inclusief de plattegronden en de wanduitslagen). Zijn wijzigingen en opmerkingen worden in een notitiescherm opgeslagen en retour g d in een opmerkingenbestand. Het Projectbureau verwerkt de opmerkingen en t ze vervolgens voor een laatste controle door. Na de akkoordverklaring van de werkvoorbereiding zijn de tekeningen gereed voor productie. Met de Calduran Viewer kunt u kalkzandsteenwanden driedimensionaal bekijken. Deze manier van werken geeft u een beter inzicht in het project en verkleint de kans op foute wandaansluitingen. Dit komt de kwaliteit van het eindresultaat ten goede. De Calduran Viewer sluit aan bij digitale ontwikkelingen. De voordelen voor u zijn: - Tijdwinst gedurende het teken- en controleproces; - Beter inzicht in het project door driedimensionale bezichtiging; - Meer controletijd, met als gevolg een hogere kwaliteit van het eindresultaat; - Kortere voorbereidingstijd. Neem voor technische of inhoudelijke vragen vragen over de Calduran Viewer contact op met het Projectbureau van Calduran (telefoon , viewer@calduran.nl). Wilt u een demonstratie of meer weten over de mogelijkheden van de Viewer voor uw bedrijf? U kunt contact opnemen met verkoop@calduran.nl of uw accountmanager

19 Dilataties en aansluitingen Hoofdstuk 6 Dilataties en aansluitingen Door uittreding van vocht (drogingskrimp) zijn bouwmaterialen onderhevig aan vormveranderingen. Bij verhindering van deze vervormingen ontstaan trekspanningen in de bouwconstructie. Naast vervorming door krimp kunnen wanden ook vervormen op doorbuigende vloeren. Of er ontstaan druksterkte verschillen door verschillende belastingen bovenop de wand (bijvoorbeeld een terug liggende verdieping). Deze doorbuigingen leiden tot trekspanningen, met scheuren als mogelijk gevolg. Om scheurvorming te voorkomen zijn flexibele aansluitingen en dilatatievoegen nodig. Deze geven de constructie de benodigde ruimte om te kunnen vervormen. 6.1 Wandaansluitingen van niet-dragende scheidingswanden Aan plafonds Houd in verband met een eventuele belasting door doorbuiging van verdiepingsvloeren de wanden aan de bovenzijde circa 0 mm vrij. Bevestig de wanden met veerankers (h.o.h. 1,0 m) of laat ze vallen in een aan het plafond bevestigd U-profiel. Breng in de vrijgehouden voeg een elastische (flexschuim), geluiddichte en/of brandwerende afdichting aan Op vloeren Separatiewanden staan meestal op een niet-gefundeerde doorbuigende ondergrond. Laat wanden niet aan vloeren hechten, zodat ze niet mee vervormen met doorbuigende vloeren en er geen horizontale scheuren ontstaan. Plaats hiertoe de wanden over het grootste gedeelte op folie en laat slechts de beide uiteinden over circa 400 mm lengte hechten. Houd cementdekvloeren met een strook PS vrij van de wand. Wandgedeeltes korter dan m niet op folie plaatsen Op bouwmuren Bouwmuren zijn dragend en gefundeerd, zodat ze niet kunnen vervormen. Niet-dragende scheidingswanden moeten wel kunnen vervormen met onderliggende vloeren. Houd daarom de aansluitingen tussen bouwmuur en niet-dragende scheidingswanden flexibel. Wandaansluiting op bouwmuur Figuur 14 10mm stucwerk insnijden minerale wol of flexschuim Wanddetails inclusief afwerking voor gelijmde kalkzandsteenwanden dragende wand veeranker h.o.h max mm stucstop profiel 36 37

20 Dilataties en aansluitingen Figuur 17 dilatatie-stuc(stop)profiel Figuur 15 flexschuim kimmortel plint kantstrook 5 mm zwevende dekvloer 10 0 mm betonnen vloer minerale wol of flexschuim veeranker, h.o.h. mm dilatatie-stuc(stop)profiel stucwerk insnijden kitvoeg stucstop veeranker, h.o.h. 100 mm stalen L-lijn aan lassen flexschuim stucwerk in hoeken insnijden vloer koud opleggen, ter voorkoming van aanhechting folie aanbrengen Figuur 16 folie betonvloer kitvoeg stucstop minerale wol of flexschuim Flexschuim minerale wol of flexschuim rugvulling kitvoeg stucstop + kitvoeg veeranker t.p.v. stootvoeg h.o.h. ca. 100mm 10mm houten klos rugvulling kitvoeg stucwerk in hoeken insnijden pleisterwerk tot 3 mm hoekbeschermer hoekbeschermer uitvullen met specie of met een speciaal rubberen oplegging bij wand op doorbuigende ondergrond en langer dan,00 m 1, kim op folie plaatsen kim folie bij wand op doorbuigende ondergrond en langer dan 1,00 m, kim op folie plaatsen kim folie kim stucwerk tot 3 mm architraaf PDF created with pdffactory trial version Overzicht 4 3 mm 10mm 5 minerale wol of flexschuim stalen L-lijn rugvulling kitvoeg dilatatie-stuc(stop)profiel e anker opnemen indien stabiliteitswand dikker is dan 150 mm, h.o.h. mm dilatatie-stuc(stop)profiel doorgaande lijmvoeg ca. 3 mm dik vol en zat verlijmd 10mm kitvoeg stucstop 10mm stucwerk insnijden ander materiaal dilaterend wandanker, h.o.h. mm minerale wol of flexschuim aangelast dilaterend wandanker, h.o.h. mm 10mm stucwerk insnijden kitvoeg stucstop minerale wol of flexschuim veeranker, h.o.h. mm stucstop 3 mm gaasband hoekbeschermer minerale wol of flexschuim dilatatie-stuc(stop)profiel e anker opnemen indien stabiliteitswand dikker is dan 150 mm, h.o.h. mm doorgaande lijmvoeg ca. 3 mm dik vol en zat verlijmd PDF created with pdffactory trial version Aansluitingen onderling Wanden met in- en uitwendige hoekaansluitingen en met aansluitingen op dwarswanden sluit u op elkaar aan met een loodvoegverbinding. Hierdoor vermijdt u onvoldoende verband in de wandvlakken. Verlijm de hoekverbinding als loodvoeg vol en zat en neem lijmkoppelankers op (h.o.h. 648 / 538 mm). Staan de wanden ten opzichte van elkaar op verschillende vervormbare ondergronden, sluit ze dan om scheurvorming te voorkomen flexibel aan op elkaar met een vrije voeg van circa 10 mm. Neem in deze voeg veerankers op (h.o.h. 648 / 538 mm) en zet de voeg dicht met een elastische voegvulling (flexschuim). Zet de flexibele aansluiting door in de wandafwerking, bijvoorbeeld met stucstop-profielen Op kozijnstijlen Stalen en houten kozijnen brengt u achteraf aan, als de wanden zijn geplaatst. De kozijnstijlen omvatten de wanden klemmend als nastelkozijn. Kozijnankers zijn in dit geval niet nodig. Voor de montage van metalen kozijnen haaks op de kalkzandsteen wand bestaan metalen u-profielen in de kleur van het kozijn

21 Dilataties en aansluitingen 6. Wandlengte en dilataties Vanwege materiaalkrimp horen dilatatievoegen in bouwmuren (met een gemiddelde wandhoogte van,70 m) die langer zijn dan 6,75 m (tot 00 mm dik) of 7,85 m (vanaf 00 mm). Zie hiervoor de vuistregel in tabel 14 In bouwmuren met een ongelijkmatige afdracht van belasting zijn extra dilataties noodzakelijk. Dilataties in bouwmuren (dragende wanden) voert u uit als een zogenaamde koude dilatatie (0 tot 1 mm). Plaats de dilatatievoeg indien mogelijk in het midden van wanden, op de stootvoegen van de even of oneven lagen. Bijkomend voordeel is dat u de gezaagde passtukken uit een standaard element tezamen in één handeling kunt plaatsen. Dit betekent een besparing op arbeid. Het Projectbureau van Calduran Kalkzandsteen geeft dilatatievoegen voor wanden in kalkzandsteenelementen altijd aan op de wanduitslagen. Laat de hoofdconstructeur ook de wanduitslagen controleren op de constructieve uitgangspunten. Voor wanden in andere kalkzandsteenformaten verstrekt afdeling Bouwtechniek & Voorlichting na bestelling van de blokken gratis dilatatieadviezen. Latei 6..1 Invloed van ingesloten koude dilatatievoegen op de luchtgeluidsisolatie Koude dilatatievoegen voorkomen ongecontroleerde scheurvorming in dragende (woningscheidende) kalkzandsteenwanden. De stootvoegen van hele elementen en blokken of gezaagde passtukken sluiten zonder lijmmortel koud tegen elkaar aan. Dit gebeurt per laag als voeg over de volle wandhoogte. Deze geformeerde dilatatievoeg in de wand sluit u geheel af met een wapeningsweefsel in een dunpleisterafwerking. U kunt ook een kunstof afwerkprofiel toepassen. Tegelwerk sluit u af met een kitvoeg. Dergelijke minimale ingesloten open stootvoegen hebben geen meetbare invloed op de geluidsisolatie. Om dit te staven onderzocht IMG-TNO in opdracht van Stichting Research Centrum Kalkzandsteenindustrie (RCK) de invloed van wanden van kalkzandsteenelementen zonder en met open stootvoegen. Dit is gemeten in het laboratorium (rapportnummer B 541, juni 1983 IMG-TNO). De conclusies uit dit onderzoek zijn duidelijk: bij enkelvoudige wanden en bij ankerloze spouwmuren zorgen ingesloten open stootvoegen niet voor een vermindering van de luchtgeluidsisolatie over het gehele gemeten frequentiegebied van 100 tot 5000 Hz. Figuur 18 Figuur 19 Ingesloten voegen Massieve wand met een ingesloten open voeg. Ankerloze spouwmuur met ingesloten open voegen. Voegen recht tegenover elkaar. Conclusie Koude dilatatievoegen past u zonder bezwaar toe in enkelvoudige woningscheidende wanden en in ankerloze spouwmuren met recht tegenover elkaar gelegen voegen. - Koude voegen past u toe in situaties waarbij alleen de geringe krimpspanning van de kalkzandsteen opgevangen moet worden. In de regel geldt dat voor dragende en niet-dragende wanden op een gefundeerde ondergrond; - Gevulde dilatatievoegen zijn bewegingsvoegen die vervormingen toelaten in twee richtingen. Ze zijn noodzakelijk om vervormingen van de omliggende constructie op te vangen. Deze voegen voorziet u van een elastische rugvulling. De blijvende breedtemaat is circa 10 mm. Tabel 14 Vuistregel dilataties dilatatie langs trapgat dilatatie bij verschillende bovenbelasting dilatatie langs latei (latei glijdend opleggen) dilatatie langs kozijnopeningen penanten zoveel mogelijk onafhankelijjk laten bewegen latei op folie leggen In de volgende gevallen past u een gevulde dilatatie toe: - In wanden op een doorbuigende ondergrond, zoals sommige binnenspouwbladen en niet-dragende scheidingswanden; - In wanden die een gebouw- of vloerdilatatie kruisen; - Bij aansluitingen van nieuwe wanden op bestaand werk; - Bij akoestisch ontkoppelde aansluitingen; - Bij aansluitingen van dragende wanden op niet-dragende wanden; - Gevulde dilataties in brandwanden. massieve wand met een ingesloten open voeg ankerloze spouwmuur met ingesloten open voegen. voegen recht tegen over elkaar wapeningsweefsel in afwerking In het algemeen geldt voor dilatatievoegen: - In de wanduitslagen van elementenwanden staan dilataties al aangegeven; - Dilatatievoegen niet verlijmen; - Dilatatievoegen te lood uitvoeren; - Koude dilatatievoegen zijn benoemd in wanduitslagenboekjes, maar niet gemaatvoerd. De elementen of blokken staan koud tegen elkaar; - De maatvoering in de wanduitslagenboekjes voor gevulde dilataties bedraagt 10 mm

22 Dilataties en aansluitingen In niet-dragende wanden van vellingblokken op nietdoorbuigende ondergronden voert u dilataties blind uit. Daar waar de dilatatie nodig is, neemt u in het patroon van de blokken een strook kunststoffolie ter breedte van 90 procent van de wanddikte mee. Deze folie voorkomt het ontstaan van hechting. Voor afwerking van dilataties zie hoofdstuk Plaats dilatatie bij dubbelzetten Bij ankerloze spouwmuren kunt u met een dubbele elementenklem twee gezaagde elementen ter plaatse van de dilatatie (dus vier passtukken) in één handeling plaatsen. De dilatatievoeg dient dan in beide spouwbladen in één lijn te lopen Dilatatievoegen bij sparingen In binnenspouwbladen in principe naast iedere kozijnopening een dilatatievoeg houden en deze doorzetten bij eventuele lateien. De latei glijdend opleggen en de dilatatie op de kop van de latei doorzetten. Bij kozijnopeningen breder dan 1,6 maal de borstweringhoogte aan beide zijden dilateren. De uitvoering van de dilatatie hangt af van de ondergrond. Vervormt de wand door een doorbuigende ondergrond, voer dan de dilatatie uit met een gevulde voeg van 10 mm. 6.3 Aansluitingen van wanden op staalconstructies Houd in staalconstructies altijd rekening met enige beweging. Om ongewenste spanningen in kalkzandsteenwanden te voorkomen, houdt u rondom een vrije ruimte aan van circa 10 mm. 6.5 Lateiopleggingen Lateien hebben aan beide zijden een vereiste opleglengte nodig van tenminste 00 mm bij wanden met een kozijnopening tot m breed en van 50 mm bij bredere kozijnopeningen. Indien het kozijn aan een wandeinde is gesitueerd met een latei op de aansluitende dwarswand, verplaatst u bij onvoldoende opleglengte het kozijn. U kunt ook het kozijn laten doorlopen tot aan de verdiepingsvloer of het afsluiten met een bovenpaneel. U kunt ook een alternatieve oplegging maken met bijvoorbeeld een stalen schoen bij betonwanden of stalen kolommen. Lateien vormen een belangrijk onderdeel in de wandconstructie. Prefab lateien kunt u in principe koud (zonder tussenlaag) opleggen. Als de oplegging een onvlakheid heeft van meer dan 1 mm, legt u de latei op in de lijmmortel. (Bij een dilatatie de folie aanbrengen onder de lijmmortellaag.) Figuur 0 kanaalplaat vullend betonlatei bovenzijde uitvlakken met mortel Aansluiting van binnenspouwbladen op betoncasco s Vanwege een verschil in de werking van materialen, sluit u kalkzandsteen binnenspouwbladen altijd flexibel aan. Meer informatie over de plaatsing van dilatatievoegen bij sparingen vindt u onder paragraaf Indien u gevulde dilatatievoegen (10 mm bewegingsvoegen) toepast, kunnen gesegmenteerde borstweringen en penanten aan de onderzijde met specie aan de vloer hechten. Binnenspouwbladen vult u achteraf in met handmatig te verlijmen lijmblokken (zie voor kwaliteit en afmetingen tabel 9). Bij een goede uitvoering zijn de wanden vlak en luchtdicht en behoeven ze aan de spouwzijde geen extra afwerking. dragende muur oplegging 00mm-50mm (raam deur sparing) folie koude oplegging ry trial version 43

23 Maatvoering Hoofdstuk 7 Maatvoering Voor alle kalkzandsteenproducten geldt dat een nauwkeurige maatvoering de uiteindelijke kwaliteit van het werk bepaalt. In dit hoofdstuk zetten we een aantal praktische tips op een rij. Voor meer informatie, zie ook hoofdstuk 5.1 over het Projectbureau. 1. Let op de toleranties van de maatvoering van producten, zoals bij de stelruimte rondom kozijnen. Controleer of de meest recente werktekening aanwezig is op de bouwplaats;. Bij lijmwerk kunt u kozijnen meestal het beste achteraf plaatsen. Houd rondom een stelruimte aan van 10 mm. Bij smalle muurdammen in combinatie met verdiepingshoge kozijnen is het soms beter om de kozijnen vooraf te stellen; 3. Maatvoering elementenwanden en stellen profielen: Elementenpasstukken met gezaagde zijden hebben een toegestane maatafwijking van + mm tot - 4 mm. Voor standaardelementen geldt een maatafwijking tot + of - 1 mm. Controleer bij het stellen van de profielen de maatvoering van de wanduitslagen altijd met de werktekeningen; 4. Stel de profielen bij schoonwerk op koppenmaat. Profielen mogen niet krommer zijn dan 1 mm/m. U plaatst deze met een nauwkeurigheid van ± mm. Voordat gestart wordt met de maatvoering van de gevelconstructie is het van belang dat het type gevelsteen, het metselverband en de kozijndetaillering is vastgesteld. De lengte van een strek is gelijk aan twee koppen plus een voeg. Om zo nauwkeurig mogelijk de koppenmaat vast te stellen kunt u een praktijkopstelling maken. Leg tien strekken naast elkaar. Leg daarop een laag van strak naast elkaar gelegde koppen. Het verschil tussen die twee is gelijk aan tien stootvoegen. Tel dit getal op bij de maat van tien koppen en deel dit door tien. Dat is de gezochte koppenmaat Voorbeeld maatvoering In rood is de maatvoering van de wanduitslag aangegeven 44 45

24 Levering Hoofdstuk 8 Levering Om vervuiling en beschadigingen van kalkzandsteenproducten te voorkomen, geven wij u in dit hoofdstuk tips voor de aanvoer en opslag van materiaal. 8.1 Aanvoer en opslag materiaal Tips voor de aanvoer en opslag van materiaal: - De losplaats moet bereikbaar zijn via een verharde weg. Deze plek is schoon, vlak, droog en voldoende draagkrachtig. Beleg de plaats waar de elementen mimaal drie lagen elementen bovenop elkaar Materialen op pallets mogen maximaal twee lagen hoog worden gelost. Eindig trapsgewijs of plaats de pallets met passtukken op de kop van de stapel hele elementen. Daarmee voorkomt u dat elementen of blokken omvallen; - Dek pallets met lijmmortel goed af; - Tref alle mogelijke maatregelen om ongelukken en aansprakelijkheden te voorkomen. 8. Aandachtspunten levering kalkzandsteen Voorbereiding - Op het moment dat u met onze afdeling planning & logistiek een afspraak maakt over de levering, hoort u hoeveel vrachten deze omvat; - Voor aanvoer van de vracht richt u een losplaats in. Per vracht volstaat een vlakke ondergrond van,5 x 1 m. Voor het plaatsen van de elementen legt u twee rijen baddingen of dubbele steigerplanken neer (h.o.h. 70 cm); - De losplaats bevindt zich langs de verharde weg; - Afhankelijk van de bereikbaarheid van de losplaats houdt u rekening met extra transportkosten voor de inzet van een kleine vrachtwagen (+/- 1 m), met een laadvermogen van circa BWF en een asdruk van 10 ton. Normaal rijdt er een grote vrachtauto met een laadvermogen van circa BWF. - Bespreek eventuele twijfel over de bereikbaarheid van de losplaats tijdig met de afdeling planning & logistiek, dan beoordelen we de situatie vooraf. Levering - Stem levering tussen 6.00 en 7.00 uur vroegtijdig af met afdeling planning & logistiek; - Bij aankomst op de bouw meldt de chauffeur zich met de vraag waar hij moet lossen. Het is uw verantwoordelijkheid om deze plaats duidelijk aan te geven; - Vrachten lossen buiten reguliere werktijden is alleen mogelijk op afspraak; - Om schade aan hoeken van elementen te voorkomen legt u panlatten tussen de lagen elementen. In dat geval is hulp bij het lossen noodzakelijk; - Na het lossen tekent de uitvoerder (of zijn plaatsvervanger) de afleveringsbonnen; - Dek in natte perioden de geleverde materialen af; - Controleer of het geleverde overeenkomt met uw bestelling. Neem voor vragen of klachten over de geleverde producten contact op met de centrale afdeling planning & logistiek telefoon Pallets - Via onze afdeling planning & logistiek geeft u aan of er pallets retour gaan. Geef dit uiterlijk werkdagen voor de volgende levering van kalkzandsteen aan. Als de laatste levering al is geweest worden de pallets eenmalig, binnen 10 werkdagen, opgehaald; - Lege pallets verzamelt u op een centrale plek langs de verharde weg; - Plaats pallets op stapels van acht hoog. Staan ze naast elkaar in rijen, dan bedraagt de tussenruimte minimaal 30 cm; - Calduran Kalkzandsteen neemt uitsluitend statiegeld pallets terug met stempelopdruk van Calduran; - Voor de teruggenomen pallets ontvangt u een retourbon. Hulpmaterieel - Neem contact op met onze afdeling planning & logistiek als het hulpmaterieel afgevoerd kan worden; meld het schriftelijk af; - Zet elementenstelmachines in de vervoersstand. Dat wil zeggen met de giek naar beneden en/of inge schoven (NK1000). Breng de zwenkzekering aan. Volg hierbij de gebruiksaanwijzing op de machines; - Vergeet vooral niet de bijbehorende elemententangen en universeel klemtangen; - Voor het teruggenomen materieel maakt de chauffeur een retourbon

25 Veiligheid Hoofdstuk 9 Veiligheid Om de veiligheid op de bouw te verhogen, zet Calduran Kalkzandsteen de belangrijkste veiligheidsregels voor de verwerking van kalkzandsteen op een rijtje. Bespreek deze regels tijdens uw Toolboxmeeting of voorbespreking. In dit hoofdstuk geven wij tips voor de aanvoer en opslag van materiaal. Persoonlijke bescherming - Draag altijd veiligheidsschoenen en een helm; - Controleer voor aanvang van de werkzaamheden de werkplek op de vereiste veiligheidsmaatregelen; - Gebruik uw gezond verstand en denk na bij wat u doet. Denk hierbij ook aan omstanders. Losplek - Elementen staan netjes rechtop en op een harde vlakke ondergrond; - Bij meerdere lagen elementen voldoende verspringing aanhouden; - Niet meer dan drie lagen elementen op elkaar plaatsen. Werkvloer - Plaats elementen bij het opperen zoveel mogelijk langs de vloeroplegging; - Onderstempel (indien nodig) de vloeren. - Houd de werkvloer schoon; - Houd in de winter de vloer ijsvrij en strooi zo nodig Strooigrip. Trapgaten - Vloer- en trapgatsparingen dichtleggen; - Gebruik bij trappen een luik of plaats een beveiliging om het trapgat; - Rijd niet met stelmachines over de afdichting heen en zet er ook geen pakketten met kalkzandsteen op. Randbeveiliging - Breng voor het opperen een deugdelijke randbeveiliging aan langs vloer- en dakranden; - Plaats de randbeveiliging buiten de vloerrand, zodat deze bij het lijmen van de wanden kan blijven staan. Opperen - Gebruik bij het opperen een opperklem met voldoende hijscapaciteit; - Gebruik het vangnet of de veiligheidsbeugels tijdens het hijsen naar een verdiepingsvloer; - Draai nooit met een hijslast boven mensen; - Controleer de maximale vloerbelasting. Onderstempel zo nodig de vloer; - Plaats elementen op houten baddingen. Klemmen - Controleer klemmen voor gebruik op een goede werking; - Gebruik een elementenklem met puntjes; - Gebruik geschikte klemmen bij Hoogbouwelementen ; - Laat klemmen jaarlijks keuren. Stelmachines - Controleer of het hijsgewicht van de stelmachine voldoende is voor de te hijsen elementen; - Controleer de hijskabel op beschadigingen; - Controleer het variabele contragewicht (indien aanwezig). - Verplichte keuring één keer per jaar. Lijmen - Houd nooit handen of andere lichaamsdelen onder de hijslast; - Zorg voor een stevige trap of een (schragen)steiger bij het plaatsen van elementen boven de derde laag; - Verwerk geen elementen met ijsafzetting of bladeren in dookgaten. Schoren - Schoor gelijmde wanden volgens het Calduran schooradvies; - Plaats bij stevige wind de schoren al na het lijmen van de derde laag elementen. - Schoren verkrijgbaar bij Calduran

26 Opperen Hoofdstuk 10 Opperen Stem vooraf goed af waar u materialen het best kunt opperen. We raden u aan om een opperschema te maken. Geopperde kalkzandsteenpakketten vormen een grote belasting op de vloeren. Let daarom op de maximaal toelaatbare vloerbelasting die de vloerenfabrikant of de constructeur opgeeft. In sommige gevallen moet u vloeren onderstempelen. Plaats de opperpakketten zo dicht mogelijk bij de vloeropleggingen. Met de opperklem van m verlaagd u de opperkosten. Richtlijnen voor het opperen van materialen: 1. Elementen zo dicht mogelijk opperen naast de tegenoverliggende vloeroplegging;. Plaats de stelmachine in het midden tussen de te stellen wand en de geopperde elementen (denk aan het gewicht dat op de machine vermeld staat); 3. De reikwijdte van de giek en het maximale hefgewicht zijn afhankelijk van het type stelmachine; 4. De vrije werkruimte naast de wand bedraagt tenminste 1 m; 5. Maak gebruik van de juiste (goedgekeurde) klemtangen; 6. Laat leidingen maximaal 100 mm boven vloeren uitsteken; 7. Leg vloer- en trapgatsparingen dicht. Maak deze afdekking zonodig sterk genoeg om de wieldruk van de stelmachine te kunnen houden; 8. Op verdiepingen niet opperen voordat randbeveiliging is geplaatst; 9. Zorg voor de aanwezigheid van krachtstroom. U kunt via een schema downloaden. Hierin vindt u de verschillende kranen met hun mogelijkheden overzichtelijk terug vrije werkruimte reikwijdte rijrichting elementenstelmachine geopperde elementen A A Figuur 1 Opstelling materieel en benodigde ruimte voor verwerking 50 51

27 Blijvende lijm minimaal m (4 mm dik aa Blijvende lijm minimaal m (4 mm dik aa Verwerking Hoofdstuk 11 Verwerking Figuur Verwerking Kim volledig laten dragen. Te korte vloerplaat verlengen. Stootvoegen van de kim verlijmen Aanmaken lijmmortel. 4 minuten mengtijd. Bevochtigen droge kalkzandsteen. Onderkant en zijkanten voor plaatsing bevochtigen. Aanbrengen lijm op stootvoeg met Calduran lijmgereedschap. Verlijmen Lijmkoppelstrip Dilatatievoeg Lijmkoppelstrip per laag per per laag laag Verlijmen Blijvende Blijvende Blijvende lijmlaagdikte lijmlaagdikte minimaal minimaal minimaal mm mm mm (4 mm (4 mm dik (4 mm aanbrengen) dik dik aanbrengen) Lijmkoppelstrip Lijmkoppelstrip per laag per laag Verlijmen Dilatatievoeg Verlijmen Dilatatievoeg PE folie Blijvende lijmlaagdikte Blijvende lijmlaagdikte minimaal minimaal mm mm (4 mm dik aanbrengen) (4 mm dik aanbrengen) Lijmkoppelstrip per laag Lijmkoppelstrip per laag Dilatatievoeg PE folie Verlijmen Verlijmen Dilatatievoeg Dilatatievoeg Verlijmen Verlijmen Verlijmen Dilatatievoeg Verlijmen Verlijmen Dilatatievoeg Dilatatievoeg Dilatatievoeg Blijvende lijmlaagdikte minimaal mm (4 Verlijmen mm Verlijmen dik aanbrengen) Verlijmen Blijvende lijmlaagdikte Dilatatievoeg Dilatatievoeg minimaal mm Verlijmen Verlijmen (4 Verlijmen mm dik aanbrengen) PE folie Gebruik juiste Calduran lijmgereedschap. Prikspouw-anker met gesloten kant boven, platte gedeelte vol en zat in lijmnaad. Maximaal m vooruittrekken. PE folie Dilatatievoeg Dilatatievoeg Lijmresten niet uitsmeren op muur maar afsteken. Beschadigingen bijwerken. PE folie PE folie PE folie Aansluiting stabilisatiewand met bouwmuur. Vol en zat verlijmen. Dilatatievoeg niet verlijmen. Verlijmen Dilatatievoeg PE folie Dilatatievoeg PE folie Laat in het werk gestort beton nooit aan kalkzandsteen hech- Lijm tegels direct op kalkzand- ten. Gebruik PE-folie. Tenzij de steen. Eventueel dikteverschil constructeur anders voorschrijft. nooit uitvlakken met gips. 5 53

28 Verwerking 11.1 Lijmwerk Het overgrote deel van kalkzandsteen wordt tegenwoordig verlijmd. Het eindresultaat hangt af van de kwaliteit van de verwerking. Zo zorgt de kim voor een goede vlakke basis. Verder moet de lintvoeg mm meten en beschikt de stootvoeg over 3 mm lijmmortel. Hierboven treft u geïllustreerde verwerkingsadviezen aan. 11. Vervaardigen van de wand Het vervaardigen van de wand is onder te verdelen in fasen. Deze fasen nemen we uitgebreid met u door Ondergrond Dragende wanden moeten altijd staan op een gefundeerde en voldoende stijve ondergrond. Het plaatsen van dragende wanden op rib-cassettevloeren is alleen toegestaan als de betonnen ribben (al dan niet voorzien van nokken) zonder zachte tussenlagen gelijkmatig op de fundering liggen. Indien prefab betonvloeren op de funderingsbalk naast de bouwmuur liggen, past u een (geluidsisolerend) oplegvilt toe. Bij PS-isolatievloeren plaatst u dragende wanden op een aanstort van beton of op metselwerk. Dat geldt specifiek voor penanten met een stabiliserende functie in de langsgevel. Vloerplaten legt u zoveel mogelijk aaneengesloten. Vul open ruimtes tussen vloerplaten die breder zijn dan 100 mm (passtroken) eventueel op met betonmortel of met metselwerk. Dus niet met een indrukbaar isolatiemateriaal! Prefab beganegrondvloeren moet u rondom, goed aangesloten op de onderliggende fundatie opleggen. Vul eventueel aanwezige ruimte tussen vloeren en fundatie constructief op met mortel. Dit geldt ook voor fundaties onder stabiliteitswanden die haaks staan op de bouwmuren Kim Bij het lijmen van kalkzandsteenwanden brengt u eerst een kimconstructie aan. Deze kim heeft een dubbele functie: u maakt een vlakke ondergrond en de bovenste laag van de wand komt met de juiste kim op de goede hoogte, zodat u de vloer direct kunt opleggen. Hieronder volgen richtlijnen voor het maken van de kim: De kimvoeg wordt ontworpen met een dikte van 15 tot 30 mm. De onvlakheid van de vloer mag daarom niet meer zijn dan + of - 10 mm. Een te dikke kimvoeg beïnvloedt de draagkracht van de wand negatief. Neem daarom bij (zwaar) dragende wanden een dikker kimblok als de kimvoeg dikker wordt dan 30 mm. Dit hangt af van de belasting, de mortelkwaliteit en druksterkte van de wand. Stel de kim aan de draad en in de dwarsrichting waterpas met een kimwaterpas. 1. Ook onder wanden van lijmblokken is het efficiënt werken met kimblokken. Dat voorkomt horizontaal knippen;. Gebruik voor kalkzandsteenwanden van CS 36 en CS 44 kwaliteit Calduran Kimfix. Deze speciale kimmortel heeft een zeer hoge druksterkte (minimaal 5 N/mm ). De druk sterkte van de kimblokken moet minimaal hetzelfde zijn als die van de blokken of elementen. Kimblokken van CS 36 en CS 44 worden uit Hoogbouwelementen gezaagd; 3. Vul de kopse kant van de kimblokken of de stelstroken met lijm- of metselmortel; 4. Breng de kim volledig dragend aan. Bij vloerranden is een maximale overkraging van 10 procent van de wand dikte toegestaan met een maximum van 15 mm; 5. Om de kimspecie voldoende te laten verharden, brengt u de kim een dag voor het begin van het verlijmen aan. Hierbij is geen rekening gehouden met mogelijke vertragers bij prefab (natte) mortels. Om de mortel sneller te laten verharden en beter te laten hechten, mengt u deze met 10 procent lijmmortel; 6. Bij vellingproducten kunt u de kim maken met vellingblokken van 98 mm hoog (m.u.v. V67). Om bij vellingproducten een mooi strak voegenpatroon te krijgen, stelt u de kim zeer vlak; 7. Niet-dragende wanden langer dan m plaatst u op folie om aanhechting met doorbuigende ruwe beton vloeren te voorkomen. Bij wanden die rusten op stalen balken heeft dit geen effect. Breng de folie rechtstreeks aan op de ruwe vloeren, onder de kimspecie tot circa 400 mm van beide uiteinden. De folie moet voldoende breed zijn om langs de wanden om te kunnen zetten, zodat ook de cementdekvloeren vrij blijven van de wanden; 8. Niet-dragende wanden en akoestisch ontkoppelde binnenspouwbladen eindigen aan de bovenzijde van de wand met een circa 10 mm lagere peilmaat dan overige wanden. Om gezaagde pasblokken aan de bovenzijde te voorkomen, vangt u dit maatverschil op in de kimlaag; 9. Isolatiekimmen van cellenbeton hebben een lagere druksterkte. U mag deze uitsluitend toepassen na uitdrukkelijke goedkeuring van de (hoofd)constructeur. Calduran Kalkzandsteen levert speciale isolatiekimblokken (Calduran ISO-kim ). Deze kimblokken in CS 0 kwaliteit hebben een hoge thermische isolatie. Zie voor meer informatie het productblad op Zet bij kimmen hoger dan 10 mm de dilatatie van de wanden door in de kim Aanmaken van de lijmmortel Voor een optimale verwerkbaarheid en kwaliteit is een goede lijmmortel van groot belang. Gebruik daarom altijd Calduran lijmmortel. Deze mortel is afgestemd op de producten van Calduran Kalkzandsteen. Maak niet meer lijmmortel aan dan dat u binnen twee uur kunt verwerken. Als de lijm enige tijd heeft gestaan en is opgestijfd mag u geen water toevoegen om de plasticiteit te verbeteren. Als u s winters in verwarmde ruimtes werkt, kunt u ook zomerlijmmortel gebruiken. Voor Hoogbouwelementen volstaat standaard Calduran lijmmortel Lijmen 1. Extreem droge kalkzandsteen vooraf bevochtigen;. Verlijm de voegen vol en zat. Gebruik daarom een lijmbak en een lijmschep. Stel de bak in op 4 mm lijm en de schep op 3 mm laagdikte; 3. Zorg dat de overlap (het verband) minimaal 0,4 maal de hoogte van het blok of element bedraagt. Een lijmblok L 100/198 moet dus een overlap hebben van 0,4 x 00 mm = 80 mm en een element van mm hoog 0,4 x mm = 60 mm; 4. Door de snel bereikte aanvangssterkte kunt u lijmwerk (in tegenstelling tot metselwerk) in één keer verdiepingshoog optrekken. Tabel 16 Gebruik Calduran zomer- en winterlijmmortel Winterlijmmortel Zomerlijmmortel Van november tot april, Van april tot november, verwerking verwerking tot -3 C. bij droog weer en hoge temperaturen. Tabel 15 Samenstelling kimspecie Wanden van kalkzandsteen Wanden van kalkzandsteen Wanden van kalkzandsteen CS1 + CS16 CS0 CS36, CS44 Calduran Metselfix met een Calduran Metselfix met een Calduran Kimfix met een druksterkte druksterkte van 10 N/mm druksterkte van 10 N/mm van 5 N/mm 54 55

29 Verwerking Figuur Constructieve loodvoegverbinding Een verbinding van een penant met een bouwmuur voert u bij voorkeur uit als gelijmde voeg (loodvoeg). Uit onderzoek van TNO Bouw blijkt dat dit verwerkingstechnisch de beste optie is. Een samenvatting van het onderzoek kunt u opvragen bij onze afdeling Bouwtechniek & Voorlichting. Hierin staan ook de voorwaarden waaraan deze aansluiting moet voldoen: - Verlijm de aansluiting vol en zat; - Neem in de verbinding om de mm (max) een koppelstrip op; - De rekenwaarde van de gemiddelde schuifsterkte mag over de hoogte van de verbinding niet meer bedragen dan 15kN/m; - Voer bij liftschachten, uitwendige hoeken van kelders of als de constructeur van dit project dat voorschrijft de verbindingen vertand uit Akoestisch ontkoppelde verbinding De verankering van binnenspouwbladen dunner dan 150 mm bij grondgebonden woningen, en minder dan EH175 bij appartementen, op massieve woningscheidende wanden, moet akoestisch ontkoppeld zijn. Houd dus 10 mm vrij en veranker met veerankers (h.o.h. max mm) aan de woningscheidende wand. Vul de 10 mm brede naad met een elastische rugvulling (flexschuim) en werk deze elastisch af. Let op! Dergelijk aangesloten wanden kunnen geen stabiliteitswand zijn Verankeringen Ankers in lijmvoegen mogen niet dikker zijn dan 1,5 mm. Let er hierbij op dat u de lijmmortel niet te dun verwerkt. De vereiste minimale lintvoegdikte is mm. Spouwankers voert u uit in roestvast staalkwaliteit AISI. Lijm bij starre verbindingen tenminste één lijmkoppelstrip in (h.o.h. max mm). Gebruik bij wanden dikker dan 150 mm twee ankers (h.o.h. max mm). Bij flexibele wandverbindingen en akoestisch ontkoppelde wanden, lijmt u dilatatieankers in (h.o.h. max mm) of u bevestigt deze met verende wandankers. Bevestig bij flexibele plafondaansluitingen de wanden (h.o.h. 100 mm) met plafondveerankers of dook gat ankers aan het plafond. Dragende wand Stuclaag insnijden Gaasband Flexschuim of schuimband Elementen 1. Een stelploeg van twee personen plaatst elementen met behulp van een stelmachine op de kimconstructie. Dat gebeurt volgens de meegeleverde wanduitslagen. Op het detailblad in het wanduitslagenboekje staan voorbeelden van horizontale en verticale aansluitingen. Dit blad verklaart ook de symbolen in de wandaanzichten. Plattegronden geven alle wanden weer. Let hierbij vooral op de aangegeven kijkrichting. Gebruik tijdens het plaatsen van elementen de meegeleverde kunststof doken. Eén dook per element in het dookgat tegenover de aansluitende stootvoeg;. Bij een wand met een te grote speling zet u het laatste element aan de maat. Zet de eventuele ruimte in de voorlaatste voeg vol met metselmortel. Houd bij beton- of staalconstructies over de volle hoogte van de aansluiting 10 mm ruimte. Bouwmuren beginnen en eindigen in principe altijd in de spouw van de voor- en achtergevels. Hierin vangt u eventuele toleranties in de lengte van de wand op. Wanneer er geen sprake is van een spouw, maar bijvoorbeeld van een geïsoleerd buitenpleister systeem, schenk dan extra aandacht aan de juiste maatvoering. Op die manier voorkomt u dat bouwmuren door gevelbladen steken Dubbel zetten 1. Bij ankerloze spouwmuren realiseert u door het gebruik van een dubbele klemtang een hogere verwerkingssnelheid. Met deze speciale tang waarbij u de spouwbreedte kunt instellen, plaatst u twee elementen tegelijk;. Bij het uittekenen van wanden die zich hiervoor lenen, is de dilatatie ter plaatse van stootvoegen aangebracht. Tussenliggende passtukken komen uit één element en plaatst u met dezelfde dubbele klemtang met vier stuks tegelijk. Deze passtukken staan ook bij elkaar op de pallet. Een bijkomend voordeel is dat u niet van klem hoeft te wisselen Hoogbouwelementen Hoogbouwelementen hebben een volumieke massa van 00 kg/m 3 en een druksterkte van CS 36 of CS 44. U past deze toe in situaties met hogere constructieve en/of geluidsisolerende eisen. Voor de verwerking van Hoogbouwelementen gelden extra aandachtspunten: 1 Vrij wanduiteinde Wanduiteinde met staande voeg 3 Wanduiteinde vertand 1. Gebruik een opperklem met een minimale hijscapaciteit van 1900 kg die geschikt is voor elementen van 1000 mm lang;. Gebruik de rode Calduran elementenklem en rode passtukkenklemmen met een verhoogde hijscapaciteit; 3. Let bij gebruik van de elementenstelmachine op de hijscapaciteit; 4. De kimblokken moeten beschikken over dezelfde druksterkte als de Hoogbouwelementen ; 5. Gebruik als kimmortel Calduran Kimfix. Deze mortel heeft een hogere druksterkte, van minimaal 5 N/mm ; 6. Als u de bovenzijde van de wand moet uitvlakken (bijvoorbeeld bij passtukken), gebruik hiervoor dan ook Calduran Kimfix ; 7. Hoogbouwelementen verlijmt u met normale Calduran lijmmortel; 8. Vraag bij toepassing van Hoogbouwelementen altijd projectbegeleiding aan (telefoon , projectbegeleiding@calduran.nl) Vellingwanden 1. Gebruik speciale prikspouwankers voor vellingwanden, deze hebben een kortere inlijmstrip;. Bij gebruik van lijmankers moet u voorkomen dat vellingblokken scheef komen te staan. 3. Vellingproducten kunt u verlijmen met normaal Calduran lijmgereedschap; 4. Bij de voorbereiding van het werken met mechanische vellingblokken of bij de stootvoegloze verwerking van vellingblokken, kunt u Uitgekiend overwegen. Wanneer een werk zich voor dit concept leent, dan zoekt Calduran tegen een geringe vergoeding de wandindeling uit en verzorgen we wanduitslagen. Neem voor meer informatie contact op met uw accountmanager Stootvoegloze verwerking van vellingblokken Als u vellingblokken mechanisch verwerkt, verlijmt u uit praktische redenen de stootvoegen niet. Dit noemt men ook wel stootvoegloos. U dient de geprofileerde stootvoegen strak in elkaar te sluiten. De blokken moeten dus goed worden aangedreven. De brandproeven die zijn uitgevoerd op dergelijke wanden, tonen aan dat het brandtechnisch gezien niet noodzakelijk is om bij vellingblokken de stootvoegen te verlijmen. Bij stootvoegloze verwerking, kunt u de verwerkingssnelheid opvoeren door te werken met een meervoudige klemtang (vierzetter). In de volgende situaties verlijmt u stootvoegen; 1. Bij beperking van de luchtdoorlatendheid, bijvoorbeeld bij binnenspouwbladen. Om de wanden luchtdicht uit te voeren, kunt u stootvoegen ook achteraf aan de spouwzijde dichtzetten zie Bouwbesluit voor meer informatie.. Bij bijzondere dragende wandconstructies zoals stabiliteitswanden; 3. Bij hogere prestatie-eisen ten aanzien van geluidsisolatie. Het een- of tweezijdig afdichten van stootvoegen (met tenminste 3 mm voegvulling) heeft een positief effect op de geluidsisolatie. minimaal 3 mm voegvulling t.b.v. geluidisolatie Figuur 5 Afdichting van de stootvoegen Veeranker afm. 0,7 x x 140 mm h.o.h. max. mm 56 Figuur 3 Akoestisch ontkoppelde verbinding 57

30 Verwerking 11.3 Metselwerk 1. Bij schoonwerkwanden spant u de draad aan de uiteindelijke zichtkant van het wandvlak. Schoon metselwerk is altijd eenzijdig schoonwerk;. Gebruik als metselmortel Calduran Metselfix. Deze mortel voldoet aan NEN-EN 998- (Metselmortels) en NEN 6790 (Steenconstructies) en aan BRL1905 (Beoordelingsrichtlijn mortels voor metselwerk). De mortel heeft een sterkte van 10 N/mm (kwaliteit M 10). Bij gebruik van Calduran Metselfix is voorbevochtigen van de stenen overbodig; 3. Stenen en metselblokken hebben, indien u geen Calduran Metselfix gebruikt, een vochtgehalte nodig van 5 tot 8 massaprocenten. Bij droog weer en bij verpakte materialen de producten dan een dag van tevoren met leidingwater ruim bevochtigen. Indien u wilt controleren of de producten voldoende vochtig zijn, voert u de kruisproef uit. Daarbij neemt een metselsteen of -blok, spreidt mortel op die steen en plaatst er vervolgens een ander blok of steen kruislings op. Wanneer u na enkele minuten de stenen van elkaar haalt, dan moet op beide hechtvlakken ongeveer evenveel mortel zijn achtergebleven. Is dat niet het geval, dan zijn de stenen meestal te droog en dient u ze nat te maken; 4. Metselblokken plaatst u bij vuil werk koud tegen elkaar aan. Bij het aanbrengen van de mortel voor de volgende lintvoeg zet u de verticale voegen vol. Houd bij schoonwerk een stootvoeg van 10 mm; 5. Haal zo mogelijk voor het uitkrabben van de minimaal 15 mm diepe voegen de profielen weg. Bij (enkelzijdige) afwerking van de wand (bijvoorbeeld met een stuclaag) heeft de wand de originele geluidsisolatiewaarde. Tabel 17 Wandopbouw Uitvoering van de stootvoegen I lu;lab Rw V67 zonder afdichting met 1 of -zijdige afdichting V100 zonder afdichting met 1 of -zijdige afdichting V150* zonder afdichting -9* 44 met 1 of -zijdige afdichting V14 zonder afdichting met 1 of -zijdige afdichting 0 5 Luchtgeluidsisolatie in db van kalkzandsteenwanden van vellingblokken zonder verlijming van de stootvoegen * De waarden voor de V150 zijn geïnterpoleerd uit de waarden van de V100 en de V14 blokken 58 59

31 Controle, nazorg en vloeraansluitingen Hoofdstuk 1 Controle, nazorg en vloeraansluitingen Dit hoofdstuk gaat over het schoren van de wand, de controle van de wand en de verschillende aansluitingen met vloeren. 1.1 Schoren van de wand Voor het schoren van gelijmde kalkzandsteenwanden heeft Calduran Kalkzandsteen uitgebreide richtlijnen opgesteld. Vraag naar dit adviesblad Calduran wandschoren. U kunt het adviesblad ook downloaden via onze website: In dit handboek geven we een samenvatting. U kunt de schoren bestellen bij de afdeling planning & logistiek. Schoorafstand bij rechthoekige wanden bij stormwaarschuwing Bij buitenwanden en binnenspouwbladen (die vaak 100 of 10 mm dik zijn) halveert u de schoorafstand. De exacte schoorafstand leest u in de tabel op de volgende bladzijde. Op bekijkt u de voorspelde windkracht. In de uitvoeringsfase dient u wanden tijdelijk te schoren om ongevallen door wind of horizontale (stoot)belastingen (bijvoorbeeld bij het leggen van betonvloeren) te voorkomen. Gebruik hiervoor de Calduran wandschoor (verkrijgbaar via de expeditie) waarvan de koppen onder een beperkte hoek draaibaar zijn. Zodoende plaatst u de schoren niet te steil en loopt u niet het risico dat u tijdens het aandraaien van de bouten de lijmvoeg van het bovenste element kraakt. Het aantal schoren is afhankelijk van de te verwachten windkracht en geldt voor eengezinswoningen tot 10 m hoog. Schooradvies rechthoekige wanden: Algemene richtlijn voor rechthoekige wanden Voor de meeste situaties houdt u een maximale schoorafstand aan van 5,6 m en een eindafstand van m. Wanden dikker dan 14 mm hoeft u niet te schoren. Figuur 6. Schoren van rechthoekige wanden met meerdere schoren 60 61

32 Controle, nazorg en vloeraansluitingen Tabel 18 Schoorafstanden van rechthoekige wanden met een hoogte tot,7 m: Wand dikte (in mm) Normaal tot windkracht 8 Bij windwaarschuwing tot windkracht 9 bebouwd onbebouwd bebouwd onbebouwd hart afstand (in m) eindaf stand (in m) hart afstand (in m) eind afstand (in m) hart afstand (in m) eind afstand (in m) hart afstand (in m) 100 5,6 3,5 1, 3,5 1, 0,7 10 5,6 3,5 1, 3,5 1,,6 0,9 x 10 5,6 5,6 5,6 5,6 ankerloos 150/175 5,6 5,6 5,6,6 0,9 14 5,6 5,6 5,6 5,6 > x 10 mm ankerloos: ankerloze spouwmuren met schoren aan beide wanden; - Een bebouwd gebied is een locatie in de bebouwde kom. Onbebouwd gebied ligt bijvoorbeeld in een polder of aan de rand van een bebouwd gebied; - Vanaf windkracht 9 dient u aanvullende voorzieningen te treffen. Kijk voor actuele windsnelheden op eind afstand (in m) - Verwijder de schoren pas na het aanbrengen van alle definitieve stabiliteitsvoorzieningen. Dit houdt in dat u dwarswanden heeft aangebracht en dat vloeren zijn gelegd, gestort en voldoende zijn verhard (inclusief de voegvulling bij kanaalplaten); - Als het tijdens het lijmen van de wanden al hard waait, schoor deze dan af (op de derde laag) voordat ze volledig op hoogte zijn; - Houd er rekening mee dat bij afwezigheid van omliggende bebouwing de windkracht fors kan oplopen. Controleer bij een stormwaarschuwing alle wanden en plaats zonodig extra schoren. Voorbeelden van schoren: Tabel 19 Beoordelingsaspect Groep 1 Groep Groep 3 Groep 4 Groep 5 Groep 6 Groep 7 Omschrijving groep Metselwerk met mortel, schoon metselwerk, waaraan hoge visuele eisen worden gesteld. Metselwerk met mortel, schoon metselwerk, waaraan normale visuele eisen worden gesteld. Metselwerk met mortel, vuil metselwerk, waaraan geen visuele eisen worden gesteld. Gelijmd metselwerk van blokken/elementen dat naderhand wordt afgewerkt met een pleistersysteem Gelijmd metselwerk van blokken/elementen dat naderhand wordt afgewerkt met een pleister- tot systeem v.a. max. 3 mm 3 mm dikte. dikte. Stootvoegen (ten opzichte van de voorgeschreven voegbreedte) Lintvoegen (ten opzichte van de voorgeschreven voegdikte) Lintvoegen (lengterichting; gemeten over de bovenkant steen/blok/element) Vlakheid: maximaal toelaatbare maatafwijking bij een onderlinge afstand tussen de meetpunten van: toegestane afwijking ten hoogste ± mm toegestane afwijking ten hoogste ± mm/m over een lengte van m is de afwijking t.o.v. een rechte lijn mm/m met een maximum van 8 mm Metselwerk met mortel, naderhand afgewerkt metselwerk, waaraan hoge eisen worden gesteld in verband met latere afwerkingen, zoals stukadoorswerk. geen eisen geen eisen geen eisen toegestane afwijking ten hoogste ± 3 mm toegestane afwijking ten hoogste 3 mm/m over een lengte van m is de afwijking t.o.v. een rechte lijn 3 mm/m met een maximum van 8 mm Gelijmd metselwerk van vellingblokken, die niet worden afgewerkt (schoon werk). geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen geen eisen 1 m 3 mm 3 mm 3 mm 4 mm mm 4 mm mm 4 m 8 mm 9 mm 9 mm 10 mm mm 1 mm 15 mm 15 mm m 15 m 13 mm 13 mm 0 mm Figuur 7. Wand met dilataties en raamopening Algemene richtlijn voor topgevels Topgevels tot 3 m hoog zet u vast met 1 schoor (zie figuur 8). Voor topgevels tot 4,5 m hoog gebruikt u 3 schoren (zie figuur 8). Topgevels tot 3 m en dikker dan 14 mm hoeft u niet te schoren. Bij topgevels van ankerloze spouwmuren plaatst u aan beide zijden schoren. Algemene aanwijzingen voor het schoren van wanden - Bevestig de standaard wandschoren onder ongeveer 45 graden met een afwijking van maximaal 10 graden en op ongeveer 1,8 m hoogte. Dit is meestal de derde laag elementen; - Gebruik ter bevestiging van de schoren geschikte ankers met een minimale karakteristieke bezwijkbelasting van 8 kn. Zie hiervoor de specifieke gegevens van de ankerfabrikant; Figuur 8. Schoren van topgevels 1. Ankerloze spouwmuren Bij ankerloze spouwmuren controleert u of de spouw vrij is van grote vervuiling. Dit om contactbruggen te voorkomen. 1.3 Vlakheidcontrole Op basis van de afwerkstaat in het bestek controleert u de vlakheid van gemetselde of gelijmde kalkzandsteenwanden. Onderstaande tabel geeft de beoordelingscriteria per groep aan. Deze tabel komt overeen met de Stabu bestekteksten. 1.4 Schoon metselwerk en vellingwanden 1. Controleer bij metselwerk of de voegen voldoende diep (15 mm) zijn uitgekrabd;. Verwijder aanwezige speciesluiers en mortelresten door afsteken of borstelen. Hardnekkige vervuilingen verwijdert u met verdund azijnzuur. Pas een gebruiksoplossing toe van maximaal 5 procent en gebruik absoluut geen ander of onverdund gewoon zuur! Voordat u het metselwerk behandelt, bevochtigt u het eerst om een te grote opzuiging van het schoonmaakmiddel in de stenen en de voegen te beletten. Overige vervuilingen, zoals stof en roet, verwijdert u met een zeepoplossing in warm water; 3. Om inregenen te voorkomen dekt u schoon metselwerk en vellingwanden aan de bovenzijde af; 4. Een vochtwerend en vuilwerend middel op schoon metselwerk en vellingwanden voorkomt vervuiling. 1.5 Lijmbaarden en beschadigingen Steek alle lijmbaarden af met een spackmes voordat deze verhard zijn. Steek ook achter profielen en aan de spouwzijde de lijmbaarden af, anders kan een luchtspleet tussen de muur de en isolatie ontstaan. Die zorgt voor verminderde thermische isolatiewaarden. Eventuele beschadigingen en oneffenheden zet u dicht met restmortel. Grote beschadigingen van blokken of elementen en gaten zet u dicht met een metselmortel. Gebruik bij voorkeur een mortel met een watervasthoudend vermogen zoals Calduran Metselfix of Kimfix. 1.6 Bovenste laag Indien de bovenste laag van een wand (deels) bestaat uit gezaagde passtukken of lijmblokken met een profilering vlakt u deze bovenzijde uit met circa 10 mm mortel. Bij gebogen of schuine daken kunnen dikkere uitvlaklagen 6 63

33 Controle, nazorg en vloeraansluitingen noodzakelijk zijn. Dakhellingen tot 5 graden kunt u niet schuin zagen, deze voert u uit als een zogenaamde vallende tand. Laat de uitvlaklaag voor het leggen van de vloerplaten eerst uitharden. Let erop dat de kwaliteit van de uitvlakmortel gelijk is aan die van de kimmortel! 1.7 Vloeraansluitingen Figuur 9 Oplegging in het werk gestorte vloeren 1.7. Oplegging van prefabbetonvloeren Prefab betonvloeren legt u koud op. Gebruik geen oplegvilt, dan kunnen verticale vervormingsverschillen ontstaan. Zonder oplegvilt verkrijgt u de meest optimale geluidsisolatie. Bij vloeroverspanningen groter dan 7 m kan een drukverdelend oplegmateriaal nodig zijn. Dit dient de vloerenleverancier of constructeur dan uitdrukkelijk voor te schrijven. Bij meerlaagse appartementenbouw (hoger dan 11 m) met massieve bouwmuren van 50 of 300 mm dik is bij gebruik van kanaalplaatvloeren een oplegrubber nodig. Dit moet een woningscheidende verdiepingsvloeren. Daarbij houdt u aan de bovenzijde 10 mm vrij en koppelt u ze met veerankers of dookgatanker (h.o.h. circa 100 mm) aan de bovenliggende vloer. Verdeel deze ankers goed over het wandvlak. Let op! Dit kunnen geen stabiliteitswanden zijn. De naad nadien vullen met een elastisch blijvend materiaal (zoals Flexschuim ) en elastisch afwerken. 1.8 Droogstoken Tijdens de bouw komt er vocht in het gebouw. Het droogproces moet zo geleidelijk mogelijk gaan. Anders treden te veel spanningen op, die aanleiding kunnen zijn tot scheurvorming. Laat het drogen zoveel mogelijk gebeuren op de natuurlijke wijze (door ventilatie) en zet ramen en deuren op de ventilatiestand. Zorg ervoor dat in een natte ruimte altijd in twee tegenovergestelde zijden een ventilatie-opening aanwezig is, zodat de ruimte kan doorluchten. Hiermee verkrijgt u een veel snellere droging. ontstaan. Als dit toch gebeurt, zet deze gaten dan weer dicht met een metselmortel. Breng om genoemde redenen bij wanden tot en met 14 mm dikte elektradozen verspringend ten opzichte van elkaar aan. Laat wandcontactdozen aan de kant van woning 1 minimaal 300 mm verspringen met die in woning. PE-Folie Oplegging in het werk gestorte vloeren Zorg ervoor dat in het werk gestorte (breedplaat)vloeren niet hechten aan de bovenzijde van de kalkzandsteenwanden. Leg daarom een dunne kunststof folie op de wand (zie figuur 9). Bij onderstaande uitzonderingen laat u de folie achterwege: 1. Bij stabiliteitswanden korter dan 3 m;. In gevallen waarbij de constructeur aangeeft dat de betreffende wand meer dan de gebruikelijke dwarskracht op moet kunnen nemen. Boven het middelste gedeelte van de wand, over 1/3 van de wandlengte, mag u dan geen folie aanbrengen (op basis van 1/3, 1/3, 1/3 van de wandlengte). zeer harde rubberstrook zijn, waardoor de verticale vervorming beperkt blijft. Alle boven elkaar geplaatste wanden en vloeren gefundeerd beneden maaiveld stapelt u goed door. Dat wil zeggen dat u eventuele ruimte tussen vloeren en ondergelegen wanden constructief vult met mortel. Deze naden mag u nooit vullen met bouwschuim! Bij wanden met een stabiliserende functie behandelt u dergelijke naden uitsluitend op deze manier. Dit geldt niet voor akoestisch ontkoppelde wanden Akoestisch ontkoppelde binnenspouwbladen In appartementengebouwen sluit u binnenspouwbladen dunner dan 14 mm(sg 1750 kg/m 3 ), of 175mm(sg 00 kg/m 3 ) akoestisch ontkoppeld aan tegen de 1.9 Aanbrengen van leidingsleuven en sparingen voor inbouwdozen Markeer wanden die volgens de constructeur niet mogen worden verzwakt door leidingen, wandcontactdozen en doorvoersparingen. In het verleden bracht men leidingsleuven aan met een sleuvenfrees met een hardmetalen freeswieltje. Vanwege strengere eisen aan de fysieke belasting van werknemers zaagt men tegenwoordig leidingsleuven. Met een zaagmachine met twee diamantzaagbladen maakt u twee zaagsneden, het tussenliggende deel hakt u uit. Het zagen dient vanwege arbo-richtlijnen stofvrij te gebeuren. Dit kan op de volgende manieren: - Droog zagen met stofafzuiging; - Nat zagen zonder afzuiging; - Nat zagen met afzuiging. Bij nat zagen met afzuiging wordt het water afgezogen. Deze afzuiging plaatst u centraal. U sluit de machine met een lange slang aan op een industriële waterzuiger. Er zijn verschillende machines in de handel. Het gewicht van de machine, het vermogen, de diameter, de standtijd en de kosten van de zaagbladen spelen mee in de keuze van de bewerker. Stel de watertoevoer zodanig af, dat geen overvloedig water over de wand loopt. Kies bij Hoogbouwelementen voor de natte methode met afzuiging. Hiermee haalt u de hoogste snelheid. Stem de keuze van het zaagblad en de gatenboor af op de hardheid van de Hoogbouwelementen. Zorg er bij het aanbrengen van leidingen en elektradozen in geluidsisolerende (woningscheidende) wanden voor dat geen doorgaande gaten 64 65

34 Afwerking Hoofdstuk 13 Afwerking In dit hoofdstuk besteden we aandacht aan de afwerking van verschillende kalkzandsteenwanden. Ook de afwerking van dilatatievoegen komt aan bod. Om voor alle betrokken partijen duidelijkheid te scheppen, bevelen we u aan om op de website van bedrijfschap afbouw ( de tabel oppervlakte beoordelingscriteria stukadoorswerk binnen te bekijken Metselwerk Schoon metselwerk Schoon metselwerk van metselstenen of metselblokken voegt u met een prefab voegmortel van een zo licht mogelijke kleur. Bij deze mortel is de kans op grote kleurverschillen het geringst. Bij op de bouw samengestelde mortels kunt u het beste een volumeverhouding nemen van: 1C: 0,5K: 4Z tot 1C: 1K: 6Z, waarbij u eventueel kunt kiezen voor witte cement. Nog lichtere voegen maakt u met zilverzand in plaats van met normaal voegzand Vuil metselwerk Wanden van zogenaamde vuilwerk stenen of blokken werkt u op een traditionele wijze af met een dikke raaplaag of met een mechanisch aan te brengen afwerkmortel op basis van gips. Tegels zet u in mortel of lijmt u op een egalisatielaag op basis van cement. 13. Lijmwerk Alle wanden die zijn opgetrokken in lijmwerk, dus ook met Hoogbouwelementen, kunt u afwerken met een dunpleister. De dikte van de dunpleister varieert van 0 tot 3 mm en hangt af van de kwaliteit van de verlijming. Raadpleeg vooraf de verwerkingsvoorschriften van de mortelproducent. Te natte wanden kunt u niet afwerken met een dunpleister. Zorg daarom altijd voor een deugdelijke bescherming tijdens de ruwbouw, maak het casco zo snel mogelijk waterdicht en ventileer goed. Ruimtes gescheiden door gesloten wanden drogen sneller wanneer u in de kimlaag wat blokken weglaat. Tegelwerk brengt u rechtstreeks op een gelijmde wand aan. Indien een uitvlaklaag nodig is, gebruik dan een laag op basis van cement. Bij gipsgebonden uitvlaklagen bestaat een grote kans op loslaten van het tegelwerk. Wanden van vellingblokken hoeft u in principe niet af te werken. Wanneer u ze tijdens de ruwbouw goed beschermt tegen water en vervuiling is het eindresultaat representatief. Overweeg om de wanden zo snel mogelijk te voorzien van een transparante, vuil- en vochtwerende overschilderbare coating. Wanneer u de wanden toch wilt afwerken, dan kan dat met muurverf (gespoten of aangebracht met de roller en kwast), Sigmulto of met gespoten structuurlagen (zoals spackwerk). In deze situaties bereikt u een beter resultaat wanneer de stootvoegen zijn verlijmd of achteraf worden gevuld. Wanneer u plaatselijk tegelwerk aanbrengt, vult u de vellingnaden uit met een cementgebonden mortel Afwerking van dilatatievoegen Vooraf aangebrachte dilatatievoegen kunt u niet zonder meer met (dun)pleisterlagen afwerken. Wanneer de wanden in de drogingsfase krimpen of andere vormveranderingen ondergaan, leidt dat onvermijdelijk tot zichtbare naden. Behalve een esthetisch probleem, kan dat ook geluidslekken opleveren. Werk daarom volgens onderstaande aanbevelingen

35 Bijlage A Afwerking van koude dilatatievoegen In gevallen waarbij u kiest voor de zogenaamde blinde afwerking, kunt u koude (bouwfysische) dilataties wegwerken achter de gangbare wandafwerking. Deze wapent u ter plaatse van de dilatatie aan het oppervlak met een minimaal 150 mm breed dilatatieband van glasvliesweefsel (zie figuur 30). Bij beschadigingen en bredere dilataties vult u eerst het oppervlak uit. Bij openstaande dilataties zet u de voeg dicht vanaf het oppervlak, over een diepte van 1,5 maal de voegbreedte. Afhankelijk van de eindafwerking, kan de dilatatie zich na verloop van tijd enigszins aftekenen. Bij een onderhoudsbeurt verhelpt u dat met een goed vullende muurverf. Wanneer u kiest voor een zichtbare afwerking, dan werkt u de koude dilataties af met twee stucstopprofielen, die u op de wand aanbrengt met circa 3 mm tussenruimte (zie figuur 31). De tussenliggende naad werkt u vervolgens af met een overschilderbare, elastisch blijvende kit. Voor dunpleisters bestaan speciale stucstopprofielen. Er zijn inmiddels kunststof profielen ontwikkeld, die u een economisch alternatief bieden (Ceves Vergeer, Strikolith etc.). Figuur 30 Afwerking koude dilatatie Afwerking van gevulde dilatatievoegen Er zijn speciale enkelvoudige profielen voor de afwerking van constructief noodzakelijke bewegingsvoegen, oftewel gevulde dilatatievoegen. Ceves Vergeer en Strikolith hebben dergelijke profielen in hun assortiment. De afwerking kan ook bestaan uit twee stucstopprofielen met een tussenliggende kitvoeg van 3 mm (zie figuur 3).Er zijn ook kunststof profielen zonder de genoemde kitvoeg. Figuur 3 Afwerking gevulde dilatatievoeg 10 mm Elastische rugvulling of flexschuim Kitvoeg min. 3 mm breed x stucstopprofiel Bijlage A: Stelmachines Bij het kiezen van het type stelmachine (voor het mechanisch verlijmen van kalkzandsteenblokken en elementen) gelden deze criteria als leidraad: Het hefgewicht; De afmeting van de wand (hoogte/lengte); De opstelling naast de wand. Bij de uiteindelijke keuze spelen ook andere aspecten mee, zoals de hef- en aftopsnelheden, het bedieningsgemak, het onderhoud en een eventuele persoonlijke voorkeur. Die laten we hier buiten beschouwing. De blokken- en elementenstelmachines van Calduran Kalkzandsteen onderscheiden zich door een maximum hefcapaciteit (van 150, 5, 300 of 400 kg) in relatie tot een maximum vlucht en hijshoogte. Met de uitschuifbare giek neemt de vlucht of de hijshoogte toe en het maximum hefgewicht af. Tabel 19 geeft een overzicht van de hefgewichtsklassen waarin de verschillende blokken en elementen vallen. Tabel 0 vermeldt per type stelmachine de aan het hefgewicht gerelateerde bereik van de vlucht, wandhoogte en wandlengte. Per hefgewicht geven we de minimum en maximum vlucht en de tussenliggende vluchtbereiken per m oplopend. Bij een stelmachine met de rijrichting parallel aan de wand is het lengtebereik van de wand vanuit een stilstaande positie berekend. Als u deze machine verrijdt, is dat bereik in principe onbeperkt. Welk type stelmachine? Om het type stelmachine te selecteren, doorloopt u drie stappen: Stel de gewichtsklasse vast (zie tabel 19) van de te hijsen blokken of elementen. Het zwaarste product is maatgevend; Vergelijk het wandhoogtebereik van de stelmachines in de benodigde hefgewichtsklasse (zie tabel 0). In de lagere gewichtsklassen zijn meerdere stelmachines inzetbaar; Vergelijk met de gevonden waarden uit stap het wandlengtebereik (zie tabel 0). Indien u de stelmachine parallel aan de wand opstelt, kiest u in principe voor de lichtste machine. 0 tot 1 mm min. 150 mm Tabel 0 Gewicht klasse (kg) Spanningverdelende laag opnemen in dunpleister Elementen 538 mm hoog Eigen gewicht (kg) Elementen 648 mm hoog Eigen gewicht (kg) Hefgewichtsklassen Lijm/vellingblokken 98 mm hoog Eigen gewicht kg Figuur 31 Afwerking koude dilatatie met stucstopprofiel 0 tot1 mm 150 E100/538 E10/538 E150/538 5 x E100/538 x E10/538 E14/538 EH175/ E100/648 E10/648 x E100/648 E150x L/V 100/98 L/V 150/98 L/V 14/ xL/V14x Kitvoeg min. 3 mm breed x stucstopprofiel x E150/538 E300/538 EH50/ x E10x648 E14x648 EH175x EH300/ xe150x548 E300x648 EH50x

36 Rijrichting Stelmachine haaks op de Wand Rijrichting Stelmachine parallel op de Wand max. wandlengte bereik max. wandlengte bereik max. wandlengte bereik max. wandlengte bereik vlucht giek vlucht giek werkruimte ca. 1 m vlucht giek vlucht giek werkruimte ca. 1 m rijrichting stelmachine rijrichting stelmachine voorgeopperd materiaal voorgeopperd materiaal voorgeopperd materiaal voorgeopperd materiaal voorgeopperd materiaal voorgeopperd materiaal Tabel 0 Overzicht hijsbereik blokken/elementenstelmachines Type Hefgewicht Vlucht Max. hoogte Wandlengtebereik bij Blokken/elementenstelmachines (kg) (m) Onderhaak (m) Wandhoogte (m) Rijrichting (m) Rijrichting Parallel op wand Zonder verrijden (m) CK-150 Nieuw model Max. hefgewicht Min. vlucht 0, kg 150 1,10 3,80 3, Wielbasis l x b = Max ,50 3,10,80-1,30 1,50 m x 1,50 m Max ,80,70,40 -,40 Radius ballast = 0,70 m Transportbreedte = 0,75 m NK-375 B Met uitbreiding Min. vlucht 1,70 6, 5,9,0 - Max. hefgewicht 400,50 5,90 5,60 4,5 3, kg 400 3,50 5,35 5,05 6,50 5,75 Wielbasis l x b = Max ,60 4,90 4,60 6,70 6,00,5 x 1,98 m Max ,75 4,80 4,50 7,05 6,35 Radius ballast = 1,65 m 5 4,50 4,00 3,70 8,60 8,05 Hoogte onder as = 130 m Max. 5 5,35 3,1,8 10,40 9,90 Max ,65 3,00,70 11,00 10,55 NK-1000 Met uitbreiding Min. vlucht,70 9,80 9,50 4,60 3,60 Max. hefgewicht 400 3,50 9,30 9,00 6,40 5, kg Max ,90 9,0 8,90 7,30 6,70 Wielbasis l x b = Max ,00 8,40 8,10 9,60 9,15,47 x,13 m Max. 5 6,00 7,35 7,05 11,70 11,30 Radius ballast = 1,40 m Hoogte onder as = 40 mm BY- 400.P/UG Uitgesch.giek Uitsch.bare giek,60 7,60 7,30 4,40 3,30 Max. hefgewicht 5 3,50 7,0 6,90 6,40 5, kg 5 4,50 6,70 6,40 8,55 8,05 Wielbasis l x b = 5 5,50 5,80 5,50 10,65 10,5,48 x 1,90 m 5 6,15 5,10 4,80 1,00 11,60 Radius ballast Max. 5 1,50 m Ingesch.giek 1,30 5,80 5, Hoogte onder as,50 5,40 5,10 4,15 3,00 =300 mm 400 3,50 4,80 4,50 6,40 5, ,4 4,50 4,0 8,00 7, ,50 4,00 3,70 8,55 8,05 Max ,50 3,40 3,10 10,65 10, ,60,50,0 10,85 10,

37 Bijlage B Checklist verwerking 5 Lijmwerk 5.1 De kim - Zuiver vlak, waterpas en op hoogte - Peilmaten controleren - Kwaliteit kimspecie - In speciebed van 0/30 mm dikte - Stootvoegen met lijmmortel vullen - Dilataties in hoge kim doorzetten - Folie toepassen bij doorbuigende ondergronden - Volledig dragend (niet overbouwen) 1 Voorbereiding akkooord - Controle en aandachtspunten - Definitieve wanduitslagen - Aansluitdetails - Toleranties in wandlengten en wandopeningen - Leveringsschema - Hulpmaterieel, gereedschappen en ankers - Opperschema - Veiligheidsvoorzieningen - Voorzieningen natte en koude jaargetijden - Verwerkingsrichtlijnen - Materiaal bestelt - Dilatatieadvies - Technische installaties - Bouwbespreking Calduran aangevraagd Aanvoer en opslag materiaal - Controle levering: hoeveelheid, soort en kwaliteit - Controle levering: materieel Opslag: - Op vlakke, draagkrachtige en droge ondergrond - Hoogte maximaal lagen elementen - Beschermen tegen vervuiling en weersinvloeden - Goed bereikbaar voor vrachtauto, verreiker, e.d. - Afdekken aangebroken pallets lijmmortel 3 Maatvoering en stelwerk - Gegeven maatvoering in wanduitslagboekjes aanhouden - Wanden moeten volledig op vloer staan (niet overbouwen) - Voldoende oplegging bovenliggende vloeren - Schoren niet belemmerend voor stelmachine 4 Vooropperen materiaal en opstelling materieel - Opperschema - Zo dicht mogelijk naast bouwmuren - Denk aan maximale vloerbelasting (eventueel overleg met vloerenleverancier of constructeur) - Pakketten in de winter afdekken met doorwerkhoes - Sparingen in vloer dichtzetten - Rand en vloerbeveiliging - Geen uitstekende leidingen door vloer of max. 100 mm - Veiligheids- en bedieningsvoorschriften stelmachine aanwezig - Staat van onderhoud (zie veiligheidssticker op machine) - Controleer op technische gegevens fabrikant stelmachine - Krachtstroom 5. Het aanmaken van de lijmmortel - Zie instructie op verpakking - Periode van verwerking (zomer/winterlijm) - Vol en zat opbrengen lijmmortel met juiste gereedschap - Stootvoegen met Calduran lijmschep (dikte 3 mm) - Lintvoegen met Calduran lijmbak (dikte afstellen op 4 mm) 5.3 Het lijmen - Verband (0,4 x hoogte) - Wandtoleranties en opbouwvolgorde - Geen stootvoegen met dol tegen vlakke zijde - Werksteiger (geen keukentrapje) - Zuiver vlak aan de draad - Juiste klemmen, controleer veiligheidskeuring - Niet hijsen boven mensen - Producten voorbevochtigen bij sterk drogend weer - Verankeringen: spouwankers; lijmkoppelstrippen en kozijnankers controleren op aantallen en type, juiste plaatsing en volledig in de lijmmortel - Dilataties - Lateioplegging 5.4 Specifieke onderwerpen elementenwanden en vellingproducten - Plaatsing in de wand conform wanduitslagen - Gebruik centreerdoken - Dubbelzetten - Verband minimaal 0,4 x hoogte blok/element - Bij Hoogbouwelement : druksterkte kim en kimmortel - Stootvoegloze verwerking bij vellingblokken 6 Metselwerk - Schoonwerk eenzijdig - Mortelkwaliteit - Voegen min. 15 mm uitkrabben 7 Controle en nazorg gerede wand - Afschoren verse wanden (eindwanden) en doorkoppeling - Maatvoering controleren - Zijn lijmbaarden afgestoken, ook aan spouwzijde - Kleine beschadigingen uitgevuld met rest lijmmortel - Ankerloze spouwmuur vrij van grote vervuilingen of brokstukken - Schoonwerk afdekken - Folie bij i.h.w. gestorte vloeren - Vlakheidcontrole wand 7 73

38 Hoofdkantoor Einsteinstraat BH Harderwijk Postbus AB Harderwijk Telefoon Telefax info@calduran.nl Bouwtechniek & Voorlichting Telefoon Telefax bouwtechniek@calduran.nl Projectbureau & Projectbegeleiding P.R. Roelfsema Rznweg RA Hoogersmilde Postbus ZG Smilde Afdeling Planning & Logistiek Telefoon Telefax logistiek@calduran.nl Projectbureau Telefoon Telefax projectbureau@calduran.nl Projectbegeleiding Telefoon Telefax projectbegeleiding@calduran.nl CK.HBU09.01