Inhoud. Voorwoord. Dankbetuiging. Bruikleengevers. Inleiding Duncan Bull. Chronologieën. Tentoongestelde werken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoud. Voorwoord. Dankbetuiging. Bruikleengevers. Inleiding Duncan Bull. Chronologieën. Tentoongestelde werken"

Transcriptie

1

2 Inhoud Voorwoord Dankbetuiging Bruikleengevers Inleiding Duncan Bull Chronologieën Tentoongestelde werken Proloog: Caravaggio, de Utrechtse Caravaggisten en de jonge Rembrandt Taco Dibbits Rembrandt Caravaggio Duncan Bull en Taco Dibbits Essays Licht en kleur bij Caravaggio en Rembrandt, door de ogen van hun tijdgenoten Margriet van Eikema Hommes en Ernst van de Wetering Michael Agnolo van Caravaggio, die te Room wonderlijcke dinghen doet Over Rembrandts kennis van het leven en werk van Caravaggio Volker Manuth Noten Geraadpleegde literatuur Fotoverantwoording 9

3 Deze catalogus is gepubliceerd aansluitend bij de tentoonstelling Rembrandt Caravaggio, van 24 februari 18 juni 2006 door het Rijksmuseum Amsterdam en het Van Gogh Museum gepresenteerd in het Van Gogh Museum te Amsterdam. Deze tentoonstelling vindt plaats in het kader van de viering van Rembrandts 400ste geboortejaar, met Hare Majesteit koningin Beatrix der Nederlanden als beschermvrouwe. Het basisconcept van de tentoonstelling is van Ronald de Leeuw, hoofddirecteur van het Rijksmuseum Amsterdam. De tentoonstelling is tot stand gekomen onder supervisie van Duncan Bull, hoofdconservator schilderijen. Tentoonstelling en catalogus werpen licht op de twee grote genieën van de schilderkunst van de barok. Beiden zijn wereldberoemd om hun krachtige weergave van sterke gevoelens, hun dramatisch lichtgebruik en hun verontrustend realisme.voor het eerst worden deze twee revolutionaire kunstenaars rechtstreeks met elkaar geconfronteerd. De tentoonstelling omvat 38 schilderijen, die merendeels afkomstig zijn uit een groot aantal vooraanstaande musea in Europa en de Verenigde Staten. De Rabobank is hoofdsponsor van Rembrandt Caravaggio. Comité van Aanbeveling Dr. B.R. Bot, Minister van Buitenlandse Zaken Sir Colin Budd KCMG, voormalig Ambassadeur van Groot-Brittannië in Nederland A. Dastis, Ambassadeur van Spanje in Nederland Dr. E. Duckwitz, Ambassadeur van Duitsland in Nederland Mevrouw prof. G. Gregori, Presidente Fondazione di Studi di Storia dell Arte Roberto Longhi, Florence Mr. E.J. Jacobs, Ambassadeur van Nederland in Italië Mevrouw mr. M.C. van der Laan, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Jhr. R.H. Loudon, voormalig Ambassadeur van Nederland in Italië Prof. Dr. B.W. Meijer, Directeur Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut, Florence Prof. A. Paolucci, Soprintendente Speciale per il Polo Museale Fiorentino, Florence M.B. Pensa, Ambassadeur van Italië in Nederland Hoofdsponsor Dr. P. Schatborn, voormalig hoofd Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum,Amsterdam Prof. C. Strinati, Soprintendente Speciale per il Polo Museale Romano, Rome R.Townsend, Ambassadeur van Ierland in Nederland Prof. dr. E. van de Wetering, Rembrandt Research Project, Amsterdam Verzekerd door Aon Artscope, Amsterdam. Sir Christopher White, CVO, FBA 4

4 38 Cat. nr. 3 Gerard van Honthorst De doornenkroning van Christus, c.1622 Olieverf op doek, 192,4 x 221,5 cm Amsterdam, Rijksmuseum (aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt, het Jubileumfonds Rijksmuseum, de Rijksmuseum Stichting)

5 is onmiskenbaar gebaseerd op Caravaggio s compositie van hetzelfde onderwerp (Cat. nr. 2 en afb. 28).Ter Brugghens compositie, hoewel in spiegelbeeld, toont alle kenmerken van Caravaggio. Door de figuren ten halven lijve af te beelden en door ze voor een egaal okergrijze achtergrond te plaatsen, concentreerde Ter Brugghen de compositie op de essentie van deze bijbelse gebeurtenis. Ogen en handen spelen hierin een essentiële rol: de discipel Thomas betwijfelt de verhalen van zijn metgezellen over de herrijzenis, en zegt hen pas te geloven als hij zelf Christus heeft gezien. Hierop verschijnt Christus in hun midden en zegt tegen Thomas: Breng uw vinger hier, en zie Mijn handen, en breng uw hand, en steek ze in Mijn zijde; en wees niet ongelovig, maar gelovig. En Thomas antwoordde en zeide tot Hem: Mijn Heere en mijn God! Jezus zeide tot hem: Omdat gij Mij gezien hebt,thomas, zo hebt gij geloofd; zalig [zijn zij], die niet zullen gezien hebben, en [nochtans] zullen geloofd hebben (Johannes 20: 27-29). Caravaggio en Ter Brugghen vertellen het verhaal met nadrukkelijke gebaren. Christus brengt de hand van Thomas naar de wond in zijn zijde om hem het tastbare bewijs van zijn wederopstanding te geven. 19 Nieuwsgierig buigen de discipelen zich voorover en turen naar Thomas vinger die de wond betast. Om het belang van het eerst zien dan geloven nog extra nadruk te geven, introduceerde Ter Brugghen een pince-nez waar de oude discipel rechts doorheen staart. Het spel met de handen zette Ter Brugghen voort met een vierde discipel, die met de handen gevouwen naar de hemel kijkt, wellicht als een van de zaligen die niet zag maar toch geloofde. 20 In Van Baburens Prometheus door Vulcanus geketend (Cat. nr. 4) herinnert het sterk verkort lichaam van de krijsende god wiens hoofd achterover is geworpen, aan Caravaggio s Bekering van Paulus (afb. 29) in de Santa Maria del Popolo. 21 Daar draagt het sterke verkort waarin Paulus is weergegeven zó succesvol bij aan de illusie van diepte dat de apostel uit het schilderij lijkt te vallen. Ook de gespreide armen van Prometheus en Paulus verhogen het drama van de gebeurtenis. Het gaat hier echter om een formele overeenkomst, want de betekenis van Prometheus gespreide armen is van geheel andere aard dan die van Paulus. Bij Van Baburen versterken zij de gewelddadigheid van de gebeurtenis: schreeuwend en met angst in de ogen ziet de Titaan zijn straf aankomen voor het stelen van het vuur der goden. Door hem met gespreide armen op de rotsen te ketenen ligt zijn buik bloot voor de adelaar die zich dagelijks te goed zal doen aan zijn lever, die eeuwig weer zal aangroeien. 22 De gespreide armen van Paulus in Caravaggio s schilderij dragen bij tot de sterk pathetische werking van de voorstelling: de veldheer die de Christenen vervolgde, is van zijn paard gevallen, en verblind door het goddelijk licht tast hij eenzaam in het duister. Honthorst schilderde De Doornenkroning van Christus (Cat. nr. 3) waarschijnlijk kort na zijn terugkeer uit Italië. Een vergelijking met Caravaggio s De heilige Andreas aan het kruis uit (Cat. nr. 1), laat weinig twijfel bestaan over de invloed van de late stijl van de Italiaanse schilder op Honthorst, vooral in het gebruik van het licht. 23 Niet voor niets kreeg de Nederlander in Italië de bijnaam Gherardo delle Notti. In een donker vertrek heeft zich een groep krijgsknechten rond Christus verzameld. En toen zij Hem ontkleed hadden, deden zij Hem een purperen mantel om; En een kroon van doornen gevlochten hebbende, zetten [die] op Zijn hoofd, en een rietstok in Zijn rechter [hand]; en vallende op hun knieën voor Hem, bespotten zij Hem, zeggende:wees gegroet, Gij Koning der Joden! (Mattheüs 27:28-29). Slechts het licht van de fakkel van een van de knechten belicht deze dramatische gebeurtenis. Het benadrukt het uitgeputte lichaam van Christus wiens hoofd achterover wordt getrokken door de stokken van de soldaten die de doornenkroon aanbrengen. Hoewel het een artificiële lichtbron is binnen de compositie, waar het bij Caravaggio om een lichtbron van buiten het schilderij gaat, veroorzaakt het licht in beide gevallen een sterk chiaroscuro. Door het sterke contrast tussen licht en donker wordt in de hele compositie rilievo geschapen (de illusie van diepte). 24 Honthorst introduceerde hiervoor nog een truc die men bij Caravaggio zelden aantreft: de afgedekte lichtbron. Door de persoon die voor Christus knielt vóór de lichtbron te zetten, valt de kant die de toeschouwer ziet geheel in de schaduw en contrasteert deze figuur sterk met de gloed van het licht erachter, waardoor een repoussoir ontstaat. Rembrandt gebruikte eenzelfde kunstgreep in De verloochening van Petrus waar de dienstmeid haar hand voor de vlam van een kaars houdt (Cat. nr. 16). Een ander voordeel van de bedekte lichtbron werd later in de eeuw beschreven door Rembrandts leerling Samuel van Hoogstraeten: als de schilder de bron van het licht laat zien, moet hij daaraan de lichtste toon in zijn compositie toekennen. Als hij de bron daarentegen bedekt, kunnen andere delen bij Honthorsts Doornenkroning Christus lichaam en de spottende gezichten de lichtste tonen krijgen. 25 De afgeschermde lichtbron was in de jaren 1620 een veelgebruikt motief bij 39

6 64 Cat. nr. 11 Rembrandt De Heilige Familie in de timmermanswerkplaats, c.1634 Olieverf op doek, 183 x 123 cm München, Bayerische Staatsgemäldesammlungen,Alte Pinakothek

7 65 Cat. nr. 12 Caravaggio De Heilige Familie met Johannes de Doper, c.1603 Olieverf op doek, 117,5 x 96 cm New York, particuliere collectie, ter beschikking gesteld door het Metropolitan Museum of Art

8 112 vast te leggen op het moment dat hij onverhoeds gebeten wordt door een hagedis die school tussen het fruit waarvan de jongen wilde gaan snoepen. De voorstelling is des te treffender door het decadente voorkomen dat Caravaggio de verwijfde jongeling gegeven heeft, met die bloem in zijn haar en met zijn geaffecteerde houding en gebaren. Caravaggio mag zich dan later nóg zo n reputatie van rebelsheid hebben verworven, hij was zich maar al te goed bewust van de geschiedenis en de traditie van zijn metier, en hij zal tijdens zijn eerste scholing in Lombardije zijn gewezen op het belang dat Leonardo da Vinci en andere theoretici hechtten aan de nauwkeurige uitbeelding van emoties door middel van gebaren en mimiek. Hij moet ook het bericht van Vasari hebben gekend over een door Michelangelo bewonderde tekening die de vermaarde Lombardische kunstenares Sofonisba Anguissola in de jaren veertig of vijftig van de 16de eeuw had gemaakt, van een jongen die wordt gebeten door een kreeftje. Daarop was, zo schrijft Vasari, zowel lachen als huilen uitgebeeld. 2 Michelangelo zou, nadat hij een door Sofonisba gemaakte tekening van een lachend kind had gezien, hebben opgemerkt dat het veel moeilijker was om een huilend kind uit te beelden, en haar zo hebben uitgedaagd om een tekening te maken waarop lachen en huilen naast elkaar waren afgebeeld. Ofschoon het niet waarschijnlijk is dat Caravaggio de originele tekening heeft gekend, kan de beschrijving bij Vasari hem er heel goed toe hebben aangezet om een soortgelijk onderwerp te beproeven, met als extra wending dat degene die lacht om wat de jongen overkomt, de beschouwer van het schilderij is wijzelf dus. Meer dan enig ander vroeg werk van Caravaggio geeft Een jongen gebeten door een hagedis een voorproefje van hoe hij zich zou ontwikkelen, niet alleen als historieschilder, maar ook als een schilder die geboeid bleef door schilderijen van nauwlettend geobserveerde losse figuren (afb. 8 en Cat. nr. 27). De bekwaamheid, die hij gemeen had met Rembrandt, om uit een bepaalde scène het sprekendste moment te distilleren, komt hier al vroeg tot uiting. Hetzelfde geldt voor zijn gave om uit een eenvoudig scenario alle dramatische mogelijkheden te halen die erin zitten. Dan is hier ook de lichtbundel, die met zijn felle schijnsel de overdreven opgetrokken schouder belicht en zo de verstarde beweging accentueert, en die niet alleen de hand uitlicht waarin het reptiel gebeten heeft, maar ook de wapperende vinger van de in afgrijzen weggetrokken andere hand wat allemaal vooruitwijst naar zijn latere meesterschap in het clair-obscur. De directheid van de handeling en de bliksemsnelle weergave van schok en angst op het moment dat ze zich voordoen, krijgen ook een tegenwicht in Caravaggio s precieze uitbeelding van de vaas, waarin het licht van een ver venster zichtbaar is, en van de zorgvuldig getekende vruchten waartussen de hagedis school, die echter niet beroerd worden door de commotie die ze hebben veroorzaakt. Het is bovenal de realistische tegenwoordigheid van de jongen, de scherpe, indringende blik, die te danken is aan Caravaggio s vermaarde gewoonte om alleen naar het leven te schilderen, die van dit schilderij meer maakt dan een oefening in expressie: de schilderkunstige uitkristallisatie van een overweldigende reactie. Ook Rembrandt werd gefascineerd door het probleem hoe je vluchtige emoties moet vastleggen in verf.al vroeg in zijn loopbaan had hij geëxperimenteerd met karakterstudies op basis van zijn eigen gelaatstrekken, niet alleen in ezelschilderijen (Cat. nr. 6), 3 maar vooral ook in etsen (afb. 33 en 47). Dit zijn in wezen oefenstukken, waarop hij bijna karikaturaal overdreven grijnst en bekken trekt, die hij later zou verwerken in het ruimere vocabulaire van zijn rijpe historiestukken. Net als Caravaggio onderzocht hij hoe je met losse figuren emoties kunt opwekken, losse figuren die dikwijls door een bepaalde bezigheid in beslag werden genomen, zoals in het schilderij van een vrouw met een boek (afb. 15), dat het midden houdt tussen een uitbeelding van een bijbelse profetes en een studie van een oude vrouw die op zondagavond in de Bijbel leest. Rembrandt vond in de Nederlandse traditie van de tronie een nuttig uitgangspunt om tot een soort semantische vaagheid te komen in afbeeldingen, waarin stemming en toon belangrijker zijn dan een specifieke beschrijving van de persoon of de handeling. De tronie die verwant is met de Noord-Italiaanse traditie van figuren ten halven lijve of koppen die de schoonheid (afb. 50) of de ouderdom personifiëren is een portretachtige studie van een individuele kop die, ofschoon veelal sterk geïndividualiseerd, niet bedoeld is als beeltenis van een persoon, maar als studie van een karakter of type, en die bewondering wil wekken door de schoonheid van uitvoering, de expressiviteit, en de vaardigheid waarmee de schilder een geestestoestand heeft weten vast te leggen. Rembrandts schilderijen van exotische figuren, zoals de man met de tulband (afb. 60) of de soldaat met een

9 halsstuk en een bepluimde hoed (Cat. nr. 5), zijn karakteristiek voor dit soort schilderijen, dat meer bedoeld is om een algemene indruk van een type te geven dan een beeltenis van een bepaald individu. Rembrandts uitbeelding van de jonge Titus kan misschien het best worden geplaatst in deze traditie van de tronie. Ondanks dat ze onmiskenbaar de gelaatstrekken van de zoon van de schilder weergeeft, is dit duidelijk geen portret in de eigenlijke zin van het woord, zoals het portret van de wat oudere Titus in de Wallace Collection in Londen (afb. 48). Strikt genomen is het evenmin een portrait historié een tamelijk speelse categorie schilderijen, waarin de geportretteerde zich voordoet als een historisch of bijbels personage. Heel zijn loopbaan lang is Rembrandt, net als Caravaggio, gefascineerd door de mogelijkheid om mensen door een verkleedpartij een gedaanteverandering te doen ondergaan, misschien nog het meest van al in zijn zelfportretten (afb. 14), waarin hij zich met evenveel uitzinnig genoegen uitdost als Caravaggio doet met de efebische knapen uit zijn jonge jaren. In Titus aan zijn schrijftafel veranderen de studentenbaret, de smeuïg geschilderde vellen papier en de breed geschilderde maar levensechte inktkoker de jongen van een simpele studie van Titus als persoon in een overpeinzing over geleerdheid, jeugdige aspiraties en de melancholie van de studie. Al mist dit schilderij misschien het fundamenteel speelse van de studie van Titus in een monnikspij (Cat. nr. 26), het gaat wel dieper. In plaats van stil te blijven staan bij Titus gezicht en karakter, generaliseert Rembrandt met zijn prachtige losse toets de trekken van de jongen, die op een moment van intense concentratie door een zonnestraal worden verlicht. Deze verlichting fungeert als metafoor van de innerlijke verlichting die de studie brengt, en de jongen wordt haast een model van het denkproces dat in gang is gezet. Met onnavolgbare subtiliteit toont Rembrandt hoe het kind zijn duim tegen zijn wang drukt, en weet hij de dromerige blik in zijn ogen vast te leggen. Net als in Caravaggio s hardere, rauwere beeld van een geschrokken jongen zien wij hier niet een beeltenis van een individu, maar van een vluchtige geestestoestand. [DB] 113 afb. 48 Rembrandt Portret van Titus, zoon van de kunstenaar,c.1657 (68 x 57 cm) Met welwillende toestemming van de Trustees van de Wallace Collectie, Londen

10 Sedert de Renaissance hebben schilders de in het Oude Testament beschreven geschiedenis van koning David, die zijn wellustige oog liet vallen op de getrouwde Bathseba, als voorwendsel genomen voor veelal erotische uitbeeldingen van het vrouwelijk naakt.volgens 2 Samuël (11:2-4) zag koning David vanaf het dak van zijn paleis een vrouw, zich wassende; deze vrouw nu was zeer schoon van aanzien. En David zond henen, en ondervraagde naar deze vrouw; en men zeide: Is dat niet Bathséba, de dochter van Eliam, de huisvrouw van Uría, den Hethiet? Toen zond David boden henen, en liet haar halen. En als zij tot hem ingekomen was, lag hij bij haar, (zij nu had zich van haar onreinigheid gezuiverd); daarna keerde zij weder naar haar huis. Later, toen bleek dat David Bathseba zwanger had gemaakt, regelde hij dat Uria in een schermutseling werd gedood, en nam haar tot vrouw. In dit lyrische meesterwerk uit 1654 koos de 58-jarige Rembrandt ervoor Bathseba in afzondering te tonen: zij zit bij het bad, terwijl één enkele dienares haar voet afdroogt. De anekdotische elementen van het verhaal die schilders zo graag een plaatsje gaven zoals de boden, of David op zijn toren, heeft Rembrandt weggelaten. De enige aanwijzing dat het inderdaad om Bathseba gaat is de brief in haar hand. Zoals zo vaak bij Rembrandts meesterwerken is niets bekend over de omstandigheden waarin hij het heeft geschilderd, noch over de vraag of het in opdracht of voor eigen genoegen is gemaakt. De indringende, monumentale wijze waarop Rembrandt Bathseba heeft weergegeven is ongewoon. In de lange beeldtraditie van dit onderwerp wordt zij gewoonlijk badend in de open lucht voorgesteld om te verklaren dat David haar had kunnen zien, volop genietend van haar bad en bijgestaan door dienaressen. Dat is ook het geval bij een klein schilderij op basis van een prototype van Rembrandts leermeester Lastman, waar op de achtergrond ook Davids paleis zichtbaar is, dat Rembrandts signatuur en het jaartal 1643 draagt (afb. 56). 1 Daar zijn de erotische implicaties evident: de beschouwer wordt uitgenodigd om zich net als David te verlustigen in de aanblik van haar naakte lichaam. Op het schilderij in het Louvre is de situatie meer in het vage gehouden: de zuil achter het hoofd van Bathseba suggereert een grandioos bouwwerk, en de kostbare draperieën rechts van haar, waarin met een fenomenaal vlechtwerk van zwierige penseelstreken in rijke tinten bruin en oker een gouden glans wordt opgeroepen, lijken een voorproefje van het koninklijke paleis dat Bathseba nog moet binnengaan. Nog ongewoner is de diepe duisternis van de bovenste helft van de compositie, die de indruk wekt dat de nacht al is gevallen; dit biedt Rembrandt de gelegenheid om door middel van het zachte licht dat uit onnaspeurlijke bron van buiten de beeldruimte binnenvalt, het naakte lichaam tegen de donkere achtergrond te doen uitkomen. Ofschoon het vrouwelijk naakt in Rembrandts geschilderde oeuvre veel minder vaak voorkomt dan in zijn etsen en tekeningen, had hij het thema van de vrouwelijke wulpsheid toch al vroeg behandeld, van een schilderijtje van Susanna en de ouderlingen uit ca tot het verbluffend intieme schilderij van een vrouw in bed uit 1647,nu in Edinburgh. In dezelfde periode als de Bathseba in het Louvre heeft hij ook de buitengewone studie vervaardigd van een vrouw die een riviertje inloopt om te gaan baden (afb. 57) een schilderij waarvan het onderwerp nog altijd ondoorgrondelijk is, behalve dan dat wij getuige zijn van een intiem moment. Omdat het zo verbazingwekkend krachtig en vrijuit is geschilderd, is dit vaak als een schets beschouwd. Mogelijk is Rembrandts Bathseba in het Louvre ook begonnen als zo n soort studie, maar op een veel grotere en grootsere schaal. Het stevige, zorgvuldig gemodelleerde en smeuïg geschilderde lijf, dat tot in de kleinste contouren is verkend en verbeeld, behoort tot de briljantste en subtielste weergaven van het menselijk lichaam. Er valt niets te bekennen van een geïdealiseerde, perfectie de bekoring ligt in de combinatie van plastische vorm en zacht opgebrachte verf. 151 afb. 56 Rembrandt (toegeschreven) Het toilet van Bathseba, 1643 (paneel, 57,2 x 76,2 cm) New York,The Metropolitan Museum of Art

11

12 ijksmuseum.nl I S B N NEDERLANDSE EDITIE

Kunstwerken Rembrandt-Caravaggio. Proloog

Kunstwerken Rembrandt-Caravaggio. Proloog Kunstwerken - Proloog De heilige Andreas aan het kruis, ca. 1607 Cleveland, The Cleveland Museum of Art, Leonard C. Hanna Jr. Fund, 1976.2 202.5 x 152.7 cm Hendrick ter Brugghen De ongelovige Thomas, ca.

Nadere informatie

Het Laatste Avondmaal Leonardo Da Vinci

Het Laatste Avondmaal Leonardo Da Vinci Het Laatste Avondmaal Leonardo Da Vinci Het Laatste Avondmaal (in het Italiaans, Il Cenacolo of L' Ultima Cena) is een muurschildering geschilderd door Leonardo da Vinci in opdracht van hertog Ludovico

Nadere informatie

DE DOOD VAN MARIA. Heidi de Wit VT1A

DE DOOD VAN MARIA. Heidi de Wit VT1A DE DOOD VAN MARIA Heidi de Wit VT1A De dood van Maria Maria was de dochter van Anna en Joachim. Zij bleven lang kinderloos, totdat zij onafhankelijk van elkaar een goddelijke boodschap kregen, zij zouden

Nadere informatie

Geloof tegenover gevoelens

Geloof tegenover gevoelens Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods

Nadere informatie

God dus we kunnen zeggen dat het Woord er altijd is geweest. Johannes 1:1/18

God dus we kunnen zeggen dat het Woord er altijd is geweest. Johannes 1:1/18 - 1 - Johannes 1:1/18 1 In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God. De apostel Johannes begint zijn evangelie met dezelfde drie woorden die in Genesis 1 staan, namelijk:

Nadere informatie

Rembrandts. late leerlingen In de leer bij een genie. David de Witt Leonore van Sloten Jaap van der Veen

Rembrandts. late leerlingen In de leer bij een genie. David de Witt Leonore van Sloten Jaap van der Veen Rembrandts late leerlingen In de leer bij een genie David de Witt Leonore van Sloten Jaap van der Veen Museum Het Rembrandthuis Amsterdam 2015 Inhoud Voorwoord 11 Bruikleengevers 13 1 Rembrandts late leerlingen

Nadere informatie

Geertgen tot sint jans man van smarten

Geertgen tot sint jans man van smarten Geertgen tot sint jans man van smarten Eén van de topstukken van Museum Catharijneconvent in Utrecht is het kleine paneeltje Man van Smarten geschilderd door Geertgen tot Sint Jans. Van de schilder Geertgen

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1)

Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Zondag 28 Zondag 28 gaat over het Heilig Avondmaal (1) Lees de tekst van Zondag 28 Vraag 75 : Hoe wordt gij in het Heilig Avondmaal vermaand en verzekerd, dat gij aan de enige offerande van Christus, aan

Nadere informatie

Het sacrament van de ziekenzalving.

Het sacrament van de ziekenzalving. Het sacrament van de ziekenzalving. Vooraf rustige muziek. 1. Kruisteken en vredeswens door pater Gerard. In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Amen Vrede zij u allen en allen die u lief

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

KIJK EN VERGELIJK DE LEERLING ALS KUNSTKENNER

KIJK EN VERGELIJK DE LEERLING ALS KUNSTKENNER KIJK EN VERGELIJK DE LEERLING ALS KUNSTKENNER VOORAF Het programma Kijk en vergelijk. De leerling als kunstkenner is gericht op het goed kijken en vergelijken van werken van verschillende kunstenaars.

Nadere informatie

Samenvatting CKV 19e eeuw: neoclassicisme

Samenvatting CKV 19e eeuw: neoclassicisme Samenvatting CKV 19e eeuw: neoclassicisme Samenvatting door H. 972 woorden 26 juni 2016 1 1 keer beoordeeld Vak CKV Er zijn in de 19e eeuw 5 stromingen ontwikkeld NEO- classicisme De Romantiek Realisme

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

MENORAH BEELD VAN DE ZEVENVOUDIGE GEEST VAN GOD EXODUS 37 EXODUS 37:17-22

MENORAH BEELD VAN DE ZEVENVOUDIGE GEEST VAN GOD EXODUS 37 EXODUS 37:17-22 DE MENORAH BEELD VAN DE ZEVENVOUDIGE GEEST VAN GOD EXODUS 37 EXODUS 37:17-22 17. Hij maakte de kandelaar van louter goud; van gedreven werk maakte hij de kandelaar, het voetstuk zowel als de schacht, de

Nadere informatie

Thema. 13 januari Jonathan Bikker Conservator Onderzoek Schilderijen en Anna Krekeler Restaurator Schilderijen

Thema. 13 januari Jonathan Bikker Conservator Onderzoek Schilderijen en Anna Krekeler Restaurator Schilderijen Programma Reeks 1 Rijkscollege Het Rijksmuseum College biedt inzicht en verdieping bij tentoonstellingen en de collectie van het Rijksmuseum wordt gegeven door conservatoren en restauratoren van het Rijksmuseum.

Nadere informatie

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++

VAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch

Nadere informatie

Cultureel verslag KCV Meisje met de parel

Cultureel verslag KCV Meisje met de parel Cultureel verslag KCV Meisje met de parel Cultureel-verslag door een scholier 1065 woorden 13 april 2016 6,4 7 keer beoordeeld Vak KCV Voorwoord Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het schilderij al had gezien

Nadere informatie

Kaarsen en ramen Licht van de Heer

Kaarsen en ramen Licht van de Heer Kaarsen en ramen Licht van de Heer Er branden kaarsen op het altaar. Lichtende kaarsen begeleiden het evangelie dat wordt voorgelezen. Licht der wereld De belangrijkste kaars is de paaskaars. Veel mensen

Nadere informatie

beeldende vormgeving Naam:...Klas... Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details.

beeldende vormgeving Naam:...Klas... Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details. beeldende vormgeving Naam:...Klas... thema 6: De mens Deze periode gaan we ons bezig houden met het menselijk lichaam en met enkele details. Zolang de mens zich bezig gehouden heeft met kunst, heeft hij

Nadere informatie

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 EEN MAN NAAR GOD'S HART. Handelingen 13:22 INTRODUCTIE. 1. In zijn toespraak in Antiochië, gaat Paulus kort in op de geschiedenis van Israël, hij citeert een

Nadere informatie

Jij en jouw diepste drijfveren

Jij en jouw diepste drijfveren Jij en jouw diepste drijfveren blok E - nivo 2 - avond 7 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Terugkoppeling en intro 19.25 Bijbelstudie 19.35 Catechismus 19.45 Bijbelstudie Matteus 22 19.55

Nadere informatie

Beeldenboekje klas 3

Beeldenboekje klas 3 Beeldenboekje klas 3 1 Afbeelding 1, 2, 3 en 4 op pagina 1 van dit Beeldenboekje gebruik je bij de herhaling van compositie, klas 1 (bijv. infoblok 114, pagina 6 van de TekenTools klas 3). M afbeelding

Nadere informatie

PERSBERICHT 16 januari 2015

PERSBERICHT 16 januari 2015 Van: Carina Blokzijl Museum Gouda [Carina.Blokzijl@museumgouda.nl] Verzonden: vrijdag 16 januari 2015 12:36 Onderwerp: van Michel tot Israels Bijlagen: GeorgesMichel_Gezicht_op_de_heuvel_van_Montmartre.jpg;

Nadere informatie

Liefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw

Liefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw Liefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw 1 zaal 3 2 zaal 4 zaal 5 Liefde ik heb je zo lief! zaal 2 zaal 1 Ingang Uitgang begane grond Als je verliefd bent wil je er over

Nadere informatie

In het voetspoor van...

In het voetspoor van... In het voetspoor van... Bijbelse figuren en hun levensgeheim voor jongeren van 2 en 3 jaar drs. M. van Campen Zevende druk Zoetermeer Inhoud. Timotheüs - op school bij God 7 2. Adam - een gevallen mens

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik hoop voor u dat u ooit eens flink verliefd bent geweest. Niet zo n beetje van: die of die vind ik best aardig. Misschien wordt dat nog wel eens wat

Nadere informatie

Geloven in Jezus Christus

Geloven in Jezus Christus Geloven in Jezus Christus Zoon van God Jezus krijgt God een menselijk gezicht. Immanuel wordt Hij genoemd: God met ons. Het is de naam die Hij bij zijn geboorte krijgt. ZIn Daar begint zijn bijzondere

Nadere informatie

Kerstmorgen 2015, als gelezen is uit Jesaja 60: 1 5a en Johannes 1: 1 14

Kerstmorgen 2015, als gelezen is uit Jesaja 60: 1 5a en Johannes 1: 1 14 Kerstmorgen 2015, als gelezen is uit Jesaja 60: 1 5a en Johannes 1: 1 14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin

Nadere informatie

Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015

Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015 Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 1 Inleiding (1) Schrijver: Johannes, discipel en apostel (noemt zichzelf: de discipel van wie Jezus hield) Doel (Joh 20:31): dat je gelooft dat Jezus

Nadere informatie

2 Eeuw van het Verstand

2 Eeuw van het Verstand 2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de

Nadere informatie

PLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl

PLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum

Nadere informatie

beeldende vakken CSE GL en TL

beeldende vakken CSE GL en TL Examen VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 2 dinsdag 21 juni 9.00-11.00 uur beeldende vakken CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor dit examen zijn maximaal punten

Nadere informatie

Werkstuk CKV Museum moderne kunst Arnhem

Werkstuk CKV Museum moderne kunst Arnhem Werkstuk CKV Museum moderne kunst Arnhem Werkstuk door een scholier 1193 woorden 8 februari 2005 4 15 keer beoordeeld Vak CKV Inhoudsopgave Algemene gegevens Verwachtingen van de expositie Opbouw van de

Nadere informatie

November Glaceren met Acrylmedium December Het licht van Rembrandt / Het december gevoel de duisternis van Rembrandt

November Glaceren met Acrylmedium December Het licht van Rembrandt / Het december gevoel de duisternis van Rembrandt PROGRAMMA 2011 2012 Uitgangspunt van de lessen is dat kennis van de schilderkunstige technieken en stromingen vanuit de eigen ervaring wordt ontdekt en ontwikkeld. De opdrachten hebben betrekking op zowel

Nadere informatie

Uit het heilig Evangelie volgens Matteüs (27, 22-23.26).

Uit het heilig Evangelie volgens Matteüs (27, 22-23.26). 1 ste statie Jezus wordt ter dood veroordeeld Uit het heilig Evangelie volgens Matteüs (27, 22-23.26). Pilatus vroeg hun: Wat zal ik doen met Jezus, die Christus genoemd wordt? Zij riepen allen: Aan het

Nadere informatie

De dood van Decius Mus, 1618, boven, of De Leeuwenjacht, onder. Allemaal voorbeelden van Serpentinata, een slingerende beweging in de compositie.

De dood van Decius Mus, 1618, boven, of De Leeuwenjacht, onder. Allemaal voorbeelden van Serpentinata, een slingerende beweging in de compositie. VVKS 10 Compositie Aan de hand van allerlei beeldmateriaal heb ik jullie een indruk willen geven van het begrip compositie. Een indruk, meer ook niet. Er valt nog zo veel meer over te vertellen en te bekijken.

Nadere informatie

PASPOORTEN BOVENBOUWERS.NL

PASPOORTEN BOVENBOUWERS.NL PASPOORTEN M.C. Escher 17 juni 1898 27 maart 1972 Leeuwarden Tekeningen die niet klopten. Maurits Cornelius Escher werd geboren in in 1898 in een Friese familie. Hij was de jongste thuis en zijn familie

Nadere informatie

Mag ik jou een vraag stellen?

Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou, die dit leest, een zeer belangrijke vraag stellen? Stel dat je vandaag zou sterven, doordat er iets verschrikkelijks gebeurt, bijvoorbeeld een auto ongeluk of

Nadere informatie

Het belang van het profetisch woord. De Bijbel open 14-10-15

Het belang van het profetisch woord. De Bijbel open 14-10-15 De Bijbel open 14-10-15 Mijn hoop is op U Heer, G mijn kracht is in U Heer, mijn hart is van U Heer, van U. Ik prijs U met heel mijn hart, ik prijs U met al mijn kracht. Met heel mijn hart, met al mijn

Nadere informatie

88 portret van Máxima

88 portret van Máxima Ton Jaspers schetste met zo min mogelijk lijnen een duidelijk beeld. Koningin Máxima is de kroon op ons koningshuis. Het is dan ook niet voor niets dat er in de loop der jaren al vele kunstwerken van haar

Nadere informatie

Zondag 16 februari 2014. Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help!

Zondag 16 februari 2014. Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help! Zondag 16 februari 2014 Protestantse Gemeente Biddinghuizen THEMA: Ho, stop, help! Voorganger: ds. Bram Bregman Organist: dhr. Klaas Keimpema Pianist en dirigent schoolkoor: dir. Adriaan Stuij Welkom -

Nadere informatie

En Jezus zei tegen een verlamde man, die tot Hem gebracht werd: Zoon, heb goede moed, uw zonden zijn u vergeven. Onze lichte verdrukking

En Jezus zei tegen een verlamde man, die tot Hem gebracht werd: Zoon, heb goede moed, uw zonden zijn u vergeven. Onze lichte verdrukking - 1 - Onze lichte verdrukking We lezen in 2 Kor. 5:16 de volgende heerlijke, ware woorden van de apostel Paulus: 16 Daarom verliezen wij de moed niet; integendeel, ook al vergaat onze uiterlijke mens,

Nadere informatie

gekomen was, vroeg Hij zijn discipelen en zeide: Wie zij zeiden: Sommigen: Johannes de Doper; anderen:

gekomen was, vroeg Hij zijn discipelen en zeide: Wie zij zeiden: Sommigen: Johannes de Doper; anderen: Matteüs 16:13 25 13 Toen Jezus in de omgeving van Caesarea Filippi gekomen was, vroeg Hij zijn discipelen en zeide: Wie zeggen de mensen, dat de Zoon des mensen is? 14 En zij zeiden: Sommigen: Johannes

Nadere informatie

Waarom worden de mensen uit vers 10 en 11 zalig gesproken? Wie ondersteunt hen in hun vervolging? Wat is hun loon?

Waarom worden de mensen uit vers 10 en 11 zalig gesproken? Wie ondersteunt hen in hun vervolging? Wat is hun loon? 3440 AB Christenvervolging Samenstelling: Mw. H.J. de Jongste en Mw. M. Quist Een over christenvervolging? Is dat nodig? Het antwoord geeft een vervolgde christen zelf vanuit de gevangenis. De betekenis

Nadere informatie

Culture. Lichteffecten zoals bij Caravaggio: reizende tentoonstelling Matthew Penn Illuminating Characters

Culture. Lichteffecten zoals bij Caravaggio: reizende tentoonstelling Matthew Penn Illuminating Characters Culture Lichteffecten zoals bij Caravaggio: reizende tentoonstelling Matthew Penn Illuminating Characters Matthew Penn Illuminating Characters Tentoonstelling in Palau Robert, Barcelona 23 september tot

Nadere informatie

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties. Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een

Nadere informatie

Met Vincent aan het werk

Met Vincent aan het werk Met Vincent aan het werk Ceciel de Bie Met illustraties van Georgien Overwater Van Gogh Museum Publicaties 4 Inhoud 1 Ontdekken door te doen 9 2 Heb je tekenspullen in huis? 10 3 Tekenen, tekenen en nog

Nadere informatie

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld!

Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22. Abraham wordt door God op de proef gesteld! Waar in de Bijbel vraagt God aan Abraham om een opmerkelijk offer? Genesis 22 Abraham wordt door God op de proef gesteld! Wat verzoekt God aan Abraham? Genesis 22:2 2 En Hij zeide: Neem toch uw zoon, uw

Nadere informatie

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus Leren leven in de kracht van Jezus Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger Een Kerygma cursus Copyright Stichting Kerygma Nederland Baron van Nagellstraat 9a 3781 AP Voorthuizen

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

Wat zag David op een avond?

Wat zag David op een avond? David en Bathseba. Wat zag David op een avond? 2 Samuel 11:2 2 Tegen de avond gebeurde het dat David opstond van zijn slaapplaats en op het dak van het huis van de koning wandelde. Vanaf het dak zag hij

Nadere informatie

KONING DAVID (DEEL 2)

KONING DAVID (DEEL 2) Online Bijbel voor kinderen presenteert KONING DAVID (DEEL 2) Geschreven door Edward Hughes Illustraties door Janie Forest and Lazarus Aangepast door Lyn Doerksen Alle Bijbelcitaten zijn afkomstig uit

Nadere informatie

Werkstuk CKV Rijksmuseum

Werkstuk CKV Rijksmuseum Werkstuk CKV Rijksmuseum Werkstuk door een scholier 1342 woorden 5 april 2004 5,5 34 keer beoordeeld Vak CKV Bezoek aan Het Rijksmuseum Opdracht 1: Vooronderzoek ter voorbereiding op de culture activiteit.

Nadere informatie

1. Wat is geloof? Zekerheid

1. Wat is geloof? Zekerheid 1. Wat is geloof? Zekerheid Het gaat dus over geloof en zekerheid. Ieder zoekt naar zekerheid. In onze tijd probeert men heel het leven te omringen met zekerheden, verzekeringen. Veel mensen zijn verzekerd

Nadere informatie

Jezus geeft zijn leven voor de mensen

Jezus geeft zijn leven voor de mensen Eerste Communieproject 38 Jezus geeft zijn leven voor de mensen Niet iedereen gelooft in Jezus In les 5 hebben we gezien dat Jezus vertelt over de Vader. God houdt van de mensen. Hij vergeeft je zonden.

Nadere informatie

Wesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw

Wesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw Wesleyaanse geloofsfundamenten voor de 21 e eeuw Art lll, Handboek, Kerk vd Nazarener: Wij geloven in de Heilige Geest, de derde Persoon van de Drieeenige Godheid; dat Hij voortdurend aanwezig is en doeltreffend

Nadere informatie

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890)

125 jaar. Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder. Vincent van Gogh (1853-1890) 125 jaar Geïnspireerd door de beroemde werken van Nederlands schilder Vincent van Gogh (1853-1890) WWW.BNWALLCOVERINGS.COM 125 JAAR GEÏNSPIREERD DOOR DE WERKEN VAN KUNSTSCHILDER VINCENT VAN GOGH De collectie

Nadere informatie

prijsgegeven aan het verderf. Het was dus onbestaanbaar dat een profeet of knecht van God aan het kruis zou sterven. Daarom waren Jezus leerlingen

prijsgegeven aan het verderf. Het was dus onbestaanbaar dat een profeet of knecht van God aan het kruis zou sterven. Daarom waren Jezus leerlingen Inhoudsopgave Inleiding 6 Christus is opgestaan 8 Christus opstanding verkondigt het kruis 13 Een venster buiten deze wereld 16 Christus of Mohammed? 25 Met Christus opgewekt 27 Vergeving van zonden in

Nadere informatie

Theodoor van Thulden ('s-hertogenbosch 1606 - 's-hertogenbosch 1669)

Theodoor van Thulden ('s-hertogenbosch 1606 - 's-hertogenbosch 1669) De barok (1600 1720) In de noordelijke Nederlanden vormde de rijke stedelijke burgerij de belangrijkste groep opdrachtgevers. Zij schilderden vooral onderwerpen uit het dagelijks leven en de natuur: landschappen,

Nadere informatie

Programma groepsbijeenkomst Weg van Leven thema: Genade

Programma groepsbijeenkomst Weg van Leven thema: Genade Programma groepsbijeenkomst Weg van Leven thema: Genade Welkom en opening (10 min.) Deel 1: gesprek rond het thema (45 min.) gezamenlijk lezen van de inleidende tekst bij het thema uit het werkschrift

Nadere informatie

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen...

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Ton Schulten Woord vooraf Al van jongs af heeft Ton Schulten zich aangetrokken gevoeld tot schilderkunst en vormgeving. Op 53-jarige leeftijd

Nadere informatie

Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis klas 3.

Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis klas 3. Roncalli mavo Tekenen/Kunstgeschiedenis klas 3. Reader/begrippenlijst periode 3 toetsweek : Hoe moet je leren??? 1. In de tekst worden belangrijke begrippen aangegeven met een*. Deze begrippen moet je

Nadere informatie

Bijzondere verkoop schilderijen Narcisse voor de slachtoffers van tyfoon Haiyan

Bijzondere verkoop schilderijen Narcisse voor de slachtoffers van tyfoon Haiyan Bijzondere verkoop schilderijen Narcisse voor de slachtoffers van tyfoon Haiyan Om de slachtoffers van het vreselijke natuurgeweld in de Filipijnen te helpen hebben we een speciale aanbieding voor u. U

Nadere informatie

Methodiek I van de kunstwetenschap b. nabespreking oefening 1

Methodiek I van de kunstwetenschap b. nabespreking oefening 1 Methodiek I van de kunstwetenschap b nabespreking oefening 1 Toelichting bij de gebruikte criteria Tekststructuur en opbouw: logische tekststructuur? onderlinge samenhang tussen tekstonderdelen en zinnen

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen van God, We zijn vandaag bij elkaar om onze doden te herdenken. Vier namen zullen worden genoemd, vier mensen uit onze gemeente, die in het afgelopen

Nadere informatie

Kingdom Faith Cursus ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG

Kingdom Faith Cursus ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG Kingdom Faith Cursus KF09 ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG Colin Urquhart ------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

waarheid is. De genade vergeeft maar maakt ook vrij van de zonde zoals in Romeinen 6:14 staat: Een eeuwig gewicht van heerlijkheid 2 Cor.

waarheid is. De genade vergeeft maar maakt ook vrij van de zonde zoals in Romeinen 6:14 staat: Een eeuwig gewicht van heerlijkheid 2 Cor. - 1 - Een eeuwig gewicht van heerlijkheid 2 Cor. 4:6/18 6 Want de God, die gesproken heeft: Licht schijne uit het duister, heeft het doen schijnen in onze harten, om ons te verlichten met de kennis der

Nadere informatie

Het verschil tussen veiligheid en zekerheid Ben ik een echte gelovige?

Het verschil tussen veiligheid en zekerheid Ben ik een echte gelovige? Les 13 Eeuwige zekerheid Het verschil tussen veiligheid en zekerheid Ben ik een echte gelovige? In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Mijn persoonlijke zekerheid en het

Nadere informatie

Niveau 1 - Les 14: De kracht van een geestvervuld leven Don Krow

Niveau 1 - Les 14: De kracht van een geestvervuld leven Don Krow Niveau 1 - Les 14: De kracht van een geestvervuld leven Don Krow Markus 16:15-16 staat bekend als de Grote Opdracht. Jezus zei tegen Zijn discipelen: 15 En Hij zei tot hen: Gaat heen in de gehele wereld,

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

DOPEN. Th ema s N i e u w L e v e n M a as tri ch t. Geloven = dopen

DOPEN. Th ema s N i e u w L e v e n M a as tri ch t. Geloven = dopen Th ema s N i e u w L e v e n M a as tri ch t DOPEN Geloven = dopen Op veel plekken in de bijbel wordt gesproken over dopen. Maar als je onbekend bent met dopen, waar moet je dan beginnen? We hopen dat

Nadere informatie

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Romeinen 4, Ochtenddienst H. Avondmaal. Broeders en zusters,

Ds. Arjan van Groos ( ) Tekst: Romeinen 4, Ochtenddienst H. Avondmaal. Broeders en zusters, Ds. Arjan van Groos (1962-2014) Tekst: Romeinen 4, 23-25 Ochtenddienst H. Avondmaal Broeders en zusters, 1 Zingen: Gezang 20 : 1 en 6 2 Lezing van de wet 3 Zingen: Psalm 51 : 3 en 4 4 Gebed voor vergeving

Nadere informatie

leesplan voor het dagelijks lezen van de Bijbel

leesplan voor het dagelijks lezen van de Bijbel leesplan voor het dagelijks lezen van de Bijbel Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht op mijn pad (Psalm 119:105) Een uitgave van Met Open Bijbel Adres Postbus 520, 3800 AM Amersfoort Internet:

Nadere informatie

Dopen - in het Nieuwe Testament

Dopen - in het Nieuwe Testament In deze studie wordt stilgestaan bij enkele teksten uit het Nieuwe Testament in verband met dopen/onderdompelen op, of in de naam van Handelingen 2:38 - dopen op (Grieks: epi) de naam van Jezus Christus

Nadere informatie

Verder op weg met Jezus

Verder op weg met Jezus Verder op weg met Jezus Heel goed besef ik de onafheid en de onvolmaaktheid van wat ik geschreven heb. Er is nog zoveel meer te vertellen over Jezus Christus. Er is nog zoveel meer over Hem te weten en

Nadere informatie

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld

Nadere informatie

Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad

Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad Het werk Monochrome (Grey) van Anish Kapoor hangt ruggetje, ruggetje met de Zonnebloemen van Van Gogh. pagina 84, 10-10-2015 Het Financieele Dagblad Kijk en vergelijk Het is een trend: hedendaagse werken

Nadere informatie

Wie is de Heilige Geest?

Wie is de Heilige Geest? Wie is de Heilige Geest? De Heilige Geest is God, net als God de Vader en God de Zoon. Soms lijkt het of we over drie personen praten, maar het is allemaal dezelfde God. Hij is één. Net als water dat er

Nadere informatie

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID Romeinen 8: 13 Want indien gij naar het vlees leeft, zult gij sterven; maar indien gij door de Geest de werkingen des lichaams doodt, zult gij leven. 14

Nadere informatie

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 De teksten gelezen De twee schriftlezingen geven twee manieren van kijken naar God : Spreuken (het lied van de wijsheid)

Nadere informatie

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert HET EERSTE PAASFEEST

Bijbel voor Kinderen. presenteert HET EERSTE PAASFEEST Bijbel voor Kinderen presenteert HET EERSTE PAASFEEST Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Lyn Doerksen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door:

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

De Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou

De Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou 22 BOVENBOUW De Tuin der Lusten TEKST EVELIEN NIJEBOER BEELD JEROEN BOSCH Uren kan je kijken naar dit schilderij van Jeroen Bosch. Niet alleen omdat er zoveel op staat, maar ook omdat al die taferelen

Nadere informatie

PETRUS EN DE KRACHT VAN HET GEBED

PETRUS EN DE KRACHT VAN HET GEBED Bijbel voor Kinderen presenteert PETRUS EN DE KRACHT VAN HET GEBED Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd

Nadere informatie

De hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008.

De hier getoonde tekeningen zijn allemaal afkomstig uit schetsboeken van Rustin. Ze zijn gemaakt in de periode 2001 2008. Voor Rustin is schilderen de hoofdzaak van zijn kunstenaarspraktijk, maar tekenen heeft hij daarnaast ook altijd gedaan. Hij deed dat op de momenten dat hij niet kon schilderen, zoals s avonds als het

Nadere informatie

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++

DE OGEN VAN CHARLEY NIVEAU ++ NIVEAU ++ 1/5 Charley Toorop (1891-1955) kwam uit een echte kunstenaarsfamilie. Haar vader was de beroemde Jan Toorop en ook haar zonen bleken zeer creatief: één zoon werd documentairemaker, de andere

Nadere informatie

18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.

18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22. Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden

Nadere informatie

Oefeningen voor inkeer en verstilling

Oefeningen voor inkeer en verstilling Oefeningen voor inkeer en verstilling Oefeningen voor inkeer en verstilling In de christelijke traditie zijn veel voorbeelden te vinden van oefeningen die een hulp kunnen zijn voor het gebedsleven. Hieronder

Nadere informatie

Voor de dienst zingen we:

Voor de dienst zingen we: Voor de dienst zingen we: Looft de Here, alle gij volken, prijst Hem, alle gij natiën, want zijn goedertierenheid is machtig over ons, en des Heren trouw is tot in eeuwigheid. Halleluja (8x) Ben je groot

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 34 (31-08)

De Bijbel open 2013 34 (31-08) 1 De Bijbel open 2013 34 (31-08) Onlangs kreeg ik voor ons programma de Bijbel open een vraag over de onvruchtbare vijgenboom in Mattheus 21. Je kunt deze geschiedenis ook in andere evangeliën lezen. We

Nadere informatie

Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april Lezing OT. Lied. Lezing Epistel. Rejoice zingt. Lezing Evangelie. Rejoice zingt.

Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april Lezing OT. Lied. Lezing Epistel. Rejoice zingt. Lezing Evangelie. Rejoice zingt. Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april 2019 Lezing OT Jesaja 51, 9-11 Lied Liedboek 608 De steppe zal bloeien... Lezing Epistel Kolossenzen 3, 1-4 Rejoice zingt Jezus Christus is verrezen Lezing Evangelie

Nadere informatie

HERVORMDE KERK HOOGBLOKLAND

HERVORMDE KERK HOOGBLOKLAND ================================================ LIEDBUNDEL HERVORMDE KERK HOOGBLOKLAND ================================================ De liedbundel is ook te vinden op de website: www.hervormdhoogblokland.nl

Nadere informatie

Rembrandt en de Bijbel

Rembrandt en de Bijbel Rembrandt en de Bijbel POSE CHRISTENDOM HAV0/VWO 4 - CSG CALVIJN GODSDIENST De profetie van Simeon aan Maria olieverf op paneel (55 44 cm) 1628 Kunsthalle, Hamburg - Duitsland 1 Wat gaan jullie doen? Als

Nadere informatie

het boek Openbaring enkele sleutels Amos 3 : 7 Voorzeker, de Here HERE doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan zijn knechten, de profeten.

het boek Openbaring enkele sleutels Amos 3 : 7 Voorzeker, de Here HERE doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan zijn knechten, de profeten. God Openbaring van Jezus Christus Amos 3 : 7 Voorzeker, de Here HERE doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan zijn knechten, de profeten. Zijn slaven God Openbaring van Jezus Christus Zijn engel

Nadere informatie

In de loop van de vele jaren dat ik in mijn bediening sta, constateerde

In de loop van de vele jaren dat ik in mijn bediening sta, constateerde INHOUDSOPGAVE Inleiding................................................... 5 1. Jezus en de doop........................................ 7 2. Het werk van de Heilige Geest.......................... 11

Nadere informatie

Geloof Brengt Verandering Toets 1 - antwoorden

Geloof Brengt Verandering Toets 1 - antwoorden Toets 1 - antwoorden Geloof (1-11) Lesstof: Hoofdstuk 1 1. Wat is noodzakelijk om van God te kunnen ontvangen? Geloof [1] 2. Noem vier uitingen van geloof. - Geloof voor redding [1.2] - Geloof en werken

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert HET EERSTE PAASFEEST

Bijbel voor Kinderen. presenteert HET EERSTE PAASFEEST Bijbel voor Kinderen presenteert HET EERSTE PAASFEEST Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Janie Forest Aangepast door: Lyn Doerksen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door:

Nadere informatie

Kunst die wil verleiden

Kunst die wil verleiden MVRDV, De Markthal, Rotterdam Kunst die wil verleiden Het examen tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving 2018 "Mooi examen, teleurstellend gemaakt ", zo was een van de eerste reacties van docenten

Nadere informatie