OUTLOOK GROTER DENKEN INNOVATIE ZONDER GRENZEN SPECIAL MAAK DE BV NEDERLAND KLAAR VOOR DE TOEKOMST DEEL II

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "OUTLOOK GROTER DENKEN INNOVATIE ZONDER GRENZEN SPECIAL MAAK DE BV NEDERLAND KLAAR VOOR DE TOEKOMST DEEL II"

Transcriptie

1 OUTLOOK GROTER DENKEN INNOVATIE ZONDER GRENZEN MAAK DE BV NEDERLAND KLAAR VOOR DE TOEKOMST DEEL II DEZE E UITGAVE IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

2 Een nieuwe serie Specials van FD Outlook kijkt vooruit naar het land van onze kinderen. Zijn we klaar voor de sprong? Hoe zorgen we ervoor dat BV Nederland ook in 2040 een welvarende samenleving is met een sterk bedrijfsleven? Onder het label De Nieuwe Wereld presenteren we vier magazines en vier publieksdebatten, georganiseerd door BNR Nieuwsradio. Tweede aflevering: innoveren vergt groter denken Special 01 BV Nederland Vestigingsklimaat l FD Outlook Special: 9 november 2012 l BNR livedebat: 15 november 2012 Special 02 BV Nederland Innovatiekracht l FD Outlook Special: 7 december 2012 l BNR livedebat: 13 december 2012 Special 03 BV Nederland Kenniseconomie l FD Outlook Special: voorjaar 2013 l BNR livedebat: voorjaar 2013 De Nieuwe Wereld is een debatreeks van Het Financieele Dagblad en BNR over de grote vraagstukken van onze toekomst. Het initiatief wordt mede mogelijk gemaakt door: Special 04 BV Nederland Transformatie l FD Outlook Special: voorjaar 2013 l BNR livedebat: voorjaar 2013 Debat bijwonen? Meld je aan op Verantwoording 02 Deze speciale editie van FD Outlook, een magazine van Het Financieele Dagblad, is mede mogelijk gemaakt door accountants- en adviesorganisatie KPMG. De redactie is onafhankelijk. Zij steunt op een eigen denktank van externe deskundigen, onder wie André Knottnerus, voorzitter Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Henk Volberda, hoogleraar strategisch management en industriebeleid (Rotterdam), Frank van Oort, hoogleraar stedelijke economie (Utrecht). Op aparte advertentiepagina's licht KPMG zijn relatie tot het thema toe.

3 VERBEELDING AAN DE MACHT Voor een premier die graag aan de knoppen draait moet innovatie een dankbaar regelobject zijn. Er is geld nodig, goed opgeleide researchers, een open cultuur van samenwerking met bedrijven, en elk halfjaar verschijnt er wel een rapport dat een concreet cijfer geeft voor innovatie in het land van Rutte. DSM-directeur Atzo Nicolaï heeft hoge verwachtingen van de regelkunst. Als het maar slim gebeurt (zie het essay op pagina 30). Zijn stelling, kort samengevat: maak het ondernemers flink lastig met milieuregels, dan zullen ze wel móéten innoveren. Eerst sputteren ze wat tegen, het blijven tenslotte ondernemers, maar daarna hebben ze nog jaren plezier van hun voorsprong. Niet het eerste dat je zou verwachten van een voormalige VVD-staatssecretaris. Maar de belangrijkste knop is niet draaibaar. Dat is de verbeelding. Rob Meijer, TNO-strateeg en hoogleraar ITvraagstukken aan de UvA, krijgt in deze FD Outlook Special alle ruimte voor zijn visie. Hij schetst een ambitieus toekomstbeeld voor 2040, een jaar waarin de schoolverlaters van vandaag aan het roer staan. Waar zal Nederland dán zijn geld mee verdienen? Zijn conclusie: alles wat je in massaproductie kunt maken, maken de Chinezen beter en goedkoper. We redden het alleen met sophisticated technologie die niet valt te kopiëren. Dat is het soort technologie dat in tientallen jaren is ontwikkeld in een unieke subcultuur van bedrijven en labs. Voorbeelden hiervan staat op pagina 36 en verder. Meijer komt uit op megamachines voor het aanleggen van eilanden, dijken, snelwegen en de elektronische infrastructuur die erbij hoort. Die markt is immens. De komende 25 jaar heeft de opkomende wereld honderd nieuwe metropolen nodig voor zijn groeiende bevolking, en de meeste komen in kustgebieden. Dat zijn open jachtgronden voor agressieve verkopers van Nederlandse technologie. Zo kunnen we goedkope producten blijven importeren, en toch de rekening van zorg en ouderdom blijven betalen. Jan Fred van Wijnen 1 MILJARD MENSEN EXTRA IN 2040 BETEKENT 100 EXTRA MEGASTEDEN DAT ZIJN IMMENS GROTE MARKTEN VOOR INNOVATIEVE BEDRIJVEN Colofon Redactie Jan Fred van Wijnen (chef), Marieke van Twillert (eindredactie), Féri Roseboom (correctie) Vorm & beeld Mick Peet (art director), Karin Goedhart (vormgeving), Remy Jon-Ming (infographics), Hans Spoelman (productie) Aan dit nummer werkten mee Fred Bakker, Henk Engelenburg, Dries Faems, Rob de Graaf, Pim Kakebeeke, Rob Meijer, Atzo Nicolaï, Paul de Ruijter Fotografie Friso Keuris, Tessa Posthuma de Boer, Binh Tran, Getty Images, Hollandse Hoogte Algemeen Directeur Jacques Kuyf Uitgever Eugenie van Wiechen Hoofdredacteur Jan Bonjer Lithografie Colorset, Amsterdam Druk Dijkman, Amsterdam Reacties op artikelen opinie@fd.nl Wetgeving is de motor achter innovaties waarmee bedrijven nieuwe markten kunnen veroveren Essay DSM-directeur Atzo Nicolaï pag. 30 FD Outlook is een uitgave van FD Mediagroep. In het kader van de dienstverlening worden gegevens vastgelegd van abonnees. FD Mediagroep gebruikt deze gegevens voor het kunnen uitvoeren van de (abonnee) overeenkomst, om te voldoen aan informatieverzoeken en om u op de hoogte te houden van voor u relevante (nieuwe) producten, diensten, evenementen en overige activiteiten van de FD Mediagroep en haar bedrijfsonderdelen, en van producten en diensten van zorgvuldig geselecteerde partners. Wanneer u geen prijs stelt op deze informatie, dan kunt u dit kenbaar maken door een brief te sturen naar: FD Mediagroep o.v.v. Klantenservice, Postbus 216, 1000 AE Amsterdam, of via klantenservice@fd.nl of bel: Zie voor meer informatie over het privacystatement: HET FINANCIEELE DAGBLAD VOORWOORD 03

4 SCENARIO S DE KLANT VS DE GEKKE PROF innovatie gedreven door aanbod van creatieve geesten belangrijkste vernieuwers zijn collectieven belangrijkste vernieuwers zijn individuen 04 innovatie gedreven door behoefte van klant en samenleving

5 Twee factoren bepalen de ontwikkeling van een innovatieve economie: wie zijn de belangrijkste innovatoren en wat is de hoofdbron van innovatie. door PAUL DE RUIJTER V eel organisaties willen het liefst dat de wereld blijft zoals die was. De S-curve die ieder product doormaakt introductie, bloei en verval rekken zij het liefst zo lang mogelijk uit, zodat ze zo lang mogelijk door kunnen met bestaande producten en technologieën. Innovatie, daarentegen, vraagt juist om het doorbreken van de status quo. Daarvoor is iemand nodig die zijn nek durft uit te steken en die het gevecht aangaat. In 1984 introduceerde Steve Jobs in een wereldberoemd geworden reclamespotje tijdens de Super Bowl de eerste Apple Macintosh (On January 24th, Apple Computer will introduce Macintosh. And you ll see why 1984 won t be like 1984 ). Het tot dan toe relatief onbekende Apple zette zichzelf in één klap op de kaart en de strijd met marktleider IBM werd ingezet. Nu, 28 jaar later, is Apple op de beurs ruim twee keer zoveel waard als IBM. Net zoals Apple in 1984 vanuit een underdogpositie de strijd aanging met het veel grotere IBM, deed duurzaam ondernemer Ruud Koornstra met zijn ledlamp dat de afgelopen jaren op het gebied van licht met Philips. Koornstra s projecten, zoals het gebruik van organisch gecoate titaniumdioxide nanodeeltjes in ledverlichting en de ontwikkeling van bioreactoren voor algenproductie, zijn stuk voor stuk gebaseerd op technologieën die de komende decennia voor revoluties zouden kunnen zorgen. en apps voor de iphone en ipad maakt, of de 22-jarige Steinar Henskes, die een geluidloos en draagbaar apparaat ontwikkelde voor het verjagen van ganzen en andere vogels. Innovatie is mensenwerk. Juist de enkeling die buiten de gebaande paden gaat en originele ideeën heeft, gaat de strijd aan met gevestigde belangen en weet met zijn verhaal de vraag te mobiliseren. Eén individu kan dus het verschil maken. Maar er is ook een andere trend. Op verschillende gebieden zien we een beweging richting meer collectiviteit: van coöperaties voor duurzame energie tot collectieve verzekeringen. Ook de wetenschap is veranderd. Vraagstukken zijn vaak zo veelomvattend dat je ze niet individueel kunt aanpakken en veel meer dan vroeger werken wetenschappers samen in collectieven. Neem het menselijk genoomproject dat in 1990 startte. Al in 2003 was 99% van het genoom met een nauwkeurigheid van 99,99% bekend. Het menselijk genoom kon zo snel in kaart gebracht worden, omdat het een gezamenlijke inspanning was van wetenschappers uit verschillende landen en disciplines onder leiding van de VS. Hetzelfde geldt voor andere onderzoeksprojecten, zowel publiek als privaat. Onderzoek is een systeem geworden waar duizenden mensen tegelijk hun steentje aan bijdragen, waarbij ze steeds toegang hebben tot de resultaten van anderen. 80 tot 90% van alle wetenschappers die er ooit zijn geweest, leeft op dit moment. Er zijn meer wetenschappers dan ooit vooral in China en India groeit hun aantal razendsnel die vrijwel allemaal Engels spreken, door nieuwe media verbonden zijn en bovendien beschikken over steeds betere instrumenten voor analyse. Steeds meer wetenschappers met exponentieel stijgende computerkracht en snellere verbindingen zorgen samen voor een spiraal omhoog. Dit brengt ons op een andere voorwaarde voor innovatie: of ze nu bedacht worden door individuen of door collectieven, originele inzichten zijn onontbeerlijk voor vernieuwing. Wetenschap en onderzoek zijn dan ook bij uitstek bronnen van innovatie. Doorbraken in R&D hebben de afgelopen decennia ons leven bepaald: van de anticonceptiepil in de jaren zestig tot de mobiele telefoon in de jaren negentig. De nieuwe wetenschappelijke inzichten in het telomeraseproces is zo n voorbeeld. Bij elke celdeling wordt het chromosoomeinde (telomeer) een stukje korter, met veroudering en ziekte tot gevolg. Medisch wetenschappers krijgen steeds meer inzicht in telomerase, een enzym dat in de celkern van bepaalde cellen voorkomt en de telomeren herstelt. Als dit enzym in al onze cellen goed zou werken, zou dit kunnen betekenen dat ons DNA niet meer veroudert en dat we theoretisch onsterfelijk zouden kunnen worden (onderzoekers als biomedisch gerontoloog Zoals Apple nu het nieuwe IBM is, zo kan Koornstra over 28 jaar, in 2040, de nieuwe Philips zijn. Het is immers niet ondenkbaar dat Philips het dan heeft moeten afleggen tegen de creatieve denkkracht en de vernieuwende ideeën van Koornstra, en dat we naar diens laboratoria zullen kijken voor de nieuwste innovaties. En zoals Koornstra zijn er meer: denk aan de 13-jarige Puck Meerburg, die websites NIET ONDENKBAAR DAT PHILIPS HET VERLIEST VAN CREATIEVE DENKERS ALS RUUD KOORNSTRA 05

6 SCENARIO S Conclusie: innovatie vergt relevante ideeën én onconventionele mensen 1 SCENARIO 1 RESEARCH DRIVEN SCENARIO 1 INVENTOR DRIVEN 2 Innovaties komen tot stand doordat overheid en universiteiten veel investeren in R&D; wetenschappelijke ontdekkingen en inzichten drijven innovatie. In 2040 geven Oost-Europa en Rusland het meeste uit aan R&D. Daarmee zijn ze wereldwijd de meest innovatieve economieën. Er is veel ruimte voor wetenschappers en ingenieurs. Allianties tussen onderzoekers van zowel universiteitslaboratoria als R&D-afdelingen in het bedrijfsleven zijn de drijvende kracht achter vooruitgang. Grote innovaties ontstaan decennia voordat ze ons leven veranderen; al in de jaren 60 begon DARPA met de ontwikkeling van internet. Vandaag worden de ontdekkingen gedaan die in 2040 de wereld op zijn kop zetten. Iemand met een goed idee, zoals Bill Gates of Anton Philips, kan in zijn eentje de wereld veranderen. In 2040 zien we veel disruptive product-innovaties, die nieuwe markten creëren en de oude verzwelgen (zoals lcd-schermen de beeldbuis vervingen). Innovatie is niet te plannen; de vraag ontstaat pas na het aanbod. De VS zijn de grootste innovatieve macht: daar is veel ruimte gebleven voor ondernemerschap. Mensen met originele ideeën kunnen als eenling grote invloed krijgen. Gedreven organisaties met slimme marketing zijn daarbij van grote waarde. De nieuwe Steve Jobs in 2040 is de ondernemer die nu als 22-jarige zijn studie onderbreekt om zijn idee naar een hoger plan te tillen. SCENARIO 1 SOCIETY DRIVEN SCENARIO CLIENT DRIVEN Sociale innovatie is het sleutelwoord. De wereld draait om open source en om grassroots-bewegingen die maatschappelijke vraagstukken gezamenlijk aanpakken. In 2040 zijn coöperatieve bedrijven ontstaan op allerlei gebieden, bijvoorbeeld in de energiesector, de financiële sector en de zorg. Grote multinationals zijn uit de gratie geraakt. Europa is een voorloper in sociale innovatie, met Duitsland voorop. Wie in staat is mensen bij elkaar te brengen en belangen te verknopen, is spekkoper. Vraagstukken als de zure regen en het gat in de ozonlaag zijn de afgelopen decennia vooral dankzij maatschappelijke initiatieven aangepakt. De verrassing van 2040 is dat op die manier ook de zorg betaalbaar is geworden. De klant wil steeds iets nieuws. Het is aan het bedrijfsleven hier snel op te reageren. In 2040 zien we vooral veel stapsgewijze innovaties en diensteninnovaties. Aziatische landen, met hun grote arbeidspotentieel en technologische toppositie, blijken bij uitstek in staat om op de wens van de consument in te spelen. Marketeers zijn de meest gewilde werknemers, op de voet gevolgd door ingenieurs die de nieuwste hype snel kunnen omzetten in producten. Succesvolle organisaties begrijpen wat de klant wil. De behoefte aan mobiliteit leidde al eerder tot innovaties op allerlei gebieden: van de walkman en mp3-speler tot de smartphone. In 2040 zijn latente behoeftes van vandaag al ingevuld. 06

7 Aubrey de Grey, en futurist Ray Kurzweil geloven dit). Dit is een wetenschappelijke doorbraak die qua impact vergelijkbaar is met het DARPA-protocol, dat uiteindelijk leidde tot de ontwikkeling van het internet. De gevolgen voor onder meer de zorg en de pensioenen zouden radicaal zijn. Misschien heeft, zonder dat we er ons bewust van zijn, de wetenschappelijke doorbraak al plaatsgevonden. We hebben echter de consequenties nog niet doordacht. Ook is er nog geen sprake van concrete toepassingen. NIET HET ANTWOORD IS DE GROOTSTE UITDAGING, MAAR HET FORMULEREN VAN DE JUISTE VRAAG De wetenschap doet elke dag ontdekkingen zoals die van telomerase. Vroeger was het aanbod aan innovatieve ideeën en inzichten de bottleneck voor innovatie, maar nu is er een overvloed aan informatie en kennis. Daardoor is niet langer het aanbod leidend voor innovatie, maar de vraag. In de sciencefictionserie The Hitchhiker s Guide to the Galaxy is het antwoord op de ultieme vraag over het Leven, het Universum, en Alles bekend: namelijk 42. Maar de vraag is een raadsel, en juist dat is interessant. Ook op het gebied van innovatie is in deze tijd niet het vinden van een antwoord, maar het formuleren van de juiste vraag de belangrijkste opgave. Welke vragen willen we beantwoorden met alle technologie en wetenschap die ons ter beschikking staat? Is dat het vinden van een geneesmiddel voor alzheimer of de perfectionering van ondergrondse CO 2 -opslag? Aan de hand van de geschetste assen in het scenariomodel staat een individu of een collectief aan de wieg van innovatie, en is het aanbod bepalend of juist de vraag? ontstaan vier kwadranten. Het eerste kwadrant schetst de wereld van innovatie als een fijnmazig netwerk van universiteiten en laboratoria, waar inzichten uit wetenschappelijk onderzoek uiteindelijk leiden tot maatschappelijke en commerciële toepassingen. Het tweede kwadrant doet denken aan the American dream: één individu met een briljant idee kan succesvol de strijd aangaan met een gearriveerde gigant en de wereld op zijn kop zetten. Het derde kwadrant schetst een samenleving waarin maatschappelijke vraagstukken in joint efforts worden aangepakt. Innovaties komen tot stand waar op basis van gedeelde belangen de krachten worden gebundeld. In het vierde kwadrant is de individuele vraag leidend. Het is aan het bedrijfsleven de bouw, software, media om hier snel op in te spelen en elke keer met unieke innovaties of innoverende varianten op bestaande producten te komen. Wat is, gegeven deze scenario s, de juiste strategie om richting 2040 succesvol te zijn met innovatie? Het is essentieel om onze aandacht niet alleen te richten op research driven innovation, zoals nu vaak gebeurt, maar ook te bekijken wat de andere kwadranten betekenen. Innovatie komt niet alleen voort uit wetenschappelijke inzichten. Ook het formuleren van de (latente) vraag, het mobiliseren van collectieven en het identificeren van innovatieve individuen die de strijd aan durven gaan, is belangrijk. Vier vragen zijn bepalend voor de ontwikkeling van innovatie richting 2040: Welke wetenschappelijke doorbraken zullen ons leven veranderen? Wie zijn de innovatoren van de toekomst? Welke groepen hebben belang bij innovatie? Welke (latente) vragen leven er in de maatschappij? Voor een succesvolle innovatiestrategie zullen deze vier vragen continu op de radar moeten staan. n Met dank aan Saskia Stolk. Paul de Ruijter is directeur van De Ruijter Strategie en auteur van Klaar om te wenden. Handboek voor de Strateeg 07

8 INTERVIEW SUCCESFORMULES GOOI DE PLANNERS OVERBOORD De overheid zou helemaal geen topsectoren moeten selecteren, stelt toekomstonderzoeker Patrick van der Duin (TU Delft). Over twintig jaar springen er misschien weer totaal andere sectoren uit. Hij vindt dat onderzoekers meer vrijheid moeten krijgen. Dat werkt beter dan het formuleren van risicomijdend beleid. door HENK ENGELENBURG fotografie TESSA POSTHUMA DE BOER 08 Wetenschappers en adviseurs zijn altijd op zoek naar de gouden regels voor succesvolle innovatie. Patrick van der Duin, universitair docent aan de TU Delft, gespecialiseerd in innovatie en toekomstonderzoek, zet zich in de kleine kring van toekomstonderzoekers in Nederland af tegen de jacht op succesfactoren. Volgens hem is er geen ultieme manier van innoveren, omdat elke vernieuwing door ondernemingen en organisaties op zichzelf staat. Er is een verschil tussen een methode en een succesformule, vindt Van der Duin. Dat blijkt onder meer uit het eerder dit jaar uitgekomen Toekomstonderzoek voor organisaties - handboek methoden en technieken. Misschien heeft hij toch één gouden regel: Innovatie vereist vooral eerst een visie. Pas dan kun je een stip op de horizon zetten. Hollanders zijn daarvoor te ongeduldig. Als er geen recept is voor innovatie, hoe kunnen bedrijven en overheden dan ooit een beleid uitstippelen voor de komende 25 jaar? Je kunt de lijn niet zomaar doortrekken naar Veel futurologen maken die fout. Ze projecteren het heden op de toekomst alsof die onwrikbaar vastligt. Eigenlijk zeggen ze er valt weinig te veranderen, slaap zacht. Toekomstprojecties overschatten de eenduidigheid van het heden. De werkelijkheid kent immers vele gezichten. Dat geldt ook voor concurrentie uit Azië. Zo is de kwaliteit van de productie daar niet altijd even betrouwbaar; lage productiekosten wegen er vaak niet tegenop. Bovendien blijkt Azië toch wel ver weg als je er telkens heen moet om te kijken of de partner zich wel aan de afspraken houdt. Je loopt niet zelden tegen allerlei cultuurverschillen aan. Philips heeft niet voor niets recent een aantal productielijnen teruggebracht naar Europa. Intussen stijgen de lonen in Azië. Het is een kwestie van tijd voordat Aziaten hetzelfde welvaartsniveau hebben bereikt als westerlingen.

9 NEDERLANDERS ZIJN IN DE EERSTE PLAATS HANDELAREN DIE BESTAANDE SPULLEN DOORSLUIZEN

10 INTERVIEW 10 Zegt u in feite: de toekomst ligt niet vast, we kunnen ervan maken wat we willen? Er is zeker ruimte voor verandering. Of ondernemingen die ook daadwerkelijk pakken, hangt af van hun gevoel van urgentie. Die is meestal ver te zoeken. Bedrijven investeren niet snel in zaken die zich nog niet hebben bewezen. Toen bijvoorbeeld uit de eerste proeven met telefoneren via internet bleek dat de kwaliteit onder de maat was, bleef de indruk achter dat de nieuwe technologie inferieur was. Maar zoiets is altijd vooralsnog en dus relatief. Versta me goed, er zijn genoeg bedrijven en overheden in Nederland die erg goed scoren met innovatie. Maar door de bank genomen zijn ondernemers altijd druk met de dagelijkse gang van zaken in hun bedrijf. In goede economische tijden kijken ze niet vooruit, want een winnend team moet je niet veranderen. En bij economische tegenwind ontbreekt het geld om iets nieuws te beginnen. Daar komt bij dat de bestuurder wordt afgerekend op prestaties per kwartaal. Als je denkt in kwartalen, is de toekomst extra ver weg. Vandaar dat innovaties vaak komen uit andere sectoren of van mensen die met hun vinding bij een vorig bedrijf zijn vastgelopen. Als ondernemers niet toekomen aan innovatie, moeten overheden dan een handje helpen met nationaal innovatiebeleid? De kans van slagen daarvan is klein, gelet op de cultuur en de mentaliteit die Nederland kenmerken. Nederlanders zijn bovenal handelaren die bestaande CV PATRICK VAN DER DUIN 29 juli 1970 Geboren in Amsterdam Studie macro-politieke economie, Universiteit van Amsterdam Onderzoeker KPN Research heden TU Delft, docent faculteit Techniek, Bestuur en Management spullen doorsluizen. Het zijn geen ondernemers die iets nieuws scheppen. In Nederland moet iedereen het altijd eerst eens zijn, dat vertraagt innovatie. En dat iedereen elkaar ook nog eens bij de hand vasthoudt en dat grote partijen elkaar de bal toespelen, houdt de markt gesloten voor vernieuwingen van kleinere Nederlandse bedrijven en van buitenlandse bedrijven. Van de bouwsector bijvoorbeeld is bekend dat de marktpartijen elkaar onderling wel wat gunnen. Die sector is een gesloten blok voor spelers die willen toetreden. Risico s nemen ligt niet in de Nederlandse aard. Nederlanders lijken tamelijk wars van nieuwigheden. Je ziet het in de musea waarvan het wemelt in dit land: er wordt een historische cultuur weerspiegeld die als een deken over Nederland ligt. Altijd maar verwijzen naar vroeger, naar de VOC-mentaliteit. Het werkt verlammend. Alles wat nieuw is, is verdacht. Die mentaliteit botst met wat nodig is voor innoveren: risico s durven nemen. Bedrijven in Nederland denken lineair, ze willen bij voorbaat weten wat innovatie oplevert. Dat heeft ook de wetenschap besmet. Bij de aanvraag van subsidie voor een onderzoek moet je de conclusies tegenwoordig al tevoren geven. Iedereen die dat doet liegt, maar kan moeilijk anders, anders krijg je geen subsidie. En als je de conclusies niet kunt berekenen, gaat het onderzoek niet door. Klinkt hier een pleidooi voor wetenschappelijke vrijheid? In Nederland bestaat een zekere huiver voor wetenschappers in een ivoren toren die geen verantwoording hoeven af te leggen. Toch zou meer wetenschappelijke vrijheid goed zijn. Op die manier komen onderzoekers met vindingen die op de lange termijn voor grote veranderingen kunnen zorgen. Vrijheid en onafhankelijkheid, van daaruit gebeuren de dingen. Innovatie begint met een inspirerende visie om een stip aan de horizon te zetten. Het is van groot belang om de weg daarheen vooral open te laten. Dan blijft het mogelijk om via een proces van vallen en opstaan soepel op veranderingen in te spelen. U bedoelt dat ook een innovatietraject zijn begrenzingen heeft? Het moet niet zo zijn dat iedereen maar zijn gang kan gaan. Maar wel, dat risico s worden geaccepteerd en dat berekeningen om maar meer zekerheid te krijgen, kunnen worden genegeerd. Die praktijk sluit echter lastig aan op de Nederlandse risicomijdende cultuur en de nadruk op het berekenen van de toekomst. Denk maar aan de armoedige beslissing van de nieuwe regering om niet langer te streven naar het binnenhalen van de Olympische Spelen. Armoedig, want het gaat niet om het gokken op de Olympische Spelen, maar om de weg ernaartoe. Zorg ervoor dat je als maatschappij op olympisch niveau komt, dáár gaat het om. Dan zie je uiteindelijk wel of je die Spelen al dan niet krijgt. Gelukkig heeft het NOC-NSF dat standpunt wel. Ook de Nederlandse overheid is behept met dat risicomijdende gedrag. Anders dan in landen om ons heen, treedt de overheid niet vanzelfsprekend op als leading customer voor Nederlandse bedrijven. Ze zouden een voortrekkersrol kunnen vervullen. In plaats daarvan berekenen de boekhouders van de overheid wat innovatie moet opleveren. De leereffecten worden niet meegenomen die kun je niet berekenen. Kijk maar naar de pogingen om te komen tot een ov-chip en een nationaal patiëntendossier. In een aantal andere landen bestaan die allang. Innovatie is dus al snel het slachtoffer van bange boekhouders? En vooral ook van de korte termijn. Neem het rapport van de Rekenkamer over de effecten van het Innovatieplatform, dat op initiatief van het kabinet- Balkenende 1 werd ingesteld. Volgens de Rekenkamer zijn de effecten van dat beleid niet in te schatten, mede omdat het platform maar een aantal jaren actief is geweest, terwijl veel innovatieprocessen tien tot vijftien jaar duren. De politiek in ons land laat zich sterk beïnvloeden door de termijn van vier jaar, want daarna zijn er weer verkiezingen. Dat leidt voortdurend tot een worsteling met de lange termijn die voor innovatie staat. De grilligheid van de korte termijn is ronduit dodelijk voor innovatie. Je ziet het overal. In het bedrijfsleven wordt het normaal gevonden

11 Patrick van der Duin: Als je denkt in kwartalen, is de toekomst extra ver weg. dat je na twee jaar naar een andere post gaat. Anders maak je geen progressie, is de gedachte. Hoeveel mensen gaan hier op de TU hun pensioen halen? Weinig. Ik ken zeer goede hoogleraren die op hun 62ste al weg moeten. Een oudcollega van mij kreeg twee jaar geleden de prijs voor de beste innovatie bij KPN. Nu staat hij op straat, onderdeel van een ontslaggolf. Zo schiet het niet op. Het huidige innovatiebeleid, bereiken we daar iets mee? De selectie van topsectoren die door minister Maxime Verhagen van Economische Zaken in het vorige kabinet is ingesteld, staat wat mij betreft volstrekt haaks op innovatie. Het is beleid uit de koker van de departementen. De meeste innovatie ontstaat juist uit een kruisbestuiving van verschillende disciplines uit verschillende sectoren. De overheid zou ook helemaal geen topsectoren moeten selecteren, want over twintig jaar springen er misschien weer totaal andere sectoren uit. De overheid moet zich wel concentreren op algemeen beleid dat ondernemers en aspirant-ondernemers de ruimte biedt, zodat bijvoorbeeld vergunningen gemakkelijker loskomen. Afgestudeerde buitenlandse studenten in Nederland die hier willen blijven wonen en werken, worden nu gehinderd omdat ze eerst een visum moeten hebben en binnen een bepaalde periode ook nog een baan. Het innovatiebeleid van de overheid zou bovendien op meer soorten bedrijven gericht moeten zijn. Het zou niet altijd over de grote bedrijven als Philips en Shell moeten gaan. Eigenlijk zou innovatiegeld uitsluitend naar nieuwe bedrijven moeten gaan, zoals wel eens is voorgesteld. Een ander probleem is dat er relatief veel geld gaat naar het begintraject van innovatie. Innovatie wordt nog DE GRILLIGHEID VAN DE KORTE TERMIJN IS RONDUIT DODELIJK VOOR INNOVATIE. JE ZIET HET OVERAL 11

12 INTERVIEW altijd verward met onderzoek en ontwikkeling. Maar je moet innovatie over het hele traject meenemen, van idee tot markt. Hoe dichter de vinding als een uitontwikkeld product bij de markt komt, hoe meer geld er nodig is om het tot een commercieel succes te maken. Wat moeten bedrijven nu precies doen als ze willen innoveren? Het begint met een bewuste poging om na te gaan wat de organisatie nu eigenlijk onderscheidt van de concurrentie. Banken zoals Triodos en ASN zijn goede voorbeelden van deze aanpak. Deze banken onderscheiden zich, omdat ze geen bonussen uitkeren en juist op de lange termijn zijn gericht. Veel bedrijven doen dat niet. Ze springen overal op omdat de concurrent toevallig iets nieuws doet. Dat is imitatie. Innoverende ondernemingen lopen steevast op tegen het vraagstuk van de mate waarin ze het innovatieproces de vrijheid en de ruimte moeten geven. Moet je de innovatie helemaal loslaten of juist heel dicht bij de business houden? In het eerste geval leidt het makkelijk tot het bouwen van luchtkastelen, in het tweede geval wordt de innovatie mogelijk te veel ingeperkt. Ik denk dat het goed is om de mensen die innoveren af te splitsen van het bedrijf: zet ze in een apart bedrijf en geef ze erkenning. Maar dan nog. Innoveren duurt doorgaans gewoon erg lang en vergissen is menselijk. Geeft u eens een voorbeeld? De Noord-Zuidlijn in Amsterdam werd verkocht als een bouwproject van een metrolijn, dat was omgeven met veel zekerheden. Er werd weinig nadruk gelegd op onzekerheden 3X VAN DER DUIN REGELS Er zijn geen gouden regels voor innoveren zoals veel adviseurs wel beweren. Iedere organisatie bevindt zich in een andere context en heeft een andere wijze van innoveren. MENTALITEIT Vanwege de onderlinge verschillen is het zeer zinvol dat bedrijven steeds meer samenwerken in innovatie. Maar juist diezelfde onderlinge verschillen in cultuur en strategie bemoeilijken de samenwerking. POLITIEK De selectie van topsectoren die het voormalige kabinet heeft ingesteld, staat volstrekt haaks op innovatie en risico s. De zaak was gebaseerd op de aanname dat Amsterdam in 2010 zeker 1,3 miljoen burgers zou tellen. Behalve door de actievoerders die tegen de aanleg waren, is die aanname niet breeduit ter discussie gesteld. Vandaar dat men zich nu wel eens afvraagt waarom die metrolijn ook alweer wordt gebouwd. In plaats van een pad naar een vooropgezet doel, is de metrolijn een innovatietraject geworden: learning on the job. Er wordt immers voor de eerste keer geboord door een slappe ondergrond met veel bebouwing erboven. De gemeente Amsterdam en het Rijk zouden eigenlijk de aannemers van de Noord-Zuidlijn moeten bedanken, voor alle innovaties die al doende zijn ontwikkeld. Maar diezelfde aannemers zouden ze tegelijk ook mogen aanslaan, omdat ze een schat aan kennis en ervaring hebben opgedaan op kosten van de belastingbetaler. Wat is de beste manier waarop de overheid innovatie kan stimuleren? Allereerst moeten we een minister van innovatie aanstellen. Dat toont het belang dat we hechten aan vernieuwing. Een departement dat is ingesteld op verandering, illustreert dat we niet eeuwig hetzelfde kunnen doen. Verder ben ik groot voorstander van het afbreken van het poldermodel. Het vertegenwoordigt louter bestaande belangen en dat gaat tegen vernieuwing in. Mijn wens is een einde aan de terreur van de korte termijn. We zouden een regeringstermijn van acht jaar kunnen instellen. In vier jaar kun je eigenlijk niks doen. Maar zelfs een regeringsperiode van acht jaar is nog altijd kort in verhouding tot innovatietrajecten. Daarom bepleit ik een soort herenakkoord over innovatiebeleid. Een soort visieakkoord, dat niet onderhevig is aan kortstondige veranderingen van politieke kleur. Om het gevaar van politieke inmenging te verminderen, zou het innovatiebeleid zich alleen moeten richten op grote maatschappelijke vraagstukken. Moeten wetenschappers ook niet worden wakker geschud? Laat wetenschappers nu eens met rust. Daaruit ontstaan de grote dingen die we willen. En wees als land en burger trots op de technologie en de producten die je eigen cultuur voortbrengt. n Henk Engelenburg is redacteur van Het Financieele Dagblad Per ongeluk uitgevonden 1 Cornflakes: de platte, geroosterde maïsvlokken ontstonden in het laboratorium van de gebroeders Kellog bij een mislukte poging om deegplakken te rollen van graankorrels die te lang waren doorgekookt. 2 Post-It: de kleine gele memovelletjes die overal op plakken, kwamen voort uit een milde lijmsoort van 3M waar niemand een toepassing voor wist, tot een medewerker het gebruikte voor papiertjes in zijn psalmenboek. 3 Play Doh: het felgekleurde en (vooralsnog) nietgiftige boetseermateriaal waar de laatste twee generaties kinderen mee zijn grootgebracht, ontstond toevallig bij het zoeken naar een schoonmaakmiddel voor behang.

13 >>

14

15

16 RESEARCH INNOVATIE ZONDER GRENZEN Vernieuwen is overleven. Elk westers product wordt al snel goedkoper gefabriceerd door een oosters bedrijf. Wie overeind wil blijven in die strijd, moet doorlopend innoveren. Nederlandse bedrijven doen dat uitstekend, zo blijkt uit tal van ranglijsten. Maar Nederland is niet één geheel. Sommige bedrijfstakken ken lopen voorop, andere en niet de kleinste hangen in de Europese e achterhoede. Op deze pagina s een röntgenfoto van het Nederlandse bedrijfsleven, de inhaalrace van Aziatische economieën, en een speciale focus op een veelbelovende nieuwe industrie: 3D-printen. HOE ONS LAND Staalkaart van specialismen Niet elke hoogontwikkelde bedrijfstak heeft een groot aandeel in de economie, en niet elke grote bedrijftak is sterk gespecialiseerd. Deze grafiek laat zien hoe de Nederlandse sectoren presteren ten opzicht van het EU-gemiddelde. De kennisintensieve diensten (onder meer creatieve industrie, uitgeverijen, managementadvies, commerciële research) genereren veel toegevoegde waarde, maar zijn relatief zwak gespecialiseerd. Transportmiddelen Elektrotechnische industrie Machines en apparaten 3Dketen: Print Valley Consumentendiensten Metaalproducten Onderwijs Kennisintensieve diensten 16 Innovatie zonder grenzen en hoge mate van specialisatie fstakken die vee eel toegevoegde oegde waarde genereren ven Nederlandse bedrijven concurrerend l Door een hoge mate l in bedrijfstakken die veel l blijven Nederlandse

17 ER NU VOOR STAAT... Lagere specialisatie Hogere specialisatie Bedrijfstakken die Nederland heeft uitgekozen als topsector Overige bedrijfstakken Landbouw, bosbouw, visserij Chemie en farma Financiële diensten Delfstoffen en aardolie Overheid IT-dienst-verlening Ondersteunende zakelijke diensten Voedingsen genotsmiddelen Bouw Handel, transport en communicatie Zorg EU-gemiddelde Innovatie top 10 Plaats van Nederland op de World Economic Forum ranglijst voor innovatieve economieën: 1. Zwitserland 2. Japan 3. Finland 4. Duitsland 5. Zweden 6. Nederland 7. Verenigde Staten 8. Israël 9. Engeland 10. Oostenrijk 144 en laatste: Algerije BRONNEN: DEN HAAG CENTRUM VOOR STRATEGISCHE STUDIES / TNO: DE STAAT VAN NEDERLAND INNOVATIELAND 2012; WEF Geen schroeven, geen lijm, geen lasnaden. De toekomst van industriële productie is een printtechniek waarbij voorwerpen laag voor laag worden opgespoten uit een veredelde printer. Deze techniek heet 3D-printen of, in jargon, additive manufacturing. De toepassingen worden in hoog tempo ontwikkeld: heupprotheses, voedsel, elektronica, koptelefoons (rechts, ontwerp van Freedom of Creation, Amsterdam), stoelen, schoenen. Zelfs huizen kunnen ter plaatste worden opgespoten met grote betonprinters. Het Nederlandse onderzoeksinstituut TNO werkt onder de naam Print Valley aan nieuwe technieken voor de fabriek van de toekomst. 17

18 RESEARCH GRENZELOOS INNOVEREN 14,7% groeiden de investeringen van Nederlandse bedrijven vorig jaar in sociale innovatie: de verzamelnaam voor alle vernieuwingen op de werkvloer. 2,6% was de groei van het aantal radicale innovaties. Dat zijn innovaties die op nieuwe klanten en markten zijn gericht....waarom HET AL Op de hielen gezeten Opkomende economiën als China en Zuid-Korea zijn niet alleen goedkoper in lowtechproducten, ze steken ook veel geld en energie in hightechinnovatie. Vooral het aantal patentaanvragen in de VS is veelzeggend. Vrijwel alle westerse landen worden ingehaald door Zuid-Korea, en ook China is de wedloop aangegaan. Patenten Duitsland blijft op kop, als grootste buitenlandse patentaanvrager in de VS, maar Zuid-Korea haalt alle andere in. Nederland raakt verder achterop. n sterke stijgers Duitsland Frankrijk 3140 BRON: ERASMUS CONCURRENTIE EN INNOVATIE MONITOR , INSCOPE/RSM VK 3100 Canada 1960 Zwitserland 1362 Italië 1297 Nederland 1061 Zweden 837 Taiwan 591 Australië D-keten: Design Valley

19 TIJD BETER MOET... High en Low Nederland een hightecheconomie? Niet volgens de OECD. Bijna de helft van onze industrie is lowtech. Let op: de OECD deelt de innovatieve agri-food-industrie in bij lowtech. n lowtech n medium lowtech n medium hightech n hightech Nederland China Franrijk VK EU-gemiddelde Zweden Duitsland Zwitserland Duitsland 9000 Zuid-Korea 8762 Duitsland 9337 Taiwan 6642 Frankrijk 3820 Taiwan 3693 Spanje 6472 VK 3562 Zuid-Korea 3226 Canada 3226 Italië 1492 Zweden 1401 Zwitserland 1279 Nederland 1247 Canada 3655 VK 3175 Frankrijk 3140 China 1655 Israël 1404 Italië 1346 BRON: TNO/HCSS: DE STAAT VAN NEDERLAND Printen in 3D maakt ontwerpen mogelijk die met klassieke materialen niet gemaakt kunnen worden. De meest gecompliceerde vormen bestaan uit één stuk. Kunstenaars en industrieel ontwerpers experimenteren met een snelgroeiend arsenaal aan materialen: kunststof, hout, metaal, glas, bio-inkt, chocola, huid en botweefsel. De materiaalwetenschap ontwikkelt voortdurend nieuwe grondstoffen voor de printers. De architect Neri Oxman (foto rechts)) experimenteert veel met nieuwe materialen en 3D-printing. Haar stoel beast is gemaakt van een synthetisch materiaal dat zich voortdurend aanpast aan de vorm en het gewicht van de gebruiker. 19

20 RESEARCH GRENZELOOS INNOVEREN 8e is de plaats van Nederland op de wereldranglijst voor innovatief vermogen van het World Economic Forum...EN OF 3D-PRINTI De innovatie hype-cycle Elke technologische innovatie maakt een aantal levensstadia door, en lang niet elke innovatie overleeft de eerste hype. Onderzoeksbureau Gartner heeft al verschillende keren de cyclus van technologische hypes in kaart gebracht. 3D-printen is in twee jaar opgeklommen naar de piek van de triggerfase, waarin de verwachtingen het hoogste gespannen zijn. Volgens deze cyclus kunnen er nu makkelijk vier jaren van teleurstelling volgen. Fase II Piek van onrealistische verwachtingen 3D-printen in e plaats van Nederland op de ranglijst voor R&D-uitgaven door het bedrijfsleven 3D-printen in 2010 Fase I Technologie trigger Crowdsourcing Spraakherkenningen vertaling Oplaadbare siliconenbatterijen Draadloze stroom Big Data Html 5 Gamification* Mobiele robots Autonome voertuigen 3D-scanners Automatische contentherkenning 23e voor de rol van de overheid als klant voor innovatieve producten en diensten Holografische beeldschermen 3D-bioprinting Quantumcomputer Bionische verbetering 20 24e voor de beschikbaarheivan ingenieurs en wetenschapvoor bedrijven pers BRON: GLOBAL COMPETITIVENESS INDEX , WEF 3D-keten: Consumer Valley

World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 2010-2011

World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 2010-2011 PERSBERICHT World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 20-2011 Nederland zakt naar de 11e plaats op ranglijst van WEF Global Information Technology Report, en de opkomende economieën

Nadere informatie

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl

The Netherlands of 2040. www.nl2040.nl The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Topsectoren. Hoe & Waarom

Topsectoren. Hoe & Waarom Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017 DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat

Nadere informatie

Industrie & innovatie

Industrie & innovatie Industrie & innovatie Boardroomdiscussie Corné Kranenburg sectorspecialist Industrie Marlise van der Plas themamanager Innovatie Welkom! 2 Programma Introductie 12:00 12:15 Ontwikkelingen in de wereld

Nadere informatie

Jaarcongres KIVI NIRIA Presentatie Alexander Rinnooy Kan Lid Innovatieplatform

Jaarcongres KIVI NIRIA Presentatie Alexander Rinnooy Kan Lid Innovatieplatform Jaarcongres KIVI NIRIA 2009 Presentatie Alexander Rinnooy Kan Lid Innovatieplatform Vandaag Vrienden Van Wetenschap Positie van Nederland in de wereld Kennisinvesteringsagenda Sleutelgebieden Wat kunnen

Nadere informatie

The digital transformation executive study

The digital transformation executive study The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.

Nadere informatie

ScaleUp Dashboard 2015

ScaleUp Dashboard 2015 Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt De impact van Cloud Computing op de Nederlandse zakelijke markt De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is en bedrijven informatietechnologie

Nadere informatie

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN

CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN Exact Online CASE STUDY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY MDM LEERT KLANTEN ZELF VISSEN MDM accountants & belastingadviseurs uit Den Haag is hard op

Nadere informatie

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT MONITOR 2016 - SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT NEXT GENERATION Meedoen MEER MENSEN DIE MEE DOEN Concurreren DIE SAMEN MEER CREËREN Verdienen EN SAMEN MEER VERDIENEN!

Nadere informatie

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Nederland scoort relatief hoog op economische groei en het aanpakken van ongelijkheid, maar de ongelijkheid

Nadere informatie

Leiderschap in Turbulente Tijden

Leiderschap in Turbulente Tijden De Mindset van de Business Leader Leiderschap in Turbulente Tijden Onderzoek onder 175 strategische leiders Maart 2012 Inleiding.. 3 Respondenten 4 De toekomst 5 De managementagenda 7 Leiderschap en Ondernemerschap

Nadere informatie

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE Exact Online CASE STUDY ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY INZICHT DELEN OM TE GROEIEN JOINSON & SPICE is druk.

Nadere informatie

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2009 Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Rotterdam, 6 oktober 2009 INSCOPE: Research for Innovation heeft in opdracht

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

Diensteninnovatie: wat is dat?

Diensteninnovatie: wat is dat? Over de AWT De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (AWT) adviseert regering en parlement over beleid voor wetenschap, technologie en innovatie De AWT adviseert gevraagd en ongevraagd.

Nadere informatie

Platform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken?

Platform Bèta Techniek. Connect 05 2015. Chemiedag 2015. Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Platform Bèta Techniek Connect 05 2015 Chemiedag 2015 Hoe kunnen onderwijs en bedrijfsleven succesvol samenwerken? Succesvolle samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is de basis voor groei van

Nadere informatie

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden Van der Zee, F., W. Manshanden, F. Bekkers, T. van der Horst ea (2012). De Staat van Nederland Innovatieland 2012. Amsterdam: AUP

Nadere informatie

Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen

Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen Het Innovatiekompas Inspiratie sessies Dr. Guy Bauwen 1 Innovatiekompas Inspiratie Sessies Contacteer ons voor: Een voordracht om kennis te maken met het kompasmodel. Een workshop om het toepassen van

Nadere informatie

Het creëren van een innovatieklimaat

Het creëren van een innovatieklimaat Het creëren van een innovatieklimaat Bertholt Leeftink Directeur- Generaal Bedrijfsleven & Innovatie Inhoud 1. Waarom bedrijven- en topsectorenbeleid? 2. Verdienvermogen en oplossingen voor maatschappelijke

Nadere informatie

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline. BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor

Nadere informatie

Proeftuin Rijswijk experimenteren en innoveren in Rijswijk

Proeftuin Rijswijk experimenteren en innoveren in Rijswijk Proeftuin experimenteren en innoveren in Door Mark Storm, D66 is een doorsnee gemeente. Heel gewoon. Dat klinkt misschien onaardig, maar wat ik bedoel is dat we eigenlijk alles hebben. Klein en dorps maar

Nadere informatie

SMART SOCIETY DESIGN

SMART SOCIETY DESIGN SMART SOCIETY MEETS DESIGN De wereld staat voor grote uitdagingen en tegelijkertijd hebben we al die technologische mogelijkheden. dat kan alleen maar tot volledige wasdom komen met creativiteit en een

Nadere informatie

ESSAY. Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay. Lexington Baly 1592180

ESSAY. Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay. Lexington Baly 1592180 ESSAY Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay Lexington Baly 1592180 Seminar: Dream Discover Do Essay Docent: Rob van den Idsert Effectief gebruik

Nadere informatie

Inschrijving RBB- AWARD 2018

Inschrijving RBB- AWARD 2018 Inschrijving RBB- AWARD 2018 Organisatie: Kamer van Koophandel Contactpersoon voor de RBB over deze good practice: Menno Zwart E- mail adres: menno.zwart@kvk.nl Mobiele telefoon: 06 1135 8182 Akkoord lid

Nadere informatie

Managementvoorkeuren

Managementvoorkeuren Toelichting bij de test Business Fit-ality Lange Dreef 11G 4131 NJ Vianen Tel: +31 (0)347 355 718 E-mail: info@businessfitality.nl www.businessfitality.nl Business Fit-ality Met welk type vraagstuk bent

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut.

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. ONDERZOEKSRAPPORT Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. Introductie In het Human Capital 2015 report dat het World

Nadere informatie

Profiteer van veranderende technologieën

Profiteer van veranderende technologieën Profiteer van veranderende technologieën Lees hoe Managed Services Providers u kunnen helpen profiteren van de nieuwste ontwikkelingen Uitdagingen en kansen in veranderende technologieën Ontwikkelingen

Nadere informatie

World Economic Forum (WEF) en verzamelde onder leiding van Professor Henk Volberda de gegevens voor Nederland.

World Economic Forum (WEF) en verzamelde onder leiding van Professor Henk Volberda de gegevens voor Nederland. Introductie Networked Readiness Index van het World Economic Forum 2013 Het Global Information Technology Report 2013: Growth and Jobs in a Hyperconnected World alweer de 12 e editie van de gerenommeerde

Nadere informatie

10 Innovatielessen uit de praktijk 1

10 Innovatielessen uit de praktijk 1 10 Innovatielessen uit de praktijk 1 Geslaagde gastoudermeeting levert veel ideeën op voor innovatie! Wat versta ik onder innoveren? Innoveren is hot. Er zijn vele definities van in omloop. Goed om even

Nadere informatie

Trends in Digitale Media; nieuwe opportunities voor TV

Trends in Digitale Media; nieuwe opportunities voor TV Trends in Digitale Media; nieuwe opportunities voor TV Second screen breekt definitief door Het aantal bezitters van ipads en andere tablets is per december 2011 gestegen tot 1.7 miljoen Nederlanders (14%

Nadere informatie

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-

Nadere informatie

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al

Nadere informatie

Metaal- en foodindustrie naar 2020

Metaal- en foodindustrie naar 2020 Metaal- en foodindustrie naar 2020 Lunch & learn, 24 september 2014 Rabobank LVC en Maasduinen Henri Cocu, Sectormanager Industrie Hans van Haaren Sectormanager Food Sectormanagement als inspiratie Hans

Nadere informatie

Boost uw carrière. Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past. Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door

Boost uw carrière. Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past. Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door Boost uw carrière Zo kiest u de MBAopleiding die bij u past Deze whitepaper is mede mogelijk gemaakt door Introductie Update uw kennis De wereld om ons heen verandert in een steeds hoger tempo. Hoe goed

Nadere informatie

WIE IS. Kees-JanDiepstraten. Hij legt de branche het vuur na aan de schenen VISIONAIR

WIE IS. Kees-JanDiepstraten. Hij legt de branche het vuur na aan de schenen VISIONAIR VISIONAIR In zijn scriptie over strategische allianties stelde hij dat bezit zal verdwijnen en accountancy gebaseerd op kosten op een dood spoor zit. Hij zakte bijna omdat zijn docenten hem niet geloofden.

Nadere informatie

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren

Nadere informatie

VAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen

VAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen VAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen AANLEIDING De creatieve industrie is een sector die de economische en culturele waarde van betekenis centraal stelt en exploiteert. Deze

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole Sociale media hebben individuen meer macht gegeven. De wereldwijde beschikbaarheid van gratis online netwerken, zoals Facebook,

Nadere informatie

The Netherlands of

The Netherlands of The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Consument minder ver dan retailer denkt De 10 retailtrends van 2013

Consument minder ver dan retailer denkt De 10 retailtrends van 2013 Consument minder ver dan retailer denkt De 10 retailtrends van 2013 accepteren en adapteren nieuwe diensten en technologieën steeds sneller. Zij zien vooral veel in het gebruik van een zelfscankassa, Click

Nadere informatie

Cleantech Markt Nederland 2008

Cleantech Markt Nederland 2008 Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft

Nadere informatie

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1 1 Korintiërs 12 : 27 kerk in deze (21 e ) eeuw een lastige combinatie? want juist in deze tijd hoor je veel mensen zeggen: ik geloof wel in God maar niet in de kerk kerk zijn lijkt niet meer van deze tijd

Nadere informatie

BUSINESS INNOVATION. BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren

BUSINESS INNOVATION. BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren BUSINESS INNOVATION BE TOMORROW, CHALLENGE TODAY > Waarom innoveren? > Innovation drivers > Succes- en faalfactoren EEN MASTERCLASS VAN MASTERCLASS INSTITUTE IN SAMENWERKING MET: BUSINESS INNOVATION Be

Nadere informatie

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl VRAGENLIJST JOnG JOnG is een initiatief van en voor jonge ondernemers. Tot de doelgroep behoren Ondernemers in de eerste 5 jaar van hun ondernemerschap. JOnG stelt zich tot doel de individuele ondernemers

Nadere informatie

INTRO LOES THIERRY MARK

INTRO LOES THIERRY MARK INZICHTEN INTRO In dit document staan acht inzichten die de resultaten zijn van het onderzoek dat drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben gedaan naar de leden van WattsNext. De inzichten zijn

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE Bestuurslid NCSI

Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE Bestuurslid NCSI Prof.dr. Henk W. Volberda Rotterdam School of Management, Erasmus University Wetenschappelijk directeur INSCOPE Bestuurslid NCSI Erasmus Concurrentie & Innovatie Monitor 2008 Bedrijven presteren beter

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Nederland behaalt opnieuw een top-5 positie in de Networked Readiness Index van het WEF

Nederland behaalt opnieuw een top-5 positie in de Networked Readiness Index van het WEF ONDERZOEKSRAPPORT World Economic Forum publiceert Global Information Technology Report 2014: Nederland behaalt opnieuw een top-5 positie in de Networked Readiness Index van het WEF Het World Economic Forum

Nadere informatie

LinkedIn voor ZZP ers

LinkedIn voor ZZP ers LinkedIn voor ZZP ers LinkedIn voor ZZP ers Jan Willem Alphenaar Schrijver: Jan Willem Alphenaar Coverontwerp: Jan Willem Alphenaar Coverfoto: Henk-Jan Winkeldermaat - Punkmedia ISBN: 9789463189798 Jan

Nadere informatie

Interview. We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken

Interview. We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken Interview We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken Door: Marlou Dahmen Een geboren ondernemer, een gedreven persoon en een gevoelsmens. Haar enthousiasme en passie

Nadere informatie

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,

Nadere informatie

Innovatie support gids

Innovatie support gids Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert

Nadere informatie

Europeanen sluiten nieuwe betaalmethodes in de armen: goed nieuws voor mobiele betalingen

Europeanen sluiten nieuwe betaalmethodes in de armen: goed nieuws voor mobiele betalingen P E R S B E R I C H T Europeanen sluiten nieuwe betaalmethodes in de armen: goed nieuws voor mobiele betalingen Het aantal Europeanen dat regelmatig gebruikmaakt van een mobiel apparaat voor betalingen

Nadere informatie

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst

Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde. Uw businessmodel voor de toekomst Dries Stoel en Marcèle van Kerkvoorde Uw businessmodel voor de toekomst Missie: economische groei door versterken van innovatie in het MKB Concurrentiekracht van Nederland versterken Innovatie in het MKB

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei

Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei 7 Vragen om jezelf te stellen als je je balans in het financieren van toekomstbestendige groei

Nadere informatie

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007 De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007 1 Een welvaartsexplosie Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei

Nadere informatie

Impact Cloud computing

Impact Cloud computing Impact Cloud computing op de Nederlandse zakelijke markt 2 inleiding De economische omstandigheden zijn uitdagend. Nederland is onder invloed van de schuldencrisis in een nieuwe recessie beland; de economische

Nadere informatie

BRAND MANAGER. Marketing #VACATURE

BRAND MANAGER. Marketing #VACATURE #VACATURE Marketing BRAND MANAGER Van vitamines en huidverzorging tot hooikoortstabletjes, overgangsproducten en afslankmiddelen: selfcare is big business. Omega Pharma speelt in op deze groeimarkt door

Nadere informatie

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business

Masterclass Value of Information. Waarde creëren voor de business Masterclass Value of Information Waarde creëren voor de business Informatie en informatietechnologie maken het verschil bij de ontwikkeling van nieuwe business ideeën. Met informatie kunnen nieuwe innovatieve

Nadere informatie

OP WEG NAAR EEN NIEUW TIJDPERK

OP WEG NAAR EEN NIEUW TIJDPERK OP WEG NAAR EEN NIEUW TIJDPERK 16 maart 2016 Classificatie: Robert Witteveen / Vivat, Reaal Voorstellen Robert Witteveen Strategisch Marketeer & Innovator Wat staat u te wachten? De consument van de toekomst

Nadere informatie

E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be

E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be E-Book Thuiswerk Vacatures Met 10 Insider Tips!!! Gratis downloaden op: www.thuiswerk-vacatures.be Disclaimer Bij het samenstellen van deze cursus is de grootste zorg besteed aan de juistheid van de hierin

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

Voor iedereen die een gelukkig en succesvol leven niet aan het toeval wil overlaten

Voor iedereen die een gelukkig en succesvol leven niet aan het toeval wil overlaten Voor iedereen die een gelukkig en succesvol leven niet aan het toeval wil overlaten Anderen over het werk van David en Arjan: Met hun boek en hun seminars maken De Kock en Vergeer heel Nederland gelukkig.

Nadere informatie

Werken aan de zorg van morgen

Werken aan de zorg van morgen Werken aan de zorg van morgen Uitkomsten zorgdebat VNG Jaarcongres 2015 E-health, wonen en zorg Whitepaper Ruim baan voor initiatieven om langer gezond thuis te wonen Hoofdstuk 1: Uitdagingen Hoofdstuk

Nadere informatie

Voor het eerst in zeven jaar stijgt het aantal snelgroeiende bedrijven weer in Nederland

Voor het eerst in zeven jaar stijgt het aantal snelgroeiende bedrijven weer in Nederland Voor het eerst in zeven jaar stijgt het aantal snelgroeiende bedrijven weer in Nederland Voornamelijk binnen de zakelijke dienstverlening neemt het aandeel snelgroeiende bedrijven snel toe. Binnen de topsectoren

Nadere informatie

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT Exact Online CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY GROEI DOOR PROACTIEF ADVIES Het gaat goed bij Joanknecht & Van Zelst: dit Eindhovens

Nadere informatie

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat

Nadere informatie

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.

Buitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 6. 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9

Inhoud. Inleiding 6. 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9 Inhoud Inleiding 6 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9 2 Instanties in Nederland 13 Belangrijke instanties voor ondernemers 14 Kamer

Nadere informatie

Score Ram Mobile Data BV

Score Ram Mobile Data BV Score Ram Mobile Data BV Visie Missie Strategie Doelen: financieel Doelen: organisatieontwikkeling Doelen: marktbenadering Doelen: producten en dienst-ontwikkeling Rendementsverbetering Versterken en uitbouwen

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

Het MNF (Max Neef Framework) is een initiatief van Plan B en Innovation Booster.

Het MNF (Max Neef Framework) is een initiatief van Plan B en Innovation Booster. Het MNF Concept Een concept voor bibliotheken om een (vernieuwde) positie, identiteit en nieuwe vormen van dienstverlening vorm te geven. En hun waarde te kunnen aantonen, die zoveel meer is dan geld en

Nadere informatie

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017 Internet of Things in perspectief geplaatst Herman Tuininga Oktober 10, 2017 1 Achtergrond Meer dan 20 jaar ervaring in IoT 30 medewerkers IoT Lab Zwolle Connecting your things 2 IoT is een container begrip

Nadere informatie

M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag beïnvloeden de ontwikkelingen in de globale retailmarkt. Dat blijkt uit de enquête

M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag beïnvloeden de ontwikkelingen in de globale retailmarkt. Dat blijkt uit de enquête DigitasLBi presenteert nieuwe enquête over wereldwijd winkelgedrag en onthult enkele belangrijke trends voor Belgische markt Brussel, 24 april, 2014 M-commerce, sociale media en veranderend winkelgedrag

Nadere informatie

Interview. Innoveren is een. manier van denken. mei 2015 EMERCE 100

Interview. Innoveren is een. manier van denken. mei 2015 EMERCE 100 Innoveren is een 32 manier van denken janneke niessen CIO Improve Digital Door ellen nap FOTOgrafie vincent boon 33 > Advertentietechnologiebedrijf Improve Digital wil op termijn hét Euro pese platform

Nadere informatie

Ondernemerschap door loslaten van vaste functies

Ondernemerschap door loslaten van vaste functies Organisatie naam: Full Management Support Plaats: Breda Aantal medewerkers: 25 en een netwerk van ZZP ers Soort arbeidsflexibiliteit: zelfsturende teams, ondernemerschap door functionele flexibiliteit

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten

Arm en Rijk. Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten Arm en Rijk Hoofdstuk 2: Arm en rijk in de Verenigde Staten 2.1 Rijk en arm in de Verenigde Staten De rijke Verenigde Staten Je kunt op verschillende manieren aantonen dat de VS een rijk land is. Het BNP

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Isabella Lenarduzzi Belgische Ashoka Fellow Ashoka: Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Isabella: Ik ben geboren in Brussel. Mijn vader kwam als twaalfjarige vanuit het

Nadere informatie

De Nieuwe Buren. Creatieve vrijheid

De Nieuwe Buren. Creatieve vrijheid De Nieuwe Buren Zoals al eerder gezegd, wij zijn De Nieuwe Buren B.V. Wij doen het graag een beetje anders. Iedereen die bij ons werkt zit nog op school. In 2007 zijn wij opgericht door het Mediacollege

Nadere informatie

Mhealth-strategie. Bekijk het van de andere kant!

Mhealth-strategie. Bekijk het van de andere kant! Mhealth-strategie Bekijk het van de andere kant! Wie zijn wij? Marco Boonstra, Senior Communicatieadviseur Sjoerd van Dekken Communicatieadviseur Inhoud Wat is mhealth? Eerste ervaringen met mhealth Implementatierisico

Nadere informatie

Uitzonderlijke prestaties: Hoe topmarketeers excelleren op social media

Uitzonderlijke prestaties: Hoe topmarketeers excelleren op social media Salesforce Uitzonderlijke prestaties: Hoe top excelleren op social media Belangrijkste cijfers en bevindingen uit het vierde jaarlijkse 'State of Marketing' onderzoek 2300 Over dit rapport 2 Deze vierde

Nadere informatie

1. Nederland. Figuur 1.1. Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1

1. Nederland. Figuur 1.1. Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1 1. Nederland Figuur 1.1 Figuren bij Voorzichtig vooruit Discussiepaper Kenniseconomie Monitor 2006 1 2. Infrastructuur Figuur 2.1 Figuur 2.2 PA VS Eu 25 EU 15 ICT uitgaven 2004 (EC, 2006) 0 5 10 % van

Nadere informatie

Hulp voor uitvinders. Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent

Hulp voor uitvinders. Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent Hulp voor uitvinders Pag. 1 Pag. 2 Pag. 3 Pag. 4 Pag. 5 Bescherm uw ideeën Patentgeschiedenis Vooraf de aanvraag Is het een creatieve uitvinding? Verkrijgen van een patent Bescherm uw ideeën Wanneer u

Nadere informatie

Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar

Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar Risicomanagement in de industrie Ben Dankbaar BiZ-Dag 29 juni 2017 Overzicht 1. Een paar cijfers 2. Wat is industrie? 3. Personeel 4. Risico s 3 1. Een paar cijfers 29 juni 2017 3 Balans: omzetontwikkeling

Nadere informatie

Cultuur is een eerste levensbehoefte

Cultuur is een eerste levensbehoefte 10 Cultuur is een eerste levensbehoefte Interview Tekst Kelly Bakker Foto s Tessa Wiegerinck Journalist, cultuurkenner en ondernemer in één Je stapt in die achtbaan en kan dan eigenlijk niet meer anders

Nadere informatie

Stageverslag Danique Beeks

Stageverslag Danique Beeks Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze

Nadere informatie

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP

Nadere informatie