DIT DOSSIER WORDT GEPUBLICEERD DOOR MEDIAPLANET EN VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE VAN DE STANDAARD KANKER

Transcriptie

1 DIT DOSSIER WORDT GEPUBLICEERD DOOR MEDIAPLANET EN VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE VAN DE STANDAARD No.2/September STEPS/TIPS THEMABIJLAGE VITALITEIT ZIE OMMEZIJDE LOREM IPSUM DOLOR CONSECT ETUER ADIPS ET KANKER PATIËNT FACILLA SIT EN DOKTER COR SIT LAOR Prof. Dr. Marc Peeters is zorgcoördinator van het MOCA en wijst erop dat samenwerking Wis tussen nonsecte: psychologen, Feum voedingsdeskundigen iriure ver ullum do et en commodo sociaal assistenten enorm bepalend lorer is voor ver het edit succes nulla, van dolor een nibh behandeling. eiusmod iriure. Bloed geven In 2010 meldden zich nieuwe bloeddonoren aan Huidkanker Hoe meer tijd in de zon, hoe groter het risico FOTO S: SHUTTERSTOCK & PRIVÉ Onderzoek Sociale hulp Preventie Stichting tegen Kanker: voor een maximale vooruitgang in de strijd tegen kanker Stichting tegen Kanker heeft de ambitie om zoveel mogelijk vooruitgang te boeken tegen kanker. We investeren in wetenschappelijk onderzoek in België om de genezingskansen te verhogen; We begeleiden patiënten en hun naasten om hun levenskwaliteit te verbeteren; We moedigen gezonde leefstijlen aan die kunnen helpen kanker te vermijden. Kanker is op weg om de voornaamste vermijdbare doodsoorzaak in België te worden. De handen in elkaar slaan en samen tegen de ziekte strijden is dus belangrijker dan ooit. Uw steun is van harte welkom: BE

2 2 SEPTEMBER 2011 UITDAGING Eén man op de vier en één vrouw op de drie krijgen kanker voor hun 75ste. Maar op 20 jaar tijd zijn we van 50% vijfjaars-overleving naar 66% gegaan. Toch staat één kanker op de vier nog rechtstreeks in verband met onze leefwijze. Dit zijn belangrijke statistieken, die aantonen dat iedereen vroeg of laat te maken krijgt met kanker, vertelt Didier Vander Steichel, Medisch en wetenschappelijk directeur van Stichting tegen Kanker. IN DE KIJKER PAGINA 6 De strijd tegen kanker Ozcan Mustafa Leukemiepatiënt Mijn familie geeft me de moed om niet op te geven aten we eens beginnen met wat goed nieuws over kanker: op 20 jaar tijd zijn we van 50% vijfjaarsoverleving naar 66% gegaan. Steeds meer mensen enezen, steeds vaker zijn kankers iet meer dodelijk, maar chronisch n controleerbaar. We begrijpen het ankerproces beter, we kunnen preiezere diagnoses stellen en doelreffendere behandelingen aanbieen... Ook preventie en opsporing ijn verbeterd en patiënten vinden teun op psychologisch, sociaal en nancieel vlak. Meer dan vroeger Toch komt kanker vaker voor 1 dan vroeger. Eén man op de ier en één vrouw op de drie krijgen anker voor hun 75ste. Het Kankeregister voorspelt dat de frequentie og zal toenemen omdat we steeds uder worden. We moeten ons dus erdedigen en terugslaan waar moelijk. Stichting tegen Kanker doet at via 3 routes: wetenschappelijk nderzoek, sociale steun en sensibiiseringscampagnes. Onderzoek De eerste route bestaat uit het 2 financieel ondersteunen van etenschappelijk onderzoek van oge kwaliteit. Wetenschappelijk nderzoek is de hoeksteen van de ooruitgang tegen kanker. Dankzij nderzoek verhogen de genezingsansen en waarborgen we onderouwde informatie voor de patiënt. ncologie is echter een zeer breed omein. Dat maakt spectaculaire ooruitgang van vandaag op moren zeldzaam. Maar spectaculaire ooruitgang in de domeinen waar oncologie gebruik van maakt, is veel minder zeldzaam. Die deint dan door in de oncologie. Bijvoorbeeld: de vooruitgang in de genetica zou ons in de toekomst kunnen helpen voorspellen wie welke kans heeft op welke kanker; een soort van risicoprofiel dus. Zo kunnen we echt individuele behandelingen ontwikkelen. De vooruitgang van de medische beeldvorming laat ons toe om kleinere letsels te ontdekken. Met de PET-scan kunnen we sneller vaststellen of een gezwel goed- of kwaadaardig is. Nieuwe geneesmiddelen verhinderen de aanmaak van bloedvaten in een gezwel, waardoor het afsterft. En technologische vooruitgang maakt dat radiotherapie veel preciezer gedoseerd en gericht kan worden. Revolutionair op oncologisch vlak? Dat niet, kanker bestaat nog en eist nog levens. En de vernieuwingen zijn niet altijd zonder bijwerkingen. Maar toch wordt er duizenden mensen heel wat leed bespaard met de betere behandelingen, betere diagnoses en betere steun die voortkomen uit de wetenschappelijke en technologische vooruitgang. Sociale steun Ten tweede moeten we de verstrekkende gevolgen van kan- 3 ker voor patiënten zien in te perken via informatie en sociale steun vóór, tijdens en na hun behandeling. Dat wordt in België behoorlijk goed aangepakt, maar er is nog steeds ruimte voor verbetering, natuurlijk. Er zijn diensten voor patiëntenvervoer van en naar behandelingsplaatsen. Als patiënt of naaste kan je terecht bij gratis psychologen en telefoonlijnen als de Kankerfoon ( ). Het aantal mensen dat sterft aan kanker doen dalen, is niet het einddoel van kankerbestrijdende organisaties. Hét doel is om kanker uit de wereld te helpen Didier Vander Steichel Medisch en wetenschappelijk directeur Stichting tegen Kanker Of je kunt de sporen van de ziekte laten camoufleren of leren zelf camoufleren met schoonheidstips voor mensen met kanker. Sensibiliseren Tot slot moet het risico op kanker zoveel mogelijk naar om- 4 laag. Dat wil zeggen: de bevolking sensibiliseren via info- en preventiecampagnes. Enkel zo zullen mensen beseffen welke invloed ze zelf kunnen hebben op het verschijnen en zelfs op de evolutie van een kanker. Eén kanker op de vier staat namelijk rechtstreeks in verband met onze leefwijze! Waakzaamheid en opsporingsonderzoeken blijven wel noodzakelijk, want een ideale leefstijl bestaat, voorlopig, niet. Maar preventie geeft aan iedereen de mogelijkheid zich zo te gedragen dat er optimale kansen zijn om in goede gezondheid te blijven. Een wereld zonder kanker Het aantal mensen dat sterft 5 aan kanker doen dalen, is niet het einddoel van kankerbestrijdende organisaties. Hét doel is om kanker uit de wereld te helpen. Of er ooit een wereld zonder kanker zal zijn, weten we niet. Maar daar streeft elke stichting, liga of vereniging tegen kanker die zichzelf au sérieux neemt, toch naar. Bij Stichting tegen Kanker willen we onze donateurs danken voor de hulp die zij ons daarbij bieden. Natuurlijk willen we nog meer mensen aansporen om ook hun steentje bij te dragen. Of het nu gaat om concrete hulp aan mensen met kanker, of om steun aan organisaties die zich elke dag in de strijd gooien, voor patiënten is uw steun van onschatbare waarde. PAGINA 8 Prof dr. Dirk Verellen Afdelingshoofd Medische Fysica Prof dr. Mark De Ridder Diensthoofd Radiotherapie De kwaliteit van de radiotherapie in België behoort tot de top van Europa, maar we blijven ons best doen om te verbeteren We make our readers succeed! KANKER, 2DE EDITIE, SEPTEMBER 2011 Managing Director: Christophe Demir Editorial Manager: Evi Vanparys Project Manager: Lien Hendrikx Tel: +32 (0) lien.hendrikx@mediaplanet.com Business Developer: Christophe Demir Tel: +32 (0) Layout: Lii Treimann Redactie: Bert Verbeke, Koen Lauwereyns, Jos Sterk, Raf Picavet Print & distributie: Corelio Publishing Mediaplanet contact informatie: Tel: +32 (0) Fax: +32 (0) info.be@mediaplanet.com Mediaplanet ontwikkelt hoogwaardige bijlagen die zich richten op een specifiek thema en de daarbij behorende doelgroep. Zo brengen wij lezer en adverteerder dichter bij elkaar. Deze bijlage wordt gepubliceerd door Mediaplanet en valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie.

3 INSPIRATIE SEPTEMBER Denise Beneens Bloeddonor GETUIGENIS Je doet er zoveel goeds mee MOBIELE BLOEDINZAMELING 1. Heist-op-den-Berg FOTO: FRANK TOUSSAINT 2. Geel FOTO: MARC GYSENS 3. Keerbergen FOTO: RODE KRUIS VLAANDEREN Bloed geven is nog steeds nodig Denise Beneens is 52, heeft drie kinderen en is ruim 25 jaar bloeddonor. Ze begon ermee naar aanleiding van een Rode Kruis-oproep en heeft sindsdien nog maar weinig van haar driemaandelijkse bloedgiften overgeslagen. Ook haar kinderen zijn frequente donoren. Ze gingen van jongs af aan mee naar het centrum en eenmaal ze oud genoeg waren, leek het alleen maar logisch dat ze het zelf ook deden. Denise heeft intussen al heel wat mensen uit haar omgeving overgehaald om haar voorbeeld te volgen. Sommigen haakten na een tijdje weer af, anderen houden het al jarenlang vol. In 2010 meldden zich bij het Rode Kruis nieuwe bloeddonoren. Zij zijn noodzakelijk om het totaal op te houden. Het Rode Kruis spant zich dagelijks in op zoek naar nieuwe donoren, want bloed, plasma en bloedplaatjes blijven broodnodig. De geneeskunde evolueert snel, maar bloedproducten zoals rode bloedcel- en bloedplaatjesconcentraten blijven een belangrijke plaats innemen. Ook voor kankerpatiënten zijn bloedproducten vaak noodzakelijk. Soms veroorzaakt een kanker zelf de nood tot transfusie, zo kunnen kankers in het maag-darmstelsel bijvoorbeeld bloedverlies veroorzaken. Leukemie verstoort dan weer de goede werking van het beenmerg waardoor bloedcellen zich niet meer correct vormen. In andere gevallen leidt het behandelen van de kanker tot transfusienood, bijvoorbeeld door bloedverlies bij operaties of door een gestoorde bloedproductie bij chemotherapie. Ten slotte kan bij het levenseinde bij sommige kankerpatiënten bloedarmoede optreden. Een bloedtransfusie kan dan het gevoel van moeheid en kortademigheid verminderen. Snel en eenvoudig! Bloed geven helpt, is nodig en makkelijk, maar er zijn wel enkele vereisten. Die dienen uiteraard ter bescherming van de ontvanger, maar er wordt ook rekening gehouden met de veiligheid van de donor. In principe mag je bloed geven van 18 tot 66 jaar. Ben je een gekende donor en heb je de laatste drie jaar bloed gegeven, dan mag je zelfs bloed blijven geven tot je 71ste verjaardag, en dat vier keer per jaar. Op kan je terecht voor alle informatie. Wens je bloed te geven, dan word je uitgenodigd in een van de donorcentra of op een mobiele bloedinzameling bij jou in de buurt. Na het invullen van de medische vragenlijst en een kort ENKELE WEETJES 1 mei 1934: 1e bloedtransfusiecentrum in Brussel gaat open. Tien maanden later zij n reeds 182 personen als donor geregistreerd : Opening bloedtransfusiecentra in Gent, Aalst, Brugge, Kortrij k, Diest, Hasselt en Leuven. WO II: grote doorbraak bloedtransfusiecentra (vanaf nu transfusies via onrechtstreekse methode). 13 november 2001: huldiging 1 miljoenste bloedgever. gesprek met een afnamearts, volgt de afname die maximaal 12 minuten duurt. Na een korte observatieperiode mag je weer naar huis. Je hele leven bloed geven Over het algemeen is de wil er wel om bloed te geven, maar mensen schuiven de effectieve gift vaak voor zich uit, zegt Nele de Vos, verantwoordelijke donorwerving bij Rode Kruis Vlaanderen. Ook de schrik voor de prik houdt mensen soms tegen. De confrontatie met de nood aan bloed in de directe of indirecte omgeving zet dan weer wel aan tot doneren. De grootste groep frequente donoren start tussen 18 en 25 jaar. Daarna zakt dat iets terug tot carrière en gezin rond 40 jaar terug mogelijkheid en ruimte bieden om op regelmatige basis te doneren. RAF PICAVET Ontspannen sfeer Bloed geven is belangrijk en je moet daarmee niet wachten tot je het zelf nodig hebt. Het donorcentrum in mijn gemeente heeft blijkbaar geen tekort aan vrijwilligers, waardoor het soms even wachten is. Maar zelfs dan nog is het een kleine moeite wanneer je het vergelijkt met de tijd die je in andere dingen investeert. Je vult je vragenlijst in, praat met de dokter en het eigenlijke bloedgeven duurt helemaal niet lang. Tenzij ik bloedplaatjes geef, dat kan wel anderhalf uur duren. Het is allemaal heel ontspannen, met achteraf altijd een koffie en een koekje. Ach, je doet er zoveel goeds mee voor mensen die het echt nodig hebben. RAF PICAVET Meld je aan en doe een heldendaad op BLOEDGEVENDOETLEVEN.BE

4 4 SEPTEMBER 2011 NIEUWS INNOVATIEVE DOORBRAAK HUIDKANKER 7 Vraag: Is melanoom huidkanker goed te behandelen? Antwoord: Sinds kort is er een volledig nieuw medicijn op de markt dat de overlevingskansen bij deze gevreesde aandoening gevoelig kan verhogen. Nooit eerder was er zo n innovatieve doorbraak op het vlak van geneesmiddelen voor melanoom huidkanker. Professor Bart Neyns van het Universitair Ziekenhuis van Brussel geeft meer uitleg over de nieuwe behandeling. Wijze van behandeling De kuur bestaat uit vier toedieningen via de bloedbaan, elke behandeling kan om de drie weken plaatsvinden. De naam van de molecule s ipilimumab. Bart Neyns: Jaarijks zijn er in België nieuwe evallen van melanoom huidkaner. De meerderheid wordt vroegijdig ontdekt, waardoor de tumor ijdig operatief kan worden verwijerd. Toch zijn er nog 300 slachtofers per jaar, wat betekent dat één p vijf patiënten (of 20%) aan deze odelijke ziekte overlijdt. Melanoom huidkanker geniet inerdaad een slechte reputatie en dat s niet toevallig. In het verleden was egen deze vorm van kanker geen Dr. Bart Neyns Medische oncologie, UZ Brussel Veelvuldig bezoek aan de zonnebank kan je jaren later met huidkanker opzadelen kruit opgewassen. Ipilimumab heeft daar echter verandering in gebracht, het is de eerste keer dat daadwerkelijk kan worden aangetoond dat de levensduur wordt verlengd. Werkzame stof Bart Neyns wijst erop dat dankzij ipilimumab 10 tot 15% van de mensen getroffen door de ziekte twee jaar na het starten van de behandeling nog in leven zijn, met weinig kans op herval. Dat is uniek, want er is dus duurzame genezing mogelijk. In mijn eigen praktijk heb ik zelfs kunnen vaststellen dat er patiënten zijn met uitgezaaide melanoom huidkanker sinds vijf jaar die toch overleven. De professor wijst er op dat de toename van het aantal gevallen van huidkanker het gevolg is van onze veranderende levenswijze. Op jonge leeftijd stellen we ons vaak op een onverantwoorde manier bloot aan UV-licht. Ook het veelvuldig gebruik van de zonnebank speelt een rol in het verhaal. Toch moet Bart Neyns nog een opmerking van het hart: Niettegenstaande het feit dat de doeltreffendheid en het duurzame effect van ipilimumab reeds enkele jaren gekend is, bleef het wachten tot het voorbije jaar op het resultaat van grootschalige studies, zodat de administratieve procedure tot registratie en terugbetaling kon starten. Gelukkig konden de Belgische patiënten sinds april 2010 geholpen worden met ipilimumab dat door de producent vrij van kosten ter beschikking werd gesteld. Ook vandaag is het nog wachten op een regeling rond de terugbetaling van Yervoy in België. JOS STERK 6 5

5 SEPTEMBER Twee vormen PLAATSEN WAAR NON- MELANOMA S VAAK VOORKOMEN: 1. Kalende scalp bij mannen 2. Hals en decolleté 3. Handrug VORMEN VAN NON-MELANOMA S: 4. Een plaveiselcelcarcinoom 5. Basaalcelcarcinoom MELANOMEN: 6. Goedaardig melanoom 7. Kwaadaardig melanoom FOTO S: PRIVÉ 3 Wanneer huidkanker ter sprake komt, wordt vaak vergeten dat er twee vormen van huidkanker voorkomen. EXPERTISE We onderscheiden melanoom huidkanker (de gekleurde huidkanker die uit een moedervlek kan ontstaan) van de non-melanoma huidkankers (de niet gekleurde huidkankers). Het melanoom komt minder vaak voor dan non-melanoma huidkanker, doch kan dodelijk aflopen indien het te laat behandeld wordt. De non-melanoma huidkankers zijn minder levensbedreigend, maar komen veel vaker voor en hebben daardoor ook een grote impact op onze gezondheidszorg. Uitzicht? Aan professor Garmyn, diensthoofd dermatologie aan de KUL, stelden we de vraag hoe een non-melonoma huidkanker er uitziet? De medische wereld onderscheidt twee vormen, het basaalcelcarcinoom, een tumor die zelden uitzaait, en het plaveiselcelcarcinoom, een tumor die kan uitzaaien bij ongeveer 4% van de patiënten. Een basaalcelcarcinoom komt vooral voor in het gelaat. Het ziet er uit als een glad, glanzend bolletje dat traag groeit en eventueel een zweertje wordt. Een plaveiselcelcarcinoom begint meestal als een rood schilferend plekje dat maar niet geneest en dat evolueert naar een knobbeltje, bedekt met een korst of wonde. Behandeling? Vaak worden non-melanoma huidkankers eerder toevallig ontdekt. Maar hoe gebeurt de behandeling? Prof. Marjan Garmyn Diensthoofd dermatologie aan Katholieke Universiteit Leuven Wanneer de diagnose van huidkanker wordt bevestigd door een huidarts, wordt de tumor meestal operatief verwijderd. Bij een vroegtijdige tumor is dit een kleine ingreep die onder lokale verdoving kan gebeuren. Bij vergevorderde huidkanker betekent dit vaak complexe en dure chirurgie met cosmetische (littekens) en functionele gevolgen. De verwijderde huidtumor wordt naar het laboratorium gestuurd en microscopisch onderzocht om vast te stellen of de tumor volledig verwijderd is. Hoe meer tijd er in de zon werd doorgebracht, hoe groter het risico Voorkomen? We vroegen Prof. Garmyn ook of we zelf iets kunnen doen om deze nonmelanoma huidkankers te voorkomen. Als primaire preventie omschrijven we: mijd overdreven zonblootstelling. Daarnaast, als secundaire preventie, is het belangrijk dat de huidkanker vroegtijdig wordt herkend en behandeld. We weten dat één van de twee soorten non-melanoma huidkankers (de plaveiselcelcarcinoom) kan ontstaan uit schilferende huidvlekjes die we actinische keratosen noemen. Het risico om deze huidvlekjes te ontwikkelen, neemt toe naarmate je jarenlang veel en onbeschermd bent blootgesteld aan de zon en naarmate je een blekere huid hebt die snel verbrandt. Deze droge, ruwe (aanvoelend als schuurpapier) of schilferige huidvlekjes ontstaan pas vanaf 40 à 50 jaar. Ze worden daarom ook vaak ouderdomsvlekjes genoemd, maar zijn niet altijd even onschuldig, gezien ze een voorbode kunnen zijn van huidkanker. JOS STERK KORT NIEUWS BELGIË Kankerregistratie Cijfergegevens over non-melonoma huidkanker zijn volgens professor Garmyn niet dadelijk beschikbaar, toch niet wat België betreft: Melanoom huidkanker is vrij goed in kaart gebracht door de Belgische kankerregistratie. Non-melanoma huidkanker wordt niet gerapporteerd. We ervaren echter wel dat het aantal gevallen van non-melonoma huidkanker toeneemt, waardoor ook de druk op de gezondheidszorg stijgt. Exacte getallen hebben we echter niet. Het risico om huidkanker te ontwikkelen voor de leeftijd van 85 bedraagt 1 op 6. Non melanoma huidkanker vormt 90% van alle huidkankers. Tot 80% van de 60-plussers hebben actinische keratosen, een mogelijke voorloper van huidkanker. Te onthouden! Voor huidkanker geldt het principe: beter voorkomen dan genezen! Indien er nieuwe vlekjes op je huid ontstaan (op blootgestelde delen van je lichaam of elders) of bepaalde vlekjes veranderen, raadpleeg dan zeker je arts.

6 6 SEPTEMBER 2011 NIEUWS Psychologische begeleiding sinds KB 2003 een evidentie Als kankerpatiënt heb je wel wat anders aan je hoofd dan de vraag wanneer je in welke wachtzaal moet zijn. In het UZA staat de patiënt centraal en het Multidisciplinair Oncologisch Centrum Antwerpen (MOCA) bekommert zich over zijn volledige zorgtraject. Prof. Dr. Marc Peeters Zorgcoördinator van het MOCA Sinds 2003 heeft België een wetgeving voor de organisatie van oncoloische zorg in ziekenhuizen. Volgens rofessor Marc Peeters, zorgcoördiator van het MOCA, bracht dit een entering teweeg in de sector. Wettelijk kader Het Koninklijk Besluit rond oncologische zorgprogramma s reikte ziekenhuizen een wettelijk kader aan om de kwaliteit van oncologische zorg te optimaliseren. Belangrijk uitgangspunt is het multidisciplinair bespreken van patiënten op het Multidisciplinair Oncologisch Consult (MOC), dat nu ook gekoppeld is aan kankerregistratie en een financieringsmechanisme. Dit biedt ziekenhuizen de middelen en het organisatorisch kader om hun oncologische zorg te organiseren. De overkoepelende commissie oncologie komt 3 tot 4 keer per jaar samen en tekent de krijtlijnen uit. We vonden het in het UZA echter veel nteressanter om verder te gaan dan deze minimumeis. In 2009 besloten we om het MOCA op te richten als horizontale ondersteunende structuur die doorheen de betrokken oncologische diensten loopt. Nationaal kankerplan In de eerste plaats is dit interessanter voor de patiënt. De behandeling van kanker is een typevoorbeeld van een aandoening waar multidisciplinariteit van groot belang is. Op medisch vlak bijvoorbeeld, is in de meeste gevallen al een combinatie nodig van chirurgie, radiotherapie en chemotherapie. Maar ook op paramedisch gebied is de samenwerking van psychologen, voedingsdeskundigen en sociaal assistenten enorm bepalend voor het succes van de behandeling. MOCA voorziet structureel in dit soort samenwerking. De oude aanpak was daarentegen eerder een aaneenschakeling van verschillende diensten waar vooral mondige patiënten hun weg in konden vinden. Ik herinner mij dat zes jaar geleden ziekenhuisdirecties nog discussieerden over het nut van psychologen in de begeleiding van kankerpatiënten. Door extra middelen ter beschikking te stellen, heeft het Nationaal Kankerplan daar een evidentie van gemaakt. Hetzelfde geldt trouwens voor voedingsdeskundigen. We hebben in het MOCA van bij het begin ook veel aandacht besteed aan de wetenschappelijke aanpak. Het multidisciplinaire maakt dat specialisten ook veel nauwer samenwerken. Zo hebben we momenteel een aantal projecten lopen inzake hoofd- en halstumoren. Recent werd een multicentrisch project rond kankerondervoeding gehonoreerd door de federale overheid. WIE IS PROF. DR. MARC PEETERS? Studeerde Geneeskunde dienst Onocologie in het UZA aan de KU Leuven Werd op 8 februari 2010 Opleidingen in UZ Gasthuisberg en aan gereputeerde instellingen in Parijs, Philadelphia, Londen en NY Hoogleraar aan het departement Oncologie van de Universiteit Antwerpen Was tot eind 2009 verantwoordelijk voor de digestieve oncologie en coördinatie voor het Zorgprogramma Oncologie in het UZ Gent Is momenteel hoofd van de benoemd tot voorzitter van het Belgisch College voor Oncologie (het hoogste overlegorgaan omtrent oncologie). Voerde baanbrekend onderzoek uit naar de identificatie van moleculaire merkers en therapiemodulatie in tumoren van het spijsverteringsstelsel Persoonlijk stokpaardje: multidisciplinariteit van wetenschappelijk onderzoek TEAMWORK Het psychologisch en oncologisch team van MOCA. FOTO: FRANK TOUSSAINT Betere genezingskansen Heeft een patiënt die vandaag wordt behandeld betere genezingskansen dan iemand die pakweg vijftien jaar geleden hulp zocht? Ik voel dat zeker zo aan. Ook door wat ik hoor tijdens mijn contacten met collega s, patiënten en families ben ik ervan overtuigd dat de kwaliteit van de zorg vandaag veel verbeterd is. We zijn echter nog aan het bestuderen hoe we dat subjectieve gevoel ook kunnen objectiveren. We proberen indicatoren te definiëren, waardoor we de kwaliteitsverbetering in de toekomst beter zullen kunnen meten. De maatregelen blijken echter niet voldoende om het aantal kankergevallen ook drastisch te kunnen verminderen. Kwaadaardige tumoren blijven in België een ernstig gezondheidsprobleem en de incidentie blijft hoog. Inzake mortaliteit is er een verbetering, maar nog steeds overlijdt een belangrijk deel van onze patiënten. We moeten dus alle mogelijke middelen gebruiken en kansen aangrijpen om die ziekte onder controle te krijgen. Twee echelons Een betere samenwerking nastreven tussen grote behandelingscentra en kleinere ziekenhuizen zou uitkomst kunnen bieden. Het oorspronkelijke idee van de wetgever was om twee echelons te creëren. Op het eerste niveau zouden kankerpatiënten gespecialiseerde zorg krijgen in centers of excellence, terwijl het tweede niveau zou instaan voor de routine oncologische zorg. Dat aspect is echter nooit volledig gerealiseerd. Alle ziekenhuizen proberen nog steeds halsstarrig om de patiënt het volledige traject aan te bieden. In het College voor Oncologie denken we na over de manier waarop we die samenwerking alsnog kunnen bijsturen. Door de structuur van de gezondheidszorg in België lijkt mij dat de komende jaren een zeer moeilijke evenwichtsoefening te zullen worden. Ik ben er nochtans van overtuigd dat het een noodzaak is. Voor een aantal tumoren is al gebleken dat je bijvoorbeeld als chirurg een zekere hoeveelheid patiënten moet behandelen om de nodige kwaliteit te kunnen garanderen. KOEN LAUWEREYNS Ozcan Mustafa Leukemiepatiënt GETUIGENIS Mijn familie geeft me de moed om niet op te geven Ozcan Mustafa (30) kreeg in 2010 te horen dat hij leukemie had. Mijn tante werkt in het UZA als verpleegster, vertelt hij. Van haar vernam ik dat het MOCA zich toelegde op de behandeling van kankerpatiënten. De artsen daar hebben meteen beslist een beenmergpunctie uit te voeren om vast te stellen welke therapie ze konden volgen. Uiteindelijk heb ik drie chemokuren ondergaan. Nadien is ook beslist dat ik radiotherapie zou krijgen en uiteindelijk onderging ik ook nog een beenmergtransplantatie. Niet terugbetaald Ondanks alle inspanningen herviel Mustafa enkele maanden nadien. Toen na een nieuwe chemokuur bleek dat er nog steeds leukemiecellen in mijn lichaam aanwezig waren, hebben de artsen voorgesteld een kuur te volgen die niet door het ziekenfonds terugbetaald wordt. Mijn familie heeft een zware inspanning geleverd om die factuur te kunnen betalen. Voorlopig met succes. Goeie begeleiding De steun van familie en vrienden heeft mij de moed gegeven om niet op te geven, zegt Mustafa. Maar de manier waarop ik in het MOCA van bij de opname begeleid werd door artsen, therapeuten en verplegend personeel en vervolgens voortdurend werd opgevolgd, is eveneens onbetaalbaar. Het comfort dat je daardoor ervaart, maakt beslist deel uit van het genezingsproces. KOEN LAUWEREYNS Infomomenten 2012 Infodag Geneeskunde Open Campusdagen zat. 3 maart zat. 17 maart & 29 april doorlopen van 9.30 uur tot uur

7 inspiratie SEPTEMBER ik had gewoon de tijd niet om te panikeren Vraag: Hoe reageer je op het nieuws dat er kanker bij je is vastgesteld en hoe ga je er mee om? Antwoord: Christiane oene (67) is ervan overtuigd at je de steun van vrienden en amilie nodig hebt. Maar ook ctief bezig blijven is volgens aar onmisbaar voor een poedig herstel. getuigenis Christiane Coene Patiënte met borstkanker In 2009 werd bij Christiane borstkanker vastgesteld. Het gezwel werd weggenomen en ze is intussen hersteld. Toen ik op controle ging voor een mammografie zeiden ze me vrijwel meteen dat er iets mis was. Na de biopsie was het duidelijk en werd me medegedeeld dat ik kanker had. Een als kanker in je leven komt... via de regionale coördinatoren op het terrein. Nu heeft Stichting tegen Kanker de meest voorkomende vragen van patiënten en hun naasten verzameld in een praktische gids. Dat zijn maar enkele van de vragen waarmee patiënten geconfronteerd worden wanneer kanker in hun leven komt Stichting tegen Kanker heeft heel wat ervaring met vragen rond kanker, via de Kankerfoon ( ) en operatie was nodig en plots ging alles heel snel. Ik had gewoon de tijd niet om te panikeren. Geen prothese In het ziekenhuis kreeg Christiane niet veel uitleg. Voor haar was het een uitgemaakte zaak: die borst moest weg. Ze wordt dadelijk geopereerd en uiteindelijk wordt slechts een halve borst weggenomen. Het was een gezwel van twee centimeter op drie en kort na de ingreep had Meer bewegen cruciaal voor kankerpatiënten De patiënt voelt zich futloos en beweegt minder. op die maier neemt de fysieke paraateid zienderogen af en geraak je anzienlijk sneller vermoeid bij et uitvoeren van dagdagelijke handelingen. al snel kom je in en vicieuze cirkel terecht waar e moeilijk weer uit komt. Rekanto wil die cirkel doorbreken en liefst van al voorkomen. vier jaar geleden werd het initiatief in het leven geroepen door de stichting tegen kanker. et biedt een brede waaier aan ctiviteiten en een op maat geaakt bewegingsprogramma Mijn haar valt uit, wat nu? Hoe vertel ik aan mijn gezin, familie of vrienden dat ik kanker heb? En hoe zit het als ik naar het ziekenhuis moet? Wat zal de behandeling met mijn lichaam doen? Wat zal ze kosten en hoe ga ik die betalen? om de patiënt in beweging te krijgen. Dit wordt gratis aangeboden aan mensen die kanker hebben, of in behandeling zijn. Sporten in groep is vaak ontmoedigend omdat het er te snel of te intensief aan toe gaat. in dit programma word je echter stap voor stap klaargestoomd om op termijn weer actief bezig te zijn. De mogelijke activiteiten zijn yoga, tai chi, aquagym of omnisport. De eerste twee om tot rust te komen, de laatste geven je net een boost aan energie. Daarnaast brengt bewegen ook psychologisch veel voordelen met Emotionele ontreddering Als kanker in je leven komt gids voor de patiënt en zijn naasten bestaat uit drie delen. De publicatie overloopt eerst kort de medische en fysieke impact van kanker of de behandeling ervan. Daarna volgt informatie over emotionele ontreddering en omgang met familieleden en verzorgers. Tot slot wordt op een praktische manier ik wel wat spijt dat ik niet voor een prothese was gegaan. Maar er zijn veel risico s aan verbonden. Ik was er toen 65, heb al diabetes en een te hoge bloeddruk, en dan nog eens onder het mes gaan enkel om er mooier uit te zien? Als je borstkanker hebt gehad, ben je niet bezig met het ijdele aspect van een borst. Dan ben je blij dat je leeft. Christiane had geen chemo nodig, wel radiotherapie. En die is relatief goed verlopen. Ik heb misschien wat zich mee. Mensen voelen zich beter in hun vel, meer ontspannen en kunnen hun gedachten eens verzetten. tot slot is er het sociale aspect: je komt meer buiten en leert nieuwe mensen kennen. Het programma is toegankelijk gedurende één jaar, waarna je in een medisch attest moet kunnen voorleggen dat je in aanmerking komt voor deze dienst. Meer informatie! over Rekanto op 078/ (van 8u30 tot 12h00) of via haar verloren, maar dat geldt voor zo veel mensen! Ik kan me inbeelden dat dat op mijn 25st dramatisch zou geweest zijn. Ik ben er echter 67 en kan dat nu goed relativeren. Yoga en aquagym Echt gemist heb ik die borst niet, want ik had al een vriend. Ik werk wel nog regelmatig ad interim en als je dan gaat solliciteren voor een job, denk je wel even aan die halve borst. Maar belangrijker is dat ik actief bezig blijf. Ook voor de mensen rondom je, je mag je niet zomaar laten gaan. Nu ben ik op zoek naar groepen om aan aquagym en vooral yoga te kunnen doen. Stilzitten kan ik sowieso Het is enorm belangrijk dat je niet bij de pakken blijft zitten niet, maar je doet je lichaam een plezier door het actief te laten werken. Zo ben ik ook veel in de weer voor mijn vriend, die zelf ziek is. Ze woont samen met haar vriend, die net als haar zoon elke dag bij haar was in het ziekenhuis. Zij kijken niet naar die halve borst en we spreken er ook niet over. Ik ben wel eens op gesprek geweest bij een psychologe en het helpt als je erover kunt praten, maar je kunt er niet eeuwig bij blijven stilstaan. Echte vrienden Tijdens die momenten leer je wel je echte vrienden kennen. Ik had mijn vriend en mijn zoon die er altijd waren, maar ook vrienden die me regelmatig kwamen bezoeken. Dan was er nog mijn familie op het platteland bij wie ik steeds terecht kon. Een vriendin zegt me nog steeds telkens ze me ziet: Mijn gsm ligt op mijn nachtkastje, als er iets is, bel je maar! Zoiets doet enorm veel deugd. Bert PhiliPs het dagelijks leven besproken: de officiële instanties, de eventuele ziekenhuisopname en de voorbe- reiding, maar ook problemen op het werk, in het onderwijs, tijdens de vrije tijd, enzovoort. Gratis beschikbaar Deze gids voor de patiënt en zijn familie is vanaf oktober gratis verkrijgbaar in ziekenhuizen, de meeste ziekenfondsen, OCMW s en bij patiëntengroepen. Bert PhiliPs financieel Kankeronderzoek opgedreven Wat kankeronderzoek betreft heeft de medische wereld al met rasse schreden vooruitgang geboekt. Toch blijft het aantal sterfgevallen te hoog en is er soms geen mogelijkheid tot onderzoek wegens geldgebrek. Dat belet de Katholieke Universiteit Leuven (K.U.Leuven) niet om steeds verder te zoeken naar manieren om kankeronderzoek zo efficiënt mogelijk te benaderen. Fondsenwerving Het LUF of Leuvens Universiteitsfonds coördineert alle soorten schenkingen maar opvallend is dat de biomedische sector meer giften ontvangt dan pakweg bibliotheken. Iedereen kent wel iemand die kanker heeft of had. Zo werd de grootste gift ooit (1,2 miljoen euro!) gestort door een man wiens zus aan een zeldzame vorm van kanker leed. Er was te weinig budget beschikbaar om er grondig onderzoek naar te verrichten. Sommige mensen zijn kapitaalkrachtig genoeg uit zichzelf, anderen tonen hun goodwill met allerhande initiatieven: tombola, veiling, Het is vaak iets heel persoonlijks, mensen halen er troost of dankbaarheid uit. Belangrijk is ook het benadrukken van een andere mogelijkheid: het duolegaat. Zo laat je in je testament opnemen dat (een deel van) je geld wordt gestort aan een goed doel, bijvoorbeeld een universiteit of eventueel een specifiek onderzoeksdomein naar keuze. Leuvens Kankerinstituut (LKI) Sinds een vijftal jaar zijn alle medische disciplines met betrekking tot kanker verenigd. Professor Vergote, voorzitter van het LKI, licht toe. Op die manier wordt er gezocht naar een gezamenlijke strategie. Het is een samenwerkingsverbond met als uiteindelijke doel uniformiteit te creëren. Alle activiteiten worden op elkaar afgestemd met als doel een betere coördinatie. Dat vergt uiteraard een intensieve coördinatie, bijeenkomsten elke twee weken en het oprichten van een twintigtal cellen met specifieke taken. Maar uiteindelijk moet het LKI leiden tot een efficiëntere benadering van kanker. Bert PhiliPs

8 8 SEPTEMBER 2011 NIEUWS Verellen: Ondanks het feit dat in België alleen al meer dan patiënten per dag bestraald worden, komt radiotherapie doorgaans in het nieuws wanneer er iets is fout gelopen. Er gebeurt echter enorm veel kwaliteitsborging en het perentage incidenten ligt enorm aag. Desalniettemin stellen we nze werkwijze voortdurend in vraag. De kwaliteit van de radiotherapie in België behoort tot de top van Europa, maar we blijven ons best doen om te verbeteren. Wordt de patiënt beïnvloed door de mediaberichtgeving? De Ridder: Patiënten worden harder getekend door verhalen van kennissen die tien jaar geleden werden bestraald. Terwijl de techiek nu veel verder staat. Vroeger werd een groter gebied van het lihaam met een lage intensiteit betraald. Nu wordt bij bijvoorbeeld rostaatkanker met een CT-scan e precieze ligging van de prosaat gelokaliseerd, waarna deze et een hoge intensiteit wordt bestraald. Vandaag zijn voor prostaatkanker de genezingskansen even hoog bij radiotherapie als bij een operatie. Er zijn nu ook veel minder neveneffecten vergeleken met de verouderde technieken, waardoor de patiënt kan blijven functioneren. Er zijn zelfs patiënten die na hun bestralingssessie doorrijden naar hun werk. Aan welke verbeteringen wordt er gewerkt? Verellen: We willen nauwkeuriger bestralen met een hogere dosis en tegelijk de toxiciteit verminderen voor omliggende organen. Om dat te bereiken moet de dosis de tumor omsluiten zodat kritische organen gespaard blijven. Dat werkt alleen als je bij elke straling perfect weet waar de tumor ligt. Eén van de nieuwste ontwikkelingen is het VERO-toestel, dat zich richt op tumoren die snel bewegen. Longtumoren bewegen bijvoorbeeld door ademhaling. Tijdens de behandeling kan de kop van het bestralingstoestel bewegen. De tumor wordt gevisualiseerd en deze informatie wordt doorgegeven aan het bestralingstoestel, waardoor die de tumor kan volgen: tumor tracking. De Ridder: De volgende stap is dose painting by numbers. Onze collega s van de nucleaire geneeskunde gaan bekijken welke delen van de tumor resistenter zijn tegen bestraling. Zo kunnen we de tumor opdelen in verschillende gebieden en deze met een verschillende dosis bestralen. Deze ontwikkeling zit nog in de experimentele fase, maar zal weldra klinisch worden toegepast. Verellen: Een derde grote stap is dat we de tumor dag per dag gaan volgen. We gaan dag per dag adaptief werken. De bestraling wordt aangepast aan de reactie van de tumor. Waarom zou je nog een groter volume bestralen als de tumor al krimpt? De Ridder: We richten ons nu in de eerste plaats op het op punt stellen van tumor tracking. Daar komt heel wat kwaliteitsborging bij kijken. We moeten veel voorzichtiger zijn dan vroeger, dus kwaliteit en veiligheid neemt een grotere plaats in dan ooit geweest. Foto Lander Loeckx Kwaliteitsborging prioriteit bij radiotherapie Vraag: Klopt het dat radiotherapie of bestraling worstelt met een negatief imago? Antwoord: Prof. dr. Dirk Verellen, afdelingshoofd Medische Fysica en Prof. dr. Mark De Ridder, diensthoofd Radiotherapie van het UZ Brussel benadrukken dat onderzoek rond radiotherapie voortdurend evolueert. ONDERDOEK Een illustratie van de mogelijkheden door moderne radiotherapie. FOTO S: PRIVÉ NIEUWSTE ONTWIKKELINGEN BIJ RADIOTHERAPIE Tumor tracking krijgt veel aandacht. Niet alleen het lokaliseren, maar ook het volgen van bewegende tumoren biedt enorme mogelij kheden. Een tumor bestaat uit agressieve en minder agressieve delen. Door deze in kaart te brengen, kan de tumor met verschillende dosissen behandeld worden, afhankelij k van de resistentie en agressiviteit van elk gebied. Een behandeling wordt dag per dag aangepast. Agressief een groot gebied blij ven behandelen heeft geen zin bij een kleiner wordende tumor. CARMEN VAN OERS GETUIGENIS Neveneffecten zij n beperkt Kankerbehandelingen worden steeds meer afgestemd op het individu. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de efficiëntie of agressiviteit van de behandeling, maar ook naar de impact ervan op het welzijn en functioneren van de patiënt. Mevrouw Ottermans vecht tegen leverkanker en heeft reeds verschillende behandeling achter de rug. Operatie en chemo De zoektocht naar een behandeling die niet alleen de kanker bestrijdt, maar ook het dagelijkse leven zo min mogelijk belast, was niet evident. Pogingen om de kanker definitief te verwijderen door een operatie of via een chemokuur bleken achteraf onvoldoende. De chemotherapie zadelde haar eveneens op met vermoeidheid en pijn in de armen en benen. In juli werd opnieuw leverkanker bij haar vastgesteld, maar door de ligging van de tumor bleek een operatie deze keer geen optie. Verschillende sessies Mevrouw Ottermans heeft nu vijf van haar vijftien bestralingssessies achter de rug. Haar man benadrukt dat hoewel er haar nog zeven sessies wachten, ze de behandeling positief tegemoet ziet. Ze heeft absoluut geen pijn. De afgelopen dagen was ze vermoeider dan anders, maar dat komt eerder door de reis van Charleroi naar Brussel dan door de eigenlijke bestraling. Veiligheid, juistheid en innovatie Het UZ Brussel streeft ernaar om de beste en meest geschikte radiotherapie aan de individuele patiënt aan te bieden, door de ontwikkeling en klinische toepassing van de modernste bestralingstechnieken. Prof. dr. Mark De Ridder, hoofd van de dienst radiotherapie UZ Brussel Dienst radiotherapie Laarbeeklaan Brussel Tel.: Campus Aalst Tel De filosofie van het Universitair Ziekenhuis Brussel is gestoeld op drie principes: Nederlandstalig, pluralistisch en sociaal. Als universitair ziekenhuis heeft het UZ Brussel ook een opleidingsopdracht en voert het wetenschappelijk onderzoek uit. Meer info op

9 EXPERTPANEL Suzanne Gabriëls Manager Departement Gezondheidspromotie bij Stichting tegen Kanker Jaak Janssens Hoofd oncologie Virga Jessa Ziekenhuis en Voorzitter Interventional Oncology Society (IOS) SEPTEMBER Prof. dr. Simon Van Belle Diensthoofd Medische Oncologie en Palliatieve Zorgen UZ Gent en Hoogleraar Universiteit Gent Vraag 1 Wat is jullie specialisatie inzake preventie, diagnostiek of behandeling? PREVENTIE Het grote publiek correct informeren over de risicofactoren voor kanker is erg belangrijk. De Stichting tegen Kanker staat voor onafhankelijke, betrouwbare en onderbouwde informatie.binnen de groep van risicofactoren voor kanker, zoals roken, alcohol, overgewicht, sedentariteit, UV-straling, enzovoort, is de Stichting vooral actief op het domein van tabaks- en zonpreventie. DIAGNOSTIEK Als oncoloog wens ik te weten welke kankerpatiënt kan behandeld worden met welke medicatie. Tot een paar jaar geleden kwam het antwoord op deze vraag vanuit klinische studies met gelijkaardige patiënten. Toch zijn kankerpatiënten onderling nauwelijks vergelijkbaar. Elke vorm van kanker heeft een eigen profiel dat kan gemeten worden op basis van moleculair biologische testen. Hierdoor kan de oncoloog een gepersonaliseerde geneeskunde voorstellen met doelgerichte producten. BEHANDELING Als medisch oncoloog zijn we verantwoordelijk voor de medische behandeling van kanker, door middel van chemotherapie, hormonale behandelingen en de nieuwere doelgerichte medicamenten. We spelen een belangrijke rol in de coördinatie van de kankerbehandeling, maar ook in de diagnose en opvolging van kankerpatiënten. Medische oncologie is de jongste specialisatie inzake kankerbehandeling (erkend in België sinds 2007, maar ontstaan in de jaren 50), waarbij de basisopleiding in interne geneeskunde zorgt voor een brede kijk op de patiënt. Vraag 2 Waar ligt de relevantie voor patiënten, wetenschap en maatschappij? Preventie is erg belangrijk omdat naar schatting 7 op de 10 kankers die opduiken, verbonden zijn met onze leefwijze. Spijtig genoeg bestaat er geen ideale leefwijze die ons beschermt tegen alle risico s. Daarom blijven waakzaamheid en opsporingsonderzoeken noodzakelijk. Bij opsporing of screening is het de bedoeling om kanker in een vroegtijdig stadium op te sporen, om zo de kansen op genezing te verhogen. Patiënten zijn verschillend wat betreft lichaam, geest en type kanker. Wanneer de oncoloog voor de individuele patiënt ook een gepersonaliseerde aanpak kan voorstellen zal de behandeling tegelijk krachtiger en minder giftig zijn. De oncologie heeft de laatste jaren een bijzondere vlucht genomen dankzij de genetica en het biologisch gedrag van cellen. Hierdoor stijgt de kans op genezing en vermindert het risico op herval en nevenwerkingen. Onnuttige behandelingen voor bepaalde kankers kunnen vermeden worden door goede selectie van producten en patiënten. Kankerpatiënten komen in contact met medische oncologen zowel vroeg in hun ziekte, bij de adjuvante therapie (aanvulling op de curatieve behandeling), als laat in het vergevorderd stadium. Het huidig wetenschappelijk onderzoek is vooral gericht op het ontrafelen van de ontstaansmechanismen van kanker met de hoop dit te vertalen naar doelgerichte medicamenten, het specifieke terrein van de medisch oncoloog. De samenwerking tussen de academische onderzoeksgroepen en de farmaceutische industrie is daarom maatschappelijk uiterst belangrijk. Vraag 3 Hoe zal dit in de toekomst nog evolueren? De meest gekende risicofactoren blijven helaas hardnekkig standhouden. Roken is nog steeds de meest vermijdbare oorzaak van kanker. Er zullen drastische maatregelen van overheidswege nodig zijn om het tij te doen keren. Verder wint obesitaspreventie aan belang binnen de kankerproblematiek. Overgewicht en obesitas zullen uitgroeien tot een ware epidemie. Vandaar het belang om oog te hebben voor een evenwicht tussen de calorie-inname en het calorieverbruik. De kostenbesparing die bekomen wordt door nauwkeurige selectie maakt de komst van nieuwe middelen voor een grotere groep van patiënten mogelijk. Elk kankerweefsel zal in de toekomst op verschillende metabole en genetische processen worden onderzocht om de juiste behandeling te selecteren vanuit een steeds groter wordend therapeutisch arsenaal. Hierdoor zal de levensverwachting en kwaliteit van onze patiënten alleen maar verhogen. Het belang van de medische oncologie zal zeker nog toenemen in de toekomst gezien zij zowel betrokken zijn bij het basisonderzoek als bij de diagnose en behandeling van kanker. Door hun coördinerende rol en hun brede opleiding zijn medisch oncologen zich goed bewust van het belang van de multidisciplinaire aanpak van kanker, wat de beste toekomstoptie is. Het uiteindelijk doel van de oncologie is van kanker een chronische ziekte te maken met een menswaardige levenskwaliteit. Stoppen met roken. Het kan! uw partner in oncologie De bouwstenen van het leven liggen aan de basis van onze innovatieve therapieën Voor gratis informatie, advies en begeleiding Arianelaan, Brussel Tel: 02/ Fax: 02/