TEKST: GEIl ARD SCHU LTE, QUINTEN SNIJDE RS EN MARJON VAN W EERSC H

Transcriptie

1 44

2 TEKST: GEIl ARD SCHU LTE, QUINTEN SNIJDE RS EN MARJON VAN W EERSC H Deze zmer is de nieuwe Wningwet ingeverd. Een mijlpaal vr de sciale huursectr. Precies twintig jaar geleden in 1995 ging een andere wet in: de Wet Balansverkrting Geldelijke Steun Vlkshuisvesting. Beter bekend als de brutering. Een keerpunt in de geschiedenis van de vlkshuisvesting, want het maakte wningcrpraties financieel zelfstandig. Met drie van de hfdrlspelers van ten blikken we terug naar de ttstandkming van die wet.

3 46 a: Verzelfstandiging was het tverwrd, eind jaren 80, begin jaren 90. Van de pst en de telefnie tt het treinverver: diensten die van udsher p de staat leunden, mesten p eigen benen staan. Begrtingstekrten en een plpende staatsschuld maakten een kleinere rl vr de verheid wenselijk. Maar k de mndialisering van de ecnmie en eisen va nuit Brussel speelden een rl. In '995 was k de sciale huursectr aan de beurt. We vlgen de weg die uiteindelijk naar de brutering - de financiële zelfstandigheid leidde : van de intrductie van het idee eind jaren 80, via het debat in de crpratiesectr begin jaren 90, tt de plitieke behandeling in '995. Een weg met vele hbbels. 'Een intrductie in de machtsplitiek van de grte mensenwereld', z herinnert crpratieman Jim Schuyt het zich. Emeritus hgleraar Hug Priemus heeft het ver 'een ptje vrij wrstelen '. De vrmalig staatssecretaris Dick Tmmei die de financiele verzelfstandiging uiteindelijk dr de Tweede Kamer ldste, denkt nder andere terug aan 'een hp kabaai '. Tmmei : 'Terwijl er in de Tweede Kamer eigenlijk slechts één nemenswaardig debat ver de bruteringswet is geverd.' MEER ZELFSTANDIGHEID Het was allemaal nit z ver gekmen znder de drtastende CDA-pliticus Enneüs Heerma p de pst van staatssecretaris van Vlkshuisvesting in '986. Heerma's ideeën ver vlkshuisvesting pa sten naadls in de tijdsgeest: meer eigenwningbezit en wn ingcrpraties p eigen benen. Het mest maar eens afgelpen zijn met de situatie dat ambtenaren p het ministeri e alles tt in detail vrschreven aan crpraties. Die knden het heel ged af znder die betutteling, was het idee. Die ideeën leidden in '989 tt publica tie van de nta Vlkshuisvesting in de jaren 90, met meer zelfstandigheid vr crpraties als rde draad. Omdat Heerma zelf geen achtergrnd in de vlkshuisvesting had, had hij bij de vrbereiding van de die nta de hulp ingerepen van SraalssecretaflS Enneüs Heerma van Vl shuisvestlng. RUimtelijke Ordenrng en MIlieubeheer in april 1989 tijdens de presentatie van de NO/a vlkshuisvesflrtg in dejaren negentig. Jan van der Schaar, de eerste Delftse prmvendus van hgleraar Vlkshuisvesting Hug Priemus. Van der Schaa r werkte in die tijd ng aan zijn prefschrift: een histrisch verzicht va n het Nederland se vl ks huisvestingsbeleid. AUTO RIT Tegel ij kertijd was er k bij wningcrpraties zelf een tendens naar meer zelfstandigheid. Zij hadden zich steeds meer ntwikkeld van verenigingen met veel vrijwilligers, tt rganisaties met betaalde prfessinele medewerkers. Verregaande verheidsbemeienis vnden zij steeds minder ndig. Financieel was er al een te ndens naar meer zelfstandigheid. Er waren al crpraties die rijksleningen met hge rentes vervregd aflsten en vervingen dr gedkpere leni ngen p de kap itaalmarkt. Een dee l van de crpraties wilde verder, w ilde echte zelfstandigheid. Zij vnden een gewillig r bij Heerma. Uit dit streven naa r meer zelfstandigheid kwam het Prefprject Verzelfstandiging Tegelaten Instellingen vrt, ndergebracht bij de Stuurgrep Experimenten Vlkshuisvesting ( SEV). In dat prject knden gemeenten en crpraties experi menteren met een bedrijfsmatigere manier van werken. De brutering mest ten ng bedacht wrden. Tenmalig SEV-directeur Schuyt vertelt ver een autrit naar Rermnd met Van der Schaar. Daar zuden ze p bezek bij een crpratie die meedeed aa n het prefprject. In de aut bedenken ze dat het cntant maken en in één keer uitbetalen van de 50-jarige rijkssu bsi dies die ver- I I I Publicatie nta Vlkshuis- vesting in de jaren 90. Ondetekening Verdrag van Maastncht.

4 g~~~~~~~~-~~~ -~?- 'HOED U VOOR MANNEN MET BAARDEN, DAT ZIJN VALSE PROFETEN, STOND ER IN EEN CORPORATIEBLAD' zelfstan di ging wel eens zu ku nnen helpen. Schuyt: 'Ja n bedacht k een wrd vr di e perati e: de brutering.' Een week later leggen ze het plan vr p het ministerie va n VROM en het ministerie van Fi nanci ën. Ambtenaren vullen het plan aan met het in mindering bren gen van de rijksleningen p de subsid ie. Heerma is enthusiast en de brutering is gebren. 'Het was eigenlijk niet meer dan een fina n HUGO P IE US T (1949) was vrzitter van de directieraad van de Alliantie tt zijn pensien eind Daarvr was hij yierjaar directeur van SCW in Amersfrt, een van de rechtsvrgangers van de Alliantie. De Alliantie ntstnd in 2001 uit een fusie van De Dageraad, Grene Stad Almere, Atrium en SCW. Daarvr was Schuyt directeur Yan de Stichting Experimenten Vlkshuisvesting (SEV). cieel-technische peratie', zegt Schuyt. In het ('942) is sinds 2003 hgleraar Systeeminnvatie Ruimtelijke SEV-prefprject knden de deelnemen de Ontwikkeling aan de TU Delft (sinds 2007 nbezldigd). crprati es gelijk de effecten laten drreke Daarvr was hij sinds 1977hglerurVlkshuisvesting. nen : ze leveren daarvr p een flppy hun ad- i Priemus is buwkundig ingenieur (TU Delft) en vltide k.. ministratie in. de studie Algemene Ecnmie (Erasmus Universiteit Rtterdam). " POWERPLAY ~ Dat was de start vr discu ss ie in de crpratie D El sect r. Want de tenma li ge crpratiekepels (1942-) was Kamerlid vr D66, vrdat hij in '994 staatssecretaris wa ren bepaa ld niet enthusiast. Het drsnij van Vlksl'tuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Mileubeheerwerd. den van de financiële banden met de verheid Nadat hij zijn termijn als staatseere aris had afgernd, verliet hij de bra cht dan wel meer zelfstandigheid, maar k plitiek en was hij een tijd dîrecteur van het Nederlands Wningingrtere fi nanciële ris ic 's. Vral de Natinale stituut. Op dit mment vervult Tmmei, van huls uit scheikundige, Wningra ad (NWR) vertn de 'Nrd-Kre verschillende functies als bestuurlid en cmmissaris. aanse trekjes' in zijn verze t, vertelt Schuyt. 'De NWR-Ieden die w ilden meeden aan het experiment kregen aan vankelij k de twee NWR-di plitiek heb ik te n gehad.' Uitei nd elij k be reikte Heerma in 1993 recteuren p bezek di e hen een uitdrukkelij k tch een akkrd ver de brutering. Het beteken de geen eind e aan de cnsigne gaven dat niet te den. In die tijd ha d 'Mskuse discipline' zegt Priem us. Die gi ng dr, maar dan de an dere ik een besc heiden ba ardje, net als een van de kant p. 'Ten dat n derhand elingsakkrd er eenmaa l lag, mes ten prmi nente crp ratiedirecteuren uit de werk crp raties het ni et in hun hfd halen daar tegen te zijn. Vra l de grep. In een arti kel in het blad va n de NWR NWR besch uwde dat als hgverraad. En die speeld e pwerplay bij stn d: " Hed u vr mannen met baa rd en, dat leder kritisch gel uid.' zijn va lse prfeten " Mijn bas isc ursus machts- Pri em us was ni et tegen de brutering, maar hij ha d vvel zi jn vrage n. ' Er + Staatssecretaris Heerma start nderhandelingen met keprganisaties van wningcrpraties (NCIV en NWR) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

5 ,,--- WONINGCORPORATIES KOMEN los VAN OVERHEIO 1-. V lkshuisvesting staat vr een miljardenruil z w -' w W al was bijvrbeeld een verschillende behandeling van crpraties die rijksleningen hadden en zij die al particuliere leningen hadden aangetrkken. Vr de laatste grep viel de brutering ngal sneu uit. Maar daar viel geen zinnig debat ver te veren. Het was een partijtje vrij wrstelen.' POLITIEK THEATER De plitieke behandeling van het dssier brutering verliep aanvankelijk gladjes. De Tweede Kamer stemde in principe in met Heerma 's plannen en de nieuwe. staatssecretaris, Dick Tmmei I (D66), zu de wet dr de Kamer dsen. 'Ik stnd er nvrwaardelijk achter' vertelt Tmmei nu. 'E r was grt plitiek' draagvlak vr. Omdat het z vlstrekt nm streden w as, denkk I. Vanwege puur fina nciële redenen. Het was neindig veel gedkper.' Maar Tmmei had geen rekeni ng gehud en met de wissehng va n het wrd verderschap Vlkshuisves ting bij de PvdA. In maart 1995 is er een turbulent Ka merdebat 'De nieuwe w rd verder Duives teij n zag. wijfeis Kamer peratie in vl ver grte huisvesting 'HEERMA WAS WERKELIJK BEGAAN MET DE SECTOR KOM DAAR TEGENWOOR'DIG NOG MAAR EENS OM' helemaal niks in g t h. stap terug van de r ere Vrij eld vr crpraties. En de nadrukkelijke k d. verheid ui t het vlkshu isvestelijke beleid' En w am e Idelgie weer teru in hd.. z in w eze n een f i n a nci eel -t ec h n~ s c h et ebat ver lets w at vlgens Sc huyt. e perati e w as. dr Het leidde een te in I de Tw ee d e K amer tt enig. p litiek thea ter. Aangew akkerd r pse vraag van een jurnalist f Tm.. van Duives teijns kritiek met zij n prtefeuille z u mei naa r aanleiding frac tieleider Wallage zet h t. gaan zw aaien. PvdA, e ui tgewerkte plan va n T I waterverf'. Uiteindelij k trekt D.... mme w eg als 'Een hp kabaal m.k ' h ulves teljn p 4 apnl ' 995 zijn mtie in. nl s, z ennnert Tmm I. h h,.. lijk stemde zwel de Tweede als d E e ZIC. et nu. Ulte lndeeerste Ka mer unan iem in met de 'vvet Heerma, NCIV, NWR en de e wee e I(amer ste t'... VNG bereiken een akkrd 0 T d ver de brutering m 10 pnnclpe In. Heerma's plannen vr de brutering. met

6 g~-~~~~~~-~~!~ - ~~_. Wat was die brutering precies? De brutering bestnd uit twee delen. STAATSSCHULD basis. Sindsdien is er vanuit de ver Eén: de verheid betaalde in één keer De brutering had ng een belangrijk heid nauwelijks geld richting de crpalle subsidies uit die crpraties in de vrdeel vr de regering. 'De,Eurpe- raties gegaan. De enige verheidstekmst zuden ntvangen (brute se lidstaten - waarnder Nederland steun bestaat uit de garantie dat zij de ren). Twee: de crpraties betaalden - hadden in het Verdrag van Maastricht schulden van de crpraties betaalt, in één keer alle verheidsleningen in 1992 een muntunie afgesprken, wat als de crpraties dat zelf niet kunnen. terug (salderen). Simpel gezegd: er uiteindelijk tt de invering van de Daardr kunnen crpraties tegen werd p de rijksbalans 46,9 miljard eur zu leiden. Aan dat verdrag wa- een lage rente lenen. gulden weggestreept tegen hetzelfde ren k strenge eisen verbnden ver De garantie van de verheid is sinds bedrag aan subsidies. de staatsschuld van lidstaten. Het sterk de brutering ng nit aangesprken. De reden vr de brutering? Vlks reduceren van de vlkshuisvesting p Crpraties staan namelijk eerst huisvesting drukte zwaar p de rijks de Nederlandse begrting, maakte garant vr elkaar. Tt nu te is dat begrting: beginjaren 90 maakte het een stuk makkelijker aan deze geneg gebleken. De keren dat er een vlkshuisvesting bijna 10 prcent daar- eisen te vlden. crpratie in financiële meilijkheden van uit. De brutering beëindigde het kwam, zijn de andere crpraties rndpmpen van veel geld. En er was REVOLVING FUND gezamenlijk te hulp geschten. k niet meer een grt ambtenaren- Dr de brutering beschikten de crapparaat ndig m het allemaal in praties peens ver een flink vermgede banen te leiden. gen, vanaf dat mment hun financiële Bala nsverkrti ng Geldelijke Steun V lksh uisvesting.' We vragen Staatsse~retaris Dick Tmmei (rechts) in gesprek met PvdA Priemus waar v lgens hem bij Heerma het zwaartepunt lag. Bij de idelgie van de verzelfstandiging van de crpraties? Of bij de fin anci ën mdat het gewn gedkper was? Ik denk dat de idelgische cmpnent vr Heerma heel zwaar wg. CDA, hé? Maatschappelijk middenveld en severeiniteit in eigen kring. Ma ar hij begreep k heel ged dat hij dat idelgische verh aal in een finan cieel kader mest plaatsen. Daarbij speelde het Verdrag van Maastricht ui t '992 een grte rl (zie kader)' Priemus: 'Heerma was een zwa argewicht. Werkelij k begaan met de sec tr. Km da ar tegenwrd ig ng maar eens m.' fractieleider Jacques Wallage, vlak vr het debat ver de brutering in april In het midden D66-Kamerlid Mac.hteld Versnel. u. ESSENTIËLE BLUNDER De afgelpen twintig jaar is er kritiek ntstaan p de verzelfstandiging. 'Hetwerd ten niet afgemaakt', vindt Schuyt. 'D e financiële verzelfstandiging wel, ma ar de inhudelijke niet. Dat speelveld is niet ged gedefinieerd en daardr ntstnd er ruimte vr avntu riers in de sectr. Dat vind ik een essentiële blunder. En daar heeft zwel de plitiek al s de sectr zelf ve el la st van gehad. Pas nu de nieuwe W ningwet er ligt, is het prces vltid.' He denkt Tmmei daar ver? 'Nadat de brutering dr de Eerste Kamer was, is er p het ministerie ng even gediscussieerd ver een ng verdere ve rzelfs tandiging va n de crprati es. M aar. het bleef bij een interne discuss ie. Eerli jk gezegd had ik k geen zin m.. secretaris van VROM. Tmmei belft de Kamer de huurders te Dicl( Tmmei wrdt staatsbeschermen, waarna PvdA en CDA hun bezwaren tegen de brutering intrekken.

7 ~. 50 geschiedenis ~ z..: J 2 StaatssecretarIS DlCk Tmmei In gesprek In de wandelgangen van de Tweede Kamer na het debat ver de brutering in april Oppnent Duivesteljn kijkt te van uit het restaurant dat debat publiekelijk te gaan veren. Ik wist dat het in de Tweede Kamer een "n-g" zu zijn. En niet alleen vr Duivesteijn.' Priemus twijfelt f de bruteringsperatie tentertijd beter afgemaakt had kunnen wrden. 'Als je van een centralistisch syteem naar een stelsel gaat waarin crpraties meer verant wrdelijkheden krijgen, wrden er futen gemaakt. Dat is nvermijdelijk. Maar wie weet welke futen er anders dr de verheid gemaak t zuden zijn.' Vr Priemus is wel duidelijk dat centra lisme leidt tt unifrmiteit. 'En dat is niet ged vr de sciale huursectr. Ten niet en nu zeker niet.' En daar zit v lgens hem het grte pij npunt van de nieuwe Wningwet. 'Dat is pure centralisatie. Heerma z u zich in zijn graf mdraa ien als hij zu zien welke bevegdheden de minister met deze wet naar zich heeft tegehaald. ' Wet Balansverkrting Geldelijke Steun Vlkshuisvesting gaat in. lntervi W Uit '995 mei SEV dlrerleur jlm 5chuyt in W ningraad Magazine, desl ijds neilijdsch rift van crpril1 iek epel Na 10nale WOnIngraad,.. Drs. J.G.e.M. Schuyt 'De verzelfstandiging is nmkeerbaar' T.._..." barri..."... ~~ ::7.::':'-:::--"':'":::'::=:. -..-" w" dl_ _...-..u..a... c".i1i"'f.-li_,,- V_Ri'" D..,. u.,...,... b...~..._ V~_,...,s.v,"-"..., wet ",..~c1 " tw,,..._... t_l<rii......,-, "... EI!. --..a... J C." ~yt, ~t_, v_ SIV,... r.,...._...i.,..~t... l., < rll..._... tt.t... _...'_111_. w hi4' Met.. echt!. ~ '1 "",'