GEO-INFO 8/9. Open Data SPECIAL. Open Kaart Basisregistratie goes viral! Verslag Instroom geo-onderwijs veelbelovend? Open Data met beleid

Transcriptie

1 GEO-INFO 8/9 Vakblad van Geo-Informatie Nederland jaargang 10 Open Data met beleid Open Kaart Basisregistratie goes viral! Verslag Instroom geo-onderwijs veelbelovend? Open Data SPECIAL

2 Bij het woord hybride denk je meestal niet direct aan krachtig; bij Topcon Hybrid Positioning zul je dat beslist wel doen! Het verschaft je het extra vermogen om veeleisende meetwerkzaamheden sneller te kunnen uitvoeren dan ooit te voren! Topcon s unieke GNSS en robotic technologie gecombineerd en verbonden via MAGNET Software. Dat is Hybrid Power! topcon-positioning.eu

3 Open data, open deuren Edward Mac Gillavry Tien jaar geleden keken we meewarig over de oceaan naar de geografische bestanden TIGER/LINE van de US Census Bureau en VMAP0 van de CIA. De bestanden waren weliswaar in het publieke domein en gratis beschikbaar, maar onnauwkeurig en vaak verouderd. In Europa pakten we dat toch slimmer aan. We betaalden flinke licentiekosten voor geografische bestanden van nationale, topografische diensten en commerciële kaartleveranciers, maar dan kreeg je wel betrouwbare, nauwkeurige en actuele kaarten. Inmiddels is open data niet meer weg te denken uit het aanbod van geografische gegevens onder een open licentie en maken topografische diensten en commerciële kaartleveranciers dankbaar gebruik van crowdsourcing, waarbij gebruikers zelf kaartgegevens maken, wijzigen of fouten terugmelden. Het Europese en nationale opendatabeleid wordt uiteengezet in het eerste artikel van Dirk van Barneveld. Hoe dit sinds januari 2012 zijn weerslag heeft op de Rijkswaterstaat, KNMI en het Kadaster komt naar voren in de artikelen van Wim de Haas, Raymond Sluiter en Ben Bruns. Maar de ervaring van de overheid met open data gaat verder terug: Marco Duiker vertelt in zijn artikel aan de hand van de ruimtelijke plannen die al sinds 2008 in het publieke domein worden gepubliceerd over de stappen die daar de afgelopen jaren al zijn genomen. Harmen van Doorn belicht in zijn interview met Mark Herboldt en Frans Lips hoe het bedrijfsleven de kansen van open data wil benutten. Dat geografische open data toch wat haken en ogen met zich meebrengen laat Erik Romijn zien in zijn artikel waarin hij vertelt over zijn ervaringen als appontwikkelaar zonder geo-ervaring. Het opensourceproject NLExtract waarover Just van den Broecke schrijft, lijkt gedeeltelijk tegemoet te komen aan Romijns ervaringen. Naast de overheid is OpenStreetMap een andere bron van open geografische gegevens. Henk Hoff sluit dit themanummer af met een verslag van de stand van zaken rond OpenStreetMap. Inderdaad: provincies en gemeenten bieden ook veel geografische open data aan, maar ontbreken in dit nummer. Ook is het misschien nog te vroeg voor succesverhalen uit het bedrijfsleven over winstgevende toepassingen van geografische open data? Maar wat let u om over deze onderwerpen alsnog in een toekomstig nummer van Geo-Info te publiceren? Onze deur staat open! /9 Geo-Info MIJNGIN Meer informatie over MIJNGIN en hoe daar gegevens aan te vullen en te verbeteren vindt u door in te loggen op 1

4 Agenda GIN Regio Oost themamiddag Duurzaam GIS Datum: donderdag 7 november 2013 Locatie: gemeentehuis Hardenberg (Stephanuspark 1, 7772 HZ Hardenberg) Tijd: uur Aanmelden via ginoost@geo-info.nl Het Maps4Society Matchmaking event Datum: 8 november 2013 Locatie: NSO ( in Den Haag Meer informatie: het-maps4society-matchmaking-event GIN 10 jaar Datum: 28 november 2013 Tijd: uur Locatie: De Observant, Amersfoort Meer informatie en aanmelden: Symposium NCG in beweging Datum: 19 december 2013 Locatie: nog niet bekend Aanmelden: sieb.dijkstra@kadaster.nl redactie@geo-info.nl Colofon Uitgever Geo-Informatie Nederland Redactieadres Redactie Geo-Info Postbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) Fax: (033) gi@geo-info.nl Redactie Geo-Info Hoofdredacteur: Roelof Keppel Redacteuren Adri den Boer, Klaas van der Hoek, Bart Huijbers, Milo van der Linden, Edward Mac Gillavry, Ad van der Meer, Ferjan Ormeling, Frans Rip GEO-INFO 8/9 Vakblad van Geo-Informatie Nederland jaargang 10 Open Kaart Basisregistratie goes viral! Bladmanagement Motivation Office Support bv, Nijkerk Inzenden kopij Indienen en publiceren van artikelen en berichten in overleg met de redactie. Zie ook onder Geo-Info. Open Data met beleid Verslag Instroom geo-onderwijs veelbelovend? Open Data SPECIAL Advertentie-exploitatie Motivation Office Support Jan van de Vis Telefoon: acquisitie@mos-net.nl Algemen gi@geo-info.nl Advertentietarieven op aanvraag Vormgeving en druk VdR druk & print, Nijkerk Partners Geo-Informatie Nederland Abonnementen/inlichtingen Postbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) Fax: (033) administratie@geo-info.nl Het doorgeven van adreswijzigingen uitsluitend schriftelijk of via . Een abonnement of lidmaatschap kan op elk gewenst moment ingaan en wordt voor een jaar aangegaan. Een abonnement of lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij dit minimaal drie maanden voor de verlengingsdatum schriftelijk of per wordt opgezegd. Abonnementsprijzen per jaar voor 2013 Persoonlijk lidmaatschap: 59 incl. 6% btw Abonnement op Geo-Info: 107 incl. 6% btw Organisatielidmaatschap: 240 incl. 6% btw Leden in het buitenland betalen extra kosten voor het toezenden van Geo-Info: binnen Europa 33 (excl. 21% btw) en buiten Europa 57 per jaar (excl. 21% btw). Kijk voor meer informatie op de website Bij automatische incasso krijgt u een korting van 2 per jaar Het overnemen evenals het vermenigvuldigen uit dit tijdschrift is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van redactie en auteur. ISSN (print), ISSN (online) Geo-Info /9

5 In dit nummer... 4 t/m 35 Open Data SPECIAL Acht auteurs over open data bij overheid en het bedrijfsleven....en verder 1 Redactioneel Open data, open deuren 2 Agenda - Colofon 25 Column Talking about my generation (2) 35 Column 4 Open data met beleid 22 Voorbij de opendatahype 26 Open Kaart - Basisregistratie goes viral! 39 Verslag - Instroom geo-onderwijs veelbelovend? /9 Geo-Info Open (geo)data opent de weg naar voor GIN! 37 Van 2D (RD) naar 3D (ETRS89): nuttig of noodzakelijk? 39 Verslag Instroom geo-onderwijs veelbelovend? 43 Verslag AHN2 is klaar 44 Kort Special 8 Opendatabeleid van Rijkswaterstaat 10 In de weer met open data 12 De Basisregistratie Topografie als open data 15 Vijf jaar ruimtelijke plannen in het publieke domein 18 Hergebruik open geodata beperkt door onnodige drempels 29 NLExtract pakt de basisregistraties uit 32 OpenStreetMap: al bijna 10 jaar open 3

6 Open Data Open data met beleid Opendatabeleid bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu Het idee om data voor hergebruik door anderen vrij te geven, is verre van nieuw. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog beschreef de Amerikaanse socioloog Robert Merton de voordelen van het vrij delen van wetenschappelijk data (Chignard, 2013). Toch duurde het nog ruim zestig jaar voordat politici en beleidsmakers serieus werk van open data begonnen te maken. Door Dirk van Barneveld Het geo-informatiebeleid vormt geen uitzondering op dit algemene beeld. De nota GIDEON (2008) spreekt nog in bedekte termen over het vergroten van de toegang tot overheidsgeo-informatie. Eind 2011 hangt de vlag er anders bij en kondigt de minister van Infrastructuur en Milieu (I&M), Melanie Schultz van Haegen, aan dat zij haar data uiterlijk per 1 januari 2015 volgens het principe open, tenzij voor hergebruik ter beschikking zal stellen. De toezegging van de minister past in een grote, internationale beweging, waarin overheden actief stappen zetten publieke gegevens massaal te ontsluiten. De ondertekening van het Memorandum on Transparancy and Open Government (Obama, 2009) gaf het startschot voor deze ontwikkeling. Europa kon niet achterblijven en onder de vlag van de Digitale Agenda voor Europa voert Eurocommissaris Kroes sinds 2010 een actief opendatabeleid (Meer informatie De Nederlandse tegenhanger uit 2011, DigitaleAgenda.nl, benadrukt de potentiële economische waarde van open data (E,L&I, 2011). Dit accent laat zich eenvoudig verklaren uit het feit dat de afzender van deze nota het ministerie van Economische Zaken is. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vult in zijn bijna gelijktijdig verschenen brief over hergebruik van overheidsinformatie het democratisch belang van open data aan (Donner, 2011). Gezamenlijk vormen de nota en de brief de achtergrond waartegen de minister van I&M haar toezegging deed. Aan de slag De belofte alle data vrij te geven is een eerste stap, maar dat is nog geen realisatie. Dat begint met de definitie van open data en daarna de vraag welke data binnen het ministerie het dan eigenlijk betreft. Hoewel dat een eenvoudige vraag lijkt, is deze niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Er bestaat geen centraal, uitputtend overzicht van alle datasets binnen het ministerie en de gelieerde organisaties zoals het KNMI, Kadaster en Rijkswaterstaat. Om deze reden is een inventarisatie uitgevoerd naar de aanwezige data. Op basis daarvan is een roadmap opgesteld. Met de afzonderlijke organisatieonderdelen zijn in juni 2012 afspraken gemaakt over de wijze waarop data voor hergebruik beschikbaar komt. Momenteel wordt hard aan de uitvoering van deze afspraken gewerkt. 4 Geo-Info /9

7 SPECIAL Beleidsvragen Bij het beschikbaar stellen van overheidsdata doen zich allerlei vraagstukken voor. Op sommige vragen is inmiddels een afdoend antwoord beschikbaar, maar andere zaken blijken een stuk lastiger oplosbaar. Hieronder volgt een aantal van de belangrijkste knelpunten, waar het ministerie van Infrastructuur en Milieu in de praktijk tegen aanloopt. Aansprakelijkheid Data worden ingewonnen met een specifiek gebruiksdoel voor ogen. De kwaliteit van de data hangt nauw samen met dat doel. Niet voor alle toepassingen is meteen het allerhoogste detailniveau of de hoogste mate van nauwkeurigheid nodig. Medewerkers die dagelijks met de data werken kunnen een juiste inschatting maken ten aanzien van de grenzen van de gebruiksmogelijkheden van de data. Dat gaat niet op voor elke willekeurige (her)gebruiker. En wat als er onverhoopt fouten in de dataverzameling voorkomen? Het uitsluiten van aansprakelijkheid staat vaak bovenaan de agenda als open data in Uitsluiten van aansprakelijkheid staat vaak bovenaan de agenda een managementteam aan de orde komt. Hoewel het niet mogelijk is alle risico s gegarandeerd af te dekken, zijn er meerdere maatregelen te treffen om de kans op aansprakelijkheid te verkleinen (De Vries, 2012). Het voorzien van data van de juiste metadata is daarbij een eenvoudig en doeltreffend middel, evenals het instellen van een helpdesk. Financiën Open data is voor een hergebruiker gratis af te nemen, maar de data komt niet om niet uit de lucht vallen. Het animo om binnen overheden financieel bij te dragen aan projecten voor het inwinnen van breder gebruikte data komt door het opendatabeleid soms onder druk te staan. De gegevens komen immers ook zonder financiële deelname ter beschikking en dan gratis. Een ander financieel probleem geldt het Kadaster en de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW). Zij halen een belangrijk deel van hun financiering middels tarieven voor verstrekking en gebruik van data. Zodra deze inkomsten als gevolg van open data wegvallen, moet er wel een alternatieve financiering gevonden zijn. In tijden van grootscheepse bezuinigingen is dat geen eenvoudige opgave. Maar ook voor partijen die deze afhankelijkheid niet kennen, betekent open data een extra kostenpost. Immers, de kosten gaan voor de baten uit. De redenering is, dat op macro-economische schaal door de overheid een inspanning wordt geleverd om actief data beschikbaar te stellen voor hergebruik, waardoor economische activiteit ontstaat die via vennootschapsbelasting weer terugvloeit naar de staatskas. Echter die geprojecteerde inkomsten voor de staatskas worden niet omgeslagen naar de betrokken organisaties en zijn nog niet gerealiseerd. De animo om bij te dragen wordt daardoor wel onder druk gezet. Markt en overheid Innovatie en waardecreatie zijn belangrijke drijfveren voor het opendatabeleid. Niettemin kan open data voor individuele bedrijven ook negatieve consequenties hebben in het geval zij gelijksoortige data vermarkten. In voorkomende gevallen is het belangrijk vroegtijdig afspraken te maken rond een overgangstermijn, waarbinnen deze bedrijven de gelegenheid krijgen hun businessmodel aan te passen. Bijvoorbeeld door zich te richten op toegevoegde waarde van diensten. Tegelijkertijd hoef je anno 2013 geen groots visionair te zijn om als ondernemer te weten uit welke hoek de wind waait. Daarmee lijkt de noodzaak om langdurige overgangstermijnen af te spreken minder geworden. Dienstverlening Nieuwe verdienmodellen op basis van open data staan of vallen bij de mate van hoge beschikbaarheid van die data. Veel bedrijven geven daarom een voorkeur aan een betaalde, maar gegarandeerde dienstverlening boven een gratis, maar onzekere datadistributie. De vraag is tot waar dienstverlening rond open data van de overheid moet gaan. Het is vrij eenvoudig om statische data op een downloadserver te plaatsen, maar de werkelijkheid is dat steeds meer datasets (semi-) realtime en daarmee vaak Waar ligt de grens van de dienstverlening rond open data van de overheid? zeer omvangrijk worden. Dat vraagt om andere, meer geavanceerde technische oplossingen. Het lijkt onredelijk om die voorzieningen ook volledig op de belastingbetaler af te wentelen. Privacy Niet alleen open data vraagt de aandacht van beleidsmakers; ook big data en linked open data zijn inmiddels gevleugeld begrippen geworden. Tezamen vormen open, big en linked data voor mooie, nieuwe toepassingen maar kunnen ze ook een bedreiging vormen voor de privacy. Er bestaat een groot spanningsveld tussen openheid en bescherming van de privésfeer. Beleidsmatig zijn die twee nog onvoldoende in samenhang gebracht. Waar vanuit het opendatabeleid met kracht gewerkt wordt aan het wijd open zetten van de datasluizen, wordt de kraan vanuit het privacy overwegingen juist steeds verder dichtgedraaid. Het zoeken naar een juiste, evenwichtige belangenafweging is nog maar nauwelijks van de grond gekomen. Naar de toekomst Uit bovenstaande beleidsvraagstukken blijkt wel dat het opendatabeleid verre van /9 Geo-Info 5

8 Open Data SPECIAL uitgekristalliseerd is. Ook in de realisatie van het beleid zijn nog grote slagen te maken. Het centrale portaal data.overheid.nl is in de afgelopen tijd als kool gegroeid. Toch bevat het nog slecht het topje van de spreekwoordelijke ijsberg. Daarnaast laten grootschalige toepassingen op basis van open data nog op zich wachten. Alle betrokken partijen werken samen om deze tekortkomingen in de komende tijd weg te werken. Enerzijds langs een heel praktische lijn en anderzijds via wetgeving. Veel hindernissen voor een succesvol opendatabeleid kunnen zonder tussenkomst van de wetgever weggenomen worden. Dat neemt niet weg dat het wettelijk instrumentarium voor het opendatabeleid aan modernisering toe is. De herziening van de Europese richtlijn Hergebruik van Overheidsinformatie vormt daarbij een stok achter de deur (Schultz & Shatter, 2013). Uiterlijk 18 juni 2015 moet de richtlijn door de lidstaten geïmplementeerd zijn. De werkingssfeer van de richtlijn is verbreed tot culturele musea, archieven en bibliotheken en de mogelijkheden voor het vragen van vergoedingen voor het verstrekken van data zijn verder beperkt. Het opendataportaal van de Nederlandse overheid: Misschien nog wel de grootste wijziging ten opzichte van de huidige richtlijn is een omkering in de aanmerking van documenten die onder de richtlijn vallen. Waar de richtlijn zich nu nog beperkt tot die documenten die in het kader van nationale wetgeving als openbaar zijn aangeduid, is de richtlijn straks geldig voor alle documenten, tenzij ze in het kader van nationale wetgeving als niet-openbaar zijn aangeduid: een koerswijziging van nee, tenzij naar ja, tenzij (Jansen & Zijlstra, 2013). De richtlijn vereist overigens niet dat lidstaten overgaan tot actieve openbaarmaking, hetgeen in het kader van open data nu juist wel de bedoeling is. GroenLinks probeert actieve openbaarmaking voor een groot aantal typen documenten via een initiatiefwetsvoorstel alsnog voor de Nederlandse overheid te regelen. Het is aan de minister van BZK de schone taak om de huidige Wet openbaarheid bestuur (Wob) op de herziene richtlijn aan te passen. Het is op dit moment nog onduidelijk of delen van het initiatief wetsvoorstel van GroenLinks een plek in de wetswijziging zullen krijgen. Vanuit de coördinerende verantwoordelijkheid voor het geo-informatiebeleid zal I&M de ontwikkelingen in elk geval op de voet blijven volgen en een actieve bijdrage leveren aan de verdere uitwerking van het opendatabeleid. Hoe dan ook, de toekomst is open. Bronnen Chignard, S. (2013) A Brief History of Open Data. In: ParisTech Review Donner, J.P.H. (2011) Kamerbrief hergebruik overheidsinformatie en open data. Jansen, K. & T. Zijlstra (2013) The new PSI Directive as good as it seems? Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (2011) Digitale Agenda.nl ICT voor innovatie en economische groei. notas/2011/05/17/digitale-agenda-nl-ict-voor-innovatie-en-economische-groei.html Obama, B. (2009) Transparency and Open Government: Memorandum For The Heads Of Executive Departments And Agencies. Schulz, M & S. Shatter (2013) Richtlijn 2013/37/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot wijziging van de Richtlijn 2003/95/EG inzake het hergebruik van overheidsinformatie :0001:0008:NL:PDF Vries, M. de (2012) Aansprakelijkheid en Open Data: Van Erik Engerd naar J.J. de Bom. Rapportage_open_data_en_aansprakelijkheid_def.pdf Alle links zijn voor het laatste gecheckt op 24 september 2013 Dirk van Barneveld is senior beleidsmedewerker bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Hij is via dirk.van.barneveld@minienm.nl te bereiken. 6 Geo-Info /9

9 Steeds meer bedrijven, instellingen en overheden ontdekken de waarde van locatie. Geodan combineert al meer dan 25 jaar de kracht van locatie met solide dienstverlening en kennis van innovatieve technologieën. de kracht van locatie Geodan bestaat uit 130 creatieve geo-ict professionals. Samen leveren we oplossingen die bijdragen aan uw succes. Steeds meer bedrijven ontdekken de waarde van locatie voor hun activiteiten en ontdekken Geodan. In onze ogen is geo-ict nooit een doel op zich, maar altijd een middel dat bijdraagt aan de bedrijfsvoering. Het bewijs? Een breed portfolio van producten en diensten waarmee wij onze klanten helpen met beter inzicht, meer controle en kostenvermindering. Benieuwd naar de waarde van locatie voor uw organisatie? E info@geodan.nl T Wij de expertise, u de informatie Uw betrouwbare partner in geodetisch werk Deventer Boxtel Soest telefoon info@geocensus.nl /9 Geo-Info 7

10 Open Data Opendatabeleid van Rijkswaterstaat Naar een externe oriëntatie Rijkswaterstaat heeft een lange traditie van informatie delen die voortvloeit uit de publieke taken die zij vervult. Met name in de natte sector wordt veel data gedeeld met waterbeheerders, zoals waterstanden en waterafvoeren. Er is zelfs een publieksversie beschikbaar van de applicatie die deze data naar de gebruiker brengt: het Multifunctioneel Presentatie Station (MFPS). En in de droge sector is al bijna tien jaar de beweging gaande om het Nationaal Wegen Bestand (NWB) open te stellen (zie ook het kader NWB). Het huidige opendatabeleid is een logische voortzetting van een reeds in gang gezette beweging. Maar toch is er iets meer aan de hand. Want het beschikbaar stellen van data is iets anders dan het hergebruik van data. Dat is nou net waar het om gaat: zonder restricties toegang tot alle data en het recht tot hergebruik van data. Rijkswaterstaat werkt hard om de deadline van 1 januari 2015 te halen. Dat gebeurt in het programma Verbindende Informatie Voorziening (VIV). Er wordt gewerkt aan het op orde krijgen van een centrale administratie van alle data. Werden voorheen domeingerichte en geografisch verspreide administraties bijgehouden, nu gebeurt dat centraal met een daarbij behorend vastgesteld beleidskader. Bij deze inventarisatie vormt eigenaarschap van data een belangrijk aandachtspunt. Rijkswaterstaat wint niet alleen zelf data in, maar verstrekt ook opdrachten voor de inwinning van gegevens. Auteursrechten van derden dienen uiteraard gerespecteerd te worden, en daarbij gaat zorgvuldigheid boven snelheid. Ook de uitzonderingsgronden van de Wob moeten expliciet worden aangegeven. Om deze en andere activiteiten op het gebied van open data te kunnen ordenen en positioneren wordt gebruik gemaakt van een model (figuur 1) dat structuur biedt om het opendatabeleid op koers te brengen en snelheid te geven. Het model is tot stand gekomen in samenwerking met het Centre for Public Innovation. In het model worden twee assen benoemd: de verticale as illustreert de mate waarin open data flexibel dan wel beheerst wordt toegestaan en de horizontale as de mate van interne c.q. externe oriëntatie. Uit figuur 1 valt op te maken dat de eerder genoemde acties een hoog Huis op Orde karakter hebben: er is een beslisboom open data, er wordt gewerkt aan een landelijke catalogus en er wordt veel aandacht besteed Door Wim de Haas Figuur 1 - Activiteiten op het gebied van open data: intern of extern, beheerst of flexibel? 8 Geo-Info /9

11 SPECIAL aan de waarde van open data voor de eigen organisatie. Het is even wennen, maar een externe oriëntatie kan er toe bijdragen dat de kwaliteit van je eigen data omhoog gaat. Een andere activiteit, ook met de blik naar buiten, is de ontwikkeling van het garagemodel waarbij API s gezamenlijk worden ontwikkeld met andere partijen. Een voorbeeld daarvan is het programma Digitale Delta, onderdeel van de topsector Water. Perspectieven op open data Vorig jaar heeft Rijkswaterstaat een inventarisatie uitgevoerd om in beeld te krijgen wat er allemaal bij komt kijken om een actief opendatabeleid te voeren. De inventarisatie heeft geleid tot verschillende accenten die verklaard kunnen worden vanuit het gekozen perspectief op open data. Vanuit een technisch perspectief is er de nadruk op het gebruik van open standaarden en actualiteit van de gegevens. Ook de 24/7 beschikbaarheid van (web)services valt hieronder. Vanuit een politiek-bestuurlijke invalshoek is er zowel bijval als terughoudendheid over het toepassen van het opendatabeleid. Bijval omdat open data kan leiden tot het verkleinen van de afstand tussen burger en overheid en daarmee de legitimiteit van de overheid kan versterken. Maar daar waar open data tegen de belangen van de staat ingaat, zal niet worden overgegaan tot vrijgave voor hergebruik. Denk hierbij aan veiligheid en aanbestedingen, die onder de uitzonderingsgronden van de Wob vallen. Gegevens over waterstanden worden hergebruikt in de SurfCheck app. van het informatiemonopolie. Deze nieuwe werkelijkheid vraagt om zorgvuldigheid en maatwerk, waarbij de planmatige aanpak van het open data traject bij Rijkswaterstaat garant staat voor een succesvolle veranderopgave. Open vragen Elke verandering gaat gepaard met onzekerheid, en dit onderwerp vormt daarop geen uitzondering. Leidt open data tot betere kwaliteit van data? En zal de Servicedesk Data meer of minder vragen te verwerken krijgen? Of zullen de werkzaamheden van de helpdesk veranderen, van doorgeefluik naar advisering? En hoe zit het met de economische meerwaarde van open data? Bedrijven maken soms een applicatie niet door met de open data op te halen, maar gewoon de hele webapplicatie embedden op de eigen website. Een goed voorbeeld van hoe het ook kan, is te vinden op de site: Wie volgt? Wim de Haas is senior adviseur Informatievoorziening, Bestuursstaf Rijkswaterstaat. Hij is via wim.de.haas@rws.nl te bereiken. Al met al, de informatiepositie van de overheid verandert fundamenteel door het verlies NWB In 2005 kreeg Rijkswaterstaat een verzoek om het Nationaal Wegenbestand (NWB) vrij te geven. Eigenlijk een eerste stap richting open data. Rijkswaterstaat heeft dat verzoek in behandeling genomen en volgens de bestaande wet- en regelgeving verschillende partijen om een zienswijze gevraagd op de vrijgave. Sommige partijen zagen problemen voor hun concurrentiepositie en vroegen om een overgangsregeling. Rijkswaterstaat heeft vervolgens een overgangstermijn in acht genomen en het NWB is nu sinds 1 januari 2013 vrijgegeven. Het Nationaal Wegenbestand is inmiddels ook als open data beschikbaar /9 Geo-Info 9

12 Open Data In de weer met open data Hoe het KNMI invulling aan het opendatabeleid geeft Elke organisatie binnen het Ministerie van I&M heeft de opdracht gekregen om invulling te geven aan de ambitie van de minister om uiterlijk op 1 januari 2015 alle data volgens het Open data, tenzij beleid te hebben beschikbaar gesteld. Hoe doet het KNMI dat? En waar loopt ze in de praktijk tegen aan? Is techniek de belangrijkste flessenhals of vormt de financiële onderbouwing het knelpunt? Hoe zit het met aansprakelijkheid en reputatieschade? Door Raymond Sluiter Neerslaggegevens van het KNMI zijn beschikbaar als open data. Van beleidsvoornemen naar beleidsuitvoering Binnen de meteorologische wereld leeft het vrij en open gebruik van meteorologische data tussen de nationale weerdiensten en voor onderzoek en onderwijs al lang. Voor nog breder gebruik stelde in 1995 de World Meteorological Organisation (WMO) resolutie 40 vast, waarin onderscheid wordt gemaakt tussen essentiële en niet-essentiële data. De geregistreerde, essentiële data wordt aan iedere gebruiker zonder restricties beschikbaar gesteld voor hergebruik tegen ten hoogste verstrekkingskosten. Niet-essentiële data is bij commercieel hergebruik belast met zowel licentiekosten als verstrekkingskosten. In 2009 werden op Europees niveau in EUMETNETkader verdere afspraken gemaakt om de set essentiële data actief uit te breiden conform de PSI wetgeving en INSPIRE. In dit klimaat ontwikkelde KNMI de afgelopen 10 jaar een vrije datapolitiek die van kracht werd op 1 januari Sinds die datum rekent KNMI alleen verstrekkingskosten af. Opmerkelijk is dat het succesvolle Buienradar.nl algemeen gezien wordt als exponent van vrije data. Buienradar. nl is echter al sinds 2006 actief en is groot geworden in de tijd dat er nog de dure licenties afgesloten moesten worden. Het succes is puur gebaseerd op een succesvolle business case. De verwachting is dat met het huidige opendatabeleid er meer zullen volgen. Het KNMI volgt als overheidsagentschap uiteraard het kabinetsbeleid met betrekking tot open data. In een brief van de Ministerraad aan de Tweede Kamer, maart 2013, over de toekomstige positionering van het KNMI is open data expliciet opgenomen. Een eerste stap is gezet in januari 2013 door klimaatgegevens al conform I&M-beleid als open data aan te beiden. De actuele weergegevens, inclusief de radar en wetenschappelijke gegevens volgen uiterlijk 1 januari Ondanks de lange ervaring met vrije data zijn er ook voor KNMI nog een aantal bestuurlijke en technische uit- 10 Geo-Info /9

13 SPECIAL Het KNMI DataCentrum op het Web. dagingen. Het is bijvoorbeeld nog niet geheel duidelijk welke inspanning in redelijkheid van overheidsorganen zoals KNMI gevraagd kan worden bij het beschikbaar stellen van grote, continue datastromen. KNMI voorziet nu twee distributiekanalen: 1) Een opendatakanaal waarin data as is, zonder registratie en zonder kosten beschikbaar wordt gemaakt en 2) een kanaal waarin het mogelijk is data op basis van Service Level Agreements af te nemen tegen integrale kosten. In de niet-exclusieve, afzonderlijke SLA-overeenkomsten, kunnen aanvullende afspraken rond bijvoorbeeld leveringszekerheid gemaakt worden. De veranderingen hebben uiteraard consequenties voor de huidige afnemers en goede en tijdige communicatie is daarbij van belang. Via reguliere overleggen worden zij geïnformeerd en geconsulteerd zodat ze tijdig kunnen inspelen op de komst van open data. Met de belanghebbenden is afgesproken dat KNMI bij het definitief vrijstellen van de actuele weergegevens het tijdspad van de Wob volgt. De veranderingen vinden ook z n weerslag op de interne organisatie: dataverantwoordelijken (datasetmanagers) krijgen een andere rol en er moet geïnvesteerd worden in het op peil brengen van de metadata en de technische infrastructuur. Dit vergt investeringen in materiaal en personeel wat een behoorlijke uitdaging is in de huidige tijden van financiële krimp. Eén van de manieren om open data zo efficiënt mogelijk te implementeren is het recent gestarte opendataproject binnen de kaders van het Nationaal Modellen- en Data Centrum (NMDC) en het Nationaal WaarneemCentrum Leefomgeving (NWCL) waarin de partners RIVM, KNMI, Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Rijkswaterstaat samen optrekken om organisatorische en technische open data vraagstukken op te lossen, bijvoorbeeld op het gebied van open data beslisbomen, metadata en het ontsluiten van grote dynamische datasets. Het KNMI DataCentrum (KDC) knmi.nl/ wordt het kanaal voor het beschikbaar stellen van alle open data van het KNMI. Bij het ontwerp van KDC is al rekening gehouden met de gebruikswensen voor INSPIRE en open data. Momenteel wordt de laatste benodigde functionaliteit geïmplementeerd. KDC bevat een metadata-editor die de datasetmanagers in hoge mate ontzorgt (en hen verplicht complete metadata aan te leveren). Zonder tussenkomst van beheerders kunnen geautoriseerde datasetmanagers zelf hun datasets in KDC publiceren die vervolgens via het KDC-portaal vindbaar en downloadbaar zijn. De KDC metadata catalogus is gekoppeld aan het Nationaal Georegister (NGR) en via NGR aan data.overheid.nl. Raymond Sluiter is onderzoeker GEO-ICT bij het KNMI. Hij is via raymond.sluiter@knmi.nl te bereiken /9 Geo-Info 11

14 Open Data De Basisregistratie Topogr Sinds 1 januari 2012 is de Basisregistratie Topografie (BRT) als open data beschikbaar. De Nederlandse overheid heeft bepaald, dat openbare BRT gegevens door iedereen zonder beperking mogen worden gebruikt en verspreid. Dit besluit is drie maanden voor effectuering bekend gemaakt en heeft geleid tot een nieuwe werkelijkheid in het gebruik, maar zeker ook in de realisatie van de BRT gegevens. De BRT is onderdeel van het stelsel van basisregistratie en is opgenomen in de Wet basisregistraties kadaster en topografie die op 1 januari 2008 in werking is getreden. Het BRTgebruikersoverleg is het platform waarin een vertegenwoordiging van de gebruikers, het ministerie van I&M en het Kadaster als bronhouder de voortgang en ontwikkelingen rond de producten van de BRT delen. Effecten van het opendatabeleid voor de gebruikers De effecten van het besluit tot openstelling kent meerdere invalshoeken. Het gebruik van de BRT-producten neemt in brede zin toe, omdat de gebruiksrechten- en financiële drempels zijn weggevallen. Door het bredere gebruik is er een toenemende vraag naar meer actualiteit en bredere beschikbaarheid van de BRT. Op dit moment is de wettelijke actualiteit 2 jaar. Deze wordt door steeds meer gebruikers als onvoldoende ervaren. Tevens zijn er additionele wensen bijvoorbeeld m.b.t. aangepaste, domeingerichte visualisatiethema s. De BRT is budgetgefinancierd en is onderhevig aan taakstellingen vanuit de overheid die via het ministerie van I&M worden toegekend aan het Kadaster als bronhouder van de BRT. Door het opendatabeleid is het ook niet meer mogelijk door middel van acquisitie extra inkomsten te generen om de kosten van de productie van de BRT te dekken. Alterra Wageningen heeft onderzoek gedaan naar de effecten van open data op het gebruik van de BRT. In het eerste kwartaal van 2013 is een eerste onderzoeksronde gehouden om deze effecten te meten. Uit deze meting blijkt, dat in het afgelopen jaar vooral het gebruik door bedrijven sterk is toegenomen. Bedrijven experimenteren met het ontwikkelen van nieuwe toepassingen. Ook is een verbreding van het gebruik van de BRT in nieuwe toepassingsvelden te zien, zoals cultuur, recreatie, creatieve industrie en (nieuwe) media. Een andere conclusie is dat de effecten voor de interne organisatie beperkt lijken. Deze laatste conclusie is een interessant fenomeen die vraagt om verdieping. Effecten van het opendatabeleid voor het Kadaster Het is natuurlijk niet vanzelfsprekend dat meer doen voor minder budget zonder inspanning verloopt. Het Kadaster heeft als taak de BRT kosten dekkend binnen beschikbare budgetten te realiseren. Om de effecten te beperken is het nodig procesinnovaties en cultuurverandering snel door te Door Ben Bruns De standaardvisualisatie die het Kadaster als TOP25-Raster uitlevert. 12 Geo-Info /9

15 SPECIAL afie als open data voeren. Dit gaat verder dan alleen het automatiseren van handmatige activiteiten en slimmer produceren. Het effect van open data speelt zich hier ook af op psychologisch niveau waarbij de veroorzaakte nieuwe pijn (minder budget) wordt gebruikt om de oude pijn van een organisatie (traditionele productiecultuur) in het heden aan te pakken. Het is nodig je visie in de nieuwe werkelijkheid te herijken en je leiderschapsstijlen te moderniseren. De nieuwe werkelijkheid vraagt aan een overheidsorganisatie dezelfde wendbaarheid en inventiviteit die succesvolle en startende ondernemingen kenmerkt. Het is noodzakelijk om opnieuw na te denken hoe je de gebruiker van de BRT soepel kunt voorzien van waardetoevoegende informatie binnen de daarvoor beschikbare middelen en kaders. Kadaster Geo-informatie heeft de Lean productiemethodiek geïntroduceerd en innovaties doorgevoerd waarbij de klant centraal staat en waarbij de productie zich vooral richt op de waarde toevoegende activiteiten. In dit artikel worden deze methodieken niet verder uitgediept, maar wordt ingegaan op de relatie en het effect van open data op de conceptwaarde in deze snel veranderende wereld. Introduceren van proces FLOW Een voorbeeld met betrekking tot invloeden van de nieuwe ontwikkeling op het product BRT is de traditioneel ingestoken kaartbenadering in het primaire productieproces. Het productieproces TOP10NL is door middel van Lean procesmethodiek volledig in FLOW ontworpen op een binnen het Kadaster gekozen productie 10D-kaarteenheid. Dit komt voort uit de TOP10vector productieprocessen waarbij de TOP10vector is ontworpen om in eerste instantie te dienen als basis voor de 1: en 1: kaart. De oorsprong van de bepaling van de omvang van de productiewerkeenheid gaat uiteindelijk terug naar het analoge tijdperk waarbij reproductietechnieken in eerste aanleg gebaseerd waren op dit basis deelfragment. Vanuit het moderne gebruik gezien heeft deze productie-eenheid geen enkele meerwaarde en is eigenlijk storend voor de gebruiker. Indien je bijvoorbeeld de TOPOGPS App opent, draait daaronder een eigen landsdekkende BRT 1: kaartservice die een eigen tiling schema in zich bergt en die onafhankelijk is van de TOP25Raster kaartindeling. Met Topo GPS kun je zonder kaartbladgrenzen routes inlezen, opnemen, plannen, uitzetten en delen. De TOP25Raster kaartindeling is echter prominent aanwezig in het kaartbeeld wat vooral opvalt in het Waddengebied en het Open data vraagt van de overheid de wendbaarheid en inventiviteit van een startup IJsselmeer waar het kaartbeeld zelfs ontbreekt. Als je dan bedenkt dat de TOP10NL objecten kaartbladloos in 1 database zijn opgenomen, lijkt het logisch ook het productieproces hierop aan te passen aan de wensen vanuit het gebruik. Het ligt dan ook voor de hand om de gaten in de Waddenzee en het IJsselmeer te gaan vullen met kaartbeeld. In het interne productieproces zijn dit grote veranderingen die zorgvuldig moeten worden geïmplementeerd. Omdat ook andere gebruikerswensen van invloed zijn, zal dit in nauw overleg met de deelnemers aan het gebruikersoverleg BRT worden ingevoerd. De alternatieve visualisatie door Imergis gerealiseerd. Effecten vanuit de andere basisregistraties Ook de effecten van de introductie van de andere Basisregistraties in het stelsel op de BRT zijn van groot belang. Het gebruik van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en straks ook de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) als verplichte bron voor de BRT kan aan de kostenkant voor een deel de BRT-budgetreductie op termijn deels compenseren waarbij ook /9 Geo-Info 13

16 Open Data de actualiteit van de BRT op onderdelen zal verbeteren. Het Kadaster zal in de komende periode alle straat- en plaatsnaam attributen in TOP10NL verder aansluiten op de gegevens uit BAG. Tevens is het Kadaster aan het onderzoeken in hoeverre de BAG-panden kunnen dienen als bron voor de TOP10NL bebouwing. De eerste experimenten hebben inmiddels plaatsgevonden en zijn veelbelovend. In dit experiment zijn de BAG-panden gegeneraliseerd en waar nodig voorzien van ontbrekende functies van gebouwen uit TOP10NL. In deze keten speelt de kwaliteit van de brongegevens een grote rol. Eventuele fouten in de BAG zullen via deze keten integraal worden doorvertaald naar de BRT. Binnen het stelsel zal het regime van terugmeldingen een kwaliteitverhogende werking creëren, waarbij de bronhouders vanzelfsprekend verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van hun gegevens. Dat het Kadaster niet uniek is in deze denklijn blijkt uit het experiment dat door Imergis is uitgevoerd door TOP10NL te combineren met de BAG panden en tevens de wegen uit OpenStreetMap toe te voegen. De insteek vanuit gebruikersperspectief OOV (Openbare Orde en Veiligheid) als basis voor dit Open Topografie experiment kan nu worden ingevuld door de laagdrempelige mogelijkheden die open data biedt. Effecten op organisatieontwikkeling, cultuur en innovatie Deze gebruikersontwikkelingen veroorzaken een vernieuwde visie met betrekking tot de realisatie van geo-informatie en het doorvoeren van innovaties. De producent moet zich bewust zijn van de keten waarbinnen geo-informatie een belangrijke basis vormt. In het hierboven genoemde OOV-domein willen hulpverleners direct gebruik kunnen maken van gegevens die actueel en het liefs grensoverschrijdend beschikbaar zijn. Maar ook hier blijft de vraag welke actualiteit is wenselijk en maakbaar, met welke kwaliteitscriteria en tegen welke kosten? Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden gezien het aantal parameters dat hierop van invloed is. Om toch verantwoord te kunnen reageren, is het noodzakelijk een productieomgeving te realiseren waarmee je op een effectieve manier waarde kunt creëren voor de klant, waarbij de wendbaarheid wordt bepaald door een flexibele Plan Do-Check-Act (PDCA) cyclus. Deze PDCAcyclus waarbij je voortdurend verbeteringen doorvoert, kun je vanuit de Klant, Intern, Leer en Groei en Financieel perspectief (Kaplan/ Norton) gaan benaderen en toekomstgericht neerzetten. Het is hier van belang om daar waar de productie plaatsvindt te acteren vanuit de perceptie van de klant. De werkvloer moet Topo GPS toont, dat de kaartindeling van TOP25Raster niet landsdekkend is. meegenomen worden in de bredere wijzigende context van het gebruik van het product, waardoor het mogelijk wordt om blijvend te kunnen reageren op veranderingen. De perceptie van de nieuwe gebruikers is meer gericht op vanzelfsprekend gemak en directe toepasbaarheid. De generatie X ziet geen problemen, Kortere time to market met geborgde kwaliteit maar denkt alleen in oplossingen en is er van overtuigd dat ze zelf richting moeten geven aan hun leven. Smartphones, smart TV, smart data, smart watch, smart glasses, smart verlichting, smart robots, smart skin, smart cars, smart clothing, smart highways, e-readers, 3D-printers, bitcoins, zorgen voor verandering in de belevingswereld. Hierbij worden de Basisregistraties steeds belangrijker in het overheidsdomein waarbij de noodzaak tot koppelen van gegevens vraagt om een nieuwe kijk op standaardisatie en communicatieconcepten zoals bijvoorbeeld Linked-Open Data. Indien de kwaliteit van de onderdelen van de keten bij de bron goed wordt gewaarborgd zal de gehele keten daar baat bij hebben. Kwaliteit, actualiteit en serviceniveau dient standaard hoog te zijn en zijn geen positief onderscheidende kenmerken meer. Kadaster Geo-informatie heeft de afgelopen twee jaar een effectieve start gemaakt om in deze opendatawereld blijvend toegevoegde waarde te kunnen genereren. Het is echter een reis voor de lange termijn, waarbij er continu verbeteringen worden doorgevoerd. Het smart produceren van topografie is dan ook stevig omarmd. Binnen de huidige bedrijfsvoering voor de productie van de BRT vragen waarden als vertrouwen, daily accountabilty en het continue verbeteren een nieuw soort leiderschap waarbij de verantwoordelijkheid van elk individu binnen het geheel als vanzelfsprekend wordt gezien. Productieprocessen moet flexibel en veranderbaar worden gemaakt, waarbij kwaliteit wordt gewaarborgd in total quality concepten waarbinnen iedereen verantwoordelijk is voor zijn deel van het proces waarbij de time to market van nieuwe ontwikkelingen steeds korter is. Dit vraagt om vergaande procesoptimalisatie, innovatie en cultuurverandering in het toch traditioneel georiënteerd geo-informatieproductieproces. Sequentiële productontwikkeling komt gezien de doorlooptijd steeds verder onder druk. De moderne parallelle ontwikkelingsstrategieën, waarbij de gebruikerswens centraal staat, krijgt meer voet aan de grond en is ook nog eens veel leuker om uit te voeren. Dit vraagt dynamisch en moedig leiderschap waarbij de kracht van een klein hoogwaardig creatief team, dat open en via zeer korte lijnen communiceert, een belangrijke succesvoorwaarde is. Zo worden alle productiegerelateerde statussen en gegevens die van toegevoegde waarde zijn visueel gemaakt en breed gedeeld. Op dit moment wordt de productie van TOP50NL vormgegeven door automatische generalisatie. In dit proces is een homogene, technische en inhoudelijke kwaliteit van de TOP10NL een voorwaarde. In het proces voor de automatische generalisatie zijn er veel noodzakelijke kwaliteitsverbeteringen doorgevoerd in de TOP10NL-gegevens. Dit gebeurt op iteratieve wijze (PDCA) waarbij het verhogen van de kwaliteit, BRT-procesoptimalisatie en hierdoor kostenreductie een primaire doelen zijn. Een groot voordeel is dat ook de gebruikers van de BRT profiteren van de verbeterde kwaliteit van TOP10NL. Omdat het Kadaster de enige bronhouder is van de basis TOP10NL zijn deze verbeteringen snel en effectief door te voeren. De ingezette cultuurverandering werpt zijn eerste vruchten af, maar is nog in volle gang en vraagt continu aandacht. Dit heeft aan de ene kant geleid tot een groei van gebruikerstevredenheid en aan de andere kant tot meer mogelijkheden om te kunnen reageren op de wensen van de open data BRT-gebruiker. Ben Bruns is Manager GISMaatwerk en Advies, Productmanager Topografie bij het Kadaster. Hij is via Ben.Bruns@kadaster.nl te bereiken. 14 Geo-Info /9

17 SPECIAL Vijf jaar ruimtelijke plannen in het publieke domein Goudmijn, verborgen parel of dooie mus? Op basis van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) worden alle planologische visies, plannen, besluiten, verordeningen en algemene maatregelen van bestuur (Wro-instrumenten) digitaal vervaardigd, beschikbaar gesteld en uitgewisseld. Om dit mogelijk te maken zijn de RO-Standaarden ontwikkeld. Door Marco Duiker Deze wettelijke verplichting en vergaande standaardisering hebben ertoe geleid, dat er in de afgelopen vijf jaar een grote open dataset is ontstaan waarin een veelheid aan informatie is te vinden over de Nederlandse ruimtelijke ordening. Het gebruik lijkt echter achter te blijven bij de potentie. Hoe komt dit, en wat kunnen we ervan leren voor andere opendataprojecten? Ruimtelijke Ordening analoog Lang bleef de wereld van de ruimtelijke ordening volstrekt analoog. Plankaarten waren grote vellen papier waar vaak met geeltjes de locaties van zogenaamde artikel 19 procedures waren opgeplakt. Zeker in kleinere gemeenten was er vaak precies een ambtenaar die wist hoe het zat. De burger die informatie wilde over de mogelijkheden die een bestemmingsplan bood voor bijvoorbeeld een uitbouw moest naar de balie van het gemeentehuis om het bestemmingsplan te raadplegen. Maar ook de overheden communiceerden onderling volledig analoog waarbij bestemmingsplannen via een verschaalde fotokopieën en een lichtbak -of bij goed weer het raam- op het provinciale streekplan werden gelegd ter toetsing. Op weg naar een digitale ruimtelijke ordening Het stimuleringsprogramma DURP (Digitale Uitwisseling in Ruimtelijke Processen) probeerde vanaf 2001 verandering in die situatie te brengen. Standaardisering was daarbij het toverwoord. Veel weerstand moest worden overwonnen, want iedere bestemmingsplanmaker had zo zijn eigen werkwijze en stijl. In 2008 werd met de invoering van een nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening en het bijbehorende besluit een grote stap gezet; digitalisering van alle nieuwe ruimtelijke plannen werd verplicht per juli Tegelijkertijd werden er standaarden in het leven geroepen die niet alleen voorschrijven hoe een bestemmingsplan (of ander ruimtelijk plan of -besluit) moet worden opgesteld en gemodelleerd, maar ook voorschrijven hoe de plannen openbaar en voor een ieder toegankelijk (!) ontsloten dienden te worden. Nu is het bijna niet meer voor te stellen dat met name die openbare Een bestemmingsplan in /9 Geo-Info 15

18 Open Data toegankelijkheid bij nogal wat bronhouders in eerste instantie weerstand opriep. Naast deze standaardisering werd er ook nog een landelijke voorziening (RO-online) ingericht waarin alle digitale plannen terugvindbaar zijn en bekeken kunnen worden via de website ruimtelijkeplannen.nl. De landelijke voorziening biedt daarnaast nog services (het zogenaamde aftappunt), waar alle ruimtelijke plannen middels open standaarden (o.a. WMS, WFS, TMS) beschikbaar zijn. Inmiddels is deze landelijke voorziening ook wettelijk verankerd. Naast de plannen van voor 2009 die door overheden vrijwillig in de landelijke voorziening waren geplaatst, ontstond er onder de digitaliseringsverplichting een groeiende voorraad ruimtelijke plannen en -besluiten die voor een ieder openbaar beschikbaar is. Alle plannen zijn daarbij gemaakt op basis van de open standaarden van de ruimtelijke ordening die op hun beurt weer teruggrijpen op open standaarden als GML, XML, HTML en XML_DSIG. Open data in gebruik Door de openbare toegankelijkheid en de keuze voor open standaarden ontstond -en ontstaat er nog steeds- een enorme voorraad aan open data op het gebied van de ruimtelijke ordening. Hiervoor is grote belangstelling. Via de website ruimtelijkeplannen.nl worden elke maand ongeveer zes miljoen plannen geraadpleegd. Blijkbaar is er in Nederland grote interesse voor ruimtelijke ordening en planologie, want ook de Nieuwe Met de index van de landelijke voorziening is elk digitaal ruimtelijk plan in Nederland te vinden. Kaart van Nederland is nog altijd erg populair. Het is een van de meest geraadpleegde bestanden uit het Nationaal Georegister (NGR), terwijl dit bestand door een gebrek aan financiering al sinds 2010 niet meer wordt geactualiseerd. Interessant is ook dat er geen beperkende licentievoorwaarden van toepassing zijn op de data van de ruimtelijke plannen. Er is zelfs helemaal geen sprake van een licentie, en daarmee staan al deze gegevens daadwerkelijk in het publieke domein. Je zou dan ook verwachten dat deze grote open en goed ontsloten dataset aanleiding zou zijn voor een explosie aan inventieve toepassingen en interessante onderzoeken. Helaas blijkt dit in de praktijk nogal tegen te vallen, hoewel er wel enkele interessante toepassingen zijn ontstaan. Een mooi voorbeeld van een succesvolle service op basis van alle data is nieuweplannen.nl. Dit is onder meer een dienst die op basis van een door de gebruiker aangegeven interessegebied een mailtje verstuurt indien er een plan in de landelijke voorziening komt dat aan de criteria voldoet. Inmiddels heeft de landelijke voorziening zelf ook zo n attenderingsservice. Enige tijd was er ook een app van de hand van de auteur van dit artikel beschikbaar voor onder meer Android en ios; de Plankaartprikker. Doordat het aftappunt van de landelijke voorziening nogal vaak onaangekondigd Ontsluitingsmechanisme ruimtelijke plannen Bronhouders plaatsen hun ruimtelijk plan bestaande uit een gml-bestand en een of meerdere html- en/of pdf-bestanden op een voor een ieder toegankelijke weblocatie. In een manifest geeft een bronhouder aan welke ruimtelijke plannen ze heeft en op welke locatie(s) die staan. Dit manifest wordt opgehaald door de harvester en geplaatst in de index van de ruimtelijke voorziening. Via die index kan daarmee elk digitaal beschikbaar gesteld ruimtelijk plan worden teruggevonden. Daarnaast haalt de harvester op basis van de manifesten van de bronhouders alle ruimtelijke plannen op en plaatst (na een technische controle met behulp van de validator) een kopie in de database van de landelijke voorziening. Op deze database staan een aantal webservices (het aftappunt) waarvan ook de website Schematisch overzicht van het ontsluitingsmechanisme van ruimtelijke plannen. gebruik maakt. Een gebruiker of toepassing kan dus een ruimtelijke plan consumeren via een of meer van de services van het aftappunt. Maar het is ook mogelijk het plan direct op te halen van de openbare weblocatie van de bronhouder. De index (ook beschikbaar als SOAP-service) wijst daarbij de weg. De Plankaartprikker: een eerste app op basis van de services van de landelijke voorziening. 16 Geo-Info /9

19 SPECIAL een attenderingsservice voor ruimtelijke plannen. wijzigingen aanbracht in de wijze waarop deze aangesproken moet worden, is de app momenteel niet meer goed bruikbaar. Sommige gemeenten hebben op basis van producten van commerciële aanbieders een viewer voor ruimtelijke plannen op hun website die gebruik maakt van de services van het aftappunt. Oorzaak van dit toch wat tegenvallend gebruik kan gezocht worden in een aantal factoren. Zo bevatten de standaarden wel een mooi mechanisme waarmee via een index elk digitaal plan of besluit in Nederland gevonden kan worden, de service waarmee deze index ook door computers gebruikt kan worden, is pas een half jaar geleden bekend gemaakt in het Nationaal Georegister. De adressen van de services van het aftappunt en de documentatie daarvan waren lange tijd Datamodel doet recht aan juridisch- bestuurlijk proces, maar onduidelijk voor de burger alleen bekend bij insiders hetgeen natuurlijk niet bevorderlijk is voor een frisse blik van buiten en een bijbehorende verrassende toepassing. Aan de ander kant was dat misschien maar goed ook, want zeker in het begin waren de services erg langzaam en vaak niet beschikbaar. Bovendien werden er bij het verbeteren van de services met enige regelmaat (onaangekondigd) wijzigingen doorgevoerd, waardoor toepassingen die gebruik maakten van deze services niet meer werkten. Verder is het natuurlijk zo dat Nederland nog lang niet wordt afgedekt door de beschikbare bestemmingsplannen. De digitaliseringsverplichting geldt namelijk voor nieuwe plannen. Bestemmingsplannen kunnen 10 jaar meegaan, en daarna nog eens ongewijzigd opnieuw worden vastgesteld voor nog eens 10 jaar. De dataset is mede daardoor nog lang niet volledig wat natuurlijk de bruikbaarheid voor met name onderzoek beperkt. Naast deze hinderpalen moet de grootste belemmering misschien wel gezocht worden in het IMRO-datamodel dat is gemaakt voor het digitaliseren van de ruimtelijke plannen en besluiten. Dit datamodel is erg gedetailleerd en doet recht aan de complexiteit van de ruimtelijke ordening. Daarmee is het datamodel zelf ook nogal complex geworden. Het vraagt veel kennis van de opbouw van dit soort datamodellen en veel domeinkennis om bruikbare informatie uit een ruimtelijk plan te halen. En als je dan al de data en het plan begrijpt, dan blijkt dat de wetgeving rond ruimtelijke ordening erg complex is. Soms is het erg onduidelijk wat het geldende (vigerende) ruimtelijke plan is, en welke wetgeving nog meer van invloed is bij de beantwoording van de vraag is het hier planologisch toegestaan om een schuurtje te bouwen?. Wat leren we ervan? Uit deze geschiedenis kunnen we een aantal zaken leren die van belang zijn bij het open maken van datasets. Dit lijken wellicht open deuren, maar de praktijk laat zien dat niet alles even vanzelfsprekend is! Een grote mate van volledigheid van een dataset maakt deze bruikbaarder. De Basisregistratie Adressen en Gebouwen is daarvan een goed voorbeeld. Daarnaast dienen services, beschikbaar en voldoende snel te zijn, maar bovenal ook stabiel in de definitie van de aansluiting. PDOK (Publieke Dienstverlening op de Kaart) geeft wat dat betreft een goed voorbeeld. In dat verband is het ook fijn dat de ruimtelijke plannen nu ook in PDOK beschikbaar zijn, weliswaar vooralsnog met een maximale achterstand van een maand. Verder is het toch erg belangrijk dat het voor de gebruiker duidelijk is wat data betekent. Juridisch sluitende definities zijn belangrijk voor het bestuurlijk-juridische proces, maar de burger is vooral gebaat bij inhoudelijk bruikbare definities. In dit spanningsveld is het lastig manoeuvreren. Tot slot is het belangrijk een eenvoudig datamodel te gebruiken, zodat zo min mogelijk specifieke software geschreven hoeft te worden om de data te gebruiken. Conclusie In de ruimtelijke ordening is door een slimme combinatie van wetgeving, standaardisering en een landelijke voorziening een hele mooie grote open dataset ontstaan. Hier is veel bereikt. Tegelijkertijd zien we een achterblijvend gebruik van deze data en de bijbehorende services terwijl we wel een enorm gebruik zien van de landelijke voorziening als viewer. Oorzaken liggen (of lagen?) in de kwaliteit en beschikbaarheid van de services, maar vooral ook in de complexiteit van het datamodel en de grote hoeveelheid benodigde domeinkennis om daadwerkelijk iets met de data te kunnen doen. Vooral aan dit laatste kan vanuit het oogpunt van de dataleverancier natuurlijk weinig worden gedaan. Al met al gaat er inmiddels veel goed en is er heel veel data over ruimtelijke ordening vrij beschikbaar. Deze data wordt intensief gebruikt binnen het domein van de ruimtelijke ordening. Van een dooie mus kan daarom natuurlijk geen sprake zijn. Wanneer vrijwel heel Nederland bedekt is met digitale bestemmingsplannen is er zeker sprake van een goudmijn, maar dan wel een waarbij het goud flink diep weggestopt zit onder een ingewikkeld datamodel. Vooralsnog lijkt daarom de kwalificatie verborgen parel het meest van toepassing. Marco Duiker is adviseur digitale ruimtelijk ordening bij MD-kwadraat. Hij is via te bereiken /9 Geo-Info 17

20 Open Data Hergebruik open geodata beperkt door onnodige drempels Ervaringen van een app-ontwikkelaar Als zelfstandig app-ontwikkelaar houd ik mij al enige jaren onder meer bezig met het ontwikkelen van mobiele- en webapplicaties die gebruik maken van open data. Ik heb open data in Nederland zien groeien van een USB-stick die onder de tafel werd doorgegeven, tot een gestructureerd programma bij vele overheden en een steeds breder besef van de economische en maatschappelijke waarde van open data. Naarmate open data groeit, komen we ook nieuwe uitdagingen tegen: aan de ene kant moet data toegankelijk genoeg zijn voor marktpartijen, om het belangrijke hergebruik mogelijk te maken, aan de andere kant is het ook niet de bedoeling, dat de overheid een IT-helpdesk wordt. Schermafbeeldingen van de iphone-applicatie Amsterdams Lokaal tonen AT5-nieuwsberichten op de kaart. Door Erik Romijn CSV en WGS84: niet ideaal, maar wel voor iedereen toegankelijk Een van de belangrijke aspecten aan open data is, dat het in principe gepubliceerd wordt in het formaat waarin het nu al door de overheid verwerkt wordt. Veel open data bestaat dan ook nog uit Excel-bestanden of daarvan afgeleide CSV-bestanden. Andere data wordt weer aangeboden als XML-bestanden of als standaard API s. Hoewel niet al deze formaten ideaal zijn, zijn ze wel zeer breed bekend onder ontwikkelaars. Ze worden internationaal gebruikt in talloze toepassingen, en voor elke gangbare programmeertaal is er vrij beschikbare software die helpt met het verwerken van dergelijke data. Mijn eerste opendataprojectje was AT500. Deze website liet recente AT5-nieuwsberichten zien op een Google Maps-kaart, gebouwd in één avond. AT5 past op een behoorlijk deel van hun nieuws geotagging toe, wat in hun API terug te vinden is als WGS84-coördinaten. WGS84 kan ook direct gebruikt worden in Google Maps en vergelijkbare diensten. Dat betekent, dat de integratie van deze API met Google- of Apple-kaarten in een website triviaal is voor elke ontwikkelaar. Vanwege het internationale bereik en de ondersteuning in gangbare kaarten voor geo-leken, is WGS84 is dan ook vrijwel universeel bekend bij ontwikkelaars wereldwijd. Een eerste kennismaking met RD-coördinaten Anders ging het bij Zwemwater Noord-Holland, mijn iphone-app voor zwemwaterveiligheid 18 Geo-Info /9