L. BAKKER K. FRAIJMAN S. GROENEWOUD R. DE JONG R.J VAN DER VEEN PRESENTATIE APRIL 2014 INNOVATIONLAB

Transcriptie

1 L. BAKKER K. FRAIJMAN S. GROENEWOUD R. DE JONG R.J VAN DER VEEN PRESENTATIE APRIL 2014 INNOVATIONLAB

2 VOORWOORD Laten we iets bijzonders maken! Met deze zin heeft Robbert Jan van der Veen ons, vier studenten van de TU Delft, geïnspireerd om de afgelopen zes maanden met een innovatief en ongewoon ontwerpproject aan de slag te gaan. Vanaf het begin zijn we samen de uitdaging aangegaan om zowel een opgave als een oplossing te creeëren waarmee we onszelf konden uitdagen, maar die ons tegelijkertijd ook enorm fascineerde. Met een interfacultair team konden we een bouwko-opgave aanpakken met een industriële ontwerpmethode en een technisch randje. Zowel het proces als het product zijn resultaat van een periode vol energie en inspiratie. Moge dat zichtbaar zijn in het resultaat! Roos de Jong & Stella Groenewoud Koen Fraijman Lenny Bakker

3 Het InnovationLAB is een samenwerking tussen vier studenten van de TUDelft, het Honours Programme Delft en bureau voor stedebouw en gebiedstransformatie Plein06. INHOUD Introductie Onderzoek Concept Ontwerp 37 Conclusie 56 Epiloog 58

4 INTRODUCTIE 6 In Nederland is ruimte schaars. Woningen staan dicht op elkaar en voor de dagelijkse beleving van de stadsbewoner; de route van huis naar werk, het park, de speeltuin, het rijden, parkeren en recreëren, blijft weinig plaats over. Toch is er, voornamelijk in Rotterdam, veel binnenstedelijk industrieel gebied dat niet meer wordt gebruikt. Grote vlaktes, wegen, waters en structuren zijn in de stad geslagen, maar hebben hun betekenis verloren. De plekken zijn staan economisch stil en zijn ecologisch dood. Voor mensen is er weinig te beleven. Door de lancering van een internationale tender is de Rijnhaven in Rotterdam volop in het nieuws. Deze gigantische plas water midden in de stad, is door het verplaatsen van de havenactiviteiten nu een plek waar niets gebeurt. De gemeente wil hier verandering in brengen met veel aandacht voor vernieuwing, vooruitgang en verandering van tijden. Toch laten de plannen die tot nu toe zijn ingeleverd een vrij traditionele aanpak zien; het verdienmodel gaat uit van bouwen en verkopen en er wordt ontworpen met een top-down analytische benadering. Grote wijken met drijvende woningen en betonnen parkeerbakken moeten hier geld opbrengen. In dit onderzoek wordt de Rijnhaven vanuit een ander perspectief benaderd. Hierbij is het uitgangspunt niet het leveren van een winstgevend, gebied vullend ontwerp, maar ervaring en beleving van het alledaagse leven van de Rotterdammer. Het ontwerp zal op een innovatieve manier omgaan met het geven van een nieuwe functie aan verlaten, doodgeslagen havens. Het doel van het project is; Het vergroten van de beleving van de stadsbewoner, die zich in zijn alledaags leven in het gebied bevindt. Hierbij zijn wij gericht op actieve participatie en interactie. Wij focussen op het op gang brengen van een beweging, in ecologie, economie en/of energie. Om de het doel van het project te verduidelijken, zal de betekenis van een aantal begrippen verder uitgelegd worden. Onder beleving wordt de totaalervaring van een persoon verstaan. In het onderzoek zal dit begrip verder besproken worden aan de hand van literatuur. In dit project richten wij ons op de stadsbewoner; een bewoner die in het dagelijks leven in de Rijnhaven komt. Zowel bewoners, als mensen die in het gebied werken als recreanten vallen hieronder. Het project heeft in eerste instantie niet als doel om toeristen of extra bezoekers te trekken. De beleving die ontstaat in het ontwerp vraagt om actieve participatie; het investeren van energie bij deelname, waarbij men meer waarde terugkrijgt. In dit geval is de waarde in de vorm van een beleving. Daarnaast staat ook interactie centraal. Dit is constante wisselwerking en beïnvloeding tussen mensen of tussen mens, object en omgeving. Tot slot zal het een gelaagd ontwerp moeten worden, zodat het op meerdere vlakken een toegevoegde waarde heeft voor het gebied en een grotere kans van slagen. Om dit te bereiken wordt er naast de beleving voor bezoekers en/of gebruikers ook gefocust op het op gang brengen van een beweging. Beweging is in dit geval een doorstroom, bijvoorbeeld een systeem waarbij energie wordt opgewekt en ook weer wordt gebruikt, of geld wordt verdiend 7

5 en geïnvesteerd of een substraat, waar algen, plantjes, kleine beestjes worden tot slot weer getoetst op het onderzoek en de verzamelde FASE 1 FASE 2 FASE 3 en tot slot vissen door worden kennis, waarbij er twee innovatieve aangetrokken. De beweging kan zich ontwerpen zijn ontstaan. Deze op een natuurlijke manier in stand ontwerpen worden verder houden en verrijkt zich met de tijd. uitgewerkt in de ontwerpfase. Dit onderzoeksverslag is op dezelfde Om tot een slim, gelaagd ontwerp manier opgebouwd. Allereerst wordt te komen is kennis nodig uit de onderzoeksmethode toegelicht, verschillende vakgebieden. Hiervoor die bestaat uit vier domeinen. zal het project voor een groot Vervolgens worden de resultaten van deel bestaan uit onderzoek, met het onderzoek in de vier domeinen vervolgens een conceptfase en een beschreven. Vervolgens wordt de eindproduct. Hierbij wordt er dus gestart met een grote hoeveelheid aan informatie en inspiratie (de ontwerpmethode toegelicht. Deze bestaat uit een conceptfase en het uitwerken van het eindproduct. ONDERZOEK CONCEPT ONTWERP onderzoeksfase). Vervolgens wordt dit onderzoek gefilterd en verwerkt tot mogelijkheden voor het gebied (de conceptfase). De concepten Ook in deze fasen wordt nog onderzoek gedaan, bijvoorbeeld naar de haalbaarheid en technische, ecologische en economische mogelijkheden. Rechts: het ontwerpproces bestaat uit drie fases; onderzoek, concept en ontwerp. Gedurende het proces verandert de berg aan kennis in een helder concept. In deze fase wordt er kennis verzameld in de volgende onderzoeksgebieden; facts and figures, decision makers, materials and technology en user experience. Op basis van het onderzoek worden er concepten bedacht. Deze concepten worden geclusterd op schaal en haalbaarheid. Twee mogelijke ontwerpen worden verder gedetailleerd en uitgewerkt. Ook wordt er specifieker onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld de constructie en het economische model. 9

6 INTRODUCTIE OPGAVE Ons project gaat over binnenstedelijke verlaten havengebieden. Het is echter makkelijker en gerichter ontwerpen met een casus, een gebied met de daarbijbehorende context. We kiezen de Rijnhaven, een haven in Rotterdam aan de Kop van Zuid, door alle actualiteit en activiteit hieromheen de laatste tijd. De Rijnhaven is een spannend gebied, waar de mogelijkheden oneindig zijn. ONDERZOEK 10

7 FASE 1 In dit project doen we onderzoek naar de beleving van de alledaagse stadsbewoner die zich rondom de grotere geheel (de stad) is belangrijk. De informatie hiervoor wordt meestal verkregen door middel van een topdown Voor het ontwerpen is er een grote basiskennis nodig, en deze zullen we verkrijgen met de kennis van Rijnhaven bevindt. Hierbij wordt benadering. Er wordt vanuit verschillende vakgebieden. gericht op actieve participatie en interactie tussen mensen onderling een groot schaalniveau steeds verder ingezoomd naar het ontwerpgebied. Er is een onderzoeksmethode en de omgeving. Daarnaast zal het een gelaagd eindontwerp worden, De traditionele bouwkundeaanpak dus. opgesteld, waarbij er in verschillende domeinen onderzoek wordt gedaan. waarbij niet alleen menselijke Ten eerste fact & figures, harde data, activiteiten zijn, maar er ook een beweging ontstaat in andere vlakken; ecologie, economie en/of energie. Daarnaast gaat het project ook over de beleving van de stadsbewoner. Bij de studie industrieel ontwerpen staat de gebruiker centraal, met een ten tweede de politiek, de decision makers, ten derde de mogelijkheden vanuit techniek en materiaalkunde, meer als inspiratie, en ten slotte Het eindontwerp heeft overlappingen met meerdere vakgebieden. Het ligt bottom-up ontwerpaanpak. Ook op deze manier willen wij onderzoek uiteraard; de user experience, bij ons het meest uitgebreid. De verzamelde in een stedelijk gebied en de structuur doen. informatie wordt constant en functie van het ontwerp in het uitgewisseld en met elkaar gelinkt. De onderzoeksmethode met vier onderzoeksdomeinen 12 13

8 FACTS & FIGURES DEMOGRAFIE FACTS & FIGURES Het eerste domein dat wordt besproken is facts en figures. Dit domein bestaat voor een DECISION MAKERS Het domein decision makers gaat met name over het beleid dat van toepassing is MATERIALS & TECHNOLOGY In het domein materials en technology wordt een vooronderzoek gedaan naar USER EXPERIENCE In het domein user experience wordt onderzoek gedaan naar de gebruiker en beleving. Aantal inwoners Afrikaanderwijk 8316 Katendrecht 4506 Kop van Zuid 1869 Entrepot 8228 Leeftijd bewoners Inkomen (x 1000) Afrikaanderwijk 23,4 Katendrecht 27,4 Kop van Zuid 37,2 Entrepot 32,6 Rotterdam 29,3 deel uit top-down onderzoek, op het gebied. Het gaat hierbij technische mogelijkheden. Het gebruikersonderzoek Afrikaanderwijk Katendrecht Kop van Zuid Entrepot met de algemene gegevens om wetgeving. Daarnaast zal Aangezien de technische bestaat uit verschillende van het gebied, bijvoorbeeld de demografie, historie en er onderzoek gedaan worden naar het beleidsplan van mogelijkheden zeer uitgebreid zijn, zal er pas onderdelen. Eerst wordt het begrip beleving programma. Daarnaast wordt er onderzoek gedaan naar de ecologie van het gebied en specifiek het water. gemeente Rotterdam en het bestemmingsplan specifiek voor de Rijnhaven. tijdens de ontwerpfase verder onderzoek gedaan worden naar de techniek. Het vooronderzoek uit dit hoofdstuk kan met name gebruikt worden voor inspiratie. gedefinieerd. Vervolgens zal het onderzoek zich bottomup richten. Dit deel van het onderzoek zal bestaan uit een aantal bezoeken aan de Rijnhaven. Daarnaast wordt geïnterviewd. Nationaliteiten Afrikaanderwijk Katendrecht Kop van Zuid Entrepot Surinamers Antilianen Kaapverdianen Turken Marokkanen Overig niet-westers Autochtoon Overig EU Overig westers 15

9 FACTS & FIGURES WOII Vertrek Holland Amerika Lijn GESCHIEDENIS Enorme verwoestingen aan Het hoofdkantoor van de Holland de Rijnhaven door het Duitse Amerika Lijn verhuisde naar Seattle en bombardement. Vooral veel liet het gebouw op de Wilhelminapier, Verbeterde toegankelijkheid De Rijnhaven, 119 jaar geschiedenis... gebouwen op de Wilhelminakade the Grand Old Lady, achter. Dit werd 7 De verbinding tussen De Kop Van Zuid en werden getroffen. jaar later in de verkoop gedaan. Rotterdam centrum verbetert door het openen van de Erasmusbrug Voltooiing aanleg Rijnhaven In eerste instantie gegraven als Groei industrie In de eerste helft van de 20ste eeuw berghaven voor Rijnschepen, neemt het aantal pakhuizen en silo s voornamelijk in de winter als de zeeschepen hun lading moesten aan de Rijhaven gestaag toe. Ook vestigt de directie van de Holland lossen en de Rijnschepen door Amerika Lijn zich op de kop van de bevriezing van de bovenrivieren de Wilhelminapier Wederopbouw Door de verwoestingen moest een groot deel herbouwd worden. Dit gaf echter wel de gelegenheid om verouderd materiaal te moderniseren Herstructurering Oude Havens In het in 1985 gepresenteerde kaderplan Herstructurering Oude Havens richt het Gemeentelijk Havenbedrijf ook de aandacht op de stukgoedsector van Katendrecht. Net als bij de aangrenzende Kop van Zuid krijgt de vrijgekomen ruimte een woonbestemming. 21e eeuw Uitbreiding woon-, werk- en recreatiefunctie. In de komende jaren zal het accent nog sterker op wonen en werken komen te liggen. De invulling van de werkfunctie is veranderd van blue collar, noeste arbeid in een overall, naar white collar, werk achter een computer in pak. Rijn niet konden opvaren.

10 FACTS & FIGURES ECOLOGIE DECISION MAKERS Rotsachtige litorale zone Om de biodiversiteit in de haven te vergroten moeten eerst de kleinste organismen, kunnen hechten op een ondergrond, een substraat. Daarna litorale zone eiland pelagische zone benthische zone havenwand Uiteindelijk zijn er een aantal instanties die ervoor kunnen zorgen dat ons ontwerp realiteit wordt. De belangrijkste pion hierin is de om de verschillende concepten te kunnen beoordelen. Rotterdam wil een aantal voordelen realiseren door de Rijnhaven beschikbaar te stellen. Door ons op deze punten te focussen kunnen we onze ontwerpen zo realistisch mogelijk maken. Voor financiering is bij de gemeente zullen kleine en later grotere vissen en vogels naar het gebied komen. boven: de ecologie van een eiland gemeente Rotterdam. Zij hebben een wedstrijd uitgeschreven waarbij de 1. Het ontwikkelen van een Rotterdam geen plek. Deze zullen we zelf voor elkaar moeten krijgen. Wel is gemeente de Rijnhaven (het gebied innovatief economisch gebied met er een mogelijkheid tot wat subsidie spatzone in de afbeelding) gedurende 30 jaar aan de winnaar ter beschikking stelt. een internationale uitstraling. 2. Verhoging van de diversiteit en bij de gemeente in de verschillende topsectoren. De gemeente geeft boven: de verschillende lagen in het water intergetijden zone permanente onder water zone ondergrens wierzone Belangrijk voor de groei van organismen: - een grove structuur van het substraat (makkelijk aan te hechten) - een donkere kleur (vasthouden van warmte) - zuidelijke orientatie (zoninstraling) - zeer flauwe hoek van de helling (makkelijk aan te hechten) - groot vermogen om water vast te houden De gemeente heeft uiteraard een aantal beoordelingscriteria opgesteld samenkomen van verschillende culturen rondom de Rijnhaven. 3. Verhoging van de aantrekkelijkheid en beleving van de waterkanten aan de Rotterdamse havens. 4. langdurige samenwerking met meervoudige verdienmodellen. namelijk geld aan initiatieven in bepaalde sectoren die ze willen promoten. Met de sectoren water, high-tech en creative industries is er grote kans dat we subsidie kunnen krijgen. Deze mogelijkheid nemen we mee in ons bussinesplan. 19

11 MATERIALS & TECHNOLOGY Er zijn een aantal technologieën Wat je ziet, is dat de krachten Fs en minimaal 2 meter. Drijven moet dus ons plan kunnen gebruiken. Als zijn hierheen gegaan en hebben ons die onderzocht moesten worden W (Fzw) aan elkaar gelijk moeten geen belemmering zijn. Nu we weten laatste hebben we nog naar de laten inspireren. voordat we verder kunnen gaan zijn. Hierdoor zou je het kunnen hoe het met het drijven zit, zijn we mogelijkheden gekeken om te met het ontwerpen van concepten. vereenvoudigen naar de volgende een stap verder gegaan en hebben vliegen. Hier moesten echter grote Het meest interessant was het deel Aangezien de kans groot is dat we vergelijking: we gekeken naar een onderzeeër en snelheden behaald worden wil je een met speciale materialen; net nieuw overgaan op het drijvend bouwen Fzw=Fs zijn werking. mooi onderdeel de lucht in krijgen, uitgevonden en nog nauwelijks moest de technologie achter het p*g*v=m*g waardoor het onrealistisch was om toegepast. Het is mogelijk dekens drijven worden opgezocht. Dit wordt p*v=m dit toe te passen. te maken van champignons, verduidelijkt in de volgende figuur. p= constante (waterdichtheid) = ledverlichting te verwerken in houten 1024 kg/m 3 Materia is een internationaal platform platen, siliconenrubber aan beton te 20 Dus als de massa/volume van het drijflichaam 1024 kg/m 3 is, dan drijf je. Dit houdt in dat elke kubieke meter drijflichaam 1024 kg kan dragen. Belangrijk hierbij is de diepte. De waterdiepte bij de Rijnhaven is overal Links: lucht laten binnenlopen om te stijgen. Midden: Water in laten lopen om te dalen. Rechts: gedaald. Zoals je ziet werkt een onderzeeër door water in en uit een cabine te laten lopen. Dit zouden we in voor uitwisseling van kennis over materialen. De website staat vol met voorbeelden van innovatieve materialen voor architectuur, interieur en design. Eén keer per jaar wordt een beurs georganiseerd, toevallig in deze periode in Rotterdam. We gieten, spiegels te maken die onder elke hoek een andere kleur hebben, gebruik te maken van magnetisme etcetera. We kijken of we later in het project hier wat mee kunnen doen. 21

12 USER EXPERIENCE LITERATUUR De beleving kan worden gezien als Deze ervaringen zorgen samen voor model worden vier verschillende Hierbij gaat het erom hoe iemand al zijn zintuigen in de beleving elementen uit de verschillende de ervaring van een persoon. Het is de beleving die een persoon heeft domeinen van beleving omschreven; deelneemt aan een beleving. Bij getrokken. (Eurib, 2014) domeinen moeten hebben. een samenspel van waarnemingen, gehad. Hierbij gaat het vaak over esthetiek, educatie, entertainment passieve participatie heeft de gevoelens, gedachtes en gedrag. Er iets wat iemand achteraf ervaren en ontsnappen. Deze domeinen deelnemer geen invloed, zoals Pine en Gilmore stellen in hun boek Dijk, J. (2014, Maart 18). Wat is beleving? zijn verschillende manieren waarop dacht te hebben. Tot slot wordt hebben een horizontale en verticale het kijken van een film. Bij actieve The Experience Economy dat een Eurib. (2014, Maart 18). Brand-experiencemodel een beleving wordt uitgedrukt. Ten beleving ook nog op een derde, meer as. Op de horizontale as bevindt zich participatie heeft de deelnemer beleving het grootst is wanneer de van Pine en Gilmore. Gelders Erfgoed. (2014, eerste is er de beleving als optimale wetenschappelijke, manier uitgelegd. de passieve en actieve participatie. invloed op de beleving, bijvoorbeeld beleving elementen uit alle vier de maart 18). staat. Hierbij is er een bewuste sfeer Hierbij is beleving constant aanwezig bij debatteren. Daarnaast heeft het domeinen bevat. Het midden van ontworpen, waar men in als het ware en verandert per situatie en tijdstip. model een verticale as met absorptie het model is de sweet spot, hier is in wordt ondergedompeld. Vaak heeft (Dijk, 2014) en ondergaan. Bij absorptie wordt de beleving het grootst. (Gelders deze beleving een commercieel doel, iemands aandacht zodanig getrokken Erfgoed, 2014) zoals een musical of pretpark. Men Om een beter zicht te krijgen op de dat de ervaring wordt opgenomen, betaalt om een bepaalde beleving te facetten van beleving is er gebruik bijvoorbeeld bij het lezen van een Het model van Pine en Gilmore kan ervaren. Gekoppeld aan de beleving gemaakt van het model beschreven boek. Bij ondergaan wordt iemand gebruikt worden in de conceptfase. 22 als optimale staat is de beleving als totaalervaring. Hierbij wordt beleving gezien als het totaal aan ervaringen. in The Experience Economy van Pine en Gilmore. In dit boek wordt beleving gezien als een totaalervaring. In het The four realms of experience, Pine and Gilmore, 1999 met fysiek of virtueel bij de beleving getrokken, zoals bij het maken van een reis. Hierbij wordt iemand met In het ontwerp voor de Rijnhaven staat de beleving centraal. Voor een optimale beleving zal het ontwerp 23

13 USER EXPERIENCE OBSERVATIES De Rijnhaven bevindt zich ten boulevard met horeca en een aantal een kade met een doorgaande zuiden van de Maas, direct achter de andere voorzieningen. Aan de verkeersroute en parkeerplaats. Aan Erasmusbrug en Kop van Zuid. De haven heeft op de drie aangrenzende zijdes verschillende bebouwing. noordoostzijde bevindt zich brede, middelhoge bebouwing, gevuld met kantoren en onderwijs. Achter deze de zuidzijde bevindt zich direct aan het water industrie met een fabriek die nu nog steeds in werking is. Afrikaanderwijk beleving op ooghoogte boven: contrast rondom de Rijnhaven Kop van Zuid De noordwestzijde kenmerkt zich strook ligt de Afrikaanderwijk, een Achter deze fabriek ligt de woonwijk door de hoge, smalle woon- en woonwijk met eveneens middelhoge Katendracht met voornamelijk lage werktorens. Op de kade is een soort bebouwing. Langs het water is bebouwing. CONCLUSIE 24 rechts: omlendende bebouwing van de Rijnhaven 1. Afrikaanderwijk: op menselijke schaal ooghoogtebeleving laag, fijnkorrelig 2. Industriegebouwen: random opgestapeld door de jaren heen ingericht voor gebruik De Rijnhaven is een krachtenveld tussen wijken met verschillende typen gebouwen. De schaal van de Afrikaanderwijk en de Kop van Zuid Beleving vanuit woontorens is heel verschillend. Dit maakt veel uit voor de beleving. 3. Kop van Zuid: clean, schoon Beleving vanaf kade modern boven en rechts: arianten beleving Rijnhaven grootschalig 25

14 26 USER EXPERIENCE In het onderzoek naar beleving zijn er interviews gehouden met mensen die rond de Rijnhaven wonen, werken of recreëren. Door middel van een aantal vragen is geprobeerd om een beter beeld te krijgen van de Rijnhaven, positieve en negatieve plekken in Rotterdam en belevingen in het algemeen. Vervolgens zijn de interviews gefilterd om zo tot de kern te komen van activiteiten en beleving. De uitkomsten van het onderzoek kunnen worden gebruikt bij de conceptvorming. In totaal zijn acht kwalitatieve interviews gedaan. Uit deze interviews kwam naar voren dat door iedereen de Rijnhaven anders wordt ervaren. Een aantal mensen was erg positief, zo werden de rust en stilte, het uitzicht, een eigen plek met een eigen leven en het lekker uitwaaien genoemd als positieve ervaringen. Anderzijds werd er ook leeg en kaal, smerig en leeft niet en leeg genoemd. Daarnaast zijn er vragen gesteld die over ervaringen en beleving in het algemeen gaan, bijvoorbeeld; waarvan krijgt u een kick? of waardoor wordt u geïnspireerd? Vervolgens is gezocht naar een INTERVIEWS methode waarmee de kern van de interviews naar voren komt. In de meeste interviews worden hele letterlijke activiteiten en programmering genoemd. Met het InnovationLAB willen we ook de diepere laag uit deze antwoorden halen. Hierbij is het vooral een zoektocht naar de kleine zinnetjes. Wil iemand een zwembad of wil diegene eigenlijk een ontmoetingsplek en meer levendigheid in het gebied? Wanneer alles mogelijk was zou ik hier wel een drijvend Hier zou ik wel iets zwembad willen. Ze zouden ook, net als met die willen zien voor drijvende bollen, een soort drijvende expositie kunnen jonge kunstenaars. maken. Het water zou wat meer benut moeten worden. Dat je hier ook gave Absoluut geen huizen. Wat me ook leuk lijkt is een workshops kan internationale jachthaven. volgen. Een supermarkt hier op de Hier in de Rijnhaven zou Rijnhaven zou wel prettig zijn, ik wel meer recreatie en bijvoorbeeld een AH To Go. Ook sportmogelijkheden willen zou meer horeca niet misstaan. zien. Een tennisbaan zou hier wel mooi zijn. Hier op de Kop van Zuid zou ik wel meer leuke winkeltjes willen zien. Dat hoor ik ook van mensen die hier op het informatiecentrum langskomen. Wat ik hier zou willen zien? Een grote drijvende shopping mall! Nee, toch niet. Een mini-boulevard met allemaal eettentjes ofzo? Zoals de Rijnhaven nu is vind ik hem mooi. Die ruwe industriële elementen en al dat water. De lelijke betonnen bankjes op de Kop van Zuid mogen wel vervangen worden voor betere aanlandplekken. 27

15 USER EXPERIENCE INTERVIEWVERWERKING 28 Om de betekenis van de interviews beter te begrijpen hebben we de informatie in losse stukjes geknipt. Losse woorden en zinnetjes die belangrijk waren voor het ontwerpproject zijn eruit gefilterd. Vervolgens zijn deze zinnen en woorden gesorteerd in drie categoriën; beleving, beweging en programmering. Hierbij gaat beleving vooral om wat mensen beleven of zouden willen beleven en de bijhorende emoties. Ook gaat het om hoe de ruimte wordt ervaren. Bij beweging gaat het met name over de stromen die in het gebied of Rotterdam zijn, bijvoorbeeld waar mensen zijn en waar ze het liefst naar toe gaan. Tot slot gaat programmering over de activiteiten die in de Rijnhaven en Rotterdam zijn of zouden moeten komen. boven: schematische weergave van interviewuitkomst. Bij de letterlijk genoemde activiteiten zijn doelen neergelegd die te maken hebben met beleving. Beleving heeft verschillende domeinen. Tijdens de interviews werden uit alle domeinen doelen genoemd. Sommige doelen contrasteren. CONCLUSIE 29

16 CONCLUSIE 30 Rondom de Rijnhaven liggen vier verschillende wijken. Opvallend zijn de grote verschillen tussen de wijken. Met name Kop van Zuid wijkt af. Hier wonen veel mensen met een hoger inkomen en relatief weinig kinderen en ouderen. Ook in het user-experienceonderzoek kwam dit naar voren; veel verschillende mensen noemden veel verschillende activiteiten die ze op de Rijnhaven zouden willen zien. Toch blijkt uit een verdere analyse dat veel behoeften eigenlijk hetzelfde zijn. Veel ondervraagden willen iets ontdekken, zichzelf uitdagen of iets beleven in een levendig gebied. Een andere behoefte is juist om tot rust te komen, je af te zonderen of in stilte te genieten van de sfeer of de natuur. We hebben besloten deze informatie te ordenen en wat te laten bezinken. Het is niet de opzet om vanuit een letterlijke analyse tot een logisch ontwerp te komen. We gaan met een frisse blik opnieuw naar de opgave kijken en met verschillende creativiteitstechnieken concepten verzinnen met de opgedane kennis in ons achterhoofd. CONCEPT

17 MINISYMPOSIUM 32 In het begin van de conceptfase leek het ons interessant te kijken naar hoe verschillende creatieve beroepen, verschillende studies, omgaan met de stap van onderzoek naar idee. Roos, Stella en Koen hebben vervolgens alledrie verteld hoe ze in hun studie tot een ontwerp komen met een presentatie en een miniworkshop. Roos - Bouwkunde, minor Identiteit & Interventie Tijdens de minor Identiteit en interventie is er een uitgebreid top-down onderzoek gedaan naar de binnenstad van Leiden. Bij het onderzoek wordt er van grote schaal (de hele binnenstad) steeds verder ingezoomd naar de ontwerplocatie. Met deze methode leer je niet alleen de ontwerplocatie goed kennen, maar ook de grote structuren in de stad, bijvoorbeeld het groen- of waterstructuren. Kennis op grote schaal kan helpen bij het nemen van ontwerpbeslissingen in het gebied, zoals het maken van een groenverbinding. Stella - BK, minor Archineering Elise van Dooren is een bouwkundedocente (Archineering) die recentelijk onderzoek heeft gedaan naar het ontwerpproces van architecten. Ze heeft een basic framework gemaakt, als tool om het ontwerpproces expliciet te maken. Het proces bestaat volgens haar uit vijf elementen; 1) experimenting & exploring, 2) a guiding theme 3) vijf domeinen waarover je beslissingen neemt, te weten ruimte/vorm, materiaal, functie, urban context en sociohistorische context, 4) a frame of reference en 5) a language of sketching and modelling. Deze vijf elementen verhouden zich tot elkaar op de volgende manier. Ontwerpen is deze vijf elementen allemaal gebruiken en daarbij constant switchen tussen de vijf domeinen. Als je vastzit met een ontwerp, zegt ze, helpt het om te werken vanuit een ander domein. Koen - Industrieel Ontwerpen Industrieel ontwerpers zijn geen uitvinders maar probleemoplossers. Problemen zoeken we door naar de behoeftes en verlangen van mensen te kijken. We lossen deze problemen op door te ontwerpen, daarmee maken we een vertaalslag van functie naar vorm. Het ontwerpen gebeurt in een proces dat zichzelf steeds herhaalt. Eerst wordt er een analyse gedaan naar het probleem, daarna wordt bedacht waaraan de oplossing moet voldoen. Na het bedenken van enkele oplossingen worden deze getest. Daarna moet er geëvalueerd en beslist worden. Voldoet de oplossing of moet er weer opnieuw naar het probleem gekeken worden? 33

18 IDEEËN & CONCEPTEN Hoe kunnen we de beleving van de stadsbewoner, die zich in het alledaags leven op of rond de Rijnhaven bevindt, vergroten? 34 En nog veel en veel meer... 35

19 CLUSTERING & CONCLUSIE XL 36 L M S XS XS = actie/evenement, S = element, M = pad/groot element, L = structuur, XL = zeer grote structuur 1 = makkelijk haalbaar, 2 = haalbaar met medewerking van partijen, 3 = lastig haalbaar, 4 = nagegoeg onmogelijk. Na deze brainstormfase volgde een clustering van de ideeën, om tot een conclusie te komen. Allerlei indelingen zijn gemaakt, bijvoorbeeld op de cirkel van beleving, met de 4 domeinen van beleving, of in een soort grote mindmap in thema s (paden, vlotten, op de kade etc). Uiteindelijk bleek nevenstaande indeling het meest inzichtelijk. Op de verticale as staat de schaal aangegeven, op de horizontale de haalbaarheid van het plan. We hebben, kijkend naar de ideeën, gezamelijk besloten de opgave te houden op schaal van een groot element of een structuur (schaal M en L), op het water in plaats van op de kade, en met een goede haalbaarheid, niet per se snel, maar zeker financieel mogelijk. ONTWERP

20 38 SCHEEPSPARK KOEN FRAIJMAN & LENNY BAKKER INTRODUCTIE Er ontstaat een ongemakkelijke leegte als je de boten uit een haven haalt. Een huis heeft een bewoner nodig, een haven heeft boten nodig. En toch ontbreken deze al enkele jarenlang in de Rijnhaven. Vroeger, toen de haven nog een haven was, kwamen de binnenvaartschepen in grote getale naar de Rijnhaven. Maar zeelui maakten plaats voor een volgende generatie, een nieuwe invulling. Pakhuizen werden kantoren en vertrekhallen werden hotels. Trossen werden gelost, targets worden gehaald. Maar de ziel van de haven mist. Wij willen deze terugbrengen door de schepen weder te laten keren. Ladingen hoeven niet meer naar de kade, dus een nieuwe invulling, passend bij de huidige Rijnhaven, is mogelijk. De schepen zullen worden getransformeerd in een modern stadspark, een scheepspark. Bewoners van de vier omliggende wijken, Rotterdammers en toeristen van over de hele wereld zullen een park op een compleet nieuwe manier kunnen beleven. Deinend door de bomen lopen, je boek door laten bladeren door de wind, zeilen in het nieuwe centrum en picknicken tussen de bomen en de torens. Het behoort allemaal tot het scheepspark. Iedereen kan er komen, iedereen kan er beleven. 39

21 EXPLOITATIEMODEL Het Scheepspark zal bestaan uit parkfunctie toe te voegen aan het de beurt, grootschalig onderhouden een variabel aantal aaneengesloten scheepspark. Inkomsten hiervoor moeten worden. Ze zullen naar een boten, ieder met een eigen functie zullen verworven worden door in de buurt liggende scheepshelling plus een parkfunctie. De parkfunctie middel van crowdfunding vanuit de verscheept moeten worden waar de zal het gehele scheepspark buurt. Doorlopend zal er campagne romp onderhouden zal worden aantrekkelijk maken voor bezoekers, gevoerd worden om de buurt bij het en daarmee voor huurders. Hieronder park te betrekken en te laten doneren. Verbouwing een overzicht van de verwachten Steeds als er voldoende gespaard De boten zullen voornamelijk oude inkomsten en uitgaven. is zal er weer een boot toegevoegd binnenvaartschepen zijn. Deze zullen kunnen worden. eerst grondig opgeknapt worden Inkomsten waarna er op het grootste deel van 40 Alle kosten zullen gedekt worden met de betaalde huur van de horeca, bedrijfs- en of winkelruimte Uitgaven De voornaamste kostenposten voor het scheepspark zullen zijn: het dek een park wordt aangelegd en op het kleinere deel horeca, bedrijfsen of winkelruimte. op de boten. Daarnaast wordt er ook naar gestreefd zo veel mogelijk extra schepen met louter Onderhoud Elke zeven jaar zullen de schepen, om 41

22 Tuin aanleg en onderhoud In het begin zal er geïnvesteerd In het model zijn we uitgegaan van 30 jaar exploitatie waarna het schip Interessante invulling van de ruimte leek ons o.a. horeca, een zeilschool, moeten worden in de aanleg van de nog 70% van zijn oorspronkelijke een biertuin, parkeergarage, tuinen op het scheepspark. Ook zal er waarde na d e verbouwing ( ) winkelruimte, fietsverhuur, vvv en een tuinman aangenomen moeten heeft, binnenvaartschepen gaan een leestuin als dependance voor de worden voor het beheer van het park. Afhankelijk van de grootte van het gehele park zal dit een parttime of fulltime functie zijn. immers zeer lang mee. We kopen ze echter wel voor bodemprijzen op in verband met de crisis. bibliotheek. Jaarlijks zal het IRR van 6,5% bepaald worden en na 30 jaar zijn alle kosten Exploitatiemodel Om uit te zoeken op welke manier het scheepspark financieel haalbaar is zijn de eerdergenoemde gegevens met nog vele anderen verwerkt in een exploitatiemodel. In dit model is gerekend met het kleinste type 60% van het oppervlak van de boot wordt verhuurd. De rest word park. Ook worden de daken groen om bij te dragen aan het karakter van het park. De huur zal met 2% t.o.v. de inflatie van 2,1% stijgen en de IRR wordt op 6,5% gesteld. Bouwkosten zullen per m2 bedragen terugverdiend. Dit betekent dat als het scheepspark na 30 jaar zou bestaan uit 3 spitsen, 2 kempenaren, 4 dortmunders en 5 groot rijnschepen, het gehele park voor ruim 5 miljoen euro verkocht zou moeten kunnen worden. binnenvaartschip, de spits. We en beplanting 200 per m2. De hebben de aanname gedaan dat huurprijs wordt op 160p.m.p.j. grotere schepen ook financieel gesteld, concurrerend met horeca en haalbaar zijn als een spits dat is, in bedrijfsruimte elders in Rotterdam. TECHNISCHE UITWERKING Je moet ten allen tijde op de boot kunnen. Hiervoor is een loopbrug bedacht die op gelijk niveau de boten met elkaar verbindt, zie de afbeelding hiernaast. Door deze constructie kan de loopbrug ook bewegen. De grootte van het gat bepaalt de grootte van de beweging. Rekening dient er gehouden te worden met de hoogte van de schepen t.o.v. het water bij verschillende ladingen. Deze zijn samengevat in de volgende tabel, met daarbij het onderscheid tussen een compleet volgeladen boot en verband met schaalvoordeel. een ongeladen boot

23 Fasering Looproutes Vaarroutes Zoals je ziet is het wenselijk dat er dus door de hoogte een hek aan hoogteverschil van 0.24m tussen de ene boot en de andere. Hier moet verwaarloosbare uitrekking. de buitenkanten van de loopbrug dus rekening mee gehouden worden Daarnaast moet er nog gekeken komt. Daarnaast moet je goed met het volladen van de boten. worden of de loopplanken het Theaterpauze de Dortmunder kijken hoeveel gewicht je in een boot neerzet (door er bijvoorbeeld beton in te gieten) zodat je de hoogte van de loopbruggen daar op kan aanpassen. Verder moet het Hierna hebben we gekeken naar het vastleggen van de boten. De boten kunnen ten opzichte van elkaar niet transleren maar nog wel houden over zo n grote afstand. Hiervoor is berekend dat bij een lengte van 2 meter een loopbrug van 12 meter gecreëerd kan worden. Kortom deze verbinding is sterk dan geen problemen opleveren roteren. Hiervoor is het wenselijk dat genoeg, maar biedt toch nog een behalve de mogelijke helling. Om voor gehandicapte nog steeds een acceptabele helling te hebben mocht de hellingshoek niet meer dan 4.6 graden zijn. Uit berekeningen kwam ze met touwen aan elkaar worden vastgemaakt. Deze touwen kan je zo los vastmaken als je zelf wilt, waardoor er nog wat speling ontstaat. Mocht je zo strak mogelijk vastleggen, bepaalde flexibiliteit. Boodschappen doen de Spits naar voren dat, dat met een loopplank moet je nog wel weten hoeveel ze van 3 meter overeen komt met een uitrekken. Dit is berekend en is een 44 Weg afsnijden de Kempenaar 45

24 SOLO-UNITS SOLOPOLIS We maken een nieuw model voor ROOS DE JONG & STELLA GROENEWOUD We zien een nieuwe tendens - Het nieuwe werken gaat om samenwerken. Er is nooit één baas, één kunstenaar, maar ieder persoon is iemand, die van alles een beetje afweet. Een zich steeds aanpassend deel van een groter geheel, een groep. de denkende stad, een drijvende stad zonder vaste plekken, zonder vaste buren en zonder plattegrond. In principe werk je Communicatie speelt de hoofdrol alleen, maar koppelen en de units tot één grote ruimte klappen, kan ook. Eerst solo nadenken, innoveren, creatief zijn Dan met twee of drie units bij elkaar komen en inspireren, uitwisselen, integreren In grote units zijn vergaderzalen beschikbaar voor grotere groepen het traditionele werken het nieuwe werken het allernieuwste werken - maar dit lijkt om te slaan multitasking wordt singletasking concentratie en mindfulness echt productief zijn in plaats van het gevoel hebben productief te zijn 46 Mensen laten experimenteren en exploreren zonder te oordelen, op een plek, waarin ruimte en tijd lijken weg te vallen diepgang 47

25 VORM & INDELING De oplossing is veel interessanter als niet wordt gekeken naar het scheppen van een plek, maar het scheppen van de mogelijkheid daartoe. Er zijn drie vormen waaruit het plan bestaat; Drie vlotten worden gekoppeld. De wand wordt weggeklapt. Aan een grote tafel kan nu samengewerkt worden. De tafels bestaan uit opklapbare driehoeken. Vele vormen zijn mogelijk: 10-hoeken, 6-hoeken, 12-hoeken De 12-hoeken zijn eigenlijk drie losse 6-hoeken die aan elkaar gekoppeld zijn. De binnenwanden kunnen worden weggeschoven, zodat één 48 grote ruimte ontstaat. 6 tafelbladen 12 tafelbladen 12 tafelbladen 18 tafelbladen Het oud-islamitische patroon waarop de vorm is gebaseerd 49

26 ontstaa ARCHITECTUUR In een eeuwige herhaling en een eindeloos ritme, vervalt tijd en ruimte We creeëren een soort vacuum, een eeuwigheid, een plek zonder plaats Een mysterieuze zwevende stad De vorm mag geen blok worden, maar moet vaag blijven. Door een exoskelet van ribben wordt het zicht verstoord, worden draaiingen extra zichtbaar en ontstaat een duizelend patroon tegen de horizon. Het ontwerp is vanuit grote schaal bedacht, maar de ervaring is het mysterieus, het object ondefinieerbaar, en het patroon tijdloos. Voor de ervaring hiervan is een zeer doordachte detaillering van de architectuur essentieel. Wij zullen hier een suggestie geven, een mogelijke vertaling van deze waarden. 50 Bovenaanzicht met exoskelet. 51

27 BUSINESSPLAN 52 Het stedenbouwkundig plan bestaat uit een structuur met openbare paden en pleinen, werkunits en overige functies. Bijvoorbeeld: Paden 9 Pleinen werkunits 21 Overige functies De paden en pleinen zijn openbare ruimte. De verrassende en speelse structuur van de openbare ruimte levert een meerwaarde voor het hele gebied. FLEXIBEL Een flexibele structuur zorgt voor een businessplan dat zich aanpast aan de omstandigheden: - Samen of allen werken door het vastof loskoppelen van de werkunits - Het toevoegen of weghalen van drijvende elementen - Het toevoegen of verwijderen van functies ABONNEMENT De units kunnen voor onbepaalde tijd worden gehuurd door in te checken. Door het afsluiten van het abonnement krijgt men korting op het huren van een unit. FUNCTIES 12-HOEKEN Yoga Ruimte Aantal: 1 Toiletruimte Aantal: 3 Restaurant / horeca Aantal: 2 Koffietent/Kiosk Aantal: 6 Kopieerruimte / Service Aantal: 3 Mindfullness Aantal: 1 Vergaderruimte Aantal: 4 Expositieruimte/workshops Aantal: 2

28 STEDEBOUWKUNDIGE STRUCTUUR De units zijn aan elkaar gekoppeld met scharnieren, en kunnen in oneindig veel combinaties vastgelegd worden. ENERGIE & TECHNISCHE UITWERKING Als een gigantisch vlak bijvoorbeeld, 54 Vanuit de flatgebouwen is een constant bewegende structuur zichtbaar, als een vuurtje of een zee, waar je uren naar kunt kijken. maar ook als losse structuur die een speelbal wordt van wind en stroming. Elke minuut anders. De paden en sterren langs de kade zijn veelal open, pleinen waarop gelopen, gezeten en gespeeld kan worden. Alleen de units zelf zijn privé. Een speelse en verrassende route wordt toegevoegd aan het gebied. Voor een solowerker is de beleving van de ruimte heel anders. Vervreemd van de wereld zweeft hij over het water in zijn transparante, maar veilige cocon. Totaal privé en rustig openbaar zijn vlakbij elkaar, maar blijven door het (nog) onaangelegde pad gescheiden. Uniek in de stad. Het stedebouwkundig plan bestaat uit een groot aantal bewegende, drijvende elementen. De elementen kunnen bewegen door invloed van de natuur (getijdenstroming en wind) en mensen. Om beweging mogelijk te maken bestaat de constructie uit lichte vlotten van geëxpandeerd polystyreen met een dunnen afwerkingslaag. Op een aantal hoeken zitten scharnieren die de bewegingen mogelijk maken. De flexibiliteit van het plan is ook in de technische uitwerking terug te vinden. De vlotten kunnen met behulp van scharnieren bewegen en en door gebruikers worden vastgezet met klemmen. Hierbij kunnen de vlotten met een slinger en staalkabel naar elkaar toegetrokken worden. De klem houdt vervolgens het vlot op z n plek, waardoor er bijvoorbeeld een route of gekoppelde werkunit ontstaat. De units zijn zelfvoorzienend, door middel van zonnecellen in het glas. Water uit de Rijnhaven kan worden verwarmd en gebruikt als vloerverwarming. Ook kan dit water gebruikt worden voor het koelen van de unit. Zonnecellen op het dak van een unit Slinger met staalkabel Klem om vlotten te bevestigen 55

29 CONCLUSIE Het doel van het project is: actief deel uit maken van de ruimte, mysterieuze, drijvende stad zijn stedebouwkundige elementen. De Het vergroten van de beleving maar letterlijke participatie aan het heel sterke ongewone belevingen. oplossing is veel interessanter als niet van de stadsbewoner, die zich in plan of interactie met het ontwerp Ook vanuit de flatgebouwen is een wordt gekeken naar het scheppen zijn alledaags leven in het gebied komt minder duidelijk naar voren. Een constant bewegende structuur van een plek, maar het scheppen van bevindt. Hierbij zijn wij gericht op beweging wordt in gang gezet wat zichtbaar, als een vuurtje of een de mogelijk daartoe. actieve participatie en interactie. Wij betreft afval; het is een grootschalig zee, waar je uren naar kunt kijken. focussen op het op gang brengen Rotterdams recyclingproject. Ook Actieve participatie en interactie zijn De plek gaat bewegen door de van een beweging, in ecologie, economisch kan er een beweging verweven met het gebruik; zonder interactie tussen de aanwezige economie en/of energie. ontstaan waarbij een klein park creatief met de elementen om te elementen, de toegevoegde steeds meer boten gaat bevatten en gaan, kom je nergens. Ook dit plan is elementen en de mensen die het Hieruit zijn twee totaal verschillende daardoor meer opbrengt. faseerbaar en zeer flexibel, en is een beleven. ontwerpprojecten ontstaan. Met het economische impuls voor het gebied. ontwerp van het Scheepspark wordt In Solopolis staat ook de menselijke 56 de beleving voor de stadbewoner zeker vergroot; een scala aan geheel nieuwe routes ontstaat. Door middel van de programmering kun je wel beleving centraal, op twee gebieden. Zowel het speelse en avontuurlijke van je eigen pad maken, als het rustgevende van het werken in een Op de Rijnhaven moet iets gebeuren, want het is een dode plas water. Maar dit is niet per se een stedebouwkundig plan, opgebouwd uit traditionele 57

30 EPILOOG Het InnovationLAB is een initiatief van Robbert Jan van der Veen (plein06) Team: Roos de Jong (Bouwkunde) Zes maanden lang hebben wij het voorrecht gehad ons elke vrijdag naar Plein06 te Rotterdam te mogen begeven. Het InnovationLAB gaf ons de unieke kans om zelf een zowel heel uitdagende als heel inspirerende opgave te verzinnen, en vervolgens nog op te lossen ook. We kregen een kijkje in de keuken van een stedebouwkundig bureau, werkten samen met studenten uit andere disciplines maakten kennis met de mooiste rotstad die er is. Stella Groenewoud (Bouwkunde) Koen Fraijman (Industrieel Ontwerpen) Lenny Bakker (Werktuigbouwkunde) Met dank aan: Koen de Boo, Tim Tutert en Annelies Wisse Graag willen wij de volgende mensen en instanties bedanken, die ons veel steun hebben verleend tijdens het InnovationLAB. Robbert Jan van der Veen, initiatiefnemer en hoofdbegeleider, Annelies Wisse, begeleider op het gebied van interactie/ 58 user experience, Koen de Boo en Tim Tutert, begeleiders op het gebied van financiën, Jan Boxce, eigenaar van scheepswerf Boxce en rekenaar scheepspark, Maritiem Museum Rotterdam, voor het verschaffen van bouwtekeningen, Plein06, voor het aanbieden van werkplaats en heerlijke lunches en bouwvakker-zonder-naam in De Rotterdam, die ons eventjes door liet glippen naar de bovenste verdieping Eindredactie: Roos de Jong & Stella Groenewoud Logo & Layout: Stella Groenewoud Foto s op pagina 1, 2, 25: Alle overige foto s zijn eigen foto s.

31