Van de redactie. Van het bestuur. NLP in business door Guus Hustinx. De complexiteit van ons zielenleven door Charles Loijens

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Van de redactie. Van het bestuur. NLP in business door Guus Hustinx. De complexiteit van ons zielenleven door Charles Loijens"

Transcriptie

1 INzicht is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Neuro Linguïstisch Programmeren (NVNLP) en verschijnt vier keer per jaar. Redactieraad: Jan Damen, Prasadam Schmitz, Lieke Holtzer, José Martens van Rooyen. Eindredacteur: Lieke Holtzer, Redactiesecretariaat: Oude Bosschebaan 5b, 5071 RP Udenhout, tel Bestuur NVNLP: Voorzitter: Jan Damen ad interim Penningmeester: Gerard Kuijpers ad interim Secretaris: Gerda Aberson Leden: Ellen Valk, Renate Jansen, Koen Litjens, Cor Slagmolen, Joost van der Leij, José Martens van Rooyen Secretariaat NVNLP: Be l j a a r s He l f t h e u ve l weg 11, 5222AV Den Bosch t h e b e l j a a r s. n l Activiteitenagenda: Mededelingen omtrent activiteiten van bij de NVNLP geregistreerde opleidingsinstituten worden gratis geplaatst. Sluitingsdatum voor inzending kopij eerstvolgende nummer is: 15 augustus De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen berust bij de auteurs. De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden brieven, advertenties, mededelingen of kopij te weigeren of in te korten. Overname van redactionele artikelen (niet ondertekend of ondertekend met naam of initialen van een redactielid) is toegestaan met zorgvuldige bronvermelding. Voor overname van andere bijdragen is voorafgaand toestemming van de auteur(s) vereist. Rekeningnummer NVNLP: t.n.v. NVNLP, te Zoetermeer. Informatie over het tijdschrift of het lidmaatschap van de NVNLP en haar statuten is op te vragen bij de redactie of het secretariaat. en op Van de redactie Van het bestuur NLP in business door Guus Hustinx De complexiteit van ons zielenleven door Charles Loijens De NLP-ondernemer door Rudy Vandamme Wat is interculturele NLP? door Hans Dalhuijsen Manipuleer meer omzet door Joost van der Leij NLP en de kunst om schoenen te verkopen door Wouter Torfs Metafoor van de maand door Hans Dalhuijsen NLP voor de Doe-het-zelver door Egbert Kinds Illustratie omslag: Prasadam, Balkan Landschap Acrylverf op papier

2 Zo, nu met een echt portret, dit lijkt er meer op. Het NLP-wereldje, ik begin er al aardig in te komen. NLP draait om communicatie, heb ik begrepen. En dat is soms geen eenvoudige klus. Zelfs niet voor de doorgew i n t e rde NLP p rofessional. Zo ging het bijvoorbeeld grondig mis op onze re d a c t i e vergadering. De afspraak we rd met een uur ve rv ro e g d, omdat één van de leden op tijd weg moest. Hij bevestigde dat de vo o rzitter hiermee accoord was. Kwam de voorzitter een uur te laat opdagen. Wat was er mis gegaan? De mededeling: hij vindt het oké werd door ons automatisch ve rtaald in: Hij weet erva n. Bleek hij door niemand op de hoogte te zijn gebracht van de d e f i n i t i e ve wijziging van de begintijd. Een pijnlijk voorbeeld van hoe misverstanden ontstaan.. Niet alleen ons taalgebruik, ook de k e u ze van het medium kan o o rzaak zijn van miscommunicatie. vormt een welbekend voorbeeld hiervan. Het is een makkelijk medium om snel boodschappen over te bre n g e n. Wij, als redactie, maken hier ook veelvuldig gebruik van, bijvoorbeeld om verzoeken in te dienen om kopij aan te leve ren. Ni e t handig, als er langdurig radiostilte op volgt en de deadline nadert. Het ve r n e u k e r a t i e ve (exc u s ez le mot) van is gelegen in het Lieke Holtzer feit dat jij de zender - een boodschap stuurt naar een ontvanger die onzichtbaar voor je is, maar van wie je wel een heleboel ve rwachtingen hebt: hij/zij krijgt je verzoek binnen (1); hij/zij leest je verzoek (2); hij/zij begrijpt precies wat je va n hem/haar vraagt (3); hij/zij gaat accoord met je verzoek (4); hij/zij onthoudt jouw verzoek (5); hij/zij voldoet aan je verzoek (6); hij/zij laat je dit weten (7). Zeven keer kan er iets mis gaan. En jij maar braaf wachten, in de ve ro n- derstelling dat het allemaal wel goed komt Wat hebben we hiervan geleerd: dringende ve rzoeken aan het bestuur bijvoorbeeld brengen we in het ve rvolg telefonisch ove r, zodat we onmiddellijk weten óf en hoe de boodschap overkomt en welk resultaat we kunnen verwachten. Dat ik naar de Brabant NLP Meeting (zie ook de ve r s l a g e n hierover verderop in Inzicht) zou gaan, was natuurlijk va n ze l f- s p rekend. Een aangename dag. Niet alleen door de bijdragen van José, Jan en Willem de Ridder, met zijn prachtige verhaal, maar ook door het heerlijke aprilzonnetje, dat het terras voor heel wat bezoekers na afloop tot een niet te versmaden plek maakte om de dag passend af te ronden. Ik heb me zelfs laten verleiden tot het kopen van twee coachingsboeken op NLP-leest geschoeid (ja, we maken er écht werk van!). NLP en Business, dat is het thema van deze zomer-editie. We hebben een aantal verrassende inzendingen ontvangen. Wat dacht je van de titel: NLP en de kunst van het schoenen ve rk o p e n? Of het gedurfde artikel over het manipuleren van meer omzet van Joost van der Leij? Het is telkens weer een waar genoegen om te merken dat er zoveel enthousiaste schrijvers zijn om ons blad een aantrekkelijke en boeiende inhoud te geven. Zelfs bij een onderwerp als dit. Want NLP en business t rekt weliswaar een gro e i e n d publiek, het overgrote deel van de NLP-aanhang is nog steeds te vinden in de therapie- en coachingshoek. En dat komt mooi uit voor wat betreft het komende nummer; dit heeft als thema NLP en therapie. Ik verwacht dan ook een lawine aan inzendingen! De sluitingsdatum is: 15 augustus

3 Eén van de meest gehoorde vragen in NLP land is waarschijnlijk deze: Helpt het ook voor? of, Is het ook toe te passen in? Wat daar dan achter de puntjes komt is dat domein wat de vragensteller persoonlijk bezig houdt op dat moment. Ik zeg meestal volmondig en enthousiast Ja,als ze nog maar in de helft van de zin zijn, waardoor de tweede helft meestal zachtjes tra n s f o rm e e rt in een soort binnensmonds gemompel. Na mijn Ja volgt er dan meestal ja, maar. NLP helpt voor alles en is op alles toepasbaar. Let op de universal quantifier (extreme uitspraken) alles. Het is één van de zeldzame momenten in het leven waar de term alles toepasbaar is. Daar is een goede reden voor. Er is namelijk niets in het menselijk gedrag dat niet uit NLP ontstaan is. NLP betekent voor mij: Natuurlijke Levens Processen. NLP gaat over de samenwerking tussen bewuste en onderbewuste. Uit die samenwerking ontstaat elk idee over identiteit, over overtuigingen; daardoor worden va a rdigheden geblokkeerd of juist geactive e rd en daaruit vloeit automatisch het bijhorende gedrag voort en natuurlijk ook de omstandigheden die door dat gedrag geschapen worden. De Kahuna s, priester-magiërs uit Hawaï, beschreven die samenwerking als een verhouding tussen de moeder en haar kind. Het bewuste denken is de moeder Uhane en het kind is het magische onderbewustzijn, de Unihipili. Het kind kan niet spreken, maar heeft fabelachtige kwaliteiten, die de magiërs konden i n zetten om allerlei ve rzoeken op te knappen, waaronder wonderbaarlijke genezingen. Het kind, dat niet kan spreken, lijkt wel op het non-verbale aspect van communicatie. NLP is dus vanzelfsprekend toe te passen op alles, omdat het aan de oorsprong ligt van alles wat we doen. On d e rwijs, film, theater, godsdienst, ve rh a l e n schrijven, vrijen, zingen, boekhouding doen, begrafenis organiseren, een kind de borst of de papfles geven. Dat laatste heeft een veel diepere en weldoende invloed op het kind als je dat in rapport doet en sort by kind. Alle genoemde activiteiten komen letterlijk of figuurlijk voor in de business. NLP kan een zeer gunstige invloed uitoefenen in de business wereld, door de managers bewust te maken van de up chunk, het overkoepelend verband, de ecologie. Het duidelijk maken van de onvermijdelijke wet, dat het bedrijf een accurate weerspiegeling is van het bewuste en onderbewuste deel van de manager en dat alles wat de manager (het bedrijf) uitzendt naar hem (het bedrijf) terugkomt. Dat hoe meer de manager sort by personeel IS (niet doet alsof) maar IS, en sort by klant, hoe meer hem dat en het bedrijf ten goede zal komen. En dat elke verborgen overtuiging van de manager in zijn personeel en klantenkring en resultaat zal terug te vinden zijn, ten goede of ten kwade. Ik heb ooit eens op een congres tegen 350 ondernemers gezegd: Het beste nieuws, dat ik jullie kan brengen, is dat je de bron bent van je eigen ellende. Ik heb nog nooit zoveel we n k b ra u wen tegelijk zien omhoog schieten en, toen die tien minuten later weer wat begonnen te zakken, kon ik verder met: Stel je eens voor dat iemand anders de bron zou zijn van je ellende, dan pas ben je de klos. NLP kan hen ook leren hoe de bron te zijn van hun eigen geluk en overvloed en tegelijkertijd ook van hun bedrijf. Er wacht NLP een grote en leuke taak in de Business. Bovendien legt dat geen windeieren.

4 Dit is mijn laatste schrijven als voorzitter van de NVNLP. In juni heb ik voor de laatste maal de bestuursvergadering geleid en in juli ronden we met de DB-leden nog wat rafelranden weg. En dan is het over. Het is mooi geweest. Een herbezinning op m n eigen missie heeft me tot deze beslissing gebracht en de aanleiding daartoe was een te grote hoeveelheid aan werk. De 6 banden van mijn eigen persoonlijke logische niveaus moesten opnieuw worden uitgelijnd en toen werd het duidelijk dat het na vier, vijf jaar bestuurswerk tijd was om afscheid te nemen. Bestuurlijk gezien is het een roerige tijd geweest. Niet vele jaren geleden schreven Jan Damen en ik een brandbrief en een missieverklaring voor een mogelijke doorstart van de NVNLP. We waren de laatste twee bestuursleden. Momenteel hebben we een voltallig bestuur en zijn er een aantal beleidsdossiers goed in ontwikkeling. Als ik de huidige fase van het bestuurlijk functioneren mag typeren dan bevinden we ons in de overgang van crisismanagement naar professioneel management. Dat vraagt veel aandacht voor bewuste verankering van de gewenste cultuur en de noodzakelijke structuur en procedures. Er is veel wat goed gaat momenteel. Het aantal leden is de afgelopen tijd flink toegenomen. Diverse nieuwe instituten hebben zich vo o r registratie aangemeld. In m i d d e l s hebben we al een drietal Ronde Tafel Gesprekken achter de rug met de aangesloten instituten en het resultaat van dat overleg is dat we op een aantal punten de criteria voor de diverse opleidingen als practitioners, masters en trainers gaan aanscherpen. We willen helderheid geven m.b. t. kwaliteitseisen voor oefengroepen en we streven naar ove rzicht van toetsvormen. Ook hebben we in gezamenlijk overleg besloten om binnenkort te starten met een vorm van onderlinge visitatie met het oog op versterking van kwaliteit d.m.v. gerichte vormen van feedback. Willem van der Horst Dat er veel goeds gebeurt kan ook duidelijk gemaakt worden door een doorkijkje te geven in de laatste bestuursvergadering. Wat is daar zo al gepasseerd: We hebben stil gestaan bij een plezierig en succesvol verlopen internationaal NLPt - c o n g res. De NLPt - werkgroep is nog steeds druk bezig om diegenen die e rvoor in aanmerking komen te begeleiden en

5 ondersteunen in de richting van het ECP. Het opstarten van een eigen NLPt-opleiding is in studie. Een intervisiemodel voor regionale NLP-bijeenkomsten is gepresenteerd, alsmede een procedure om in aanmerking te komen voor financiële ondersteuning als men regionaal intervisiebijeenkomsten wil beginnen. Dit is een oude wens die al uit de ledenenquête naar voren kwam. Besloten is om PR als functie binnen het DB op te nemen en daarvoor ook een functionaris aan te stellen. De we rk g roep coaching zal binnenkort een toonaangevend congres over dit thema bijwonen en vandaaruit voorstellen doen voor nadere invulling van ons beleid op dit gebied. Het najaarscongres staat inmiddels weer in de steigers. Nieuwe ontwikkelingen binnen NLP zullen worden gepresenteerd. Het wordt een dag om niet te missen. Er moet ook nog veel gebeuren en dat vele is samen te vatten met voortgaande professionalisering. Zo kan de webpage veel beter en het wordt de hoogste tijd om ook marktgerichter en commerciëler te gaan denken. Marketing is een thema dat steeds meer langs komt en onze onderlinge processen en procedures moeten hoognodig worden uitgelijnd. En dit alles heeft de aandacht gehad bij het nadenken over een nieuwe voorzitter. Ik ben blij jullie te kunnen meedelen dat Rudy Vandamme op de ALV in november door het bestuur zal word e n voorgedragen als mijn opvolger. Tot die tijd zal Jan Damen als voorzitter ad interim optreden, maar Rudy zal na de zomervakantie al op bestuursniveau gaan meedraaien. De sterke kant van Rudy zou ik willen omschrijven als zijn aandacht en deskundigheid m.b.t. het a a n b rengen van synergie. Het bestuur heeft u i t g e s p roken dat synergie en teamvo r m i n g belangrijke aandachtspunten dienen te zijn van een bestuursploeg dat recent met elkaar samenwerkt. We kunnen op dit punt zeker vooruitgang boeken. Naast andere zaken is dit onderdeel bij Rudy in goede handen. Daarnaast zal de komende tijd de aandacht voor de gewenste structuur niet mogen verslappen. Jan Damen zal dit onderdeel binnen het DB blijven bewaken. Het zijn roerige NVNLP-jaren geweest. Ik heb heel veel mooie dingen meegemaakt en er is veel bereikt. Ik heb ook dingen meegemaakt waarvan ik nu nog denk: Hoe is het mogelijk dat dit gebeurt binnen de NLP-wereld! Er lopen veel (ver)grote ego s rond in dit we reldje en ik heb ook veel opport u n i s m e ontmoet. Daarom vind ik samenbindend werken en synergie ook zo belangrijk, zeker voor de komende N V N L P - j a ren. Ik wens de ve reniging onder de ve rzorgde leiding van Ru d y, temidden van een gemotiveerd bestuur, veel goede jaren toe. Dat de vereniging op spraakmakende wijze NLP positief op de Nederlandse en Belgische kaart moge zetten. Ik dank jullie hartelijk voor goede jaren va n samenwerking en het in mij gestelde vertrouwen. Zwolle, 12 juni 2004 Willem van der Horst

6 Denken is niets meer dan een gewoonte om te interpreteren. Wanneer het denken verdwijnt is het meer van de geest stil, kalm, rustig. Dan zijn er geen golven meer, geen rimpelingen niets wordt vervormd, de maan wordt volmaakt gereflecteerd. Denken is als rimpelingen op het meer, en door de rimpelingen kan de weerspiegeling niet getrouw zijn; de maan wordt gereflecteerd, maar de rimpelingen vervormen. In iedereen wordt God weerspiegeld, wij weerspiegelen God, maar onze geest zit zo vol gedachten, ruis, wolken, zodat wat we ook te zien krijgen niet langer hetzelfde is; het is niet dat wat is. De geest heeft zijn eigen gedachten er aan opgelegd, het geïnterpreteerd, en alle interpretatie is vervorming. De werkelijkheid heeft geen interpretatie nodig; heeft alleen maar weerspiegeling nodig. Het heeft geen zin te interpreteren; wie interpreteert mist waar het om gaat. Als je een roos ziet, is die roos daar: die hoeft gewoon niet te worden geïnterpreteerd, hoeft niet te worden ontleed, het is niet nodig iets te weten over haar betekenis. De roos IS haar betekenis. Zij is geen metafoor; zij neemt niet de plaats in van iets anders. Een symbool moet worden geïnterpreteerd, een droom moet worden geïnterpreteerd. Dus is psycho-analyse correct, want die interpreteert dromen, maar filosofen zijn niet juist, want zij interpreteren de realiteit. Een droom is symbolisch, een droom wil iets anders zeggen. Een interpretatie kan helpen om uit te vinden wat de betekenis is. Maar een roos is een roos: zij staat voor zichzelf. Zij is duidelijk alleen maar roos. Uit: Everyday Osho, 365 daily meditations for the here and now. 6

7 In 1979 was NLP rebels. Op de eerste NLP-workshops kwamen samenzweerders bij elkaar. Want NLP ging het bestaande p s yc h o t h e rapeutische establishment va n haar troon stoten. De boeken van Bandler en Grinder waren provocaties vanuit een machteloze minderheid. NLP was revolte vanaf de basis. NLP trok veel zoekende avant gardisten aan en sociaal weten - schappelijke anarchisten. Het maakte niet uit of je rijk of arm of oud of jong was: als je NLP deed hoorde je erbij. Richard Bandler was het boegbeeld van de NLP- scene. Hij was een drummende, cocaïne snuivende hippie. Hij kwam, naar eigen zeggen, uit de lagere sociale klassen en moest als student zijn eigen kost verdienen. Hem was geen respect voor bestaande stru c t u ren bijgebra c h t. Bandler zocht voortdurend de confrontatie; en vond hij ze niet buiten NLP dan vond hij ze wel binnen NLP. Ten strijde! Zo creatief en goed van de tong als hij is, leverde dat jaren lang veel deining op. De kracht van NLP kwam grotendeels voort uit haar rebelsheid. Sociale wetmatigheden schrijven voor dat, als er zich ergens een revolutionaire beweging manifesteert, er automatische een tegenbeweging ontstaat. De contra - revolutie. Dat kan niet missen. Toen NLP eind jaren tachtig naam begon te maken, begonnen de tegenstanders zich te melden. De strijd was los. Gevestigde wetenschappers begonnen zich in de media tegen NLP af te zetten. Nu hadden de rebellen openlijke vijanden. Maar, omdat er binnen NLP geen partijleiding of een revolutionair comité bestond en er ook geen NLP-Mao of NLP-Ho Chi Minh is aan te wijzen, was de strijd slechts een opeenvolging van locale schermutselingen zonder front of slag. Niemand kon de score bepalen. Was NLP aan de winnende of de verliezende hand? Men wist het niet. Ondertussen gingen NLP-ers door met het opzetten van NLP-winkeltjes. Trainingsgroep na trainingsgroep werd opgeleid. Gecertificeerde en ongecertificeerde NLP-ers belandden ove ral in de samenleving. Met name begonnen bedrijfsopleiders grote interesse in NLP te krijgen. Dat zijn leergierige, intelligente, bemiddelde mensen die, wat zij leren, meteen weer door verkopen. Zij voerden aan al hun klanten brokjes NLP, vaak zonder het als zodanig te benoemen. Zodoende consu - meerden tienduizenden Nederlanders en honderdduizenden mensen wereld wijd iets van NLP in hun dagelijkse geestelijke voeding. NLP hoeft niet gesubsidieerd te worden. Er was 20 jaar lang voldoende vraag naar NLP-opleidingen en de deelnemers hadden voldoende middelen om die te bekostigen. Va n wege de g e n o rm a l i s e e rde plaats in de markt zijn NLP opleidingen relatief goedkoop en goed georganiseerd. De meeste mensen hebben bij NLP het idee dat ze waar voor hun geld krijgen en sturen hun collega s en familie naar de volgende trainingsgroep. NLP-ers hoeven nergens lid van te zijn. Zij hoeven geen commissie of franchise te betalen. Hun diploma s blijven eeuwig geldig. Ze worden op geen enkele manier aan banden gelegd. Wie zijn cursusgeld betaalt en zijn examen haalt is vrij om NLP te doen met wie en waar en zoveel als zij of hij maar wil. De NLP opleidingen hebben een relatief los curriculum; geen enkele internationale instantie controleert dat. Instituten kunnen vrij hun inhoud en didactiek variëren. Daardoor blijft NLP automatisch up to date. Latere ontwikkelingen konden steeds ingepast worden, waardoor NLP maar weinig aan actualiteit verloor. Nu na ruim vijfentwintig jaar valt er niets meer te rebelleren. Bandler propageert het momenteel in zijn workshops: NLP is main stream geworden. Er valt niets meer te knokken, want iedereen die er toe doet is om. Het zal nog enige jaren duren voordat NLP zijn plaats in de geïnstitutionaliseerde hulpve rlening heeft gekregen. En het zal nog wat langer duren, voordat de overheid het initiatief zal nemen om NLP-instituten te ove rkoepelen. Maar je kan er op wachten. Op hogescholen en universiteiten zal NLP ergens gewoon ingepast worden. Ve rzamelaars zullen hoge bedragen voor originele exemplaren van Inzicht gaan betalen. En wie nog oude NVNLP nieuwsbrieven heeft 7

8 NLP

9 door ir. Guus Hustinx De laatste jaren wordt NLP meer en meer gericht op toepassing in groepen. In de literatuur over NLP in business worden die niveaus dan ook veelvuldig uitgewerkt. De state van de manager, de kwaliteit van zijn communicatie staan centraal. NLP, met zijn bij uitstek systhemische manier van kijken, leent zich echter ook heel goed om toegepast te worden op het niveau van de organisatie. De organisatie als een geheel met delen, bijvoorbeeld. In dit artikel beschrijf ik hoe NLP op dat hogere abstractieniveau toegepast kan worden. De actualiteit In een artikel in de Volkskrant - Eenzaam aan de top, van 24 april zegt Ida Sabelis, die een aantal topmanagers interviewde: Deze mannen zitten juist op die positie omdat het eendimensionale denkers zijn. Dat wordt althans van ze verwacht. Het is niet de bedoeling dat ze gaan reflecteren op de maatschappij en de rol van hun onderneming daarin. Want daar worden aandeelhouders nerveus van. De berichten over de exorbitante salarisverhogingen van topmanagers van de laatste paar jaar laten een parallel beeld zien: de heren (en een enkele dame) begrijpen niets van al die commotie bij werknemers en klanten. Diezelfde managers doen wel interventies van formaat; ze gaan fusies aan, verkopen onderdelen van hun onderneming, ontslaan grote aantallen medewerkers, outsourcen belangrijke delen van hun business, etc. Je kunt je dus afvragen hoe gedegen hun afwegingen zijn, wat ze daar in meenemen, of en hoe ze nagedacht hebben over de consequenties. Je kunt het ergste vermoeden. Hoeveel fusies blijken na enige tijd werkelijk geslaagd? Kijk naar het huidige getouwtrek rond Corus (het voormalige Hoogovens), het Ahold debacle, het KPN drama. Maar liefst 70% van de fusies blijkt te mislukken. Ondernemingen worden door hun topbestuurders veelvuldig in gevaar gebracht, concludeert de Volkskrant in bovengenoemd artikel. In de jaren dat ik zelf met managers werk is mij o p g e vallen dat veel managers nagenoeg alleen beschikken over de eerste waarnemingspositie, vooral in oorzaak-gevolg termen denken en de neiging hebben om hun eigen aandeel buiten beschouwing te laten. En dat is een NLP-beschrijving van eendimensionaal denken. Het ontbreekt deze mannen en vrouwen aan een manier om systematisch hun werkelijkheid te analyseren en dus is het haast onmogelijk om effectieve interventies te doen. Interessant daarbij is de vraag of ze dat slechts niet kunnen, of dat ze het niet willen, of niet mogen. (Het is not done, volgens het Volkskrant artikel) In de praktijk werkend met managers, heb ik de laatste jaren een managementmodel ontwikkeld. In dat model is een aantal basistechnieken van NLP s a m e n g e voegd tot een systematisch geheel: het speelveld der verandering.

10 Het speelveld der verandering Wat is het speelveld en hoe kan je dat gebruiken? Het speelveld is een analysemethode, die een systemische kijk op de situatie genereert. In het speelveld gaan we op zoek naar het hele verhaal, doorbreken we de beperkingen van het eigen wereldbeeld. We leggen oorzaak-gevolg denken bloot. In het speelveld gaan we op zoek naar wat, gegeven het hele verhaal, nu de opties zijn en maken we keuzes voor interventies. We bepalen onze strategie en testen die op mogelijke nadelen. We zoeken naar interventies die met de minste inspanning het beste re s u l t a a t o p l e ve ren. We zoeken naar de grootste hefboomwerking. Je kunt het speelveld gebruiken als coach van managers, professionals, teams, etc. Ook als manager met je team. Je kunt het speelve l d gebruiken als format voor visie- en missie-sessies. Je kunt het speelveld gebruiken als manier van denken over organisatievraagstukken op diverse niveaus. Procesniveaus De essentie van het speelveld is gelegen in het bepalen van het meest effectieve procesniveau om een bepaalde situatie te analyseren. Als ik, als leidinggevende, een gesprek heb met een medewerker over diens functioneren, dan is het laagst mogelijke abstractienive a u de relatie tussen mij en de medewerker. Een niveau hoger plaatst de medewerker in zijn team. Op dat niveau komen de relaties tussen m e d ewe rker en collega s ook in beeld en tevens mijn relatie als leidinggevende met de overige leden van dat team. Het beeld wordt al gecompliceerder. Nog een abstract i e n i veau hoger wordt het hele team in relatie gezien tot andere teams en bijvoorbeeld de rol die de andere teamleiders met elkaar spelen. Het is op dit hogere niveau bijna onmogelijk om alle individuele relaties nog in beeld te houden. Om dat behapbaar te maken vereenvoudig je in je denken een heel complex van relaties tot een team. Dat is een reductie van de we rkelijkheid, maar zonder die reductie zou je geen overzicht kunnen creëren. We hebben die reductie nodig om erover na te kunnen denken, om er met anderen over te kunnen praten. We kunnen nog meerdere niveaus u p c h u n c k e n totdat we op het hoogste niveau aangeland zijn: de organisatie, de markt, de concur-

11 renten. De eerder beschreven topmanagers zitten kennelijk gevangen in het hoogste niveau: de we re l d m a rkt, de internationale concurrenten. Schakelen naar de laagste abstractieniveaus en dan beseffen wat dat op het niveau van de we rkvloer en de klanten betekent doen deze managers niet. Het kiezen van het juiste procesniveau is essentieel in de methode van het speelveld. Een te laag procesniveau maakt zaken nodeloos gecompliceerd, met het risico te verzanden in details. Een te hoog p ro c e s n i veau laat belangrijke, misschien wel bepalende processen buiten het blikveld. Als ik in het voorbeeld van de leidinggevende alleen op het laagste nive a u i n zoom, de relatie tussen de medewerker en mijzelf, dan blijft bijvoorbeeld de gebrekkige samenwerking in het hele team buiten beschouwing. Terwijl die samenwerking mede bepalend is voor het functioneren van de medewerker. Als ik alleen inzoom op het hogere teamniveau dan blijft de rol dol die de medewerker zelf speelt in de gebrekkige samenwerking, zijn eigen aandeel, buiten beschouwing. Een ander voorbeeld: De raad van bestuur besluit uit effi - ciency overwegingen om marketing en logistiek samen te voegen en dan verder te ordenen per productgroep: een besluit op een hoog procesniveau. Het uitwerken naar lagere proces - niveaus blijft achterwege. Het blijkt niet te werken. Zowel het marketing - proces als het logistieke proces blijken zoveel dwarsverbanden te hebben door de diverse producten heen dat er gaten vallen in de opdeling per pro - d u c t g roep. Da a rnaast bestaan er grote cultuurverschillen tussen mar - keteers en logistieke medewerkers, die voor spanning zorgen, nu ze zo direct tot elkaar veroordeeld zijn. Systeem Het speelveld is mede gebaseerd op inzichten uit de systeemtheorie. Art Kleiner (het vijfde discipline werkboek, 1995 Academic service, Schoonhoven) definieert een systeem als volgt: een systeem is een als geheel e rva ren stelsel waarvan de elementen samenhangen; de elementen beïnvloeden elkaar immers doorlopend en werken toe naar een gemeenschappelijk doel. Als voorbeelden van systemen kunnen we noemen: het menselijk lichaam, het gezin, teams, organisaties, de BV Nederland, ecologische systemen, etc. In het speelveld brengen we eerst het hele systeem in kaart. In relatie tot het gewenste pro c e s n i ve a u definiëren we het systeem en de s y s t e e m g re n zen en gaan we op zoek naar de dynamiek die in dat systeem werkzaam is. illustraties uit The Bank, van Michael Levine

12 De elementen van het speelveld Het veld In het veld definiëren we de actieve spelers. Dat kunnen personen zijn zoals: de teamleden, de teamleider, het afdelingshoofd. Op een hoger procesniveau kunnen dat ook zijn: de afdeling marketing, logistiek, de afnemers, de markt, de concurrentie. Als het aantal spelers groot is wordt het veld onoverzichtelijk. Dan kan óf naar een hoger pro c e s n i ve a u geschakeld worden óf gezocht worden naar de kernspelers. De kernspelers zijn diegenen die in de hoogste mate bepalend zijn voor de dynamiek in het systeem. Wie tot de spelers of kernspelers behoren hangt vooral af van de vraag die iemand inbrengt. Ontbrekende spelers Vaak blijven spelers die we l degelijk invloed op het systeem hebben buiten beeld. Bijvoorbeeld: de directeur wordt als speler gezien, de adviseur wordt er buiten gelaten, terwijl hij grote invloed op de directeur heeft en daarmee op het gehele systeem. Bijvoorbeeld: de wethouder, die rechtstreeks de gemeentelijke projectleider beïnvloedt, wordt door de manager van de projectleider niet als speler onderkend. Zodra een ontbrekende speler in zicht komt is hij uiteraard geen o n t b rekende speler meer, maar wordt direct speler. Als het systeem goed in kaart gebracht wordt zal er dus geen sprake zijn van ontbrekende spelers. Waarom dan toch die categorie? Om je bewust te maken van het feit dat je blikveld beperkt kan zijn, dat je wellicht onbewust elementen van het systeem uitsluit. Externe invloeden Een zware recessie, de lage dollarkoers, concurrentie van lage lonen landen, de aanstelling van een n i e u we topman die zijn eigen stempel op het bedrijf wil drukken, overname door een buitenlandse concurrent, veranderde wetgeving, een nieuw kabinet met ander beleid, het zijn voorbeelden van externe invloeden. Wat maakt iets tot een externe invloed en dus kennelijk geen onderdeel van het veld. Het kenmerkende van externe invloeden is dat de ze buiten de controle liggen van degene die de vraag inbrengt. Het zijn dus feiten waar diegene niets aan kan veranderen, maar waar hij wel mee te dealen heeft. Je geeft een tuinfeest. Het regent buiten. Dat is een externe invloed. Aan het feit dat het regent kan je niets veranderen. Je moet er wel wat mee. Je kunt een tent opzetten,

13 paraplu s uitdelen, het feest afgelasten etc. Met andere woord e n : externe invloeden hebben consequenties; sommige van die consequenties kan je beïnvloeden, andere niet. Je hebt wel keuzes in hoe je met externe invloeden om wil en kan gaan. Externe invloeden zijn kaders waar je mee te maken hebt. Voorportaal Het voorportaal wordt gevormd door invloeden die mee het systeem ingenomen worden door de spelers, maar die daar eigenlijk niet thuis horen. De teamleider heeft een ernstig ziek kind. Hij maakt zich zorgen en heeft daarbij al weken niet of n a u welijks geslapen. Het heeft direct effect op zijn performance als teamleider en daarmee op het hele team. Bij een fusie worden twee afdelingen logistiek samengevoegd tot een grote afdeling. Een van die afdelingen heeft in het recente verleden reorganisatie op re o r g a n i s a t i e gehad. Die medewerkers hebben daardoor alle geloof in het management ve r l o ren. Zij bre n g e n w a n t ro u wen, gebaseerd op het verleden, als een belangrijke invloed mee het systeem in. De ove reenkomst met externe invloeden is dat het voorportaal vaak buiten de controle valt van degene die de vraag inbre n g t. Invloeden uit het vo o r p o rt a a l moeten wel gemanaged worden. Ze vormen de, vaak lastige, uitdagingen waar managers voor staan. Het verschil is dat het voorp o rtaal een lager pro c e s n i ve a u b e t reft dan externe invloeden. Bovendien werkt het voorportaal als het ware van binnenuit in het systeem, terwijl externe invloeden letterlijk van buiten het systeem komen. NLP-technieken In het speelveld wordt gebru i k gemaakt van een aantal basistechnieken van NLP: De kunst van het vragen stellen: metamodel, kernspeurd e rv r a- gen, criteriumvragen Waarnemingsposities, waaronder de vierde-systeem-positie Criteria: opsporen, herkennen, aanbrengen hiërarchie Logische Niveaus Vormvoorwaarden voor doelen Het hindernis-interventiemodel Werken met mentale modellen: de structuur van overtuigingen, reframing De stappen in het speelveld Het speelveld is een iteratief proces. Als je in een verdere stap aanvullingen vindt op een vorige, dan maak je de loop terug naar een eerdere stap. Regelmatig worden bijvoorbeeld in stap 3 nieuwe feiten ontdekt, of in stap 4 nog verborgen spelers. Het voert te ver om in het kader van dit artikel alle stappen uitgebreid te beschrijven. Ik volsta hier met het kort aanduiden van de stappen. Stap 1: wat speelt er? van betekenissen naar feiten Met behulp van de kunst van het vragen stellen wordt de situatie, zoals die ingebracht wordt, ontdaan van meningen en conclusies en teruggebracht naar feiten. Vaak ontstaat daardoor al een totaal ander beeld en verschuift de vraagstelling. Stap 2: het speelveld bepalen Vanuit de vierde waarnemingspositie, de systeem positie, wordt het speelveld in kaart gebracht en worden de kernspelers geïdentificeerd. Hier wordt het juiste procesniveau bepaald.

14 Stap 3: criteria van de spelers Respectievelijk vanuit de eerste en t weede waarnemingspositie worden de criteria, vooronderstellingen en leidende ove rt u i g i n g e n bepaald van de spelers. Er wordt een hiërarchie aangebracht. Ook hier is de kunst van het vragen stellen de basisvaardigheid voor de facilitator. Stap 4 de dynamiek in het speelveld Uit de resultaten van stap 3 wordt de dynamiek gegenere e rd. Deze wordt als het ware zichtbaar uit de criteria en de mentale modellen van de spelers. Stap 5 van probleemanalyse naar doel In stap 4 is het hele verhaal in kaart gebracht. Je kan ook zeggen dat de huidige toestand dan duidelijk is geworden in zijn complexe realiteit. Via het hindernis interventiemodel worden huidige toestand, gewenste toestand en hindernis in kaart gebracht. Centrale vraag hier is wat er binnen de eigen controle valt. Stap 6 de interventie bepalen Het is de hindernis die de interventie bepaalt, leert NLP. Dat is hier niet anders. Het soort dynamiek, escalerend of stabiliserend, is van belang om de juiste interventie te bepalen. Met behulp van de Logische Niveaus wordt het optimale niveau van interve n t i e bepaald, op zoek naar hefboomwerking. Stap 7: future pace en ecologiecheck Er wordt nagegaan welke moge- lijke nadelen er zijn. Daarbij wordt g e b ruik gemaakt van tijdlijnen. Actiestappen worden afgesproken en geborgd. Ik wil in dit artikel wat verder inzoomen op de dynamiek in systemen en hoe van dynamiek naar interventies te komen. Dynamiek Peter Senge beschrijft in zijn boek, De Vijfde Discipline ( 1992 Scriptum, Schiedam), systeemdynamiek als: structuren waar we ons niet van bewust zijn en die ons gevangen houden. Je zou ook kunnen zeggen dat het bepaalde patronen zijn die in een bepaalde situatie onbewust spelen. Dynamiek is een onderling krachtenspel. Zo is weerstand, die vaak ontstaat bij medewerkers als er weer een reorganisatie aangekondigd wordt, een kracht die de verandering wil tegengaan, een tegenwicht om de situatie stabiel te houden. We hebben in de loop der jaren vele vormen van systeemdynamiek mogen aanschouwen en ook de vaak desastreuze gevolgen. We noemen hier enkele vo o r- beelden: strijd om de macht afschuiven van de last elkaar de hand boven het hoofd houden ieder voor zich, god voor ons allen verstoring van de ordening der macht Een voorbeeld: De raad van bestuur bestaat uit 8 personen die al jaren op hun plek zitten. Het is altijd een tamelijk formeel acterende club g e weest. Elkaar beperken in mogelijkheden is wel een aard i g e typering van de manier waarop ze

15 met elkaar omgaan. We houden de macht goed verdeeld als vooral nie - mand hier met nieuwe ideeën komt, want zo houden we het ove r - zichtelijk. Op het moment dat de voorzitter van de raad van bestuur aankondigt dat hij over een jaar terug zal treden wordt deze zo rustige dynamiek ruw ve r s t o o rd. Er ontstaat een bittere strijd om de macht. Er word e n ineens allerlei voorstellen gedaan om te reorganiseren, waarbij, als addert - jes onder het gras, de eigen positie versterkt wordt ten koste van die van een ander lid van de raad. Dit poli - tieke gekonkel trekt ook de manage - mentlaag onder de raad mee in de machtsstrijd. Posities word e n ingenomen: als je niet voor en tegen iemand bent, ben je verdacht. De organisatie raakt in een crisis. voorbeelden dat concept wat nader uitwerken. Koos is teamleider en twee-handenop-één-buik met een van zijn team - leden, Hans. Ze kennen elkaar al sinds de lagere school. Als Hans een In dit voorbeeld zien we dat de dynamiek van strijd om de macht leidt tot escalatie van het systeem. Elkaar de hand boven het hoofd houden is een vorm van dynamiek die juist het systeem stabiel houdt: fouten, die mogelijkerwijs tot ingrepen kunnen leiden (escalatie) worden toegedekt, door anderen gerepareerd. Als we in systemen gaan interveniëren is het van belang te weten of er een escalerende of een stabiliserende dynamiek werkzaam is. Beiden vragen om een geheel eigen aanpak. Interventies in systemen In zijn Encyclopedia of systemic Ne u ro-linguistic Pro g r a m m i n g and NLP New Coding ( 2000, NLP University Press) beschrijft Robert Dilts het verband tussen verschillende typeringen van systemen en mogelijke interventies. Laten we aan de hand van enkele steek laat vallen, en dat gebeurt nogal eens, zorgt Koos ervoor dat het weer opgelost wordt. Koos tolereert geen kritiek op het matige func - tioneren van Hans. Als Koos onder druk gezet wordt in het team of door zijn Hoofd, dan steunt Hans hem o n vo o rw a a rdelijk. (dynamiek: el - kaar de hand boven het hoofd houden). Dat heeft op den duur een n e g a t i e ve weerslag op het gehele team, dat steeds meer gedemotiveerd raakt. De relatie Koos Hans is een voorbeeld van een simpel en stabiel systeem. Een goed gesprek met de heren lost niets op, daarvoor is de relatie te close. De ingreep die wel helpt is ze definitief uit elkaar halen. Hans wordt in een ander team geplaatst: een vorm va n escaleren. Pieter en Marij hebben een daverend conflict gekregen naar aanleiding van een rapportage naar de Raad van Bestuur. De hele kwestie ligt vo o ral op het persoonlijke vlak (dynamiek: ik ben beter dan jij). Een voorbeeld van een simpel en instabiel systeem. Mogelijke interventies: stabiliseren door conflictbemiddeling. Ve rtragen door een afkoelingsperiode in te stellen. De Amerikaanse interventie in Irak is een voorbeeld van een e s c a l e rende interventie in een inhumaan, maar toch complex stabiel systeem. Zoals bekend was het gevolg, chaos, door de beleidsmakers niet voorzien. Het systeem is complex instabiel geworden. De NS zijn jarenlang een mooi voorbeeld geweest van een complex - stabiel systeem. Totdat er een e s c a l e rende interventie we rd gedaan. De NS werd geprivatiseerd en opgesplitst in 3 afzonderlijke, maar wel onderling afhankelijke bedrijven. Vanaf dat moment ging het in ieder geval met NS-reizigers snel bergafwaarts: ove rvo l l e t reinen, ve rtragingen, conflicten met het personeel, stakingen, etc. 15

16 Consequenties van escalere n d e interventies in complex - stabiele systemen zijn kennelijk niet van t e vo ren te bepalen. De r g e l i j k e interventies leiden in de praktijk vaak tot (verdere) escalatie van het gehele systeem, dat complex instabiel wordt. Daar kunnen we t a l l o ze voorbeelden van geve n, denk maar aan al die fusies die uiteindelijk op mislukkingen uitdraaien. Optimaliseren werkt daar dus veel beter. Training en coaching, invo e ren van competentiemanagement, zelfsturende teams, coachend leidinggeven zijn voorbeelden van optimaliseren. Complex instabiele systemen vormen een verhaal apart. Vaak is er geen redden aan. De internet hipe en de nieuwe economie, die daarin verondersteld werd, is als een zeepbel uit elkaar geklapt. Daarbij zijn sommigen schatrijk geworden, maar meer mensen zijn heel veel geld en illusies kwijtgeraakt. Uit de chaos ontstaat nu langzamerhand een nieuwe stabiele markt voor internettoepassingen, zij het op een andere schaal en een ander niveau. In dergelijke escalerende systemen raken mensen beschadigd. He t bewaken van de ecologie is in die gevallen soms het enige dat rest. Ahold tijdens het boekhoudschandaal is een ander voorbeeld van een complex instabiel systeem. Ahold viel bijna om. Het vervangen van de verantwoordelijke top en vergaande invloed van de banken op het financiële beleid is een voorbeeld van stabiliseren op een hoger niveau. In de praktijk zien we een aanhoudende stroom van escalerende i n t e rventies: ontslagen, re o r g a- nisatie op reorganisatie, fusies, opdelingen, etc. We kunnen ook waarnemen dat deze interventies de systemen meer instabiel maken. Om dat op te lossen wordt er vervolgens weer een escalerende interventie gedaan en zo voort. De organisaties, waar vooral stab i l i s e rende en optimalisere n d e interventies worden gedaan, blijken het in de praktijk beter te doen. Ze komen minder in het nieuws, dat wel. Conclusie In dit artikel is in grote lijnen geschetst hoe NLP op het niveau van organisaties andere inzichten biedt dan de traditionele organisatiekunde. De trainingen met dit gedachtegoed in organisaties, de organisatie-ontwikkelingstrajecten die we op deze basis hebben gedaan, laten indru k we k k e n d e resultaten zien. Deelnemers aan Speelveld-trainingen krijgen diepe

17 en soms ook confro n t e re n d e inzichten in hun eigen aandeel in de dynamiek. Zij krijgen we e r zicht op dat wat werkelijk binnen hun controle ligt, hun persoonlijke hefboom, en worden weer enthousiast en gemotiveerd om de moeilijke situaties, waar ze mee geconfronteerd worden, aan te pakken. Het is inspirerend om als facilitator van speelveldsessies op te treden. Het geeft uitzicht op een fundamenteel andere manier van ondernemen. Een manier waarbij mensen zich kunnen ontwikkelen, vooral op hun persoonlijke kwaliteiten ingezet worden, elkaar ondersteunen en dragen, tot een synergie komen, die vo o r h e e n ondenkbaar was. Wat NLP dus ook aan de traditionele organisatiekunde toevoegt is het begrip ecologie. Werken met het speelveld leidt tot ecologische interventies: goed voor het gehele systeem ook op de langere termijn. NLP op deze manier toepassen kan een niet geringe bijdrage leveren aan meer maatschappelijk verantwoord ondernemen. In de toepassingen in de praktijk ontstaan steeds weer nieuwe inzichten en raakt NLP meer en meer geïntegreerd. Een uitermate boeiend proces. Het laatste woord is hier nog lang niet over gezegd. Guus Hustinx is als NLP-trainer verbonden aan het IEP te Nijmegen. Vanuit zijn eigen bureau, Intens Training, verzorgt hij ontwikkelingstrajecten en train - ingen op basis van NLP in het bedrijfsleven en bij de overheid. Bij het IEP geeft Guus Hustinx samen met Mieke Laarakkers een drie daagse training NLP en verander - m a n a g e m e n t op basis van het Speelveld der verandering. illustraties uit The Bank, van Michael Levine

18 door Charles Loijens Een goed communicator weet op elk moment in een gesprek wat hij op dat moment wil bereiken. Ook nu is dat een goede vraag. Ik hoop dat het artikel aanleiding mag zijn voor vele inspirerende en tot inzicht leidende discussies. Juli 1991 ontmoette ik in mijn werk een man, manager, die mij de rest van mijn leven bij zal blijven. Helaas is hij afgelopen jaar op 50 jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van kanker. Een man die in een opstartende fabriek alle verdeeldheid wist te elimineren en de krachten wist te bundelen. Hij sprak net zo makkelijk met de man op de werkvloer als met de leden van de Board of Di re c t o r s. Regelmatig werd hij door diezelfde Board of Directors te open in de communicatie naar de werkvloer genoemd. Een goed communicator In die tijd raakte ik geïnteresseerd in Ne u rolinguïstiek. Hij kwam regelmatig met grote intere s s e kennis nemen van de vorderingen. Uren konden we hierover praten. Tijdens de opleiding maakte ik o.a. kennis met het Enneagram en, na ve rd e re ve rdieping, ging ik avonden aan de slag om een profiel van hem te maken. Het gesprek, naar aanleiding hiervan, staat me nog helder voor de geest. Zi j n reacties spraken boekdelen. Herkenning alom. Hij was een schoolvoorbeeld van iemand met een vo o rkeur vo o r Enneagram type 3. De succesvolle werker, een succesvolle, efficiënte leidinggevende, goed organisator, a a n vo e rder van het winnende team. Hij dacht divergerend en schuwde manipulatie niet. Twaalf uur per dag op de zaak en ook s nachts bereikbaar voor de dienstdoende pro d u c t i e l e i d e r s.

19 Regelmatig was hij zelf op de vloer te vinden, bezig met het oplossen van een storing of het klaren van een klus. Dit leidde soms tot vreemde reacties van zijn collega s. Een Dr. ir. die stond te sleutelen. Hij genoot ervan. Zijn vakantie bracht hij, sinds jaar en dag, door op de Zweedse meren. Met zijn gezin twee weken lang per kano door Zweden, overnachtend op de eilandjes die ze toevallig passeerden. Zijn succes bleef niet onopgemerkt, de resultaten van zijn fabriek spraken voor zich. Di t leidde na een aantal jaren tot een promotie tot Director. Vanaf dat moment had hij de verantwoordelijkheid over ruim duize n d medewerkers en 3 fabrieken. Een nieuwe technische ontwikkeling kwam omstreeks datze l f d e moment voor de consument beschikbaar. Dat zou uiteindelijk tot een sluiting gaan leiden van één van de drie fabrieken, waardoor er ruim 200 mensen hun baan zouden verliezen. Inmiddels is dat traject ook ingezet. Sluiting is in de toekomst dan ook onvermijdelijk. Met weemoed dacht hij soms in g e s p rekken terug aan de tijd waarin hij nog als manager in de organisatie werkte. Terug naar zijn functie als manager werd volgens hem niet geaccepteerd (up or out). Ve rder gaan in zijn functie als Di rector betekende het besluit nemen binnen afzienbare termijn een fabriek te sluiten. Beide opties ervaarde hij als falen. Na anderhalf jaar in deze functie werd er kanker g e c o n s t a t e e rd. Drie maanden daarna overleed hij. Gericht op succes; echter, alle opties die er waren leken falen te betekenen. In veel opzichten lijkt zijn dilemma op het centrale dilemma in Pat Barkers roman De weg der geesten. Het verhaal speelt zich af tegen het decor van de laatste fase van de eerste wereld oorlog. Het gaat de auteur om de ervaringen en g e voelens van mensen en hun pogingen zich te handhaven in uitzichtloze situaties. Voor mij is vooral de betekenis van dit boek voor het begrijpen van het verband tussen psychiatrische stoornissen en onoplosbare problematiek van belang. Het centrale dilemma in het eerste deel van de trilogie is het morele dilemma van Sassoon, een officier in hart en nieren. Hij ontwikkelt de overtuiging dat voortzetten van de oorlog een ve r s c h r i k k e l i j k e misdaad tegen de menselijkheid is. Indien hij dit uit zou spreken zou hij als militair van insubordinatie en landverraad worden beschuldigd. Aan de andere kant is het voor hem onaanva a rdbaar en ondenkbaar om zijn manschappen aan het front in de steek te laten. Niet terug keren naar het front levert een ondraaglijk schuldgevoel op wegens verraad aan zijn lotgenoten. Hij wordt ziek ve r- klaard en komt onder behandeling van de psychiater Rivers. Deze bestempelt zijn moreel gedrag tot p s ychiatrische stoornis. Ee n typisch geval van vermenging van eigen ove rtuigingen met de behandeling van een patiënt. De kritische psychiater Thomas Szasz Terry Atkinson The bourgeois newscaster finds his brain collapsing

20 zou dit later The manufacturing of madness noemen. Interessant is ook hoe andere lotgenoten va n Sassoon dit oplossen. Willard bijvoorbeeld: hij wil niet vo o ruit en deelnemen aan een kansloze aanval, maar hij kan ook niet achteruit om op de vlucht te slaan. Hij raakt verlamd aan beide benen. (Voor alle duidelijkheid, niet gewond of verwond.) Iedere mogelijkheid tot re a g e ren is hiermee onmogelijk gew o rd e n. Zich onttrekken aan de situatie is onvermijdelijk. In de conversie, die wordt gezien als een psychiatrische stoornis, komt hier dus symbolisch een onve rdraaglijk, onoplosbaar probleem tot uiting. Symboliek en conversies zijn mij meer en meer gaan intrigeren. De vraag, die me nu bezig houdt, is ook in mijn omgeving merkbaar controversieel. De vraag of ziekte, en ook ernstige, in sommige gevallen (pas op voor generalisatie) g ezien kan worden als een c o n versie. Dat mensen op o n b ewust niveau oplossingen bedenken en uitvoeren, staat voor mij vast. En dat, wanneer signalen niet ter harte worden genomen, het lichaam sterkere middelen in gaat zetten om duidelijk te maken wat er aan de hand is, staat voor mij ook vast. Maar kan er op o n b ewust niveau zelfs voor de dood gekozen worden? Een keuze welke op bewust niveau ernstig psychisch en lichamelijk lijden tot gevolg kan hebben, indien het een ernstige ziekte betreft. Ho e ve r reikt de uitspraak: Ziekte is een fysieke uiting van mentale o m s t a n d i g h e d e n? De centrale vraag is: Hoe machtig is de geest eigenlijk? NLP en ecologie Weet u nog waarom u eigenlijk hier bent?...

Verandermanagement en NLP

Verandermanagement en NLP Verandermanagement en NLP Door ir. Guus Hustinx NLP op het niveau van organisaties Als je de huidige generatie NLP-boeken leest die over management en business gaan dan valt één ding op: ze beschrijven

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113

Inhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113 Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling

Nadere informatie

Februari 2012 Workshop Eviont

Februari 2012 Workshop Eviont Het Brein heeft een doel nodig! Februari 2012 Workshop Eviont Het Brein heeft een doel nodig! Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE...2 LEESWIJZER...3 INLEIDING...4 STAP 1: HET KADER...5 STAP 2: STATE, GEDRAG EN

Nadere informatie

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Pen en papier? Wat is een businessmodel? Jouw businessmodel is de manier waarop jij in business bent Twee

Nadere informatie

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING:

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Leadership: Weet jij wat jouw hart sneller doet kloppen? Communiceren en continue verbeteren met

Nadere informatie

Een sterk team. Maatwerk van vakvrouwen

Een sterk team. Maatwerk van vakvrouwen Een sterk team Maatwerk van vakvrouwen Een echte topkok kookt niet uit een boekje. Natuurlijk kan hij er een openslaan, maar uiteindelijk draait het om gevoel en talent. Bij teamontwikkeling is dat eigenlijk

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

Optimaliseer je prestaties

Optimaliseer je prestaties Winst en Groei - Internetmarketing en Verkooptraining Optimaliseer je prestaties 10 Technieken om je prestaties te verbeteren Christo Cornelissen & Mieke Bouquet Alles waar je jezelf op weet te focussen

Nadere informatie

Ideeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf

Ideeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband?

Participatief leiderschap. Hoe leid je een samenwerkingsverband? Participatief leiderschap Hoe leid je een samenwerkingsverband? Mr. Drs. Lucien Stöpler Justice in Practice December 2014 Participatief leiderschap: Hoe leid je een samenwerkingsverband? 2014 Justice in

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding

Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding Groei in Leiderschap & Management - Jaaropleiding Zakenwijzer Het is tijd voor nieuw en ander leiderschap en management We kunnen ons niet meer verloven te blijven doen wat we deden. Als alles verandert,

Nadere informatie

Accuraat communiceren

Accuraat communiceren Accuraat communiceren Erna Pluym Senior Trainer Consultant/ Business Development Manager erna.pluym@acerta.be 0472 92 11 66 Communicatie, waarom zo belangrijk? Communicatie, waarom zo belangrijk? Had ik

Nadere informatie

Transformatie leer je niet in een cursus

Transformatie leer je niet in een cursus NIEUW VAKMANSCHAP Transformatie leer je niet in een cursus Door: Rieke Veurink Fotografie: Kees Winkelman Aansluiten bij de vraag uit de samenleving, regie voeren, werken in steeds veranderende omstandigheden:

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven

Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Drie domeinen van handelen: Waarnemen, oordelen en beleven Situatie John volgt een opleiding coaching. Hij wil dat vak dolgraag leren. Beschikt ook over de nodige bagage in het begeleiden van mensen, maar

Nadere informatie

Minor NLP: Opleiding Technician en Practitioner

Minor NLP: Opleiding Technician en Practitioner Minor NLP: Opleiding Technician en Practitioner Faculteit Economie en Management Minor NLP: Opleiding Technician en Practitioner NLP NLP staat voor Neuro Linguïstisch Programmeren (Bandler en Grinder,

Nadere informatie

Samenwerking tussen twee personen in het perspectief van metaprogramma s

Samenwerking tussen twee personen in het perspectief van metaprogramma s Samenwerking tussen twee personen in het perspectief van metaprogramma s Tijdens het e NLP congres gaf Wil Princen een inkijk in de wereld van de Metaprofiel Analyse. Hij deed dit op een boeiende manier

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen

Nadere informatie

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]

[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] 2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim

Nadere informatie

Master in Personal. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING:

Master in Personal. Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Personal Leadership MAAK HET VERSCHIL VERBIND HART EN HARD START: ZIE AGENDA KLANTWAARDERING: Master in Personal Leadership: Weet jij wat jouw hart sneller doet kloppen? Communiceren en continue

Nadere informatie

Je motivatie vormt de basis om dingen te veranderen.

Je motivatie vormt de basis om dingen te veranderen. Je motivatie vormt de basis om dingen te veranderen. Om iets te bereiken moet je actie ondernemen. Je moet vanuit jezelf iets doen. Om iets te doen moet je gemotiveerd zijn. Je zou dus kunnen stellen dat

Nadere informatie

Hoe word je succesvol in sales

Hoe word je succesvol in sales Hoe word je succesvol in sales Verkopen gaat niet vanzelf. Zeker niet in deze tijd. Toch zijn nog steeds veel verkopers erg succesvol. Dat komt niet door het product of de dienst die ze aanbieden, maar

Nadere informatie

Productcatalogus AIRO Visie

Productcatalogus AIRO Visie Productcatalogus AIRO Visie Bedrijven Agogiek Inspireren Reflecteren Ontwikkelen 1 www.airovisie.nl Indeling Inleiding..pagina 3 Groepsdynamica pagina 4 Proactiviteit..pagina 5 Omgaan met emoties.. pagina

Nadere informatie

Introductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk?

Introductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk? Introductie in effectief en bewust communiceren. Communicatie; wat is dat eigenlijk? Zodra er twee of meer mensen in 1 ruimte zijn is er sprake van communicatie, ook al wordt er niet gesproken. Het is

Nadere informatie

Wees duidelijk tegen je klanten

Wees duidelijk tegen je klanten Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk

Nadere informatie

4 - daagse podiumtraining BUSINESS AS UNUSUAL. Dez e t r a i n i n g i s e c h t een

4 - daagse podiumtraining BUSINESS AS UNUSUAL. Dez e t r a i n i n g i s e c h t een 4 - daagse podiumtraining BUSINESS AS UNUSUAL Dez e t r a i n i n g i s e c h t een a a n r a d er o m t e l ere n m e n s e n e c h t t e b e t re k k e n e n t e r a k e n m e t j o u w v er h a a l.

Nadere informatie

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige

Nadere informatie

POENS.NL. Onomatopeespel. Spelvarianten deel 1. Onomatopeespel - spelvarianten deel 1 - www.poens.nl - Jeroen Knevel

POENS.NL. Onomatopeespel. Spelvarianten deel 1. Onomatopeespel - spelvarianten deel 1 - www.poens.nl - Jeroen Knevel POENS.NL Onomatopeespel Spelvarianten deel 1 1 Onomatopee Het auditief beeld als expressief coaching instrument Jezelf beter leren kennen, de ander beter leren kennen, beter zicht krijgen op het samenwerken,

Nadere informatie

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL IN 2015 VERBIND HART EN HARD START: FEB 2015 KLANTWAARDERING:

Master in. Leadership MAAK HET VERSCHIL IN 2015 VERBIND HART EN HARD START: FEB 2015 KLANTWAARDERING: Master in Leadership MAAK HET VERSCHIL IN 2015 VERBIND HART EN HARD START: FEB 2015 KLANTWAARDERING: Master in Leadership Weet jij wat jouw hart sneller doet kloppen? Collega s die precies doen wat jij

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5 Nulmeting competenties: Voor mijn opleiding AD Projectleider techniek heb ik aan het begin van het schooljaar een nulmeting gedaan voor de negen competenties waar aan je moet voldoen als projectleider

Nadere informatie

Feedback. in hapklare brokken

Feedback. in hapklare brokken Feedback in hapklare brokken Jan van Baardewijk Zorgteamtrainer Op zorgteamtraining.nl is de meest recente versie van feedback gratis beschikbaar. Mocht je willen weten of je de meest recente versie hebt,

Nadere informatie

Werkende H R-praktijken: helder, hart én hard

Werkende H R-praktijken: helder, hart én hard 10 oktober 2008 HUMAN RESOURCE MANAGEMENT, de postuniversitaire vorming van de Universiteit Hasselt voor managers en consultants, organiseert naar aanleiding van haar 25 jarig bestaan een J u b i l e u

Nadere informatie

Wat is NLP en wat kan ik ermee?

Wat is NLP en wat kan ik ermee? Neuro Linguïstisch Programmeren jouw opleiding jouw training jouw coaching Wat is NLP en wat kan ik ermee? Persoonlijke ontwikkeling Echt veranderen Je dromen realiseren De beste versie van jezelf worden

Nadere informatie

Winnen en behouden van nieuwe cliënten

Winnen en behouden van nieuwe cliënten Winnen en behouden van nieuwe cliënten Dat is de kracht van het zelfstandig ondernemerschap in tegenstelling tot de grote bedrijven. Alles draait om het vertrouwen van jouw cliënt in jouw professionaliteit.

Nadere informatie

www.ludenstraining.nl Trainingen voor Young Professionals

www.ludenstraining.nl Trainingen voor Young Professionals www.ludenstraining.nl Trainingen voor Young Professionals Rendement van talent Porties VAN GOED NAAR Ludens Talentontwikkeling is een jong trainingsbureau met veel ervaring. Wij zijn gespecialiseerd in

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST

Werkboek MEER KLANTEN OP JOUW MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER KLANTEN DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST Werkboek MEER MANIER! ANNEMIEKE TISSINK KRIJG MEER DOOR MARKETING IN TE ZETTEN OP EEN MANIER DIE BIJ JOU PAST MANIER! Hoofdstuk 1 Nieuwe klanten nodig? Marketing is een vakgebied waar veel om te doen is.

Nadere informatie

Effectief investeren in management

Effectief investeren in management Effectief investeren in management Veel organisaties zijn in verandering. Dat vraagt veel van de leidinggevenden/managers. Zij moeten hun medewerkers in beweging krijgen om mee te veranderen. En dat gaat

Nadere informatie

Je doel behalen met NLP.

Je doel behalen met NLP. Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,

Nadere informatie

Meerwaarde met Online Marketing Expertise

Meerwaarde met Online Marketing Expertise Meerwaarde met Online Marketing Expertise Webinar 26 mei 2015 Wat leer je in dit webinar? Nieuwe ontwikkelingen bij zelfstandig ondernemers De meest gestelde vraag door ondernemers Hoe je als VA daarop

Nadere informatie

E-mailmarketing voor zorg-professionals: Reader Deel 1: Waarom is e-mail marketing belangrijk?

E-mailmarketing voor zorg-professionals: Reader Deel 1: Waarom is e-mail marketing belangrijk? Waarom is e-mail marketing belangrijk als zorg-professional? Als therapeut of coach werk je graag met mensen. Ook wil je graag genoeg verdienen om van te kunnen leven. Dat betekent dat het belangrijk voor

Nadere informatie

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Hoe presenteer ik mijzelf? Wat wil ik? Zorg voor je carrière Door het dagelijkse contact met mijn coach

Nadere informatie

rome van je De Sleutels Dit is een uitgave van:

rome van je De Sleutels Dit is een uitgave van: Dit is een uitgave van: ITIP school voor leven en werk Marspoortstraat 16 7201 JC Zutphen Telefoon: 0575-510 850 E-mail: opleiding@itip.nl Website: www.itip.nl De Sleutels rome van je Ik hou van de mystieke

Nadere informatie

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan?

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Jolanda gaat op pad met onze Wandelcoach Tineke Franssen Jolanda (33) werkt als hypotheekadviseur in het bankwezen.

Nadere informatie

ÉÉN VAN ONZE EXPERTS

ÉÉN VAN ONZE EXPERTS ÉÉN VAN ONZE EXPERTS Een netwerk van hoog opgeleide, ervaren zelfstandig FM-professionals. Wij zijn gepassioneerd bezig met ons vakgebied, zijn actueel en bieden onze opdrachtgevers daarmee het beste uit

Nadere informatie

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.

Karin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen. Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen

Nadere informatie

APQ-vragenlijst 28 maart Bea Voorbeeld

APQ-vragenlijst 28 maart Bea Voorbeeld APQ-vragenlijst 28 maart 2018 Bea Voorbeeld Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende

Nadere informatie

NLP MASTER PRACTITIONER

NLP MASTER PRACTITIONER 2016 ERKEND, PRAKTIJKGERICHT EN VERDIEPEND De NLP Master Practitioner opleiding is een verdieping in je professionele ontwikkeling. In deze opleiding wordt je meester in communicatie- en gedragsverandering.

Nadere informatie

Persoonlijk Rapport Junior Scan

Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijke gegevens Naam test junior Datum test 02/09/2011 (17:19) Jouw ondernemersprofiel In vergelijking met het branche normprofiel geeft jouw profiel het volgende

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

Mentale Strategieën in de sport met behulp van NLP

Mentale Strategieën in de sport met behulp van NLP Mentale Strategieën in de sport met behulp van NLP Dit seizoen ga ik het maken! Wanneer het voorjaar z n intrede doet en de wedstrijden weer beginnen, is het tijd voor nieuw elan. Vele sporters zullen

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

21 Niveaus van interveniëren in groepen 22

21 Niveaus van interveniëren in groepen 22 21 Niveaus van interveniëren in groepen 22 ASPECTEN VAN COMMUNICATIE IN GROEPEN In iedere relatie en in elk relatienetwerk waar mensen net elkaar communiceren zijn er vier aspecten te onderscheiden. De

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

geweldig efficiënte tips voor werk en thuis! Marieke Anthonisse 2011 www.efficiencyfactor.nl https://twitter.com/trainencoachen

geweldig efficiënte tips voor werk en thuis! Marieke Anthonisse 2011 www.efficiencyfactor.nl https://twitter.com/trainencoachen 27 geweldig efficiënte tips voor werk en thuis! Inhoudsopgave Time Management 3 Email Management 3 Werkplekorganisatie 3 Gewoontevorming 4 Teambuilding 4 Gezinnen met kinderen 5 Administratie en Financiën

Nadere informatie

Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei

Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei Van groei- of financieringsvraagstuk naar warme zakelijke en persoonlijke relaties en toekomstbestendige groei 7 Vragen om jezelf te stellen als je je balans in het financieren van toekomstbestendige groei

Nadere informatie

Het Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene

Het Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Nina José Verhoeven Elk kind dat oud genoeg is om van iemand te houden, is oud genoeg om te rouwen. Alan

Nadere informatie

Werkbladen. Uitdaging! Wat betekent succes en geluk voor mij? Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het

Werkbladen. Uitdaging! Wat betekent succes en geluk voor mij? Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het Werkbladen Uitdaging! Gaat voor jou geluk samen met succes? Of gaat het één ten koste van het ander? Waar word jij gelukkig van? De uitdaging van deze tool is dat je je eigen antwoorden bepaalt. We raden

Nadere informatie

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Met dit Ebook wil ik je graag inzichten geven in hoe je van jezelf kunt (leren) houden. Dit bereik je (wellicht helaas) niet door even een knop

Nadere informatie

OPLEIDING LEIDINGGEVEN IN DE KINDEROPVANG. Een opleiding om hoger op te komen

OPLEIDING LEIDINGGEVEN IN DE KINDEROPVANG. Een opleiding om hoger op te komen OPLEIDING LEIDINGGEVEN IN DE KINDEROPVANG 2012 Een opleiding om hoger op te komen 1 OPLEIDING 2012 Ervaring: De training heeft me sterker gemaakt in mijn rol als leidinggevende. Ik heb mijn beleid en doelen

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

De hooggevoelige ondernemer

De hooggevoelige ondernemer De hooggevoelige ondernemer Vraag en antwoordboek Drs. Bas van Vugt 1 Ten geleide: Aan de hand van praktische lezersvragen legt Bas uit wat hooggevoeligheid en de hooggevoelige ondernemer is. Tevens komen

Nadere informatie

IOD Crayenestersingel 59, 2101 AP Heemstede Tel: 023 5283678 Fax: 023 5474115 info@iod.nl www.iod.nl. Leiding geven aan verandering

IOD Crayenestersingel 59, 2101 AP Heemstede Tel: 023 5283678 Fax: 023 5474115 info@iod.nl www.iod.nl. Leiding geven aan verandering Leiding geven aan verandering Mijn moeder is 85 en rijdt nog auto. Afgelopen jaar kwam ze enkele keren om assistentie vragen, omdat haar auto in het verkeer wat krassen en deuken had opgelopen. Ik besefte

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

omgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren

omgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren Jongeren leren organiseren Hoe kunnen jongeren regie hebben over eigen handelen en toch in verbinding zijn met alles om hen heen? Hoe verstaan jongeren de kunst om te bouwen aan netwerken, om een positie

Nadere informatie

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)

Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

De spin in het web. Handreiking. voor werkers die direct. aan de slag willen met. de sociale netwerken van. mensen met verstandelijke

De spin in het web. Handreiking. voor werkers die direct. aan de slag willen met. de sociale netwerken van. mensen met verstandelijke De spin in het web Handreiking voor werkers die direct aan de slag willen met de sociale netwerken van mensen met verstandelijke beperkingen Anne Wibaut, Willy Calis Ad van Gennep Inleiding Wij hebben

Nadere informatie

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang)

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang) Workshop Taal, veel meer dan praten. Koolhof Coaching en Training Over de complexiteit van communicatie Onderwerp: Uitgangspunt: communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren,

Nadere informatie

Inleiding. Inhoud. 8 Reorganiseren is emotie Trek je plan Hak de knoop door 111

Inleiding. Inhoud. 8 Reorganiseren is emotie Trek je plan Hak de knoop door 111 [ vi ] Inleiding [ 7 ] Inhoud Inleiding Inleiding 7 1 De voorsprong van de directie 9 2 Reorganiseren is communiceren 16 3 Het begin van mijn persoonlijke verhaal 26 4 Terug naar af 34 5 Machtsstrijd directie

Nadere informatie

DAMstenen voor het dagelijks LEVEN

DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Voorwoord Verschijnt september 2013 DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Allerdaagse overdenkingen voor het dagelijks leven Daar ligt het dan. Een boekje met dagelijkse overdenkingen. Noem het maar tegeltjeswijsheden.

Nadere informatie

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes?

Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? Rapportage online marktonderzoek Wat maakt succes? December 2007 / Januari 2008 Door: Marco Bouman, Impulse, Strategie & Marketing Februari 2008 2008 Marco Bouman, alle rechten voorbehouden Het is niet

Nadere informatie