Levenslust met Resultaat! de kracht van een levendig netwerk

Transcriptie

1 Levenslust met Resultaat! de kracht van een levendig netwerk

2 een verkenning van de GG&GD naar mentale gezondheid in opdracht van Mirjam Mascini en uitgevoerd door Noor Bongers

3 Levenslust met Resultaat Een verkenning naar mentale gezondheid in Utrecht 5 Aanleiding! 5 Magneet effect! 5 Levenslust mét Resultaat! 6 Analyse 7 Advies! 8 Quick Wins! 9 2 series van 3 ontmoetingen per jaar (voorjaar, najaar) Regisseren van sociaal kapitaal binnen het netwerk Aantal pilots Zichtbaar maken! Publieksevenementen / congres / levend laboratorium Pioniers zichtbaar maken én verbinden Intervisie pioniers ín organisaties Sense Making (of een andere manier van weten = meten) Initiatieven binnen het netwerk! 11 Levenslustwinkel (werktitel) Creatief verbindingslab Toolkit Levenslust! Netwerkwensen! 13 Cursus netwerken Conferentie / Levenslust evenement Pioniers in organisaties Strategie en tijd! 14 Handleiding! 15 Richtlijnen voor ontmoetingen! 15 Basiselementen voor beslissingen! 15

4 Gezondheid en opleidingsniveau gaan samen Sturen op kwaliteit verlaagt de kosten Investeren in sociale dynamiek geeft waarde Participeer! Van denken naar doen Regisseur Het goede doen in plaats van het goed doen Van aanbod gestuurd naar vraag-gestuurd De kracht van sociaal kapitaal Integrale programma ontwikkeling Bijlagen 21 Methoden! 21 Appreciative inquiry Theory U Noor Bongers onderneemt, Sensemaking Ontmoetingen tijdens de Verkenning! 23 Levenslust met Resultaat Linked In groep Een spannende ontmoeting Het maken van de Film Levenslust on Film Verslag eerste bijeenkomst! 25 De ideale wereld De grootste bottlenecks Uitgangspunten voor sociale innovatie! 27 Genodigden en contact informatie! 29 Dank! 29 4

5 Levenslust met Resultaat Een verkenning naar mentale gezondheid in Utrecht Levenslust on Film Aanleiding De gezondheidsnota van de gemeente Utrecht en de wens de mentale gezondheid van de mensen in Utrecht te verbeteren zijn aanleiding voor deze verkenning. De aandacht van deze verkenning richt zich op de oranje groep. Mensen met wie het redelijk goed gaat en voor wie het van belang is niet in het rode domein te geraken. De gemeente wil een total upgrade voor deze groep. Mentale Gezondheid hangt samen met fysieke gezondheid. Meerdere onderzoeken laten zien dat gelukkige mensen gezonder zijn en bovendien de samenleving minder geld kosten. Welzijn en eigen regie hangen met elkaar samen. Ook opleiding speelt hierin een rol. Hoger opgeleiden nemen sneller de regie over hun eigen leven en zijn daarmee een stuk gelukkiger. Voor lager opgeleiden geldt een hogere afhankelijkheidsfactor op meerdere domeinen, werk, geld, school, zelfredzaamheid en ook geluk. Zij stellen vaker de zorgprofessional verantwoordelijk voor hun eigen geluk. Onderzoek bewijst dat mensen met een lage opleiding 20 jaar eerder (!!) last krijgen van gezondheidsklachten. Natuurlijk spelen tabak- en alcoholgebruik en weinig lichaamsbeweging hierin een rol. Ook bewijst onderzoek dat de trend in 2012 wordt om steeds meer biologisch te gaan eten en liever binnen de regio gegroeid en geproduceerd. Biologisch is nog steeds veel duurder dan niet biologisch en daarmee heeft de lage sociale klasse weer het nakijken. Naast biologisch verplaatst de trend zich van bezit naar beleving. Het wordt belangrijker om iets bijzonders te doen, dan om veel te hebben. Onder het doen van iets bijzonders valt ook goed doen voor de samenleving, elkaar helpen en ervaringen delen. Hierin kan de lage sociale doelgroep natuurlijk prima participeren. Wellicht zelfs meer dan de mensen voor wie het gewoon is om voor alles veel te betalen. Magneet effect Gelijk met het uitvoeren van de verkenning was de wens van de gemeente om het netwerk te mobiliseren, ook buiten het domein van zorg en welzijn. Wie dragen in Utrecht bij aan mentale gezondheid? Gezocht werd naar sleutelfiguren binnen het Utrechtse netwerk. Mensen die weten wat er speelt en netwerken en initiatieven met elkaar in verbinding brengen. Mensen die actief zijn op beleidsniveau, mensen die bijzondere en specifieke programma s maken en goede verbinders voor wie netwerken natuurlijk gedrag is. Doelstelling was om deze mensen samen te brengen en aan hen te vragen wat zij nodig hebben. Immers, als mensen al bijdragen aan mentale gezondheid en zij kunnen dit nóg beter doen, verbetert de mentale gezondheid van de mensen in Utrecht. Gezocht werd naar de quick win s in het netwerk. Waar liggen verbindingen voor de hand en makkelijk te realiseren waardoor de impact van de activiteiten van het netwerk 5

6 wordt vergroot? Waar liggen leemtes in het netwerk en waar liggen kansen? Waar ligt de kracht van het netwerk, waar de energie die gemakkelijk te mobiliseren is? Mentale gezondheid op de kaart zetten en effectueren in Utrecht is niet een kwestie van een (nieuw) programma lanceren in de stad, maar van de juiste acties ondernemen en impulsen geven aan het netwerk waardoor = 16 wordt. Het betekent een organische benadering om de mensen te zoeken die nú al bijdragen aan een gezond en levenslustig Utrecht en te vragen wat zij nodig hebben. Ontwikkelingen en veranderingen zijn het sterkst wanneer mensen het ervaren als zinvol en het aansluit bij wat zij zelf graag willen realiseren. Een onconventionele benadering van deze verkenning naar Mentale Gezondheid. Een zoektocht naar inspirerende mensen en het ontdekken van hun wensen, inzichten en ambities om de mogelijkheden van het hele netwerk aan het licht te brengen. Deze onderscheidende stap van de gemeente werd door het netwerk zeer gewaardeerd. Via de informele lijnen van de beginclub ontstond er een groep mensen die betrokken raakte bij deze verkenning. Mensen die anderen motiveren, bijzondere programma s ontwikkelen of een opmerkelijke reikwijdte hebben in hun netwerk. Het werkt als een magneet op ánderen die ook bijdragen aan een gezond en sterk Utrecht. De kwaliteit van deze verbinding geneert kwaliteit in het netwerk en daarmee in de resultaten die met deze verkenning worden beoogd. Levenslust mét Resultaat Mentale gezondheid heeft vrij snel plaats gemaakt voor Levenslust. De term mentale gezondheid is een vakterm van gezondheidsprofessionals en beperkt daarmee de groep die zich hierdoor aangesproken voelt. We wilden mensen ontmoeten vanuit het theater, onderwijs, natuur, de politie, zelfstandig professionals en pioniers in sociale innovatie. Levenslust spreekt meer tot de verbeelding. Resultaat is toegevoegd om te benadrukken dat het effect van levenslust is dat telt. Dit brengt uiteindelijk minder gezondheidskosten met zich mee en maakt een verbetering van de dienstverlening in Utrecht mogelijk. Levenslust is niet iets vrijblijvends, maar past in analyses en doelstellingen op het gebied van stedelijke ontwikkeling en de veerkracht van de mensen in Utrecht. In eerdere onderzoeken (Nieuwe Oude Dag en het experiment Gezonde Wijk in Arnhem Presikhaaf ontwikkeld door Noor Bongers onderneemt, met resp. PGGM/Uvit en Espria en de gemeente Arnhem) blijkt dat er nieuwe parameters nodig zijn om de effecten aan te tonen op het verbeteren van de kwaliteit van leven van een individu én van een netwerk in de stad. Reguliere kwantitatieve onderzoeken meten niet de onzichtbare elementen die bijdragen aan levenslust, een waardevolle oude dag, eigen regie in het leven, zingeving als dagbesteding en intrinsieke motivatie. Deze verkenning maakt deze elementen zichtbaar en hoopt aantoonbaar te maken dat investeren in sociale dynamiek bijdraagt aan het resultaat. Levenslust mét Resultaat is daarmee een passende titel. In de bijlagen vindt u de methoden die zijn gehanteerd (een mix van Theory U, Appreciative inquiry en Noor Bongers onderneemt,), het plan van aanpak, de uitkomsten van de bijeenkomsten en de genodigden. 6

7 Mirjam Mascini (opdrachtgever Verkenning mentale gezondheid GG&GD Utrecht): Ik was super nieuwsgierig en had de neiging om te reageren vanuit de traditionele rol van besturen. Daarmee zou ik op de rem trappen van het proces, consequenties benoemen en beren op de weg, plús mij verantwoordelijk voelen voor de resultaten. Bewust heb ik niets gezegd en mij stil gehouden om het proces de ruimte te geven en de resultaten te laten ontstaan. Ik vind wél dat we als gemeente een antwoord moeten hebben op het moment dat er vragen komen en we kunnen meebewegen met wat het netwerk wil. Ten slotte draagt dit bij aan een gezond en mentaal fit Utrecht. Analyse Deze verkenning laat zien dat er een divers netwerk is in Utrecht dat graag samen wil werken. De verkenning werd gewaardeerd door het netwerk én mensen zijn erg nieuwsgierig naar de uitkomst. Het netwerk dat is betrokken was niet volledig en dat hoeft ook niet. Het wórdt volledig door kwalitatieve groei. Deze groei ontstaat als er waarde wordt gecreëerd voor en met mensen in Utrecht. Dit is de basis voor het uitbreiden van het netwerk. Levenslust betekent voor iedereen iets anders. Net als Mentale Gezondheid, of als Gezonde Wijk. Het stimuleren van Levenslust en het verbeteren van de mentale gezondheid is geen definitie kwestie, maar een kwestie van het genereren van de juiste dynamiek. Een sociale dynamiek waarin mensen elkaar kunnen vinden, initiatieven worden verbonden, vraag en aanbod elkaar vindt en waardecreatie zichtbaar wordt. Kortom een levendig netwerk dat perspectieven biedt. De uitdaging ligt er om de bestuurlijke dynamiek te laten aansluiten op de dynamiek die bottom up is ontstaan vanuit de behoeften én inzet van het netwerk in Utrecht. Het netwerk dát nu al bijdraagt aan de resultaten die de gemeente beoogt. Het advies om dit te realiseren bestaat uit: * Activiteiten ter versterking van de doelstellingen * Basiselementen waarmee beslissingen kunnen worden genomen * Quick Wins * Richtlijnen voor ontmoetingen * Strategische planning 7

8 Advies Het advies richt zich op het versterken van de sociale dynamiek die bijdraagt aan Levenslust en mentale gezondheid in Utrecht, het zichtbaar maken van de resultaten, het plukken van de quickwin s én een strategie waarmee deze ontwikkeling kan worden ingezet. Samen vormt dit een basisgrid. Het advies is daarmee een ontwikkel-benadering en géén ontwerp-benadering die een blauwdruk geeft waarmee iedereen mentaal gezonder wordt. Het zet een duurzamen ontwikkeling in gang en waarvan de ménsen eigenaar zijn. Er onstaat een dynamiek die steeds minder sturing nodig heeft. Er ontstaat een eigen sturingsmechanisme omdat waardecreatie op alle fronten centraal staat. Dit wordt de norm. Bij start en monitoring wordt gestuurd op kwaliteit. De basiselementen voor beslissingen geven hierin de richtlijn. En vormen ook een antwoord op de belangrijkste bottlenecks (zie verslag eerste bijeenkomst). Het begint met sturen op overview om kwalitatieve verbindingen tot stand te brengen die effect hebben op de programma s die bijdragen aan mentale gezondheid. Op detail niveau wordt gericht op het veranderen van de attitude waarmee programma s worden ontwikkeld en het leggen van verbindingen. Het basisgrid bestaat uit het faciliteren van: * de zwerm (het netwerk dat bijdraagt aan Levenslust / Mentale Gezondheid) * de organisaties (die hierin participeren) * de output (experimenten in de praktijk, innovatie zichtbaar maken) * de zichtbaarheid (hoe is levenslust verbetert? wat draagt hieraan bij, weten is meten) * de rol van de professional (persoonlijk leiderschap) De activiteiten richten zich zoveel mogelijk op deze 5 aspecten tegelijkertijd. zwerm pilots! zwerm zwerm besturingsprincipe maatschappelijke ambitie rol professional allianties tussen organisaties 8

9 Quick Wins 2 series van 3 ontmoetingen per jaar (voorjaar, najaar) Doelstelling: Effect: Ontsluiten sociaal kapitaal en weten wat er speelt. * Co-creatie faciliteren, informele ontmoeting netwerk, richten van ontwikkeling en projecten, delen van kennis, creëren cross-over netwerk, * continuïteit brengen in Levenslust met Resultaat. zwaan-kleef-aan, imagobuilding, nieuwe allianties, pro-actief netwerk, spin-off Regisseren van sociaal kapitaal binnen het netwerk Doelstelling: Effect: kennis, mensen en projecten actief samenbrengen. * Ontwikkelingen en behoeften in Utrecht kunnen peilen en inzichtelijk maken. * Verschillende schalen koppelen, zoals professionals uit de zorg, wijkinitiatieven, algemene onderzoeken, losse initiatieven. * Het monitoren en aanjagen van de projecten en initiatieven die ontstaan tijdens de ontmoetingen en deze verbinden aan andere initiatieven. Continuïteit in de netwerkontwikkeling en het benutten van het aanwezige sociaal kapitaal. Concrete resultaten in een gedragen context. Aantal pilots Doelstelling: Effect: * ideeën vanuit het netwerk stimuleren en aanjagen * resultaten laten ontstaan vanuit enthousiasme en ondernemerschap * goede feedback voor toekomstige ontwikkelingen * een perfecte manier om professionals, bewoners, publiek, locale ondernemers, (inter-) nationale netwerken samen te laten werken aan maatschappelijke vraagstukken * practise what you preach (Levenslust in de Praktijk) Meer zelfvertrouwen en groter effect van inzet professionals in co-creatie. Organisaties gaan mee resoneren met waardecreatie in plaats van dat zij waardecreatie willen aansturen en controleren. Nieuwe Allianties tussen organisaties. Zichtbare resultaten. Nb. zie Initiatieven in het netwerk voor ideeën voor de eerste pilots Zichtbaar maken! Doelstelling: laten zien wat bijdraagt aan Levenslust en Mentale Gezondheid, een platform bieden aan mensen om in te stappen en verschillende domeinen verbinden. * Er is niet een eenduidige communicatie nodig, wél is noodzakelijk om kennis zichtbaar te maken waar het relevant is. Dit betekent dat de spin in het web (de netwerkregisseur) ook een marketing taak heeft en met verschillende groepen nadenkt over hún communicatie. * Verbinden kennis uit verschillende projecten rond één thema. Bijvoorbeeld onderzoeken van Agis over vermindering kosten en het project Gezonde Wijk in Overvecht. De relatie tussen deze twee zichtbaar maken door een heldere context te scheppen. 9

10 Effect: Enthousiasme op verschillende niveau s (deelnemers, beleidsmakers, media, publiek), nieuwe participatie mogelijkheden. Feiten en ervaringen zijn inzichtelijk binnen één context. Publieksevenementen / congres / levend laboratorium Doelstelling: Effect: * podium bieden aan alle mensen en initiatieven die participeren in Levenslust met Resultaat! Tijdens een levend laboratorium. Een publieksevenement waarin zichtbaar wordt wat er speelt (resultaten vieren) en tegelijkertijd nieuwe ontwikkelingen worden geïnitieerd samen met het publiek. * Aantrekken pioniers op dit gebied. Magneet voor talent uit de stad. Op-schalen van de resultaten. Kleine netwerken (in wijk bijv.) zichtbaar maken in grotere context. Kennisniveau s verbinden, deeplearning, grotere spinoff én een evenement waarmee de gemeente zich (inter)nationaal kan onderscheidende. Pioniers zichtbaar maken én verbinden Doelstelling: Effect: * de kennis en expertise van de pioniers verbinden aan (nieuwe) initiatieven * warm bad van pioniers uit héél Utrecht, think global act local * magneetwerking en voorbeeldfunctie voor andere (beleidsterreinen) * verbinding pioniers ín (gemeentelijke) organisaties en uit het veld * eigenaarschap op projectniveau stimuleren Kop-boven-het-maaiveld -attitude stimuleren, resultaten benutten en verbreden, zwaan-kleef-aan van pioniers die elkaar helpen en uitnodigen. Intervisie pioniers ín organisaties Doelstelling: Effect: * nieuwe manier van dienst-verlenen ontwikkelen * nieuwe manier van aansturen van professionals ontwikkelen * co-creatie in de praktijk brengen (binnen organisatie, tússen org. samen met zwerm) * integrale programma ontwikkeling dienstbaar aan behoeften zwerm (waardecreatie) * veilige haven creëren binnen organisaties, persoonlijk leiderschap ontwikkelen * resultaten samen vieren (nieuwe meet-methoden, doen wij het goede?) * ruimte voor nieuwe allianties creëren. meer zelfvertrouwen en groter effect van inzet professionals in co-creatie. Organisaties gaan mee resoneren met waardecreatie in plaats van dat zij waardecreatie willen aansturen en controleren. Nieuwe Allianties tussen organisaties. Sense Making (of een andere manier van weten = meten) Doelstelling: Effect: * innovatie zichtbaar maken voor beleidsbeslissingen * waarbij de individuele beleving blijft bestaan. Levenslust betekent voor iedereen iets anders. * gekoppeld aan onderzoeken van verzekeraars, lopende gezondheidsonderzoeken, opleiding etc. * het doen van onderzoek draagt bij aan de gewenste ontwikkeling Gedragen beleidsbeslissingen die bijdragen aan de dynamiek in de stad. 10

11 Initiatieven binnen het netwerk Levenslustwinkel (werktitel) De levenslust winkel is het centrum van de stadsdynamiek. Gekoppeld aan verschillende netwerken binnen wijken, verenigingen en andere locale activiteiten. In het centrum van de stad is een fysieke plek waar alles samen komt en van waaruit activiteiten ontstaan. Leegstaand vastgoed kan hiervoor worden ingezet. De locatie kan steeds tijdelijk zijn en zich verplaatsen. Een groep mensen jaagt dit aan en verbindt mensen en initiatieven aan elkaar, zij zijn de netwerkregisseurs. Inzet van mensen die participeren kan worden gewaardeerd in eigen punten waarmee andere diensten kunnen worden ingekocht. Sociaal kapitaal wordt uitwisselbaar gemaakt. Het is the place to be waar het netwerk elkaar ontmoet en nieuwe initiatieven ontstaan omdat mensen kennis en ambities delen. Een fysieke locatie om het basisgrid van het netwerk te faciliteren én een plaats waar zichtbaar wordt wát allemaal bijdraagt aan Levenslust en mensen activeert. De activiteiten komen voort uit de wensen van de community en sluiten aan bij de ambities van de gemeente Utrecht. De Levenslust Winkel is ingebed in de locale economie. Door meerdere partijen te betrekken bij de Winkel (overheid, creatieve netwerken, bedrijfsleven, onderwijs, zorg) ontstaat er een levendig platform dat op een gegeven moment zelfstandig kan functioneren binnen de stad. Vraag en aanbod vinden elkaar. Er wordt een economisch principe ontwikkeld dat past bij de Levenslust Winkel. Het biedt een kennis infrastructuur voor mensen en initiatieven. Kennis wordt benut en breder ingezet (buiten je eigen domein), professionals en andere pioniers worden zichtbaar waardoor er nieuwe allianties en teams ontstaan die bijdragen aan het versterken van de dynamiek in Utrecht. Doordat er een vaste plek is wordt de continuïteit gewaarborgd en blijft de activiteit in het netwerk zichtbaar. Aanvullend kan hier natuurlijk een online omgeving aan worden gekoppeld. Er kunnen satellieten van de Levenslustwinkel ontstaan in wijken. Daarmee faciliteert de stadswinkel in het verbinden van super-locale initiatieve met locale en regionale en wellicht nationale initiatieven. Voorbeelden van activiteiten * once upon a school (huiswerkbegeleiding in ubercoole setting) * * introduceren community currency * het Levenslust Feest * een werkconferentie gekoppeld aan een feest * de Levenslust coach of de Verbindingsregisseur * promotie van allerlei activiteiten * informele ontmoetingen * verbinding bedrijfsleven, zorg, welzijn en educatie middels bv. maatschappelijke stages, evenementen * locatie voor het ontwikkelen van plannen * flexwerkplek 11

12 Status: 3 mensen zijn enthousiast zich hiervoor in te zetten. Floris Koot, Jeroen Doensen en Theo Dijt. Dit initiatief past bij plannen die zij al lang koesteren én het zijn mensen met een groot netwerk en in voor een experiment. Nodig is een start (in support en middelen) waarmee deze groep aan de slag kan gaan en eigen sponsoring kan vinden, in samenwerking met de gemeente. Ook kunnen zij de rest van het netwerk betrekken. Nb. Er kan worden gestart met een Levenslust dág waarin de doelstellingen en experience van de Levenslust Winkel zichtbaar wordt als opmaat voor een fysieke locatie. Creatief verbindingslab Het creatief verbindingslab is een idee van de doeners uit het Levenslust netwerk. Doeners op het gebied van theater, lessen in geluk, mindfullness, natuurwandelingen en allerlei andere initiatieven die bijdragen aan Levenslust, niet direct binnen het zorgdomein, maar hier wél aan bijdragen. Zij willen graag een dag om zichtbaar te maken wat zij doen, de doelgroepen te mixen en een breder groep aan te spreken. Dit doen zij door nieuwe initiatieven (of mixen van bestaande programma s) te ontwikkelen in co-creatie met de doelgroepen (bewoners, cliënten en... ). Voor de zorg- en welzijnsprofessionals is deze dag een mogelijkheid om aan te sluiten op het bestaande aanbod en niet zelf weer een nieuw programma te ontwikkelen (van probleem-gestuurde programma ontwikkeling naar aanbod en vraag bij elkaar brengen en benutten). In co-creatie worden integrale programma s ontwikkeld waarbij meerdere instellingen, de markt én het publiek betrokken zijn. Het creatief verbindingslab kan een terugkerend evenement worden. Ook als onderdeel van de Levenslustwinkel en vice versa. Status: een groep enthousiaste mensen en een locatie. Nodig is een startsein én een bredere groep initiatiefnemers. Het rust nu te veel op de aanbod zijde. Terwijl het bijdraagt aan de doelstellingen van de maatschappelijke organisaties en deze hier breder in kunnen participeren. Het Vorstelijk Complex is hierin ook betrokken als locatie. Toolkit Levenslust! Er is behoefte aan een toolkit met richtlijnen om de Levenslust te bevorderen. Deze behoefte is ontstaan vanuit een groep professionals die werkzaam zijn bij de gemeentelijke instellingen. De richtlijnen zijn divers. Over het organiseren van bijeenkomsten, het vinden van mensen tot aan informatie over het bestaande aanbod. Er zijn vele programma s die nú al bijdragen aan Levenslust. Er is veel behoefte aan het zichtbaar maken, toegankelijkheid vergroten én het benutten van deze kennis. Dit kan enerzijds door het faciliteren van de informele ontmoetingen in de Levenslust winkel en specifieke evenementen zoals het Creatief Verbindingslab, en ook door het grootschalig verspreiden van de toolkit. Deze toolkit geeft informatie én geeft richtlijnen waarmee medewerkers in co-creatie programma s kunnen ontwikkelen. Status: Volgens mij zijn Ilse Rietdijk, Myrna Schultze en Astrid van den Broek initiatiefnemers van de toolkit. Nodig is een go waarmee zij tijd kunnen reserveren de toolkit te ontwikkelen en samenwerking kunnen zoeken 12

13 met het netwerk om dit samen uit te werken. De gemeente kan deze toolkit in productie nemen en verspreiden onder alle gemeentelijke diensten. Netwerkwensen Cursus netwerken Hoe doe je dit nu? Verbinding zoeken en co-creëren om gezamenlijk maatschappelijke vraagstukken op te lossen én tegelijkertijd je werk goed te doen? Waar ligt de ruimte, wat is belangrijk als je deze wilt benutten en stuurt op resultaat? Een aantal elementen zijn hierin belangrijk, te lezen in dit rapport. Het is aan te bevelen dit heel concreet te maken waarmee mensen het direct toepassen op hun eigen situatie en ambities. De cursus bestaat dan dus niet uit het aanreiken van kennis, maar in het gezamenlijk toepassen van deze kennis, bouwen aan het netwerk, verbindingen leggen. Je ziet het pas als je het door hebt is hier natuurlijk van toepassing. De cursus kan an sich staan én verder worden verdiept als programma s worden ontwikkeld (coaching on the job) waarmee resultaten direct zichtbaar worden. Er wordt een nieuwe attitude aangeleerd rond netwerken, het benutten van sociaal kapitaal én het vinden van synergie in een complex belangenveld. Het matchen van de dynamiek die bottom up is ontstaan én de bestuurlijke dynamiek is een belangrijk element voor succes. Netwerken en mee-bewegen in de community is hiervoor noodzakelijk. Status: nog geen initiatief genomen. Het is mijn advies dit wel te doen en deze cursus een structurele plaats te geven in het HR beleid. Conferentie / Levenslust evenement Voortkomend uit bovenstaande activiteiten ontstaat er behoefte aan het breder ventileren van deze kennis en ervaringen en deze zichtbaar te maken in stedelijke en maatschappelijke context. Wat betekent deze manier van werken voor de daling van de ziektekosten? Wat betekent het nemen van eigen regie voor mensen uit de lage SES groep? Wat zijn ervaringen uit andere gemeenten met experimenten als Gezonde Wijk? Het inzichtelijk maken van deze vragen is een manier voor de gemeente Utrecht om zich onderscheidend te positioneren. Het experiment Gezonde Wijk is toonaangevend en daarmee toepasbaar op andere beleid terreinen en aantrekkelijk voor een diverse groep mensen om mee aan de slag te gaan. De conferentie / Levenslust evenement is een werkconferentie waarin verschillende casussen worden behandeld en de kennis direct kan worden toegepast. Het is een levendige dag georganiseerd door het netwerk Levenslust in Utrecht. Waarmee het meteen bijdraagt aan het ontwikkelen van de samenwerking tussen verschillende partijen. Status: nog geen initiatief genomen. Er is wel behoefte binnen het netwerk aan een dergelijk evenement. Door het netwerk blijvend te activeren (netwerk regisseur en activiteiten) ontstaat er vanzelf motivatie en draagvlak én draagkracht om dit te organiseren. De conferentie sluit daarmee aan bij de behoeften van het netwerk én bij de ambities van de gemeente Utrecht. 13

14 Pioniers in organisaties Er is behoefte van mensen bínnen de organisaties om kennis te delen over deze nieuwe manier van werken en toe te passen. Een groep pioniers binnen de gemeentelijke diensten kan regelmatig samen komen en deze ervaring delen. Wat betekent dit voor de rol van de professional? Hoe kunnen we samenwerken? Daarnaast is het interessant te kijken aan welke (management development) programma s dit raakt en waar hier een slimme match kan worden gemaakt. Door te participeren in pilots en het netwerk, wordt maatschappelijk resultaat direct dichtbaar in relatie tot HR programma s. Deze kennis wordt direct toepasbaar. Strategie en tijd Tijd ontmoetingen regisseren sociaal kapitaal / weten wat er speelt output van ontmoetingen pilots monitoring / sense making / effecten kwaliteit intervisie professionals, lobby en contact regiegroep ontmoetingen impact stijgt De tijd verloopt. De impact van Levenslust met Resultaat stijgt. Het bereikte aantal mensen groeit alsmede het netwerk dat participeert. De ambities van de gemeente Utrecht worden gerealiseerd door een sterk en levendig netwerk dat pro-actief samenwerkt aan haar eigen doelstellingen. Nodig is een regie groep die dit proces kan monitoren vanuit de maatschappelijke instellingen, een aantal regisseurs in sociaal kapitaal én initiatiefnemers die zorg dragen voor de pilot projecten. Met monitoring en sturing op de basiswaarden ontstaan beslis momenten in de tijd. Deze beslissingen dienen het proces. Zij maken pilots tot echte programma s en bedden de resultaten in een grotere context. Resultaat, sociale dynamiek én het bereik van het netwerk is hierin leidend. Bovenstaand model is een schema met een tijdspanne van 1 jaar. 14

15 Handleiding Richtlijnen voor ontmoetingen Ontmoeting is in alle gevallen de sleutel voor succes. Het verstevigen van het sociale netwerk én het ontsluiten van sociaal kapitaal draagt bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. De volgende richtlijnen maken een succesvolle ontmoeting mogelijk: * Nodig een divers gezelschap uit * van professionals uit en buiten de zorg, ondernemers, wetenschappers, burgers en unieke figuren * nodig mensen persoonlijk uit * Bepaal samen waar je aan wilt werken * de hoogste ambitie waarbinnen iedereen zijn eigen belangen kan dienen * en het interessant wordt elkaar hierbij te hélpen * zijn álle perspectieven vertegenwoordigd of mis je hierin nog een groep mensen? * Wat draagt al bij aan deze ambitie? * hoe kunnen we dit versterken? * wat kun je zelf dóen om het te realiseren en wat heb je nodig? * Maak zichtbaar wat je doet * binnen de groep en daarbuiten * Geef ruimte aan informele ontmoeting * maak de ontmoetingen niet alleen functioneel en efficiënt, laat resultaten ontstaan * de hoogste ambitie geeft richting * sámen met het handelingsperspectief voor iedere bezoeker Het levert mij ook wat op! * Nodig ménsen uit en géén instituten of organisaties * een netwerk werkt fantastisch als mensen intrinsiek gemotiveerd zijn * en hun eigen invloed kunnen inzetten voor het mooiste resultaat * iedereen is gelijkwaardig (professionals én burgers dragen op eigen wijze bij) * Ontmoetingen zijn gericht op dóen * en niet op praten of problemen benoemen * maar op het vieren van resultaten * geen verplichting wél commitment * Maak plezier! * (zie ook de richtlijnen voor sociale innovatie) Basiselementen voor beslissingen Gezondheid en opleidingsniveau gaan samen In meerdere onderzoeken blijkt dat gezondheid samenhangt met opleiding. Investeren in opleiding en alles wat daarbij hoort (eigen regie bijvoorbeeld) draagt hiermee bij aan de gezondheidsbevordering van mensen. Voorbeelden zijn: scholen betrekken bij gemeentelijke gezondheidsprogramma s, ruimte bieden aan schoolprogramma s in de wijk op een wijze die bij jongeren pást. Maar niet alleen op en rond school. Op meerdere niveau s zijn opleidingen te vinden waar Levenslust een plaats kan hebben. Het starten van een eigen opleiding of buurtcentrum rond gezondheid en Levenslust is aantrekkelijk. Een levendige plaats kan 15

16 als een magneet werken op mensen in de buurt. belangrijk is wél dat dit past bij wat mensen al dóen en het geen gezondheidsprogramma van de huisarts wordt, maar een plaats die inspirerend is, perspectieven biedt, waar je leuke mensen ontmoet en je in een flow van activiteit ook nog gezonder wordt. Sturen op kwaliteit verlaagt de kosten In tijden van crisis wordt snel besloten onmiddellijk te sturen op de kosten. Meestal met als gevolg een enorme daling van de kwaliteit. Mensen denken en handelen vanuit schaarste, worden gestuurd en gecontroleerd in plaats van dat dit aanzet tot pro-activiteit, het zoeken van samenwerking, synergie tussen verschillende belangen, of het misschien eens anders doen. Sturen op kwaliteit brengt dit wél met zich mee, mensen nemen verantwoordelijkheid voor kwaliteit en wat zij hieraan kunnen bijdragen en vinden zelf oplossingen. Het gevolg is een daling van de kosten. Investeren in sociale dynamiek geeft waarde Kwaliteit wordt gemaakt door een groep mensen. Indien pro-activiteit van deze mensen leidt tot een verhoging van de kwaliteit én een verlaging van de kosten is het de moeite waard te investeren in de dynamiek tussen mensen die het ontsluiten van sociaal kapitaal mogelijk maakt. Zowel in professionele als informele kringen en in combinaties hiervan. Om pro-activiteit te activeren is het belangrijk om mensen zélf te laten vinden. Dit betekent een informeel -niet-ingevuld- stuk voorafgaand aan het functioneel faciliteren van een groep mensen. Men wil elkaar eerst leren kennen, een warm netwerk creëren alvorens met elkaar aan de slag te gaan en effectief en waarde creërend te werken. Participeer! Voor de beleidsmaker en bestuurder Wordt geen voyeur van je eigen doelgroep of inwoners en bedenk vanaf een bureau wat er nodig is. Participeer mét de mensen (N=1) en ervaar zelf wat mensen beweegt, wat zij nodig hebben en hoe je dit het beste kan faciliteren. Mensen kúnnen én willen heel veel zelf (mogelijk maken). Deze motivatie is cruciaal om verbetering tot stand te brengen en draagt bij aan ieders welzijn. Voor de cliënt Gezondheid hangt samen met participeren. Uit het onderzoek Nieuwe Oude Dag (en met name vanuit de input van de gezondheids- en verzekeringsexperts) blijkt dat mensen minder snel ziek worden als zij iets te doen hebben, liefst iets dat zin geeft en zin heeft. Ook het dorpje in Japan waar de meeste gezonde-honderdjarigen wonen blijkt dat deze mensen altijd mee-doen. Lichter en minder tijd, maar zij blijven participeren in de samenleving en daarmee zinvol bezig en gewaardeerd door de groep. Daarnaast genereert niet-participeren een gehospitaliseerde groep mensen die zorg afhankelijk worden en wachten tot iemand hen komt helpen. Deze passieve groep (bewegend van Oranje naar Rood) kost de samenleving jaarlijks veel geld aan programma s. Deze programma s zijn vaak probleemgestuurd rond één probleem (bijv. diabetes, eenzaamheid, verslavingsprobleem) terwijl de patiënt (een mens met wensen én mogelijkheden) een multidiagnose heeft waar niet één programma passend voor is. Deze mensen bewegen tot participeren betekent automatisch integrale programma s gericht op álle aspecten van deze mens én zijn verbinding tot de netwerken waarbinnen hij/zij mogelijk kan participeren. Voor de bewoner Iedereen wil participeren. Gemotiveerd om iets te willen bereiken kiezen mensen ervoor om samen iets te doen. Niemand wil wachten op iemand anders (of de overheid, of je baas, of een vergunning) als je eenmaal 16

17 iets in je hoofd hebt wat goed is om te doen. Interessant is het daarom een context te scheppen waarin dit mogelijk is. Waarin groepen mensen (wijk, school, plein, specifieke thema of kennis netwerken op stadsniveau) de ruimte hebben om initiatieven te ontplooien. Naast ruimte is het stimuleren van initiatieven belangrijk. Niet door te be-oordelen en wel/niet geld te geven (dat blijft natuurlijk altijd een optie) maar door mensen te verbinden aan netwerken van mensen waarmee zij samen dit initiatief kunnen nemen. Op basis van ervaring, gelijke interesse, gedeelde belangen kunnen netwerken aan elkaar worden gekoppeld. Altijd op basis van een gezamenlijk doel (het verhogen van de Levenslust) en op basis van ieders intrinsieke motivatie ( ik schiet er ook iets mee op ). Van denken naar doen Tijdens de bijeenkomsten blijkt dat mensen graag iets willen doen! In groepjes nadenken over hoe de wereld mooier kan of wat de voornaamste problemen zijn is een mooie startbijeenkomst maar daarna is het wel klaar met het denken ; ) Binnen het ondernemen van een activiteit leer je elkaar op heel fijne wijze kennen. Je leert elkaar op waarde schatten en dan wordt het gemakkelijker elkaar daarna te bellen of te betrekken bij projecten. Deze sociale dynamiek leidt tot resultaat en effectieve inzet van sociaal kapitaal. Stimuleer het doen en/of projecten waarmee mensen samen iets doen. Er zijn verschillende elementen die leiden tot kwaliteit als je een experiment aangaat. In plaats van te sturen op het beoogd resultaat (vastomlijnd doel) kan de gemeente initiatieven stimuleren die deze kernelementen (zie verder) in zich dragen. Zo ontstaat er kwaliteit terwijl de sociale dynamiek van mensen gestimuleerd wordt. Regisseur Om het sociaal kapitaal bij elkaar te brengen is een regisseur érg aan te bevelen. Zoals in deze verkenning; een aantal ontmoetingen, iemand zegt waar het is, verzint iets leuks en iets zinnigs én behoudt het overzicht en brengt mensen met elkaar in contact. Het is het smeermiddel van een groep mensen waardoor hun inzet en talent zichtbaar wordt en verbonden aan grotere / andere / nieuwe initiatieven. In meerdere projecten heb ik al gezien dat deze regisseursfunctie in een grote behoefte voorziet. In de quick winns staan een aantal voorbeelden genoemd hoe deze regisseursfunctie kan worden ingevuld. Het goede doen in plaats van het goed doen Mensen willen graag verantwoordelijkheid nemen en kúnnen dit beter in een heldere context. Een context van heldere doelen en vrijheid waarbinnen mensen kunnen handelen. Een veelgehoord probleem (zie verslag van de eerste bijeenkomst) is dat professionals zich beknot voelen door de aansturing op basis van controle. Zij willen kwaliteit leveren én hiernaar handelen, maar voelen zich bekneld door regelgeving en korte termijn belangen. Dit is een veelgehoord probleem wat we hier niet één-twee-drie kunnen oplossen. De grootschaligheid van de participerende instellingen wordt als een sta-in-de-weg ervaren voor passende programma s op maat. Er zijn een aantal dingen die je wél kunt ondernemen als je in een grote organisatie werkt: * benut de vrije ruimte waar mogelijk * maak zichtbaar waar (en waarom) er waarde ontstaat * verbind je met anderen uit de zwerm, deel kennis, initieer, maak zichtbaar * ontwikkel in co-creatie programma s die meerdere doelen dienen * uitnodigend voor anderen om te participeren 17

18 * wat heb je nodig? Voor leidinggevenden biedt het Rijnlandse model een mooi uitgangspunt: Rijnlands * Wie het weet mag het zeggen * Mensbeeld: solidariteit * Organisatie is werkgemeenschap * Samen schitteren, teamplay * Gedreven door principes * Contextgevoelig * Vakmanschap als basis (allround) * Coördinatie vanaf de werkvloer * Primair proces staat centraal * Emergente strategie als werkvorm * Maatwerk * Weten = meten Angelsaksisch * Wie de baas is mag het zeggen * Mensbeeld: ieder voor zich * Organisatie is geldmachine * Zelf schitteren * Gedreven door regels * Regels zijn regels * Functiesplitsing als norm * Coördinatie van bovenaf * Staf (aan)gestuurd * Voorspelbaarheid als norm * Standaardisering * Meten = weten Bron: De Broedfactor Peter Camp De kern van het Rijnlands denken is dat je de vrije markt zijn heilzame werk laat doen zonder de sociale cohesie van een samenleving uit het oog te verliezen. Bij de Rijnlandse manier van organiseren staat het primaire proces centraal, de inhoud van het werk. Uitgangspunten zijn o.a. decentralisatie van taken, intrinsieke behoeften, samenwerking, op laag niveau coördineren, initiatieven van medewerkers, leren en laterale communicatie, een werkgemeenschap om complexe producten te realiseren. Van aanbod gestuurd naar vraag-gestuurd Co-creatie met een zwerm van cliënten, professionals, bewoners, bijzondere ondernemers etc. maakt het mogelijk om programma s te ontwikkelen daar waar ze nodig zijn en waardering te oogsten daar waar waarde wordt gecreëerd. Vraag-gestuurd wordt váák genoemd als wens en verzandt vervolgens in een lege term die praten met cliënten inhoudt op door de organisatie bepaalde uren. Niet passend bij de dynamiek van de doelgroep(en). Ook wordt er vaak gesproken over de doelgroep en daarop een algemeen programma gemaakt. Maar er bestaat niet één doelgroep. Iedereen is verschillend en heeft een andere behoefte. De kunst is om een programma te ontwikkelen dat waarde creëert en laat ontstaan bij ieder individu. Deze uitgangspunten én de richtlijnen voor ontmoeting maken dit mogelijk. Door samen te werken ontstaan er programma s in de wijk, kleinschalig en gedragen door een groep die ook daadwerkelijk gebruik maakt van deze programma s. Als niemand meer behoefte heeft ontstaat er als vanzelf een ander programma. Dit vraagt een flexibele houding van de professionals die werken met het netwerk. En het boort een grote bron van energie aan. Energie van mensen die mee wíllen doen, die hun talent inzetten, energie van het vieren van 18

19 resultaten omdat het programma zo succesvol is óf dat het niet meer nodig is en mensen kunnen participeren in andere programma s. Er ontstaat een zwerm van mensen en tal van initiatieven. Waarbij je soms het overzicht verliest. Dit overzicht is ook niet altijd nodig tot op de punt comma. Wél is nodig om goede lijnen te onderhouden met de professionals die deze programma s draaien, om zichtbaar te maken aan Utrecht en binnen bestaande netwerken wát bijdraagt aan Levenslust en de Mentale Gezondheid. Welke feiten laten zien dat deze aanpak werkt? Welke mensen spreken zich hier over uit? Waar wordt de kennis en ervaring gedeeld? Belangrijk wordt deze kennis en ervaringen te delen zodat zij toepasbaar worden op andere situaties en gelegenheden. Dat netwerken van burgers, professionals en ondernemers worden ontsloten en perspectieven kunnen bieden aan anderen die óók willen ondernemen. Mensen leren om in deze sociale context te handelen wordt belangrijk. Zowel voor professionals in hun professionele context als voor burgers met problemen die zij graag opgelost zien. De kracht van sociaal kapitaal Sociaal kapitaal is een grote bron van kennis, enthousiasme en toegevoegde waarde. Onder de juiste condities (pro-actieve sociale dynamiek, vertrouwen, zichtbare resultaten) is het een bloeiend netwerk dat bijdraagt aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Investeren in sociale dynamiek geeft waarde. Integrale programma ontwikkeling De vraagstukken rond mentale gezondheid dragen verder dan één enkel probleem gebied. Vele factoren en redenen zijn van invloed. Verbetering van deze mentale gezondheid vraagt om integrale oplossingen. En dit vraagt vaak om oprechte aandacht. Van iemand die hélpt en de persoon een tijdje gidst en begeleid. Ook liggen de oplossingen soms buiten de scope van gezondheidsprogramma s. In Arnhem ontdekte we in Presikhaaf 5 programma s gericht op eenzame ouderen. Alle betrokken instellingen hadden hetzelfde probleem; Waar zijn die ouderen? Het is zo n groot probleem, maar waar zijn ze?. Door het netwerk te verbreden ontdekten we dat de apotheker én de mensen van de kerk weten waar de eenzame mensen zitten. Daarnaast was er een grote wens vanuit het netwerk om samen te eten en elkaar informeel te ontmoeten. Resto van Harte en de Soepsalon voorzagen als enige in deze behoefte. Het oplossen van eenzaamheid en het vinden van de mensen was een stuk dichterbij dan iedereen dacht. Door deze integrale aanpak wordt het ontwikkelen van een programma op maat erg toegankelijk én een stuk gezelliger. Een breed en pro-actief netwerk van professionals, bewoners en bijzondere initiatieven draagt bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Het betrekken van dit netwerk draagt bij aan een verlichting van de taken en (meestal ook) de financiën van de (zorg) professional. Het vráágt een flexibele en verantwoordelijke houding om te doen wat goed is om te doen, dat wat waarde toevoegt. Nb. in de eerste bijeenkomst werd de verkokerde omgeving van zorg en welzijn als één van de grootste bottlenecks genoemd voor waardecreatie. Naast deze verkokering werd waardering vér van de plaats waar 19

20 waarde wordt gecreëerd genoemd. Dit maakt een situatie zichtbaar dat iedereen manager wil worden in plaats van professional omdat dit beter wordt gewaardeerd. De waardering komt hiermee ver van de cliënt, scholier, klant of burger af te staan. De professional wordt daarnaast aangestuurd in de lijn van zijn/haar organisatie, en de waardering staat vaak in verband met de kwantiteit van het aantal geleverde diensten. Dit belemmert integrale programma ontwikkeling. Terwijl deze manier van denken én werken noodzakelijk is om de maatschappelijke vraagstukken het hoofd te bieden binnen de economische grenzen. 20