Rapport van bevindingen. Lessen uit een innovatief project voor anderstaligen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Rapport van bevindingen. Lessen uit een innovatief project voor anderstaligen"

Transcriptie

1 Rapport van bevindingen Lessen uit een innovatief project voor anderstaligen

2 > Inhoud > Samenvatting Samenvatting 3 KiKK - het project 5 Bevindingen 6 Bronnen 17 Bijlagen 18 Contactinformatie KiKK 22 Wat zijn de belangrijkste bevindingen uit het project Kracht is Kennis en Kunde dat van oktober 2012 tot maart 2014 werd uitgevoerd door Noorderpoort en Friesland College? Welke lessen kunnen worden getrokken? A. Aansluiting bij behoeften deelnemers en gegroeide zelfstandigheid. Cursisten zijn positief over de geboden leerstof en geven vrijwel zonder uitzondering aan dat hun zelfvertrouwen is gegroeid tijdens de deelname aan KiKK. Hiermee is ook hun durf om zelfstandig zaken te ondernemen in de Nederlandse samenleving toegenomen. De nadruk in de lesmethode of vergroting van individuele zelfstandigheid lijkt vruchten af te werpen. B. Focus op kennis van de Nederlandse samenleving. Cursisten ondervinden zonder uitzondering grote tot zeer grote problemen met de systematiek van de Nederlandse samenleving en de culturele eigenaardigheden daarvan. Ontluikend inzicht in hoe het hier werkt wordt door de cursisten als een enorme verrijking gezien. C. Versterk mentoraat om kennis van samenleving snel te vergroten. Ondanks de grote nadruk die KiKK legt op kennis van Nederlandse samenleving (zie B.) blijft de complexiteit daarvan een groot probleem - ook voor hoogopgeleide cursusdeelnemers. Zij hebben behoefte aan praktische begeleiding bij het uitvoeren van praktische zaken in het Nederlandse maatschappelijke verkeer. Versterking van het mentoraatelement in de methode kan hiervoor uitkomst bieden. D. Mentoraat. De ondersteuning door een persoonlijke mentor wordt door cursisten zeer gewaardeerd en is effectief. Het geeft hen de mogelijkheid om op eigen tempo bij te leren en om praktische hindernissen te overwinnen. Het mentoraat blijkt ook een belangrijk hulpmiddel om de juiste balans te vinden tussen zelfstandigheid (van de cursist) en het vragen van ondersteuning. Versterking van het mentoraat binnen de methode vormt een mogelijke verbetering van de methode. 2 3

3 E. Vergroting taalkennis integreren in project. Vergroting van de vaardigheid in het begrijpen, spreken en schrijven van de Nederlandse taal wordt door de cursisten erkend als een belangrijke voorwaarde voor arbeidsmarktsucces. Tegelijkertijd zien zij taalvaardigheid als een doelstelling die het best gediend wordt als het relevante taal betreft - taal die direct aansluit bij andere projectthema s. Taalvaardigheid kan vooral het best vergroot worden door taallessen en -oefeningen volledig te integreren in de projectopzet. F. Benadruk het belang van netwerken en vergroot netwerkvaardigheden. De maatschappelijk meest gevorderde cursisten, en binnen de groep de kansrijksten, zijn ook degenen met het best ontwikkelde netwerk. Voor anderen blijkt en blijft het opbouwen van een maatschappelijk netwerk erg moeilijk. Bij de verdere ontwikkeling van KiKK kan (nog) meer aandacht worden gegeven aan praktische vaardigheden op het vlak van netwerkontwikkeling. G. Eigen tempo. In het bijzonder (in land van oorsprong) hoger opgeleide cursisten vinden regelmatig het tempo in de cursus te langzaam. De oplossing hiervoor ligt in het sterker benadrukken in de methode van mogelijkheden een eigen voortgangstempo vast te stellen (maatwerk). H. Externe hindernissen aankaarten Een groot aantal cursisten beschikt over diploma s en/of relevante werkervaring in hun land van herkomst. De Nederlandse focus op formele kwalificaties wordt niet begrepen en vormt een ernstige belemmering voor sommige cursisten. Het Nederlandse beleid op dit vlak moet grondig worden geëvalueerd en herzien. > KiKK - het project KiKK - Kracht is Kennis en Kunde - is een (les)methodiek die participatiekansen van anderstaligen of andere doelgroepen met een zekere afstand tot de arbeidsmarkt vergroot. KiKK is als pilot ontwikkeld en uitgevoerd op diverse locaties van Noorderpoort en Friesland College. Het innovatieve project is mede mogelijk gemaakt door het Europees Integratiefonds. Het eindproduct bestaat uit (les)modules die verzameld zijn onder de twee noemers Kennis en Kunde. De leermethode heeft een gevarieerd aanbod van oefeningen en opdrachten: van zelfkennis ontwikkelen en communicatie tot netwerken en solliciteren. De lesmodules worden gratis beschikbaar gesteld en zijn te downloaden op de websites van Noorderpoort en Friesland College. KiKK is in 2013 met meer dan honderd cursisten uitgevoerd. De cursisten zijn inburgeraars die naast het doorlopen van hun inburgeringstraject ook meededen aan KIKK. Het taalniveau van de cursisten varieerde, van laag tot hoog, maar lag voor de meeste deelnemers op A1- niveau of hoger. Een aantal deelnemers had een taalniveau onder A1. Het KIKK-materiaal bestaat ook uit taalondersteunende delen. In verband hiermee heeft elke module een eigen woordenlijst en functionele taaloefeningen. In het proefproject is gebruik gemaakt van een nieuw middel om de ontwikkeling van de cursisten te versnellen: mentoring. Daartoe is aansluiting gezocht bij het MentorProgramma Friesland van het Friesland College. Een deel van de cursisten uit Drachten, Veendam en Stadskanaal hebben vrijwillig een mentor gehad ter ondersteuning van hun ontwikkeling. De bevindingen van het mentor-experiment zijn ook hieronder te lezen. Eerst was ik een beetje zenuwachtig, maar stap voor stap kon ik mij ontwikkelen. 4 5

4 > Bevindingen De kernvragen van dit rapport van bevindingen zijn: - Hoe kan KiKK bijdragen aan het maatschappelijke succes i.c. de arbeidsparticipatie van de deelnemers aan het project? - Hoe kan de methode KiKK verder worden verbeterd; welke lessen kunnen worden getrokken uit het eerste project? Om dit kwalitatieve oordeel over de bijdrage van de(onderwijs) methode KiKK aan het vergroten van de participatiekans van anderstaligen te kunnen geven, is geput uit drie bronnen: diepteinterviews met cursisten, de (voortgangs-)rapportages van de bij KiKK betrokken leraren en evaluaties met de bij het project betrokken mentoren. Bij het verwerken van dit materiaal voor dit rapport van bevindingen is in het bijzonder gelet op drie aspecten: 1. Hoe beoordelen cursisten, leraren en mentoren de ontwikkeling van de cursisten tegen de achtergrond van hun deelname aan KiKK? 2. Hoe verhouden de verschillende elementen van de lesmethode zich tot de ontwikkeling van de cursisten en welke mogelijkheden tot verbetering zijn er? 3. Welke elementen van de maatschappelijke context c.q. het beleid rond deze doelgroep hinderen de effectiviteit van de lesmethode en welke contextuele maatregelen kunnen worden getroffen om de effectiviteit van KiKK te vergroten? In het onderstaande zijn aangrijpingspunten voor verbetering van de methode c.q. voor vergroting van de effectiviteit van de methode geplaatst achter een >. Citaten zijn cursief gemaakt. De citaten van projectdeelnemers zijn letterlijke transscripties uit de met hen gevoerde vraaggesprekken. Behoeften deelnemers en gegroeid zelfvertrouwen KiKK gaat uit van de veronderstelling dat anderstaligen met een afstand tot de arbeidsmarkt een (latente) behoefte hebben aan kennis van de Nederlandse samenleving en aan praktisch inzicht in hoe in die samenleving succesvol te opereren. Op die behoefte sluit de methode goed aan, zo blijkt uit reacties van alle deelnemers. Een deelnemer uit Angola: In het begin vond ik het niks, ik dacht wat zal ik gaan leren met zo n les KIKK. Ik wilde daar niets mee te maken. Ik wist niet wat de inhoud was van de les. En nu vind ik het leuk en interessant. Je leert veel dingen: hoe je werk kan vinden, hoe je jouw cv kan maken, voor- en nadelen van werk en opleiding. Ik heb een heleboel dingen geleerd. Deelnemers geven vrijwel zonder uitzondering aan dat hun zelfvertrouwen is gegroeid tijdens de deelname aan KiKK. Hiermee is ook hun durf om zelfstandig zaken te ondernemen in de Nederlandse samenleving toegenomen. De nadruk in de lesmethode of vergroting van individuele zelfstandigheid lijkt vruchten af te werpen. Een deelnemer uit Irak: Eerste was ik een beetje zenuwachtig, maar stap voor stap kon ik mij ontwikkelen, ik kan samenwerken, ik vind flexibiliteit heel belangrijk, vroeger was ik alleen wiskundedocent en ik had geen andere beroep, en nu moet ik anders denken. 6 7

5 De Nederlandse samenleving De Nederlandse samenleving wordt door de projectdeelnemers, óók hoogopgeleiden, als uitermate ingewikkeld beoordeeld. Dat geldt in het bijzonder de abstracte inrichtingsprincipes en de daarmee samenhangende regels. Een universitair opgeleide deelnemer uit Oekraïne: Soms zijn de regels niet begrijpelijk. Te ingewikkeld. Veel dingen snappen we niet, bijvoorbeeld het verschil in het soort verzekering voor een grote en een kleine scooter. Een deelnemer uit Somalië: Mij hoef je niet altijd te helpen, alleen heel veel regels snap ik niet, een kleine beetje snap ik wel. Jouw handtekening: als je een contract hebt getekend, dan het is klaar. Maar regels zijn altijd moeilijk. Soms snap ik een regel en dan komt er een tweede regel. Een deelnemer uit Irak: Ik moet eerst diploma halen om iets te doen. Met diploma heb ik meer kans om te kunnen werken. Ik weet niet welke, maar ik moet vragen. Ik heb geen idee, op dit moment. Eerste heel moeilijk, nieuwe taal, nieuwe cultuur, veel dingen hebben wij geen idee over hoe het kan, hoe kunnen wij met andere mensen omgaan. Bijvoorbeeld dat je een afspraak maakt. Heel belangrijk hier in Nederland. Als ik bij de buurvrouw op bezoek wil, ik moet eerst een afspraak maken. Ook bij familie, ook bij jouw moeder. In mijn eigen land kan ik altijd bezoeken. School voor de kinderen ook ander systeem. Basisschool in Irak tot groep 6 en 3 jaar middelbare school en dan 6 jaar universiteit. Als ik haal goede cijfers, kan ik naar een hogere universitaire studie gaan, medicijn, ingenieur, maar als zij lager zijn kan ik economie of iets anders doen. De bijdrage van KiKK in het leren doorgronden van de Nederlandse samenleving en zich in die samenleving te bewegen, wordt positief gewaardeerd door deelnemers. Een deelnemer uit Somalië: Elke donderdag krijg je ervaring, iets nieuws, hoe je contact maakt, wat je moet doen, welke kleding moet je aan doen. Als zij (de lerares, red.) mij niet had verteld over kleding zou ik niet weten wat ik moest doen. > Houdt de primaire focus van de methode gericht op praktische kennis van de Nederlandse samenleving. De rol van leraar en mentor in dit verband worden positief gewaardeerd. Een deelnemer uit Irak: Bijna alles wat ik geleerd heb met [naam docent] vind ik heel belangrijk. Ik heb veel dingen geleerd, van werken en solliciteren, praten en contact met veel mensen. Een-op-een-begeleiding werkt, zo oordelen zowel leraren, mentoren als deelnemers. Gezien de verschillen in startniveau van de deelnemers (zie onder het kopje Leervaardigheid ) en de mogelijkheden om de kwaliteit van het mentoraat te verbeteren (zie kopje Mentoraat ) is het wenselijk om de rol van mentoren te vergroten. > Vergroot de rol van mentoren bij het zetten van praktische stappen(door deelnemers) in de Nederlandse samenleving. Mentoraat Het koppelen van deelnemers aan een project zoals KiKK is nieuw. Binnen het pilotproject KiKK vormde mentoring een pilot op zich. Zowel deelnemers als leraren zien mentoring als een verrijking ten opzichte van gewone leermethoden. Als mentoring praktisch wordt gebruikt, dat wil zeggen: direct aansluitend op vragen van deelnemers en zonder formele structurering, is mentoring zeer nuttig. Het geeft deelnemers de mogelijkheid om op eigen tempo bij te leren en om praktische hindernissen te overwinnen. Mentoren hebben bijvoorbeeld bij verschillende deelnemers het vinden van een stageplaats of een (vervolg)opleiding bespoedigd. Het mentoraat blijkt ook een belangrijk hulpmiddel om de juiste balans te vinden tussen zelfstandigheid (van de cursist) en het vragen van ondersteuning. Mentoring biedt mogelijkheden voor maatwerk en blijkt daarmee in een behoefte te voorzien. Regels zijn altijd moeilijk. Soms snap ik een regel en dan komt er een tweede regel. 8 9

6 Tegelijkertijd zijn aan de wijze waarop binnen KiKK het mentoraat vorm wordt gegeven nog veel zaken te verbeteren. Een deelnemer uit Tunesië: De jonge mentoren kunnen ons niet helpen, want zij hebben geen ervaring. De ene vraagt steeds over de portfolio. Zij zeggen wat voor hulp heb jij nodig? en dan praten zij over de portfolio. tingen en behoeften van KIKK-cursisten. Het in groepen delen van informatie over vaardigheden, wensen en belemmeringen bleek voor de meeste deelnemers lastig en derhalve ook het creëren van een vertrouwensrelatie met de mentor(en). > Het werken met studentenmentoren blijkt geen goede optie. Zet liever mensen uit het bedrijfsleven in. Het MentorProgramma Friesland waarmee KiKK samenwerkt, werkt onder meer met studentenmentoren uit het HBO. Het inzetten van studenten voor KiKK heeft niet gewerkt en had soms zelfs een negatief effect op de motivatie van deelnemers. De levenservaring van de KiKKdeelnemers (soms ook traumatisch) sluit niet aan bij de leefwereld van studenten. Mentoren uit het bedrijfsleven bleken veel beter in staat om bij de leefwereld en het taalniveau van de deelnemers aan te sluiten, zelfs zodanig dat de (mentor)relatie in veel gevallen doorging na afloop van het project. Bij studentenmentoren lag dit anders. Veel studenten verdienden studiepunten door als mentor op te treden - de verbanden met de KiKK-deelnemers waren minder stevig. Het werken in (kleine) groepen met een (student)mentor sloot evenmin aan bij de verwach- > De mentorrelatie moet een-op-een zijn, mentoring in groepen werkt niet. Suggesties ter verbetering van het mentoraat komen ook van mentoren zelf. Iets beter onderzoeken of de mentor en mentee een enigszins gelijk interessegebied hebben, zodat de mentor beter weet hoe hij/zij de mentee kan sturen, voordat je gaat matchen. Tijdens de voorbereiding voor het matchen is het belangrijk te benadrukken hoe men zich in Nederland moet houden aan gemaakte afspraken en hoe men handelt als een afspraak niet door kan gaan. Meer bijeenkomsten van mentoren om ervaringen/tips uit te wisselen, elkaars netwerk inzetten om de diverse mentees te kunnen adviseren. > Het verdient aanbeveling om de rol van mentoring binnen de methode te versterken. Taal Taalvaardigheid is - vanzelfsprekend - een groot probleem. Dat zien de projectdeelnemers zelf ook zo. Een deelnemer uit Irak: Ik kan niet makkelijk nieuwe taal leren. Ik dacht, misschien moet ik 4 of 5 jaar om de taal te leren. Maar het is moeilijk. Ik denk ik kan werken in kinderopvang. Ik doe nu stage op de basisschool, 1 uur per week. Het is beter dan niks, om mijn taal te verbeteren. Ik vind omgaan met kinderen heel leuk. Ik moet de taal heel goed praten. Zonder uitzondering leveren ze grote inspanningen om hun taalbeheersingsniveau te verbeteren. Een (hoogopgeleide) deelnemer uit Oekraïne: Ik denk dat als ik als lerares werk, kinderen kunnen mij niet goed verstaan, omdat mijn taal nooit perfect kan zijn. Maar ik woon alleen 10 11

7 Elke donderdag krijg je ervaring, iets nieuws, hoe je contact maakt, wat je moet doen, welke kleding moet je aan doen. Als de lerares mij niet had verteld over kleding zou ik niet weten wat ik moest doen. half jaar hier en ik krijg veel complimenten voor mijn taal maar dat kost veel moeite. Er zit iets in mijn hoofd dat ik het niet goed kan. Sommige grammatica vind ik moeilijk. Als ik zelf moet leren, gaat het niet goed. Ik probeer nu altijd Nederlands te praten. Alleen als ik met mijn familie praat, spreek ik mijn eigen taal. Nu wil ik zoveel mogelijk Nederlands leren. Leraren en mentoren identificeren een te laag taalniveau als een van de barrières voor snelle vooruitgang van deelnemers. Een mentor over haar mentee: Haar wensen en competenties zijn besproken. We kwamen tot de conclusie dat het geëiste taalniveau in ieder geval nu nog te hoog gegrepen is Leraren en mentoren waarschuwen voor omvorming van KiKK tot een veredelde taalcursus. De systematiek waarbij verbetering van de beheersing van het Nederlands is geïntegreerd in de methode om andersoortige praktische kennis over te brengen, wordt positief beoordeeld. Dit leidt tot de volgende opties voor verbetering van KiKK: > Vergroting van taalkennis moet een geïntegreerd projectelement blijven, maar in de vorm van huiswerk kan meer gedaan worden om de ontwikkeling van projectdeelnemers op dit vlak te versnellen. > Het verdient aanbeveling om te kijken naar de wenselijkheid voor het eisen van een bepaald taalniveau voor beginnende projectdeelnemers. Te denken valt aan minimaal niveau A

8 Netwerken Het opbouwen van een eigen Nederlands netwerk en het vergroten van de vaardigheden daarin is een van de kerndoelen van KiKK. Deelnemers vinden netwerken in Nederland lastig, maar zijn wel overtuigd van het belang er van en werken er aan. Een deelnemer uit Tunesië: KIKK is leuk. Ik wil werk krijgen. Wat moet ik doen, wat moet ik praten met andere mensen, contact, netwerk. Hoe dat moet. Positief. Een deelnemer uit Indonesië: Mijn man heeft zijn eigen bedrijf gehad, ongeveer 30 jaar. Door de kennissen van hem kan ik vertellen wie ik ben en ik heb mezelf gepresenteerd en zij vinden het goed en soms maken ze afspraken met mij om mijn eigen geld te verdienen. Op dit moment, omdat mijn taal is niet zo goed, en ik ben niet klaar met school, probeer ik mijn netwerk uit te breiden en mijn plan is om een eigen bedrijf te beginnen voor massage. Een goede manier om het deelnemers gemakkelijker te maken hun eigen netwerk op te bouwen, is gebruik maken van de mentoren. Een mentor: Een mentor heeft een bepaald netwerk; de mentee moet daar enigszins in passen om de kans op succes te vergroten. > Benadruk het belang van netwerken, vergroot netwerkvaardigheden en maak bestaande netwerken toegankelijker voor de deelnemer, bijvoorbeeld via het mentoraat. Leervaardigheid Aan KiKK nemen personen deel met zeer verschillende achtergronden, óók qua opleidingsniveau. Dit en de ermee samenhangende uiteenlopende leervaardigheid van de deelnemers maakt het moeilijker om de leerstof goed te laten aansluiten op de deelnemers. Een deelnemer uit Oekraïne, zelf hoogopgeleid: Bij KiKK zitten mensen met verschillende niveaus in taal en opleiding en leeftijd en daarom dat is moeilijk. [Naam docent] zoekt naar een gemiddelde niveau voor iedereen. Ik kan niet zeggen dat ik zo slim ben, maar sommige dingen zijn zo duidelijk voor mij. En: Daarom ik denk dat wij drie groepen hebben. Ik kan niets zeggen voor mensen met lage niveau, maar hun leven is anders, zij konden geen opleiding krijgen. En zij zijn niet slechte mensen, maar het verschil is anders. De docent zoekt naar een midden voor iedereen en soms is het te makkelijk. Je zou meer een gelijke niveau moeten hebben. ( ) Het verschil is mentaal, zij hebben een lager studieniveau. Het verschil is dus niet in taal. Een mogelijkheid tot het verhogen van de effectiviteit van KiKK ligt in het bewerkstelligen van groepen met deelnemers die qua leervaardigheid dichter bij elkaar liggen. De praktische mogelijkheden hiertoe lijken gezien de grote diversiteit binnen de totale doelgroep van anderstaligen echter beperkt. Een andere mogelijkheid ligt in het bieden van meer maatwerk per individu en meer individuele begeleiding. Hierin zou versterking van het mentoraat een rol kunnen spelen. > Bied meer maatwerk om tempoverschillen tussen deelnemers mogelijk te maken. > Versterk het mentoraat om kennis- en vaardigheidsverwerving aan te passen aan het bij de cursist passende tempo. Externe hindernissen Bij het zetten van stappen in de Nederlandse samenleving ondervinden deelnemers regelmatige externe hindernissen. Een veelgehoorde opmerking is het moeizame proces om buitenlandse diploma s in Nederland gewaardeerd te krijgen. De focus op formele kwalificaties wordt niet altijd begrepen en is voor leraren en mentoren lastig uit te leggen. Onder de deelnemers bevinden zich gekwalificeerde ingenieurs, wiskundeleraren en lassers. Zij beoordelen hun kans om in hun eigen beroep aan de slag te gaan evenwel als zeer klein. Een deelnemer uit Irak: Toen ik in Irak was, werkte ik als ingenieur. Ik heb diploma, maar ik heb kleine kans als ingenieur om te werken. Leraren en mentoren oordelen dat sommige deelnemers hierdoor hun potentieel waarschijnlijk niet zullen realiseren. > Hoewel het buiten de reikwijdte van dit project als zodanig ligt, verdient het aanbeveling om de Nederlandse praktijk van het formaliseren van kwalificaties ter discussie te stellen

9 Als ik bij de buurvrouw op bezoek wil, ik moet eerst een afspraak maken. ok bij familie, ook bij jouw moeder. In mijn eigen land kan ik altijd bezoeken. Gedurende hun deelname aan KiKK zoeken sommige deelnemers naar een stageplaats. Een daarbij gehoorde opmerking is de perceptie van deelnemers dat hun stageverlener oneigenlijk gebruik van de aanwezigheid van een stagiaire maakt. Een deelnemer uit Irak: Nu doe ik stage in een bedrijf. De eigenaar vertelde mijn werkcoach dat hij mij stage laat doen om te weten welke niveau ik ben. Ik ging daar en de eigenaar profiteert van mij om tegels eruit te halen. Mijn stage gaat over lassen of over tegels? Een mogelijke oplossing ligt in het intensiveren van de begeleiding bij het stagelopen en het krachtiger behartigen van de - kwetsbare - stagiair. De mentor zou hierin een rol kunnen spelen. > Gebruik het mentoraat nadrukkelijker om de positie van deelnemers te versterken, bijvoorbeeld tijdens stages. > Bronnen Voor dit rapport is gebruik gemaakt van de volgende bronnen. Interviews met meer dan twintig cursisten van diverse locaties. Evaluatie- en observatiebijeenkomsten. Deze zijn gehouden in alle plaatsen waar het project is uitgevoerd: Drachten, Groningen, Veendam, Stadskanaal. Gesprekken met alle deelnemende docenten. Evaluatiegesprekken met mentoren in Drachten, Veendam en Stadskanaal

10 Bijlage 1 > Gebruiksaanwijzing lesmateriaal Het (les)materiaal is op diverse manieren te gebruiken. Als methode onafhankelijke modules Kijk naar de verschillende modules in de inhoudsopgave en kies een onderwerp uit waaraan je met jouw doelgroep (of cliënt) wilt werken. Download eerst het instructieblad voor een compleet overzicht van doelstelling en aanpak. Gebruik de daarin genoemde werkbladen. Download de relevant werkblad(en) en ga aan de slag met de deelnemer of cliënt. Kopieer en gebruik de taalwerkblad(en) waar wenselijk. Vereist taalniveau anderstaligen Voor uitvoering met anderstaligen is aan te raden dat deelnemers minimaal A-1 niveau Nederlands hebben. Het is aan de individuele docent/trainer/begeleider om te bepalen of iemand in staat zal zijn om de oefeningen te begrijpen en uit te voeren. Mensen met een hoger taalniveau zullen zeker baat hebben bij deze lessen. De lessen kunnen aangepast worden aan zowel het taal- als denkniveau van de deelnemers. Als methode Groepsgrootte Uitvoering met individuen Begin bij Zelfkennis en volg de diverse modules in de aangegeven volgorde. Voor de hele methode heb je ongeveer 20 weken nodig (bij een dagdeel per week). De oefeningen zijn ontwikkeld voor groepen van persoenen, maar kunnen ook uitgevoerd worden met kleinere groepen. In de praktijk is 15 de maximale groepsgrootte omdat het moeilijk is aan meer dan 15 mensen voldoende aandacht te geven. Bepaald materiaal is ook geschikt voor een-op-een begeleiding en kan bijvoorbeeld gebruikt worden tijdens een coachingsgesprek. KIKK (of delen daarvan) kan uitgevoerd worden als onderdeel van een individuele (coachings)traject. Kies dan onderwerpen die passen bij de behoeften en ontwikkelingsniveau van de individuele cliënt. De begeleider gebruikt de relevante instructieblad(en) en bespreekt de werkblad(en) en waar nodig taalwerkblad(en) met zijn/haar cliënt. Aarzel niet om onderwerpen te combineren waar wenselijk. Weest flexibel in het gebruik van het materiaal. Doelstellingen en stappenplan Presentaties door deelnemers Het einddoel van KiKK is om het zelfsturende vermogen van anderstaligen en anderen met een zekere afstand tot de arbeidsmarkt te verhogen. Dit om de kansen op effectieve participatie in Nederland te vergroten. Het is daarom aan te raden dat er gewerkt wordt met duidelijke doelstellingen en met een stappenplan, zoals Doelen Stellen en Plan Maken in het onderdeel Kennis. Geef deelnemers veel kansen om zichzelf te presenteren. Organiseer voldoende mogelijkheden om presentaties te houden over hun activiteiten en uitgevoerde opdrachten. Laat ze veel met elkaar in gesprek gaan om hun taalbeheersing te verbeteren en om hun zelf reflecterende vermogen te verbeteren. Tijdsduur De oefeningen zijn ontwikkeld om te gebruiken tijdens groepsbijeenkomsten van ongeveer 2 à 2,5 uur. In dat tijdsbestek kunnen een of twee oefeningen uitgevoerd worden. De hoeveelheid tijd die aan elke oefening besteed wordt hangt o.a. af van het taalniveau en het denkniveau (opleidingsniveau) van de deelnemers. Het is beter om te veel tijd te besteden aan de oefeningen dan te weinig. Gun de deelnemers veel tijd voor discussies met elkaar, in kleine groepen of plenair Portfolio Combinatie met andere cursus of training Introduceer de mogelijkheid om een portfolio te maken. Het portfolio bestaat uit de diverse werkbladen en uitgevoerde oefeningen. Het wordt een map waarin deelnemers alle documenten kunnen bewaren; een overzichtelijke informatiebron en naslagwerk. KiKK kan gebruikt worden in combinatie met andere cursussen en trainingen. Denk aan burgerschapscursussen (bijv. in het MBO), inburgerings- en taallessen of loopbaanbegeleiding.

11 Bijlage 2 > Docentprofiel KiKK vraagt om een bepaald type docent. De docenten die in de pilot gewerkt hebben, zijn allemaal gediplomeerde taaldocenten (Nederlandse taal), maar dat is niet de enige reden waarom ze zijn geselecteerd om aan de slag te gaan met deze methodiek. Methodiek De methodiek is anders dan bij een taalcursus of een empowermenttraining. De methode bestaat weliswaar uit diverse modules en onderwerpen, maar in feite wordt iedere bijeenkomst afgestemd op datgene wat op dat moment in de groep speelt. Dat wil zeggen dat de methodiek een richtlijn als programma biedt, maar het succes daarvan hangt veelal af van de competenties en vaardigheden van de docent of begeleider. Natuurlijk spelen de deelnemers hierin een rol, maar zonder een open, flexibele, vakkundige en professionele docent of begeleider, kan de methodiek onvoldoende resultaten opleveren. De relatie tussen docent en deelnemer is van cruciaal belang. Deze moet gebaseerd zijn op vertrouwen in elkaar en op gedeelde belangen en doelen. Maatwerk De docent is geen therapeut of hulpverlener. Hij stimuleert de deelnemer en ondersteunt deze bij het nemen van verantwoordelijkheid voor de eigen toekomst. Het zal niet altijd mogelijk zijn om precies het programma te volgen; wellicht sluit een bepaald onderdeel niet aan bij de leefwereld van de deelnemers. In dat geval moet de docent flexibel zijn en het programma aanpassen aan de groep. De methode is een middel om een bepaald doel te bereiken. Het blijft maatwerk. Benodigde docent-competenties Communiceren Persoonlijk leiderschap Besluiten nemen Gerichtheid op omgeving Actieve luistervaardigheid Initiatief Overtuigingskracht Omgevingsbewustzijn Sensitiviteit Zelfstandigheid Onderhandelingskracht Aanpassingsvermogen Openheid Nieuwsgierigheid Creativiteit Stressbestendigheid Intercultureel denken Leerbereidheid Besluitvaardigheid Klantgerichtheid Sociabiliteit Flexibiliteit Assertiviteit Samenwerkingsvermogen Resultaatgerichtheid Durf Coachingsvaardigheid Ondernemende houding 20 21

12 > Contactinformatie KiKK De lesmethode Kracht is Kennis en Kunde is gratis in zijn geheel te downloaden. Neem voor meer informatie over KiKK contact op met Kim Tsai, projectleider, of met Minke Kloppenburg, Manager Coördinatiepunt Internationale Projecten Noorderpoort. Kim Tsai: Minke Kloppenburg: De jonge mentoren kunnen ons niet helpen, want zij hebben geen ervaring. De ene vraagt steeds over de portfolio. Zij zeggen wat voor hulp heb jij nodig? en dan praten zij over de portfolio

13

DEZE (LES) METHODE IS ONTWIKKELD DOOR:

DEZE (LES) METHODE IS ONTWIKKELD DOOR: DEZE (LES) METHODE IS ONTWIKKELD DOOR: > > Tonnie Postma > > Annie Heit-Martens > > Geartsje Schram > > Joke Fenenga > > Coby Veenstra > > Ineke de Kuijper > > Riemer Riemersma > > Tjitske Brokking > >

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Introductie 1. Waarvoor hebben de studenten een mentor nodig? 2. Wie kan mentor worden? Iemand die:

Introductie 1. Waarvoor hebben de studenten een mentor nodig? 2. Wie kan mentor worden? Iemand die: Mentor informatie Introductie Het Mentoringprogramma is voor studenten die een begeleidingsvraag hebben. Deze begeleidingsvraag kan zeer divers van aard zijn en heeft te maken met schoolse-, persoonlijke

Nadere informatie

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 SLB eindverslag Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 Eindverslag De afgelopen periode heb ik een aantal lessen SLB gehad. Hierover ga ik een eindverslag schrijven en vertellen hoe ik de lessen

Nadere informatie

Methodiekbeschrijving Januari 2008. Laat Zien Wat Je Kunt

Methodiekbeschrijving Januari 2008. Laat Zien Wat Je Kunt Methodiekbeschrijving Januari 2008 Laat Zien Wat Je Kunt Deel 1: Methodiekbeschrijving Het is bij de juiste methodiekvaststelling bepalend uit welke personen de doelgroep bestaat. De methodiek is vooral

Nadere informatie

Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10

Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10 Van: Klas: 1 Inhoud: Handleiding Portfolio pag. 3 Deel 1. Dit ben ik pag. 6 Deel 2. Gevolgd onderwijs pag. 9 2.1 onderwijs op dit moment pag. 10 Deel 3. Ervaringen pag. 11 3.1 stage (binnen schooltijd)

Nadere informatie

Project Taalcoaches. 1 januari 2009 31 december 2011. Locatie Moerdijk. Vluchtelingenwerk Brabant-West. Projectvoorstel taalcoaches.

Project Taalcoaches. 1 januari 2009 31 december 2011. Locatie Moerdijk. Vluchtelingenwerk Brabant-West. Projectvoorstel taalcoaches. Locatie Moerdijk VluchtelingenWerk Brabant-West Postbus 173 4250 DD Werkendam Telefoon (0183) 50 90 16 Fax (0183) 50 90 17 afdeling@vluchtelingenwerk.org Project Taalcoaches 1 januari 2009 31 december

Nadere informatie

Meedoen Werkt! Geen werk, geen uitkering, wél ambitie? Ontwikkel je talent in Purmerend!

Meedoen Werkt! Geen werk, geen uitkering, wél ambitie? Ontwikkel je talent in Purmerend! Meedoen Werkt! Geen werk, geen uitkering, wél ambitie? Ontwikkel je talent in Purmerend! Heb je geen werk, geen uitkering maar wél ambitie? Wil je bijvoorbeeld graag werkervaring opdoen, in contact komen

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

COMMUNICATIE training. effectief communiceren met iedereen

COMMUNICATIE training. effectief communiceren met iedereen COMMUNICATIE training effectief communiceren met iedereen Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij

Nadere informatie

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT

ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT WOORDENLIJST ORIËNTATIE OP DE NEDERLANDSE ARBEIDSMARKT Arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is de markt van werk. Op de arbeidsmarkt wordt werk aangeboden en op de arbeidsmarkt zoeken mensen naar een baan. Bijvoorbeeld:

Nadere informatie

ASSERTIVITEIT. beter communiceren vanuit jezelf

ASSERTIVITEIT. beter communiceren vanuit jezelf ASSERTIVITEIT beter communiceren vanuit jezelf Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

Handleiding sectoronderzoek V4 2014-2015

Handleiding sectoronderzoek V4 2014-2015 Handleiding sectoronderzoek V4 2014-2015 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Het kompas 3 2.1 Aanleiding 3 2.2 Betekenis 3 2.3 Doelen 3 2.4 Definitie van sectoronderzoek gereed 4 2.5 Waarde 4 2.6 Kompas 5

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Rapportage Competenties. Bea het Voorbeeld. support@meurshrm.nl. Naam: Datum: 16.06.2015. Email:

Rapportage Competenties. Bea het Voorbeeld. support@meurshrm.nl. Naam: Datum: 16.06.2015. Email: Rapportage Competenties Naam: Bea het Voorbeeld Datum: 16.06.2015 Email: support@meurshrm.nl Bea het Voorbeeld / 16.06.2015 / Competenties (QPN) 2 Inleiding In dit rapport wordt ingegaan op de competenties

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl

Zorg voor je carrière. Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Neem gerust contact op of maak een afspraak. Telefoon: (030) 602 94 25 of e-mail: zorg@matchcare.nl Hoe presenteer ik mijzelf? Wat wil ik? Zorg voor je carrière Door het dagelijkse contact met mijn coach

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 2. ALGEMENE ACHTERGROND Andere culturen in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 1. ALGEMENE ACHTERGROND Internationalisering in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding

1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding 1. Mobiliteitscoach, van idee tot project: Inleiding De afsluitende bijeenkomst van het Leonardo-project Key to Mobility vond plaats in september 2011. Het resultaat van het project was een trainingscursus

Nadere informatie

Post HBO opleiding Jobcoach/Trajectbegeleider

Post HBO opleiding Jobcoach/Trajectbegeleider Post HBO opleiding Jobcoach/Trajectbegeleider Combo Emonomy Combo Emonomy heeft een lange historie en traditie in methodiekontwikkeling, onderzoek, opleiding, coaching en advies op het gebied van arbeidsontwikkeling,

Nadere informatie

Leve de competente coach!

Leve de competente coach! Silvia van Schaik-Kuijer Leve de competente coach! Van competentieanalyse naar ontwikkelplan Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 Deel 1 Algemene informatie over Leve de competente coach! Coachen en coachcompetenties:

Nadere informatie

Jeroen Groenewoud. Het rolmodellenproject

Jeroen Groenewoud. Het rolmodellenproject Jeroen Groenewoud Het rolmodellenproject Inhoud presentatie Aanleiding project Theoretische achtergrond Inhoud rolmodellenproject Ervaringen en uitkomsten onderzoek Werving rolmodellen en randvoorwaarden

Nadere informatie

Aflevering 2: Solliciteren

Aflevering 2: Solliciteren Aflevering 2: Solliciteren Vragen vooraf: Heb je wel eens gesolliciteerd naar een baan? Hoe deed je dat? Heb je een curriculum vitae? Hoofditem Fragment 1 Korte inhoud: Milouska en Bayu kijken hoe je kunt

Nadere informatie

De informatie uit deze stappenwijzer is in heel veel situaties te gebruiken. Bijvoorbeeld:

De informatie uit deze stappenwijzer is in heel veel situaties te gebruiken. Bijvoorbeeld: Inleiding Deze Loopbaan-stappenwijzer is bestemd voor OBP-medewerkers en geeft praktische tips over loopbaanpaden, carrièremogelijkheden en mobiliteit. Ben je toe aan nieuwe uitdaging? Heb je behoefte

Nadere informatie

Jouw praktische weg naar het hbo. Onderdeel van AOC Oost

Jouw praktische weg naar het hbo. Onderdeel van AOC Oost Jouw praktische weg naar het hbo Onderdeel van AOC Oost 2014 2015 2Informatie Het Groene Lyceum 2014-2015 Lekker praktisch bezig zijn maar wel op een hoog niveau. Is dat ook voor jou de leukste route naar

Nadere informatie

Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A

Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Leerjaar 3: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Thema 12: Het vinden van werk Praktijkkern c: Kiezen en solliciteren naar passende stageplek Thema Praktijkkern 12. Het vinden

Nadere informatie

Werken en leren met dyslexie en dyscalculie in de beroepspraktijkvorming. 5 en 7 juni 2012

Werken en leren met dyslexie en dyscalculie in de beroepspraktijkvorming. 5 en 7 juni 2012 Werken en leren met dyslexie en dyscalculie in de beroepspraktijkvorming Karin Lukassen (APS) k.lukassen@aps.nl Bert de Vos (APS) b.devos@aps.nl 5 en 7 juni 2012 Ik zit in mijn stageperiode in het laatste

Nadere informatie

Taal: de sleutel naar echt meedoen

Taal: de sleutel naar echt meedoen Taal: de sleutel naar echt meedoen Leren en participeren, hoe doe je dat? www.wmoradar.nl Bewoners die moeite hebben met de Nederlandse taal, kunnen bij Radar Wmo diensten een taalcursus volgen in hun

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

COMMUNICATIE technieken. voor leidinggevenden

COMMUNICATIE technieken. voor leidinggevenden COMMUNICATIE technieken voor leidinggevenden Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij

Nadere informatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie Persoonlijke ontwikkeling en socialisatie analyseren / plannen / creëren / representeren van jezelf (LOCO) 1. Eigenaarschap zelfstandigheid verantwoordelijkheid ondernemendheid zelfsturing en zelfregulatie

Nadere informatie

Training Resultaatgericht Coachen

Training Resultaatgericht Coachen Training Resultaatgericht Coachen met aandacht voor zingeving Herken je dit? Je bent verantwoordelijk voor de gang van zaken op je werk. Je hebt alle verantwoordelijkheid, maar niet de bijbehorende bevoegdheden.

Nadere informatie

Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst!

Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst! Taal verbindt mensen Wij verbinden mensen met taal Want Taal doet meer dan schrijven, spreken en lezen Het is de sleutel naar een nieuwe toekomst! Taal doet meer In Utrecht wonen meer dan 15.000 volwassenen

Nadere informatie

Jeroen Dusseldorp 17-12-2013

Jeroen Dusseldorp 17-12-2013 Groeidocument trainingen blok 2 Jeroen Dusseldorp 17-12-2013 Inleiding Voor u ligt mijn groeidocument van de trainingen die zijn gegeven in blok 2 van de minor Consultancy. Om een succesvolle consultant

Nadere informatie

Workshop Solliciteren

Workshop Solliciteren Workshop Solliciteren Haagse Hogeschool Maandag 4 maart Saskia Slotboom Poll - Ik heb al een stageplek - Ik heb ideeën over waar ik stage wil lopen - Ik heb nog geen idee Workshop Solliciteren Tips om

Nadere informatie

Evaluatie weblectures bij FLOT. aanleiding

Evaluatie weblectures bij FLOT. aanleiding Evaluatie weblectures bij FLOT aanleiding In september 2013 is bij de lerarenopleiding wiskunde van FLOT gestart met het project weblectures. Het plan was om deze in te zetten bij de cursussen calculus

Nadere informatie

Persoonlijk ontwikkelingsplan (POP)

Persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) Portfolio-opdracht 1 O 2 Persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) De Handelsroute Uitgeverij Sarphati Niveau Keuzedeel Kwalificatie Dossierdatum 2 Ondernemend gedrag Niveau 2-dossiers Kerntaak en werkproces

Nadere informatie

Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen

Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Zelfmanagement bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden door verstandelijke beperkingen Een speciale uitdaging voor het huisartsenteam en het steunnetwerk Dr. Jany Rademakers, NIVEL Drs. Jeanny

Nadere informatie

Cursus VRIENDEN MAKEN.KUN JE LEREN

Cursus VRIENDEN MAKEN.KUN JE LEREN Cursus VRIENDEN MAKEN.KUN JE LEREN PRAKTISCHE INFORMATIE Wat voor cursus? Het is een cursus voor mensen die, om wat voor reden dan ook, geen stevige vriendenkring (meer) hebben en die actief willen onderzoeken

Nadere informatie

BPV-praktijkboek. Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent

BPV-praktijkboek. Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent BPV-praktijkboek Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent Crebocode 90440, dossier 2013-2014 Bedrijfsnaam :. Naam Student : Cohort :.. Wat is een BPV werkboek Dit BPV werkboek maakt onderdeel uit van de Opleiding

Nadere informatie

Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk

Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk De jongeren die zich aanmelden bij Maljuna Frato hebben een grote afstand tot de arbeidsmarkt en hebben weinig of geen zicht op hun mogelijkheden, kwaliteiten

Nadere informatie

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter

Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan. Naam student: Maes Pieter BACHELOR NA BACHELOR ADVANCED BUSINESS MANAGEMENT Logboek persoonlijk ontwikkelingsplan persoonlijk actieplan Naam student: Maes Pieter 2011-2012 POP EERSTE GEKOZEN ALGEMENE COMPETENTIE: OPBOUWEN VAN EEN

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

(56 enquêtes) (62 enquêtes) (45 enquêtes) (57 enquêtes) Accent 2012. Accent 2013. Accent 2011. Accent 2014. score 1-10. score. score 10.

(56 enquêtes) (62 enquêtes) (45 enquêtes) (57 enquêtes) Accent 2012. Accent 2013. Accent 2011. Accent 2014. score 1-10. score. score 10. Evaluatie ouders: : Uitkomsten tevredenheidsonderzoek 2011 t/m 2014 uitgedrukt in een (waarderingscijfer) Accent 2011 (45 enquêtes) Accent 2012 (57 enquêtes) Accent 2013 (56 enquêtes) Accent 2014 (62 enquêtes)

Nadere informatie

DE PERFECTE MATCH EEN NIEUWE KIJK OP HET VINDEN EN HERKENNEN VAN TALENT

DE PERFECTE MATCH EEN NIEUWE KIJK OP HET VINDEN EN HERKENNEN VAN TALENT DE PERFECTE MATCH EEN NIEUWE KIJK OP HET VINDEN EN HERKENNEN VAN TALENT WELKOM PROGRAMMA Welkom Introductie ORMIT Aan de slag! - Myrte Ferwerda - Ingrid van Tienen - Alla Liberova Deel 1: Je kan pas iets

Nadere informatie

21st Century Skills Training

21st Century Skills Training Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier

Nadere informatie

Rapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success

Rapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success Rapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success Leercentrum Nijmegen Oberon, november 2012 1 Inleiding Playing for Success heeft, naast het verhogen van de taal- en rekenprestaties van de

Nadere informatie

Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels. Inkijkexemplaar

Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels. Inkijkexemplaar Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels versie 2016 Inhoudsopgave Introductie 5 Verantwoording methodiek 6 Doorgaande lijn Po en Vo 7 Preventief en curatief 8 Organiseer je les 9 Praktische

Nadere informatie

ADHD: je kunt t niet zien

ADHD: je kunt t niet zien ➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen

Nadere informatie

secretaresse! niveau 3 en! management assistent niveau 4!

secretaresse! niveau 3 en! management assistent niveau 4! secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 De mbo-opleiding secretaresse niveau 3 / management assistent niveau 4 is bedoeld voor secretaresses van KLM die geen mbo-diploma hebben. VAKMANSCHAP

Nadere informatie

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken

Nadere informatie

Aflevering 2: Solliciteren

Aflevering 2: Solliciteren Aflevering 2: Solliciteren Vragen vooraf: Heb je wel eens gewerkt in je land van herkomst? Hoe heb je die baan gevonden? Heb je wel eens in Nederland naar werk gezocht? Hoe heb je dat gedaan? Hoofditem

Nadere informatie

Agenda van vanavond!

Agenda van vanavond! 1 Agenda van vanavond! Welkom + Statusoverzicht! Communicatie: RTL Nieuws Weekblad van Dongen Persoonlijke ervaringen: John de Jager Uitkomsten enquête + uitwerken thema s (werkgroepen) Dialoog + terugkoppeling

Nadere informatie

Jouw toekomst. Havo 5

Jouw toekomst. Havo 5 Jouw toekomst. Havo 5 2011-2012 LOB havo 5 Havo 5 Fase 4 = Beslissen: Deze fase ga je in als je in Havo 5 zit. Je stelt nu je definitieve top 2 vast. Je gaat nog een keer naar de beroepenavond, je organiseert

Nadere informatie

Weekschema maken. Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken.

Weekschema maken. Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken. Weekschema maken Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken. Leer en oefen: Neem samen me de docent/assistent het fotoboek de

Nadere informatie

Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A

Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Leerjaar 4: Lesopbouw en suggesties (incl. bewijzenblad) voor leerroute A Thema 12: Het vinden van werk c: Kiezen en solliciteren naar passende stageplek Thema 1 Introles De leerling oriënteert zich op

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Dit proefschrift gaat over de invloed van inductieprogramma s op het welbevinden en de professionele ontwikkeling van beginnende docenten, en welke specifieke kenmerken van inductieprogramma s daarvoor

Nadere informatie

Menukaart Loopbaanevents. Investeer in jouw talent

Menukaart Loopbaanevents. Investeer in jouw talent Menukaart Loopbaanevents Investeer in jouw talent Inhoud 1. LOOPBAANEVENTS OP LOCATIE... 3 Inleiding... 3 Praktisch... 3 2. TALENT ONTWIKKELEN ( TALENTMANAGEMENT)... 4 (her)ken je Talent/ Kernkwaliteiten...

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen 3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis

Nadere informatie

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren! Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.

Nadere informatie

School s cool Utrecht helpt brugklassers een goede start te maken in het voortgezet onderwijs

School s cool Utrecht helpt brugklassers een goede start te maken in het voortgezet onderwijs School s cool Utrecht helpt brugklassers een goede start te maken in het voortgezet onderwijs In Utrecht verlaten jaarlijks zo n 600 risicojongeren de basisschool. Dit zijn jongeren die om verschillende

Nadere informatie

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013

Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Taalles werkt! Een fotoserie in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013 Deze fotoserie is ontwikkeld in het kader van de Week van de Alfabetisering 2013. In Utrecht wonen zo n 30.000 mensen die

Nadere informatie

Leergang ZelfVerzorgd

Leergang ZelfVerzorgd Leergang ZelfVerzorgd Waar gaat het over? Zuidwester heeft besloten te gaan werken met ondersteuningslijnen. Op deze manier willen we meer gespecialiseerde ondersteuning bieden aan onze cliënten, binnen

Nadere informatie

AMSTERDAM 2015-16 MASTER IN COACHING JE KAN ANDEREN PAS COACHEN ALS JE JEZELF KAN COACHEN

AMSTERDAM 2015-16 MASTER IN COACHING JE KAN ANDEREN PAS COACHEN ALS JE JEZELF KAN COACHEN AMSTERDAM 2015-16 MASTER IN COACHING JE KAN ANDEREN PAS COACHEN ALS JE JEZELF KAN COACHEN FEMKE DEKKER Voormalig roeister, driemaal actief op de Olympische Spelen Trainer Mentale Kracht bij de Politie

Nadere informatie

Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4

Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 Secretaresse niveau 3 en management assistent niveau 4 De mbo-opleiding secretaresse niveau 3 / management assistent niveau 4 is bedoeld voor secretaresses en management assistenten die geen mbo-diploma

Nadere informatie

DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE

DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE Netwerkthermometer DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE Wat is De Netwerkthermometer De Netwerkthermometer is een test. Een test om een gedegen beeld te krijgen van hoe je zelf aan kijkt tegen je

Nadere informatie

Vrije Universiteit Amsterdam Faculteit der Letteren Afdeling Nederlands Tweede Taal De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam

Vrije Universiteit Amsterdam Faculteit der Letteren Afdeling Nederlands Tweede Taal De Boelelaan 1105 1081 HV Amsterdam De deur uit is ontwikkeld door de Vrije Universiteit Amsterdam Afdeling Nederlands Tweede Taal, mede op initiatief van het Amsterdams Buurvrouwen Contact (ABC). De ontwikkeling was mogelijk dankzij een

Nadere informatie

Workshop opleiding op leeftijd. Margreet Verbeek

Workshop opleiding op leeftijd. Margreet Verbeek Workshop opleiding op leeftijd Margreet Verbeek Workshop opleiding op leeftijd Werken aan een gezonde toekomst Kom in beweging! 2 Wat gaan we doen? Kennismaking: Wie zijn wij? Actieve kennismaking Ik ga

Nadere informatie

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Creatief en flexibel toepassen van Triplep Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Programma Overzicht Kennismaking Persoonlijke werving van ouders Een goede relatie opbouwen met de ouders

Nadere informatie

EEN LEVEN LANG LEREN

EEN LEVEN LANG LEREN EEN LEVEN LANG LEREN Martin van der Dong, 48 allround operator mengvoeder Agrifirm, Meppel Waarom ben je een EVC-traject gaan volgen? Wat was je motivatie? Mijn werkgever Agrifirm besloot om voor alle

Nadere informatie

Workshop Solliciteren

Workshop Solliciteren Workshop Solliciteren Haagse Hogeschool Maandag 4 maart Saskia Slotboom Poll - Ik heb al een stageplek - Ik heb ideeën over waar ik stage wil lopen - Ik heb nog geen idee Workshop Solliciteren Tips om

Nadere informatie

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek. Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk.

Tevredenheidsonderzoek. Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk. Tevredenheidsonderzoek Rapportage over de tevredenheid van de jongeren die een programma volgen bij Prins Heerlijk. Stichting Buitengewoon leren & werken Prins Heerlijk Juni 2013 Stichting Buitengewoon

Nadere informatie

Informatie voor doorverwijzers. Aanbod ISKB taalcoaching

Informatie voor doorverwijzers. Aanbod ISKB taalcoaching Informatie voor doorverwijzers Aanbod ISKB taalcoaching 25 jaar ISKB Taal en meer In 2011 vierde de ISKB met vrijwilligers, cursisten en leerlingen haar 25 jarig bestaan. We hebben een niet meer weg te

Nadere informatie

Studieloopbaan en Loopbaanorientatie. Nieke Campagne Studenten Loopbaan Service Universiteit Leiden

Studieloopbaan en Loopbaanorientatie. Nieke Campagne Studenten Loopbaan Service Universiteit Leiden Studieloopbaan en Loopbaanorientatie Nieke Campagne Studenten Loopbaan Service Universiteit Leiden Programma - Wat kan er in de opleiding - Hoe kies je? - Loopbaan oriëntatie en Studieloopbaankeuzes, binnen

Nadere informatie

Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen.

Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen. Beste cursist, Het doet ons bijzonder genoegen dat u de opleiding KT 2 (KorfbalTrainer 2) gaat volgen. U heeft bijgaand de handleiding voor de cursist en die voor de PB (PraktijkBegeleider) digitaal ontvangen.

Nadere informatie

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans

Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans Leadership in Project-Based Organizations: Dealing with Complex and Paradoxical Demands L.A. Havermans LEADERSHIP IN PROJECT-BASED ORGANIZATIONS Dealing with complex and paradoxical demands Leiderschap

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

MEDIACONTACT SITUATIE

MEDIACONTACT SITUATIE MEDIACONTACT Wilco Bontenbal SITUATIE U, als manager, krijgt ongetwijfeld wel eens te maken met de. Daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in uw natuurlijke stijl van optreden in de en uw voorkeur

Nadere informatie

Wel of niet naar het buitenland?

Wel of niet naar het buitenland? Wel of niet naar het buitenland? EEN INVENTARISATIE ANJA VAN DEN BROEK Startmonitor : een tussenjaar Tussenjaar in buitenland? Achtergrond Waarom willen scholieren naar het buitenland? Wat verwachten ze

Nadere informatie

Pop- formulier. ( 2 jaar Havo 2 jaar Vmbo ) thuiswonend. Ja, soort van. Werkervaring Bedrijf Functie Taken. Bediening, serveren

Pop- formulier. ( 2 jaar Havo 2 jaar Vmbo ) thuiswonend. Ja, soort van. Werkervaring Bedrijf Functie Taken. Bediening, serveren Pop- formulier Naam Geboortedatum Studentnummer Vorige/laatste opleiding Ben je uit- of thuiswonend Heb je een eigen werkruimte Wat is je reistijd (van deur tot deur) Persoonlijke gegevens Robin Janssen

Nadere informatie

Voorbereiding assessment

Voorbereiding assessment Voorbereiding assessment 1. Zelfportret gemaakt door malou... 1 2. Samenvatting... 3 3. Zelfportret door een docent... 5 4. Zelfportret door Slc er... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Aanvullende

Nadere informatie

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A

Individueel verslag Timo de Reus klas 4A Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van

Nadere informatie

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven.

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven. Het GROW-model Een ontwikkelingsgesprek is het meest effectief als je de vragen in een bepaalde structuur stelt. Het GROW-model biedt deze structuur. (Whitmore, 1995) Het GROW model bestaat uit de volgende

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Tekst lezen en vragen stellen

Tekst lezen en vragen stellen 1. Lees de uitleg. Tekst lezen en vragen stellen Als je een tekst leest, kunnen er allerlei vragen bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Welke leerwegen zijn er binnen het vmbo? Waarom moet je kritisch zijn bij

Nadere informatie

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?

3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken? Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat

Nadere informatie

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak?

EFFECTIEF LEIDINGGEVEN. Een gave of een vak? EFFECTIEF LEIDINGGEVEN Een gave of een vak? Een training van COMMUNICERENENZO Mensen zijn belangrijk. Resultaten ook Mensen zijn belangrijk en waardevol. Resultaten worden behaald dankzij mensen. Zij voegen

Nadere informatie