Sociaal-culturele effecten van evenementen in Den Haag

Transcriptie

1 Lectoraat City Marketing & Leisure Management Sociaal-culturele effecten van evenementen in Den Haag Onderzoek naar meetbare elementen van evenementen voor sociale cohesie Yentl van Arkel Lectoraat City Marketing & Leisure Management Amsterdam, 25 mei 2009

2 Titel: Sociaal-culturele effecten van evenementen in Den Haag Opdrachtgever: Lectoraat City Marketing & Leisure Management Contactpersoon: Dhr. Jacques Vork / Dhr. Robert Leeseman Adres: Hogeschool INHolland Wildenborch XB Amsterdam/Diemen Auteur: Yentl van Arkel Studentnr: s Gravenweg CJ Nieuwerkerk aan den IJssel yentlvanarkel@gmail.com Instelling: Hogeschool INHolland Postumalaan AG Rotterdam Opleiding: Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs Docent begeleider: K. de Vos Kirsten.devos@inholland.nl Afstudeerperiode: Februari Mei 2009 Aantal pagina s: 133 Aantal bijlagen: 13 Plaatsen: Den Haag, Rotterdam & Amsterdam Datum: 25 mei

3 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie naar aanleiding van mijn afstudeeronderzoek voor het Lectoraat City Marketing & Leisure Management. Gedurende het onderzoek heb ik gekeken naar de sociaal-culturele bijdrage van evenementen in Den Haag. Hierbij stond de sociale cohesie in Den Haag centraal. Aan de hand van de onderzoekresultaten heb ik aanbevelingen gedaan over welke elementen van evenementen een sociaal-culturele bijdrage leveren. Ik heb ervoor gekozen om te solliciteren op de vacature voor dit onderzoek, omdat de evenementenbranche en dan met name de sociale kant ervan altijd al mijn aandacht heeft getrokken. Het onderzoek heeft plaatsgevonden van begin februari 2009 tot en met eind mei In deze periode heb ik veel geleerd en kennis opgedaan over evenementen en sociale cohesie in steden. Het verwerken van de interviews was erg tijdrovend, maar is uiteindelijk allemaal gelukt. Dit onderzoek zou echter niet tot stand zijn gekomen met de hulp van een aantal mensen. Bij deze wil ik van de mogelijkheid gebruik maken op deze mensen te bedanken. Allereerst wil ik mevrouw Lombarts, meneer Vork en meneer Leeseman, alle drie werkzaam voor het lectoraat, bedanken voor de mogelijkheid die zij geboden hebben om het onderzoek uit te voeren. Daarnaast wil ik alle respondenten die ik heb mogen interviewen voor dit onderzoek en de mensen die zich beschikbaar stelden via telefoon/ bedanken voor hun medewerking. Graag wil ik ook mijn afstudeerbegeleidster Kirsten de Vos bedanken voor de interesse in mijn onderzoek en de feedback. Tevens bedank ik mijn ouders voor de interesse die zij getoond hebben tijdens mijn afstuderen. Als laatste wil ik in het bijzonder mijn vriend Aitor bedanken voor de hulp, steun, vertrouwen en het luisterend oor die hij mij geboden heeft tijdens mijn gehele afstudeerperiode. Yentl van Arkel Mei,

4 Samenvatting Evenementen spelen een steeds grotere rol in de citymarketing van steden. Dit komt omdat het bijdraagt aan de imago van een stad, een economische spin-off voor de stad kan opleveren en het een bijdrage levert aan de sociale cohesie en het leefklimaat in een stad. Dit onderzoek naar de sociaal-culturele bijdrage van evenementen is uitgevoerd in opdracht van het Lectroraat City Marketing & Leisure Management wat onderdeel uitmaakt van de Hogeschool INHolland. Het lectoraat produceert, verspreidt en biedt kennis aan op het gebied van citymarketing en leisure management. Het lectoraat kent drie klantengroepen: (a) de opleidingen met haar docenten, (b) het onderwijs met haar studenten en (c) het werkveld met haar werkgevers. Het doel van dit onderzoek is inzicht verkrijgen in de elementen van publieksevenementen die een sociaal-cultureel effect hebben, ten einde te bepalen hoe deze meetbaar gemaakt kunnen worden. Het lectoraat wil namelijk een model ontwikkelen waarmee de economische bijdrage, de bijdrage aan het imago en de sociaal-culturele bijdrage van evenementen gemeten kunnen worden. Om inzicht te krijgen in publieksevenementen en sociale cohesie heeft er deskresearch plaatsgevonden. Daarnaast zijn er aan de hand van theoretische kennis interviews afgenomen met verschillende respondenten. De respondenten zijn in vier categorieën onderverdeeld: - kennis - gemeente - organisaties - bewoners De resultaten van de interviews zijn tevens per categorie geanalyseerd. In de eindconclusie zijn alle bevindingen samengevoegd. Deze hebben geleid tot een lijst van elementen van evenementen die een sociaal-culturele bijdrage hebben. Er zijn in totaal negen elementen bepaald die van invloed zijn op de sociale cohesie en het leefklimaat in de stad Den Haag. In de aanbevelingen zijn er suggesties beschreven hoe deze elementen op evenementen gemeten kunnen worden. Deze elementen hebben allemaal direct of indirect invloed op elkaar. Het zijn vooral de kleine evenementen, zoals buurt- en wijkfeesten, die de gerichte bijdrage leveren aan die sociale cohesie. Om een specifieker beeld te kunnen krijgen van de bijdrage van evenementen in Den Haag op het gebied van sociale cohesie wordt er aanbevolen een enquête af te nemen bij bezoekers en vrijwilligers van kleine evenementen in Den Haag. Er mist te veel informatie over de mening van deze doelgroepen ten opzichte van evenementen om een duidelijk beeld te schetsen wat betreft de directe bijdrage. Longitudinaal onderzoek gericht op de sociaal-culturele bijdrage van evenementen aan een stad aanbevolen. 4

5 Summary Events play nowadays a much bigger part in the city marketing of the city. This is because events have an impact on the image of the city, events can have an economic spin-off and they have an impact on the social cohesion and the quality of life in the city. This research of the social-cultural contribution of events in the city is commissioned by the Lectureship City Marketing & Leisure Management, which is part of Hogeschool INHolland. This lectureship produces, spreads and offers knowledge about city marketing and leisure management. The lectureship has three main targets: (a) the trainings and their trainers, (b) the educations and its student and (c) the working field and its employers. The purpose of this research is to understand the elements of public events, in order to determine how these elements can be made measurable. The lectureship seeks to develop a model to measure the economic contribution, contribution on the image of the city and the socio-cultural contribution of events. To understand public events and social cohesion desk research has been done. Based on theoretical knowledge, obtained through desk research, several respondents have been interviewed. The respondents are divided into four categories: - knowledge - municipality - organisations - residents The results of the interviews are analyzed by category. In the final conclusion, all the findings are put together. This resulted in a list of elements of events which have a socio-cultural contribution. Nine elements were found to have an impact on social cohesion and quality of life in the city of Den Haag. Some suggestions about how to measure these elements on events have been made in the chapter recommendations. These elements all have either a direct or indirect influence on each other. It was found that especially small events, for example party s in the neighbourhood, that have an impact on social cohesion. For a more specific image of the socio-cultural impact of events in The Hague it is suggested to perform a survey among the visitors and volunteers at small events in The Hague. There is too little information about the views of residents in relation to events to create a clear picture regarding the direct contribution. Longitudinal research on the socio-cultural contribution of events on a city is therefore suggested. 5

6 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Samenvatting... 4 Summary... 5 Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Lectoraat City Marketing & Leisure Management Aanleiding van het onderzoek Doelstelling Centrale vraag Deelvragen Relevantie van het onderzoek Hoofdstuk 2 Theoretisch kader Sociale cohesie Ontstaansgeschiedenis Begripsomschrijving Sociale cohesie op verschillende niveaus Sociale cohesie in dit onderzoek Sociale cohesie en evenementen Evenementen Publieksevenementen Kenmerken Soorten Bijdrage van evenementen Evenementen in dit onderzoek Hoofdstuk 3 Onderzoeksmethodiek & verantwoording Type onderzoek Methode van dataverzameling Deskresearch Fieldresearch Interview Verantwoording per deelvraag Onderzoekspopulatie en de verantwoording

7 3.5 Validiteit en betrouwbaarheid Secundaire gegevens Interviews Hoofdstuk 4 Onderzoeksresultaten & conclusies Kennis Conclusie kennis De gemeente Conclusie gemeente De organisatie Conclusie organisatie De bewoners Conclusie bewoners Eindconclusie Hoofdstuk 5 Aanbevelingen Bronnenlijst Bijlagen Bijlage I Interview Rob Keehnen Bijlage II Interview Dennis Aarts & Barbara Heijtveldt Bijlage III Interview Marjon Rijnders Bijlage IV Interview Bewonersorganisatie De Paraplu Bijlage V Interview Guido Walraven Bijlage VI Interview Christian Bröer Bijlage VII Interview Margriet Snaterse en Chahida Bouhou Bijlage VIII Interview Eline Driest Bijlage IX Interview Dennis Aarts door Frank van der Helm Bijlage X Interview Rob Keehnen door Frank van der Helm Bijlage XI Interview Lex Kruijver door Frank van der Helm Bijlage XII Interview Jasper Scholte door Frank van der Helm Bijlage XIII Overzicht grote evenementen

8 Hoofdstuk 1 Inleiding Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Lectoraat City Marketing & Leisure Management, die op hun beurt de resultaten uit het onderzoek verwerken tot een model. Voorafgaande aan de geformuleerde doelstelling, centrale vraag en deelvragen leest u over het lectoraat en de aanleiding van dit onderzoek. 1.1 Achtergrond Lectoraat City Marketing & Leisure Management Het Lectoraat Leisure Management is in 2004 ingesteld. Sinds februari 2007 is het lectoraat omgedoopt tot Lectoraat City Marketing & Leisure Management (CM & LM) om zodoende ook voldoende focus te kunnen geven op het city marketing aspect binnen het lectoraat. Een kerntaak van het lectoraat is het produceren, aanbieden en verspreiden van kennis. In eerste instantie is dit bedoeld voor de Leisure & Toerisme opleidingen aan Hogeschool INHolland, maar ook de directe toepasbaarheid van de kennis in het werkveld is een belangrijk aspect. In projecten, uitgevoerd door het Lectoraat CM & LM, wordt samengewerkt met onder andere lokale overheden, city marketing organen, hogescholen en universiteiten in binnenen buitenland, studenten en toeristische marketing- en promotiebureaus. Om een duidelijk beeld te schetsen voor welk bedrijf dit onderzoek uitgevoerd wordt, hieronder een gedetailleerd beschrijving. ASAR Verantwoordelijk voor de inhoud en kwaliteit van de lectoraten is het Institute of Advanced Studies and Applied Research (ASAR). Lectoraten Hogeschool INHolland heeft ruim 25 lectoraten. Deze kenniskringen bestaan uit een lector en een team deskundigen. Door beroepsgerelateerde onderzoeken te doen, beantwoorden de lectoraten vragen uit de markt en vertalen de resultaten van het onderzoek terug naar het onderwijs. Op deze manier leveren de lectoraten een belangrijke bijdrage op het gebied van kennisverspreiding naar markt en samenleving. De kenniskring Lectoren geven binnen INHolland inhoudelijk leiding aan een kenniskring. Veel van de lectoren van Hogeschool INHolland combineren hun werk voor het lectoraat met hun werk in de beroepspraktijk. De research fellows van het lectoraat zijn voor het merendeel docenten van INHolland. Zij leveren een actieve bijdrage aan onderzoek en onderwijs. 8

9 Organisatie lectoraat CM & LM: Lector: Drs. Angelique Lombarts Associate lector: Jacques Vork Research fellows: Dr. Jos Gadet Roos Gerristma Franca Tak Robert Leeseman Drs. Philippa Collin Marieke Brouwer - van Meurs1 Bij dit onderzoek zijn lector Drs. Angelique Lombarts, associate lector Jacques Vork en research fellows Franca Tak (per 1 april gestopt) en Robbert Leeseman betrokken. 1.2 Aanleiding van het onderzoek Het Lectoraat houdt zich bezig met onderzoek naar de aantrekkelijkheid van de stad. Een stad moet aantrekkelijk zijn voor haar bewoners, bedrijven en bezoekers. Een evenwicht tussen deze drie doelgroepen is van groot belang 2. Evenementen spelen een steeds belangrijkere rol in de city marketing van gemeenten. Vaak gestart als middel om de levendigheid in de stad te vergroten, zijn evenementen uitgegroeid tot een serieus instrument om het imago van de stad te versterken en de economie en sociale cohesie te stimuleren. Maar wat zijn nu de bepalende elementen wanneer het gaat om het imago, het economisch effect of de sociale cohesie? 3 Het Lectoraat City Marketing & Leisure Management wil een model ontwikkelen waarbij een afweging gemaakt kan worden in de bijdrage van een evenement, dan wel van een aantal evenementen aan: 1. Het imago of merk van de stad 2. De economische bijdrage 3. De sociaal-culturele bijdrage Het uiteindelijke doel is een model te ontwikkelen waarmee de toegevoegde waarde van evenementen op het gebied van imago, economie en sociale cohesie beoordeeld kan worden. Dit zou je als stad kunnen gebruiken om de evenementenmix nog beter aan te laten sluiten op de doelstellingen van de stad, om het effect van een individueel evenement op de drie verschillende terreinen te beoordelen of om de kracht van de evenementenmix tussen steden te vergelijken lectoraat/frontpage.htm 2 Lombarts, A. (2008) Lectorale rede. De hunkerende stad. Bewoners bedrijven bezoekers en hun onderlinge interactie en spanningsvelden. Amsterdam/Diemen: Inholland 3 Activiteiten/Lopende+projecten/evenementenonderzoek.htm 4 Activiteiten/Lopende+projecten/evenementenonderzoek.htm 9

10 Om het model te ontwikkelen, onderzoeken verschillende studenten één van de bovenstaande aspecten in een bepaalde stad. Op dit moment worden onderzoeken uitgevoerd in Haarlem, Almere, Den Haag en Rotterdam. De elementen van evenementen die van invloed zijn op de sociaal-culturele bijdrage in Den Haag worden in dit rapport in beeld gebracht. Deze elementen dienen meetbaar te zijn. Het zijn indicatoren om de bijdrage van evenementen aan sociale cohesie en leefklimaat te schatten en te meten Doelstelling Voorgaande heeft geleidt tot de volgende doelstelling: Inzicht verkrijgen in de elementen van de publieksevenementen die een sociaal-cultureel effect hebben, ten einde te bepalen hoe deze de sociaal-culturele bijdrage van evenementen kunnen meten 1.4. Centrale vraag Vanuit de doelstelling is een centrale vraag opgesteld: Welke sociaal-culturele elementen van de publieksevenementen in Den Haag hebben invloed op de sociale cohesie in de stad Den Haag? 1.5. Deelvragen Om de centrale vraag te kunnen beantwoorden, zijn onderstaande deelvragen geformuleerd; Theoretische deelvragen 1. Wat zijn publieksevenementen? 2. Wat is sociale cohesie? Onderzoeksdeelvragen 3. Welke rol hebben (publieks)evenementen voor sociale cohesie in Den Haag? 4. Hoe kan er sociale cohesie gecreëerd worden door middel van evenementen? 5. Welke sociaal-culturele elementen spelen volgens het gemeentebestuur een rol bij evenementen? 6. Welke sociaal-culturele elementen spelen volgens de organisatiekant een rol bij evenementen? 7. Welke sociaal-culturele elementen spelen volgens de bewoners een rol bij evenementen? 10

11 1.6. Relevantie van het onderzoek Bij relevantie van een onderzoek, kan er gesproken worden over drie soorten relevantie; maatschappelijke relevantie, theoretische relevantie en praktische relevantie. De maatschappij wordt steeds multicultureler. In Den Haag alleen al wonen mensen uit 48 verschillende landen 5. Evenementen worden steeds populairder onder de bevolking. Het is daarom maatschappelijk relevant dat er in kaart wordt gebracht welke elementen ervoor kunnen zorgen dat een evenement bijdraagt aan de sociale cohesie in een stad. In dit geval Den Haag, waarvoor dit nog niet duidelijk is gedefinieerd. De theoretische relevantie komt voort uit het feit dat door middel van het vormen van een beter beeld rondom sociale cohesie door en op evenementen een stap gezet kan worden dan de ontwikkeling van een model om evenementen te meten. Met dit model zal de bijdrage van evenementen aan de economie, het imago en de sociaal-culturele bijdrage gemeten kunnen worden. Als laatste, de praktische relevantie van het onderzoek. Het Lectoraat City Marketing & Leisure Management wil een model ontwikkelen op de bijdrage van evenementen aan de stad te kunnen meten. Door met meetbare elementen te komen die de sociaal-culturele bijdrage kunnen meten kan dat deel van het model ingevuld worden. Het model kan uiteindelijk de bijdrage van (publieks)evenementen aan de economie, het imago en aan het sociaal-culturele

12 Hoofdstuk 2 Theoretisch kader In dit hoofdstuk zullen de belangrijkste twee termen uit het onderzoek gedefinieerd worden. Beiden termen zijn afhankelijke en complexe termen, die elk verschillende invalshoeken kennen. Door verschillende literaire bronnen te gebruiken is getracht een heldere definitie op te stellen, die in het verdere onderzoek gehanteerd wordt. 2.1 Sociale cohesie Sociale cohesie is een begrip dat door de jaren heen telkens weer opduikt in de wetenschappelijke en maatschappelijke discussies over het wonen en leven in de stad. Was het aan het eind van de 19e eeuw de snelle industrialisatie die bij veel mensen tot pessimisme leidde, aan het begin van de 21 e eeuw zijn het vooral individualisme, heterogenisering (het meer verschillend worden van de samenleving) en spanningen tussen verschillende (stedelijke) bevolkingsgroepen die bezorgdheid opleveren. De angst voor afbrokkeling van het sociaal cement komt voort uit het idee dat sociale cohesie een soort remedie is tegen allerlei kwalen waar stadsbuurten mee te kampen hebben. 6 Sociale cohesie is op te splitsen in twee woorden: Sociaal en cohesie. Sociaal betekent betrekking hebben op de maatschappij. Cohesie is de onderlinge samenhang. De betekenis van deze twee woorden samengevoegd, komt tot de uiteindelijke betekenis van sociale cohesie : Sociale cohesie is de onderlinge samenhang van de maatschappij. De maatschappij is in dit onderzoek: de bewoners, bedrijven en bezoekers van Den Haag. Sociale cohesie kent veel verschillende definities. In het kader van dit empirisch onderzoek is het niet van belang al deze definities te noemen en er een overzicht van te geven. Wel zal er duidelijkheid worden geschept rond het begrip door in te gaan op de ontstaansgeschiedenis ervan. Daarnaast zal er een begripsomschrijving worden gegeven aan de hand van verschillende invalshoeken Ontstaansgeschiedenis 7 De Franse socioloog Durkheim ( ) werd tijdens zijn leven al gedreven door de vraag wat de samenleving bijeenhield in tijden van verandering. Kees Schuyt verwijst in drie publiekscolleges in De Balie meerdere malen naar de Duitse socioloog Tönnies. Deze socioloog maakt onderscheidt tussen Gemeinschaft (een samenleving gekenmerkt door de aanwezigheid van primaire contacten en verwantschap, sociale solidariteit die onder andere gebaseerd is op gedeelde gevoelens en ervaringen, een gemeenschappelijke identiteit, emotionele commitments en dichte sociale netwerken) en Gesellschaft (een maatschappij, waarin onpersoonlijke en oppervlakkige contacten overheersen, alsmede normloosheid en sociale isolatie). Sociale cohesie is in deze meer een kenmerk van Gemeinschaft dan van Gesellschaft. 6 Van Marissing, E. (2006) Stedelijk Beleid en Sociale Cohesie. Gouda: Habiforum 7 Van Marissing, E. (2006) Stedelijk Beleid en Sociale Cohesie. Gouda: Habiforum 12

13 In veel boeken staat dat sociale cohesie gemakkelijker te bereiken zou zijn in dorpen dan in steden. Dit zou komen omdat, volgens Louis Wirth (1938), de stadsbewoner een anoniem, geïsoleerd, rationeel individu is met vooral onpersoonlijke gesegmenteerde, oppervlakkige, voorbijgaande contacten. Wirth dacht dat deze heterogeniteit en anonimiteit zorgen voor een samenleving met gebrek aan sociale cohesie. Ronald van Kempen beweert in 2003 anders, hij zegt dat in steden, waar er geen eenvormige cultuur en structuur is, mensen juist intensieve relaties onderhouden. Deze relaties zijn niet zozeer lokaal bepaald, waaruit opgemaakt kan worden dat mensen steeds meer keuzevrijheid hebben ten opzichte van het aangaan van relaties. Het duidt dus niet op afbrokkeling van de samenleving (Keller 1968; Wellman 1987; Komter e.a. 2000). Sociale cohesie is afgenomen sinds de opkomst van de moderne industriële stad (Pahl 1991). Vandaag de dag is het de overgang naar de informatiemaatschappij waar de oorzaak wordt gezocht naar de afbrokkeling van de sociale samenleving (Forresst & Kearns 2001). Er zijn steeds meer redenen waardoor het komt dat de sociale cohesie minder wordt in de sociale samenleving, zo is er een steeds grotere individualisering en heterogenisering wat ervoor zorgt dat de stedelijke samenleving een steeds groter platform van verschillende leefstijlen wordt. In grote steden is deze heterogenisering goed zichtbaar door de groei van groepen allochtone bewoners. Daarbij zorgt de technologie, zoals mobiele telefonie en internet, ervoor dat mensen steeds beter in staat zichzelf te organiseren. Ze hebben niemand anders nodig. Deze maatschappelijke veranderingen zijn mogelijk de redenen waarom sociale cohesie de laatste jaren zo veel aandacht krijgt. Dit onderwerp staat steeds vaker op de politieke agenda en sociologen doen er steeds vaker onderzoek naar. Dit komt omdat sociale cohesie vaak gezien wordt als remedie tegen verschillende maatschappelijke problemen. Dit zijn problemen als individualisering, sociaal isolement en het verval van normen en waarden. Deze problemen lijken vooral voor te komen in wijken met huishoudens met een laag inkomen. Daarnaast kampen deze wijken met andere sociale, economische en maatschappelijke problemen. Veel van de interpretaties van sociale cohesie zijn gebaseerd op de probleemwijken in grote steden met als uitgangspunt groepen met een maatschappelijke achterstand en groepen die de sociale orde verstoren. 8 De sociale bijdrage onder bewoners van een stad wordt op verschillende manieren gestimuleerd. Zo bestaat er een Nationale Burendag, worden er in veel wijken buurthuizen neergezet en buurtbarbecues georganiseerd. Dit om mensen met elkaar betrokken te laten voelen, want in de politieke en de maatschappelijk discussie is sociale cohesie een verzamelterm voor alle sociale verschijnselen die duiden op gebrek aan sociale kwaliteit en sociale participatie 9 8 Schnabel, P., Bijl, R. & Hart, J. De. (2008) Betrekkelijke betrokkenheid. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 9 Roes, T. (2002) Sociale cohesie en sociale infrastructuur: Verkenning van beleidsmogelijkheden en bestuurlijke modellen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau 13

14 2.1.2 Begripsomschrijving Om tot een begripsomschrijving te komen die in dit onderzoek gehanteerd gaat worden. Zullen er eerst verschillende definities van sociale cohesie worden behandeld. De Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek De Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft een langdurig onderzoek naar sociale cohesie gedaan. De NWO verstaat het volgende onder sociale cohesie: Met sociale cohesie doelen we op de sociale samenhang in onze maatschappij. Sociale banden spelen daarin een belangrijke rol. Sociale banden zijn gezin, school, buurt, bedrijfs- en beroepsorganisaties, kerk en vereniging. Volgens het NWO zijn deze sociale banden veranderd en veranderen ze nog steeds. Blijvende veranderingen kunnen weerslag hebben op de sociale samenhang in de samenleving volgens de NWO. Op haar beurt is samenhang weer van belang voor de bestuurbaarheid van de samenleving. Inzicht in de mate van samenhang en de bindende factoren, betekent inzicht in de mogelijkheden en bedreigingen van de maatschappij. Sociaal Plan Bureau Uit onderzoek door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2002 is gebleken dat sociale cohesie op drie verschillende manieren beschreven kan worden. Ten eerste als de betrokkenheid van mensen onderling. Ten tweede als de betrokkenheid van mensen bij de maatschappij en als laatste de betrokkenheid van mensen bij de samenleving als geheel. De betrokkenheid onderling is volgens een ander onderzoek van het SPB in 2008 (Betrekkelijke Betrokkenheid) het elkaar kennen en zich met elkaar verbonden voelen, hierbij gaat het om bewoners in een buurt. Wanneer buurtbewoners elkaar kennen en zich met elkaar verbonden voelen, zijn zij meer bereid en tevens meer in staat zorg te dragen voor elkaar en de woonomgeving. Van daaruit komen de andere twee soorten betrokkenheid. Het SPB zegt dan ook dat sociale cohesie op 3 niveaus plaatsvindt: micro, meso en macro. Deze drie niveaus kunnen op verschillende manieren bekeken worden. Hier wordt later in dit hoofdstuk verder op in gegaan. Robbert Putnam 10 Uit voorgaande kunnen we stellen dat sociale cohesie een term is dat betrekking heeft met de onderlinge samenhang tussen de bewoners, de bedrijven en de bezoekers in Den Haag. Per groep vind er sociale cohesie plaats, maar ook onderling zijn er bruggen. Hierover heeft Politicoloog Robert Putnam meer geschreven. Politicoloog Robbert Putnam spreekt over de term sociaal kapitaal. Deze term omvat 3 elementen en dat zijn: 1. Sociale waarden of vertrouwen (gezins- en familiebanden); 2. Sociale normen of wederkerigheid van diensten (vriendengroepen en in de buurt); 3. (actieve) Sociale netwerken (vereniging en kerkgenootschappen). Putnam geeft de volgende benamingen hieraan: bonding social capital, bridging social capital en linking social capital. Sociale cohesie is dus volgens hem: sociale bindingen, sociale bruggen en sociale links tussen mensen. Bij bindingen gaat het om bindingen van mensen 10 Putnam, R. D. (2001) Bowling alone: the collapse and revival of American community. Simon & Schuster 14

15 onderling, het gaat om de binding van een speciale groep. Sociale bruggen zijn bruggen tussen speciale groepen waarvan elke groep een onderlinge binding heeft. Voetbalclubs in de regio zijn daar een mooi voorbeeld van, HMC (de Haagse Marokkaanse Voetbalclub) is een voetbalvereniging voor Marokkaanse jongens, dit zijn jongeren met een eigen geloof en eigen gewoonten en gebruiken. Ze begrijpen elkaar en voelen zich zeker over hun identiteit. Een andere voetbalclub in Den Haag is VCS (Voetbalclub Sparta), hier spelen over het algemeen blanke jongeren. Het zijn twee aparte groepen, de leden van een club hebben onderling binding met elkaar, wat niet alleen voetballen is. Op een toernooi, bijvoorbeeld, komen ze samen en slaan ze een brug, want ze hebben allemaal diezelfde interesse in voetbal. Sociale cohesie is een systeemkenmerk. 11 Het is dus geen persoonlijk kenmerk, zoals nationaliteit of het aantal vrienden die iemand heeft. Ten tweede kan sociale cohesie betrekking hebben op verschillende sociale systemen (gezin, een vereniging of een samenleving) en op verschillende schaalniveaus (straat, buurt, stad, regio). 12 Daarnaast kan sociale cohesie zichtbaar zijn of onzichtbaar in een groep. Een voorbeeld van sociale cohesie dat zichtbaar is binnen een groep, is het dragen van een uniform. Politieagenten hebben allemaal dezelfde kleding aan waardoor zij automatisch al als groep worden gezien. Socioloog Jan Steyaert heeft de drie termen van Putnam een andere indeling gegeven. Hij heeft namelijk net als het SPB een onderverdeling gemaakt in sociale cohesie op micro-, meso- en macroniveau. Naast Steyaert heeft ook Dhr Jan-Willem Duyvendak deze verdeling weleens gehanteerd in papers. De verschillende sociale systemen en schaalniveaus kunnen ook in deze onderverdeling worden opgenomen (2.2.3) Sociale cohesie op verschillende niveaus In de paper Civic centre bouwen? Bouwen aan sociale netwerken van Jan Steyaert uit 1999 wordt kort beschreven wat sociale cohesie op micro-, meso-, en macroniveau is en welke problemen en vragen er op de verschillende niveaus voorkomen. Micro Mensen behoren middels een netwerk van significante, informele relaties tot een groep zoals de wijkgemeenschap, het kerkgenootschap, de ideologische groep. Een problematische sociale cohesie op microniveau laat zich beschrijven in termen van individualisering en vereenzaming, resulterend in netwerkloze burgers. Vragen die hierbij aan de orde zijn, omvatten o.a. hoe kan je vereenzaming voorkomen, hoe kan je een dorpse sfeer in een buurt (terug) krijgen. Op dit niveau gaat het om de betrokkenheid van mensen onderling, de sociale waarden die men deelt en het vertrouwen dat met in elkaar heeft (bonding social capital). Het gaat hier om sociale cohesie binnen het gezin en de familie. 11 Van Marissing, E., Bolt, G. & Van Kempen, R. (2004) Stedelijk Beleid en Sociale Cohesie. Gouda: Habiforum 12 Hart, J. De, Knol, F., Maas-De Waal, C. & Roes, T. (2002) Zekere banden; sociale cohesie, leefbaarheid en veiligheid. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau 15

16 Meso Verschillende groepen hebben ook contacten en relaties met elkaar. Ook tussen groepen kan dus sociale cohesie aan- of afwezig zijn, zoals tussen allochtonen en autochtonen of tussen rijken en armen. Een problematische sociale cohesie op mesoniveau laat zich beschrijven als gebrek aan verdraagzaamheid, verzuiling en in extremis als xenofobie en racisme. Vragen die hierbij aan de orde zijn, omvatten o.a. hoe kan je verdraagzaamheid vergroten, hoe kan je de positie van etnische en andere minderheden verbeteren. Sociale cohesie op mesoniveau is de sociale cohesie binnen de vriendengroep en in de buurt (bridging social capital). Het gaat om de betrokkenheid van mensen bij de maatschappij. Macro Tussen burger en een wat abstractere samenleving (staat, overheid, maar ook gemeente). Deze vorm van sociale cohesie staat gelijk aan burgerschap. Een problematische sociale cohesie op macroniveau laat zich beschrijven als gebrek aan burgerschap of de calculerende burger. Vragen die hierbij aan de orde zijn, omvatten o.a. hoe kan je de kloof tussen burger en politiek verkleinen, hoe kan je de burger terug bij de maatschappij betrekken. Op macroniveau is het vooral de betrokkenheid van de samenleving als geheel. Op dit niveau zijn mensen actief in sociale netwerken als een vereniging of een kerkgenootschap. Er worden links gelegd tussen verschillende groepen (linking social capital) Sociale cohesie in dit onderzoek Omdat sociale cohesie een afhankelijk begrip is, is het genoodzaakt om voor dit onderzoek een omschrijving van sociale cohesie te geven die gehanteerd wordt. Uit bovenstaande informatie is besloten de volgende omschrijving van sociale cohesie te hanteren: Sociale cohesie in de onderlinge band die bewoners van een buurt/wijk samen hebben en de verbondenheid met de buurt/wijk. Verschillende sociaal-economische (klassen), culturele (afkomst) of maatschappelijke (kerk en vereniging) groepen binnen de buurt/wijk hebben contacten en relaties met elkaar Sociale cohesie en evenementen Een manier om een binding of een brug tot stand te laten komen, sterker te maken of te onderhouden is door middel van sociale processen. 13 Sociale cohesie kan dus gecreëerd worden met behulp van een sociaal proces, zoals in dit onderzoek: een evenement. Het evenement is in deze een middel om sociale cohesie te creëren of te bevorderen. In dit onderzoek is met behulp van bovenstaande omschrijving van sociale cohesie onderzocht wat de toegevoegde waarde is van evenementen aan sociale cohesie en welke elementen van evenementen hiervoor belangrijk zijn. Het volgende hoofdstuk gaat nader in op de term (publieks)evenement. 13 Schnabel, P., Bijl, R. & Hart, J. De. (2008) Betrekkelijke betrokkenheid. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 16

17 2.2 Evenementen Dit hoofdstuk gaat over de term evenementen. Als eerst wordt duidelijk wat een evenement is. Vervolgens wordt duidelijk welke soorten er zijn en welke in dit onderzoek belangrijk zijn. Daarna wordt er een verband gelegd tussen evenementen en sociale cohesie en specifieker ingegaan op evenementen in Den Haag Publieksevenementen De term `publieksevenement kan in twee termen worden gesplitst; Publiek en evenement. Publiek betekent de mensen of bezoekers, maar ook in de openbare ruimte betekent publiek. Daarnaast kan het betekenen dat iets voor iedereen bestemd, toegankelijk en/of openbaar is. Een evenement, wordt in de Van Dale, genoemd als een (belangrijke) gebeurtenis. Een publieksevenement is dus een (belangrijke) gebeurtenis die plaatst vind in de publieke ruimte en die voor iedereen toegankelijk is. Publieksevenement: Een (belangrijke) openbare gebeurtenis, die plaatsvindt op een voor iedereen toegankelijke plaats. Een (publieks)evenement is geen toevallige gebeurtenis, maar is een speciale gebeurtenis die is gepland door de initiatiefnemer om een doel te bereiken. Dit doel kan zijn het promoten van een product of het inspelen op behoefte van de markt. Onderstaande zijn een aantal definities die verschillende stakeholders toekennen aan de term publieksevenement opgeschreven. De citaten zijn afkomstig uit eerder afgenomen interviews. De gemeente Den Haag, het kenniscentrum en Den Haag Citymarketing zijn belangrijke stakeholders omdat dit onderzoek over evenementen in Den Haag gaat. Respons is de officiële opdrachtgever voor het ontwikkelen van het uiteindelijke model en is om die reden ook vernoemd. De evenementenorganisatie JMR Productions is gekozen vanwege het grote aantal publieksevenementen die het jaarlijks organiseert. Gemeente Den Haag De gemeente Den Haag geeft in haar handboek voor evenementen precies aan wat zij onder het begrip evenement verstaan, dit begrip is vastgesteld voor subsidieverstrekking 14 : Het geheel van activiteiten, dat plaatsvindt bij een voor publiek toegankelijke gebeurtenis, zoals een feest, kermis, optocht, braderie, wedstrijd of andere bijeenkomst voor ontspanning of vermaak, of zoals een vertoning, voorstelling of herdenking. Hieronder worden niet inbegrepen; - Open manifestaties (deze dient u minimaal 4 maal 24 uur aan te melden bij de politie Haaglanden, afdeling Operationele Zaken op Burgemeester Patijnlaan 35); - Bioscoopvoorstellingen waarop artikel 1 van de wet op filmvertoning van toepassing is; - Sportwedstrijden als bedoeld in artikel 53 van de APV;

18 - Jaarmarkten of gewone marktdagen zoals bedoeld in artikel 151 Gemeente wet. Verder gaat de gemeente uit van een publieksevenement wanneer het evenement een grote publicitaire uitstraling heeft en/of veel bezoekers trekt. Den Haag Marketing/Kenniscentrum Rob Keehnen (medewerker Kenniscentrum) zegt in het interview: Je kan zeggen, een publieksevenement kan je zeggen: dan komt er publiek. Maar wij beschouwen een publieksevenement, als een evenement in de publieke ruimte. De publieke ruimte is dus gewoon op straat. Een vrij toegankelijk gebied. Het World Forum is niet publiek, je moet een kaartje kopen. Evenementen in het algemeen kunnen een imagoverhogend karakter hebben, een economische spin-off of een sociaal-culturele bijdrage. Er is nooit een evenredige balans tussen deze drie eigenschappen. Rob Keehnen geeft een voorbeeld: Bijvoorbeeld Crossing Border is geen groot evenement qua bezoekersaantallen, maar wel heel groot evenement qua imago en uitstraling. Het zal ook niet zo n enorm economisch effect hebben. Maar qua imago is het heel hoog. Kijk Parkpop, heeft ook niet zo n heel groot economisch effect, want de mensen komen wel uit het hele land, die komen erin en gaan er weer uit. Vandaar ook dat er dus dingen worden georganiseerd om mensen eruit te trekken (parkpop heat). Maar het imago dat Parkpop heeft voldoet dubbel en dwars aan die criteria. In paragraaf wordt ingegaan op de impact die een evenement in een stad kan hebben. Daarbij staan drie effecten centraal; het economische bijdrage, het imagoverhogende effect en het sociaal-culturele effect. Den Haag Citymarketing Meneer Dennis Aarts van Den Haag Citymarketing geeft de volgende definitie van publieksevenementen tijdens het interview met Frank van der Helm, student INHolland: de publieksevenementen hebben iets van een openbare toegankelijkheid in zich. Ik heb zelf de evenementenvisie geschreven, daar staat maximaal toegankelijk. Dat betekent dat een evenement met een kleine bijdrage ook een publieksevenement is. Als we bijvoorbeeld een ijsbaan neerleggen en je moet hier 2 Euro voor betalen, dan vind ik het eigenlijk ook een publieksevenement. Als je dan kijkt naar bijvoorbeeld beurzen dan is dit niet openbaar toegankelijk, dat zou ik niet onder een evenement willen scharen. Daar zit voor mij eigenlijk een beetje de scheiding. Volgens de gemeente Den Haag, en dan specifiek Den Haag Marketing en Den Haag Citymarketing, is een publieksevenement een evenement die in de openbare ruimte plaatsvindt en waar weinig of geen toegang voor betaald hoeft te worden. Respons Respons levert informatie, diensten en producten op het gebied van vrijetijdsbesteding in Nederland

19 In de presentatie Effectmeting evenement geeft Dhr. Lex Kruijver de volgende definitie voor publieksevenement: Een gebeurtenis met een begin- en einddatum, die op één of meerdere locaties plaatsvindt, verplaatsbaar is en waarbij de bezoekers specifiek voor de activiteiten komen. JMR Productions JMR is een evenementenorganisatie die evenementen als Bevrijdingsfestival Zuid-Holland, Fit For Free Dance Parade en Camping Rotterdam organiseren. In een interview door Frank van der Helm, student INHolland, met Jasper Scholte, medewerker JMR productions, verteld dhr. Scholte wat hij verstaat onder publieksevenementen. Maar als we het over stedelijke publieksevenementen hebben dan zijn dit gratis toegankelijke evenementen. Waarbij eigenlijk iedereen de mogelijkheid heeft om daar te komen, het is een gemeenschappelijk evenement waar je aan kan deelnemen, en je kan het over je heen laten komen als toeschouwer. Dus zowel als kijker, als deelnemer en als passieve toeschouwer. Dus een voorbeeld van een passieve toeschouwer is iemand die boodschappen aan het doen is en die toch het zomercarnaval meemaakt. Dus uiteindelijk ondergaat die wel zo n evenement. Dus daarom zeg ik stedelijk publieksevenement, want mooi publieksevenementen zijn ook de concerten in de Ahoy en die zijn niet gratis toegankelijk. Als je zegt stedelijk publieksevenement, gewoon in de buitenruimte, is het over het algemeen gratis toegankelijk en eigenlijk iedereen kan erheen. Ook uit de visie van Respons en JMR Productions blijkt dat publieksevenementen, die evenementen zijn die over het algemeen gratis toegangbaar en in de openbare ruimte. Over de bezoekers zegt Respons, dat deze veelal voor een specifieke activiteit komen. JMR producties maakt een onderscheid tussen kijker, deelnemer en passieve toeschouwer Kenmerken Een evenement is een zeer interactief communicatiemoment 16. Poiesz (1989) zegt dat de mogelijkheid tot interactie het grootste voordeel is van een evenement, omdat de deelnemers gelegenheid hebben voor ontmoeting, gemotiveerd zijn om daaraan aandacht te besteden en openstaan voor een boodschap. In het boek Zakelijke- en Publieksevenementen hebben publieksevenementen een aantal overlappende kenmerken 17. Ten eerste hoeft er geen sprake te zijn van een opdrachtgever, de initiator kan namelijk tevens de organisator zijn. Daarbij komt wel dat een publieksevenement altijd een duidelijk omschreven doelstelling als basis heeft. Publieksevenementen hebben een andere manier van marketing en communicatie. Dit komt omdat de organisator vaak een breed publiek wil bereiken in een grote straal. Er zijn veel partijen betrokken vooraf, tijdens en na een publieksevenement, zoals gemeente, brandweer en politie. Hierdoor gelden er veelal andere en strengere veiligheidseisen voor een publieksevenement. Financieel gezien kenmerkt een publieksevenement zich, omdat er 16 Buuren-Verwaijen, M. van (2002) Evenementen Support Adviesboek III. Deventer: Kluwer 17 Kaarsgaren, L. (2007) 2 e druk. Zakelijke en Publieksevenementen. Amsterdam: Pearson Education 19

20 vaak sprake is van een andere budgettering. Inkomsten worden namelijk verworven door kaartverkoop en vooral door sponsoring. Jan Verhaar schrijft dat publieksevenementen gericht zijn op een publieks- of algemeen belang, dat er meestal weinig invloed uit geoefend kan worden op wie er komt en dat het een publieksevenement zich afspeelt in een vrije tijds-/toeristisch domein. Een publieksevenementen komt voort uit een bepaald idee en heeft vaak een ideëel doel, daarnaast is de financiering over het algemeen een hoofdprobleem. Omvang Het boek Projectmanagement 1 van Jan Verhaar wordt met betrekking tot de omvang van een evenement een verdeling gemaakt 18. Er zijn vier categorieën, de eerste categorie is kleinschalige evenementen, dit zijn evenementen die tot circa 500 bezoekers per dag hebben. De tweede categorie is middelgrote evenementen, dit zijn evenementen met circa 500 tot 5000 bezoekers per dag. Als derde zijn er grote evenementen, deze hebben meer dan 5000 bezoekers per dag. Tot slot, de mega-events, deze hebben meer dan een miljoen bezoekers per dag. Hierbij kun je denken aan de Olympische Spelen. Alle categorieën kunnen in de vorm van een publieksevenement zijn. In de Evenementenvisie Den Haag wordt een hele andere onderverdeling gemaakt met betrekking tot de aantallen bezoekers. Er wordt een verdeling gemaakt van klein, middel en groot. Een groot evenement is een evenement met een landelijke en internationale uitstraling en vanaf bezoekers. Bijlage XIII is een overzicht van grote evenementen in Den Haag. Kleine evenementen hebben een lokale uitstraling en middel evenementen een regionale uitstraling. Voor kleine en middel evenementen worden geen bezoekersaantallen gegeven in de evenementenvisie. Aangezien de gemeente Den Haag geen volledige informatie geeft over de verschillende grootte van de evenementen, zullen de gegevens van Verhaar gebruikt worden Soorten Projectmanagement 1, Een professionele aanpak van evenementen, geeft een duidelijk overzicht van de soorten publieksevenementen: 1. Culturele evenementen: Theaterfestival, Kunstexpositie, Muziekfestival, Cultureel reisprogramma, Historische tour, een tour van een band. 2. Sportevenementen: Sporttoernooien (WK-voetbal), Marathon (Rotterdam), Wandelmanifestatie (Nijmegen). 3. Vrijetijdsevenementen: Bloemencorso, Groenmanifestatie (Floriade), Braderie/markt, Hondenshow, Schepenmanifestatie (Sail), Dance Events (Innercity), Carnavalsoptocht, Parades, Dinnershow, Manifestatie (Megafestatie). 4. Religieuze evenementen: Religieuze manifestatie (EO-jongerendag), Kerkdiensten in de openlucht. 5. Politieke evenementen: Demonstraties, Politieke manifestaties, Ontmoeting van wereldleiders. 18 Verhaar, J. (2005) 7 e druk. Projectmanagement 1, Een professionele aanpak van evenementen. Amsterdam: Boom 20

21 6. Gelegenheidsevenementen: (Koninklijke) begrafenis, Herdenkingen (Bevrijdingsdag), Lustrum. Onder publieksevenementen vallen niet: Relatieversterkende evenementen (personeelsfeesten), Imagoversterkende evenementen (Wereldhavendagen Rotterdam, Vlaggetjesdag Scheveningen), Congressen, Beurzen en exposities (Vakantiebeurs, Evenementenbeurs). Dit zijn namelijk bedrijfsevenementen Bijdrage van evenementen Publieksevenementen leveren een belangrijke bijdrage aan het imago van een gemeente of regio. Tegelijkertijd bepalen deze (marketing)evenementen de leefbaarheid en sociale samenhang van de gemeenten en/of regio s waar ze plaatsvinden. Evenementen geven bovendien een belangrijke economische impuls als er bezoekers (en dus bestedingen) van buiten de gemeente of regio komen. 20 De EventScan van Respons heeft drie uitgangspunten voor evenementen waarom ze belangrijk zijn voor een stad; 1. Voor stad en inwoners zelf: - Leefbaarheid - Sociale cohesie - Trots ( city pride ) 2. Als marketing en promotie instrument: - Imago/uitstraling - City marketing - Stadspromotie - Aantrekkingskracht (o.a. nieuwe inwoners, bedrijven, instanties) 3. Als economische activiteit (wat levert het op?) - Inkomsten voor de stad (o.a. horeca, detailhandel) - Werkgelegenheid - Infrastructuur - Sponsoring Het eerste uitgangspunt is de sociaal-culturele bijdrage die een evenement heeft. De tweede is de impact op de imago. Het derde punt is de economische impact. Het verwachte resultaat van het onderzoek is een lijst met elementen van evenementen die een sociaal-culturele bijdrage leveren in Den Haag. Deze elementen zullen tijdens dit onderzoek sociaal-culturele elementen genoemd worden. 19 Verhaar, J. (2005) 7 e druk. Projectmanagement 1, Een professionele aanpak van evenementen. Amsterdam: Boom 20 Respons & B.V De nieuwe aanpak. Respons Event Scan: Scoren met evenementen! 21

22 2.2.5 Evenementen in dit onderzoek Er kan geconcludeerd worden dat er veel verschillende soorten publieksevenementen zijn en dat deze evenementen op zich ook in omvang van elkaar weer kunnen verschillen. Uit voorgaande hoofdstuk over sociale cohesie is naar voren gekomen dat dit onderzoek de sociale cohesie op mesoniveau (in de buurt/wijk) heeft onderzocht. Daarbij is het van belang te bepalen welk soort publieksevenement, van welke omvang, hierbij aansluit en onderzocht zal worden. 22

23 Hoofdstuk 3 Onderzoeksmethodiek & verantwoording In dit hoofdstuk wordt de werkwijze van het onderzoek beschreven. Achtereenvolgens zal uitgebreid worden ingegaan op het type onderzoek, de methode van dataverzameling, de verantwoording van uitvoering en het analyseren van gegevens Type onderzoek Dit onderzoek is een verkennend (exploratief) kwalitatief onderzoek, dat wil zeggen dat er geen theorieën zijn waarmee een hypothese is gevormd. Bij een exploratief onderzoek is er vooraf geen theorie en zijn er ook geen scherp geformuleerde hypothesen voorhanden. Exploratief onderzoek is juist gericht op de ontwikkeling van een theorie en/of scherpe(re) formulering van hypothesen. Via exploratief onderzoek wil je antwoord krijgen op open- verschil- en/of samenhangonderzoeksvragen. 21 Verkennend onderzoek is een waardevolle methode om uit te vinden wat er gebeurt; om nieuw inzicht proberen te verkrijgen; om vragen te stellen en verschijnselen in een nieuw daglicht te beoordelen (Robson, 2002:59). Het is vooral nuttig als je een probleem beter wilt leren begrijpen. De tijd die je aan een verkennend onderzoek besteedt kan een goede besteding zijn, omdat je hierdoor kunt inzien dat het niet de moeite waard is om een onderzoek voort te zetten! Methode van dataverzameling De onderzoeksmethode van het gehele onderzoek is inductief, waarbij eerst een literaire studie via deskresearch heeft plaatsgevonden om een theoretisch kader op te stellen. Vervolgens heeft er fieldresearch door middel van interviews, telefonisch contact en s plaatsgevonden Deskresearch Deze methode van dataverzameling is gebruikt om het theoretisch kader op te stellen. Hierbij kan een onderscheidt worden gemaakt tussen primaire data en secundaire data. Primaire data zijn gegevens die verzameld zijn door waarneming. Dit kan participerende waarneming of gestructureerde waarneming zijn. Bij participerende waarneming probeert de onderzoeker volledig deel te nemen in het leven en de activiteiten van de groep die onderzocht wordt. De nadruk ligt op de betekenis die mensen aan hun handelingen toekennen. Bij gestructureerde waarneming gaat het om de frequentie van die handelingen. Secundaire data zijn gegevens die al bestaan en opnieuw geanalyseerd kunnen worden. Hierbij is een tweedeling te maken: interne secundaire data en externe secundaire data. Interne secundaire data zijn interne databases en interne rapporten. Externe secundaire data is officiële literatuur en grijze literatuur. Officiële literatuur is literatuur dat is 21 Baarda, D.B & Goede, M.P.M de. (2006) 4 e druk. Basisboek Methoden en Technieken. Groningen/Houten:Wolters-Noordhoff 22 Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2004) Methoden en technieken van onderzoek. Amsterdam: Pearson Education 23

24 uitgegeven door een uitgever met een ISBN of ISSN nummer. Grijze literatuur is literatuur zonder ISBN of ISSN nummer en literatuur als rapporten, proefschriften, afstudeerverslagen en overheidsnota s. Hieronder valt specifiek de transcripties van andere interviews die zijn gebruikt tijdens deskresearch. In dit onderzoek zijn secundaire externe data verwerkt om definities van begrippen te bepalen, algemene informatie over de onderwerpen te verkrijgen en de theoretische onderzoeksvragen te beantwoorden Fieldresearch Fieldresearch is een methode om primaire gegevens te verzamelen. Bij deze methode wordt er onderzoek gedaan naar nog niet bestaande of ontbrekende gegevens. Er zijn twee manieren om fieldresearch te doen: kwantitatief onderzoek en kwalitatief onderzoek. Kwantitatief onderzoek Deze onderzoeksmethode is gebaseerd op het verkrijgen van cijfermatige informatie over personen, objecten en organisaties. Een enquête is een kwantitatieve onderzoeksmethode. Antwoorden op vragen als; Hoeveel jongeren onder de 16 spelen hockey in competitieverband? en Hoeveel liter water gebruikt een huisgezin van 4 personen per dag? kunnen hierdoor worden verkregen. Kwantitatief onderzoek wordt gebruikt in beschrijvende en verklarende onderzoeken. Aangezien dit onderzoek verkennend is wordt er geen gebruikt gemaakt van kwantitatieve onderzoeksmethoden. Kwalitatief onderzoek Kwalitatieve onderzoeksmethoden wordt er niet of nauwelijks gewerkt met cijfermatige gegevens. Resultaten worden daardoor door sommige onderzoekers als minder betrouwbaar gezien. Kwalitatief onderzoek is een onderzoek dat meer diepgang geeft. Het verzamelen van kwalitatieve gegevens is open en flexibel, waardoor er op onverwachte situaties in gesprongen kan worden. Bij kwalitatief onderzoek wordt er waarde gehecht aan de inzichten en meningen van de deelnemers aan het onderzoek 23. Een voorbeeld van een kwalitatieve onderzoeksmethode is interview. Dit is tevens de methode die de onderzoeker voor dit onderzoek heeft gehanteerd. In de volgende paragraaf wordt hier dieper op ingegaan. Het is mogelijk om diverse, zowel kwalitatieve als kwantitatieve, onderzoeksmethoden te combineren in één onderzoek. Een combinatie van verschillende methode wordt triangulatie genoemd. Dit is in dit onderzoek niet gedaan omdat er een kwantitatief onderzoek zal plaats vinden aan de hand van de resultaten en aanbevelingen van dit onderzoek. 23 Verhoeven, N. (2004) Wat is onderzoek?. Amsterdam: Boom 24