Bepaling fysisch-chemische veldparameters

Transcriptie

1

2 Pagina 2 van 32 Uigegeven door RWS Waerdiens Deze RWSV is een gezamenlijke uigave van de Mee- en Informaiediensen van de Regionale Diensen van Rijkswaersaa. Hoewel bij deze uigave de uierse zorg is nagesreefd kunnen fouen en onvolledigheden nie geheel worden uigesloen. Rijkswaersaa aanvaard daarom geen aansprakelijkheid, ook nie voor direce of indirece schade onsaan door of verband houdend me oepassing van deze gepubliceerde uigave. wijzigingen in deze versie en opziche van de vorige versie: Di RWSV fysisch-chemische veldparameers is er vervanging van ondersaande RWSV s die me inwerking reden van di RWSV zijn ingerokken [li. 1 /m 9] E001 Beheer en onderhoud van de WTW ph-meers E002 Beheer en onderhoud van de WTW zuursofmeers E003 Beheer en onderhoud van de WTW-geleidendheidmeer LF E006 Beheer en onderhoud van de ME muliparameer probe W006 Bepaling van de zuurgraad-veldmeing W007 Bepaling van he gehale aan opgelos zuursof (elekrochemische mehode)- veldmeing W008 Bepaling van de geleidendheid en saliniei-veldmeing W009 Bepaling van de emperauur-veldmeing W012 Bepaling van de exinciecoëfficiën-veldmeing De RWSV beschrijf de kwalieisborging en bepaling van meerdere fysisch-chemische veldparameers en is opgeseld conform NEN- of NEN-ISO-normen zoals vermeld onder [li. 10 /m 14]. Aanvullend hierop is een digiaal logboek onwikkeld waarmee de beschrijving van de kwaliei van de meing dien e worden geborgd. Di logboek is een inegraal onderdeel van di RWSV. Bijlage 1 geef de inerneverwijzing voor he logboek Kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers. Temperauurcompensaie formules geleidendheid zijn aangepas conform Unesco [li. 17], RMI [li. 18], NEN-ISO 7888 [li. 11] en de sandaardmehode [li.16].

3 Pagina 3 van DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Di RWSV beschrijf de bepaling van fysisch-chemische veldparameers en de kwalieisborging daarvan. De veldparameers welke in di documen zijn gebundeld, bereffen sensorhooge, exincie, emperauur, zuurgraad, geleidendheid en opgelos zuursof. 2. TERMEN EN DEFINITIES Veldparameer Een eigenschap (sof, sofgroep of grooheid) van een syseem, medium, organisme of objec die in siu of in loco - kan worden gemeen of bepaald. In siu He uivoeren van een handeling op de oorspronkelijke plaas, zonder he naar een speciaal medium e verplaasen of de handeling op een andere locaie ui e voeren. Een voorbeeld is een analyse van oppervlakewaer op de plek van de mee of monserlocaie. [li.15]. In loco De aanduiding van een fysieke plaas waar een handeling is of word verrich. Di kan bijvoorbeeld zijn in een pompsyseem of emmer waar de bepaling van veldparameers gebeur [li.15]. Exincie De verzwakking van de sraling door absorpie en versrooiing wanneer ze door een medium gaa. De uidoving (verzwakking) van diffuus lich in de vericale riching in de waerkolom [li.15]. Lichflux Lichflux of lichinensiei: De grooe van de lichsroom die per seconde op he meeoppervlak van een lichsensor val [li.9]. Exinciecoëfficiën Maa voor de exincie [li.15]. Phoosynheic Acive Radiaion (PAR) Zuurgraad Geleidendheid Prakische saliniei He golflengebereik me voor foosynhese acieve elekromagneische sraling. He golflengebereik is ussen de 400 o 700 nanomeer. Zichbaar lich heef een bereik van 380 o 780 [li.15]. ph; de negaieve waarde van de logarime van de relaieve concenraie van H3O+. ph = -10log [H+] - Schaal van 1 o 14 waarbij ph7 neurale.basisch milieu ph>7zuur milieu ph<7 [li.15]. Een maa voor he vermogen van een sof (vas, vloeibaar, gas of in oplossing) om de elekrische sroom e geleiden [li.15]. De saliniei die berekend word ui de geleidendheid bij 25 graden Celcius. De omrekening van he geleidend vermogen naar een saliniei is gedefinieerd op de geleidbaarheid van he sandaard zeewaer (he zogenoemde Kopenhagener waer). [li.17].

4 Pagina 4 van 32 Opgelos zuursof Hoedanigheid Eenheid Resoluie Bereik Meeonzekerheid Toesing Seilheid Kalibraie Juseren Daalogger In waer opgelos zuursofgas onder een aanwezige druk en emperauur. Voor he aquaische milieu geld da opgelose zuursof essenieel is voor he zelfhersel proces van waer en aquaische organismen. Facoren zoals waeremperauur, amosferische druk en zougehale beïnvloeden de hoeveelheid opgelose zuursof [li.15]. De vorm waarin de eenheid behorend bij een meewaarde word uigedruk of de fracie van de parameer waarop de meewaarde berekking heef. De vorm van de eenheid kan een equivalen zijn waarin de meewaarde word uigedruk, als ware he een andere vergelijkbare parameer. Voorbeeld hiervan is 'bij 20 C' voor geleidendheid [li.15]. De dimensie van de grooheid waarin een parameer word uigedruk [li.15]. He kleins waarneembare deail [li.15]. In di RWSV is de resoluie he deailniveau die in de meeaanvraag word gevraagd. De bandbreede van he meeinsrumen voor de meing, begrens door een laagse en hoogse meebare waarde [li.15]. Een grooheid, in verband me he resulaa van een meing, die de spreiding van waarden, die redelijkerwijs aan de meegrooheid kunnen worden oegekend, karakeriseer [li. 24]. Rekensap waarin de waarnemingen worden geconroleerd door he vergelijken van de oesingsgrooheid (kriieke waarde) me de waarneming [li.15]. In di RWSV is de oesing de conrole van he meeinsrumen op de randvoorwaarden. Richingscoëfficiën; de richingscoëfficiën van een reche lijn in een vlak me een rechhoekig xy-assenselsel. De seilheid of richingscoëfficiën is een maa voor de helling van de lijn en opziche van de x-as. De seilheid is ook e bepalen via de angens van de hoek die de reche maak me de posiieve x-as [li.15]. He vergelijken van een syseem of insrumen me een sandaard om de eigenschappen vas e sellen en he vasleggen van de afwijking en opziche van deze sandaard [li. 24]. He af- of insellen van een syseem of insrumen om he in overeensemming e brengen me de specificaie [li. 24]. He syseem of apparaa da gegevens mee en opslaa over een vasgeselde periode [li. 15].

5 Pagina 5 van PROCESBESCHRIJVING In de procesbeschrijving word de kwalieisborging van de meing vasgelegd. De randvoorwaarden van de meeaanvraag saan in paragraaf 3.1 beschreven. In de paragraven 3.2 o en me 3.7 word per fysisch-chemische veldparameer he gehele proces van de meing beschreven inclusief de kwalieisborging. Hieronder word uileg gegeven over de oesing en aandachspunen voor alle fysisch-chemische veldparameers. Toesing In de meeaanvraag saan de randvoorwaarden als resoluie, bereik en meeonzekerheid. De sensoren van he meeinsrumen worden geconroleerd door middel van een oesing. De meing word uigevoerd. Acheraf word wederom he meeinsrumen geconroleerd door middel van een oesing. De oesing voor en na de meing maak deel ui van de kwalieisborging. He processchema op pagina 5 geef he proces van he meen van fysischchemische veldparameers schemaisch weer. Voor de kwalieisborging is he Logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers onwikkeld (bijlage 1). He logboek besaa ui een aanal werkbladen. Randvoorwaarden Exincie Diepe Temperauur Geleidendheid Zuursof Zuurgraad In he logboek zijn de grijze invulvelden de randvoorwaarden ui de meeaanvraag. De gele invulvelden worden gebruik voor de oesing. In he logboek is een auomaische oesing ingebouwd op basis van de randvoorwaarden. De oesing word goedgekeurd (groen) of afgekeurd (rood). In he logboek kunnen regels voor oesing bijgemaak worden door ondersaande buon aan e klikken me de muis. Meing Aandachspunen voor de meing van fysisch-chemische velparameers: Geef de sensor voldoende ijd om de emperauur van he waer aan e nemen. Lees, als de aanwijzing consan is de waarde af. Als er een berekening en grondslag lig aan de veldparameer dan in di RWSV vermelde formule gebruiken. Le op of in de meeaanvraag een voorkeur is aangegeven. He meen dien me de voorkeursmehode e worden gemeen. De volgende mehodes zijn mogelijk:

6 Pagina 6 van Meing op aangegeven diepe (in siu). 2. Meing in waer afkomsig van aangegeven diepe (in loco). Indien de meingen nie in-siu plaas vinden maar in een me bijvoorbeeld een pomp of emmer genomen monserwaer (in loco): neem he monser conform he daarvoor vigerende RWSV. Indien geen voorkeursmehode is aangegeven heef mehode 1. de voorkeur. o He in loco bemonserde waer na de meingen van de veldparameers nie meer gebruiken voor he afvullen van monserflessen en behoeve van laboraoriumonderzoek i.v.m. kans op conaminaie.

7 Pagina 7 van 32 Randvoorwaarden 3.1 (Logboek kwalieisborging) Keuze meeinsrumen 3.1 Meeinsrumen gebruiksklaar 3.1 (Handleiding insrumen) Conrole 3.2 /m 3.7 (Logboek kwalieisborging) Uivoerder Alles in orde? nee Juseren of Reparaie ja Meen Conrole 3.2 /m 3.7 (Logboek kwalieisborging) Alles in orde? nee Meeresulaa regisreren me opmerking ja Meeresulaa regisreren

8 Pagina 8 van Randvoorwaarden In de meeaanvraag saan de randvoorwaarden voor de meing vermeld. Deze randvoorwaarden zijn projecafhankelijk. In he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers is hiervoor he eerse werkblad gereserveerd. Voer de randvoorwaarden ui de meeaanvraag in de grijze velden in. In figuur 1 is een voorbeeld van een ingevuld werkblad gegeven. Tabel 1 geef de inernaionale sandaard weer van de verschillende fysisch-chemische veldparameers. Deze dien als leidraad voor de randvoorwaarden. De uivoerder kies een meeinsrumen welke voldoe aan de randvoorwaarden van de meeaanvraag. In he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers worden per veldparameer de specificaies van he meeinsrumen gevraagd. Deze worden auomaisch geoes aan de randvoorwaarden. De aangegeven specificaies moeen aanoonbaar zijn door bijvoorbeeld fabrieksspecificaies of eigen onderzoek. Veranwoording voor de gekozen oesfrequenie moe zijn beschreven. De seilheid is voor sommige sensoren een indicaie voor de levensduur van de sensor. De frequenie van oesing en seilheidsregisraie kan per veldparameer worden aangegeven in he bereffende werkblad. Figuur 1 Voorbeeld ingevuld werkblad Randvoorwaarden #$ %&$ lichinensiei mols 1 m % coëfficiën(berekend) m 1 0, cm cm C 0, ,1 C 20ºC ms/m 0, %! 0, ,1 " absoluu mg/l 0, ,2 mg/l verzadiging % % Tabel 1 Inernaionale sandaard [li. 10, 11, 12 en 14] Inernaionale Sandaard Resoluie Bereik Meeonzekerheid van o Temperauur NEN 6414:2008 (emperauur) 0,1 25 0,5 ISO 7888:1985 (geleidendheid) 0,1 0,5 NEN-ISO 10523:2008 (zuurgraad) 0,5 ISO 5814:1990 (zuursof) 0,5 Zuurgraad (ph) NEN-ISO 10523:2008 0,01 0,03 Zuursof absoluu ISO 5814:1990 0,1

9 Pagina 9 van Sensorhooge Deze paragraaf beschrijf de oesing van de sensorhooge (meediepe). De sensor voor de meing van de sensorhooge dien elk jaar geconroleerd e worden door de leverancier. In figuur 2 saa he werkblad Sensorhooge van he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers. Bepaling sensorhooge volgens handleiding insrumen. Figuur 2 Voorbeeld ingevuld werkblad Sensorhooge ' ( ' ) cm cm cm $ YSI YSI 6600V2 ' &$ ,001 #$ van 0 0 o * jaarlijks * geconroleerd geconroleerd geconroleerd

10 Pagina 10 van Exincie Deze paragraaf beschrijf de oesing en bepaling van de exinciecoëfficiën als maa voor de exincie (uidoving, verzwakking) van diffuus lich in de verikale riching in de waerkolom. De exincie coëfficiën word berekend ui de lichinensiei (lichflux) van wee lichcellen (PAR). De lichcellen dienen jaarlijks voor onderhoud en kalibraie e worden eruggesuurd naar de leverancier. Elke lichcel heef een unieke kalibraieconsane voor luch en waer (1/muliplier=negaieve waarde!); Deze waarde word bij elke kalibraie op he kalibraiecerificaa vermeld. Figuur 3 geef he werkblad Exincie weer ui he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers. In he logboek worden de specificaies van de lichcellen, he insrumen en de coëfficiën afzonderlijk gevraagd. Figuur 3 Voorbeeld ingevuld werkblad Exincie +,"", ( ' ' ) ( #$ -. mols 1 m 2 mols 1 m 2 mols 1 m 2 m 1 m 1 Brak/Zou Brak/Zou * Waer Waer $ LICOR LICOR LICOR LI192 LI192 LI1000 ' %&$ / ,01 0,01 #$ van 1 0,03 0 0,00 o ,00 * Jaarlijks * vanaf ,00 ja ,10 ja vanaf ,00 ja ,14 ja vanaf ,15 nee ,15 nee vanaf Een exinciemeing kan alleen overdag uigevoerd worden als de zonne-insraling groer is dan 50 (zou waer) of 0,5 (zoe waer) mol m -2 s -1. Er zijn wee mehodes om vericale lichexincie e bepalen. In roebele binnenwaeren kan de exincie alleen nauwkeurig gemeen worden als de afsand ussen beide sensoren kleiner is dan 0,5 m. In brak en zou waer verander de lichinensiei over deze afsand e weinig om nauwkeurig de vericale exincie e bepalen. In di geval word de exinciemeing uigevoerd door de afsand ussen beide lichsensoren e variëren.

11 Pagina 11 van 32 Voorbereiding De exinciemeing kan worden uigevoerd vanaf een vase meeopselling, vaaruig of de wal. 1. Neem wee lichsensoren die nie langer dan wee jaar geleden zijn gekalibreerd; bij gebruik geld een periode van een jaar. 2. Door de eigen vaarbeweging of voorbijgaande vaaruigen kunnen opwervelingen van slib van de bodem onsaan. Wach enige ijd o he waer o rus gekomen is. 3. Zoek een geschike plaas die nie overschaduwd word door objecen (anennes, gebouwen, vaaruigen e.d.) of versoord zijn me diffuus zonlich (bomen e.d.). 4. Slui de lichsensoren aan op de daalogger of he gegevensinwinsyseem; Le er op da de juise kabel op he juise kanaal is aangesloen; 5. Conroleer of de daalogger of he gegevensinwinsyseem correc geconfigureerd is; Le o.a. op de correce invoer van de kalibraieconsane (1/muliplier=negaieve waarde!) per lichcel. 6. Verwijder de beschermkapjes van de lichsensoren. Reinig de sensoren me demiwaer, mild deergen (normaal afwasmiddel) of schoonmaakazijn bij hardnekkige veronreiniging als kalkaanslag. Afwasmiddel of schoonmaakazijn weer afspoelen me demiwaer. Gebruik bij voorkeur lenspapier of een zach issue (zonder houvezels). 7. Conrolemeingen; o Conrole 1: Verrich een meing boven waer en conroleer of op de kanalen 1 en 2 binnen een onderling verschil van 3% dezelfde waarde ingelezen word: is di nie he geval conroleer dan of de sensoren schoon zijn en of ze goed aangesloen zijn; indien nog o geen gelijke waarden ingelezen worden raadpleeg dan de leverancier; Conrole 2: dek de onderwaer sensoren af me he kapje, de meewaarden moeen dan lager worden: is di nie he geval conroleer dan of de sensoren schoon zijn en of ze goed aangesloen zijn; Indien nog geen juise waarden ingelezen worden, raadpleeg dan de leverancier; Als bij beide conroles geen afwijkingen geconsaeerd zijn, dan is de meeopselling gereed voor de meing 8. Tijdens he meen moeen de sensoren loodrech naar boven gerich zijn, le hierbij op de sroming, gebruik evenueel een exra reklijn. Saische plae cel mehode Deze mehode word uigevoerd me wee plae lichsensoren en word meesal uigevoerd in zoe waer. Op de locaie worden minimaal 20 meingen uigevoerd; deze serie word als 1 exinciebepaling beschouwd. De exinciecoëfficiën E word berekend volgens formule 1. De d bedraag hierbij 0,3 m. De gemiddelde E word gerapporeerd. Bij meer dan 25% uischieers (geoes volgens de Grubbsmehode; zie bijlage 2) dien er opnieuw gemeen e worden. Bij een blijvend hoog aanal uischieers dien de meeopselling en haar onderdelen geconroleerd e worden. 1. Bevesig de lichsensoren me he meeoppervlak loodrech naar boven gerich aan een dofzwar frame. De vericale afsand ussen beide sensoren dien 30 cm e bedragen en de sensoren mogen elkaar nie overschaduwen (figuur 4). 2. Mee egelijkerijd de lichinensieien van beide sensoren waarbij de bovense sensor zich 0,5 m onder de waerspiegel dien e bevinden.

12 Pagina 12 van 32 Ui de meing word de exinciecoëfficiën (diffuse uidovingscoëfficiën) berekend me behulp van formule 1. Formule 1 ln(i/i E = d 0 ) E [m -1 ] = exinciecoëfficiën I [mol s -1 m -2 ] = lichinensiei (lichflux) van de onderse lichsensor I 0 [mol s -1 m -2 ] = lichinensiei (lichflux) van de bovense lichsensor d [m] = de afsand ussen beide lichsensoren ln = nauurlijk logarime Figuur 4 Frame voor lichsensoren zoe waer Dynamische sferische cel mehode Deze mehode word uigevoerd me wee bolle lichsensoren en word meesal uigevoerd in helder zou waer. In roebel zou waer is deze beschreven mehode nie geschik en word verwezen naar [li. 19, 20 en 21]. De bepaling van de exincie besaa ui een serie meingen waarbij de onderlinge afsand ussen de sensoren varieer. Een diepesensor is vereis om vas e sellen op welke afsand onder de waeroppervlake de onderse lichsensor zich bevind. 1. Bevesig een PAR sensor op he dek of in de mas en bevesig de andere sensor op een meevis, meeframe of rosee-sampler die ook uigerus is me een diepesensor, waarbij de sensoren loodrech naar boven gerich zijn. 2. Mee egelijkerijd de lichinensieien van beide sensoren waarbij de meevis of roseesampler een diepeprofiel mee; gebruik de downcas (meing naar beneden oe) voor de exinciemeing (opwerveling van bodemslib kan de upcas meing versoren). Gebruik 1 keer per week de upcas -meing er conrole van de downcas -meing.

13 Pagina 13 van 32 Bepaal de lichinensiei op waerniveau als refereniewaarde. Di is de I 0 -waarde. Laa de sensor me zodanige snelheid door de waerkolom dalen, da enminse 20 meewaarden worden verkregen die min of meer regelmaig verspreid liggen over de range me een uidoving ussen de 20% en 80%. Bij groe uidoving kan he nodig zijn eers een proef e doen om de daalsnelheid e bepalen eneinde voldoende meewaarden e verkrijgen. Meepunen waarvoor geld da I/I 0 > 0,8 en I/I 0 < 0,2 worden verder buien beschouwing gelaen. De nauwkeurigheid van de bepaling is voor deze gebieden onvoldoende. De overige punen kunnen grafisch worden uigeze. Hierbij geld volgens formule 2: Formule 2 - ln( I/I0 ) = E * d Deze relaie geef een lineair verband ussen ln(i/i 0 ) en de diepe d. Wijken de uigezee punen {ln(i/i 0 ); d} eveel af van een reche lijn, dan dien de meing opnieuw e worden uigevoerd. Bij versoring van de meing bij uivoering (e zien in de grafiek) word deze opnieuw uigevoerd. Indien er meer dan 25% uischieers aanwezig zijn (geoes volgens de Grubbs-mehode; zie bijlage 2) word de meing herhaald. De geschae E-waarde is de helling van de regressielijn door de uigezee punen, waarbij deze lijn gedwongen word door he pun {0;0} e gaan. Op grond van een kleinse kwadraenbenadering kan E als volg worden gescha; Formule 3 Σ E = { d * ln( I/I )} i Σd 2 i 0 d i [m] = de afsand van waeroppervlak o lichsensor onder waer De voornaamse wijzigingen en opziche van de sandaard dynamische sferische cel mehode voor roebel zou waer zijn [li. 20]: He acherwege laen van een afbakening ussen de 20 en 80 procen van de relaieve lichinensiei. Een beere beschrijving van he model waarbij de regressielijn nie alijd door de oorsprong loop. Een uigebreide beschrijving van een bepaald inwinsyseem. Een meer gedeailleerde beschrijving van de meeopselling. He gebruik van zowel de upcas als downcas meegegevens.

14 Pagina 14 van Temperauur Deze paragraaf beschrijf de oesing van de emperauur. De veldparameers zuurgraad en geleidendheid zijn emperauur afhankelijk. Temperauur word geoes aan een gekalibreerde hermomeer, voorzien van een geldig cerificaa 1. Figuur 5 geef he werkblad Temperauur weer ui he logboek kwalieisborging veldparameers. In he logboek worden de specificaies van de sensor en he insrumen gevraagd naas de gemeen emperauur. Leidingwaer kan gebruik worden om de oesing ui e voeren. Bepaling emperauur volgens handleiding insrumen. Figuur 5 Voorbeeld ingevuld werkblad Temperauur wekelijks ( ' ) C C C $ YSI YSI 6600V2 ' &$ 0,1 0,10 0,1 0,01 #$ van 4 5 o " 3* 3* 3* Sar ,1 15,0 0,1 Einde 15,1 15,2 0,1 Sar ,0 16,0 0,0 Einde 16,0 16,1 0,1 Sar ,0 15,1 0,1 Einde 15,0 15,2 0,2 Sar 0,0 Einde 0,0 1 In verband me een veiligheidsrisico word geadviseerd geen kwikhermomeer e gebruiken. Kwik is een meaal da gifig is voor mens en milieu.

15 Pagina 15 van Geleidendheid Deze paragraaf beschrijf de oesing van de geleidendheid. Figuur 6 geef he werkblad Geleidendheid weer ui he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers. In he logboek worden de specificaies van de sensor, he insrumen en de kalibraievloeisof gevraagd. Voor zoe en zou waer word de oesing van de sensor me verschillende kalibraievloeisoffen uigevoerd welke overeenkomen me de verwache geleidendheid. Voor zoe waer word gekozen voor KCl 0,01 mol/l en voor zou waer KCl 0,2 mol/l zie abel in bijlage 3 en 4. Kalibraievloeisof heef een beperke houdbaarheid. Daarnaas kan de kalibraievloeisof vervuild raken door gebruik. Geef de daum van openen aan op de fles. Volg he processchema voor oesing. In de randvoorwaarde word de frequenie van oesing aangegeven. Als de oesing word afgekeurd herhaal de oesing dan me verse kalibraievloeisof en gooi de oude weg. Word de oesing wederom afgekeurd, juseer dan de sensor opnieuw en voer de oesing opnieuw ui. Als de sensor na juseren geen goede oesing lever, dien de sensor e worden eruggesuurd naar de leverancier. De oesing word na de meing herhaald om de kwaliei van de meing e borgen. Bepaling geleidendheid volgens handleiding insrumen. Figuur 6 Voorbeeld ingevuld werkblad Geleidendheid ' Eenheid onderhoud ja van 4 o 6 40" ( ' ) ms/m ms/m KClmol/l KClmol/l 20ºC 0,01 0,2 $ YSI YSI Hanna Hanna 6600V2 HI7031L/C HI7000L/C ' %&$ / 2 0, ,5 0,001 #$ van 0 0 o #"" 4* #"" 4* ' 2 2 3* '7 '7 / 3* '7 '7 / Sar ,0 109,0 111,2 2,0 15,0 2005,6 1965,0 2,0 Einde 22,0 133,2 133,0 0,2 12,0 1869,2 1860,0 0,5 Sar ,0 127,8 126,0 1,4 20,0 2239,2 2240,0 0,0 Einde 20,0 127,8 130,4 2,0 20,0 2239,2 2230,0 0,4 Sar ,3 25,0 141,2 141,0 0,1 25,0 2480,0 2490,0 0,4 Einde 25,0 141,2 137,0 3,0 25,0 2480,0 2550,0 2,8 Sar 74,1 100,0 1357,0 100,0 Einde 74,1 100,0 1357,0 100,0

16 Pagina 16 van 32 De geleidendheid van oppervlakewaer is afhankelijk van de emperauur van he waer. Voor de vergelijking van de gegevens word er emperauurcompensaie oegepas. Temperauurcompensaie beeken in di verband da de geleidendheid bij de waeremperauur waarbij de meing is uigevoerd (absoluu), word omgerekend naar geleidendheid bij een referenieemperauur. Deze referenieemperauur is 20 C of 25 C. In de meeaanvraag saa de gewense referenieemperauur gegeven en deze word overgenomen in de randvoorwaarden (hoedanigheid). Temperauurcompensaie kan bij veel meeinsrumenen inern worden uigevoerd. Als de absolue geleidenheid gemeen is kan geleidendheid me de gewense referenieemperauur berekend worden. Deze berekening is verschillend voor zoe en zou waer en word uigevoerd me de volgende empirische formules: Temperauurcompensaie zoe waer bij geleidendheid G 25 6 o 100 ms/m [li. 11,16,22] Formule 4 G G25 = ( 1+ 0,0191* ( 25) ) Formule 5 1 G 20 G25 * 1,116 G [ms/m] = de gemeen geleidendheid bij de waeremperauur van C G 25 [ms/m] = de gemeen geleidendheid bij de waeremperauur van 25 C G 20 [ms/m] = de gemeen geleidendheid bij de waeremperauur van 20 C Temperauurcompensaie zou/brak waer bij geleidendheid G 25 > 100 ms/m [li. 11,17,22] Formule 6 Formule 7 G = 20 = Gszw,15 C * R * r20 * Rp 4291,4 * R *1,11649 * Rp G = 25 = Gszw,15 C * R * r25 * Rp 4291,4 * R *1,23654 * Rp Waarin: Formule 8 G m = R * Rp * r of s,15 G R = Gm 4291* R p * r Formule r = c 0 + c1 + c 2 + c 3 + c 4 4 C 0 = 0, C 1 = 0, C 2 = 1, C 3 = -6, C 4 = 1,

17 Pagina 17 van 32 Formule 10 R p = 2 1+ { p( e1 + e2p + e3p )} 2 2 { 1+ d + d + ( d + d ) * R} Bij oppervlakemeingen is p gelijk aan nul dus R p =1. Voor de vloeisof waer neem de hydrosaische druk me elke 10 meer diepe oe me ongeveer 1 am 1 Bar ( Pascal) Formule 11 G R = G e 1 = 2, d 1 = 3, e 2 = -6, d 2 = 4, e 3 = 3, d 3 = 4, m s,15 d 4 = -3, G m [ms/m] = de geleidendheid van he gemeen zoue waer bij een emperauur van en een druk van p am G s,15 [ms/m] = 4291,4 ms/m = de geleidendheid van sandaard zeewaer (prakische saliniei van 35) gemeen bij 15 C en een druk van 1 am r 20 = 1,11649 = correcie voor de emperauur bij = 20 C volgens formule 9 r 25 = 1,23654 = correcie voor de emperauur bij = 25 C volgens formule 9 R = de verhouding van de geleidendheid van he gemeen zoue waer o de geleidendheid van zeewaer me een prakische saliniei van 35 bij een emperauur van C en een druk van p am r = correcie voor de emperauur R p = correcie voor de waerdruk p [bar] = druk boven 1 sandaard amosfeer, in bars (10 5 Pa) [ C] = gemeen emperauur

18 Pagina 18 van Prakische saliniei De prakische saliniei word berekend ui de gemeen geleidendheid, emperauur en bij diepemeing de druk van he oppervlakewaer volgens de Unesco-formule [li.17]. De berekeningswijze is geldig voor een emperauurrange van -2 o 35 C, een druk van 0 o 1000 bar en een saliniei van 2 o 42. De nauwkeurigheid van de bepaling is afhankelijk van de gebruike meeinsrumenen. Formule 12 0,5 1,5 2 2,5 0 + a1r + a2r + a3r + a4r + a5r Sd S = a + a 0 = 0,0080 a 1 = -0,1692 a 2 = 25,3851 a 3 = 14,0941 a 4 = -7,0261 a 5 = 2,7081 Waarin: Formule 13 ( 15) { 1+ 0,0162 ( 15) } 0,5 1,5 2 S d = * b0 + b1r + b2r + b3r + b 4R + b 5 R 2,5 S = prakische saliniei R = zie paragraaf 3.5 = zie paragraaf 3.5 b 0 = 0,0005 b 1 = -0,0056 b 2 = -0,0066 b 3 = -0,0375 b 4 = 0,0636 b 5 = -0,0144

19 Pagina 19 van Zuursof Deze paragraaf beschrijf de oesing van opgelos zuursof. Opgelos zuursof in waer kan gemeen worden me een elekrochemische mehode, opische mehode of via bepaling me iodomerische mehode (Winkler- iraie). Deze RWSV is oegespis op een meing me een sensor via een elekrochemische of opische mehode. Voor een bepaling van de concenraie aan opgelose zuursof me de iodomerische mehode word verwezen naar NEN-ISO 5813:1993 [li. 13]. Figuur 8 geef he werkblad Zuursof weer ui he logboek kwalieisborging veldparameers. In he logboek worden de specificaies van de sensor en he insrumen gevraagd. Opgelos zuursof word uigedruk in mg/l of %. Volg he processchema voor oesing. Toesing word uigevoerd me waer verzadigd me luch of luch verzadigd me waer 1. Zuursof-verzadigd waer: Laa luch door drinkwaer borrelen o he waer verzadigd is me zuursof. Sel experimeneel vas (b.v. iodomerisch [li. 13]) of de oegepase beluchingsijd en wijze van luchdosering leid o een 100% verzadigde oplossing van zuursof. Waer-verzadigd luch: Gebruik de mehode welke in de handleiding van he insrumen word aangegeven. Figuur 8 Voorbeeld ingevuld werkblad Zuursof " dagelijks ' ja Eenheid van 0,75 o 1,4 & " &"& ' ) mg/l % mg/l % $ YSI YSI ROXOpical 6600V2 ' &$ 0,2 2 0,2 2 0,02 1 0,01 0,1 #$ van o ' +$ 2 2 -! -! 8 3* / / / Sar , ,0 10,08 10,28 0,20 100,0 98,0 2,0 Einde ,0 9,78 9,80 0,02 96,7 98,0 1,3 Sar , ,0 9,18 9,00 0,18 97,2 97,0 0,2 Einde ,0 9,18 9,10 0,08 96,7 96,0 0,7 Sar , ,0 9,00 9,11 0,11 98,7 98,0 0,7 Einde ,0 9,09 9,29 0,20 100,0 102,0 2,0 Sar #DEEL/0! #DEEL/0! 0,0 0,0 Einde #DEEL/0! #DEEL/0! 0,0 0,0 1 Toesing op waer-verzadigd luch of zuursof verzadigd waer, heoreische waarde in mg/l de saliniei op 0 geseld. Theoreische waarde % bij 1 am (1013 mbar) = 100 %. Gemeen waarde in mg/l is gemeen bij huidige luchdruk. De waarde in % word weergegeven ov van de verzadigingswaarde bij 1 am. (980/1013*100%=96,7%)

20 Pagina 20 van 32 In de oesing is een conrole op de zuursofconcenraie in mg/l. Deze is afhankelijk van de luchdruk (nauwkeurigheid 5 hpa) en emperauur zie bijlage 5. In he logboek kwalieisborging word na he invullen van de luchdruk en emperauur de zuursofconcenraie berekend. De zuursofconcenraie in % van waer verzadigd me luch of luch verzadigd me waer leid o een 100% verzadigde oplossing van zuursof (zie ook formule 19). Le op de inselling van he insrumen. Een aanal apparaen kunnen ingeseld worden op verzadiging in % bij 1 amosfeer of bij de huidige luchdruk. De 100% verzadiging geld bij een inselling bij de huidige luchdruk. Sandaard word gecompenseerd naar 1 amosfeer. Conroleer de goede werking van he insrumen. Als de oesing word afgekeurd dien de sensor e worden gejuseerd zoals in de handleiding van he insrumen is aangegeven. Als de oesing wederom word afgekeurd dien he insrumen en sensor e worden eruggesuurd naar leverancier. De oesing word na de meing herhaald om de kwaliei van de meing e borgen. Bepaling opgelos zuursof volgens handleiding insrumen. Le op bij de bepaling van de concenraie aan opgelos zuursof. Bij de elekrochemische mehode (membraan) dien he waer in beweging e zijn. Aangezien zuursof word verbruik ijdens de meing is aanvoer van vers waer essenieel. Di kan door middel van he rusig rond bewegen van de sensor. Een aanal leveranciers leveren een houder voor de sensor waar he waer door heen word geleid of een roeraccessoire. Membraan en elekroly dienen regelmaig e worden vervangen (zie handleiding insrumen). Bij de opische mehode kan de sensor sil worden gehouden. Beweging van waer heef geen invloed op de meing. Bij oppervlakewaeren me een zouconcenraie >500 mg/l chloride is een meing van geleidendheid/saliniei noodzakelijk voor een correcie op de zuursofconcenraie in verband me de verminderde oplosbaarheid van zuursof bij oenemende zouconcenraies. Voor de bepaling van he zuursofverzadigingspercenage moe de amosferische druk, de waeremperauur en de saliniei op momen van de meing bekend zijn. Zuursofmeeinsrumenen kunnen uigerus zijn me: Ingebouwde druksensor voor auomaische luchdrukcorrecie en een emperauuropnemer. Keuze mogelijkheid voor correcie (handmaig inselbaar) voor zouinvloed. Bij gegevensinwinning me behulp va Aqua-DAS (RWS-sofware) word direc sofwaremaig voor de invloed van zou gecorrigeerd. Le er op da dan de correcie in he insrumen ui saa. Zuursofverzadingswaarde [li.12] p(o Formule 19 %O = 2 2 * 100 C pz,ps ) %O 2 [%] = opgelos zuursof concenraie, verzadiging p(o 2 ) [mg/l] = de gemeen zuursofconcenraie na zoucorrecie C pz,ps [mg/l] = de concenraie van me zuursof verzadigd waer bij de gemeen emperauur, druk en saliniei van zoe respecievelijk zou/brak waer. Waarbij: C pz voor zoewaer is af e lezen in bijlage 5. C ps voor zou/brak waer is e berekenen volgens de formule ui bijlage 5

21 Pagina 21 van Zuurgraad (ph) Deze paragraaf beschrijf de oesing van de zuurgraad (ph). Figuur 9 geef he werkblad Zuurgraad weer ui he logboek kwalieisborging fysisch-chemische veldparameers. De ph-meers zijn uigerus me een emperauuropnemer welke auomaisch voor de emperauurinvloed op de sensor (elekrodekeen) word gecorrigeerd. Deze correcie kan ook via een daa-aquisiiesyseem (bv. Aquadas) worden uigevoerd. Le er op da dan de correcie in he insrumen ui saa. In he logboek worden de specificaies van de sensor en he insrumen gevraagd. Volg he processchema voor oesing. Figuur 9 Voorbeeld ingevuld werkblad Zuurgraad! 2 9 dagelijks ' ja Eenheid : ; " -5 van 6,07 o 4,22 ( ' ) 40" #""! $ YSI Hanna Hemisphere 6600V2 HI5007 HI5010 HI5008 ' %&$ 0,1 0,2 0,1 0,01 0,01 #$ + van 6 2 C o ,0 7,12 10,65 8,18 5,0 7,09 10,52 8,14 10,0 7,06 10,39 8,11 15,0 7,04 10,26 8,07 20,0 7,02 10,13 8,03 25,0 7,00 10,00 8,00 30,0 6,99 9,87 7,97 35,0 6,98 9,74 7,94 40,0 6,97 9,61 7,91 * ' 2 3* 8 Sar , ,2 8,03 8,04 0,01 8 Einde 22,0 8,02 8,03 0,01 7 Sar 20,5 7,02 7,03 0,01 10 Sar 20,2 10,12 10,12 0,00 8 Sar ,0 8,09 8,18 0,09 8 Einde 20,0 8,03 8,09 0,06 8 Sar ,2 8,07 8,07 0,00 8 Einde 16,3 8,06 8,17 0,11

22 Pagina 22 van 32 Toesing word uigevoerd rond de verwache meewaarden van he e meen oppervlakewaer. In he logboek is buffer ph 8 vasgeseld als verpliche oeswaarde. Daarnaas kan op wee exra buffers een conrole worden uigevoerd. Voor he maken van exra regels voor oesing zijn wee buons aangemaak in he logboek: 1. ph 8 2. ph 7 en 9 of 10. Doorda de zuurgraad emperauurafhankelijk is, worden in he kwalieislogboek de specificaies van de buffers gevraagd. Di schema me zuurgraad en emperauur saa meesal op de bufferflessen gegeven. In de kolom voor de heoreische waarde word de juise waarde geïnerpoleerd me behulp van deze abel. Bij oesing word de emperauur en zuurgraad van de buffer ingevuld in he logboek. He logboek geef aan of de gemeen zuurgraad is goedgekeurd of afgekeurd. Le op de houdbaarheidsdaum van de buffer zelf. Buffers me een ph-waarde van 8 zijn na openen van de fles beperk houdbaar (reageren me koolzuurgas ui de luch). Geef de daum van openen aan op de fles. Daarnaas kan buffervloeisof vervuild raken door gebruik. Als de oesing word afgekeurd, herhaal de oesing dan me verse buffer en gooi de oude weg. Word de oesing wederom afgekeurd, juseer dan de sensor opnieuw en voer de oesing opnieuw ui. Als de sensor na juseren geen goede oesing lever, dien de sensor e worden eruggesuurd naar de leverancier. De oesing word na de meing herhaald om de kwaliei van de meing e borgen. Juseren is nodig als de sensor na oesing op buffer ph 8 is afgekeurd. De sensor dien gejuseerd e worden op wee verschillende buffers, waarbij één van de punen alijd ph 7 is. In he insrumen is di of de sandaard mehode of kan worden gekozen voor de 2 punen mehode. Weeg af of de seilheid na juseren dien e worden geregisreerd. Een sensor voor he meen van de zuurgraad heef een beperke houdbaarheid. Di is e zien aan de seilheidswaarde die afloop. Als de seilheidswaarde onder he minimum kom, geef he insrumen een foumelding bij he juseren. In he logboek word bij de seilheid de range gevraagd welke voor he insrumen geld. Na juseren kan de seilheidswaarde worden ingevuld bij de oesing en word de sensor evens goed of afgekeurd. Als na juseren de seilheid word goedgekeurd kan een oesing opnieuw worden uigevoerd. Bepaling zuurgraad volgens handleiding insrumen.

23 Pagina 23 van UITVOERINGSOPDRACHT EN RAPPORTAGE In de meeaanvraag dien beschreven e worden op welke wijze gegevens gerapporeerd dien e worden. 6. WERKWIJZE Nie van oepassing, zie per veldparameer in procesbeschrijving. 7. KWALITEITSBORGING Nie van oepassing, zie per veldparameer in procesbeschrijving.

24 Pagina 24 van REFERENTIES Rijkswaersaa Voorschrifen E001 Beheer en onderhoud van de WTW ph-meers E002 Beheer en onderhoud van de WTW zuursofmeers E003 Beheer en onderhoud van de WTW-geleidendheidmeer LF E006 Beheer en onderhoud van de ME muliparameer probe W006 Bepaling van de zuurgraad-veldmeing W007 Bepaling van he gehale aan opgelos zuursof (elekrochemische mehode)-veldmeing W008 Bepaling van de geleidendheid en saliniei-veldmeing W009 Bepaling van de emperauur-veldmeing W012 Bepaling van de exinciecoëfficiën-veldmeing Naionale en Inernaionale Sandaarden 10 NEN 6414 nl Waer en slib-bepaling van de emperauur NEN-ISO 7888 en, Waer Qualiy, Deerminaion of elecrical conduciviy (ISO 7888:1985,IDT) NEN-ISO 5814 Waer, Bepaling van he gehale aan opgelose zuursof, Elecrochemische mehode (ISO 5814:1990) NEN-ISO 5813 Waer, Bepaling van he gehale aan opgelose zuursof, Iodomerische mehode (ISO 5813:1983) NEN-ISO en Waer, Bepaling van de ph (ISO 10523:2008,IDT) Overig 15 Aquo-lex hp:// per Sandard mehods for examninaion of waer and wase-waer, 21s Ediion The Pracical Saliniy Scale 1978 and he Inernaional Equaion of Sae of Seawaer 1980; UNESCO 1981, UNESCO echnical papers in Marine Science 36. De Rijkswaersaasandaard voor de inwinning, verwerking en uigife van hydrologische en meeorologische gegevens ui operaionele meeneen (RMI), Miniserie van V&W, paragraaf J.R. Roberi, Exincie meen in roebel waer me RWSV in de hand, RIKZ/IT Werkdocumen X M.D. Harogs, Advies exincie meediens Noord-Nederland RIKZ/IT Werkdocumen X Exincie AMD Handleiding uivoeren exinciemeing Oor, R.C. van, H.A.J. van Rodijnen, Gevolgen sandaardisaie rekenformules voor milieuparameers in Aquadas. Werkdocumen RIKZ X RIZA X Funk, W., V. Dammann, C. Vonderheid, G. Oehlmann, GDCh-Fachgruppe Wasserchemie, Saisische Mehoden in der Wasseranalyik; Begriffe, Sraegien, Anwendingen, Umwelbundesames (BRD), 1985 ISBN Uidrukken van de meeonzekerheid van kalibraies, Raad voor Accrediaie (RvA), RvA-Tk BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Logboek kwalieisborging veldparameers Toesen op uischieers in meeresulaen me Grubbs-uischieeres Geleidendheid in ms/m van kaliumchloride-oplossing 0,01 mol/l, in afhankelijkheid van de emperauur Geleidendheid in ms/m van kaliumchloride-oplossing 0,20 mol/l, in afhankelijkheid van de emperauur Zuursof

25 Pagina 25 van 32 Bijlage 1 Logboek kwalieisborging veldparameers hp://

26 Pagina 26 van 32 Bijlage 2 Toesen op uischieers in meeresulaen me Grubbs-uischieeres Deze bijlage beschrijf een mehode voor he bepalen van uischieers in meeresulaen me de Grubbs-uischieeres zoals beschreven door Funk e al [li. 23]. Gebruik ondersaand sroomschema voor he vassellen van een individuele uischieer. Verwijder de uischieer en sar de procedure opnieuw. Volgnummer i Meewaarde 1 x 1 2 x 2 3 x 3 4 x 4 5 x 5 6 x 6 7 x 7 8 x 8 9 x 9 10 x x x x x x x x x x = N x 20 = x N x i 6 Gemiddelde = x i= 1 x Sandaardafwijking = s 2 N Aanal waarden = N 3 Aanal vrijheidsgraden = f 4 f=n-1 Tabel waarde (berekend) = rm 5 zie formule onder Te onderzoeken x -waarde = x i 6 N x = 1 i N ( ) 2 xi x i= 1 s = N 1 Toeswaarde TW = x i 6 - x 1 TW = x i s x s 2 = TW als TW rm x i geen uischieer Toes de volgende x-waarde als TW > rm x i is uischieer! Verwijder x i en sar opnieuw x i+1

27 Pagina 27 van 32 Voor de M-waarden zijn abellen vasgeseld. Door Funk e al [li. 23] is een afgeleide formule aangereik voor berekening van de rm (me voor di RWSV verwaarloosbare verschillen.o.v. de officiële abelwaarden). In di RWSV word de volgende formule voor weezijdige oesing me α 2=10% gehaneerd (voor eenzijdige oesing geld overigens dezelfde rm me α 1=5%): rm(α 2 =10%,N,) = 0, , * ln(n) + 3, * ln(n) 2 2, * ln(n) 3 + 1, * ln(n) 4 0, * ln(n) 5 + 0, * ln(n) 6 0, * ln(n) 7 + 0, * ln(n) 8 Voorbeeld voor 20 meewaarden: 29,28 25,19 25,16 25,19 25,16 25,12 25,15 25,18 25,14 25,11 25,01 24,88 24,97 24,94 24,97 24,91 24,86 24,87 24,9 24,88 x = 25,2435 s = 0,9582 N = 20 rm = 2,5566 TW = 29,28-25,2435 / 0,9582 = 4,2125 (voor de 1e meewaarde) Conclusie: TM is groer dan rm dus 29,28 is een uischieer. Acie: Verwijder deze waarde ui de reeks en sar de uischieerprocedure opnieuw (nu me 19 meewaarden).

28 Pagina 28 van 32 Bijlage 3 Geleidendheid in ms/m van kaliumchloride-oplossing 0,01 mol/l, in afhankelijkheid van de emperauur T in C decimale C 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0, ,4 114,6 114,9 115,2 115,4 115,7 116,0 116,2 116,5 116, ,1 117,3 117,6 117,9 118,1 118,4 118,7 118,9 119,2 119, ,7 120,0 120,3 120,5 120,8 121,1 121,3 121,6 121,9 122, ,4 122,7 123,0 123,2 123,5 123,8 124,0 124,3 124,6 124, ,1 125,4 125,6 125,9 126,2 126,4 126,7 127,0 127,2 127, ,8 128,1 128,3 128,6 128,9 129,1 129,4 129,7 129,9 130, ,5 130,7 131,0 131,3 131,5 131,8 132,1 132,3 132,6 132, ,2 133,4 133,7 134,0 134,2 134,5 134,8 135,0 135,3 135, ,8 136,1 136,4 136,6 136,9 137,2 137,4 137,7 138,0 138, ,5 138,8 139,1 139,3 139,6 139,9 140,1 140,4 140,7 140, ,2 141,5 141,7 142,0 142,3 142,5 142,8 143,1 143,3 143, ,9 144,2 144,4 144,7 145,0 145,2 145,5 145,8 146,0 146, ,6 146,8 147,1 147,4 147,6 147,9 148,2 148,4 148,7 149, ,2 149,5 149,8 150,1 150,3 150,6 150,9 151,1 151,4 151, ,9 152,2 152,5 152,7 153,0 153,3 153,5 153,8 154,1 154, ,6 154,9 155,2 155,4 155,7 156,0 156,2 156,5 156,8 157,0 Berekeningswijze: = G * { 1+ 0,0191* ( 25) } G 25 G 25 [ms/m] = 141,2

29 Pagina 29 van 32 Bijlage 4 Geleidendheid in ms/m van kaliumchloride-oplossing 0,20 mol/l, in afhankelijkheid van de emperauur T in C decimale C 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0, Berekeningswijze [li. 17] G = G 25 r * r 25 G 25 [ms/m] = 2480 r 25 = 1, r = 0, ,00564* ,104259*10-4 * 2-6,9698* ,0031* [ C] = gemeen emperauur

30 Pagina 30 van 32 Bijlage 5 Zuursof Oplosbaarheid van zuursof in zoe waer in mg/l (verzadigingswaarde C pz,ps ), in afhankelijkheid van emperauur en druk [li. 12 abel A2 uigewerk ussen luchdruk 97 en 104 kpa] Temperauur Luchdruk kpa C 97,0 97,5 98,0 98,5 99,0 99,5 100,0 100,5 0,0 13,99 14,07 14,14 14,21 14,28 14,36 14,43 14,50 1,0 13,61 13,68 13,75 13,82 13,89 13,96 14,03 14,10 2,0 13,24 13,31 13,37 13,44 13,51 13,58 13,65 13,72 3,0 12,88 12,95 13,02 13,08 13,15 13,22 13,28 13,35 4,0 12,55 12,61 12,68 12,74 12,81 12,87 12,94 13,00 5,0 12,22 12,29 12,35 12,41 12,48 12,54 12,60 12,67 6,0 11,91 11,97 12,04 12,10 12,16 12,22 12,28 12,35 7,0 11,62 11,68 11,74 11,80 11,86 11,92 11,98 12,04 8,0 11,33 11,39 11,45 11,51 11,57 11,63 11,69 11,75 9,0 11,06 11,12 11,18 11,23 11,29 11,35 11,41 11,46 10,0 10,80 10,86 10,91 10,97 11,03 11,08 11,14 11,20 11,0 10,55 10,61 10,66 10,72 10,77 10,83 10,88 10,94 12,0 10,31 10,37 10,42 10,47 10,53 10,58 10,63 10,69 13,0 10,08 10,13 10,19 10,24 10,29 10,34 10,40 10,45 14,0 9,86 9,91 9,96 10,01 10,07 10,12 10,17 10,22 15,0 9,65 9,70 9,75 9,80 9,85 9,90 9,95 10,00 16,0 9,44 9,49 9,54 9,59 9,64 9,69 9,74 9,79 17,0 9,25 9,29 9,34 9,39 9,44 9,49 9,54 9,58 18,0 9,06 9,10 9,15 9,20 9,25 9,29 9,34 9,39 19,0 8,87 8,92 8,97 9,01 9,06 9,11 9,15 9,20 20,0 8,70 8,74 8,79 8,83 8,88 8,93 8,97 9,02 21,0 8,53 8,57 8,62 8,66 8,71 8,75 8,80 8,84 22,0 8,36 8,41 8,45 8,49 8,54 8,58 8,63 8,67 23,0 8,20 8,25 8,29 8,33 8,38 8,42 8,46 8,51 24,0 8,05 8,09 8,13 8,18 8,22 8,26 8,31 8,35 25,0 7,90 7,94 7,98 8,03 8,07 8,11 8,15 8,19 26,0 7,76 7,80 7,84 7,88 7,92 7,96 8,00 8,05 27,0 7,62 7,66 7,70 7,74 7,78 7,82 7,86 7,90 28,0 7,48 7,52 7,56 7,60 7,64 7,68 7,72 7,76 29,0 7,35 7,39 7,43 7,47 7,51 7,55 7,59 7,63 30,0 7,22 7,26 7,30 7,34 7,38 7,42 7,46 7,49 31,0 7,10 7,14 7,18 7,21 7,25 7,29 7,33 7,37 32,0 6,98 7,02 7,05 7,09 7,13 7,17 7,20 7,24 33,0 6,86 6,90 6,94 6,97 7,01 7,05 7,08 7,12 34,0 6,75 6,78 6,82 6,86 6,89 6,93 6,97 7,00 35,0 6,64 6,67 6,71 6,74 6,78 6,82 6,85 6,89

31 Pagina 31 van 32 Temperauur Luchdruk kpa C 101,0 101,5 102,0 102,5 103,0 103,5 104,0 0,0 14,57 14,65 14,72 14,79 14,86 14,94 15,01 1,0 14,17 14,24 14,31 14,38 14,45 14,52 14,59 2,0 13,79 13,85 13,92 13,99 14,06 14,13 14,20 3,0 13,42 13,48 13,55 13,62 13,68 13,75 13,82 4,0 13,07 13,13 13,20 13,26 13,33 13,39 13,46 5,0 12,73 12,79 12,86 12,92 12,98 13,05 13,11 6,0 12,41 12,47 12,53 12,59 12,66 12,72 12,78 7,0 12,10 12,16 12,22 12,28 12,34 12,40 12,46 8,0 11,80 11,86 11,92 11,98 12,04 12,10 12,16 9,0 11,52 11,58 11,64 11,70 11,75 11,81 11,87 10,0 11,25 11,31 11,36 11,42 11,48 11,53 11,59 11,0 10,99 11,05 11,10 11,16 11,21 11,27 11,32 12,0 10,74 10,80 10,85 10,90 10,96 11,01 11,06 13,0 10,50 10,56 10,61 10,66 10,71 10,77 10,82 14,0 10,27 10,32 10,38 10,43 10,48 10,53 10,58 15,0 10,05 10,10 10,15 10,20 10,25 10,30 10,35 16,0 9,84 9,89 9,94 9,99 10,04 10,09 10,14 17,0 9,63 9,68 9,73 9,78 9,83 9,88 9,92 18,0 9,44 9,48 9,53 9,58 9,63 9,67 9,72 19,0 9,25 9,29 9,34 9,39 9,43 9,48 9,53 20,0 9,06 9,11 9,15 9,20 9,25 9,29 9,34 21,0 8,89 8,93 8,98 9,02 9,07 9,11 9,16 22,0 8,71 8,76 8,80 8,85 8,89 8,94 8,98 23,0 8,55 8,59 8,64 8,68 8,72 8,77 8,81 24,0 8,39 8,43 8,48 8,52 8,56 8,60 8,65 25,0 8,24 8,28 8,32 8,36 8,40 8,45 8,49 26,0 8,09 8,13 8,17 8,21 8,25 8,29 8,33 27,0 7,94 7,98 8,02 8,06 8,10 8,15 8,19 28,0 7,80 7,84 7,88 7,92 7,96 8,00 8,04 29,0 7,67 7,71 7,74 7,78 7,82 7,86 7,90 30,0 7,53 7,57 7,61 7,65 7,69 7,73 7,77 31,0 7,41 7,44 7,48 7,52 7,56 7,60 7,63 32,0 7,28 7,32 7,36 7,39 7,43 7,47 7,51 33,0 7,16 7,20 7,23 7,27 7,31 7,35 7,38 34,0 7,04 7,08 7,11 7,15 7,19 7,22 7,26 35,0 6,93 6,96 7,00 7,03 7,07 7,11 7,14

32 Pagina 32 van 32 Zoucorrecie op de zuursofconcenraie [li.16 blz 4-139] 1. Bereken de zuursofconcenraie bij de verzadigingswaarde bij de gegeven emperauur/saliniei en bereken de zuursofconcenraie bij de verzadigingswaarde van zoe waer (waarbij S=0) volgens: Formule Ln Cs,z = 139, ( 1,575701* 10 / T) ( 6, * 10 / T ) + ( 1, * 10 / T ) ( 8, * 10 / T ) S[ ( 1,7674 *10 ) ( 10,754 / T) + ( 2,1407 *10 / T )] C s,z [mg/l] = de maximaal verzadigd zuursofconcenraie in waer me een saliniei S respecievelijk in zoe waer (waarbij S=0) bij een luchdruk van 1013 mbar C s [mg/l] = de maximaal verzadigd zuursofconcenraie in waer me een saliniei S bij een luchdruk van 1013 mbar C z [mg/l] = de maximaal verzadigd zuursofconcenraie in zoe waer (S=0) bij een luchdruk van 1013 mbar T [K] = gemeen emperauur (Kelvin K = C + 273,15) S = gemeen saliniei 2. Corrigeer voor de heersende luchdruk en ijde van de meing volgens: Formule 15 Waarin: C ps,pz = C s,z * P ( 1 PWV /P)* ( 1 ΘP) ( 1 P )* (1 Θ) 2 Formule 16 LnPwv = 11,8571 ( 3840,70 / T) ( / T ) Formule 17 Θ = 0, ( 1,426 *10 ) + ( 6,436 *10 ) WV C pz,ps [mg/l] = de concenraie van me zuursof verzadigd waer bij de gemeen emperauur, druk en saliniei van zoe respecievelijk zou /brak waer C pz [mg/l] = de maximaal verzadigd zuursofconcenraie in zoe waer (waarbij S=0) bij de gemeen luchdruk, af e lezen ui abel bijlage 5 of formule 15 C ps [mg/l] = de maximaal verzadigd zuursofconcenraie in waer me een saliniei S bij de gemeen luchdruk, e berekenen volgens formule 15 [ C] = gemeen emperauur P wv [am] = verdampingswaarde, berekend ui formule 16 P [am] = heersende luchdruk, gemiddelde amosferische druk is 76 cm Hg (760 mm Hg) = 1013 hpa = 1,013 bar = 1 amosfeer Bereken de zuursofconcenraie in he brakke/zoue waer(monser)volgens: p O = 2 po * C / C Formule 18 ( ) 2,meew ps pz p(o 2) [mg/l] = de zuursofconcenraie in brak/zou waer na zoucorrecie po 2,meew [mg/l] = de gemeen zuursofconcenraie in brak/zou waer zonder zoucorrecie