Living Lab Eemsdelta

Transcriptie

1 Achterliggende informatie t.b.v. AO Aldel d.d SAMENVATTING Aldel in relatie tot inzet WKK installatie op het chemiepark Delfzijl Aanleiding voor het AO Aldel De directe aanleiding voor het AO is het uitgesproken faillissement van Aldel op 30 december Ook de overige bedrijven op en rondom het chemiepark Delfzijl hebben het al enige tijd buitengewoon moeilijk. De gevolgen hiervan worden in Delfzijl en omgeving pijnlijk ervaren. In dit voorstel gaan wij hier verder op in waarbij de uitgangspunten voor een oplossing zijn: behoud van werkgelegenheid gekoppeld aan investeringsprojecten, het energieakkoord in relatie met een duurzaamheidsagenda alsmede innovatie in samenhang met het opzetten van een kenniscluster. Concrete vraag aan de leden van de vaste Kamercommissie Gevraagd wordt aan de leden van de vaste Kamercommissie om langs de lijn die onderstaand wordt weergegeven de minister van Economische Zaken te verzoeken om tot een sluitende aanpak te komen van de problematiek Aldel in relatie tot het benutten van de WKK installatie op het chemiepark te Delfzijl. Op deze wijze is een doorstart van Aldel een haalbare optie en worden de problemen van de overige bedrijven op het chemiepark voor de korte- en langere termijn opgelost. Samenvattend Met het faillissement van Aldel op 30 december 2013 heeft de werkgelegenheid in de regio een forse klap gekregen. Ook de werkgelegenheid van de bedrijven op en rondom het chemiepark Delfzijl staat onder druk. Het energie akkoord biedt geen korte termijn oplossing voor de hoge energieprijzen in de chemiesector. De warmtekrachtkoppeling installatie WKK op het chemiepark Delfzijl biedt een oplossing voor zowel het kunnen doorstarten van Aldel als voor behoud van werkgelegenheid op het chemiepark. Gepleit wordt om op korte termijn te komen tot een verruiming van de huidige subsidieregeling SDE+ als ondersteuningsfaciliteit voor WKK. Dit zal een substantiële inzet van middelen vragen. Gevraagd wordt om met voorrang, anticiperend op deze ondersteuningsfaciliteit, de WKK installatie op het chemiepark financieel te ondersteunen. Tevens is de inzet om met de bedrijven op het chemiepark te komen tot lange termijn afspraken waarbij de uitgangspunten zijn : werkgelegenheid, verduurzaming, kennis en innovatie. Geen Living Lab zonder tegenprestatie. Alle chemiebedrijven hebben hun aandeel in de Living lab projecten inmiddels ingediend. Energie akkoord en chemiesector De bedrijven in de chemie sector zijn grootgebruikers van energie en grondstoffen: dat is 20 tot 30 procent van hun kosten. Voor het opwekken van warmte gebruikt de chemiesector gas en dat is verhoudingsgewijs duur. Er wordt wereldwijd geconcurreerd met concerns die te maken hebben met lagere energieprijzen waardoor er een achterstand ontstaat. De chemiesector gebruikt fossiele stoffen niet alleen als energiebron maar ook als grondstof voor de producten. De sector wordt dus dubbel gedupeerd door hoge prijzen van olie, gas en kolen. De overheid investeert in duurzame energie waardoor de energieprijs op de langere termijn daalt. Dat is op zich positief echter voor de korte termijn is er geen oplossing. Het Europese energiebeleid is nu een lappendeken. Door verschillen tussen het Duitse en het Nederlandse energiebeleid ontstaan bijvoorbeeld inefficiënties. Wij vangen het Duitse overschot op en zorgen zo voor de stabiliteit van het Duitse net. Er moet een gezamenlijk Europees grondstoffenbeleid komen. 1

2 Gevolgen voor de warmtekrachtkoppeling (WKK) Met WKK heeft de chemiesector tot 2012 zelf zeer efficiënt CO2 arme energie (elektriciteit en warmte) opgewekt, wat maatschappelijk gezien heel gunstig is. Maar omdat gas duur is, renderen de WKK-installaties elektrisch niet meer. Iedere MWh wordt sinds 2012 met verlies het net opgedrukt. Om dit te compenseren moet de stoomprijs omhoog, waardoor de warmte heel erg duur wordt. Door het elektrisch niet renderen gaan optimalisatie mogelijkheden tussen het evenwicht van elektriciteit en warmte gedurende peak en dal uren verloren voor de verschillende eenheden die de continue warmtevraag van de Chemische processen voorzien die zo kenmerkend zijn voor het Chemie Park Delfzijl. Door dit elektrisch niet renderen worden steeds meer WKK-installaties stilgelegd en wordt de WKK positie verder uitgehold door productie reallocatie naar elders vanwege de dure warmte. Dit proces is duidelijk waarneembaar op het Chemie Park Delfzijl. Sinds april 2012 is de WKK installatie (335 MW) stilgelegd en in januari 2014 zal de eerste van de drie WKK (50 MW) eenheden buiten bedrijf genomen worden. De ons omringende landen kennen (Brussel proof) ondersteuningsregimes voor WKK zodat die installaties geen verlies lijden. Werkgelegenheid Industrieel cluster Delfzijl Het industrieel cluster Delfzijl kenmerkt zich als geïntegreerd chemisch cluster rondom de verwerking van chloor voor o.a. de vezel en kunststofindustrie; aardgas, groen gas en restglycerine voor (groene) methanol en een verwerkingsketen van aluminium. We hebben hier te maken met hoogwaardige chemische bedrijvigheid dat veel verder gaat dan de traditionele bulkchemie. Het industriecluster levert werkgelegenheid aan 2250 directe en 3400 indirecte arbeidskrachten in de regio (bron: Groningen Seaports 2012, inclusief Aldel) met een hoge multiplier gezien de kapitaalintensiteit van deze industrie. Derhalve essentieel voor de werkgelegenheid in de regio. Verduurzamen, investeren, innoveren en kennis delen De gevestigde bedrijven in het industrieel cluster Delfzijl hebben de handen ineen geslagen met het oog op de toekomst. Het bedrijfsleven is bereid om te investeren in schonere en duurzame technologie. Hier wil men met de rijksoverheid lange termijn afspraken over maken. Het Living Lab stelt zich ten doel om in de periode de Eemsdelta en daarmee het industrieel cluster Delfzijl te versterken. Werkgelegenheid, verduurzaming en innovatie zijn hierbij de sleutelwoorden. Er zijn een aantal ontwikkel lijnen te geven waarmee investeringen zullen plaatsvinden : Omzetting van biomassa naar groen synthesegas door vergassing, inclusief een bufferfunctie voor synthesegas in zoutkoepels Omzetting van power naar gas als peak shaving in het elektriciteitsnet naar de bufferfunctie Inzet van groen synthesegas op verschillende manieren, zoals productie van groene methanol, opwekking van groene stroom en stoom, etc. Nieuwe processen waarbij groene methanol omgezet wordt naar chemische bouwstenen zoals olefinen, azijnzuur en BTX Nieuwe downstream processen waarbij bovengenoemde bouwstenen gecombineerd worden met de aanwezige chloor tot bijvoorbeeld EDC (Delamine), MCA en mogelijk PVC. Deze ontwikkelingen worden geconcretiseerd door investeringen door nieuwe bedrijven, investeringen in industriële infrastructuur en investeringen door gevestigde bedrijven. Het Living Lab faciliteert de ontwikkel lijnen door kennis te ontsluiten en verbindingen te leggen. 2

3 Meerwaarde voor Aldel In de WKK case richten we ons op Aldel met zijn stroomvraag tegen Duitse elektriciteitsprijzen en alle bedrijven op het Chemiepark Delfzijl met een stoom- en stroomvraag. De meerwaarde van deze optie is dat door het genereren van de door Aldel gevraagde stroom (met lage CO2 emissie tegen de Duitse prijs) de warmte die hierbij vrij komt nuttig gebruikt kan worden voor de bedrijven op het chemiepark. Deze additionele warmte vervangt een deel van de momenteel zeer dure stroom op het chemiepark. De inzet van de WKK installatie brengt gunstige effecten met zich mee voor de bedrijven op het chemiepark en Aldel. Uitgaande van deze case bedraagt het warmtevoordeel voor het chemiepark, rekening houdende met de marktvooruitzichten voor 2014, ca. 7 mln. euro op jaarbasis. Uitgaande van de marktnoteringen levert dit voor Aldel een voordeel op van ca. 18 mln. op jaarbasis. Cijfers die voor Aldel zodanig zijn dat een doorstart verantwoord zou zijn. 3

4 Living Lab Eemsdelta Energieakkoord Horizon 2020 Topsectorenbeleid GreenDeal NNL 4

5 Propositie Living Lab Eemsdelta : naar een duurzaam, innovatief en robuust nationaal cluster Wij bieden de minister van Economische Zaken de kans om 10 jaar lang onze regio te gebruiken voor een industrieel-wetenschappelijk experiment, waarbij maatschappelijk belang, verduurzaming, werkgelegenheid, kennisontwikkeling en innovatie, samenkomen. De minister zal hier een precedent mee scheppen, maar wel op basis van louter offensief voorwaardenscheppend beleid gericht op een belangrijk cluster binnen de topsector chemie, waarvan de resultaten op korte termijn concreet gemaakt worden, dat wetenschappelijk onderbouwd wordt, dat langjarig getoetst wordt en waarvan de opgedane kennis binnen Europa verspreid kan worden. Daarnaast bieden wij met deze propositie een directe invulling van het Nationaal Energie-akkoord en een concreet Living Lab project dat binnen Europa als voorbeeld kan dienen. Namens Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta (SBE), Groningen Seaports (GSP), gemeenten Delfzijl, Eemsmond, Appingedam en Loppersum (DEAL), provincie Groningen, Natuur- en milieufederatie Groningen, VNO NCW en Energy Academy Europe. 5

6 6

7 Achtergronden Eemsdelta (1950 heden) De Eemsdelta is vanwege de sterk ontwikkelde energie- en chemiesector een industriegebied van nationaal belang. In combinatie met een sterk agrarisch achterland en de kernzone Groningen-Assen vormen de industriegebieden Eemshaven en Delfzijl een belangrijke pijler van de werkgelegenheid in Noord Nederland. Het industrieel cluster Delfzijl kent haar oorsprong eind jaren 50 van de vorige eeuw. Na de vondst van zout en aardgas in de Groningse bodem opende AKZO een zoutfabriek en vestigde Aldel zich onder de gunstige voorwaarde van een lage elektriciteitsprijs. De industrie in Delfzijl vormt een geïntegreerd chemisch cluster rondom de verwerking van chloor voor o.a. de vezel en kunststofindustrie; aardgas, groen gas en rest-glycerine voor (groene) methanol en een verwerkingsketen van aluminium. De kracht van dit industrieel cluster is nog steeds het geïntegreerde karakter, waarin aanbieders en afnemers van grondstoffen direct verbonden zijn en op efficiënte wijze samenwerken (zie figuur) en een grote bijdrage leveren aan de Topsector Chemie. Het industriecluster Delfzijl levert werkgelegenheid aan 2250 directe en 3400 indirecte arbeidskrachten in de regio (bron: Groningen Seaports en dus voor sluiting Aldel) met een hoge multiplier gezien de kapitaalintensiteit van deze industrie, en is daarmee essentieel voor de werkgelegenheid in de regio. Anno 2014 zorgen de huidige hoge tarieven voor gas en elektriciteit in Nederland voor een slechtere concurrentiepositie van het industrieel cluster Delfzijl (en de Nederlandse industrie). Er is dus behoefte aan een beter perspectief. Dit voorstel bevat een zestal elementen die verder uitgewerkt moeten worden. Dit is de lijn waarlangs de regio de minister van Economische Zaken een voorstel doet om tot een sluitende aanpak te komen van de problematiek die voor ligt. Korte termijn en middellange termijn Om de lange termijn doelen te realiseren is het noodzakelijk om een aantal randvoorwaarden op de korte termijn al te optimaliseren. Deze randvoorwaarden zijn: Een lagere energieprijs 7

8 Een gunstig investeringsklimaat Een lagere energieprijs heeft grote invloed op de concurrentiepositie van bedrijven. Energiekosten van bedrijven bedragen tot 30% van de operationele kosten. Om een gunstiger uitgangspositie te creëren voor de bedrijven binnen het industriële cluster Delfzijl, zouden wij graag 4 routes willen verkennen die kunnen leiden tot een lagere energieprijs: Korte termijn: 1. WKK Variant 1; a. Substantieel lagere elektriciteits- en stroomprijs voor afnemers middels 2 jaar durende WKK subsidie of b. een substantieel lagere gasprijs voor 10 jaar via de handelsmarkt 2. WKK Variant 2; het huidige verstromingscontract van NAM omzetten naar een langjarig leveringscontract van laag calorisch gas op WKK Delesto, waarop Delesto stroom teruglevert aan NAM voor haar compressorstations. Inclusief mogelijkheid van wel/geen aandeelhouderschap en eventueel in combinatie black start contract. Middellange termijn: 3. Aanleg nieuwe kabel Delfzijl Duitsland 4. Privatisering bestaande stroomkabel TenneT. Door het deels privatiseren van het tracé Diele-Meeden-Weiwerd-Aldel kan een rechtstreekse, dedicated verbinding gelegd worden tussen het Duitse net en Nederlandse gebruikers. 5. Nieuwe bedrijven versterken het industriële cluster en leveren nieuwe werkgelegenheid op in de industrie. De Eemsdelta biedt een goed vestigingsklimaat. Door de verhoogde WKKsubsidie dan wel een substantieel lagere gasprijs is er concreet perspectief op de vestiging van een aantal nieuwe bedrijven met nieuwe business. Lange termijn: 6. Het Living Lab stelt zich ten doel om in de periode de Eemsdelta en daarmee het industrieel cluster Delfzijl te versterken, te verduurzamen en te vernieuwen en de hierbij opgedane kennis zodanig te ontsluiten dat ook de concurrentiepositie van de Nederlandse én Europese industrie hierdoor versterkt wordt door nieuwe business en nieuwe verdienmodellen. 8

9 Stip op de horizon ( 2030) De Eemsdelta is in 2030 één van de Europese koploper regio s voor groene economie en een duurzame energievoorziening. Het is dan tevens het belangrijkste groene haven- en industriegebied van Noord-West Europa, met de laagste CO2-footprint. De Eemshaven heeft zich daarbinnen ontwikkeld tot Energyport en datahub voor Noordwest-Europa. Delfzijl is het toonaangevend cluster waar chemie sterk is vergroend en waar reststoffenverwerking heeft geleid tot een duurzame en groene grondstoffenmarkt met een regionale en (inter)nationale afzet. (bron: Bosatlas Energie 2012 Energie in Noord Nederland) Industrieel cluster Delfzijl is een duurzaam, innovatief en robuust chemisch cluster, dat gekenmerkt wordt door de nauwe integratie van bedrijvigheid, zowel op menselijk niveau, als met betrekking op R&D en utilities. Het cluster beschikt over een uitstekende infrastructuur, waar bedrijven alle benodigde producten en diensten die niet tot de kernactiviteit van het bedrijf horen op een kosteneffectieve manier kunnen inkopen. Tot deze producten behoren stroom, stoom, (groen) gas, perslucht, industriewater, etc. Tot de diensten behoren veiligheidsvoorzieningen (in- en externe veiligheid), afhandeling van en toezicht op vergunningen, industrieel onderhoud en natuurlijk ook opleiding van benodigde personeel, dus de beschikbaarheid van goede opleidingsinstituten zoals de opleiding offshore wind techniek. Dit industrieel cluster fungeert als energiebuffer voor zowel landzijdige als offshore geproduceerde groene elektriciteit, d.m.v. Power to gas (en products). Er heeft zich een sterk biorefinery cluster ontwikkeld, dat o.a. groen syngas en biomethanol produceert. De verbinding tussen het chemisch cluster en het agro-food achterland heeft vorm gekregen door enkele duurzame partnerships tussen chemische en agrarische bedrijven. Er zijn een aantal toonaangevende en groene nieuwe bedrijven gevestigd. Het chemisch cluster heeft haar CO2-footprint met 30% gereduceerd. Het chemiecluster verschaft 3000 mensen directe werkgelegenheid er is een Eemsdelta Human Capital Bank opgericht. 9

10 Concrete realisatie middellange termijn Om aan het vergezicht invulling te geven schetsen we hieronder een aantal ontwikkellijnen waarlangs investeringen plaats zullen vinden: Omzetting van biomassa naar groen synthesegas door vergassing, inclusief een bufferfunctie voor synthesegas in zoutkoepels Omzetting van power naar gas als peak shaving in het elektriciteitsnet naar bovenstaande bufferfunctie Inzet van groen synthesegas op verschillende manieren, zoals productie van groene methanol, opwekking van groene stroom en stoom, etc. Nieuwe processen waarbij biomassa en groene methanol omgezet worden naar chemische bouwstenen zoals olefinen, azijnzuur, en BTX Nieuwe downstream processen waarbij bovengenoemde bouwstenen gecombineerd worden met de aanwezige chloor tot bv EDC (Delamine), MCA, en mogelijk PVC Deze ontwikkellijnen worden geconcretiseerd door investeringen door nieuwe bedrijven, investeringen in industriële infrastructuur en investeringen door gevestigde bedrijven. Het Living Lab faciliteert de ontwikkellijnen door kennis te ontsluiten en verbindingen te leggen. Nieuwe bedrijven versterken het industriële cluster en leveren nieuwe werkgelegenheid op in de industrie. De Eemsdelta biedt een goed vestigingsklimaat. Investeerder Omschrijving BioBTX Torrgas TSM Vittol Woodspirit Benzeen, Tolueen en Xyleen uit biomassa (pilot loopt) Syngas, waterstof en zuurstof uit biomassa (vergunningen traject gestart) Grondstof zonnepanelen (vergunningentraject gestart) Investeerder in BioMCN (gerealiseerd) Groen syngas en biomethanol uit biomassa (vergunning traject gestart) Investering (miljoenen ) Werkgelegenheid (FTE) Industriële infrastructuur vormt een belangrijke drager voor de verregaand geïntegreerde industriële clusters in Eemshaven en Delfzijl. De ontwikkeling van gedeelde infrastructuur en voorzieningen draagt bij aan versterking van het cluster. Project Buisleidingenstraat CAES Green Grid Omschrijving Verbinding en integratie clusters Eemshaven en Delfzijl Opslag duurzame energie in zoutcavernes Syngas/H2 distributienet Oosterhorn 10

11 Lokale opwekking Proceswater Masterplan Utilities Optimaliseren lokaal energieverbruik en levering (Elektriciteit en warmte (zie figuur) Hergebruik afvalwaterzoutfabriek (fase 1 gerealiseerd) Ontwikkeling plan voor uitrol shared utilities Voorgenomen Investeringen door gevestigde bedrijven zijn nader uitgewerkt in een vertrouwelijk Projectenboek. Het bedrijfsleven is bereid om te investeren in schonere en duurzame technologie, reductie van het energieverbruik, drinkwater. Totale investeringsvolume: 161 miljoen Het Living Lab stelt zich ten doel om in de periode de Eemsdelta en daarmee het industrieel cluster Delfzijl te versterken, te verduurzamen en te vernieuwen en de hierbij opgedane kennis zodanig te ontsluiten dat ook de concurrentiepositie van de Nederlandse én Europese industrie hierdoor versterkt wordt door nieuwe business en nieuwe verdienmodellen. Het lab is een (globaal) afgebakende omgeving met een eigen dynamiek. Gerichte ingrepen in die dynamiek door de deelnemende partijen worden in het Living Lab zorgvuldig gevolgd en geregistreerd, zodat een kennisdatabase ontstaat waarvan overheden en bedrijven in binnen en buitenland kunnen leren. De wetenschappelijke inbedding wordt verzorgd door de Energy Academy Europe (EAE). EAE wil graag meewerken aan ontwikkelen van en participeren in het Living Lab. Inbreng vanuit EAE is er ondermeer vanuit de hoek van biobased economy, maatschappelijk verantwoord innoveren chemie, keten analyse en systeemintegratie, energie-economisch perspectief, gasinnovatie en proeftuinontwikkeling. Interactie met ondernemers en bestuurders zelf is wenselijk en noodzakelijk. Een concreet voorbeeld van een ontwikkeling om nieuwe starters aan de regio te binden op het gebied van kennis en innovatie is: Brainwierde Weiwerd: Het voormalige wierdedorp Weiwerd wordt reeds ontwikkeld als vestigingsplaats voor kleinschalige bedrijvigheid die door middel van kennis of kunde toegevoegde waarde levert door een dienst of product af te zetten in haar directe omgeving maar ook daarbuiten. 11

12 Middels het Living lab wordt invulling gegeven aan: De benaming experimenteer regio zoals in de Green Deal Noord Nederland is afgesproken De opgaves voor industrie zoals vermeld in het SER energieakkoord Het huidige Topsectoren beleid (zowel chemie als energie) Het Europese Horizon2020 programma, waarin crossovers en living labs als maatstaf dienen voor innovatie, kennisontwikkeling en economische groei European Energy Directive De ontwikkelingsvisie Eemsdelta De Havenvisie 2030; Groningen Seaports 12

13 Korte termijn en middellange termijn Om de lange termijn doelen te realiseren is het noodzakelijk om een aantal randvoorwaarden op de korte termijn al te optimaliseren. Deze randvoorwaarden zijn: Een lagere energieprijs Een gunstig investeringsklimaat Een lagere energieprijs heeft grote invloed op de concurrentiepositie van bedrijven. Energiekosten van bedrijven bedragen tot 30% van de operationele kosten. Om een gunstiger uitgangspositie te creëren voor de bedrijven binnen het industriële cluster Delfzijl, zouden wij graag 4 routes willen verkennen die kunnen leiden tot een lagere energieprijs: Een "smart grid" verbindt de gebruikers en leveranciers van elektriciteit en warmte op een zodanige wijze dat energiegebruik wordt geoptimaliseerd. Het kloppend hart wordt gevormd door Delesto, de meest efficiënte Gasgestookte centrale in NL. totale efficiency van 70%. 13

14 Vergelijking CO 2 emissies Procenten % 123 % 100 % 0 Kolencentrale Gascentrale Delesto Gunstig investeringsklimaat Daarnaast zijn er een aantal wet- en regelgevingsvraagstukken/opgaven: Wet- en regelgeving Energiesysteem 2.0 bestendig (onder andere energie balancerings- en opslag vraagstukken) Handhaving (ILT)- ook echt toegespitst op meer duurzaam, recyclen, etc. Gezamenlijk invulling geven aan het werkprogramma Zeehavens I&M en EZ 14