Regiorapport Stedendriehoek

Transcriptie

1 Regiorapport Stedendriehoek

2 Regiorapport Stedendriehoek Jan Dirk Gardenier Hans van Rijn April

3 Inhoud Regiorapport Stedendriehoek 1 Inhoud 2 Inleiding 3 Samenvatting en analyse 4 Stedendriehoek in vogelvlucht 4 Conclusies 9 Aanbevelingen 10 Hoofdstuk 1 11 Een schets van de economische ontwikkelingen 11 Hoofdstuk 2 12 Schets economie en arbeidsmarkt in Stedendriehoek Demografische ontwikkeling Beroepsbevolking en participatiegraad Werkgelegenheid Pendel Spanningsindicator Arbeidsmarkt UWV Vacatures bij het UWV Niet werkende werkzoekenden Uitkeringen Afstand tot de arbeidsmarkt Onderwijs 28 Hoofdstuk 3 31 Discrepantieanalyse Stedendriehoek t/m middelbaar niveau Gelderland Kwalitatieve vertaling 34 Bijlage 1 41 Begrippenlijst 41 Bijlage 2 43 POA- en COROP-gebieden 43 2

4 Inleiding De website Arbeidsmarktgelderland.nl is een initiatief van SER Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland en andere arbeidsmarkt en onderwijs partijen. De website is nu overgenomen door de provincie Gelderland. Het doel van deze site is het ontsluiten van kennis en informatie over arbeidsmarkt en arbeidsmarktbeleid in Gelderland in brede zin. Op de site is informatie te vinden over de thema s Aansluiting onderwijsarbeidsmarkt, Regionale economische ontwikkeling, Werk en inkomen, Regionaal Beleid, Arbeidsmarkt analyse. Dit Regiorapport is een onderdeel van de informatievoorziening arbeidsmarkt Gelderland , in een samenwerkingsverband tussen het CAB, de Rijksuniversiteit Groningen en de provincie Gelderland, met als opdrachtgever de provincie Gelderland. In dit project worden de ontwikkelingen op de Gelderse arbeidsmarkt tot 2015 in beeld gebracht. Voor u ligt het regiorapport van de regio Stedendriehoek. Dit rapport bestaat uit twee delen: De samenvatting: deze geeft in vogelvlucht een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen en kenmerken van de regio Stedendriehoek, met een aantal conclusies en aanbevelingen voor de toekomst. Het achtergrondrapport: in dit deel wordt nader ingegaan op de cijfers en ontwikkelingen die in de samenvatting worden aangestipt. Het achtergrond rapport bevat veel tabellen en grafieken. Veel van de gegevens zijn terug te vinden in de Arbeidsmarktmonitor Gelderland ( De onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd in de regio en de feedback uit deze consultatie is verwerkt in dit rapport. Leeswijzer: In het hoofdstuk Samenvatting en Analyse worden zoals gezegd de belangrijkste ontwikkelingen en kenmerken van de regio Stedendriehoek op een rijtje gezet op basis van een analyse van de cijfers in het achtergrondrapport en geconstateerde zaken uit in andere bronnen zoals de UWV regio-informatie. Hierin wordt tevens een relatie met de activiteiten van het POA gelegd en worden de aandachtspunten voor de toekomst benoemd. In hoofdstuk 1 wordt een korte schets gegeven van de algemene economische ontwikkelingen. Daarna wordt in hoofdstuk 2 op basis van cijfers afkomstig van o.a. het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland, het CBS en DUO een beeld geschetst van de economie en arbeidsmarkt in de regio. In hoofdstuk 3 wordt de discrepantieanalyse, die door CAB i.s.m. de RUG in het voorjaar van 2012 is opgesteld voor de periode , kort weergegeven, met nadruk op de situatie voor de regio Stedendriehoek. In 2012 is aanvullend onderzoek gedaan, waarbij de beroepen uit de discrepantieanalyse zijn vertaald naar MBO-opleidingen en clusters. Dit geeft op provinciaal niveau nader uitleg over wat de geconstateerde krapte in een bepaalde beroepsgroep betekent voor MBO-opleidingen en clusters. 3

5 Samenvatting en analyse Stedendriehoek in vogelvlucht De aanbodskant De bevolking zal van 2012 naar 2015 met 0,8% stijgen tot personen. In de provincie Gelderland in zijn geheel is er sprake van een iets hogere bevolkingsgroei, namelijk met 0,9%. Net als de ander regio s is er sprake van ontgroening en vergrijzing. Het aantal 65+ ers stijgt, de groep tussen 25 en 44 daalt het snelst. De beroepsbevolking in de regio neemt naar verwachting nog toe, met een kleine 1% tot 2015 (iets meer dan in de hele provincie. Ontwikkeling (beroeps-)bevolking van jaar in de periode Steden3hoek beroepsbevolking jaar bevolking jaar Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland ( o.b.v. EBB, CBS) De beroepsbevolking bestaat voor driekwart uit mensen met een lager of middelbaar opleidingsniveau. Dit is een stuk hoger dan in de provincie als geheel. Beroepsbevolking naar opleidingsniveau ( ) 100% 80% 23% 31% 24% 31% 25% 34% 60% 40% 49% 45% 45% 43% 45% 42% hoog midden 20% 28% 23% 31% 25% 30% 23% laag 0% Steden3hoek Steden3hoek Gelderland Gelderland 2010 Nederland 1997 Nederland 2010 Bron: CBS Uit onderzoek van het CPB blijkt dat de arbeidsmarktpositie van MBO ers in Nederland onder druk komt te staan. Waar hoogopgeleid werk door de diensteneconomie stijgt, nemen de 4

6 banen voor middelbaar opgeleiden steeds verder af. Dit wordt ondermeer veroorzaakt door outsourcing naar lagelonenlanden en het steeds grotere aanbod van hoger opgeleiden op de Nederlandse arbeidsmarkt dat de concurrentiepositie van MBO ers verslechterd. Het aantal bij het UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (nww ers) ligt in de hele regio, uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking,op hetzelfde niveau als in de provincie en heel Nederland. De trend in de regio, de provincie en Nederland lopen gelijk. Daarbij zien we in de aantallen vanaf halverwege 2012 een sterke toename. In februari 2013 laten de cijfers van de Stedendriehoek een dip zien. In de laatste update van de UWV landelijke arbeidsmarktprognose 2013 wordt voor de regio Stedendriehoek een iets minder grote stijging van het werkzoekendenpercentage verwacht tot 7,9% ultimo 2013 tegen 8,2% landelijk. Niet werkende werkzoekenden, indexcijfer, jan. 2007= Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: UWV Niet werkende werkzoekenden als % beroepsbevolking 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: UWV, CBS De gegevens over nww ers, als indicator voor werkloosheid worden steeds onvollediger. De definitie van nww ers is gelijk gebleven (mensen ingeschreven bij UWV die geen werk hebben of werk voor minder dan 12 uur) maar het blijkt dat niet iedereen die aan deze definitie voldoet zich inschrijft bij het UWV. Jongeren schrijven zich lang niet altijd in omdat zij minder 5

7 snel recht op een uitkering hebben en ook worden inschrijvingen van WWB- klanten die langer dan 1 jaar werkloos zijn niet altijd verlengd. Er zijn zodoende mensen die wel werkzoekend zijn maar nog niet staan ingeschreven bij UWV WERKbedrijf. Genoemde zaken kunnen per gemeente verschillen en er kunnen er schommelingen optreden in de NWWcijfers. Voor een beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geeft de ontwikkeling van de WW-uitkeringen op dit moment een beter beeld. Informatie van Niet-werkende Werkzoekenden geeft wel inzicht in de structuur. De stijging van het aantal nww ers lijkt vooral veroorzaakt te worden door de toename van het aantal WW-uitkeringen. Dit komt overeen met het provinciale en landelijke beeld. Op basis van landelijke cijfers is door de RUG een inschatting gemaakt van de afstand tot de arbeidsmarkt voor de doelgroepen voor de Participatiewet (WWB, WSW en Wajong). Voor de regio Stedendriehoek is op basis van dat onderzoek de inschatting dat ca. 13% van deze doelgroep direct beschikbaar is voor de arbeidsmarkt en dat bij 45-60% de afstand tot de arbeidsmarkt overbrugbaar is. De nieuwe Participatiewet die aanstaande is zet in op maximaal meedoen naar vermogen. Voor de doelgroep blijkt dus dat dit in ruim de helft van de gevallen min of meer mogelijk is. Belangrijk aspect bij uitstroom naar werk voor uitkeringgerechtigden is de aanwezigheid van werk. Tot slot is er nog het toekomstige aanbod op de arbeidsmarkt. Het aantal deelnemers in het MBO is de afgelopen vier jaar met ruim 2% gestegen. Over de hele linie is de deelname gestegen, van 9% in de relatief kleine Agrarische sector tot rond de 2% in de overige sectoren Zorg (+1,8), Economie (+2,2%) en Techniek (+1,6%). De vraagzijde In de arbeidsmarkt van de regio Stedendriehoek zijn de sectoren Zorg (18% van de banen van 12 uur of meer per week), Industrie (13%), Zakelijke dienstverlening (11%) en Overheid (10%) en het sterkst vertegenwoordigd. Het aantal banen is de regio is in de afgelopen 5 jaar ( ) met 0,6% toegenomen. Dit is minder dan de +2,4% in de hele provincie. In de Zorg is de trend de laatste jaren gelijk aan die in de provincie. In de Zakelijke dienstverlening is de toename in de regio Stedendriehoek wat minder geweest, maar we zien in de laatste twee jaren een sterkere toename. De krimp in de Industrie is een ontwikkeling die overal zichtbaar is. De ontwikkeling in de hele regio Stedendriehoek verliep de laatste jaren positiever dan die in de hele provincie. 6

8 Werkgelegenheidsontwikkeling in de grootste sectoren: Zorg, Zakelijke dvl en Industrie Ontwikkeling banen Zorg (2000=100) Stedendriehoek Gelderland Nederland Ontwikkeling banen Zakelijke Dienstverlening (2000=100) Stedendriehoek Gelderland Nederland 105 Ontwikkeling banen Industrie (2000=100) Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: PWE, Provincie Gelderland, LISA De verwachte krimp van de industriële sector en de negatieve vooruitzichten voor de bouw en landbouw die uit verschillende onderzoeken, en nieuwsberichten naar voren komt duiden op het (nog) ruimer worden van de arbeidsmarkt. De zorg groeit, maar dit is geen marktsector, maar een budgetgestuurde sector en daarmee sterk afhankelijk van het gevoerde overheidsbeleid. De aangekondigde bezuinigingen op onder meer de AWBZ en de kinderopvang zijn hierbij geen goede voortekenen en de kans is groot dat ook hier de werkgelegenheid stabiliseert, hetgeen wordt bevestigd door recente cijfers van het UWV. Wanneer we de werkgelegenheid per sector naast de eerdere genoemde deelname aan het MBO leggen dan valt op dat de deelname aan opleidingen in de sector Zorg stijgt, in lijn met 7

9 de toename van het aantal banen in die sector. In de techniek neemt het aantal MBO ers af, eigenlijk ook in lijn met de werkgelegenheid in die sector. In Gelderland zijn een viertal topsectoren gedefinieerd: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie Agro & Food Health (life sciences) En een drietal aandachtssectoren: Vrijetijdsindustrie Creatieve Industrie Logistiek en Transport Naast de bovengenoemde Health-sector is ook nog gekeken naar de veel ruimere sector Health en Medische zorg, waarin ook worden meegenomen gezondheidszorg, medisch technologische bedrijven en gezondheidszorg ondersteunende bedrijven. Top- en aandachtssectoren, percentage in werkgelegenheid (2012) 5% 12% EMT Maak Food 8% 3% 0% 13% 4% 6% Health HenM TenR Creatief TenL Overig Bron: PWE 2012 In Stedendriehoek is Health en Medische zorg met bijna banen en daarmee een aandeel van 13% in de werkgelegenheid, prominent aanwezig. Ook de Maakindustrie met ruim 13% van de werkgelegenheid en Logistiek en Transpoort met 9% hebben een groot aandeel in de werkgelegenheid. In de afbakening van de top- en aandachtssectoren kunnen overlappingen zitten. Banen in de regio Stedendriehoek worden voor 72% vervuld door mensen die in die regio wonen. De inkomende pendel (ca personen) komt vooral uit de rest van Overijssel (15.400), de Achterhoek (7.600), de regio Arnhem-Nijmegen (6.600) en de Noord-Veluwe (4.500). Van de mensen in de regio Stedendriehoek werkt ruim 80% ook in die regio. Ca personen werken buiten de regio, vooral Arnhem (5.400), de rest van Overijssel (4.300) en Utrecht (4.200). 8

10 Op basis van gegevens van UWV WERKbedrijf blijkt dat het aantal vacatures sterk schommelt en relatief boven het niveau van de provincie ligt. Het laatste halfjaar van 2012 is het aantal openstaande vacatures dramatisch gedaald. In februari 2013 waren er bij UWV WERKbedrijf openstaande vacatures geregistreerd op een totaal van grote banen. Openstaande vacatures bij UWV WERKbedrijf, indexcijfer april 2011 = centrale registratie Defensievacatures Apeldoorn apr-11 jul-11 okt-11 jan-12 apr-12 jul-12 okt-12 jan-13 Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: UWV De mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt blijft de komende jaren actueel. Door de recessie zal het aanbod op de arbeidsmarkt alleen maar toenemen en is er volgens UWV-WERKbedrijf zelfs sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. Het ruime aanbod op de arbeidsmarkt zorgt vooral voor de onderkant van de arbeidsmarkt voor problemen. Zij krijgen een nog sterkere concurrentie, van mensen die goed opgeleid zijn, recente werkervaring hebben of jong en daarmee relatief goedkoop zijn. De ruime arbeidsmarkt in de regio zal in elk geval zo lang blijven bestaan als de huidige crisis doorgaat. Pas daarna zullen de effecten van de vergrijzing ook op de arbeidsmarkt te merken zijn. Conclusies De regio is voor een deel conjunctuurgevoelig en voor deel budgetgevoelig. De sterke sectoren Zakelijke dienstverlening en Industrie zijn sectoren die beïnvloed worden door de conjunctuur. De sectoren Zorg en Overheid zijn daarentegen afhankelijk van het beschikbare budget.. Sterke sectoren groeien of zijn stabiel: Het aantal banen in de grote sectoren als Zakelijke dienstverlening en Zorg is de laatste jaren toegenomen, Industrie is min of meer stabiel.. Ook in een krimpende sector blijven er baanopeningen bestaan, er zullen ook daar mensen in- en uitstromen. Ook is het heel goed mogelijk dat er binnen bepaalde onderdelen van sector sprake is van een krappe arbeidsmarkt. Specialisten zijn altijd nodig. Groei zorgsector minder zeker: de sector die de afgelopen jaren het sterkst is gegroeid is de zorg. Echter wordt er op dit moment door de centrale overheid hard bezuinigd ondermeer op het vlak van de AWBZ, de WMO en kinderopvang. Daarmee komt bv. thuiszorg en de 9

11 kinderopvang onder druk te staan. Juist hier is de groei de laatste tijd sterk geweest, De zorg is geen marktsector en de afhankelijk van het rijksbeleid. Een licht groeiende beroepsbevolking: Heel Nederland krijgt te maken met vergrijzing en ontgroening, Voor de regio Stedendriehoek geldt dat het aandeel jongeren gelijk blijft, het aandeel 25 tot 45 jarigen daalt en het aandeel vanaf 45 jaar sterker toeneemt. Een zesde van de beroepsbevolking werkt buiten Stedendriehoek De cijfers over de uitgaande pendel laten zien, dat 17% van de mensen die in de Stedendriehoek wonen buiten die regio werkt, vooral in Arnhem/De Liemers en de rest van Overijssel en in Utrecht. Ontwikkeling op de arbeidsmarkt en in het onderwijs parallel: Banen in de Zorg en de Zakelijke Dienstverlening nemen volgens prognoses nog toe en ook het aantal deelnemers in het MBO dat een zorgopleiding of een economische opleiding volgt stijgt. In de richting techniek zien we een beweging de andere kant op, zowel banen als studenten nemen af. In een krimpende economie en arbeidsmarkt wordt het steeds belangrijker om te zoeken naar de onderdelen waar succes te halen valt. Het richten op een hele sector is veel minder effectief. Juist specialistisch beleid en maatwerk per bedrijf of subsector kunnen kansen bieden. Uniform beleid is veel minder van belang. Trends op de arbeidsmarkt Ruime arbeidsmarkt maakt het moeilijker om weer aan het werk te komen Kansen door vervangingsvraag en door onvoldoende aanbod in bepaalde beroepen Gemiddeld gevraagde opleidingsniveau neemt toe Strikte beroepseisen in de zorg maken instroom uit andere sectoren moeilijker Verdringingseffect: deel vacatures wordt ingenomen door mensen met te hoge opleiding Aanbevelingen Werkgelegenheid is per sector bekeken. Daarbinnen zitten grote verschillen (bv. in de Zorg delen die groeien en delen waar de financiering onder druk staat). Het verdient aanbeveling om de sectoren verder uit te splitsen voor een beter beeld van kansrijke beroepen Samenwerking is belangrijk voor een goed arbeidsmarktbeleid, niet alleen tussen partijen in de regio maar ook over de grenzen heen (gelet ook grote pendelstromen). In samenwerkingsverbanden kunnen werkzoekenden bredere kansen geboden worden, bv. in een andere sector, in een ander regio of in een ander soort dienstverband 10

12 Hoofdstuk 1 Een schets van de economische ontwikkelingen De economische vooruitzichten blijven onverminderd somber. Volgens de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) van medio februari is de economie in het vierde kwartaal van 2012 met 0,9% gekrompen ten opzichte van het voorgaande kwartaal, nadat er in de eerste twee kwartalen van 2012 nog sprake was van lichte groei. Economische groei, in % t.o..v. voorgaande periode 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2, Daarmee belandt Nederland voor de derde keer in drie jaar in een recessie. Was er vorig jaar nog sprake van een dubbele dip, nu bereikt ons land dus een triple dip. Oorzaken van de Nederlandse malaise liggen enerzijds in het feit dat Nederland minder profiteerde van export. Anderzijds zien we ook binnen onze grenzen, dat bedrijven minder investeerden en dat consumenten minder uitgaven. Met uitzondering van de overheid en de zorg was de productie in alle bedrijfstakken lager dan een jaar eerder. In de bouw is de daling met 8% het grootst. De werkloosheid is in december 2012 ook weer verder gestegen tot 7,2% van de beroepsbevolking. Ruim de helft van de mensen die hun baan verloren was ouder dan 45 jaar. De jeugdwerkloosheid is opgelopen tot 13,7%. Ook springt de bouw er uit met de grootste daling van het aantal banen (het aantal WW-uitkeringen in de bouw steeg landelijk in een jaar tijd met ruim 70%). Onder jongeren tot 25 jaar nam in Gelderland en Overijssel het aantal uitkeringen relatief sterk toe. De stijging van het aantal WW-uitkeringen ten opzichte van december 2011 is in de provincie Gelderland met bijna 32%, na Overijssel met 37%, de op een na hoogste van Nederland. De gemiddelde toename was 26%. De laatste prognoses van het CPB uit december 2012 geven aan dat de Nederlandse economie ook in 2013 nog krimpt met ½%. Pas in de tweede helft van 2013 wordt enig herstel verwacht. UWV heeft op basis van die prognose haar arbeidsmarktprognose voor 2013 bijgesteld. UWV verwacht in 2013 in vrijwel alle sectoren afnemende of gelijkblijvende werkgelegenheid. UWV ziet de sterkste teruggang van het aantal banen in de industrie, de bouw en het openbaar bestuur. In het onderwijs, informatie en communicatie-, vervoer- en opslagsector blijft het aantal banen op peil. Alleen de sector zorg en welzijn laat met een plus van 15 duizend banen (+1 procent) enige groei van betekenis zien. Deze groei is beduidend lager dan in de periode toen de werkgelegenheid in zorg en welzijn jaarlijks meer dan dubbel zoveel toenam. Het beleid gericht op terugdringen van de zorgkosten leidt tot lagere werkgelegenheidsgroei. Daarbij zijn de vooruitzichten in de welzijnssector ongunstiger dan in de zorg. 11

13 Hoofdstuk 2 Schets economie en arbeidsmarkt in Stedendriehoek Dit hoofdstuk bevat een aantal kengetallen over de regio Stedendriehoek. Het betreft hier cijfers over de demografische ontwikkeling, de beroepsbevolking, de participatiegraad, de werkgelegenheid, de in- en uitgaande pendel, werkloosheid, uitkeringen, vacatures en onderwijs. Om de ontwikkeling van de regio in kaart te brengen, zijn daar waar mogelijk ook prognoses voor de ontwikkeling tot 2015 meegenomen. Voor een aantal onderwerpen waren deze gegevens niet voor handen. Om cijfers beter te kunnen plaatsen, is zoveel mogelijk een vergelijking gemaakt met de provincie Gelderland in zijn geheel. 2.1 Demografische ontwikkeling De totale bevolking van de regio Stedendriehoek 1 bedraagt in personen. Van 2012 op 2015 zal de bevolking volgens een prognose van het Bureau Economisch Onderzoek met 0,8% stijgen tot personen. In de provincie Gelderland in zijn geheel is er sprake van een iets lagere bevolkingsgroei, namelijk met 0,9%. Ontwikkeling bevolking: aandeel leeftijdsgroepen in % van de totale bevolking Stedendriehoek 2011 Stedendriehoek 2012 Stedendriehoek Nederland Gelderland Stedendriehoek ,0% -0,5% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% Bron: CBS (2011) en prognose Provincie Gelderland /Primos Prognose ABF Research ( ). 1 De cijfers voor Stedendriehoek betreffen de gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Olst-Wijhe, Voorst en Zutphen 12

14 De bevolking vergrijst en ontgroent. Dat is een trend die in de hele Westerse wereld plaatsvindt. Stedendriehoek heeft hier ook mee te maken. In de hele regio groeit vooral het aantal 65+ ers. De leeftijdsgroep tussen 25 en 44 daalt het sterkst. 2.2 Beroepsbevolking en participatiegraad In 2012 bedraagt de beroepsbevolking in Stedendriehoek personen. De verwachting is dat dit aantal in 2015 iets gestegen zijn naar personen (+0,6%). De beroepsbevolking in de provincie Gelderland zal iets meer stijgen, namelijk met 1,1%. Ontwikkeling beroepsbevolking Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Belangrijk aandachtspunt voor de arbeidsmarkt is dat de beroepsbevolking snel vergrijst. Uit de onderstaande grafiek blijkt dat het aantal mensen van de beroepsbevolking tussen 25 en 44 jaar daalt tot 2015 (met 3,7%), terwijl het aantal mensen van 45 tot 65 jaar sneller stijgt (met 5,0%). In de provincie zijn die ontwikkelingen nog iets sterker. Dat betekent, dat er in de komende jaren steeds meer mensen met pensioen zullen gaan, waar niet dezelfde aantallen jongeren tegenover staan die de vrijkomende banen kunnen invullen. Er gaat echter ook veel kennis en ervaring verloren met de vergrijzing. In kennisintensieve sectoren is dit net zo n groot probleem als de kwantiteit. Beroepsbevolking naar leeftijd, 2011, 2012 en 2015 Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Zoals gezegd stijgt de beroepsbevolking de komende jaren nog iets, maar de potentiële beroepsbevolking (iedereen tussen 15 en 64 jaar) daalt juist iets (-1,1%). De participatiegraad 13

15 neemt daardoor nog een weinig toe. Voor vrouwen die nog een achterstand hebben ten opzichte van mannen, neemt de deelname iets meer toe dan voor mannen (resp. +1,5 en 0,9 procentpunt). Daarmee wordt een deel van de krapte opgevangen die veroorzaakt wordt door de vergrijzing. Bruto participatiegraad jaar naar geslacht, 2011, 2012 en 2015 Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland De opleiding van de beroepsbevolking in Stedendriehoek is vergelijkbaar met de provincie Gelderland. Het aandeel lager is iets kleiner, het aandeel midden iets groter, het aandeel hoog is gelijk. Beroepsbevolking naar opleidingsniveau 2 100% 80% 24% 31% 23% 31% 60% 40% 45% 43% 49% 45% hoog midden 20% 31% 25% 28% 23% laag 0% Gelderland 1997 Gelderland 2010 Steden3hoek 1997 Steden3hoek 2010 Bron: CBS (driejaargemiddelde , resp ) 2 Lager onderwijs: basisonderwijs, lbo/ vbo/ vmbo, mulo/ mavo, eerste 3 leerjaren havo/vwo, laagste niveau van het beroepsonderwijs mbo kwalificatieniveau 1). Middelbaar onderwijs: bovenbouw havo/vwo en opleidingen vergelijkbaar met mbo 2, 3 en 4. Hoger onderwijs: hbo- en wo opleidingen en beroepsopleidingen die daarmee vergelijkbaar zijn 14

16 2.3 Werkgelegenheid Het aantal banen in Stedendriehoek is in de periode met 2,3% toegenomen tot Het aantal banen van 12 uur en meer per week is in die periode in Stedendriehoek met 0,6% toegenomen tot Er was groei van 2007 naar 2008, daarna een afname naar 2010 en de laatste 2 jaren weer een kleine toename. In de provincie Gelderland als geheel stijgt het aantal banen van 12 uur en meer per week met 2,4%. Het aantal vestigingen steeg in de beschouwde periode met 23%, met de grootste stijging in de Zorg (59%) en Onderwijs (49%). Deze grote stijging hangt mede samen met de verplichting dat ook medisch specialisten en advocaten zich moeten inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Het aantal vestigingen daalde in de Financiële Instellingen (-12%) en bij de Overheid (-6%). Ontwikkeling van het aantal banen van 12 uur of meer per week, (2000=100) Bron: PWE 2012, Provincie Gelderland, LISA Het aantal banen van minder dan 12 uur per week is in genoemde periode gestegen met 12,5% naar In de hele provincie is die stijging 4,7%. Het aantal kleine banen in de regio stijgt sterker dan in de provincie en ook sterker dan de grote banen. Werkgelegenheidsstructuur (aandeel in de totale werkgelegenheid, banen >= 12 upw) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Transport Horeca Financiële dienstverlening Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige dienstverlening 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Stedendriehoek Gelderland 2012 Bron:PWE 2012, Provincie Gelderland 15

17 Zorg is met een aandeel van 18% de grootste sector in de regio Stedendriehoek en het aantal banen van 12 uur of meer per week in die sector is in de periode met ruim12% toegenomen. Andere grote sectoren zijn Industrie met een aandeel van 14%, Zakelijke dienstverlening (13%) en Overheid (9%, veel militairen). De Landbouw is met een krimp van bijna 17% de sector die het meest is afgenomen sinds Topsectoren In het Gelderse coalitieakkoord (2011) is een aantal speerpuntsectoren benoemd. Het gaat daarbij om een viertal topsectoren: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie (Maak) Food Health (life sciences) en een drietal aandachtssectoren: Vrijetijdsindustrie Creatieve Industrie Logistiek en Transport Naast de bovengenoemde Health-sector wordt ook nog gekeken naar de veel ruimere sector Health en Medische zorg, waarin ook worden meegenomen gezondheidszorg, medisch technologische bedrijven en gezondheidszorg ondersteunende bedrijven. Werkgelegenheid in de top- en aandachtssectoren in Stedendriehoek (banen >= 12 uur per week) Sector Banen Banen Aandeel Aandeel Groei # Groei % provinciaal EMT ,6% 360 5,8% 5,6% Maak ,0% ,1% 12,7% Food ,4% 260 5,8% 5,1% Health ,4% 10 0,9% 1,9% Health/ Medische zorg ,7% ,4% 13,7% Toerisme en Recreatie ,4% 270 4,6% 4,2% Creatief ,6% 120 1,6% 6,3% Transport en Logistiek ,3% ,8% 10,6% Totaal alle banen ,5% Bron: PWE 2012 De sector Health/Medische Zorg is in de regio Stedendriehoek met bijna grote banen en een aandeel van bijna 13% in de werkgelegenheid veruit het grootst voor wat betreft de top- en aandachtssectoren. Deze sector laat over de periode vanaf 2007 een groei zien van +12,7%. In de op een na grootste sector, de Maakindustrie, is het aantal banen met ruim 9% afgenomen. In onderstaande figuren, met enerzijds het aandeel in de werkgelegenheid en 16

18 anderzijds een matrix waarin de omvang van de sector is afgezet tegen de ontwikkeling in de periode is het beeld van de diverse sectoren weergegeven. Aandeel speerpuntsectoren in de werkgelegenheid in de regio Stedendriehoek, EMT Maak Food Health HenM TenR Creatief TenL bron: PWE 2.4 Pendel Eenmaal in de vier jaar wordt het PWE-werkgelegenheidsonderzoek uitgebreid met een vraag over de herkomst van de medewerkers bij het bedrijf. Dit levert inzicht in de pendelstromen naar Gelderse bedrijven. Het laatste pendelonderzoek dateert van Er zijn voor de inkomende pendel alleen cijfers bekend voor de stadsregio, d.w.z. de regio s Arnhem en Nijmegen samen; voor de inkomende pendel zijn er wel cijfers voor de regio Arnhem apart. Van de banen in de regio Stedendriehoek wordt 72% bezet door mensen die in de regio wonen. De inkomende pendel (ca personen) is vooral afkomstig uit Overijssel (15.400), Achterhoek (7.600), Arnhem-Nijmegen (6.600), Utrecht (4.500) en Noord-Veluwe (4.500).. 17

19 Woonregio inkomende pendel Stedendriehoek (bron: PWE 2011). Vanuit de regio Stedendriehoek werken ca mensen buiten de regio, vooral in Arnhem/ De Liemers, Overijssel, Utrecht en de Noord-Veluwe. Er zijn geen cijfers van de eventuele uitgaande pendel naar Noord-Brabant. Regio waar mensen werken die in de regio Stedendriehoek wonen bron: PWE 2011 De inkomende pendel is met ca dus veel groter dan de uitgaande pendel met ca personen. 18

20 2.5 Spanningsindicator Arbeidsmarkt UWV Sinds kort werkt UWV met de term "Spanningsindicator Arbeidsmarkt". Die geeft de verhouding weer tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal korter dan een half jaar bij UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden. UWV heeft in samenwerking met Panteia daartoe een methodiek ontwikkeld voor de bepaling van het totaal aantal ontstane vacatures per sector, beroepsgroep en regio. De eerste resultaten zijn nu bekend. Per beroepsklasse levert dat voor de arbeidsmarktregio Stedendriehoek 3 onderstaand beeld van de beroepsklassen waarvoor een indicator berekend kon worden. Een krappe arbeidsmarkt wil zeggen dat de personeelsvraag van werkgevers groter is dan het aantal werkzoekenden, dus er zijn dan relatief weinig kandidaten per vacatures, bij een ruime arbeidsmarkt zijn er juist veel kandidaten per vacature. Spanningsindicator Arbeidsmarkt per beroepsklasse Stedendriehoek Bron: UWV, 3 e kwartaal 2012 Bij een indicator <0,5 wordt de arbeidsmarkt als zeer ruim getypeerd. Tussen 0,5 en 1,0 is dat ruim, van 1,0 tot 1,5 gemiddeld (geel), 1,5 tot 2,0 is krap (oranje) en vanaf 2,0 zeer krap (rood). Ook in een beroepsklasse waarvoor de arbeidsmarkt ruim is kunnen beroepsgroepen zitten waarvoor die wel krap is of omgekeerd. Volgens dit criterium is voor de volgende beroepsgroepen t/m middelbaar niveau de arbeidsmarkt (zeer) krap. Er wordt alleen naar beroepen t/m middelbaar niveau gekeken omdat lager en middelbaar opgeleiden in het algemeen in hun directe woonomgeving naar werk zoeken. 3 Dit zijn de gemeenten: Apeldoorn, Bronckhorst, Brummen, Deventer, Elburg, Epe, Ermelo, Harderwijk, Lochem, Nunspeet, Olst-Wijhe, Putten, Voorst, Zeewolde en Zutphen 19

21 Spanningsindicator Arbeidsmarkt Stedendriehoek Openstaande Vacatures Kort Werkzoekend Typering Arbeidsmarkt lagere elektrotechnische beroepen zeer krap middelbare algemene (para)medische beroepen zeer krap middelbare administratieve beroepen (autom ed) krap middelbare commercieel-verzorgende beroepen ed zeer krap Totaal ruim Bron: UWV, ultimo 3 e kwartaal 2012 De beroepen waarvoor de arbeidsmarkt in Stedendriehoek als (zeer) krap wordt gekenschetst op basis van deze spanningsindicator zijn gelijk aan die in de provincie. Belangrijkste conclusie is dat het wel gaat om grote krapte, maar in kleine aantallen (weinig beroepsgroepen, relatief weinig vacatures). Voor de volledigheid wordt onderstaand ook aangegeven welke beroepsgroepen op provinciaal niveau als (zeer) krap worden gekenschetst. Spanningsindicator voor de hele provincie Openstaande Vacatures Kort Werkzoekend Typering Arbeidsmarkt lagere elektrotechnische beroepen zeer krap middelbare algemene (para)medische beroepen krap middelbare administratieve beroepen (automatisering krap ed) middelbare commercieel-verzorgende beroepen ed zeer krap hogere elektrotechnische beroepen (automatisering zeer krap ed) hogere transportberoepen (excl. technisch) 21 < 10 zeer krap wetenschappelijke technische (ongeacht 26 <10 zeer krap specialisatie), werktuigbouwkundige beroepen wetenschappelijke (weg- en water-)bouwkundige zeer krap beroepen ed wetenschappelijke algemeen-economische, zeer krap commerciële beroepen ed wetenschappelijke (technisch-) bedrijfskundige, 38 <10 zeer krap wiskundig-economische beroepen wetenschappelijke administratieve beroepen 77 <10 zeer krap (automatisering ed) Totaal Zeer ruim Bron: UWV, 3 e kwartaal

22 2.6 Vacatures bij het UWV Deze paragraaf bevat gegevens over vacatures die aan het einde van iedere maand bij het UWVwerkbedrijf openstaan. Vergelijking met de cijfers uit de vorige paragraaf laat zien, dat over het algemeen ca. een derde van het totale aantal openstaande vacatures daar bekend is. Het marktbereik van het UWVwerkbedrijf verschilt per sector en per beroepsgroep. Zo zijn vacatures binnen de sector zakelijke dienstverlening oververtegenwoordigd. Vacatures voor hoger opgeleiden zijn bij het UWVwerkbedrijf ondervertegenwoordigd. De vacatures die bij het UWVwerkbedrijf geregistreerd staan geven zodoende een indicatief beeld van alle vacatures in de regio. Het startmoment van de grafiek ligt in april 2011, omdat vanaf die datum het UWV WERKbedrijf ook de vacatures die rechtstreeks op werk.nl worden gepubliceerd, meetelt in de cijfers. Er waren op dat moment in Stedendriehoek vacatures op een totaal van banen van 12 uur of meer. In de provincie Gelderland waren er toen vacatures op banen. Het aantal vacatures in Stedendriehoek volgt de trend van de provincie, maar ligt op een hoger niveau. De stijging in de 2 e helft van 2011 komt door het feit, dat vanaf augustus 2011 de defensievacatures centraal in Apeldoorn geregistreerd gingen worden. Het gaat in december 2012 om 2257 vacatures in Stedendriehoek, w.v. bijna 80% in Apeldoorn. De afname in de 2 e helft van 2012 is sterk, maar 2013 laat een licht herstel zien. Openstaande vacatures bij UWV,als % beroepsbevolking 2,0% 1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% apr 2011 jun 2011 aug 2011 okt 2011 dec 2011 feb 2012 apr 2012 jun 2012 aug 2012 okt 2012 dec 2012 Stedendriehoek Gelderland Nederland feb 2013 Bron: UWV 21

23 2.7 Niet werkende werkzoekenden Het aantal bij het UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (nww ers) in Stedendriehoek bedroeg in februari personen, dit is 7,5% van de beroepsbevolking. In de hele provincie is dat percentage iets lager, nl. 7,4%. In onderstaande figuur zien we dat de trend voor Stedendriehoek en de provincie redelijk gelijk loopt. In de tweede helft van 2012 loopt het aantal nww ers sterk op (min of meer als spiegelbeeld van het aantal vacatures in paragraaf 2.6). Niet werkende werkzoekenden, indexcijfer, jan. 2007= Stedendriehoek Gelderland Nederland Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: UWV De trend in de bovenste grafiek loopt parallel aan die voor de WW (zie 2.7), een piek begin 2010 en daarna een lichte daling, met weer een stijging in De gegevens over nww ers, als indicator voor werkloosheid worden steeds onvollediger. De definitie van nww ers is gelijk gebleven (mensen ingeschreven bij UWV die geen werk hebben of werk voor minder dan 12 uur) maar het blijkt dat niet iedereen die aan deze definitie voldoet zich inschrijft bij het UWV. Jongeren schrijven zich lang niet altijd in omdat zij minder snel recht op een uitkering hebben en ook worden inschrijvingen van WWB- klanten die langer dan 1 jaar werkloos zijn niet altijd verlengd. Er zijn zodoende mensen die wel werkzoekend zijn maar nog niet staan ingeschreven bij UWV WERKbedrijf. Genoemde zaken kunnen per gemeente verschillen en er kunnen er schommelingen optreden in de NWW- 22

24 cijfers. Voor een beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geeft de ontwikkeling van de WW-uitkeringen op dit moment een beter beeld. Informatie van Niet-werkende Werkzoekenden geeft wel inzicht in de structuur. Het aantal WW ers in Stedendriehoek groeit ook sterk in De sterke toename van de werkloosheid in de afgelopen periode hangt voor een deel samen met het fenomeen, dat bedrijven in eerste instantie werknemers in dienst hielden vanwege de verwachtte schaarste en de inspanningen die het kost om goed personeel aan te trekken. Nu de crisis aan lijkt te houden worden de kosten van het aanhouden van boventallig personeel te hoog en volgt toch ontslag. Aantal mensen met een WW-uitkering aan het eind van het kwartaal (2007=100) Bron: CBS Om te laten zien of er ook regionale verschillen zijn in het aantal nww ers is op gemeenteniveau het aantal nww ers als percentage van de beroepsbevolking weergegeven: Aantal NWW ers als % beroepsbevolking (januari 2013) bron: UWV In Stedendriehoek is met gemiddeld 6 tot 8% van de beroepsbevolking het percentage NWW ers aan de hoge kant in de provincie, m.n. in het stedelijke gebied.. 23

25 Kenmerken niet werkende werkzoekenden Kenmerken NWW ers (januari 2011 en januari 2013), Stedendriehoek > 2 jaar 1-2 jaar 6-12 mnd < 6 mnd I 2013 I I 2013 I HBO+ MBO Havo/VWO VMBO BO I 2013 I Bron: UWV Kijkend naar de duur van de werkloosheid zien we in de hele regio dat alle groepen wat groter worden, maar de groep kortdurend werklozen groeit het hardst. Dit past in de trend van snel oplopende werkloosheid. Bij de verdeling naar leeftijd zien we dat alle groepen proportioneel toenemen, maar dat vooral de groep tussen 25 en 35 toeneemt. Bij het opleidingsniveau valt op, dat vooral de groep MBO ers de afgelopen 2 jaar in omvang is toegenomen. 24

26 2.8 Uitkeringen Het aantal uitkeringen als percentage van de bevolking geeft als beeld, dat Stedendriehoek in vergelijking met de hele provincie op alle uitkeringen relatief hoger scoort, m.n. bij de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen WAO/WIA en Wajong. In deze categorieën zit een groot deel van de arbeidsreserve. De WW ers en WWB ers zitten het dichts op de arbeidsmarkt, de WAO/WIA ers en Wajong ers vergen extra inspanning. 6% Uitkeringen als % van bevolking jaar 5% 4% 3% 2% 1% WW 2012 IV WWB 2012 IV WAO + WIA 2012 IV Wajong 2012 IV WSW % Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: CBS De ontwikkeling in WW- en WWB-uitkeringen loopt in Stedendriehoek ongeveer parallel aan die in de provincie Gelderland. De stijging van het aantal mensen in de bijstand is wat sterker dan in de hele provincie, in de WW juist iets minder sterk vanaf medio In de regio Stedendriehoek waren er aan het eind van personen met een WW-uitkering (3,1% van de potentiële beroepsbevolking). Voor de WWB zijn die cijfers (2,7% van de potentiële beroepsbevolking). De stijging in het aantal WW ers sinds medio 2011 is opmerkelijk. Het aantal WWB ers is de laatste kwartalen geleidelijk doorgestegen. Ontwikkeling WWB en WW uitkeringen (indexcijfer 1 e kwartaal 2007 = 100) I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I 2012 I Stedendriehoek WW Gelderland WW Nederland WW I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I 2012 I Stedendriehoek WWB Gelderland WWB Nederland WWB Bron: CBS Voor de Wajong en WAO+WIA-uitkeringen zien we dezelfde trend als in de provincie, een voortdurend stijgend resp. dalend niveau. De Wajong stijgt echter langzamer dan in de hele provincie Gelderland. Eind 2012 waren er in de regio Stedendriehoek personen met een Wajong-uitkering (2,8% van de potentiële beroepsbevolking). Het aantal WAO ers + WIA ers bedroeg in de hele regio (5,3% van de potentiële beroepsbevolking, het hoogste regionale percentage in Gelderland). 25

27 Ontwikkeling WAO+WIA en Wajong uitkeringen (indexcijfer 1 e kwartaal 2007 = 100) I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I 2012 I Stedendriehoek Wajong Gelderland Wajong Nederland Wajong I 2008 I 2009 I 2010 I 2011 I 2012 I Stedendriehoek WAO + WIA Gelderland WAO + WIA Nederland WAO + WIA Bron: CBS 2.9 Afstand tot de arbeidsmarkt We maken voor de verschillende doelgroepen van de Participatiewet (WWB, WSW en Wajong) een inschatting van de afstand naar de arbeidsmarkt en de mate waarin deze afstand te overbruggen is op basis van onderzoek van de RUG. Het gaat om de afstand naar reguliere, reële en algemeen geaccepteerde arbeid. Op basis van landelijke cijfers, vertaald naar regionaal niveau, geven we een indicatie van de afstand naar de arbeidsmarkt voor de verschillende doelgroepen in Stedendriehoek. Wanneer er een afstand tot de arbeidsmarkt is, wordt onderscheid gemaakt tussen een overbrugbare en niet overbrugbare afstand. Bij een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt zijn mensen aangewezen op beschut werk of een uitkering. Een overbrugbare afstand wordt veroorzaakt door een gebrek aan vaardigheden, sociaalpsychologische problemen of onvoldoende productiviteit. Het is dan zaak om deze problemen weg te nemen of in het geval van een lage productiviteit, te compenseren door middel van loondispensatie. Afstand tot de arbeidsmarkt, regio Stedendriehoek Afstand tot de arbeidsmarkt? Studie nee ja totaal overbrugbaar niet overbrugbaar WWB WSW Wajong oud Wajong nieuw Totaal In totaal zijn er circa personen in de WWB, WSW of Wajong. Van deze groep hebben circa personen (13%) geen afstand tot de arbeidsmarkt. Bij het wegnemen van belemmeringen en voldoende werkgelegenheid kunnen zij aan het werk bij een reguliere 26

28 werkgever. In de verdeling van personen met een overbrugbare en niet overbrugbare afstand maken we onderscheid in een minimale en maximale variant. In de minimale variant (minimaal voor wat betreft het aantal mensen met een niet overbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt) zijn er bijna personen met een overbrugbare en ca personen met een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In de maximale variant zijn er ca personen met een overbrugbare en ca personen met een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In beide varianten zien we dat een aanzienlijk deel van de doelgroep, gemiddeld ruim de helft, de mogelijkheden heeft om bij een reguliere werkgever te werken. Tussen doelgroepen bestaan hierin wel verschillen. In de Wajong zien we in vergelijking met de andere doelgroepen het grootste aandeel met een overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In de WWB is het aandeel met een overbrugbare afstand het kleinst. Daarentegen is de groep zonder afstand naar de arbeidsmarkt in de WWB het grootst in vergelijking met de WSW en Wajong. Er zijn dus veel baanopeningen nodig om de doelgroep te activeren en uit te laten stromen naar regulier werk. 27

29 2.10 Onderwijs In onderstaande paragraaf worden cijfers over deelnemers aan het VMBO en het MBO in de regio Stedendriehoek weergegeven. MBO-opleidingen zijn zeer relevant voor de regionale arbeidsmarkt, omdat ongeveer 60% van de mensen die de arbeidsmarkt betreedt een opleiding op MBO-niveau heeft afgerond. Deelnemers VMBO Voor het VMBO zijn gegevens beschikbaar per vestigingsplaats van de VMBO-instelling voor de verschillende leerwegen (VMBO BL, de basisberoepsgerichte leerweg, VMBO GL, de gemengde leerweg, VMBO KL, de kaderberoepsgerichte leerweg en VMBO TL, de theoretische leerweg) en dat uitgesplitst naar de leerjaren 3 en 4. De cijfers zijn dus regionaal per schoolgemeente gerangschikt en niet naar woongemeente. Aantal deelnemers in het VMBO naar instellingsgemeente 2008/ /2012, Stedendriehoek leerjaar VMBO BL VMBO GL VMBO KL VMBO TL leerjaar VMBO BL VMBO GL VMBO KL VMBO TL Bron: DUO, bewerking Bince/CAB In het VMBO is het aantal leerlingen in leerjaar 3 met bijna 3 achteruitgegaan en in leerjaar 4 met 0,3%. De piek lag 3 resp. 2 schooljaren geleden. Per leerweg is dat meer gedifferentieerd. Het aantal leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg is relatief het meest gedaald (bijna 15% in leerjaar 3 en ruim 18% in leerjaar 4), in de kaderberoepsgerichte leerweg is de daling in het 3 e leerjaar kleiner met -1% en in het 4 e leerjaar is er zelfs een stijging met 2%, in de gemengde leerweg is het aantal scholieren in leerjaar 4 nog iets 28

30 Stedendriehoek toegenomen en in de theoretische leerweg is het aantal scholieren in leerjaar 3 met bijna 12% gestegen en in leerjaar 4 met 2%. Deelnemers MBO In totaal volgen in het schooljaar 2011/ 12 ca scholieren in de regio Stedendriehoek een MBO-opleiding, een toename van 2,5% t.o.v. 4 jaar geleden. Iets meer dan de bijna 2% in de hele provincie. Over de hele linie is de deelname gestegen, van 9% in de relatief kleine Agrarische sector tot rond de 2% in de overige sectoren Zorg (+1,8), Economie (+2,2%) en Techniek (+1,6%). Aantal deelnemers in het MBO naar woongemeente 2007/ / Agrarisch Economie Techniek Zorg En Welzijn Combinatie Bron: DUO, bewerking Bince/CAB De sector Economie is in Stedendriehoek relatief groter dan op provinciaal niveau (33 tegen 30%), de sector Zorg relatief iets kleiner (32% tegen 33%) en Techniek iets groter (27 tegen 26%). Relatief aantal deelnemers MBO naar woongemeente 2011/2012 Gelderland 8% 30% 26% 33% Stedendriehoek 6% 33% 27% 32% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Agrarisch Economie Techniek Zorg En Welzijn Combinatie Bron: Bince 29

31 Qua niveau heeft techniek meer dan de helft van de leerlingen in niveau 1 en 2, in de andere sectoren zit meer dan driekwart op niveau 3 of 4. Verhouding naar sector en niveau, schooljaar 2011/12, Stedendriehoek zorg 15% 34% 49% techniek 30% 19% 42% economie 25% 26% 48% landbouw 25% 27% 38% 0% 20% 40% 60% 80% 100% niveau Bron: CBS Het is overigens van groot belang om onderwijs en (MKB)bedrijven zo direct mogelijk te koppelen. Dit kan bijvoorbeeld gerealiseerd worden door stages en leerwerkplaatsen. Maar ook door docentstages of vakdocenten die les geven op het MBO. In de provincie Gelderland als geheel zijn er relatief iets meer MBO ers in de richtingen Economie en minder in Zorg en in Techniek in vergelijking met Stedendriehoek. Voortijdige schoolverlaters als percentage van het aantal deelnemers 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 2006/ / / / /2011 Stedendriehoek Gelderland Nederland Bron: VSV-verkenner, Ministerie van OCW In het schooljaar 2006/07 was het percentage vroegtijdig schoolverlaters vanuit het MBO in de regio Stedendriehoek 8,0%. In de provincie Gelderland en Nederland lagen deze percentages in dat schooljaar hoger op respectievelijk 9,1% en 9,0%. In het schooljaar 2010/11 is het percentage vroegtijdig schoolverlaters in de regio weer op het niveau van 4 jaar eerder. Het percentage vroegtijdig schoolverlaters is in de provincie Gelderland is in het schooljaar 2010/11 met 1,2 procentpunt gedaald naar 7,8%. Het percentage vroegtijdig schoolverlaters in Nederland laat de grootste daling zien met 1,6 procentpunt naar 7,4% in 2010/11. 30

32 Hoofdstuk 3 Discrepantieanalyse Vorig jaar is door CAB in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen een onderzoek uitgevoerd naar de aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in Gelderland voor de jaren Waar voor hogere en wetenschappelijke banen vaak een landelijke arbeidsmarkt geldt, is dat voor elementaire, lagere en middelbare beroepen juist een vrij lokale arbeidsmarkt direct rondom de woonplaats. Daarom is voor deze beroepsgroepen een discrepantieanalyse uitgevoerd op het niveau van de regio s zoals die ook in de regiorapporten wordt gehanteerd. 3.1 Stedendriehoek t/m middelbaar niveau De resultaten voor Stedendriehoek voor de beroepen t/m middelbaar niveau in 2012 staan kort weergegeven in onderstaande tabel. Discrepantie tussen vraag en aanbod per beroepsgroep, regio Stedendriehoek Vraag 2012 Aanbod 2012 Index 2012 Index Totaal elementaire beroepen Agrarisch Technisch Transport (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Beveiliging Verzorgend /3 Totaal lagere beroepen Agrarisch Technisch Transport e.d (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Juridisch, bestuurlijk, beveiliging Taalkundig, cultureel Gedrag en maatschappij Verzorgende e.d /5 Totaal middelbare beroepen /5 Totaal elem., lagere, middelbare beroepen Uitleg: --: zeer ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0 en 0,4 - : ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,4 en 0,8 0: neutrale arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,8 en 1,2 +: krappe arbeidsmarkt; krapte-index tussen 1,2 en 1,6 ++: zeer krappe arbeidsmarkt krapte-index hoger dan 1,6 Op een krappe arbeidsmarkt is de vraag naar arbeid dus hoger dan het aanbod. 31

33 3.2 Gelderland In totaal is de arbeidsmarkt in Stedendriehoek beroepen neutraal te noemen, met enkele uitschieters. voor elementaire, lagere en middelbare In aantallen gemeten is de arbeidsmarkt in Stedendriehoek vooral krap in de (para)medische en de agrarische beroepen, de lagere beveiligingsberoepen en de middelbare transport beroepen. In 2015 zien we voor de verzorgende beroepen een verschuiving van ruim naar neutraal, de middelbare transport beroepen van zeer krap naar neutraal en de middelbare taalberoepen van neutraal naar ruim. Verder is het beeld gelijk aan dat van Voor heel Gelderland zijn de cijfers voor 2012 uit de discrepantieanalyse als volgt: Vraag Aanbod Index 2012 Index Totaal elementaire beroepen Agrarisch Technisch Transport (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Beveiliging Verzorgend /3 Totaal lagere beroepen Agrarisch Technisch Transport e.d (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Juridisch, bestuurlijk, beveiliging Taalkundig, cultureel Gedrag en maatschappij Verzorgende e.d /5 Totaal middelbare beroepen Pedagogisch Technisch (Para)medisch Administratief, commercieel, economisch Taalkundig, cultureel e.d Gedrag en maatschappij e.d Managers e.d /7 Totaal hogere beroepen Pedagogisch Technisch (Para)medisch e.d Economisch, administratief e.d Juridisch, bestuurlijk Gedrag en maatschappij e.d Managers /9 Totaal wetenschappelijke beroepen Totaal In bovenstaande tabel zijn ook de hogere en wetenschappelijke beroepen meegenomen. 32

34 De confrontatie van vraag en aanbod, de discrepantieanalyse, laat zien dat de arbeidsmarkt nog vrij ruim is voor elementaire en lagere beroepen. Het gaat hierbij in 2012 om ca beschikbare banen en bijna baanzoekers. Dus in grote lijnen een ruime arbeidsmarkt. Een uitzondering vormen lagere medische en lagere beveiligingsberoepen (leerlingverpleegkundigen, militairen). Voor de middelbare beroepen zijn vraag en aanbod qua aantallen goed op elkaar afgestemd. In 2012 is het aanbod zo n middelbare banen en de vraag ca In 2015 moeten ruim middelbare banen worden vervuld maar zijn er nog steeds middelbare baanzoekers. De arbeidsmarkt voor middelbare beroepen wordt dus steeds iets krapper. Er blijkt vooral krapte te bestaan voor middelbare agrarische en beveiligingsberoepen. De arbeidsmarkt is nog ruim voor middelbare beroepen voor taalkunde, gedrag en maatschappij en verzorging. Echt krap wordt de arbeidsmarkt voor hogere en vooral voor wetenschappelijke beroepen. De vraag naar hogere beroepen zal in 2012 uitkomen op banen, het aanbod op bijna baanzoekers. Voor 2015 is dat resp. een vraag bijna en een aanbod van ruim De vraag naar arbeid stijgt nog wel tussen 2012 en 2015, maar dat het aanbod daalt. Met andere woorden, de arbeidsmarkt voor hogere beroepen in Gelderland wordt krapper. Ditzelfde geldt in nog sterkere mate voor de wetenschappelijke beroepen. In 2012 komt de vraag naar wetenschappelijke banen uit op en is het aanbod van dat niveau nog geen baanzoekers. In 2015 is dit verschil nog verder opgelopen met een arbeidsvraag van banen en een aanbod van ongeveer baanzoekers. In de hogere beroepen zit de krapte vooral in medisch personeel en in mindere mate in docenten en administratief personeel. De krapte voor basisschooldocenten zal in de komende jaren zelfs behoorlijk afnemen door de verwachte daling in het aantal basisschoolleerlingen. De markt voor personeel met een hogere opleiding op het vlak van taalkunde en gedrag en maatschappij relatief ruim, net als voor hogere (hbo) managers. Voor vrijwel alle wetenschappelijke beroepen is de arbeidsmarkt in Gelderland zeer krap te noemen. Echter, wetenschappelijke baanzoekers van buiten de provincie komen ook in Gelderland zoeken naar werk, net als voor beschikbare wetenschappelijke banen ook buiten de provincie wordt geworven. Dus voor wetenschappelijke banen geldt eigenlijk een nationale arbeidsmarkt. 33

35 3.3 Kwalitatieve vertaling In aanvulling op de discrepantieanalyse heeft het CAB in 2012 nog een kwalitatieve vertaling gemaakt, waarin de beroepen uit de discrepantieanalyse vertaald zijn naar MBO-opleidingen en naar clusters. Daarmee wordt een antwoord gegeven op de vraag; wat betekent de geconstateerde krapte in een bepaalde beroepsgroep in de discrepantieanalyse voor MBOopleidingen en clusters in de provincie Gelderland? Het resultaat van die kwalitatieve analyse gaf op provincieniveau een indicatie voor welke opleidingen en op welke niveaus een grote vraag ontstaat in de genoemde clusters en welk aanbod daar tegenover staat. Er is daarbij vooral naar het MBO-niveau gekeken, omdat mensen met een MBO-opleiding vaak in de buurt van hun woonplaats naar school gaan en ook in die buurt naar werk zoeken, terwijl studenten aan het HBO en de universiteit vaker bereid zijn verder te reizen en te verhuizen voor studie en werk. Hun mobiliteit is dus veel groter en dit maakt het voor deze groepen lastiger om vraag en aanbod op provinciaal niveau met elkaar te vergelijken. N.B. de in deze paragraaf vermelde werkgelegenheidscijfers zijn afkomstig van het PWE onderzoek 2011 en wijken dus af van de uitkomsten zoals weergegeven in hoofdstuk 2 die gebaseerd zijn op de uitkomsten van het PWE onderzoek De volgende clusters komen achtereenvolgend aan de orde: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie Logistiek en Transport Food (=Pieken in de Delta Food+WUR) Health (zorg en life sciences) Zorg (het zorggedeelte van de medische sector, eigenlijk geen cluster) 34

36 Cluster EMT De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het cluster EMT beslaat 5,4% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee niet een hele grote speler wat betreft het aantal banen; De werkgelegenheid in het cluster EMT valt onder de technische beroepsgroep van de discrepantieanalyse. De opleidingen die gediplomeerden leveren voor het cluster EMT, zijn opleidingen die vallen onder de bedrijfstakken: o metaal, electro- & installatietechniek o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica. Er is nu en de toekomst sprake van grote krapte in de technische beroepsgroepen (middelbaar en hoger). Vertaald naar MBO geldt dit voor niveau 3 en 4 (deze sluiten aan bij de middelbare beroepen); De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot; De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod op technisch, middelbaar niveau is relatief klein; De relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod biedt kansen voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau; De opleidingen die aansluiten bij het cluster EMT leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster EMT, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Het merendeel van de gediplomeerden, dat geschikt is voor het cluster EMT komt uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. Het gaat hier om ruim 89%. 35

37 Cluster Maakindustrie De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: De maakindustrie beslaat 12% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee een grote speler wat betreft het aantal banen. De werkgelegenheid in de maakindustrie valt vooral binnen de technische beroepsgroep van de discrepantieanalyse. Alle opleidingen uit de bedrijfstakken: o carrosserie & autoschadeherstel, o hout & interieur, o metaal, electro- & installatietechniek, o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica en o motorvoertuigen-, tweewielertechniek & autohandel vallen onder de maakindustrie plus een aantal opleidingen uit de bedrijfstakken grafische beroepen en voedsel & leefomgeving. Er is nu en in de toekomst sprake van grote krapte in de technische beroepsgroepen (middelbaar en hoger). Vertaald naar MBO geldt dit voor niveau 3 en 4 (deze sluiten aan bij de middelbare beroepen. De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot. De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod op technisch, middelbaar niveau is relatief klein. Ook hier geldt, dat de relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod kansen biedt voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau. De opleidingen die aansluiten bij de maakindustrie leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. Dit geldt vooral voor niveau 3+4. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster maakindustrie, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB In totaal komen veruit de meeste gediplomeerden (42%) die geschikt zijn voor de maakindustrie uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek Verdeling gediplomeerden voor maakindustrie, % 11% 2% 0% 5% Niveau % 44% Carrosserie en autoschadeherstel Grafische beroepen Hout en interieur Metaal, elektro- en installatietechniek Motorvoertuigen- en tweewielertechniek en autohandel Proces-, milieu-, laboratoriumtechniek en fotonica Voedsel en leefomgeving Combinatie bedrijf 36

38 Cluster Logistiek & Transport De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het cluster L&T beslaat 11% van de totale werkgelegenheid in de provincie en is daarmee relatief groot; De werkgelegenheid in het cluster L&T valt zowel onder de beroepsgroep transport e.d. als onder de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. van de discrepantieanalyse; De MBO-opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor het cluster L&T zijn te vinden in de bedrijfstakken o detailhandel, groothandel & internationale handel, mode & textiel, o horeca, toerisme & voeding, o transport & logistiek en o combinatiebedrijf Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare transportberoepen en in de hogere en wetenschappelijke administratieve, commerciële en economische beroepen; De vraag naar arbeid in de middelbare transportberoepen is erg klein en in de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. juist erg groot; De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod in de middelbare transportberoepen is redelijk groot en in de beroepsgroep administratief, commercieel, e.d. juist relatief klein; Er liggen kansen voor opleidingen in de richting administratief, commercieel e.d. De opleidingen die aansluiten bij het cluster L&T leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak detailhandel, groothandel & internationale handel, mode & textiel, dit geldt vooral voor niveau 3+4 van het MBO. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster L&T, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB++ Verdeling gediplomeerden voor cluster L&T, % 23% Niveau % 1% Niveau 3+4 0% 32% 56% 76% Detailhandel, groothandel en internationale handel, mode en textiel Transport en logistiek Horeca, toerisme en voeding Combinatie bedrijf 37

39 Cluster Food De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het Food-cluster beslaat 4% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee relatief klein; De werkgelegenheid in het Food-cluster valt zowel onder de technische beroepsgroep als onder de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. van de discrepantieanalyse; Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare, hogere en wetenschappelijke technische beroepen en in de hogere en wetenschappelijke administratieve, commerciële en economische beroepen; De gediplomeerden die geschikt zijn voor het Food-cluster zijn afkomstig uit de bedrijfstakken o metaal, electro- & installatietechniek o motorvoertuigen-, tweewielertechniek & autohandel en o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica De vraag naar arbeid in zowel de middelbare technische beroepsgroep als de beroepsgroep administratief, commercieel e.d is relatief groot; De rol van schoolverlaters in beide beroepsgroepen is relatief klein; Ook hier liggen kansen voor opleidingen op middelbaar niveau in de richtingen techniek en administratief, commercieel; De opleidingen die aansluiten bij het cluster L&T leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. MBO-gediplomeerden ten behoeve van Food-cluster, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Verdeling gediplomeerden voor Food-cluster,

40 Cluster Health Een samenvatting van de bevindingen voor dit cluster: Het Health-cluster beslaat 1,9% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee relatief klein; De werkgelegenheid in het Health-cluster valt zowel onder de technische als de (para)medische beroepsgroep van de discrepantieanalyse; De opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor het Health-cluster, bevinden zich in de bedrijfstakken o gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn & sport (alleen apothekersassistente), o metaal, electro- & installatietechniek en o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica. Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare, hogere en wetenschappelijke technische beroepen en op alle niveaus in de (para)medische beroepen; De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot, in de (para)medische beroepsgroep is sprake van een gemiddelde vraag; De rol van schoolverlaters in de middelbare technische beroepsgroep is relatief klein en in de (para)medische beroepsgroep juist relatief groot; De relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod biedt ook binnen dit cluster kansen voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau; De opleidingen die aansluiten bij het Health-cluster leverden in gediplomeerden af. Het overgrote merendeel komt uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek MBO-gediplomeerden ten behoeve van Health-cluster, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Verdeling gediplomeerden voor Health-cluster, % Niveau % Gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn en sport Metaal, elektro- en installatietechniek Proces-, milieu-, laboratoriumtechniek en fotonica 39

41 Sector Zorg Een samenvatting van de bevindingen voor dit cluster: De zorgsector beslaat 17% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee een grote sector; De werkgelegenheid in de zorgsector valt grotendeels onder de (para)medische beroepsgroep van de discrepantieanalyse, een deel valt onder de beroepsgroep verzorgende e.d. ; De MBO-opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor de zorg bevinden zich allemaal in de bedrijfstak gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn en sport. Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de lagere, middelbare, hogere en wetenschappelijke (para)medische beroepen en van een ruime arbeidsmarkt in de verzorgende beroepen; De vraag naar arbeid in zowel de (para)medische als de verzorgende beroepsgroep is gemiddeld te noemen; De rol van schoolverlaters in zowel de middelbare (para)medische als verzorgende beroepsgroep is groot; De gemiddelde vraag tegenover het relatief grote aandeel schoolverlaters in het totale aanbod maakt de krapte in de (para)medische beroepsgroepen vrij serieus. Opleidingen zouden hun rol in het aanbod verder kunnen vergroten, bijvoorbeeld door de omscholing van werklozen; De opleidingen die aansluiten bij de zorgsector leverden in gediplomeerden af. MBO-gediplomeerden ten behoeve van zorgsector, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: Duo, bewerking CAB 40

42 Bijlage 1 Begrippenlijst Beroepsbevolking: de mensen die minstens 12 uur per week werken (de werkzame beroepsbevolking) plus de mensen die actief op zoek zijn naar een baan van minstens 12 uur per week (de werkloze beroepsbevolking). Bruto participatiegraad: het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. MBO niveau 1: eenjarige Assistentenopleiding MBO niveau 2, tweejarige basisberoepsopleiding (startkwalificatie) MBO niveau 3, driejarige vakopleiding MBO niveau 4, vierjarige middenkader- of specialistenopleiding Netto participatie graad: het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Niet werkende werkzoekenden (NWW): alle werkzoekenden die ingeschreven staan bij het UWV WERKbedrijf én die niet werken of minder dan twaalf uur per week werken. Participatiewet (PW): In de Participatiewet (beoogde invoerdatum ) voegt het kabinet Rutte 2 de Wet werk en Bijstand, de Wet sociale werkvoorziening en een deel van de Wajong samen. Pendel: Eenmaal in de vier jaar wordt het PWE-werkgelegenheidsonderzoek uitgebreid met een vraag over de herkomst (de woonplaats) van de medewerkers bij het bedrijf. Potentiële beroepsbevolking: de bevolking in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar. Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO): Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering, in 2006 vervangen door de WIA. VMBO BL (Basisberoepsgerichte leerweg) De basisberoepsgerichte leerweg bereidt leerlingen uitsluitend voor op de basisberoepsopleidingen in het mbo (niveau 2). Deze leerweg kunnen leerlingen kiezen als ze heel praktisch ingesteld zijn. Leerlingen kunnen in deze leerweg een leer-werktraject volgen (leren en werken). Een groot deel van het onderwijs volgen ze buiten school in een leerbedrijf. 41

43 VMBO KL (Kaderberoepsgerichte leerweg) De kaderberoepsgerichte leerweg is voor leerlingen die het liefst kennis opdoen in de praktijk. Deze leerweg bereidt de leerling voor op de vakopleidingen en middenkaderopleidingen in het mbo (niveau 3 en 4). VMBO GL (Gemengde leerweg) Leerlingen kunnen de gemengde leerweg kiezen als ze weinig moeite hebben met studeren en zich willen voorbereiden op bepaalde beroepsopleidingen. Deze leerweg bereidt voor op de vakopleidingen en middenkaderopleidingen in het mbo (niveau 3 en 4). VMBO TL (Theoretische leerweg) Leerlingen kunnen de theoretische leerweg kiezen als ze weinig moeite hebben met studeren en nog geen specifieke beroepsopleidingen wil kiezen. De theoretische leerweg bereidt de leerling voor op de vakopleidingen en de middenkaderopleidingen (niveau 3 en 4) in het mbo. Soms kan een leerling ook doorstromen naar de havo. Havo-scholen kunnen hiervoor zelf regels opstellen. Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong): wettelijke voorziening in de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid van mensen die geen aanspraak kunnen maken op de WAO omdat er geen arbeidsverleden is opgebouwd. Dit zijn mensen die arbeidsongeschikt zijn op de dag dat zij 17 jaar worden, of na hun 17e jaar arbeidsongeschikt worden én een opleiding/studie volgen Werkloosheidswet (WW): de wet heeft tot doel werknemers te verzekeren tegen de financiële gevolgen van werkloosheid. De wet voorziet in een uitkering die gerelateerd is aan het laatstverdiende inkomen uit dienstbetrekking. De duur van de uitkering is afhankelijk van het arbeidsverleden van de verzekerde. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) beoordeelt of men voor een WW-uitkering in aanmerking komt Wet werk en bijstand (WWB): wettelijke sociale voorziening die op 1 januari 2004 in werking is getreden ter vervanging van de Algemene bijstandswet (ABW), de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW) en het Besluit In- en Doorstroombanen (ID-banen). Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA): de WAO is in 2006 vervangen door de WIA. De WAO had als doel om personen in loondienst te verzekeren van een loonvervangende uitkering bij langdurige arbeidsongeschiktheid (langer dan een jaar). Verandering is dat bij de WIA werken naar vermogen centraal staat en ook beloond wordt. 42

44 Bijlage 2 POA- en COROP-gebieden 43