het verdriet van kopenhagen
|
|
- Irena van der Heijden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 het verdriet van kopenhagen
2
3 Willem Vermeend Het verdriet van Kopenhagen Op weg naar een ander klimaatbeleid Lebowski, Amsterdam 2010
4 Eerste druk, januari 2010 Tweede druk, februari 2010 Willem Vermeend, 2010 Nederlandse uitgave: Lebowski, Amsterdam 2010 Omslagontwerp: dps, Amsterdam Omslagfoto: Guy Erskine/Getty Images Typografie: Perfect Service, Schoonhoven isbn nur Lebowski is een imprint van Dutch Media Uitgevers bv
5 Inhoud Voorwoord 11 1 Inleiding 15 Gevolgen van de economische crisis 15 Klimaatprobleem en energievraagstuk tegelijkertijd aanpakken 17 2 Opwarming van de aarde 20 Broeikasgassen 22 Stijgende hoeveelheden 24 De uitstoot van broeikasgassen per sector 26 Temperatuurstijging 27 Twee graden Celsius 28 Gevolgen van een hogere gemiddelde temperatuur 30 Warmt broeikasgas de aarde op? 32 Onzekerheden 34 Het Kyoto-protocol 34 vn Klimaatconferentie op Bali 35 vn Klimaatconferentie in Kopenhagen 36 Terug naar 2 ton per jaar per wereldburger 38 Kan de wereld de noodzakelijke reducties halen? 40 3 De samenhang tussen energie en klimaat 43 Het wereldwijde verbruik van energie stijgt 43 De sterke toename in China en India 44
6 Internationale verwachting: weinig verandering in energiemix 46 Het verbruik van elektriciteit zal toenemen 47 Olie, gas en steenkool blijven domineren, uitstoot neemt toe 48 Uitstoot van broeikasgassen door verbranding van fossiele brandstoffen 49 Boosdoeners 50 Klimaatbeleid zonder deelname van opkomende economieën werkt niet! 51 Het opraken van olie, gas en steenkool 51 Toenemende afhankelijkheid van olie en gasmachthebbers 53 4 Hoe stoppen we klimaatverandering? 56 Obstakels voor een internationaal klimaatbeleid 56 Lasten eerlijk verdelen 57 De vervuiler moet betalen 58 Verkeerde maatregelen 59 Wat kost het beperken van de co 2 -uitstoot? 59 Niets doen: extra kosten voor de wereld 61 Maatregelen tegen klimaatverandering 61 Economisch beleid combineren met klimaatbeleid 62 Een keuze van maatregelen om klimaatverandering te stoppen 65 Hoe wordt de keuze voor klimaatmaatregelen gemaakt? 65 Inschatting van toekomstige ontwikkelingen 67 Investeringen in niet-fossiele energiecentrales 69 Invoering van een waterstofeconomie 71 Het klimaatpakket van het Internationaal Energie Agentschap (iea) 73
7 5 Klimaatmaatregelen 75 Een mix van maatregelen 75 Welke sectoren moeten de reducties leveren? 76 Energiebesparingen worden niet gehaald 77 Nadelen van hoge heffingen op energieverbruik 78 Energiebesparing wat hebben we eraan? 79 Regels, belastingheffing, tarieven en subsidies 82 Energiebesparing bij industrie en energievoorzieningen 83 Energiebesparing bij verkeer en transport 84 Belastingheffing op verkeer 86 Hoe werken belastingmaatregelen uit? 88 De toekomst: elektrificeren en waterstof gebruiken 88 Waterstof 90 De eu wil vaart maken met waterstof 91 Afvang en opslag van co 2 (ccs) 95 Tegenstanders van ccs 96 Wat doen we met ccs? 98 Boskap tegengaan en bomen planten 99 Bosaanplant als vorm van klimaatcompensatie 101 Biomassa en biobrandstoffen 102 Derdegeneratiebiobrandstoffen 106 Stoppen met biobrandstoffen Voor en nadelen van klimaatmaatregelen 108 Wetten en regels 108 Belastingen en andere heffingen 108 Voordelen 109 Nadelen 110 Onverstandige belastingen en heffingen 111 Subsidies en fiscale tegemoetkomingen 111 Tijdelijke subsidie 113 Emissiehandel: een methode om energie te besparen 114 Het ets 114
8 Bezwaren van het ets 115 Stoppen met het ets 117 Alternatief voor emissiehandel 118 Lidstaten zijn tegen Europese co 2 -belasting 119 Nationale groenfondsen in de eu 121 ji en cmd 123 Voor en nadelen van convenanten 124 Kernenergie 124 Hernieuwde belangstelling voor kernenergie 125 Kernenergie op de Europese agenda 127 Bezwaren, voordelen en afwegingen bij kernenergie 128 Diverse afwegingen 129 De veiligheid van kerncentrales 131 Kernafval 133 Ongewenste verspreiding van kernmateriaal 134 Zijn kerncentrales duur? 134 Voordelen van kernenergie 135 Uranium raakt voorlopig niet op Duurzame energie (hernieuwbare energie) 142 Lage cijfers 142 Kernenergie 143 Vormen van duurzame energie 144 Voorzien in de wereldwijde energiebehoefte 146 De sterke groei van windenergie 147 Windvermogen 148 Kosten en baten van windturbines 150 Stabiliteit van de levering 151 Levensduur en onderhoud; dobberende zeewindturbines 152 Beperking van de co 2 -uitstoot 153 De toekomst van windenergie 154 Zonne-energie 155 Hoe wordt de zon gebruikt? 157
9 pv-stroom en csp 160 Wanneer kan zonne-energie concurreren met grijze stroom? 160 pv-stroom of csp? 161 Nadruk op zon en wind 162 Bevorderen van wind en zon als energiebronnen: een constant stimuleringsbeleid 163 Welke landen doen het goed? Klimaatbeleid in Nederland 165 Hoofdlijnen klimaat- en energiebeleid 165 Beperkte slagkracht rijksoverheid 168 Afhankelijkheid van marktwerking 171 Verkeer en vervoer 174 Zijn er effectievere alternatieven? 178 Belastingstelsels beïnvloeden economie 180 Op weg naar Nederland Elektroland; Wind en zon in Elektroland 185 Aanschaf kerncentrales 189 Samenvatting programma Nederland Elektroland Samenvatting en conclusies 199 De wereld staat voor een gigantische opgave 199 De effectiviteit van het huidige klimaatbeleid 200 Belastingheffing 204 Elektriciteit en waterstof: de enige oplossingen 205 Bezwaren tegen belastingen en heffingen 205 Afvang van co 2 voordat deze in de lucht komt 207 Stoppen met het stimuleren van biobrandstoffen 208 Investeren in co 2 -vrije energiebronnen 209 Vergroening van de economie; een co 2 -vrije economie 210 De beste keuze 212 Hoe realiseren we de groene economie-aanpak 214
10 Fonds voor co 2 -vrije energievoorzieningen 217 Groenere belastingstelsels 220 Het groene belastingstelsel van Niemandsland 221 Voordelen van een groene economie 222 Register 225 Bijlage i Geraadpleegde websites 227 Bijlage ii Akkoord van Kopenhagen 231
11 Voorwoord Volgens de klimaatcommissie van de Verenigde Naties is het zeer waarschijnlijk dat deze eeuw de gemiddelde temperatuur in de wereld met meer dan twee graden Celsius zal stijgen. De opwarming van de aarde wordt volgens de klimaatwetenschappers van de vn veroorzaakt door menselijke activiteiten. In bedrijfsgebouwen en woningen is jaarlijks steeds meer energie nodig voor verwarming, licht en apparaten. Olie, gas en steenkool spelen daarbij een hoofdrol. Ook door het toenemende verkeer in de wereld auto s, vrachtwagens, schepen, en vliegtuigen wordt er meer olie gebruikt. De verbranding van olie, gas en steenkool (de fossiele brandstoffen) met als doel het opwekken van energie, leidt tot een uitstoot van broeikasgassen. Deze gassen vervuilen niet alleen de lucht, maar stijgen op en komen in onze dampkring terecht. Ook door het kappen van bossen, vooral in de tropen, ontstaan er broeikasgassen. Energiegebruik en houtkap laten de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer rond de aardbol stijgen. Volgens de theorie van de vn-klimaatcommissie veroorzaakt dit een hogere gemiddelde temperatuur in de wereld. Maar een toenemend aantal wetenschappers is van mening dat deze redenering niet klopt. Broeikasgassen zijn niet de oorzaak van de opwarming. Niet de mens, maar natuurlijke krachten, zoals de invloed van de zon, bepalen het klimaat. De discussie tussen voor en tegenstanders van de broeikasgastheorie is voorlopig nog niet beëindigd; desondanks onderschrijven inmiddels vrijwel alle landen in de wereld de 11
12 theorie van de klimaatdeskundigen van de vn. Ook dit boek neemt die theorie als basis. De opwarming van de aarde heeft schadelijke gevolgen. IJsgebieden smelten, waardoor de zeespiegel stijgt. In een aantal landen kan dat tot overstromingen leiden. Door hogere temperaturen verdwijnen in bepaalde gebieden niet alleen planten en dieren, maar ook landbouwgronden waarop voedsel wordt verbouwd. Het resultaat daarvan is een tekort aan voedsel in de wereld. Er ontstaan problemen met de volksgezondheid: ziekten zullen zich sneller naar andere gebieden verplaatsen. Klimaatverandering brengt wereldwijd extra kosten met zich mee die de groei van de wereldeconomie afremmen. Deze problemen kunnen alleen op wereldschaal worden opgelost. Alle landen in de wereld moeten meedoen om klimaatverandering tegen te gaan. Maar dat is een moeilijke opgave. Wereldwijd wordt er steeds meer fossiele energie verbruikt, waardoor de opwarming van de aarde verder wordt versterkt. Daarnaast weten we dat de fossiele brandstoffen geleidelijk opraken en duurder worden. De meeste landen in de wereld worden voor hun energie steeds afhankelijker van een klein groepje landen dat beschikt over olie en gas. En dat brengt risico s met zich mee. Olie en gasmachthebbers zouden om welke redenen dan ook kunnen besluiten om de prijzen fors te verhogen of aan bepaalde landen geen of minder olie en gas te gaan leveren. Landen die daardoor getroffen worden komen in de problemen. Oplossingen vinden om iedereen in de wereld voldoende energie te verschaffen en tegelijk klimaatverandering tegen te gaan, is de grootste uitdaging van deze eeuw. In de loop van 2008 brak er wereldwijd een internationale kredietcrisis uit die in de Verenigde Staten, Japan en Europa in 2009 leidde tot krimpende economieën en een sterk oplo- 12
13 pende werkloosheid. Eind 2009 zien we in veel westerse industrielanden een voorzichtig herstel. Het ziet er voor 2010 weer wat rooskleuriger uit. De zware economische recessie die de wereld heeft getroffen zal naar verwachting de komende jaren niet alleen gevolgen hebben voor de economische groei in de meeste landen, maar ook voor het klimaatbeleid van regeringen. In veel landen werden klimaatmaatregelen uitgesteld, afgezwakt of in de ijskast gezet. Tijdens de internationale klimaatconferentie van de vn in december 2009 in Kopenhagen probeerden regeringsleiders afspraken te maken over een wereldwijde aanpak van het klimaatprobleem. Ze slaagden er helaas niet in bindende afspraken te maken over het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en de financiering van het klimaatbeleid voor arme landen. Wel werd er in Kopenhagen een basis gelegd voor verdere onderhandelingen. Het uiteindelijke doel is dat wereldwijd landen zich na 2012 vastleggen op bindende concrete broeikasgasreducties. Kopenhagen heeft nog eens duidelijk gemaakt dat het wereldwijde klimaatbeleid drastisch moet worden gewijzigd. In de meeste landen wordt bij het klimaatbeleid de nadruk gelegd op beperking van de uitstoot van broeikasgassen, vooral door middel van energiebesparing. Klimaatmaatregelen leiden tot extra heffingen en belastingen voor burgers en bedrijven, maar hebben veelal niet het beoogde effect en roepen nogal wat weerstand op. Het moet anders. Hoe? In dit boek verken ik de mogelijkheden voor de beste aanpak. De ideale uitkomst is een samenhangend pakket effectieve maatregelen waarmee zowel het klimaat als het energieprobleem kan worden opgelost. Dit boek bespreekt de hoofdlijnen van het beleid in de wereld om het klimaat te redden. Hoofdstuk 2 gaat over klimaatverandering, over oorzaken en gevolgen. In de hoofdstukken 3 tot en met 7 worden de verschillende maatregelen om klimaatverandering aan te pakken tegen het licht gehou- 13
14 den. Hoofdstuk 8 geeft een globale schets van het energie en klimaatbeleid in Nederland en een voorstel voor een andere aanpak. Hoofdstuk 9 geeft een samenvatting en conclusies. Dit boek is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in de achtergronden en aanpak van het klimaat en energieprobleem. Theoretische beschouwingen en verwijzingen naar boeken, rapporten en artikelen zijn zo veel mogelijk vermeden. Wel wordt verwezen naar relevante websites. Suggesties voor verbeteringen en aanvullingen kunnen worden g d via: Den Haag, januari 2010 Willem Vermeend 14
15 1 Inleiding Gevolgen van de economische crisis In de loop van 2008 werd de wereld geconfronteerd met de zogenoemde kredietcrisis, die medio 2007 in de vs was ontstaan. Het ging om de meest ingrijpende crisis in de financiële wereld ooit. Dit is wat er gebeurde. Overal in de wereld dreigen banken om te vallen. Door verkeerde risicovolle beleggingen die waardeloos bleken te zijn, krijgen ze te maken met gigantische vermogensverliezen. In een groot aantal landen moeten regeringen banken en andere financiële instellingen met kapitaalsteun en overheidsgaranties overeind houden. Ook worden er banken genationaliseerd: zij komen volledig in handen van de staat. De ontwikkelingen leiden wereldwijd tot een ineenstorting van de beurzen. In de tweede helft van 2008 begint de kredietcrisis de economie van alledag te raken en kunnen we gaan spreken van een economische crisis. De maand oktober van 2008 toont een van de scherpste dalingen van de aandelenkoersen in de geschiedenis. Bedrijven en burgers kunnen steeds moeilijker geld lenen, doordat banken zeer terughoudend zijn geworden en extra voorwaarden stellen. Kredieten zijn niet alleen moeilijk te verkrijgen, maar ook duur. Bedrijven gaan dus minder investeren. Ook dalen de omzetten en winsten van ondernemingen. Burgers kunnen minder lenen. Een van de gevolgen is een terugval op de huizenmarkt. Burgers 15
16 maken zich meer zorgen over de toekomst en de bestedingen lopen terug. Het totaal van lagere bestedingen, afnemende bedrijfsinvesteringen en dalende omzetten leidt tot een inzakkende wereldeconomie. We zien eind 2008 en in de eerste helft van 2009 in de vs, Japan en Europa krimpende economieën, aangeduid als een recessie, en een oplopende werkloosheid. In de opkomende economieën van China en India is er nog wel sprake van economische groei, maar die wordt sterk afgeremd. Na het uitbreken van de economische crisis, de zwaarste wereldcrisis van de afgelopen zestig jaar, proberen regeringen overal in de wereld hun economie aan te jagen met behulp van overheidsgeld. De krimpende economie wordt door de centrale banken bestreden met renteverlagingen. Vooral in 2009 pompen regeringen wereldwijd honderden miljarden in de economie om de neergang te stoppen. Daarbij gaat het onder meer om belastingverlagingen voor burgers en bedrijven, overheidsinvesteringen in de infrastructuur en staatssteunprogramma s voor zwaar getroffen bedrijfssectoren, zoals de bouw en auto-industrie. Eind 2009 blijkt dat de wereldwijde economische stimuleringspakketten hebben voorkomen dat de wereld in een diepe economische depressie terechtkwam. In veel landen volgt in de tweede helft van 2009 een opleving van de economie. Economische denktanks voorspellen voor de meeste westerse industrielanden in 2010 een lichte groei van de economie. Zie box 1. Wel bestaat de verwachting dat de crisis nog lang voelbaar zal zijn: veel landen moeten er rekening mee houden dat ze komende jaren te maken krijgen met een relatief lage economische groei. Voor de opkomende economieën zoals China en India, wordt de komende jaren een hoge economische groei verwacht. 16
17 Box 1 Ramingen economische groei (% bbp) 2006/ Wereldeconomie 5,2-1,1 3,1 4,5 Verenigde Staten 2,4-2,7 1,5 2,1 Europa 2,8-4,2 0,3 2,1 Duitsland 2,9-5,3 0,3 1,8 Frankrijk 2,4-2,4 0,9 2,3 Italië 1,8-5,1 0,2 1,9 Spanje 3,8-3,8-0,7 2,1 Engeland 2,8-4,4-0,2 2,9 Opkomende economieën 10,2 6,2 7,3 8,5 Japan 2,2-5,4 1,7 1,8 Nederland 3,5-4,0 1,5 2,6 Bron: imf/oeso/cpb Klimaatprobleem en energievraagstuk tegelijkertijd aanpakken Ná de economische crisis zal de wereld meer dan voorheen geconfronteerd worden met twee andere, fundamentele crises: de opwarming van de aarde en het energievraagstuk. Wereldwijd laat de praktijk zien dat de huidige aanpak van deze problemen niet werkt. De uitstoot van broeikasgassen die de aarde opwarmen blijft bij economische groei toenemen. Aan het energievraagstuk (stijgende prijzen voor olie, gas, steenkool, terwijl zij opraken) wordt nog niet echt gewerkt. Bovendien kunnen klimaatverandering en het energievraagstuk alleen op mondiaal niveau effectief worden aangepakt. Nationaal beleid, hoe ambitieus ook, zal in ieder geval bij het tegengaan van klimaatverandering nauwelijks effect hebben op het proces van opwarming van de aarde. Op het terrein van energievoorzieningen hebben landen zelf meer mogelijkheden om ervoor zorg te dragen dat ze over voldoende eigen (nationale) energieopwekking kunnen be- 17
18 schikken op het moment dat olie, gas en steenkool opraken. Het huidige klimaatbeleid is voor een belangrijk deel gebaseerd op de gedachte dat met maatregelen die de werking van de vrije markt bevorderen de uitstoot kan worden verminderd. Door overheidsmaatregelen, bijvoorbeeld extra belastingen, kan de prijs van olie, gas en steenkool zodanig worden verhoogd dat burgers en bedrijven geprikkeld worden om zuiniger met energie te worden. Maar deze maatregelen werken minder goed dan ze volgens de theoretische (wiskundige) computermodellen zouden moeten doen. Regeringen die de modellen voor hun klimaatbeleid gebruiken worden mooie prognoses voorgespiegeld over de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Maar in de praktijk worden de voorspelde broeikasreducties niet gehaald. De belangrijkste reden is dat burgers en bedrijven zich in de echte wereld anders gedragen dan in de modellen fictief wordt nagebootst. Hetzelfde hebben we gezien bij de recente economische crisis. Volgens de economische modellen en macro-economische theorieën die gebaseerd zijn op de gedachte dat de vrije markt altijd rationeel zijn werk doet zou marktwerking deze crisis voorkomen hebben. We weten nu dat er veel mis is met modellen en theorieën. Veel klimaatmaatregelen komen neer op extra heffingen en belastingen voor burgers en bedrijven. Ze wekken een hoop weerstand en ergernis zonder de gewenste energiebesparing te bewerkstelligen. Extra heffingen kunnen bovendien negatieve gevolgen hebben voor de economie en werkgelegenheid. Landen zijn vooral bezig met het aanjagen van hun economie. Door de zware economische crisis hebben in veel landen klimaatmaatregelen minder prioriteit gekregen. Ook investeringen in duurzame energievoorzieningen, zoals wind en zonne-energie zijn mondiaal met ruim een derde gedaald. ( 18
19 Het wereldklimaatbeleid moet daarom drastisch gewijzigd worden, zodat het niet alleen op een evenwichtige wijze rekening houdt met de belangen van opkomende economieën en armere landen, maar ook een breed draagvlak heeft bij burgers en het bedrijfsleven. Dat is nu niet het geval. Uitdagingen en kansen dienen voorop te staan. En de gevolgen van de zware economische crisis in de wereld kunnen niet worden weggepoetst. We hebben ook te kampen met een energievraagstuk: hoe komen we in de toekomst aan voldoende energie? De klimaatproblematiek en het energieprobleem zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en moeten gelijktijdig worden aangepakt. De verwachting bestaat dat in het komende decennium veel landen ook nadat de economie zich heeft hersteld nog last zullen hebben van de negatieve gevolgen, zoals een lege schatkist, een hoog begrotingstekort, een gigantische staatsschuld, een lagere economische groei en minder werkgelegenheid. Veel landen zitten met de vraag hoe ze de economie in de toekomst kunnen laten groeien en dan het liefst zodanig dat niet de kwantiteit maar de kwaliteit voorop staat terwijl tegelijkertijd de uitstoot van broeikasgassen wordt teruggedrongen. Daarbij is het een eerste vereiste dat deze groei groen van karakter is. Dat wil zeggen: de uitkomst is minder uitstoot van broeikasgassen en minder milieuvervuiling. Een dergelijke groei kan niet door de markt worden opgewekt. Daar zijn slimme actieve regeringen voor nodig die met doelmatige en doeltreffende overheidsmaatregelen een economische groeigolf creëren die door de markt verder wordt opgestuwd. Hoe? In de volgende hoofdstukken doe ik een poging tot het samenstellen van een doeltreffend maatregelenpakket. 19
20 2 Opwarming van de aarde Volgens de klimaatcommissie van de vn, het International Panel for Climate Change (ipcc), is er sprake van een verandering van het klimaat. Daaronder verstaan we de gemiddelde temperatuur, neerslag, windrichting en windsnelheid in een bepaald gebied in de wereld. Gebruikelijk is dat het gemiddelde wordt berekend over een periode van dertig jaar. Het klimaatsysteem bestaat uit de atmosfeer, land, water (oceanen) en de biosfeer (planten, dieren). De wisselwerking tussen deze onderdelen heeft invloed op het klimaat. De gemiddelde temperatuur op aarde is de afgelopen honderd jaar tussen 0,56 en 0,92 graad Celsius gestegen en neemt nog steeds toe. Dit zal betekenen dat de gemiddelde temperatuur ten opzichte van het jaar 1990 aan het eind van deze eeuw tussen de 1,1 en 6,4 graden Celsius hoger ligt. De meest waarschijnlijke uitkomst is een mondiale stijging ten opzichte van 1990, tussen 1,8 en 4 graden Celsius. Het wereldklimaatsysteem is zeer complex en dat maakt het moeilijk om uitspraken te doen die voor honderd procent vaststaan. Wetenschappers hanteren daarom een ruime bandbreedte bij voorspellingen over temperatuurstijgingen. Box 2 De vn en het ipcc De vn, met de hoofdzetel in New York, is een internationale organisatie, die werd opgericht in De aangesloten landen werken samen op het gebied van internationaal 20
21 (humanitair) recht, mondiale veiligheid en ontwikkeling van de wereldeconomie. Ze doen ook onderzoek naar maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. Vrijwel alle internationaal erkende landen in de wereld zijn lid. De vn telt 192 lidstaten. ( Het ipcc is een organisatie van de vn die wetenschappelijke bevindingen van duizenden deskundigen op het terrein van het klimaat over de gehele wereld verzamelt en daarover rapporten publiceert die op de website te vinden zijn. ( Op 12 oktober 2007 werd in Oslo bekendgemaakt dat aan Al Gore (vice-president onder vs-president Bill Clinton ) en het ipcc de Nobelprijs voor de Vrede was toegekend. Al Gore leverde met zijn beroemde filmdocumentaire over de opwarming van de aarde An Inconvenient Truth, uitgebracht in 2006, een belangrijke bijdrage tot de publieke belangstelling voor klimaatverandering. ( Het is zeer waarschijnlijk dat de opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten. Vanaf het moment dat de mens op aarde kolen, aardolie en gas begon te verbranden om energie en warmte op te wekken voor fabrieken, kantoren, huizen en voor het verkeer en transport begon de samenstelling van de dampkring te veranderen. De oorzaak is een toename van de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer rond onze aardbol. Gassen ontstaan niet alleen bij de verbranding van aardolie, gas en steenkool, maar ook bij bepaalde methoden van landbouw, veeteelt en het kappen van bossen. Ze stijgen op naar de dampkring en werken mee aan de opwarming van de aarde. 21
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatieNIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen
NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieIntroductie Presentatie aan Bewonersorganisatie. Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen
Introductie Presentatie aan Bewonersorganisatie Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen Wie ben ik? Mijn naam is Graham Degens Ik heb >30 jaar in de olie industrie gewerkt, om olie en gas optimaal
Nadere informatieAchtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1
Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht
Nadere informatieVooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).
5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatie6,1. Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april keer beoordeeld. Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect?
Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april 2004 6,1 365 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect? Deelvragen: 1. Hoe werkt het broeikaseffect?
Nadere informatieDraagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieMen gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland.
Herhalingsoefeningen De sprong, thema 8 Vocabulaire Oefening 1 Vul het goede woord in. Verander de vorm als dat nodig is. Kies uit: bewegen, bijdragen aan, biologisch, duurzaam, energiebronnen, energierekening,
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatiePrioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso,
Prioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 22 mei 2013 Nieuwe omstandigheden op de wereldwijde energiemarkt
Nadere informatieCaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid?
CaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid? Door Rik Lo & Lisa Gerrits 15-03-13 Inhoud: Inleiding Deelvraag 1 Deelvraag 2 Deelvraag 3 Deelvraag 4 Hoofdvraag & Conclusie
Nadere informatie- Effectief Klimaatbeleid -
- Effectief Klimaatbeleid - In opdracht van CE-Delft 18.0177 November 2008 Trendbox BV Inhoud Inleiding Doelstelling en onderzoeksopzet Doelgroep en steekproefverantwoording Veldwerk en rapportage Conclusies
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieLes bij klimaatverandering:
Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatiereating ENERGY PROGRESS
reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieOverzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.
1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie
Nadere informatieKlimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen.
Open klimaatlezingen 2009 Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Hans Bruyninckx De eerste stappen in internationaal klimaatbeleid 1979: 1ste World Climate Conference
Nadere informatieLes Kernenergie. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Kernenergie Werkblad Les Kernenergie Werkblad Wat is kernenergie? Het Griekse woord atomos betekent ondeelbaar. Het woord atoom is hiervan afgeleid. Ooit dachten wetenschappers
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieWerkblad 3. Klimaatconferentie Parijs december 2015
Werkblad 3 Wetenschap versus politiek De tijd loopt! Jean-Pascal van Ypersele, klimatoloog aan de UCL en ondervoorzitter van het Klimaatpanel IPCC van de Verenigde Naties zegt: We moeten volledig stoppen
Nadere informatieBegrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieWestvoorne CO 2 - uitstoot
Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn
Nadere informatie7. Klimaatkwis. Wie heeft de meeste vragen goed? De prijs: Plan van Aanpak van Kies Groen Licht
7. Klimaatkwis Wie heeft de meeste vragen goed? De prijs: Plan van Aanpak van Kies Groen Licht Werkwijze: allen staan, groene en rode kaartjes, fout = zitten 1. Wie maakte de film An inconvenient truth,
Nadere informatieBANANEN LANGS DE NOORDZEE antwoordblad
Opdracht 1 In het filmpje ging het over klimaatverandering. Bedenk samen drie voordelen en drie nadelen van klimaatverandering. Schrijf op: Voordelen 1. bijvoorbeeld warmere zomers in Nederland 2. bijvoorbeeld
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieDe Duitse Alliantie voor Werk en Leefmilieu
De Duitse Alliantie voor Werk en Leefmilieu integreren van energiebesparing en maatregelen voor energie-efficiëntie bij het saneren van bestaande gebouwen, bijdragen aan de bescherming van het klimaat
Nadere informatieKlimaatcompensatie investeren in een schone toekomst
Klimaatcompensatie investeren in een schone toekomst Van warme douche, autorit en vliegvakantie tot het verwarmen van ons huis: alles wat we in ons dagelijks leven doen, leidt tot uitstoot van broeikasgassen.
Nadere informatieNaam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool
Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. N.B. : Voor de algemene analyse zie de analytische synthese.
Directoraat-generaal Communicatie EENHEID PUBLIEKE OPINIE Brussel, 15/10/2008 KLIMAATVERANDERING Speciale Eurobarometer 300 Voorjaar 2008 Eerste ruwe resultaten: Europees gemiddelde en belangrijke nationale
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieWAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van
WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieFOSSIELE BRANDSTOFFEN
FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze
Nadere informatie30/01/2012. Wat denk jij over. Wat gebeurt er?
Kraak je energiekosten Wat denk jij over klimaat en energie 2 Flauwekul. Opwarming van de aarde Mijn probleem niet, maar die van de volgende generatie. Bekommerd! Ik wil mee m n steentje bijdragen zodat
Nadere informatieDe waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie
De waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie Geschreven door: Lesley Huang en Pepijn Veldhuizen Vakken: Economie School en klas: Scholengemeenschap Were Di, vwo 6 Begeleider: De heer
Nadere informatieEmissie broeikasgassen in Europa,
Indicator 11 januari 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2009 nam de Europese uitstoot
Nadere informatieWerkvel opdracht 8 (De Europese Unie en klimaatverandering)
Werkvel opdracht 8 (De Europese Unie en klimaatverandering) Toelichting op de opdracht Jullie krijgen tijdens deze opdracht iets te horen over de Europese Unie, wat is het, wat hebben we eraan, etc. Ook
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE
DE LEERLINGENWERKBOEK DE EINDOPDRACHT Team: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING De mens maakt op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele
Nadere informatieGevolgen van klimaatverandering voor Nederland
Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den
Nadere informatieKlimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek:
Scenario s Jaap de Boer Energy Watch Klimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek: Twence Zon (particulier, bedrijven, zonneparken) Wind
Nadere informatieklimaatverandering en voedsel
klimaatverandering en voedsel Parijs; wat is er afgesproken en gaat het lukken? Wat betekent dit voor landbouw en voeding? Energie transitie als voorbeeld voor producent en consument Duurzaamheid als paradigma.
Nadere informatieVerandert het klimaat? Klimaatconferentie in Den Haag, 13-24 november 2000
Editie 10 November 2000 Leerkrachten: didactische aanwijzingen vindt u op pagina 4 van de handleiding. De leerlingenpagina s zijn kopieerbaar voor gebruik in de klas Klimaatconferentie in Den Haag, 13-24
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieRol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening
Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale
Nadere informatie'Wat we ook voor een maatregelen nemen, het proces van de opwarming van de aarde kunnen we niet omkeren'
EenVandaag Opiniepanel enquête Klimaattop Kopenhagen 20.000 respondenten december 2009 Ik maak me grote zorgen over de verandering van het klimaat Helemaal mee eens 15,5% Mee eens 35,6% Neutraal 26,1%
Nadere informatieThe Day After tomorrow... Waarom wachten
The Day After tomorrow... Waarom wachten als we vandaag kunnen reageren? The Day After Tomorrow, de film van Roland Emmerich (Godzilla en Independence Day), verschijnt op 26 mei 2004 op het witte doek.
Nadere informatieWerkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?)
Werkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?) Toelichting op de opdracht In deze opdracht gaan jullie kijken naar grensoverschrijdende problemen. Dit doen jullie
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2018 2019 35 004 Wijziging van de Wet opslag duurzame energie (in verband met de vaststelling van tarieven voor het jaar 2019) C MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen
Nadere informatieTraject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatie3. Verwerking door discussie. (15 min.) De feiten en juiste antwoorden zijn voor de docent ter beschikking in dit document.
versie 10-12-18 Beste docent, De film Morgenland gaat vergezeld van een bijbehorende verwerkingsles. De tijdsduur van film en les is een tot anderhalf uur. Morgenland is geschikt voor alle leerjaren van
Nadere informatieEfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving
Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft
Nadere informatieZonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft
Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieDe nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen -
De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn l - Uitdagingen & oplossingen - DG Energie 22 juni 2011 ENERGIEVOORZIENING NOG AFHANKELIJKER VAN IMPORT Te verwachten scenario gebaseerd op cijfers in 2009 in % OLIE
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatieLessenserie Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Thema s en onderwerpen Overzicht Lessenserie Energietransitie Thema s en onderwerpen per les De zoektocht naar voldoende energie voor de komende generaties is één van de belangrijkste
Nadere informatieHet nieuwe Europese Klimaatplan voor 2030 #EU2030 YVON SLINGENBERG DG CLIMATE ACTION
Het nieuwe Europese Klimaatplan voor 2030 #EU2030 YVON SLINGENBERG DG CLIMATE ACTION Overzicht 1. Klimaat en energie: waar zijn we? 2. Waarom een nieuw raamwerk voor 2030? 3. Belangrijkste elementen 2030
Nadere informatieDe energietransitie: kansen grijpen kansen creëren
De energietransitie: kansen grijpen kansen creëren Inspiratie voor de avond Marc Londo, ECN Beleidsstudies Alkmaar 1 april 2015 www.ecn.nl Boodschappen 1. De energiehuishouding verandert, en daar zijn
Nadere informatieDeelvraag 1: Wat zijn de oorzaken van klimaatverandering en wat houdt klimaatverandering in?
Profielwerkstuk door een scholier 2470 woorden 27 maart 2008 6,1 24 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Deelvraag 1: Wat zijn de oorzaken van klimaatverandering en wat houdt klimaatverandering in? Klimaatverandering
Nadere informatieEmissies, emissierechten, hernieuwbare bronnen en vermeden emissies
Emissies, emissierechten, hernieuwbare bronnen en vermeden emissies Door Harry Kloosterman en Joop Boesjes (Stichting E.I.C.) Deel 1 (Basis informatie) Emissies: Nederland heeft als lidstaat van de Europese
Nadere informatieLessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8
Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW Groep 6, 7, 8 Eindhoven, 8 september 2011 In het kort In deze lesbrief vind je een aantal uitgewerkte lessen waarvan je er één of meerdere kunt uitvoeren.
Nadere informatieVragen voor burgers die deelnemen aan WWViews
Vragen voor burgers die deelnemen aan WWViews WWViews C/o The Danish Board of Technology Antonigade 4 DK-1106 Copenhagen K Denemarken Tel +45 3332 0503 Fax +45 3391 0509 wwviews@wwviews.org www.wwviews.org
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE
DE LEERLINGENHANDLEIDING HAVO/VWO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING De mens maakt op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen
Nadere informatieDuurzame energie in Japan
Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE
DE LEERLINGENHANDLEIDING VMBO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING Mensen maken op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen: aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen ontstaan uit resten
Nadere informatie4 keer beoordeeld 4 maart Natuurkunde H6 Samenvatting
5,2 Samenvatting door Syb 763 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Natuurkunde Methode Pulsar Natuurkunde H6 Samenvatting PARAGRAAF 1 Er zijn veel verschillende soorten energie: Bewegingsenergie
Nadere informatieKlimaat en ontwikkeling
Klimaat en ontwikkeling Een eerlijk en juridisch bindend klimaatakkoord is van groot belang voor ontwikkelingslanden, omdat deze landen dagelijks de gevolgen ondervinden van klimaatverandering die hoofdzakelijk
Nadere informatieMANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008
MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de
Nadere informatieENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA
ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom
Nadere informatie