Rotterdam CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

Transcriptie

1 Rotterdam CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES Benthemplein Eerste waterplein ter wereld Tools voor klimaatadaptatiestrategieën Waterkavels Aqua Dock Connecting Delta Cities Kennisnetwerk deltasteden De dijken zijn veilig, waakzaamheid blijft geboden

2 Rotterdam Rotterdam is een deltastad en gelegen in de delta van de Rijn en de Maas. Via de Nieuwe Waterweg heeft Rotterdam een open verbinding met de zee waardoor tot in de stad sprake is van eb en vloed.

3 Voorwoord Rotterdam is een van de veiligste deltasteden ter wereld, maar blijft door zijn ligging in de Nederlandse delta kwetsbaar. Deltasteden staan in de belangstelling door de klimaatverandering. Juist in laaggelegen deltasteden is de bevolkingsgroei hoog en wonen veel mensen bij elkaar. Hier zullen een stijgende zeespiegel, hogere rivierafvoeren maar ook langere perioden met droogte in sterke mate ervaren worden. CNN interviewt burgemeester Aboutaleb over klimaatadaptatie in Rotterdam (zomer 2013). Extreme weergebeurtenissen als de storm Sandy die New York in 2012 trof, versterkt die belangstelling. De beelden van New York, maar ook New Orleans (2005), Bangkok (o.a. 2011) en Jakarta (o.a. 2007) imponeren. De zeer overvloedige regenval die Nederland steeds vaker treft is een voorbeeld van de toename van extremere weergebeurtenissen. Men vraagt zich af: hoe veilig en klimaatbestendig zijn onze kust- en deltasteden eigenlijk? Moeten we geen actie ondernemen? Rotterdam is een van de veiligste deltasteden ter wereld, maar blijft door zijn ligging in de Nederlandse delta kwetsbaar. In deze uitgave schetsen we u een beeld hoe Rotterdam klimaatadaptatie oppakt. De artikelen geven een indruk wat kennisinstellingen, waterschappen, het bedrijfsleven en de gemeente Rotterdam doen om de stad aan de veranderingen in het klimaat aan te passen. Daarbij zien we de klimaatverandering niet als een bedreiging, maar vooral als een kans om de stad veerkrachtiger, aantrekkelijker en economisch sterker te maken. Zo blijft Rotterdam een veilige en leefbare stad in de Nederlandse delta waar men graag woont, werkt en leeft. Ahmed Aboutaleb Burgemeester van Rotterdam DELTA Rotterdam 3 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

4

5 Inhoudsopgave 7 Klimaatadaptatie kansen voor nu en de toekomst! 8 Benthemplein: eerste waterplein ter wereld Klimaatadaptatie legt nadruk op kansen 14 Gebiedsontwikkeling op het water 16 Rotterdamse tools voor klimaatadaptatiestrategieën 18 Kenniscentrum voor bouwen op het water 20 De dijken zijn veilig, waakzaamheid blijft geboden 24 Meer doen met een dijk 26 Groen is goed voor het stadsklimaat en voor het welzijn van de bewoners Netwerk deltasteden ideaal platform voor uitwisseling 32 Drijvend visitekaartje van de stad 34 Met groene daken is winst te behalen 37 3Di maakt het onzichtbare zichtbaar 39 Ook buiten de dijken droge voeten 43 Samenwerken aan een vitale en klimaatbestendige wijk 46 Rotterdam: springplank voor bedrijfsleven Rotterdam kan niet zonder de drie waterschappen 54 Klimaatadaptatie ook rondom Rotterdam steeds belangrijker 57 Rockefeller Foundation kiest voor Rotterdam 43 DELTA Rotterdam 5 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

6 Inleiding Dit magazine geeft een goed beeld van de Rotterdamse kijk op klimaatadaptatie. Het gevoel van noodzaak én wil om de kansen te benutten die aanpassing biedt, zijn in Rotterdam inmiddels in alle geledingen doorgedrongen. Het is mooi om te constateren dat het drijvend paviljoen, bedoeld als eerste steen in de vijver, daadwerkelijk ook dat effect heeft. Kijk naar de initiatieven op het gebied van drijvend bouwen in bijvoorbeeld Aqua Dock (Dokhaven). Ook het waterplein Benthemplein kan zo n rol vervullen, getuige de ambitie om van Zomerhofkwartier de eerste klimaatbestendige wijk te maken. De stad is in vele opzichten in transitie, ook in het denken over water en adaptatie. Van sectoraal naar integraal, van integraal naar holistisch: opgaven door extreme weersomstandigheden worden nu gekoppeld aan de ambities van de stad. Klimaatadaptatie, integrale gebiedsontwikkeling en versterking van de stadseconomie zijn nu één verhaal geworden. Momentopname De situatie van nu is een momentopname in een ontwikkeling die ruim tien jaar geleden in gang is gezet. Na het Waterplan Rotterdam volgden plannen en visies waar sinds 2008 ook klimaatverandering het beeld completeerde. Met de Rotterdamse Adaptatiestrategie (2013) heeft Rotterdam een koers voor waarbij bewoners, bedrijven en stad maximaal kunnen mee profiteren. Showcase Rotterdam Want adaptatie is ook business: Rotterdam Climate Proof heeft in 2008 een vliegwiel op gang gebracht: leren - initiëren - innoveren - implementeren - etaleren - exporteren. Bedrijven in de regio krijgen opdrachten uit onder andere New York en Ho Chi Minh City. Op de RDM-Campus werken studenten aan de proeftuin Aquadock. Kennisinstellingen zoals de Hogeschool Rotterdam en de TU Delft werken steeds meer samen met counterparts in de andere deltasteden. Zo krijgen internationalisering van het onderwijs én het koppelen van onderwijs aan echte vraagstukken uit echte deltasteden extra dynamiek. Wereldwijde samenwerking Samen met haar partners, kan Rotterdam zich verder profileren als de community of practice voor duurzame en resilient deltasteden. Door te blijven zoeken naar innovaties die de stad en haar omgeving sterker maken. Door meer facetten van stad en haven in die aanpak mee te nemen, zoals energie en ICT, nu mede mogelijk gemaakt door deelname aan de 100 resilient city campaign van de Rockefeller Foundation. En door te zorgen dat ook anderen profijt kunnen hebben van de bewezen concepten, binnen en buiten Nederland. Het samenwerkingsverband Connecting Delta Cities laat zien dat samenwerken loont en dat steden het verschil kunnen maken. DELTA Rotterdam 6 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

7 Klimaatadaptatie kansen voor nu en de toekomst! ) Bijeenkomst Connecting Delta Cities (juni 2013) 2) Opening Drijvend Paviljoen (juni 2010) 3) Koninklijk paar bij de World Expo 2010 in Shanghai (mei 2010) 4) Informatiedagen groene daken (juni 2014) 5) Europese collegasteden in Rotterdam (oktober 2012) 6) World Expo in Shanghai (mei 2010) 7) Dak met m 2 groen in Rotterdam (mei 2012) 8) Officiële opening waterplein Benthemplein (december 2013) 9) Wethouder Pex Langenberg (o.a. duurzaamheid, 2014) 10) Kroonprins Willem Alexander bezoekt de conferentie Deltas in Times of Climate Change (september 2010) DELTA Rotterdam 7 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

8 Eerste waterplein ter wereld Benthemplein: spannende combinatie van groen, vermaak en waterberging Het eerste waterplein ter wereld slaat twee vliegen in één klap. Het vangt bij heftige regenval een grote hoeveelheid water op en brengt die weer terug in de natuur. Daarnaast maakt het waterplein de stad mooier. De scholieren die de omliggende gebouwen hun lessen volgen, brengen vele aangename uren op het plein door. Met basketballen, een balletje trappen, skaten of gewoon door met elkaar pratend op een van de trappen van het plein te zitten. De trappen van het plein vertonen al slijtageplekken van het skaten, constateert architect Florian Boer van De Urbanisten, het bureau dat het concept voor het waterplein bedacht en het eerste grootschalige waterplein ter wereld vormgaf. De slijtage zegt iets over het intensieve gebruik dat de jongeren en scholieren uit de omgeving van het waterplein maken. En dat terwijl het Benthemplein in deze nieuwe staat nog maar nauwelijks een jaar volop in gebruik is. Het plein is populair. Maar ook op het gebied van waterhuishoudkunde is het goed gelukt, zegt Florian Boer. Watermuur Wanneer het flink regent, wordt het plein een waterberging. Het water van de scholen en de op het plein gelegen kerk verzamelt zich dan in de twee ondiepe bassins. Water uit de omgeving van het plein loopt in het diepste bassin, dat bij droog weer is te gebruiken als sportveld om te basketballen of voetballen. De loop van het water is op het plein goed te volgen: het stroomt door brede goten naar de bassins. Het water uit de omgeving komt wanneer het heel hard regent als een watermuur in het diepste bassin terecht, een gordijn van DELTA Rotterdam 8 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

9 water plenst dan naar beneden. In de bassins zijn de delen die bij regen vollopen met een blauwe kleur aangeduid. Erg lang blijft het water niet in de bassins staan. Binnen een etmaal is het weggelopen en verdwenen in de grond of naar de verderop gelegen Noordsingel. Florian Boer: Zo komt het water weer terug in de natuur en ontlast het Benthemplein het Rotterdamse rioolsysteem, dat grote hoeveelheden regenwater in korte tijd erg moeilijk kan verwerken. Met de GGD zijn afspraken gemaakt hoe snel het water van het plein moet zijn verdwenen. Er mag natuurlijk geen gevaar zijn voor de volksgezondheid en al helemaal niet dat kleine kinderen op het plein onverantwoord risico zouden lopen. Kleine kinderen zijn op het Benthemplein niet vaak te vinden. Het plein is ingesloten door het scholencomplex Technikon, in de late jaren zestig ontworpen door de bekende Rotterdamse architect Huig Maaskant. Hij had in zijn tijd geen enkel oog voor de buitenruimte, zegt Florian Boer. Volgens de architectuuropvattingen van toen kon het stedelijk leven van de scholieren zich wel binnen de gebouwen afspelen. Daarom maakte een toren van op elkaar gestapelde gymzalen onderdeel uit van zijn ontwerp: sporten deden de leerlingen maar binnen, buitenspelen was voor provincialen. Saaie vlakte Het Benthemplein was lange tijd een saaie vlakte van grijze stoeptegels, waarover eigenlijk niemand tevreden was, zeker de omliggende scholen Zadkine en het Grafisch Lyceum niet. Daarom was het een uitgelezen kans juist hier het eerste grootschalige waterplein vorm te geven. Florian Boer: Het schoolcomplex van Maaskant ontkende het plein. Met het waterplein eist de openbare ruimte nu zijn plek weer op. Zodra het kan schieten we hier een balletje Zodra ze even vrij hebben van hun opleiding aan het Zadkine, de school voor middelbaar beroepsonderwijs aan het Benthemplein, zijn Ferhat Guler (21) en zijn vriend Ajene Wansing (21) buiten op het plein te vinden. Als het een beetje mooi weer is, dan zitten we hier, zegt Ferhat. Dan sms en we elkaar en vraagt de een waar de ander is. Ook al hebben we maar tien minuten pauze, dan zijn wij hier toch even een balletje aan het schieten. Ferhat doet de opleiding Medewerker Evenementenorganisatie, Ajene volgt de opleiding Mode en Maatkleding. Als het lekker weer is neem ik altijd een basketbal mee, zegt Ferhat. Ajene: Soms zijn er meer mensen op het plein. Die doen dan met ons mee. Soms zijn we met ons tweeën. Als het mooi weer is, dan zit het plein echt helemaal vol. Dat het Benthemplein niet zomaar een plein is, daarvan zijn ze zich goed bewust. We hebben op school te horen gekregen waar het voor dient, zegt Ferhat. Toen het plein werd aangelegd is ons uitgelegd wat een waterplein is. Je kunt het ook goed zien, dat water een grote rol speelt. Wanneer het regent, dan basketballen we niet, want dan loopt het plein vol water. Wanneer het de volgende dag weer goed weer is, dan heb je van het water nauwelijks meer last, het is dan allemaal weg. Beide studenten zijn tevreden over het plein, dat hun de mogelijkheid biedt hun favoriete tijdverdrijf te beoefenen. Ajene: Ik vind het een mooi plein. Het is alleen jammer dat er maar één basket op het sportveld staat, terwijl ze voor het voetballen wel twee doelen hebben gemaakt. Ik vind het een mooi plein, maar ik vind het jammer dat het zo snel vies is, vult Ferhat aan. Wanneer het vies is, komen er minder mensen. Er staan maar een paar prullenbakken op het plein, dat mogen er best wat meer zijn. Vooral als het wat warmer weer is valt hun op hoeveel mensen er van het plein gebruik maken. Ajene: Sommigen komen om even een paar minuten om te zonnen. Ferhat: Toen ik hier laatst kwam, waren ze net bezig met een fotoshoot, het is leuk om te zien dat het plein zelfs daarvoor kan dienen.

10 Drie workshops werden gehouden om samen met alle betrokkenen tot het juiste ontwerp te komen. Omwonenden uit de Agniesebuurt waren daarbij, vertegenwoordigers van de kerk, het aan het plein gelegen Hofpleintheater en natuurlijk van de scholen. Tijdens de inspirerende bijeenkomsten maakten de aanwezigen duidelijk welke elementen zij in het plein opgenomen wilden zien, waarbij het water als cruciaal element vaststond. De aanwezigheid van het water vond iedereen interessant en spannend, zegt Florian Boer. Het leidde tot drie ontwerpen, waarin de meest gewenste onderdelen waren verwerkt: een sportveld, een groene plek, mogelijkheden om te skaten en een plaats om te kunnen zitten en naar mensen te kijken. Florian Boer: In de tweede workshop konden de mensen die het meest van het plein gebruik zouden maken kiezen. De twee ontwerpen die het meest bevielen hebben we in elkaar geschoven. We hebben gekeken wat er nog beter kon. Het groen is meer het plein op gekomen. Het water werd gewaardeerd omdat het ook duidelijk onderdeel van het ontwerp was. Het is natuurlijk niet de bedoeling om in het water te spelen, maar iedereen wil als het regent wel goed het water zien stromen. Florian Boer is oprichter van De Urbanisten. Hij doceert onder meer aan de TU Delft en de Rotterdamse Academie van Bouwkunst en is betrokken bij het project New Meadowlands (New York). DELTA Rotterdam 10 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

11 Kennis Klimaatadaptatie legt nadruk op kansen Rotterdamse Adaptatiestrategie als inspirerend verhaal voor de naaste toekomst Sinds eind 2013 heeft Rotterdam een eigen adaptatiestrategie. De Rotterdamse Adaptatiestrategie (RAS) stippelt de koers uit waarlangs de stad zich wil voorbereiden op klimaatverandering. De makers van de strategie ervoeren hoe de strategie gaandeweg steeds meer dynamiek kreeg. Dat blijkt vooral uit de toekomstperspectieven, die schetsen hoe door samenwerking kansen zijn te benutten waarmee de gehele stad haar voordeel kan doen. Kennis over klimaatverandering ligt aan de basis van de Rotterdamse Adaptatiestrategie. Die kennis is overal vandaan gehaald, op nationaal niveau, maar ook veel dichter bij huis: in de Rotterdamse context werd gebruik gemaakt van studies en onderzoeken die duidelijk maakten wat de stad met de verandering van klimaat te wachten staat. De kunst was vervolgens al die kennis om te zetten in een inspirerend verhaal en een duidelijke en aansprekende strategie hoe Rotterdam in de praktijk het beste met klimaatverandering kan omgaan. We wisten dat we bij die adaptatiestrategie moesten uitkomen, maar hoe we daar konden uitkomen, wisten we nog niet, zegt Corjan Gebraad, adviseur klimaatadaptatie bij de gemeente Rotterdam. We hebben vanuit ons gezond verstand geredeneerd wat daarvoor nodig zou zijn. Toen alle kennis was verzameld, kon de volgende stap worden gezet: het in kaart en beeld brengen hoe en waar de stad kwetsbaar is voor de gevolgen van klimaatverandering. Corjan Gebraad: Ons uitgangspunt was dat Rotterdam honderd procent klimaatbestendig moet zijn. Maar wat houdt dat in, wanneer je daarvoor geen enkele referentie hebt? Pas wanneer je weet waar je als stad kwetsbaar bent, kun je bepalen welke aanpak je op die punten wilt kiezen. Kansen Door vervolgens de klimaateffecten te verbinden met kansrijke maatregelen werd de RAS concreter, zegt Dirk van Peijpe, Presentatie Rotterdamse Adaptatiestrategie (oktober 2013) DELTA Rotterdam 11 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

12 Water op de kade van het Noordereiland (2011) stedenbouwkundige bij De Urbanisten, het bureau dat de verzamelde ingrediënten samensmeedde tot een aantrekkelijk en samenhangend verhaal. Daardoor werd ook steeds duidelijker wat voor verhaal we wilden vertellen. De RAS kwam zo steeds meer in de steigers te staan. Corjan Gebraad: In het proces was voor ons heel belangrijk dat we bij het uitvoeren van onze analyses niet alleen over risico s wilden praten, maar vooral ook over kansen die klimaatadaptatie biedt. Die nadruk op kansen wilden we er vanaf het begin goed in hebben, dat was ook een van onze uitgangspunten. Door de klimaatadaptatie te integreren met de andere opgaven waar Rotterdam voor staat, kreeg de strategie een eigen dynamiek. Dan gaat het er om wat we voor meerwaarde kunnen creëren en wie we bij klimaatadaptatie kunnen betrekken, zegt Dirk van Peijpe. Corjan Gebraad: De basis van de adaptatiestrategie is het robuuste systeem dat we in de stad in eeuwen hebben aangelegd. Dat systeem van stormvloedkeringen, dijken, riolering en gemalen functioneert goed, daarmee kunnen we voorlopig uit de voeten door het te onderhouden en verbeteren. Maar op termijn is het niet genoeg. We moeten veel breder om ons heen kijken: waarom gebruiken we de daken niet, waarom benutten we de pleinen niet? We voegen daarmee een nieuwe laag aan maatregelen toe, gekoppeld aan de buitenruimte waarmee de stad ook nog eens aantrekkelijker wordt. Dat kunnen private én publieke ruimtes zijn. Dat betekent ook dat er meer partijen mee zijn gemoeid. Die willen we er ook bij betrekken. Dat is wat we in de strategie meekoppelen hebben genoemd. Meekoppelen met initiatieven en projecten van anderen. Dat is de enige manier om een klimaatbestendige stad te krijgen waar iedereen zich bij betrokken voelt en waarin de overheid niet meer de enige speler is. Perspectieven Het meekoppelen biedt kansen om partijen met elkaar te verbinden, om initiatieven te verbreden en aan elkaar te smeden. Bewoners, bedrijven en overheid kunnen met elkaar voor de meerwaarde zorgen die de klimaatadaptatie kan opleveren, meerwaarde voor de leefomgeving, de ecologie, de economie en de samenleving als geheel. Om dat te illustreren zijn in de RAS verschillende perspectieven geschetst, die laten zien waartoe slim toegepaste klimaatadaptie kan leiden. De perspectieven zijn per gebied in de stad uitgewerkt. Het was precies wat de RAS nodig had, zegt Dirk van Peijpe. Het was een geweldig proces uit te zoeken hoe die perspectieven er uit konden zien. De opgaven zijn bekend en we weten welke maatregelen ons ter beschikking staan. We hebben bijvoorbeeld een dijk en we weten dat het op termijn beter is die te verhogen. Maar de meerwaarde is om dan nog iets extra s met die dijk te doen: het integraal aan te pakken, DELTA Rotterdam 12 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

13 E ROBUUST SYSTEEM P T A T I E K E N verkleinen van effect van droogteperiodes 4 OGIE ECONOM hemelwateropvang Klimaatadaptieve maatregelen Creatie meerwaarde dijkversterkingsmaatregelen hogere zee- en rivierwaterstanden grotere kans op overstroming buitendijks vaker sluiten Maeslantkering kans op overstroming binnendijks neemt toe Perspectief voor de compacte stad Welke klimaatadaptieve maatregelen kunnen we toepassen in de compacte stad en wie zijn daarbij aan zet? Welke meerwaarden creëren de gecombineerde maatregelen voor de leefomgeving, samenleving, economie en ecologie en wie profiteren daarvan? verminderen hittestress verkleinen van effect van droogteperioden hemelwateropvang gedifferentieerde overstromingsbestendige inrichting buitendijks dijkversterkingsmaatregelen verminderen hittestress verkleinen van effect van droogteperioden dijkversterkingsmaatregelen hemelwateropvang verminderen hittestress gedifferentieerde overstromingsbestendige inrichting buitendijks dijkversterkingsmaatregelen verkleinen van effect van droogteperioden verminderen hittestress hemelwateropvang verkleinen van effect van droogteperioden gedifferentieerde overstromingsbestendige inrichting buitendijks hemelwateropvang gedifferentieerde overstromingsbestendige inrichting buitendijks Strategieën meer intensieve neerslag water kan moeilijker weg grotere kans op wateroverlast en schade langere periodes van droogte lagere grondwaterpeilen afname van de waterkwaliteit kans op schade aan gebouwde omgeving, flora en fauna hogere belemmering zee- en voor rivierwaterstanden scheepvaart door lage waterstanden op de rivier grotere kans op overstroming buitendijks vaker langere sluiten hete Maeslantkering periodes (hitte) kans afname op van overstroming thermisch binnendijks comfort van neemt de stad toe negatieve invloed op gezondheid en welbevinden meer kans op intensieve schade aan neerslag flora en fauna water kan moeilijker weg grotere kans op wateroverlast en schade hogere zee- en rivierwaterstanden langere grotere HDST kans periodes op 4overstroming van droogte HDST buitendijks 5 lagere vaker sluiten grondwaterpeilen Maeslantkering afname kans op van overstroming de waterkwaliteit binnendijks neemt toe kans op schade aan gebouwde omgeving, flora en fauna belemmering meer hogere intensieve zee- voor rivierwaterstanden neerslag scheepvaart door lage waterstanden op de rivier water grotere kan kans moeilijker op overstroming weg buitendijks langere grotere vaker sluiten kans hete op Maeslantkering periodes wateroverlast (hitte) en schade afname kans op van overstroming thermisch binnendijks comfort van neemt de stad toe negatieve langere periodes invloed op van gezondheid droogte en welbevinden kans lagere meer op intensieve grondwaterpeilen schade aan neerslag flora en fauna afname water kan van moeilijker de waterkwaliteit weg kans grotere op kans schade op wateroverlast aan gebouwde en omgeving, schade flora en fauna belemmering voor scheepvaart door lage waterstanden op de rivier langere HDST periodes 4 van droogte HDST 5 langere lagere grondwaterpeilen hete periodes (hitte) afname van thermisch de waterkwaliteit comfort van de stad negatieve kans op schade invloed aan op gebouwde gezondheid omgeving, en welbevinden flora en fauna kans belemmering op schade voor aan scheepvaart flora en fauna door lage waterstanden op de rivier langere hete periodes (hitte) Maatregelen afname van thermisch comfort van de stad negatieve HDST invloed 4 op gezondheid HDST en welbevinden 5 kans op schade aan flora en fauna dijkversterking HDST 5 4 HDST 5 verminderen hittestress verkleinen van effect van droogteperiodes 4 E LEEFOMGEVING M K O P P ECOLOGIE E L E N E N S A M A D A SAMENLEVING E N W ECONOMIE E R hemelwateropvang Klimaatadaptieve maatregelen bijvoorbeeld door de dijkversterking te koppelen aan een park of zo breed te maken dat er op gebouwd kan worden. Daarbij hebben we ook geïnventariseerd welke partijen in welke gebieden actief zijn en mee kunnen doen. In het buitendijkse gebied zijn dat bijvoorbeeld andere partijen dan in de binnenstad. Een van de aansprekende voorbeelden van klimaatadaptatie volgens de RAS is het Benthemplein, dat als eerste grootschalige waterplein in Europa is ontwikkeld. Corjan Gebraad: Het was een adaptieve maatregel, waarbij de wateropgave is gekoppeld aan de openbare ruimte en dat weer aan de buurt en aan de wijk. Er kwam Europese subsidie voor. Het levert veel op: economisch profijt, maar ook sociaal: het plein brengt mensen bij elkaar. De volgende stap is om op gebiedsniveau te kijken wat mogelijk is, bijvoorbeeld in een buurt of wijk. Zoals op dit moment in het Zomerhofkwartier gebeurt. Dirk Creatie meerwaarde van Peijpe: Ga in zo n gebied dan met alle betrokkenen praten en probeer alle initiatieven die er zijn te verbinden aan klimaatadaptieve maatregelen. Je kunt zeggen dat we in het Zomerhofkwartier bezig zijn de adaptatiestrategie uit te voeren. Dat kunnen we op veel meer plaatsen in de stad doen. Optimisme De samenstellers van de adaptatiestrategie zijn vol optimisme over de mogelijkheden en handvatten die het document biedt. Dirk van Peijpe: We zitten midden in een tijd van transitie, we komen er steeds meer achter wat klimaatverandering voor de stad en haar inwoners betekent. Daarmee komt klimaatadaptatie steeds meer op de agenda van de stedenbouwers te staan. Dat is een mooie ruimtelijke opgave. En ook economisch is het interessant, want adaptatie loont, op alle gebieden, groot-, maar ook kleinschalig. Dirk van Peijpe is stedenbouwkundige en directeur van DE URBANISTEN. Hij was recent betrokken bij de Rotterdamse Adaptatiestrategie, de deltaproeftuin Klimaatbestendig Zomerhofkwartier en Rebuild by Design in New York / New Jersey. Corjan Gebraad studeerde Civiele Techniek aan de Technische Universiteit Delft. Hij werkt bij de gemeente Rotterdam onder meer aan de Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie, het deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden en kennis- en beleidsontwikkeling op het gebied van stedelijke resilience. DELTA Rotterdam 13 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

14 Climategame Eind 2012 is de Climategame opgeleverd. Met deze game een initiatief van Rotterdam Climate Proof, het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering en het Watergovernance Centre kunnen voorstellen worden gedaan die het dilemma van klimaatadaptief bouwen/ herstructureren en een waterveilige omgeving, zowel binnendijks als buitendijks, duidelijk tot uitdrukking brengen. Er kan naar hartenlust worden geëxperimenteerd in een realistische visualisatie van de wijk Rotterdam Feijenoord. Spelenderwijs verkrijgen de spelers ook inzicht in meerlaagseveiligheid. Bovendien kunnen maatregelen tegen elkaar worden afgewogen. Binnen de game spelen ook het beschikbare budget en eventuele subsidiemogelijkheden een rol. Rotterdamse tools voor klimaatadaptatiestrategieën Klimaatadaptatie barometer Om de voortgang van de ontwikkeling van een klimaatadaptatiestrategie te volgen is een stappenplan ontwikkeld: de klimaatadaptatiebarometer. Dit stappenplan bestaat uit acht onderdelen die weliswaar volgtijdelijk worden doorlopen (eerst een probleemanalyse, dan pas maatregelen etc.), maar uiteindelijk in de praktijk een zeer cyclisch karakter heeft. Nieuwe inzichten, extreme gebeurtenissen, andere financieringsmogelijkheden of ervaringen met maatregelen kunnen tot bijstelling van prioriteiten en/of tot andere maatregelen en uitvoeringsconstructies leiden. Uiteindelijk wordt per stap op kwalitatieve wijze bekeken hoe ver de betreffende partij is, waarna een score wordt toegekend. DELTA Rotterdam 14 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

15 Kennis Klimaateffect Atlas De stichting Climate Adaptation Services heeft een interactieve klimaateffectatlas gemaakt voor de stad Rotterdam. Deze atlas laat voor de onderwerpen waterveiligheid, wateroverlast, hitte en droogte zien wat er als gevolg van klimaatverandering op Rotterdam afkomt: nu en in Verschillende klimaatscenario s zijn gecombineerd met mogelijk knelpunten en opgaven. Zo wordt in één oogopslag duidelijk wat er speelt, hoe dit zich voor verschillende scenario s ontwikkelt in de tijd en welke delen van de stad extra aandacht nodig hebben. Daardoor is dit instrument ook gebruikt voor de ontwikkeling van de Rotterdamse Adaptatiestrategie. Rotterdamse klimaat MKBA Als onderdeel van de Rotterdamse Adaptatiestrategie is de Rotterdamse klimaat MKBA ontwikkeld. In een MKBA worden de kosten van een investering tegen de baten afgewogen, vanuit het perspectief van de maatschappij als geheel. Om de baten te kunnen waarderen, moet het effect van een project in kaart worden gebracht. Hiertoe worden als het ware twee filmpjes met elkaar vergeleken: een filmpje van hoe de wereld eruit ziet zonder uitvoering van het project (het nulalternatief), en een filmpje van hoe de wereld er uit ziet met uitvoering van het project (het projectalternatief). Het effect dat het project heeft op de maatschappij, is het verschil tussen de filmpjes. Bijzonder aan deze MKBA is dat er voor het eerst een model is gemaakt voor stedelijke klimaatadaptatie die niet uitgaat van één investering, maar diverse maatregelen en een dynamisch rekenmodel hanteert dat gebruikt kan worden voor strategievorming. Bij het bestuderen van de eerste uitkomsten valt op dat diverse maatregelen zeer positief scoren, dus de baten de lasten duidelijk overschrijden. Dat wordt veroorzaakt door de aanname meeliften met gepland onderhoud waardoor de investeringskosten beperkt zijn en de baten relatief groot. Daarnaast valt op dat het aantrekkelijk is om naast klimaatadaptatie in te zetten op het bereiken van neveneffecten zoals luchtkwaliteit en leefomgeving. DELTA Rotterdam 15 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

16 Resultaat Nieuw: Gebiedsontwikkeling op het water Verschillende consortia maken plannen voor transformatie van de Rijnhaven De Rijnhaven, een van de oudste havenbekkens op de Zuidelijke Maasoever van Rotterdam, ligt ingeklemd tussen een aantal van de interessantste buurten die er op dit moment in de stad zijn te vinden: Wilhelminapier en Katendrecht, nieuwe woongebieden die volop in ontwikkeling zijn en oudere, kleurrijke havenwijken, zoals de Afrikaanderwijk die de afgelopen jaren vele veranderingen hebben ondergaan. Juist die bijzondere plaats in de stad maakt de Rijnhaven bij uitstek geschikt voor een opzienbarend project: gebiedsontwikkeling op het water. De gemeente Rotterdam heeft in 2013 een aanbesteding uitgeschreven waarin bedrijven werden uitgenodigd met plannen en ideeën te komen hoe deze haven de komende jaren bij de stad is te betrekken. Niet door de haven te dempen, maar door innovatief gebruik te maken van het water en daarbij rekening te houden met factoren als zeespiegelstijging en toename van de hoeveelheid rivier- en regenwater. De bedrijven werden uitgedaagd om met verrassende en vernieuwende oplossingen te komen om de Rijnhaven weer tot leven te wekken en onderdeel te laten uitmaken van de dynamische omgeving waarin het havenbekken ligt. Robuuste ingrepen De grote vraag is hoe zo n gebied als de Rijnhaven functioneel is te maken zonder robuuste ingrepen als er hoge dijklichamen omheen te leggen, zegt Maarten Nypels, creatief projectmanager bij Stadshavens Rotterdam, waaronder de Rijnhaven valt. Niets doen met het water is voor Rotterdam geen optie. De klimaatverandering heeft hoe dan ook gevolgen, of we dat nu willen of niet. Veel van de oorzaken liggen ver buiten de gemeentegrenzen en dat geldt ook voor veel oplossingen, maar we kunnen wel kijken hoe we er zo goed mogelijk op kunnen inspelen. De Rijnhaven geldt als uitgelezen proefgebied. Het was daarom ook niet verwonderlijk dat op het moment waarop de Rotterdamse gemeenteraad de Structuurvisie Stadshavens in 2011 unaniem had aangenomen, alle ogen onmiddellijk waren gericht op de Rijnhaven. Hier kan Rotterdam laten zien wat het waard is als het gaat om het zich aanpassen aan klimaatveranderingen. De bedoeling was eerst om in de haven drijvende kavels uit te geven, waarop bedrijven met ideeën aan de slag konden. Maar, zegt Nypels, dat kon anders en beter: waarom zetten we niet de hele haven als uitdaging voor het bedrijfsleven in de markt? Dat gebeurde. Waarmee de eerste gebiedsontwikkeling te water voor Rotterdam een feit was. Er werd een bidboek gemaakt voor belangstellende bedrijven. Met als kenmerk zo min mogelijk randvoorwaarden, een concessieperiode van 30 jaar en het gegeven dat de gemeente niet in staat is er geld in te steken, zegt Sander Geenen, zakelijk projectmanager van het Rijnhavenproject vanuit de gemeente Rotterdam. DELTA Rotterdam 16 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

17 Sander Geenen is civiel ingenieur en senior projectmanager bij de gemeente Rotterdam. Hij werkt in Rotterdam aan de gebiedsontwikkeling Rijnhaven, als ook Katendrecht en de Kop van Zuid. Maarten Nypels is senior project-, programma- en innovatiemanager bij de gemeente Rotterdam. Hij is ambassadeur voor Stadshavens, werkt aan innovatieve gebiedsontwikkelingen - nu in de Rijnhaven - en is actief betrokken bij veranderprocessen. Slimme ideeën Het bidboek was halverwege 2013 klaar. Zeven consortia reageerden. Hun plannen zijn beoordeeld door een internationale Rijnhaven assessment committee onder voorzitterschap van oud-minister Pieter Winsemius. In de jury zitten verder onder anderen de Spaanse architect Joan Busquets, Michael Braungart, auteur van het boek Cradle to Cradle, en Patrick Janssens, oud-burgemeester van de stad Antwerpen. Drie consortia voldeden aan de gestelde aanbestedingseisen en hebben inmiddels een tussenbeoordeling gehad die ze kunnen gebruiken om hun plannen verder te verbeteren. Het is een bijzonder traject, want voor alle betrokken partijen is deze gebiedsontwikkeling op water volkomen nieuw. In dialoog met de gemeente werken de consortia hun visies verder uit tot levensvatbare businesscases. Op kennismarkten, waarop kleinere bedrijven hun innovatieve plannen presenteren, kunnen de consortia rondkijken en hun visies met slimme ideeën verrijken. Zo proberen we tegelijk het speelveld zo groot mogelijk te maken, zegt Maarten Nypels. Sander Geenen: Wij zijn heel benieuwd naar de uitkomsten. Het is eigenlijk een groot experiment. Een experiment met een open vraag: waar moet het heen met dit gebied? Het feit dat de gemeente er geen geld voor beschikbaar stelt en ook de financiering aan de consortia overlaat is uniek en innovatief te noemen. Maarten Nypels: Dat zet de consortia nog extra aan het denken om tot bijzondere oplossingen te komen. Daarmee lijkt het project Rijnhaven in niets op een traditionele aanbesteding. Ook het uiteindelijke doel is anders. Het gaat om maatschappelijke baten, zegt Maarten Nypels. Dat is een heel ander mechanisme dan wanneer alleen opbrengst en winst centraal staan. Ook daarin moeten de consortia een stap verder zetten dan ze gewend zijn. Internationaal voorbeeld Onder die maatschappelijke baten vallen drie belangrijke aspecten. De ontwikkeling van de Rijnhaven moet een wezenlijke bijdrage leveren aan het innovatief inspelen op klimaatverandering en daarvan liefst internationaal voorbeeld zijn. Daarnaast moet het de kwaliteit van het leven verbeteren van de bewoners in de omgeving: door hen onder meer volop mee te laten doen met de te ontplooien activiteiten en de werkgelegenheid te verbeteren. Ten slotte moeten de plannen een stimulans zijn voor de verandering die in Rotterdam gaande is, waarbij de stad zich steeds meer op de rivier richt dan zich ervan af wendt. Bij dat alles moet het karakter van de Rijnhaven als een van de oudste havenbekkens van Rotterdam-Zuid behouden blijven. Stel je voor dat de Rijnhaven een ontmoetingsplaats wordt voor alle bewoners in de omliggende wijken, zegt Maarten Nypels. De transformatie van de Rijnhaven zal internationaal zeker aandacht trekken, verwachten de twee projectmanagers. Het is een verschijnsel waarmee steden over de hele wereld te maken krijgen. Havens raken in onbruik en wat doe je er dan mee? Dat is voor havensteden wereldwijd de grote uitdaging. Dat we de gebiedsontwikkeling te water hier op deze schaal doen, maakt het uniek. DELTA Rotterdam 17 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

18 Resultaat Het water van de Dokhaven, op Heijplaat kabbelend tussen de oude loodsen van de vroegere Rotterdamse Droogdok Maatschappij, ligt klaar om zich te ontwikkelen tot een enorme proeftuin voor wat er op water mogelijk is. Vooral het drijvend bouwen staat hoog op de prioriteitenlijst, maar ook het ontwikkelen, demonstreren en uittesten van nieuwe, innovatieve producten en technieken speelt een belangrijke rol. Al deze verschillende elementen moeten bijdragen aan een passend antwoord op de vraag hoe in de nabije toekomst een drijvende stad is te maken. Aqua Dock heet deze proeftuin, die onderdeel uitmaakt van de RDM Campus en waaraan inmiddels allerlei verschillende partijen zich hebben verbonden en een bijdrage leveren: de gemeente Rotterdam, het Havenbedrijf Rotterdam en de Hogeschool Rotterdam zijn drie partners die Aqua Dock hebben ontwikkeld. Daarnaast zijn instellingen als de TU Delft, Clean Tech Delta en het Valorisatieprogramma Deltatechnologie en Water er bij betrokken. Ook het bedrijfsleven doet volop mee. Aqua Dock is een laboratorium op het water, waar mogelijkheden voor drijvend bouwen worden onderzocht. Door samenwerking van tal van partijen wordt hier een integrale speurtocht ondernomen naar bouwen op het water, maar ook naar vraagstukken als omgaan met energie en het aanpassen van de stad aan klimaatverandering. Op waterkavels kunnen de experimenten plaatsvinden. Tegelijk is Aqua Dock een etalage voor wat er op het gebied van drijvend bouwen mogelijk is. Kenniscentrum voor bouwen op het water Drijvende weg Aqua Dock stelt in het water kavels beschikbaar aan belangstellenden die met drijvend bouwen willen experimenteren of hun innovaties in de juiste omgeving willen uitproberen. De kavels zijn gelegen langs een drijvende weg over het water, beschikbaar gesteld door het bedrijf Bayards. De weg vormt de ruggengraat van het waterrijke laboratorium. Wie op een kavel aan de slag gaat, kan een beroep doen op de rijkdom aan kennis die de RDM Campus ter beschikking heeft. Niet voor niets staan de letters RDM tegenwoordig voor Research, Design en Manufacturing. Aqua Dock is een fysieke testplek, zeggen Gabrielle Muris (directeur van RDM Campus) en Bert Hooijer (directeur onderzoek en onderwijs van RDM Campus). Alles is er op gericht de kennis die hier wordt opgedaan toegankelijk te maken, te testen en verder te ontwikkelen. Allerlei verschillende disciplines komen hier bij elkaar. Dat is ook in het belang van de stad. Dat stijgt ver uit boven het alleen maar testen en demonstreren. Samenwerking Bij het welslagen van Aqua Dock is samenwerking het sleutelwoord. Niet alleen door de partijen die elkaar in het opzetten van Aqua Dock hebben gevonden, maar ook met andere, zelfs internationale partijen. Het gaat om een DELTA Rotterdam 18 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

19 bruisende community of practice. Bert Hooijer: Rotterdam heeft een goede naam op het gebied van watermanagement, maar het is ook goed om dingen te kunnen laten zien. Daarvoor bestaat ook veel internationale belangstelling. Er zijn connecties met de stad New York, met verschillende universiteiten daar. Gabrielle Muris: Bovendien sluiten we aan bij het netwerk Connecting Delta Cities. Studenten kunnen in het kader van hun studie stages krijgen bij bedrijven als Arcadis en komen zo over de gehele wereld. De integrale benadering is de kracht van Aqua Dock, benadrukken beide directeuren. Hier komt alles bij elkaar, de overheid maakt het mogelijk, andere partijen participeren, zegt Bert Hooijer. Het gaat dan ook niet alleen om vraagstukken van drijvend bouwen, maar ook om omgaan met energievraagstukken en met klimaatadaptatie, het maken van een resilient city, een weerbare stad. Maar het heeft natuurlijk ook alles te maken de inspirerende kracht van ideeën, van de plannen die worden ontwikkeld. Daardoor zijn we een soort etalage waarmee we heel Nederland en ver daarbuiten kunnen laten zien wat mogelijk is, vult Gabrielle Muris aan. In die etalage van Aqua Dock komt bijvoorbeeld een drijvend hotel te liggen. Verder staat het ontwikkelen en testen van een drijvende woning op het programma en het onderzoeken van de waterkwaliteit onder drijvende objecten. Ook participeert RDM Campus in het internationale onderzoek Horizon 2020, waarin de opwekking van energie door getijden centraal staat. Aqua Dock zal in dat onderzoek als testlocatie gelden. Waterkavels van Aqua Dock vormen laboratorium voor innovatie naast RDM Campus Gabrielle Muris heeft verschillende functies gehad bij onderzoeksuniversiteiten en heeft als senior strateeg gewerkt aan onderwerpen als de creatieve industrie en de kenniseconomie. Als directeur van RDM Campus is ze verantwoordelijk voor de strategische ontwikkeling en commerciële activiteiten. Bert Hooijer heeft als directeur en consultant verschillende functies gehad in het bedrijfsleven en het hoger onderwijs. Als directeur van het RDM Centre of Expertise is hij verantwoordelijk voor het creëren van langdurige samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven en kennisdeling voor de strategische ontwikkeling en commerciële activiteiten. DELTA Rotterdam 19 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

20 Kennis Dijk Maasboulevard De dijken zijn veilig, waakzaamheid blijft geboden Bewoners moeten zich meer bewust zijn van de risico s die ze lopen Een overstroming in Rotterdam? De meeste inwoners kunnen zich het nauwelijks voorstellen. Zo vanzelfsprekend is de veiligheid van de stad de laatste tientallen jaren geworden. Toch dwingen de verandering van het klimaat en sociaal-economische groei tot maatregelen om de waterveiligheid nog verder te vergroten. Daarbij gaat het om preventieve maatregelen en waterbestendig bouwen, maar ook om het maken van goede draaiboeken bij crisisbeheersing. Waterveiligheid is lang niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Primaire dijken houden in Rotterdam al jarenlang het water tegen. Rotterdam ligt midden in een deltagebied. De Noordzee en de rivieren Maas, Rijn en Waal komen er samen, waardoor het risico op overstroming er is zo lang de stad bestaat. Tegenwoordig ligt een groot deel van de stad onder Nieuw Amsterdams Peil (NAP). Het water komt van twee kanten. De stad heeft te maken met invloed van de zee, waardoor er veel zout water voorbijkomt. Maar er is ook invloed van de rivier, dan gaat het om zoet water, zegt Nick van Barneveld, senior beleidsadviseur waterveiligheid en klimaatadaptatie. Wanneer een van de primaire dijken zou doorbreken, dan betekent dat nogal wat voor Rotterdam: de schade aan woningen en infrastructuur zal groot zijn, er zullen slachtoffers vallen. Vooral het noorden en noordoosten van Rotterdam DELTA Rotterdam 20 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

21 blijken dan erg kwetsbaar: Een woongebied als de Prins Alexanderpolder ligt heel laag, ver onder de zeespiegel. Het landschap loopt op in de richting van de rivier, daar waar ook de primaire keringen liggen. rivierengebied is met grote overstromingsrisico s en tegelijk van het grootste economische belang is. Het gaat daarbij ook om het groepsrisico, omdat de regio dicht bevolkt is en er dus veel mensen bij een mogelijke calamiteit betrokken zijn. Dijkversterking Dat vrijwel niemand van zulke angstscenario s wakker ligt, is door de jaren heen zo gegroeid. We hebben het met de dijken goed gedaan, constateert Van Barneveld. Ze zijn hier erg veilig. De primaire dijken zijn voormalige zeedijken, die het ook bij de watersnoodramp in 1953 hebben gehouden. Van die ramp, een combinatie van storm en springtij, hebben we veel geleerd. We zijn doorgegaan op het thema dijkversterking en kustlijnverkorting. Dat beleid heeft geleid tot de toevoeging van drie belangrijke waterkeringen: de Maeslantkering, de Hartelkering en de Hollandse IJsselkering, die bij hoog water sluiten. Het denken in overstromingsrisico s gebeurt op drie verschillende niveaus: het voorkomen van overstromingen door het treffen van maatregelen (preventie), het waterbestendig maken van woningen en infrastructuur op het niveau van ruimtelijke ordening en het maken van deugdelijke rampenplannen voor adequate crisisbestrijding wanneer zich Vaak roept men dan dat de haven onbereikbaar is als die keringen dichtgaan, maar het gaat er juist om dat de haven veilig is, reageert Nick van Barneveld op de mogelijke kritiek. Het buitendijkse gebied biedt onderdak aan de haven, een van de belangrijkste motoren van de economie. Met het dicht gaan van de stormvloedkering is de veiligheid van die economische motor gegarandeerd. De dijken op beide rivieroevers van de stad zijn, mede door de aanwezigheid van de waterkeringen, op dit moment aan de hoge kant. De overhoogte van de dijken komt met het huidige beleid goed uit. Toch is het niet raadzaam om achterover te zitten en niets meer te doen, onderstreept Nick van Barneveld. Er zijn maatregelen nodig, zeker. We gaan nu nog uit van een stijging van de zeespiegel van 35 tot 85 centimeter in Dat betekent dat de Maeslantkering op den duur hoe dan ook moet worden aangepast. Risico s Bij het ontwikkelen van beleid om de stad en haar bevolking tegen het water te beschermen is de afgelopen tijd veel veranderd. Nick van Barneveld: We zijn bijvoorbeeld meer gaan denken in overstromingsrisico s. Dan kijk je niet alleen naar de kans dat een overstroming zich voordoet, maar ook naar de gevolgen die een overstroming kan hebben. Vroeger dachten we in dijkringen en wat daar kon gebeuren. Tegenwoordig kunnen we beter en veel preciezer analyseren waar een overstroming zich kan voordoen en wat dan de gevolgen zijn. Dat is veel beter in beeld te brengen. Het leidt er toe dat nu elk dijktraject van een eigen normspecificatie wordt voorzien. We hebben hier met de hoogste normen te maken die er te vinden zijn, omdat de regio Rijnmond een waterrijk Westzeedijk een ramp zou voordoen. Vooral voor de laatste laag groeit de belangstelling, tegelijk met het besef dat zulke plannen echt klaar moeten liggen. Nick van Barneveld: Wanneer er iets mis gaat in deze, door de zee gedomineerde regio, dan is er bijna geen mogelijkheid meer om mensen snel te kunnen evacueren. Dat moet je dus voor zijn, maar hoe doe je dat, wanneer de reactietijd zo kort is? Het is ook een lastig bestuurlijk besluit om mensen uit voorzorg te evacueren, zonder te weten of het echt nodig zal zijn. Evacuatieplannen De vanzelfsprekendheid van de ogenschijnlijke veiligheid waarin Rotterdam en omstreken verkeren baart Nick van Barneveld enigszins zorgen. Veel mensen weten niet DELTA Rotterdam 21 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

22 eens of ze binnendijks of buitendijks wonen. Daarnaast is er nog veel in kaart te brengen als het gaat om crisisbeheersing. Evacuatieplannen moeten klaarliggen en duidelijk zijn, zegt Van Barneveld. Overheden moeten precies weten wat er mis kan gaan en hoeveel mensen je in korte tijd kunt evacueren. Op die vragen zijn op dit moment geen duidelijke antwoorden te geven. Natuurlijk is het moeilijk de toekomst te voorspellen en voor elk risico een kant en klare oplossing klaar te hebben liggen voor het geval het zich voordoet. Maar het zou toch fijn zijn wanneer de overheid haar inwoners zou kunnen vertellen wat precies de risico s zijn en wat de overheid doet en burgers zelf kunnen doen wanneer het misgaat. Daarvoor leunen we nu nog te veel op algemene protocollen voor calamiteitenbestrijding. Duinen Toch is er wel degelijk veel aan voorbereiding te doen. Rotterdam Climate Proof heeft enkele studies gedaan naar de gevolgen van mogelijke overstromingen in de regio Rotterdam. Zo is gekeken wat er zou gebeuren, wanneer zich een dijkdoorbraak zou voordoen in de Schie tussen Rotterdam en Delft, door extreme regenval of uitdroging van de veenkade. Vooral de economische schade zou enorm zijn en zich naar alle mogelijke maatschappelijke geledingen uitstrekken, wanneer de polders Zestienhoven en Schiebroek zouden vollopen vanuit het regionale boezemsysteem. Maar ook infrastructurele slagaders als rijksweg A13, de belangrijkste autoverbinding naar Den Haag en Amsterdam, de Hogesnelheidslijn en RandstadRail en het vliegveld The Hague Rotterdam Airport zouden onderlopen en niet meer bruikbaar zijn. Hilledijk Ingewikkeld Alleen al een globale inventarisatie van de mogelijke gevolgen van zo n ramp Oostzeedijk DELTA Rotterdam 22 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES

23 Deltaprogramma 2014 Investeren in bescherming is kwestie van noodzaak Beschermen tegen overstromingen en zorgen voor voldoende zoet water zijn de speerpunten in het advies dat de Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden onder leiding van Rotterdams burgemeester Aboutaleb juni 2014 heeft uitgebracht. De stuurgroep onderzocht hoe de inwoners in het gebied Rijnmond-Drechtsteden op de lange termijn beschermd blijven tegen overstromingen en voldoende zoet water ter beschikking hebben. In dit gebied is het aantal inwoners en de waarde van woningen, bedrijven, infrastructuur sinds de jaren zestig flink toegenomen. De economische schade bij een overstroming zou enorm zijn, vele malen groter dan de watersnoodramp van Alleen door te blijven investeren in de bescherming van de delta, kunnen inwoners van de regio ook in de toekomst veilig wonen en werken. Bestaande dijken, stormvloedkeringen en rivierverruiming blijven in deze regio de basis van de veiligheid, zo adviseert de Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden. Dijkversterkingen en verhogingen zijn tegenwoordig steeds vaker maatwerk. Daarbij biedt integraal ontwerp de meeste kansen voor ruimtelijke kwaliteit. De regio Rijnmond-Drechtsteden is groot en divers en de maatregelen zijn veelomvattend, maar niet alles hoeft tegelijk te gebeuren. De regio Rijnmond- Drechtsteden heeft relatief veel buitendijks gebied waar gewoond en gewerkt wordt. Alle havenindustrie ligt buitendijks. Partijen in deze regio hebben afgesproken een veiligheidsstrategie voor het gehele buitendijkse gebied te ontwikkelen. Maeslantkering Zoet water is van levensbelang voor mens, landbouw, scheepvaart en industrie. West-Nederland verdroogt en verzilt. De regio Rijnmond-Drechtsteden kiest voor een robuuste zoetwatervoorziening en innovatieve maatregelen voor een slimmer en effectiever gebruik van zoetwater en tegengaan van het binnendringen van zout water. Om de beschikbaarheid ervan in extreem droge jaren te garanderen, gaan rijk, regio en gebruikers gezamenlijk aan de slag. Geadviseerd wordt het bestaande stelsel van rivieren en kanalen dat in tijden van watertekort zoet water aanvoert, uit te breiden. Innovatie en efficiënter omgaan met water door burgers en bedrijven moeten leiden tot waterbesparing. maakt het ontwikkelen van een adaptatiestrategie mogelijk en urgent. Tegelijk is het uitkristalliseren van zo n strategie onwaarschijnlijk ingewikkeld, benadrukt Nick van Barneveld: Veel van de trends die uit de toekomstverwachtingen naar voren komen zijn onzeker en ongewis. Dat maakt het maken van zo n adaptatiestrategie zo complex. Je wilt maatregelen nemen die ergens toe dienen en niet in een traject terecht komen van voorzorgsmaatregelen die uiteindelijk geen enkel nut blijken te hebben. De studie voor de polder Zestienhoven wees wel uit dat een aantal maatregelen zeker mogelijk is, zowel nu als in de toekomst. Het maken van goede keringen en het afdammen van het boezemsysteem kan een overstroming snel stoppen. Juist op klein niveau is veel te doen. Dat was voor ons een eye-opener, zegt Nick van Barneveld. Met regionale keringen kun je risico s goed sturen. Dat hadden we niet in die mate verwacht. Ook in een polder als Zestienhoven kun je je dan afvragen of we daar adaptief moeten bouwen, Nick van Barneveld is senior beleidsadviseur bij de gemeente Rotterdam op het gebied van klimaatadaptatie en waterveiligheid. Vanuit de gemeente heeft hij afgelopen jaren tevens gewerkt voor het Deltaprogramma (Rijnmond-Drechtsteden). bijvoorbeeld bij nieuwbouwwoningen. Het is goed verdedigbaar om investeringen voor waterveiligheid vooral te doen in compartimentering in het boezemsysteem en bescherming van vitale infrastructuur. Bij het creëren van veiligheid zijn de belangen groot. Er staat veel op het spel. Nick van Barneveld: Waterveiligheid is iets wat ons bindt. Iedereen heeft ermee te maken, maar bijna iedereen op een andere manier. DELTA Rotterdam 23 CONNECTING WATER WITH OPPORTUNITIES