E-coaching van docenten-in-opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk

Transcriptie

1 W O R K I N G P A P E R Frits Schulte E-coaching van docenten-in-opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk Bevindingen uit de E-coaching pilots van het project E-didactiek van het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit Nederland Ruud de Moor Centrum

2

3 WORKING PAPER Frits Schulte E-coaching van docenten-inopleiding in de opleidings- en schoolpraktijk Bevindingen uit de E-coaching pilots van het project E-didactiek van het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit Nederland

4 Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan het programma Zij-instroom van de Open Universiteit Nederland. Copyright Ruud de Moor Centrum, 2007 All right reserved. No part of this publication may reproduced, stored, in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the publishers. Printed in The Netherlands. 2 OUN

5 Ruud de Moor Centrum De Open Universiteit Nederland ontwikkelt en verzorgt open hoger afstandsonderwijs en is tevens een partner voor lerarenopleidingen en scholen voor de professionalisering van onderwijsgevenden. Bij deze professionalisering gaat het om de bestrijding van de tekorten aan leraren door middel van: - flexibilisering van opleiding en nascholing door afstandsonderwijs; - competentiegericht onderwijs en leren op de werkplek. Binnen de Open Universiteit Nederland is de expertise met betrekking tot deze professionalisering samengebracht in het Ruud de Moor Centrum. Dit centrum vervult taken in het kader van ontwikkeling, vernieuwing en verspreiding van instrumenten. Daarnaast wordt praktijkgericht onderzoek en evaluatie van de professionaliseringsactiviteiten ten behoeve van onderwijsgevenden verricht. Deze taken worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met scholen voor primair en voortgezet onderwijs, lerarenopleidingen en andere afdelingen en organisatieonderdelen van de Open Universiteit Nederland. De werkzaamheden van het Ruud de Moor Centrum leiden regelmatig tot producten en diensten, die ondersteunend kunnen zijn voor bijvoorbeeld flexibilisering of leren op de werkplek. In de delen van de Ruud de Moor Centrum reeks worden de schriftelijke resultaten hiervan, die een geformaliseerd of afgerond karakter hebben, vastgelegd. Daarbij kan gedacht worden aan praktisch gerichte publicaties voor het onderwijsveld, resultaten van onderzoek zoals dissertaties, oraties, achtergrondinformatie, stateof-the-art overzichten en dergelijke. De publicaties van het Ruud de Moor Centrum zijn bedoeld voor alle geïnteresseerden in het onderwijs. Het Ruud de Moor Centrum geeft daarnaast working papers (als het voorliggende paper) uit, met voorlopige onderzoeksresultaten van pilots, interessante best practices, beschrijvingen van innovaties, beschrijvingen van implementaties, evaluatiegegevens, exploitatiebevindingen, weergaven van discussies en overwegingen, voorlopige stellingnames, rapportages van voorstudies, prototypen en voorlopige ontwerpen, haalbaarheidsstudies, analyses, praktische documenten en dergelijke. Deze working papers zijn gericht op zij-instromers, beginnende leraren, opleiders en begeleiders (in lerarenopleidingen en in scholen) en beleidsmakers, media en alle anderen die op basis van belangstelling en/of professionele activiteiten betrokken zijn bij de innovatie van trajecten die bijdragen aan de professionalisering van onderwijsgevenden. E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 3

6 4 OUN

7 Inhoudsopgave Inleiding 7 1 Bevinding 1: Niveau van ICT-beheersing 11 2 Bevinding 2: Flexibele werktijden e-coach 13 3 Bevinding 3: Herbruikbaarheid materialen 15 4 Bevinding 4: Belang van meerwaarde van e-coaching 17 5 Bevinding 5: E-coaching als innovatie 21 6 Bevinding 6: Het belang van de leervraag in e-coaching 25 7 Bevinding 7: Geschiktheid van leervragen voor e-coaching 29 8 Bevinding 8: Intensiteit en frequentie van contact tussen e-coach en zij-instromer 33 9 Bevinding 9: Competentieprofiel van de e-coach Bevinding 10: Een vergelijking van de hoeveelheid tijd die een opleidingscoach besteedt aan f2f-coaching en aan e-coaching Bevinding 11: Persoonlijk contact e-coach en zij-instromer Bevinding 12: Moodle als omgeving voor e-coaching Tot slot 83 Referenties 85 E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 5

8 6 OUN

9 Inleiding In de tekst van dit working paper vindt u de bevindingen uit de pilots e-coaching die zijn uitgevoerd in de periode oktober 2004 mei 2005 in het kader van het project E-didactiek van het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit Nederland. De working paper is een aanvulling op de RdMC publicatie E-coaching voor lerarenopleiders. Aan de pilots hebben de volgende scholen deelgenomen: ROC de Leijgraaf (Oss), Calvijn College (Goes), Scholengemeenschap Philips van Horne (Weert), Scholengemeenschap Pius X (Bladel), Stedelijke Scholengemeenschap Prisma College Graaf Engelbrecht (Breda) en Christelijke Scholengemeenschap de Lage Waard (Dordrecht). Zes docenten-in-opleiding hebben deelgenomen, begeleid door drie e-coaches vanuit de lerarenopleiding en drie e-facilitators vanuit het Ruud de Moor Centrum. Elke school leverde naast de docent-in-opleiding nog een begeleider vanuit de school. In de pilots bestond de bijdrage van de begeleiders vanuit de school uit meekijken bij de e-coaches en face-to-face (f2f) begeleiding van de docenten-in-opleiding. De pilots zijn op ICT-gebied (met name met betrekking tot het gebruik van de elektronische leeromgeving Moodle) technisch ondersteund door de projectgroep Virtuele werk- en leeromgeving van het Ruud de Moor Centrum. Deze inleiding geeft u hieronder nog enige aanvullende achtergrond informatie over het Ruud de Moor Centrum en de tot stand koming van de pilots. Het dreigende leraren tekort in Nederland en de interim-wet op de zij-instromers In Nederland is de baby boom generatie de laastste generatie die nog gebruik zal kunnen maken van aantrekkelijke regelingen voor vervroegde pensionering. De verwachting is dat met name de baby boomers onder de leraren van deze (laatste) mogelijkheid gebruik zullen maken. Hierdoor en ook door de aantrekkende economie zullen er minder mensen in het onderwijs werkzaam zijn. Zo meldt Jan Marijnissen in zijn weblog ( laatst bezocht 4 mei 2007) het volgende onheilspellend bericht: Tussen nu en 2012 zullen er in totaal ongeveer voltijdbanen in het onderwijs openvallen. Daarvan zullen er niet kunnen worden opgevuld door nieuwe leraren. Vooral in het voortgezet onderwijs zal het tekort groot zijn. Dit beeld wordt o.a. bevestigd in de jaarlijkse nota s over werken in het onderwijs die het ministerie van OCenW uitgeeft. Dit tekort kan bij lange na niet worden opgevangen door de afgestudeerden van de lerarenopleidingen waarvoor de aanmeldingen sinds de jaren 1990 dramatisch zijn teruggelopen. Een van de vele maatregelen van het Ministerie van Onderwijs om de dreiging van een verlammend leraren tekort te neutraliseren was de zogenaamde interim-wet op de zij-instromers (2000). 1 Aangezien alle pilots en bevindingen betrekking hebben op het voortgezet onderwijs, gaan we hieronder nader in op 1 Deze interim-wet op de zij-instromers is opgenomen in de Wet beroepen in het onderwijs (BIO) uit E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 7

10 de situatie van de zij-instromers in het voortgezet onderwijs. Een zij-instromer is een wo/hbo afgestudeerde in een vak dat op school onderwezen wordt (bijv. Engels, aardrijkskunde, geschiedenis) die geen onderwijsbevoegdheid in dat vak heeft maar wel een aantal jaren als vakspecialist buiten het onderwijs gewerkt heeft. De interim-wet stelt scholen in staat deze zij-instromers als reguliere leerkrachten aan te stellen op voorwaarde dat ze binnen twee jaar alsnog hun onderwijsbevoegdheid behalen. De interim-wet stelt de zij-instromer in staat zijn onderwijsbevoegdheid te behalen in een duaal traject: door training on the job met coaching door collega s van de school waaraan hij werkzaam is en door het verwerven van specifieke pedagogisch-didactische competenties met behulp van coaching door experts van een naburige lerarenopleiding. Het assessment centrum van de lerarenopleiding bepaalt of de zijinstromer voldoende startbekwaam is om te mogen beginnen met lesgeven in het vak waarin hij is afgestudeerd en welke specifieke competenties hij nog moet verwerven om een volledig bevoegde leraar in dat vak te worden. Voor het verwerven van de ontbrekende pedagogisch-didactische competenties wordt de zij-instromer verwezen naar experts van de lerarenopleiding. Een contract wordt opgesteld waarin de te behalen competenties vermeld worden en een tijdpad wordt aangegeven dat niet langer mag zijn dan 1.5 jaar. De school betaalt de zij-instromer een regulier lerarensalaris en het ministerie betaalt (indirect door een subsidie aan de school) de kosten van de specialistische begeleiding door de lerarenopleiding. Aan het eind van het afgesproken traject ondergaat de zij-instromer een afsluitend assessment waarin bekeken wordt of hij de ontbrekende competenties alsnog behaald heeft. Is dat inderdaad het geval, dan diplomeert de lerarenopleiding de zij-instromer officieel als volledig bevoegde leerkracht in het vak waarin hij oorspronkelijk is afgestudeerd. Aangezien zij-instromers doorgaans een volledige baan hebben, waarbij zij vaak een deeltijd baan als leraar combineren met een deeltijd baan buiten het onderwijs, kan niet van hun verwacht worden dat zij bij de lerarenopleiding de reguliere, contact cursussen bijwonen in de specialistische competenties die zij nog moeten verwerven. De lerarenopleiding moet derhalve vormen van elektronisch afstandsleren en afstandsbegeleiding (e-leren en e-coaching) faciliteren die de zij-instromer in staat stellen de ontbrekende competenties anytime anyplace te verwerven. In de praktijk betekent dit dat zowel de coaches van de lerarenopleiding als de zij-instromer getraind moeten worden in het omgaan met methodes, materialen en instrumenten voor e-leren en e-coaching, waarbij vooral e-coaching een relatief nieuw en onbekend fenomeen is in de wereld van lerarenopleidingen in Nederland. De rol van het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit Nederland en de pilots e-coaching Als onderdeel van de implementatie van de interim-wet op de zij-instromers gaf het Ministerie van Onderwijs in 2003 de opdracht (en financiële middelen) aan de Open Universiteit Nederland om onderzoek te doen naar het elektronisch opleiden en begeleiden van zij-instromers, materialen en methodieken uit te testen en zelf materialen en instrumenten te ontwikkelen. De voorwaarde was dat de resultaten en materialen gratis ter beschikking zouden worden gesteld van scholen, lerarenopleidingen, coaches en zij-instromers. De Open Universiteit richtte vervolgens het Ruud de Moor Centrum in om aan de opdracht van het Ministerie te voldoen. 8 OUN

11 Onder de vele doelstellingen van het Ruud de Moor Centrum (zie voor een overzicht Stijnen, 2002, en Stijnen & Münsterman, 2002) vallen onder andere vormen van ondersteuning bij het opleiden van zijinstromers door middel van e-leren en e-coaching. Hieraan wordt gewerkt in de vorm van het doen van flankerend onderzoek, het uittesten van materialen en instrumenten, het produceren van samples of best practice, het genereren van lijsten met tips and tricks en do s and don ts. De resultaten en de producten van de activiteiten van het Centrum worden gratis verspreid en ter beschikking gesteld van het onderwijsveld. Sinds 2004 lopen er bij het Ruud de Moor Centrum verschillende projecten. Een daarvan is het zogenaamde E-coaching project dat in 2004 van start is gegaan. Alle projecten kunnen een beroep doen op ICT-experts die zijn samen gebracht in de project groep Virtuele werk- en leeromgeving van het Ruud de Moor Centrum. In het project E-coaching werden zes pilots ingericht en gefaciliteerd waarin een zij-instromer werkte aan het verwerven van zijn beroepscompetenties onder begeleiding van een e-coach vanuit de lerarenopleiding en van een begeleider op school, zie hierna. In hun samenwerking maakten e-coach en zij-instromer bijna exclusief gebruik van elektronische instrumenten en methodes voor e-coaching. Deelnemers experimenteerden bewust met het werken in een elektronische leeromgeving en met het gebruiken van digitale communicatie tools zoals (video) chat, discussie forum, 1:1 video conferencing, on-line telefonie enz. De pilots werden technisch ondersteund en nauwgezet gemonitord door de e- facilitators van het Ruud de Moor Centrum. Data en ervaringen werden verzameld en een website werd voor de duur van de pilots in de lucht gebracht voor de on-line disseminatie van het work in progress en van de voorlopige resultaten en producten. De coaches van de opleiding waren allen werkzaam bij Fontys Lerarenopleiding Tilburg en zeer ervaren in het begeleiden van stagiairs en beginnende docenten bij het verwerven van competenties op vakinhoudelijk en vakdidactisch gebied. Geen van de opleidingscoaches had enige ervaring met e- coachen. De begeleiders op school waren eveneens ervaren docenten die hun lestaak combineerden met begeleiding van stagiairs en van de nieuwe, veelal ook beginnende, docenten op hun school. Ook de begeleiders op school hadden geen enkele ervaring met e-coachen. Van de zes zij-instromers bevonden zich er twee aan het begin van hun zij-instroom traject van 1,5 jaar. Zij hebben de pilots gebruikt om enige ervaring op te doen in het werken onder begeleiding van een e-coach. Na beëindiging van de pilots zijn zij doorgegaan in de reguliere, voornamelijk f2f-variant van hun traject. De vier overige zijinstromers hebben de pilots gebruikt om de laatste fase van hun zij-instroom traject af te sluiten, waarbij de nadruk lag op het verrichten van onderzoek in combinatie met het implementeren van door hen zelf ontwikkelde digitale onderwijsmaterialen. Ook de zij-instromers namen voor de eerste keer deel aan een begeleidingsproces met behulp van e-coachen. Werk in de pilots werd gebaseerd op de volgende definitie van e-coaching: E-coaching is individuele begeleiding op afstand bij het beantwoorden van leervragen van een zij-instromer op zowel vakinhoudelijk als beroepsmatig terrein met behulp van internettechnologie zoals bijvoorbeeld chat, , internettelefonie, videophoning, al of niet geïntegreerd in een elektronische leer-en begeleidingsomgeving. E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 9

12 In dit working paper is er voor gekozen iedere bevinding in een apart hoofdstuk(je) aan de orde te stellen. De titel van elk hoofdstuk duidt de inhoud van de betreffende bevinding aan. In totaal zijn er 12 bevindingen gedaan zodat de publicatie uit evenveel hoofdstukken bestaat. 10 OUN

13 1 Bevinding 1: Niveau van ICT-beheersing van deelnemers aan de pilots en de bijdrage van de e-facilitators Leerervaring: Bij het opstarten en faciliteren van de e-coaching processen in de pilots werden de e-facilitators van het Ruud de Moor Centrum zich al snel bewust van een behoorlijk tegenvallend niveau van ICT-beheersing van de zij-instromers, van de begeleidende docenten op school en van de e-coaches vanuit de opleiding, ook al gaven alle betrokkenen zelf aan over een gevorderd niveau van beheersing te beschikken. Toelichting: Sommige zij-instromers in de pilots hadden een aanzienlijke ICT-ervaring op basis van hun werkervaring en/of opleiding, andere hadden nauwelijks meer bekwaamheid dan de begeleidende docenten (school en/of opleiding). Ook de ICT-ervaring op basis van de werkervaring kent aanzienlijke beperkingen, omdat die veelal stoelt op werken met gesloten, typische kantoorapplicaties en/of heel specifieke bedrijfsapplicaties (databases, spreadsheets, tekstverwerkers) die buiten het bedrijf zelden gebruikt worden. In de pilots waren de begeleiders op scholen meestal meer ervaren en dus ook oudere docenten die met enige moeite zichzelf de grondbeginselen eigen hebben gemaakt van tekstverwerking, en internet, maar geen tijd, zin of belangstelling hebben gehad zich verder te bekwamen. Geen van de begeleidende docenten op school had ervaring met het werken in een e-leeromgeving zoals Blackboard. In feite was er slechts één school die beschikte over een e-leeromgeving (maar daar had de betrokken docent nog geen ervaring mee). Bovenstaande geldt ook voor de begeleiders vanuit de lerarenopleiding, hoewel die al enige ervaring hadden met het werken in een e-leeromgeving. Geen van de deelnemers (zij-instromers, docenten op school, docenten van de opleiding) had enige ervaring met het werken met digitale multimedia (beeld, geluid, video), met applicaties als chat, webcams, wikis, toetsgeneratoren en met vormen en instrumenten van e-coaching. Voor de e-facilitators van het Ruud de Moor Centrum betekende dit dat veel meer tijd en inspanning dan verwacht geïnvesteerd moest worden in het opgestart krijgen van de pilots (inloggen, uitleg van en bekend maken met de e-coaching omgeving), ook al was bewust gekozen voor een zeer laagdrempelige en gebruikersvriendelijke e-coaching omgeving (Moodle). Tijdens de pilots vroeg de productie en het beschikbaar maken van ondersteunende, helpdesk materialen en van instructies/handleidingen voor het gebruik van multimedia ook meer tijd dan verwacht. Adviezen/tips: 1. Organiseer na de eerste, orienterende gesprekken en interviews met de te vormen trios, een f2f, hands-on sessie met alle betrokkenen waarin de inlog ter plekke geregeld wordt en de omgeving en elementaire tools worden uitgelegd. E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 11

14 2. Zorg tevens voor zeer gedetailleerde, stap voor stap en visueel geïllustreerde on-line en te downloaden handleidingen en instructies, aangezien de meeste begeleiders op school en coaches vanuit de opleiding nog steeds de voorkeur geven aan het werken met een uitgeprinte versie van handleidingen en instructies. 3. Houd er bij de facilitering van e-coaching trajecten rekening mee dat voor nogal wat deelnemers de door hun zelf opgegeven beheersing van ict-basisvaardigheden in de praktijk beperkt blijft tot e- mail en internet. De woorden van Peter Sloep hieronder onderschrijven de noodzaak voor e- facilitators om vooraf panklare helpdeskmaterialen klaar te zetten voor het gebruik van e-coaching instrumenten die meer vereisen dan kunnen omgaan met en internet. Cf. Peter Sloep (2004): Toch was ik na lezing van het rapport [Voortgangsrapportage ict in het onderwijs, maart 2003 april 2004, van het Ministerie OCW] niet geheel overtuigd. Wie wel eens met docenten en onderwijsmanagers praat, hoort toch vaak verhalen over verouderde computers, dure netwerkinfrastructuren, niet ict-vaardige docenten, gebrek aan goede educatieve sofware, substituerend (in plaats van transformerend) ict-gebruik. Wat is er dan van die verhalen waar? Als je de voortgangsrapportage wat nauwkeuriger leest, wordt het beeld inderdaad wat genuanceerder. Ja, de meeste docenten beschikken over ict-basisvaardigheden, maar die blijken dan beperkt te zijn tot en internet (blz. 27). Het zou me niet verbazen als dat zo langzamerhand vaardigheden zijn waarover ook de helft van de Nederlandse bevolking als geheel beschikt. Nauwelijks dus iets wat je als professionalisering van docenten moet zien. Ik heb de neiging het niveau Europees Digitaal Rijbewijs als absoluut minimum te zien om tot interessante didactische toepassingen van ict te komen. Daar zitten docenten dus nog een behoorlijk eind van af. (zie de Nieuwsbrief Lerarenopleidingen VO/BVE, 4, Te vinden op bronnenbank/sendfile.aspx?id=19745; laatst bezocht 4 mei 2007) 12 OUN

15 2 Bevinding 2: Flexibele werktijden e-coach Leerervaring: Een e-coach die een e-coaching proces gaande moet houden (in de pilots was dit in de meeste gevallen de begeleider vanuit de opleiding) moet rekening houden met werktijden en beschikbaarheidstijdstippen die afwijken van het standaard 9-5 werkdagen /kantooruren patroon. Toelichting: Een zij-instromer is een drukbezet iemand: ofwel hij heeft een (volledige) baan op een school, ofwel hij combineert een baan op een school met een baan in het bedrijfsleven. Daarnaast volgt hij dan nog eens een (bij)scholingstraject dat hem naar een formele bevoegdheid moet voeren. In de praktijk betekent dit dat studie-, productie- en reflectie activiteiten plaats vinden op tijdstippen die vallen na schooluren (i.e. de uren waarop de meeste f2f activiteiten/lessen met leerlingen plaats vinden, in de regel van uur) en/of na kantooruren (9-5) en/of in het weekend. Een zij-instromer springt doorgaans zo efficiënt mogelijk om met de beschikbare tijd, maakt gebruik van een zorgvuldige weekplanning en heeft bijvoorbeeld duidelijke voorkeuren voor dagen en dagdelen waarop hij bezig kan zijn met de opdrachten voor het verwerven van de ontbrekende competenties. Zoals gezegd liggen die dagdelen doorgaans in het bereik van de namiddag uur, de avond uur of delen van het weekend. Wanneer een zij-instromer in een e-coaching traject zit dat onder meer gericht is op het vervaardigen en implementeren van digitale (leer)materialen en het leren werken met voor hem nieuwe ICT-applicaties, dan roept dat nogal wat praktische vragen op. Dit betekent dat de begeleider die de vragen kan beantwoorden snel moet (kunnen) reageren (met zowel synchrone als asynchrone communicatie middelen). Daarmee wordt voorkomen dat de activiteiten van de zij-instromer te lang geblokkeerd blijven en hij niet optimaal gebruik kan maken van de beschikbare tijd. Dit houdt in dat ook de e-coach in staat c.q. bereid moet zijn om buiten kantooruren en op dagen en dagdelen die de zij-instromer goed uitkomen een bijdrage te leveren aan de e-coaching activiteiten. In de pilot was dit in sterke mate het geval bij twee zij-instromers. Ter illustratie : Tijdens het verloop van de pilot maakte een zij-instromer 17 maal gebruik van de e- coaching omgeving, waarvan 4 maal vóór uur en 13 maal ná uur en/of in het weekend. Een tweede zij-instromer maakte 16 maal gebruik van de e-coaching omgeving, waarvan 5 maal vóór uur en 11 maal ná uur en/of in het weekend. E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 13

16 Adviezen/Tips: 1. E-coaches moeten vooraf sluitende afspraken maken met de zij-instromer(s) over tijdstippen, dagen en dagdelen waarop gerekend kan worden op instant feedback of instant deelname aan forumdiscussies, chats en audio/video conferencing. Zij moeten daarbij de mogelijkheid scheppen dat een redelijk te noemen aantal van die tijdstippen enz. mag vallen buiten kantooruren. Een e- coach die betrokken is bij de begeleiding van meerdere zij-instromers zal dus met zijn werkgever moeten onderhandelen over vormen van compensatie voor de tijd die hij besteedt aan begeleiding buiten kantooruren en/of sociaal minder wenselijke tijdstippen (bijvoorbeeld het weekend). 2. In e-coaching processen waarbij time-sensitive questions and schedules een rol spelen is Mabrito s 12-uur regel (zie hieronder) een goed uitgangspunt voor onderhandelingen van de e-coach met de werkgever over compenserende regelingen. Mabrito (2004): In an on-campus class, students see their instructor on at least a weekly basis. In an online class, ongoing contact can establish an electronic version of face time with students. may be the most common form of communication in online courses, but its asynchronous nature poses particular problems for students with time-sensitive questions and schedules. To mitigate these problems, I observe a 12-hour rule in my courses: I answer any inquiry within 12 hours of receiving it, seven days a week. At peak times, such as the beginning or end of a semester and the few days before assignments are due, this rule becomes quite a commitment. It is a necessary one, however, because it models my own dedication to the course. (Mabrito, M. (2004) Guidelines for establishing interactivity in online courses. Innovate, 1(2). Te vinden op laatst bezocht 4 mei 2007) 14 OUN

17 3 Bevinding 3: Herbruikbaarheid materialen Leerervaring: Intensieve e-coaching trajecten zoals die in de pilots hebben plaats gevonden genereren in betrekkelijk korte tijd een aanzienlijke hoeveelheid data: s, chat sessies, audio/video gesprekken, forum discussies, feedback, urls/verwijzingen, versies van (half-) fabrikaten en ondersteunende bestanden. Een gedeelte van dit materiaal is specifiek voor het individuele traject en de daaraan gekoppelde leervraag. Het grootste deel van het materiaal is echter ook generiek van aard in de zin dat het ook van toepassing (te maken) is op andere e-coaching trajecten. Kortom nogal wat materiaal is herbruikbaar en bij efficiënte exploitatie kan het hergebruik de algehele kwaliteit van de e-coaching verbeteren, de snelheid van reactie en feedback verhogen en de tijdsinvestering van de e-coach of het team van e-coaches reduceren. Toelichting: Gedurende de periode oktober 2004 februari 2005 genereerde de pilot Prisma College 28 s van de e-coach, 25 commentaren van de e-coach, 4 handleidingen (waarvan 2 in audio vorm), 6 versies van een product van de e-student en een verslag/evaluatie en een logboek van de e-student. Van dit materiaal zijn 8 s, 5 commentaar teksten, alle handleidingen en het verslag en logboek herbruikbaar. Het materiaal is via de Moodle omgeving ter beschikking gesteld van de andere pilotgroepen en tevens opgenomen (zij het geanonimiseerd) en voor een groter publiek toegankelijk gemaakt via de showcase website van het project. De tijdsinvestering van de verantwoordelijke e-coach is voor een aanzienlijk deel terugverdiend door de tijdsbesparing in het begeleiden van andere e-studenten door de e-coach of collega e-coaches en door de vergroting van de kwaliteit en omvang van de disseminatie van de projectresultaten en projectmaterialen. Het loont dus om e-coaches aan te moedigen hun materialen te screenen op herbruikbaarheid en op te slaan in een doorzoekbaar content management systeem en/of materialen- en kennisbank. De e-coaches moeten dan wel beschikken over een gevorderde vaardigheid in bestandsbeheer. Adviezen/Tips: 1. Investeren in efficiënt bestandsbeheer betaalt zich op (korte)termijn dubbel en dwars uit. 2. Voorwaarde voor de bovenvermelde tijdwinst is dat e-coaches getraind worden in bestands- en versiebeheer en optimaal benutten van de mogelijkheden tot opslag en archivering in de leeromgeving waarmee ze werken. 3. Het verdient aanbeveling om naast de leeromgeving voor e-coaching trajecten een gezamenlijke opslagruimte in te richten voor generieke materialen (cf. Content-E, Sharepoint enz.) 4. Wanneer een e-coach op verschillende locaties werkt en met verschillende PCs moet hij ervoor zorgen dat zijn bestandsstructuur op elke PC die hij gebruikt exact gespiegeld wordt en dat hij steeds en waar dan ook werkt met de meest recente versie van zijn bestanden. Hij dient dan getraind te worden in het snel en intelligent transporteren van bestanden tussen PCs via memory sticks, cd- E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 15

18 roms/dvds enz. in combinatie met het wegzetten en (laten) benaderen van bestanden in cyberspace (servers van de instelling, gratis opslagruimte op het internet). 5. Wees als e-coach alert op de generieke potentie van gegenereerde data en sla die ook herkenbaar en terugvindbaar op in de content management systemen, waarmee de e-coach werkt naast de e- coaching omgevingen. 6. Maak de lokale PC verfijnd doorzoekbaar door de Google Desktop Search functie te installeren, een functie die het doorzoeken van bestanden op de PC tot een waar feest van herkenning maakt. Dornfest (2004) beschrijft op 14/google_desktop.html (laatst bezocht 4 mei 2007) hoe Google Desktop Search is te installeren en te gebruiken. 7. Train de e-coaches in het gebruiken van de mogelijkheden van content management systemen voor het metadateren van materialen en maak ze vertrouwd met de door Smith (2004) geformuleerde definitie van metadata Smith (2004): But what is metadata? How does it get attached to learning objects? Who decides what kind of data to collect? In the context of digital learning objects, metadata refers to information about the learning object: what the content is about, who the authors and developers are, who the target audiences are, who owns the object, how it may be used, and so on. The MASIE Center provides this definition: What should metadata mean to you? It is the means to fully describe and identify every piece of content and every resource useful for learning, and enable you to efficiently find, select, retrieve, combine, use, and repurpose these resources. ( Making Sense of Learning Specifications & Standards, 30). Learning object metadata may be objective information (such as the size of a file in megabytes) or subjective (such as a professor s opinion of the quality of content). Some metadata is attached to learning objects by their authors, but metadata can also be added by librarians, other faculty, students, and many others. Metadata can be added manually by filling out forms or automatically by using special software. (Smith, R. S. (2004). Guidelines for authors of learning objects. The New Media Consortium. Te vinden op laatst bezocht 4 mei 2007). 16 OUN

19 4 Bevinding 4: Belang van meerwaarde van e-coaching Leerervaring: In de pilots werd e-coachen alleen gepractiseerd zolang er sprake was van een duidelijke meerwaarde van e-coachen voor de e-coaches en zij-instromers. Deelname van de begeleiders op school aan het e- coaching proces was en bleef in alle pilots beperkt tot meekijken in het proces en had verder geen invloed op de intensiteit en duur van het e-coachen tussen de begeleiders van de opleiding en de zijinstromers. E-coachen om wille van het e-coachen werkte duidelijk niet. Twee pilots (de Leijgraaf:Oss en Calvijn: Goes) zijn op korte termijn doodgebloed toen de meerwaarde van e-coachen voor e-coaches en zij-instromers verdwenen was. In de andere pilots was er tot aan het einde van het traject sprake van meerwaarde van e-coachen voor e-coaches en zij-instromers en is deze vorm van coachen dan ook tot aan het eind gehanteerd. Er gaat dus klaarblijkelijk binnen het reguliere onderwijs nog weinig intrinsiek aantrekkelijks uit van e-coachen en CMC (computer mediated communication). Binnen de pilot groepen was er weinig bereidheid het experiment van het e-coachen aan te gaan alleen maar vanwege het experiment en de gelegenheid kennis te maken met nieuwe instrumenten en technieken voor (e-) coaching (zelfs een financiële incentive kon daaraan weinig veranderen). De meerwaarde kan gelegen zijn in: 1. Verbetering van de kwaliteit van de coaching. De cliënt (i.e., zij-instromer) kan met behulp van e-coachen ondersteuning krijgen bij het beantwoorden van zijn leervraag die hij via andere vormen van coaching niet zou krijgen of gekregen zou hebben of niet in dezelfde mate en/of met dezelfde snelheid en frequentie. 2. Mogelijk maken van coaching. Nogal wat zij-instromers in de pilot bleken logistiek niet in staat gebruik te maken van de mogelijkheden tot f2f coaching die hen door de opleiding werden aangeboden. 3. Mogelijk maken van afstuderen, c.q. professionalisering. Het kan voorkomen dat het deelnemen aan een e-coaching proces een voorwaarde is voor afstuderen en/of het voldoen aan criteria voor professionalisering die gelden voor bepaalde functies binnen een school of opleiding. Ook kan het voorkomen dat een opleidingsinstituut ervoor gekozen heeft om afsluiting van een bepaalde module of het verwerven van een bepaalde competentie alleen via e-leren en daarbij horende vormen van e-coaching/e-begeleiding mogelijk te maken. De meerwaarde van e-coachen ligt dan in het gegeven dat deelname aan het e-coachen voorwaardelijk is voor het afstuderen. Toelichting: In de pilot waren alleen factoren 1 en 2 voor meerwaarde van toepassing. Beide factoren golden in sterke mate voor zowel de zij-instromer en de begeleider vanuit de opleiding. Deze factoren golden daarentegen niet voor de begeleiders op school, die zich dan ook grotendeels passief hebben opgesteld ten aanzien van het e-coachen aspect van de pilots. De zij-instromer: Vier van de 6 zij-instromers in de pilot bevonden zich in een situatie waarin zij een volledige baan (in één geval een combinatie van een deeltijdbaan in het onderwijs en een deeltijdbaan in het bedrijfsleven) combineerden met een studietraject waarin ze de bij hun intake-assessment E-coaching van docenten in opleiding in de opleidings- en schoolpraktijk 17

20 vastgestelde ontbrekende competenties alsnog via het werken op school en via de lerarenopleiding moesten verwerven. Een aantal ontbrekende competenties lag bij elk van de vier op het terrein van de eerstegraads/hbo Master opleiding (pedagogisch-didactisch onderzoek, tweede fase didactiek en digitale didactiek) die wordt aangeboden in Tilburg (FLOT lerarenopleiding) op de woensdagmiddag en woensdagavond. Geen van de vier zij-instromers was logistiek in staat om met een zekere regelmaat de workshops, colleges en tutorials op de woensdag bij te wonen. E-leren en e-coaching vormden voor de zij-instromers de enige mogelijkheid om die ontbrekende competenties te verwerven die alleen via de reguliere opleiding verworven konden worden. Voor de deelnemende zij-instromers had het e-coaching traject alleen al om bovenvermelde reden (factor 2) een duidelijke meerwaarde. Ze hebben dan ook enthousiast en uitermate gemotiveerd aan de pilot deelgenomen. Een bijkomend aspect van meerwaarde was het gegeven dat de eerst aangewezen en meest ervaren coach voor de ontbrekende competenties alleen de gelegenheid had om via de e-coaching pilot zijn diensten als coach aan te bieden. Bij de (f2f) voorbespreking kregen de zij-instromers de keuze voorgelegd om ofwel met behulp van e-coaching door de meest ervaren en gespecialiseerde coach begeleid te worden ofwel gebruik te maken van andere vormen van coaching, maar dan wel door andere, in de eerstegraads en digitale didactiek minder ervaren coaches begeleid te worden. Unaniem kozen de zij-instromers voor de eerste optie (meerwaarde factor 1). De begeleider vanuit de opleiding: Ook bij de begeleider vanuit de opleiding speelden factoren 1 en 2 een significante rol. De begeleider is structureel slechts een dag per week aanwezig in Tilburg, namelijk de woensdag, de dag waarop hij onderwijs verzorgt aan de eerstegraads opleiding en spreekuren heeft voor de eerstegraads studenten. De andere dagen van de week leidt hij door zijn activiteiten voor allerlei projecten een reizend bestaan of werkt hij thuis op variabele tijdstippen en dagdelen, voornamelijk de (voor)avonden en het weekend. Aangezien de zij-instromers niet beschikbaar waren op de woensdag, de enige dag waarop de begeleider f2f begeleiding structureel zou kunnen inplannen, en de agenda van de begeleider verder van week tot week varieert, was ook voor de begeleider e-coaching de enig mogelijke vorm van begeleiding. Bovendien kon hij dan het e-coachen uitvoeren op tijdstippen waarop hij relatief ongestoord thuis aan het werk was (factor twee). Dat had ook nog de gelukkige bijkomstigheid dat zijn werktijden goed correspondeerden met de tijdstippen waarop de zij-instromers bezig waren met het werken aan hun opdrachten en het vervaardigen van materialen, zodat hij meestal in staat was per omgaande te reageren op vragen en ingeleverd werk. Thuis beschikt de begeleider ook over een hoogwaardige PC met snelle kabel verbinding en allerlei (audio/video)applicaties en randappatuur alsmede zijn complete (offline en online) en met Google Desktop Search doorzoekbare verzameling aan data en materialen. Het beschikbaar zijn van dit complete instrumentarium verhoogde de kwaliteit van de begeleiding aanmerkelijk, ook in het perspectief van de leervragen waar de zij-instromers mee aan de slag waren gegaan (factor 1). De begeleider/begeleider op school: Elke zij-instromers was werkzaam op de school en op de locatie waar de begeleider op school dagelijks aanwezig was. In drie gevallen waren de zij-instromer en de begeleider op school gezamenlijk verantwoordelijk voor het onderwijs aan een bepaald leerlingencohort (bijvoorbeeld HAVO 4 of VWO 4). Er was sprake van bijna dagelijks en intensief f2f contact- formeel en meer informeel- tussen zij-instromer en begeleider op school (koffiekamer, begeleidingsgesprekken, werkoverleg, gezamenlijke correctie van toetsen en werkstukken enz.) Bovendien was geen van de 18 OUN