Op aanvraag van Ministerie van Economische Zaken, DG Energie en Telecom

Transcriptie

1 Onderzoek naar gebruik open standaarden en open source software in de overheid en (semi) publieke sector Op aanvraag van Ministerie van Economische Zaken, DG Energie en Telecom Alphen (NB), 4 juli 2007 Uitgebracht door: Aangeboden aan: - Alfred den Besten Ministerie van Economische Zaken - Ruud Alaerds Dhr. drs. S.N. Ruiter - Erik van Gurp Directie ICT & Toepassing - Mariëlle Custers s.n.ruiter@minez.nl

2

3 Inhoudsopgave 0. Introductie 1. Conclusie & aanbevelingen 2. Achtergrond 2.1. Historie Open Source 2.2. Definities en omschrijvingen Open Standaarden Open Source Software 2.3. Licenties 3. OSOSS 3.1. Programma OSOSS 3.2. College en Forum Standaardisatie 3.3. Doelgroep 3.4. Belang van Open Source binnen de overheid 3.5. Open Source gemeenschappen 3.6. Het Manifest van de Open Overheidsorganisatie 4. De not-for-profit markt en Open Source 4.1. Het Rijk 4.2. Decentrale overheid Gemeenten Provincies Waterschappen 4.3. Zelfstandige Bestuursorganen 4.4. (Semi) publieke sector Sociale sector Onderwijs Zorgsector 5. Belangenbehartigers en derden 5.1. Holland Open Software Platform 5.2. Vereniging Open Source Nederland (VOSN) 5.3. Livre 6. Opinie 6.1. Argumenten voor Open Source en Open Standaarden 6.2. Argumenten tegen Open Source en Open Standaarden 7. Onderzoeksresultaten grootschalige monitor 7.1. Linux server gebruik 7.2. Indicator Open Source database gebruik 7.3. Indicator Open Source tools gebruik

4 8. Uitkomsten specifieke onderzoek 8.1. Positie van IT binnen organisaties 8.2. Positie van Open Standaarden en Open Source Software 8.3. Gebruik van Open Standaarden Migratie kosten en opbrengsten Open Standaarden als geaccepteerd alternatief Open Standaarden en aanbestedingen Ervaring met migratie 8.4. Gebruik van standaarden in het algemeen Standaarden: Uitwisseling van bureaudocumenten Standaarden: Uitwisseling van data met externe IT systemen Standaarden: Invulling On-line formulieren Standaarden software domeinen: LAN/Server Infrastructuur Standaarden software domeinen: Desktop / Office omgeving Standaarden software domeinen: Bedrijfskritische Applicaties Standaarden software domeinen:web-/ Internettoepassingen 8.5. Gebruik van Open Source Software Reden voor wel of geen Open Source Software Expliciete vraag naar Open Source Software Drijfveren voor overstap naar Open Source Software Verwachte ontwikkeling in Inventarisatie van IT toepassingen Algemene server systemen geïnstalleerd Diverse toepassingen Database Software Middleware applicaties Directory services Kantoor / Office applicaties Groupware software Terminal server toepassingen Bedrijfskritische applicaties Webserver software Intranet toepassingen 8.7. Inventarisatie van IT leveranciers 9. Bijlage 9.1. Onderzoeksaanpak: informatie m.b.t. het veldwerk onderzoek 9.2. Tabellenoverzicht van onderzoeksresultaten 9.3. Vragenlijst van specifieke onderzoek 9.4. Overzicht sample van geïnterviewde organisaties 9.5. Relevante grafieken en tabellen

5 0. Introductie Het Ministerie van Economische Zaken, DG Energie en Telecom, heeft MarketCap de opdracht gegeven een onderzoek naar het gebruik van open standaarden en open source software binnen de gehele overheid en (semi) publieke sectoren uit te voeren. Over de achtergrond Tijdens het Algemeen Overleg over de motie Vendrik i.z. Open Standaarden en Open Source Software d.d. 21 maart 2007, heeft de Staatssecretaris van Economische Zaken toegezegd om voor Prinsjesdag met een actieplan te komen. Een migratieplan naar het gebruik van open standaarden over de volle breedte van overheid maakt hier onderdaal van uit. Momenteel heeft het Kabinet onvoldoende inzicht in het daadwerkelijke gebruik van open standaarden en van open source software. Vraagstelling Binnen het kader van de onderzoeksopdracht is het beantwoorden van de volgende vragen van cruciaal belang: 1. Wat is de indicatie van de huidige situatie met betrekking tot het gebruik van open standaarden binnen het Rijk, de medeoverheden, zelfstandige bestuursorganen (ZBO s) en de (semi) publieke sector? a. Welke standaarden worden momenteel gebruikt bij: i. uitwisseling van bureaudocumenten? ii. uitwisseling van data tussen ICT systemen van andere organisaties? iii. invulling van online formulieren door burgers en bedrijven? b. Welke standaarden zijn in gebruik per software domein? c. Indien sprake is van gesloten standaarden, is er een open standaard (als alternatief) voorhanden? d. Hoeveel kost een migratie naar open standaarden? e. Zijn open standaarden meegenomen in het aanbestedingsprotocol? f. Welke ervaring is opgedaan bij eventuele migratie naar open alternatieven? g. Wat denkt men dat het oplevert (wat is de business case)? 2. Wat is de indicatie van de huidige situatie met betrekking tot het gebruik van open source software binnen het Rijk, de medeoverheden, zelfstandige bestuursorganen (ZBO s) en de (semi) publieke sector? a. Welke open source software is er in gebruik per software domein? b. Zijn er plannen om binnen nu en 1 jaar gebruik te gaan maken van open source software? c. Wordt expliciet om open source software gevraagd bij aankoop en/of ontwikkeling? d. Welke grote belemmeringen met betrekking tot gebruik van open source software zijn er (of zouden er kunnen zijn)? Waarbij de onderzoekspopulatie nader omschreven kan worden als: - het Rijk: departementen / ministeries en de agentschappen; - medeoverheden: gemeenten, provincies en waterschappen; - ZBO s: zelfstandige bestuurorganen; - (semi) publieke sector: sociale, onderwijs- en zorgsector. Noot: Software domeinen zijn in het kader van dit onderzoek onder andere webbrowsers, desktop of office applicaties, CRM applicaties, CMS applicaties of (server / LAN) operating systemen.

6 1. Conclusies & aanbevelingen Het gebruik van Open Source Software en Open Standaarden is geen uitzondering meer binnen de (semi) overheid. Steeds meer organisaties en instanties treden toe tot het gebruikers segment. Het gebruik van Linux servers nam de afgelopen 2 jaar toe met circa 55 procent en het gebruik van de Open Source database MySQL kende een verdrievoudiging in dezelfde periode. Alhoewel sommige sectoren wat achterblijven, kan toch gesteld worden dat er duidelijke sprake is van een opmars van Open Standaarden en het gebruik van Open Source Software binnen de overheid en semi-overheid. IT-beleid In het kader van duurzaamheid en bewustheid in gebruik van Open Standaarden is het belangrijk dat deze aspecten niet als operationeel, maar veel meer als strategische zaken beleefd worden. En dan is het dus ook belangrijk dat de toepassing van IT ook van strategisch belang is, of beter als strategisch belang wordt gezien binnen een organisatie. Binnen de overheidsorganisatie wordt veelal gezien als strategisch onderdeel van de bedrijfsvoering, hetgeen dus een eerste basis kan zijn voor een goed beleid op gebied van Open Standaarden en Open Source Software. Het is dan uiteraard wel zaak dat deze twee aspecten ook worden gezien c.q. beschouwd als onderdelen van het IT-beleid. Dit hoeft dan niet per definitie te betekenen dat men kiest voor Open Standaarden of Open Source Software, maar dit betekent dan wel dat men er beleidsmatig en dus bewust mee bezig is. Het gebruik van Open Standaarden is een aspect dat bij circa 60 procent van de overheidsinstanties onderdeel van het IT-beleid uitmaakt. Bij circa 44 procent is het gebruiken van Open Source Software als aspect binnen het IT-beleid terug te vinden. Dit betekent dat men bewuster met Open Standaarden dan met Open Source Software bezig is. Uiteraard is het beleid geen maat voor het gebruik. Aangezien het IT-beleid meestal gevormd wordt op basis van de mening van IT en algemeen management, is het belangrijk dat bij promotie van Open Standaarden en Open Source Software de algemene attitude ten opzichte van deze materie positief of minimaal neutraal is. Organisaties met een negatieve houding ten opzichten van Open Standaarden en Open Source Software zullen nu eenmaal moeilijker te overtuigen zijn om ook die bewuste stap in de goede richting te maken. Afgemeten aan deze attitude zijn de vooruitzichten voor Open Standaarden en Open Source Software positief. Bij bijna 85 procent van de organisaties is houding van het IT-management neutraal of positief. Bij ongeveer het zelfde percentage is de houding van het algemeen management neutraal of positief. Bij slechts circa 15 procent van de organisaties is de houding negatief. Onbekend maakt onbemind Maar ziet men dan ook een toegevoegde waarde bij de inzet van Open Source Software ter vervanging van bestaande gesloten software toepassingen. Ongeveer een kwart van de organisaties ziet dit inderdaad. Wel is duidelijk dan men nog niet een geheel scherp beeld heeft van deze toegevoegde waarde. Dit verklaart ook uit het feit dat er een zeer grote behoefte is aan meer en betere informatie over het toepassen van Open Standaarden en het gebruiken van Open Source Software. Gezien het feit dat de huidige gebruikers van Open Source Software veel duidelijker en eenduidiger zijn over de redenen om voor deze software te kiezen dan dat de niet gebruikers kunnen aangeven waarom met deze software juist niet wil, strekt het tot aanbevelingen om vooral de informatie verspreiding middels referenties te doen. Het beter en meer gedetailleerd informeren van de doelgroep wordt tevens onderbouwd door het feit, dat de niet gebruikers het gebrek aan kennis over en de onbekendheid met als reden voor het (nog) niet gebruiken van Open Source Software aanvoeren.

7 Open Standaarden Open Standaarden worden al in hoge mate gebruikt binnen de (semi) overheidsinstanties, bijna 60 procent geeft aan dat men met Open Standaarden werkt. Vooral de ministeries hanteren vaak Open Standaarden. Dat het gebruik van Open Standaarden redelijk goed verankert is, blijkt uit het feit dat bij tweederde van de organisaties Open Standaarden meegenomen worden in het aanbestedingsprotocol. Bij circa 27 procent van de organisaties wordt dit zelfs altijd meegenomen. Bij ministeries gebeurt dit nog vaker, terwijl dit bij de ZBO s in mindere mate gebeurt. Circa de helft van de (semi) overheidsorganisaties is dan ook van mening dat er goede Open Standaarden beschikbaar zijn als alternatief voor gesloten standaarden. Migratie: opbrengst positief / technisch problematisch Ten aanzien van migratie van gesloten naar Open Standaarden is sprake van een soort van tegenstrijdigheid. In totaal heeft circa 37 procent van de organisaties, naar eigen zeggen, ervaring met migratie naar Open Standaarden. Echter zijn de ervaringen op dit gebied over het algemeen neutraal of negatief. Slecht een enkele organisatie geeft aan een positieve ervaring met de migratie te hebben. Het gaat hier echter naar verwachting vooral om de technische aspecten van de migratie. Wanneer namelijk een analyse gemaakt wordt naar de kosten van migraties, de verwachte opbrengsten op jaarbasis en de verwachte terugverdienperiode, dan ontstaat er een positief tot zeer positief beeld. De kosten van de migratie van gesloten naar Open Standaarden wordt naar verwachting van IT management in een periode van 3 tot 6 jaar terugverdiend. Open Source Software: toename met bewuste gebruikers Open Source Software heeft duidelijk haar weg gevonden binnen de overheid en semi-overheid, overall bijna de helft van de organisaties geeft aan met Open Source Software te werken. Hierbij moet echter rekening gehouden worden met het feit dat dit kan betekenen dat men bijvoorbeeld een enkele (simpele) applicatie in Open Source heeft ontwikkeld. De huidige gebruikers zijn minder strategisch en meer operationeel met Open Source Software bezig. Voor het gebruik is niet altijd even bewust gekozen. Het gebruik van Open Source Software zal naar verwachting wel sterk gaan toenemen tussen medio 2007 en medio Bij 1 op de 5 niet gebruikers zijn plannen om wel Open Source te gaan gebruiken. Waarbij als positief aspect omgemerkt moet worden dat deze nieuwe gebruikers bewuster met de keuze voor Open Source Software bezig zijn. Van deze groep geeft namelijk ruim de helft aan dat men in de toekomst bij aanschaf of aanpassing van software expliciet zal gaan vragen om Open Source Software. Dit is bij de huidige Open Source Software gebruikers slechts Financiële en technische voordelen Zoals te verwachten maken de meeste instanties gebruik van Open Source Software vanwege de (aantoonbare) financiële voordelen. Toch zijn er zeker ook andere redenen te noemen. Met name de uitwisselbaarheid van de software, de openheid en de flexibiliteit om aanpassingen door te voeren worden gezien als belangrijke reden voor de overstap. Hoewel tegenstanders van Open Source Software anders beweren, geeft bijna 1 op de 5 huidige Open Source Software gebruikers als reden de betrouwbaarheid, beheersbaarheid en/of stabiliteit van deze software. De niet gebruikers zijn minder eenduidig in hun redenen om geen Open Source Software te gebruiken. Men krijgt soms het idee dat er naar een reden wordt gezocht, maar dat de belangrijkste reden toch onbekendheid, gebrek aan kennis en ook angst is. Dit pleit wederom voor informatie, overtuiging en educatie.

8 2. Achtergrond 2.1. Historie Open Source In 1998 ontstond de term open source, als een reactie op het vrijgeven van de broncode van Netscape Navigator in januari Op de samenkomst de Freeware summit, later bekend als de Open source summit, in april 1998 werden de problemen met free software besproken. Deelnemers aan deze samenkomst waren Linus Torvalds, Larry Muur, Brian Behlendorf, Eric Allman, Guido van Rossum, Michael Tiemann, Paul Vixie, Jamie Zawinski van Netscape en Eric Raymond. De laatste stelde als alternatief voor free software de term open source voor. Hij richtte samen met Bruce Perens in datzelfde jaar het Open Source Initiative op, om de voordelen van open source te promoten in de commerciële markt. Dit hoogtepunt wordt gezien als de start van de open-source beweging. Toch werd er eerder al gebruik gemaakt van open source. Bijvoorbeeld in de jaren 50 van de vorige eeuw distribueerde IBM zijn besturingssystemen met broncode en werd de SHARE-gebruikersgroep opgericht om de broncode uit te wisselen. Jaren later gebruikten wetenschappers met toegang tot ARPANET een proces genaamd Request For Comments, dat gelijkwaardig is aan Open standaard om de protocollen van het telecommunicatie-netwerk te ontwikkelen. Deze samenwerking leidde in 1969 tot de geboorte van internet. Open Source software duidt op de uitbreiding van de rechten van de gebruiker. Het maakt een ontwikkelmethode mogelijk, die ervan uit gaat dat de broncode van software aan iedereen beschikbaar gesteld wordt. Het is elke gebruiker toegestaan om de software zonder restrictie te gebruiken en op ieder gewenst moment aan te (laten) passen en de programmatuur en de aanpassingen vervolgens weer vrijelijk ter beschikking te stellen (aan anderen). Met andere woorden Open Source software is geen ontwikkelmethode maar een juridisch construct rond het auteursrecht (van de software) Definities en omschrijvingen Open standaarden Open standaarden zijn publiek beschikbare specificaties om een bepaalde taak te volbrengen. Het European Interoperability Framework (EIF) hanteert de volgende definitie van open standaarden: De standaard is goedgekeurd en zal worden gehandhaafd door een not-for-profit organisatie, en de lopende ontwikkeling gebeurt op basis van een open besluitvormingsprocedure die toegankelijk is voor alle belanghebbende partijen (consensus of meerderheidsbeschikking enzovoort); De standaard is gepubliceerd en over het specificatiedocument van de standaard kan vrijelijk worden beschikt of dit te verkrijgen tegen een nominale bijdrage. Het moet voor eenieder mogelijke zijn het te kopiëren, beschikbaar te stellen en te gebruiken om niet of tegen een nominale prijs; Het intellectuele eigendom, met betrekking tot aanwezige patenten van delen van de standaard is onherroepelijk ter beschikking gesteld op een royalty-free basis. Er zijn geen beperkingen omtrent het hergebruik van de standaard.

9 Doordat iedereen de standaard mag gebruiken, neemt de uitwisselbaarheid tussen de verschillende onderdelen toe. Met andere woorden; men kan dan zelf kiezen, welke onderdelen men aanschaft en gebruikt. Hierdoor is men minder afhankelijk van een bepaalde leverancier, dan wel dienstverlener. Wel is streven, dat men apparatuur (of software) weet te (ver)krijgen, waarop producten van andere fabrikanten zonder technische kunde (praktisch naadloos) kunnen aansluiten. Dit wordt ook wel het zogenoemde plug and play principe genoemd. De mate van gebruik van open standaarden verhoogt de interoperabiliteit en zo ook de mogelijkheid om te koppelen met andere systemen. De reden dat open standaarden de laatste jaren sterk de aandacht vragen ligt in het inzicht dat er op het gebied van ICT veel problemen vermeden kunnen worden als er open standaarden gebruikt worden. Drie belangrijke redenen hiervoor zijn: keuzevrijheid, duurzaamheid en uitwisselbaarheid. Keuzevrijheid: Proprietary / Closed source software verplicht een gebruiker vaak tot het afnemen van de specifieke nevenoplossingen die speciaal op deze software zijn gemaakt en de aanbieders kunnen door deze verplichting hoge bedragen rekenen, want de gebruiker kan niet naar een ander toe. Door te kiezen voor open standaarden wordt een bedrijf minder afhankelijk van leveranciers en leveranciers moeten concurreren op prijs en kwaliteit. Duurzaamheid: van bestanden die vandaag gemaakt zijn, is het wenselijk dat ze zeker over tien jaar, maar bij voorkeur een nog langere periode, ook nog ingelezen kunnen worden. Wanneer de bijgehorende hard- en software niet meer voorhanden is, bestaat de mogelijkheid dat gegevens verloren gaan. Voor digitale gegevens biedt het gebruik van open standaarden uitkomst. Niet alleen worden deze breed toegepast, maar ze zijn ook uitvoerig beschreven zodat altijd na te zoeken is hoe de gegevens zijn opgeslagen. Uitwisselbaarheid: Indien twee systemen niet in staat zijn informatie uit te wisselen is dat verspilling van tijd en geld, omdat in beide systemen dezelfde informatie moet worden opgenomen. Indien informatie met meerdere systemen gedeeld zou worden zou het de beschikbaarheid sterk doen toenemen en de kosten flink terugbrengen en zorgen voor een verbetering van de informatie uitwisseling binnen een keten.

10 Open Source software Open source software is computerprogrammatuur met twee kenmerken. De broncode van de software is vrij beschikbaar en het intellectueel eigendom en het (her)gebruik van de software en bijbehorende broncode kan ingezien, gebruikt, verbeterd, aangevuld en gedistribueerd worden. Het is overigens niet zo dat open source software altijd gebruik maakt van open standaarden. Open source software nodigt wel eerder uit tot het gebruik van open standaarden omdat meerdere ontwikkelaars over de hele wereld met elkaar samen werken aan een software applicatie en het open karakter willen waarborgen. Doordat de broncode beschikbaar is, is wel altijd het gebruikte (specifieke) formaat te herleiden. Het vrij beschikken over de broncode en daarmee de vrijheid om de software aan te passen maakt het mogelijk dat belanghebbenden samen werken om de software te optimaliseren of uit te breiden. Dit leidt tot snelle aanpassingen. Of men deze aanpassingen zelf doet of door een externe partij is hierbij niet relevant, omdat men niet afhankelijk is van een leverancier in tegenstelling tot proprietary / closed source software. Bij proprietary / closed source software wordt vaak gebruik gemaakt van de systemen van een bepaalde leverancier, die wel met elkaar kunnen communiceren, maar niet met andere applicaties overweg kunnen of willen. Voor nieuwe functionaliteit of verdere automatisering is men min of meer genoodzaakt om met dezelfde partij in zee te gaan, omdat omschakelen te duur of onmogelijk wordt geacht. Open source software biedt door het open karakter van de broncode continuïteit omdat men tot de einde der tijden gebruik kan maken van de software. De software is minder of niet afhankelijk van de beslissingen van een leverancier die besluit een bepaalde software applicatie (versie) niet meer te ondersteunen of door te ontwikkelen. Veel open source software is modulair opgebouwd en geeft de mogelijkheid om de functionaliteiten uit te schakelen of onderdelen niet te installeren, waardoor de complexiteit afneemt en daardoor ook indirect de kosten drukt voor het inrichten en onderhouden van de software. Er wordt vaak beweerd dat open source minder gebruiksvriendelijk is. Het bekende beeld van de tekst georiënteerde omgevingen met de in technisch jargon overladen mogelijkheden in bijvoorbeeld Linux is echter allang achterhaald. De open source software platformen bieden tegenwoordig een gebruiksvriendelijke Windows-achtige interface die weinig afwijkt van ieder andere Windows-omgeving. De gebruiksvriendelijkheid van de software wordt derhalve bepaald door de ontwikkelaars van de softwareapplicatie en niet of de software open of gesloten is. Er is sprake van een aantal criteria opgesteld die bepalen of software open source genoemd kan worden, vaak in de vorm van een open source licentie: Er mag geen sprake zijn van een verbod om de software gratis weg te geven óf te verkopen tegen een nominale vergoeding. Het moet voor een ieder mogelijk zijn om het te kopiëren, beschikbaar te stellen en te gebruiken; De broncode moet met de software meegeleverd worden of vrij beschikbaar zijn. Er mogen geen beperkingen zijn omtrent het hergebruik van de standaard of afgeleide en aangepaste versies; De software mag niet discrimineren tegen gebruikers(groepen); De software mag niet discrimineren tegen gebruiksomgeving van de software; De rechten verbonden aan het programma moeten opgaan voor iedereen aan wie het programma gedistribueerd wordt; De rechten verbonden aan het programma moeten niet afhangen van softwaredistributies waarvan de software een onderdeel is.

11 Voor de meeste gangbare desktop applicaties en server applicaties is er open source software beschikbaar. Soms is deze software zelfs professioneler dan de closed source software alternatief en beter in kwaliteit, stabiliteit en performance dan de gesloten tegenhanger. Maatwerk oplossingen is in veel gevallen om te zetten naar een open source variant. Open source software biedt echter niet op alle gebieden een goede oplossing, terwijl er wel closed source software oplossingen voor handen zijn. Bij met name gespecialiseerde en vakgerichte software is er vaak nog geen goed open source alternatief. Dit heeft meer te maken met organisatorische vraagstukken als processen, complexiteit van de organisatie, beheer vraagstukken, eigendom enz. dan met de software zelf. Open Source software is in aanschaf en licentiekosten bijna altijd veel goedkoper en zelfs gratis ten opzichte van closed source software. Bij open source software worden licentiekosten uitgesloten, wel worden vaker kosten in rekening gebracht voor transportmateriaal, het bundelen van de software en of de handleiding die meegeleverd wordt. Maar deze liggen vaak vele malen lager dan de kosten bij closed source software, waarbij de leverancier zijn investering in de ontwikkeling van de software wil terugverdienen. Toch is dit niet het hele verhaal met betrekking tot de kosten, want als er gekeken wordt naar de kosten die gemaakt worden bij het gebruik van open source software (total costs of ownership) kunnen deze ook hoger uitkomen dan de kosten van closed source software. De kosten voor beheer, maatwerk en onderhoud zullen onderling niet zoveel verschillen en hangen sterk af van de functionele eisen, gebruikte techniek, uurlonen en beschikbaarheid van de technische experts in de markt. Kostenbesparingen worden veelal gehaald door economies of scale, hoe meer systemen de open source software gebruiken, hoe meer er bespaard kan worden op licentiekosten. OSS sluit het gebruik van proprietary / closed Source' software niet uit. Een gesloten systeem kan samenwerken met Open Source software, aangezien de volledige broncode en dus ook de uitvoering van de koppelvlakken bekend is. Het omgekeerde - gesloten broncode, die niet kan samenwerken met andere programmatuur - is in de hedendaagse IT markt echter meer regel dan uitzondering. Frequenter inzetten van OSS binnen bedrijven komt de interoperabiliteit van computersystemen en daarmee hun strategische slagkracht ten goede. Dit is relevant. Waar de relatief beperkte ICT investeringen te wijten zijn aan gebrek aan samenwerking tussen ICT aanbodzijde waardoor integrale systemen niet ontwikkeld worden biedt OSS uitkomst, omdat het werkt met open standaarden waardoor uitwisseling van data tussen verschillende toepassingen minder moeilijkheden veroorzaakt en systemen gemakkelijker kunnen worden ingericht om samen te werken met andere systemen. In het algemeen zijn Open Standaarden - geïmplementeerd met Open Source Software - een aanjager voor innovatie door integratie. Kengetallen en feiten open source software: Backoffice van de AEX in Amsterdam draait sinds 2000 op Linux; Circa 64% van het internet draait met het open source webserver Apache; Op internet maken 40% van de webservers gebruik van het open source besturingssysteem Linux als server platform.

12 2.3. Licenties Veel standaarden zijn gesloten en niet open. Men dient veelal een licentie aan te vragen bij de leverancier in verband met het intellectuele eigendomsrecht (auteursrechten) op het gebruik van de standaard, voordat men überhaupt toegang krijgt tot de specificaties. Veelal is hierbij ook de broncode van de software niet gewoon beschikbaar. Bij open source software is er uiteraard sprake van open toegankelijke standaarden en is de broncode beschikbaar. Hetgeen overigens niet te betekenen dat er voor open source software of het gebruik van open standaarden geen licentie behoeft te worden aangevraagd voor de patentrechten die eventueel nodig zijn voor het gebruik van de software of de standaard. Om een voorbeeld te geven, de standaarden gepubliceerd door de grote internationaal erkende standaard organen zoals de ITU, ISO, en IEC worden als open beschouwd, maar kunnen een vergoeding vereisen voor de patentrechten op de implementatie van de standaard. Deze vergoeding is echter marginaal en praktisch te verwaarlozen vergeleken met de licentiekosten die leveranciers van gesloten software in rekening brengen. Voorstanders van licenties wijzen erop dat de maatschappij door publiek goed verlies leidt, omdat er nauwelijks financieel voordeel oplevert bij het tot stand brengen van nieuwe producten, zoals bedrijfsmodellen waarbij uitgebreid onderzoek en ontwikkeling van geneesmiddelen word gedaan. Anderen pleiten juist voor licenties met beperkte rechten, omdat daardoor geen dure systemen om een beleid van auteursrechten te maken en te handhaven noodzakelijk zijn. Het argument dat er geen financieel voordeel mogelijk is bij het gebruik van open source software is ruim achterhaald. Er zijn reeds genoeg bedrijven die hun inkomsten voornamelijk genereren door het implementeren en ondersteunen van open source software. Experts menen zelfs dat open source software een serieuze markt is en een grote kans voor Europa om weer mee te doen op de software ontwikkelmarkt die tot nu toe gedomineerd wordt door de Verenigde Staten. Naar verwachting zullen de opbrengsten uit (betere) service en beheer groter zijn dan de opbrengsten van licenties en vendor lock-in. Bij leveranciers van open source software draait het niet om de verkoop van de software, maar om de bruikbaarheid en de continuïteit.

13 3. OSOSS 3.1. Programma OSOSS Op 20 november 2002 werd in de Tweede Kamer de motie-vendrik aangenomen. De motie werd ingediend door kamerlid Kees Vendrik (GroenLinks) en had tot doel het gebruik van open source software in de publieke sector te stimuleren. Sindsdien staat de motie binnen de open source gemeenschap bekend als de "motie-vendrik". Tweede Kamer, vergaderjaar 2002/2003, XIII, nr. 30 MOTIE VAN HET LID VENDRIK C.S. Voorgesteld 20 november 2002 De Kamer, gehoord de beraadslaging, constaterende, dat software een cruciale rol speelt in de kennissamenleving; voorts constaterende, dat de aanbodzijde van de softwaremarkt op dit moment sterk geconcentreerd is en het veranderen van leverancier vaak hoge overstapkosten met zich brengt; van mening, dat dit de mededinging beperkt en de samenleving niet optimaal profiteert van de mogelijkheden die software biedt; verzoekt de regering zich maximaal in te zetten om hier verbetering in aan te brengen; verzoekt voorts de regering ervoor te zorgen dat in 2006 alle door de publieke sector gebruikte software aan open standaarden voldoet; verzoekt voorts de regering actief de verspreiding en ontwikkeling van software met een open broncode (open source software) in de publieke sector te stimuleren en hiervoor concrete en ambitieuze doelstellingen te formuleren, en gaat over tot de orde van de dag, Vendrik Stuger, Netelenbos, Gerkens, Giskes, Jense, Van Dijke, Hessels Kader: letterlijke tekst van motie-vendrik Voordat de motie-vendrik werd ingediend, was het OSOSS programma ("Open Standaarden en Open Source Software voor de overheid"), al opgestart. OSOSS informeert overheidsorganisaties over de mogelijkheden van open source software en stimuleert hen deze waar mogelijk toe te passen in hun informatiesystemen. Het programma sloot nauw aan bij de inhoud van de motie-vendrik. OSOSS stond dan ook centraal in het antwoord van minister Remkes (BZK) en staatsecretaris Wijn (EZ) aan de Tweede Kamer naar aanleiding van de motie-vendrik. De motie werd mede ondertekend door respectievelijk de LPF, de PvdA, de SP, D66, Leefbaar Nederland, de Christen Unie en het CDA. Hiermee heeft de Tweede Kamer van de Staten-Generaal der Nederlanden de Regering der Nederlanden opdracht gegeven om er zorg voor te dragen dat de Nederlandse Overheid uiterlijk 2006 zou overgaan tot open source software en open standaarden. OSOSS liep van 2003 tot Op het eind van het programma waren de reacties niet allemaal even lovend. Het aantal open source software projecten was nog altijd vrij klein in aantal en in omvang. Doorgaans was er tevens sprake van een experimenteel karakter. Vanuit de gemeenten werden een aantal aspecten gemist: centrale regie, voorbeelden, oplossingen en diensten.

14 Na drie jaar krijgt OSOSS een vervolg. Open source en open standaarden worden ondergebracht in twee nieuwe programma s. Het programma OSOSS ( ) informeert overheidsorganisaties over de mogelijkheden van open source software en stimuleert hen deze waar mogelijk toe te passen in hun informatiesystemen. OSOSS staat voor Open Source als Onderdeel van de Software Strategie (voor de overheid) en is de opvolger van het programma OSOSS (Open Standaarden en Open Source Software) dat liep van 2003 tot Al in de aanloop naar de oprichting van de GBO.Overheid was duidelijk dat het een rol zou krijgen bij de verankering van standaarden en standaardisatie voor de informatiestructuur in Nederland. In lijn hiermee is besloten het open standaardendeel van het ICTU-programma OSOSS met ingang van 2006 over te hevelen naar GBO.Overheid. Met dit deel, het Bureau van het Forum Standaardisatie, is expertise op semantisch niveau bij GBO.Overheid binnengehaald plus een zekere naamsbekendheid op het gebied van standaardisatie. Het programma OSOSS biedt concrete ondersteuning in de vorm van voorlichting, kennisuitwisseling en instrumenten, waarmee elke overheidsorganisatie zelf open source software kan toepassen. Het programma wordt uitgevoerd door Stichting ICTU in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het Ministerie van Economische Zaken. De begroting bedraagt circa per jaar voor een periode van twee jaar ( ). Met het tweede OSOSS programma wordt er door het kabinet weer een sterke impuls gegeven om het toepassen van open standaarden en het gebruik van open source software te stimuleren. Het programma OSOSS inventariseert momenteel het gebruik van open source software bij de overheid. Het moet een landkaart opleveren waar in eerste instantie de gemeenten kennis en kunde kunnen vinden over verschillende open source applicaties College en Forum Standaardisatie Standaarden leiden tot enkele belangrijke beleidsdoelstellingen van de overheid. Het College Standaardisatie zal de agenda zetten waarbij met name gelet zal worden op die ontwikkelingen die relevante maatschappelijke, economische en/of politieke meerwaarde hebben. Deze ontwikkelingen kunnen gesignaleerd worden in het College zelf of ingebracht worden door het Forum Standaardisatie waarin in een publiek-private samenwerking gekeken wordt naar de totstandkoming en het gebruik van standaarden voor de elektronische gegevensuitwisseling tussen overheden en tussen overheden, bedrijven en burgers te bevorderen als voorwaarde voor het verminderen van administratieve lasten en het verbeteren van de overheidsdienstverlening. Het Forum zal zich met name laten leiden door bovengenoemde doelen zodat het proces van de standaarderkenning bepaald wordt door wat bestuurlijk wenselijk is en niet door beschikbare standaarden. Waar dat nodig wordt geacht worden bewegingen in gang gezet om standaarden te organiseren, mochten deze ontbreken of in onvoldoende mate aanwezig zijn. Daarnaast is het van belang te onderkennen dat veel bestaande informatiestromen vereenvoudigd kunnen worden door onder meer eenmalige aanlevering krachtig te stimuleren.

15 Het Forum zal de conceptagenda aan het College voorleggen, prioriteiten voorstellen en uiteindelijk voorstellen opstellen voor het College om bepaalde vormen van interoperabiliteit te stimuleren door een preferente status aan (groepen van) open standaarden voor de Nederlandse overheid na te streven. Het College zal deze voorstellen beoordelen en waar gewenst deze open standaarden aanbevelen en daar waar mogelijk het gebruik van deze standaarden actief stimuleren zodat deze leidend kunnen zijn bij de verdere ontwikkeling van de elektronische overheid en de uitwisseling van informatie tussen overheden en tussen overheid en bedrijfsleven. ( Doelgroep De activiteiten van het programma zijn primair gericht op bestuurders en ICT-management van de gehele overheid en hun toeleveranciers. Echter de resultaten zijn openbaar zodat ook bijvoorbeeld het bedrijfsleven of burgers hiervan kunnen profiteren Belang van open source binnen de overheid Open source software is belangrijk voor de overheid omwille van: het verhogen van de toegankelijkheid van informatie doordat open source software meestal gebruik maakt van open standaarden voor informatieopslag en -uitwisseling; het verbeteren van de transparantie van overheidshandelen doordat de werking van computertoepassingen volledig inzichtelijk is voor EDP-auditors; het verhogen van de informatieveiligheid doordat de broncode door iedereen beoordeeld kan worden; het vergroten van de toekomstvastheid van de gekozen oplossingen doordat de code ook door derden onderhouden kan worden en achteraf inzichtelijk blijft (leveranciersonafhankelijk); het vergroten van de concurrentiekracht van lokale softwareleveranciers doordat ook zij in staat zijn toepassingen te onderhouden en uit te breiden; het bevorderen van innovatie op de softwaremarkt doordat open source software derden de mogelijkheid biedt door te bouwen op eerdere ontwikkelingen; het verlagen van de licentiekosten doordat open source software per definitie kosteloos wordt aangeboden.

16 3.5. Open source gemeenschappen Het programma OSOSS wil open source gemeenschappen, ook wel communities, binnen de overheid initiëren en ondersteunen door: het verrichten van onderzoek naar de ICT-strategie-consequenties van OSS; het bieden van het overzicht van open source dienstverleners; het delen van kennis en ervaring door presentaties, workshops en website; het beschikbaar stellen van zijn uitwisselplatform voor het ontwikkelen en delen van OSS applicaties; het bijhouden en vrijgeven van een overzicht van OSS-implementaties bij de overheid; het leveren van de licentiewijzer voor OSS-licentieovereenkomsten; het ondersteunen van opleidingen voor beheer en ondersteuning van open source software Het Manifest van de Open Overheidsorganisaties Het manifest, een document waarin overheidsinstanties hun ICT diensten en softwareleveranciers verzoeken om meer tegemoet te komen aan de wensen naar meer openheid (open standaarden), werd half december 2006 gepresenteerd en is inmiddels (medio 2007) getekend door circa 50 overheidsorganisaties. In het manifest is sprake van vier elementen van openheid: Leveranciersonafhankelijkheid: oplossingen kunnen door meer partijen worden onderhouden. Oplossingen kunnen op verschillende platforms werken; Interoperabiliteit: pakketonafhankelijke koppelingen en open standaarden volgens de OSOSS definitie in toepassingsgebieden als tekstverwerker, middleware, mail, agenda en geografische informatiesystemen; Transparantie, controleerbaarheid en beheersbaarheid: de verwerking van oplossingen is inzichtelijk om te voldoen aan de wettelijke bepalingen van de WBP, om audits uit te voeren en voor controle op de informatiebeveiliging; Digitale duurzaamheid: oplossingen kunnen onderhouden worden door anderen dan eerste leverancier en er is ruimte voor latere innovatie. De gegevensopslag geschiedt in een toekomstvast formaat.

17 4. De not-for-profit markt en open source 4.1. Het Rijk De Overheid in Nederland is een grootgebruiker van software, maar heeft een bijzondere positie in de markt omdat haar contractuele vrijheid beperkt is. Zij heeft namelijk de verplichting om het geld van de gemeenschap verstandig en efficiënt te besteden. De besteding van het gemeenschapsgeld aan dure licenties, terwijl er goedkopere oplossingen zijn, is ongewenst. Open source software is niet noodzakelijkerwijs gratis, maar wel duidelijk goedkoper dan de licenties van leveranciers als Microsoft. Het gebruik van open source software wordt dan ook vanuit de landelijke overheid gestimuleerd. Vanuit het perspectief dat open source software goedkoper is, moedigt het Ministerie van Economische Zaken het gebruik van open source binnen de overheid en het bedrijfsleven aan. Daarnaast maakt open source software de informatie van de overheid meer toegankelijk, door open standaarden te gebruiken kan iedereen de informatie lezen zonder (teveel) kosten te maken. Binnen de overheid, zowel in het binnen als buiten land, neemt de populariteit van Server Based Computing architectuur op basis van Citrix of Windows nog steeds toe. De reden hiervoor is dat met name door het centrale beheer van applicaties aanzienlijke kostenbesparingen kunnen worden gehaald. Bovendien verandert er niet veel voor de eindgebruikers, die blijven werken in een Microsoft Windows omgeving. Om gebruik te maken van Server Based Computing zijn er naast de centrale servers slechts Thin Clients nodig als werkstations op de werkplekken. Hiervoor zijn diverse commerciële producten beschikbaar, waaronder ook open source software Decentrale overheid Binnen de lage overheden zijn diverse initiatieven op het gebied van Open standaarden en Open Source Software. In de drie noordelijke provincies is door het Adviescollege voor de Markt (AMa) een Task Force Open Source Noord Nederland ingesteld met als opdracht de kansen in Noord -Nederland voor bedrijfsmatige opgezette activiteiten te verkennen rond Open Source. De taskforce heeft daarbij tevens scherp gekeken naar het werkgelegenheidseffect en de mogelijkheden voor het creëren van nieuwe arbeidsplaatsen in Noord- Nederland. De resultaten lieten zien dat het niveau van OSS ontwikkelingen in Noord Nederland van hoog niveau is. Echter de professionalisering van deze kennis (met name richting de markt) en het creëren van vertrouwen in Open Source Software verdienen meer aandacht. Het vergroten van de kennis over OSS en het stimuleren van het gebruik (bij de marktpartijen en de overheid) in de drie noordelijke provincies, bespaart kosten op korte en lange termijn. Een investering van 1,5 miljoen in drie jaar voor 15 banen direct en 150 banen per jaar indirect moet resulteren in 15 miljoen per jaar terugverdienen naar de Noordelijke economie. De opzet van een Open Source Motor Noord Nederland, het kenniscentrum zoals voorgesteld versnelt dit proces. Open Source Software heeft als voordeel dat de broncode vrij beschikbaar is en dat biedt zowel het bedrijfsleven als de overheid aanzienlijke kansen en mogelijkheden. Met name voor het MKB en de ICT toeleveranciers voor de publieke sector zijn deze ontwikkelingen van maatschappelijk en economisch belang. Door de vrije beschikbaarheid van de broncode heeft elke gebruiker de vrijheid om deze software te kopiëren te exploiteren en te wijzigen. Dit staat in tegenstelling tot de zogenaamde proprietary software waarvan de licenties sterke beperkingen opleggen aan het gebruik en de verdere verspreiding ervan, en wijziging gelijkstellen met diefstal.

18 Om de toegankelijkheid van OSS te verbeteren zal er een portal worden opgezet die een kwaliteitsanalyse van OSS zal uitvoeren. Deze portal zal OSS toegankelijker maken door structuur en overzicht te geven aan de hoeveelheid OSS, de complexiteit en diversiteit ervan. De portal wordt vormgegeven door een dynamische internetsite, die OSS producten registreert, de broncode hiervan analyseert en de resultaten hiervan visualiseert. Op de site kunnen gebruikers OSS selecteren, laten analyseren en aanpassen. De website zal tevens worden gebruikt voor het verspreiden en delen van informatie en kennis. Dit project is opgesteld samen met BuyWays (Groningen). Case TaskForce Open Source Noord Nederland Gemeenten De gemeenten blijven achter met het gebruik van open source software. De reacties zijn wisselend op het invoeren van open source software volgens de motie-vendrik. Uit een scan van de open source integrator Ematic Interactive blijkt dat kleine gemeenten meer open source gebruiken dan grote gemeenten. Gemeenten met een kleiner budget zijn blijkbaar eerder geneigd om te kiezen voor open source software. Deze gemeenten nemen daardoor vaak een voortrekkersrol op zich. Momenteel zijn steeds meer gemeenten enthousiast over de eenvoud en de mogelijkheden van het gebruiken van Open Source Software. Op de website van de OSOSS ( verschijnen continu nieuwe referentie verhalen van tevreden gebruikers. Net als bij veel andere gemeenten is open source software binnen gekomen omdat een aantal IT medewerkers er al privé veel mee deden. Als er dan iets vervangen moet worden, dan is de drempel om open source software te gaan gebruiken natuurlijk wel wat lager. In 2003 kwam er de vraag om betere beveiliging voor onder andere internetverbindingen en te realiseren. En daar ligt nou juist de kracht voor open source software. Meer dan de helft van de internetservers zijn uitgerust met open source software. Inmiddels heeft de gemeente al geruime tijd de beveiliging met open source software in gebruik. Men een geringe aanpassing, zonder al te veel werk werd de nieuwe beveiling gerealiseerd. Dit wordt als een belangrijk voordeel van open source software beschouwd binnen deze gemeente. Men heeft inmiddels ook content-filtering en een firewall die volledig voldoet aan alle specifieke wensen. Maar er gebeurt nog veel meer met Open Source toepassingen binnen gemeente Ouder Amstel. Men is nu aan het testen met E-groupware ( een open source groupware pakket voor onder andere , agenda's en het delen van documenten. Steeds meer organisaties gebruiken het en ook koppelingen met PDA's en dergelijke worden steeds beter. Wat volgens de systeem manager van deze gemeente ook nog steeds een groot misverstand is, is dat open source software alleen in combinatie met Linux zou werken. Maar dat is zeker niet juist. Hoewel de software voor de eindgebruikers nog niet perfect is, gaat de ontwikkeling wel zeer snel de goede kant op. Er is inmiddels contact met een andere gemeente die er ook mee gaat werken en zij hebben al wat interessante ervaringen die binnen deze gemeente wellicht ook bruikbaar zijn. Het management wordt daardoor ook steeds enthousiaster. En daardoor denkt men binnen Ouder-Amstel- Open source software; Ja Graag! Case Gemeente Ouder-Amstel

19 In de provincie Utrecht ligt de gemeente Rhenen. Er wonen ongeveer inwoners en er werken rond de 135 medewerkers. De Afdeling Informatisering en Automatisering bestaat uit 3,5 FTE. Tot twee jaar terug gebruikten men geen klant-volg-systeem, dan stond men eerst in de rij voor de receptie om vervolgens verwezen te worden naar de juiste balie (om daar soms nogmaals te moeten wachten), daarnaast moest men als medewerker soms ook nog wat zaken afhandelen terwijl de klant al weg is. Dan wil je als baliemedewerker eigenlijk niet dat er al direct iemand nieuw aan de balie staat die mee kan kijken. De gemeente wilde dus een klantvriendelijk systeem, waarbij iedereen direct in de juiste 'wachtrij' komt te staan en snel geholpen kon worden. Op dat moment is er gekeken in de markt en kwam men er achter dat er eigenlijk maar twee oplossingen zijn; of een dure oplossingen die voor Rhenen veel te uitgebreid zijn, of het systeem wat we allemaal kennen van de slager en de bakker, namelijk de rode nummer automaat waaruit een nummerkaartje komt en er middels een scherm achter de toonbank verschijnt welk nummer er aan de beurt is om een halfje wit te bestellen. Op dat moment werd echter net een partij interactieve informatiezuilen aangeboden op een site waar de systeem manager regelmatig kwam. Toen is de gedachte ontstaan of daar niet zelf iets mee te doen c.q. ontwikkelen was. Via een zuil (zoals inmiddels geïnstalleerd is) en een keuzemenu kan je 'klanten' veel beter helpen. Omdat men wel vaker applicaties voor internet ontwikkelde en het intranet al op een LAMP (Linux, Apache, MySQL en PHP) omgeving draaide, is er toen een indicatie afgegeven over de inspanningen die het de IT afdeling zou kosten om gewoon zelf iets dergelijks te bouwen. Eigenlijk viel dat erg mee en werd er al snel toestemming gegeven om aan de gang te gaan. Zowel de klanten als de medewerkers zijn er erg tevreden mee. Als er nu iemand binnenkomt in het gemeentehuis, loopt hij/zij direct naar de zuil met het Klantvolgsysteem (kvs) en geeft aan waarvoor hij/zij komt. Stel hij/zij komt voor een paspoort. Hij/zij klikt 'Paspoort' op het scherm en er wordt gevraagd of hij/zij een geldige pasfoto en het oude paspoort bij zich heeft. Als hij/zij dan op 'Ja' klikt, krijgt men een 'wachtnummer'. Bij de ambtenaar die op die dag verantwoordelijk is voor de aanvraag van paspoorten, verschijnt een indicatie op zijn kvs-toolbar dat er een wachtende is voor een paspoort. Op deze manier kan de klant snel en effectief geholpen worden." Omdat deze applicatie door de gemeente zelf ontwikkeld is, stellen men deze ook ter beschikking aan andere belangstellenden. Men is nu aan 't nadenken hoe dit het beste kan gebeuren, maar het initiatief van de overheid voor het delen van software ( lijkt een mooie plaats om deze applicatie onder te brengen. In ieder geval doet de gemeente Rhenen steeds meer met open source software. Zo is onlangs een servicedesk systeem aangeschaft en heeft de leverancier Topdesk ( gevraagd om deze te ondersteunen met een open source database PostgreSQL ( en dat heeft men gedaan. Dat bespaart de gemeente ook weer dure licentiekosten voor 'commerciële databases'. En er zijn nog meer zaken die men de komende periode grondig onder de loep gaar nemen. Open Source software motto van deze gemeente is: We draaien erop!" Case Gemeente Rhenen Maar er zijn ook gemeenten die de resultaten bij andere vergelijkbare gemeenten eerst afwachten, alvorens zelf de stap te overwegen om op open source software over te stappen. Een voorbeeld hiervan zijn de gemeenten Leiden en Zandvoort. De gemeente Leiden gaat voorlopig niet over op open source software. Hoewel het College van B&W het belang van open source software inziet en de ontwikkelingen op dat gebied bij andere overheidsinstanties volgt, vindt het College dat de invoering van open source software voor de kantoorautomatisering in de praktijk nog op teveel problemen stuit. Pas al een andere vergelijkbare gemeente is gebleken dat overstappen op open source software voor de kantoorautomatisering haalbaar is, zal het College B&W een overstap overwegen. Men kiest niet voor een pioniersrol. Voor minder ingrijpende softwarevernieuwingen zal open source software als mogelijkheid worden overwogen. Tot die tijd gaat de gemeenteraad door met de aanvraag van een investeringskrediet, met een waarde van voor de aanschaf van Microsoftlicenties. Case Gemeente Leiden

20 De gemeente Zandvoort ondertekent het Manifest Open Overheid niet om puur pragmatische redenen. De gemeente is van mening dat zij vaker geholpen zijn met gesloten, maar praktische en reeds bestaande software dan een ontwikkeltraject in te gaan om software te ontwerpen. Dat neemt niet weg dat bestaande software in voorkomende gevallen in een selectieprocedure wordt opgenomen. Aan te schaffen software zal aan een aantal criteria moeten voldoen, zoals benodigde geld en tijd, functionaliteit, connectiviteit duurzaamheid en ondersteuning. Door het Manifest wordt expliciet de eis van open software toegevoegd. De gemeente Zandvoort is van men9ng dat open source software gelijk staat aan nog te ontwikkelen software. Zij hecht meer waarde aan andere selectiecriteria zoals beschikbare kennis en tijd en doorlooptijd van een project. Maar ook bij voorkeur te kiezen voor bestaande software, omdat er dan referenties en ervaringen beschikbaar zijn. Tenslotte geeft de gemeente als argument om niet te kiezen voor open source aan dat de regelgeving in vooral de lokale overheid voortdurend verandert, waardoor de software continu bijgehouden dient te worden. En zij vindt dat daardoor de positie van open source verzwakt wordt. De gemeente maakt overigens al weg gebruik van open source, de toepassing ligt vooral in de technische hoek, zoals Linux, firewall en IP-cop (internetfiltering), hetgeen al voor circa ,- besparingen heeft opgeleverd. Toepassing voor eindgebruikers zal naar haar mening echter vaak op ondersteuning en/of onvolkomenheden stranden. Met de huidige bezetting bij I&A vergt vooledige inzetbaarheid van open source software teveel manuren/fte en is de continuïteit niet te waardborgen. Het ondertekenen van het manaifest lijkt voor een kleine gemeente als Zandvoort te voorbarig. Case Gemeente Zandvoort De ervaring van een groot aantal gemeenten is dat het zoeken naar hybride oplossingen (combinatie van open source en closed source) volgens open standaarden binnen de ICT structuur niet bepaald over rozen gaat. Ondanks de strubbelingen zijn er, zoals uit eerdere case blijkt, toch ook een groot aantal gemeenten uitermate positief over het gebruik van Open Source software.