ONDERZOEKSRAPPORT STUDEREN EN FINANCIËN HOGESCHOOL INHOLLAND ROTTERDAM LECTORAAT DYNAMIEK VAN DE STAD

Transcriptie

1 ONDERZOEKSRAPPORT STUDEREN EN FINANCIËN HOGESCHOOL INHOLLAND ROTTERDAM LECTORAAT DYNAMIEK VAN DE STAD

2 Onderzoeksrapport Studeren en Financiën Een onderzoek naar de financiële omstandigheden en schuldenproblematiek van studenten van Hogeschool INHolland Rotterdam Dit onderzoeksrapport is een uitgave van het Lectoraat Dynamiek van de Stad van Hogeschool INHolland in opdracht van de School of Law. Het onderzoek is uitgevoerd door: Aartie Hanoeman (student School of Law) Adelia da Silva (student School of Law) Afke Theunissen (fellow Dynamiek van de Stad) Guido Walraven (lector Dynamiek van de Stad) Rotterdam, juni

3 VOORWOORD In dit rapport staan de resultaten beschreven van het onderzoek Studeren en Financiën dat in opdracht de Directeur van de School of Law is uitgevoerd door het Lectoraat Dynamiek van de Stad. Het onderzoek is verricht onder studenten van Hogeschool INHolland, locatie Rotterdam. Bij het Lectoraat Dynamiek van de Stad heeft een groot aantal mensen met plezier aan dit onderzoek gewerkt. Adelia da Silva en Aartie Hanoeman, beiden studenten van de School of Law 1 hebben in het kader van hun afstudeerfase dit onderzoek van het lectoraat uitgevoerd. Fellow Afke Theunissen was verantwoordelijk voor de onderzoeksopzet, heeft de studenten begeleid en ondersteund in de gehele uitvoering en heeft meegeschreven aan het onderzoeksrapport. Lector Guido Walraven heeft in de verschillende fasen van het onderzoek feedback gegeven. Daarnaast heeft Roos Bonnier geadviseerd bij de analyses van de onderzoeksgegevens. Michiel van Dijk van de school of Law heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het mogelijk maken van de online enquête ten behoeve van dit onderzoek. En om inzicht te krijgen hoe het leenbeleid van banken ten opzichte van studenten er uit ziet, heeft student Joice de Visser hier een klein onderzoek naar uitgevoerd. Het Lectoraat Dynamiek van de Stad wil Michiel van Dijk, Roos Bonnier en Joice de Visser hartelijk bedanken voor de bijdrage die zij hebben geleverd. Als laatste wil het Lectoraat Dynamiek van de Stad langs deze weg alle studenten die aan dit onderzoek hebben meegewerkt hartelijk bedanken. 1 Adelia da Silva heeft dit onderzoek uitgevoerd in het kader van haar afstuderen aan de opleiding HBO-Rechten en Aartie Hanoeman aan de opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening. 3

4 INHOUDSOPGAVE Pag. Voorwoord 3 Hoofdstuk 1 Achtergronden bij het onderzoek Inleiding Eerder verricht onderzoek Onderzoeksopzet en dataverzameling Opbouw van het rapport 11 Hoofdstuk 2 Jongeren en financiën Inleiding Het financiële gedrag van jongeren Financiële situatie van studenten 14 Hoofdstuk 3 Kenmerken van de onderzochten Inleiding Geslacht Leeftijd School Opleidingsvariant Leerjaar Woonsituatie Omschrijving culturele achtergrond 18 Hoofdstuk 4 De financiële omstandigheden van de studenten Inleiding Onderscheid voltijd, deeltijd en duaal en financiële gevolgen Studeren, Studiefinanciering en betaling collegegeld Werken naast de studie Financiële ondersteuning door familie en anderen Inkomsten per maand Uitgaven Het lenen van geld 26 Hoofdstuk 5 Omvang en gevolgen van de schuldenproblematiek Inleiding Het hebben van schulden en/of betalingsachterstanden Schulden en/of betalingsachterstanden per school Schulden en/of betalingsachterstanden per leerjaar Schulden en/of betalingsachterstanden en woonsituatie Schulden en/of betalingsachterstanden en culturele achtergrond Schulden en/of betalingsachterstanden en financiële ondersteuning Omvang van de schuldenproblematiek 32 4

5 5.9 Omvang schulden en leeftijd studenten Type schulden en/of betalingsachterstanden Oorzaken van schulden en/of betalingsachterstanden Belemmeringen die studenten ondervinden bij hun studievoortgang 36 Hoofdstuk 6 Voorliggende (wettelijke) voorzieningen Inleiding Studeren met een bijstandsuitkering Studeren en wonen Huurtoeslag Wanneer hebben studenten recht op huurtoeslag? Studeren en zorgverzekering De zorgverzekering Zorgtoeslag Wanneer komt een student in aanmerking voor de zorgtoeslag? Studeren en kind(eren) opvoeden Tegemoetkomingen in de kosten voor de opvoeding Algemene Kinderbijslagwet Overgang van kindertoeslag naar kindgebonden budget Kinderopvangtoeslag Kwijtscheldingsmogelijkheden Zijn studenten van INHolland Rotterdam op de hoogte van de genoemden (wettelijke) voorzieningen? Van welke (wettelijke) voorzieningen maken de studenten gebruik? 51 Hoofdstuk 7 Hulpverleningsmogelijkheden bij financiële vragen of problemen Inleiding Financiële problemen De diverse hulpverleningsmogelijkheden De bekendheid van de hulpverleningsmogelijkheden onder Studenten Het gebruik van de hulpverleningsorganisaties onder studenten De redenen om geen gebruik te maken van de hulpverleningsorganisaties 58 Hoofdstuk 8 Dienstverlening binnen Hogeschool INHolland Rotterdam Inleiding Bekendheid met de website Beoordeling informatievoorziening van de website Inschakelen van Rechtswinkel Hogeschool INHolland 62 5

6 Hoofdstuk 9 Leenbeleid van banken Inleiding Studentenrekening en rood staan bij de bank Studielening en collegegeldkrediet Onderzoeksverslag leenbeleid van ING, Rabobank en ABN AMRO Inleiding Overeenkomsten tussen de onderzochte banken Verschillen tussen de onderzochte banken Conclusie leenbeleid aan studenten 66 Hoofdstuk 10 Student aan het woord Inleiding Gesprekken met studenten met studenten die schulden en/of betalingsachterstanden hebben 68 Hoofdstuk 11 Stellingen over financiën Inleiding Stellingen Samenvatting naar aanleiding van de antwoorden op 77 de stellingen Hoofdstuk 12 Slotbeschouwing Inleiding Samenvattend de belangrijkste bevindingen Aanbevelingen 85 Bronvermelding 89 Bijlage(n): I: Enquêteformulier II: Aankondigingsmail voor medewerkers INHolland III: Verzoek mail voor studenten IV: Reminder verzoek mail voor studenten V: Vragenlijst leenbeleid 6

7 Hoofdstuk 1 Achtergronden bij het onderzoek 1.1 Inleiding Uit eerder verricht onderzoek door de School of Law in samenwerking met het Lectoraat Dynamiek van de Stad is begin 2008 duidelijk geworden, dat er binnen de locatie Den Haag van Hogeschool INHolland studenten zijn die schulden hebben. Onder meer naar aanleiding van dit onderzoek is er vorig jaar een project gestart om studenten met schulden te ondersteunen. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in een website ( en dienstverlening aan studenten die hulp vragen bij hun financiële problemen door de Rechtswinkel van de School of Law. De website en de daarbij horende dienstverlening zijn sinds 1 september 2008 operationeel. Op deze website kunnen studenten informatie vinden over onder meer financiën en studeren, budgetteren, het voorkomen en oplossen van schulden en de kosten van vrije tijd. Studenten van Hogeschool INHolland van de locaties Rotterdam en Den Haag die vragen en/of problemen hebben, kunnen deze via een beschermd gedeelte van de website (de lounge) voorleggen aan de Rechtswinkel van de School of Law. De rechtswinkel zal trachten een antwoord te formuleren op de vragen en/of problemen die studenten voorleggen, indien noodzakelijk na advies ingewonnen te hebben van de Kredietbank Rotterdam of het decanaat van de Hogeschool. Het gebruik van de website en de behoefte en kwaliteit van de dienstverlening zal gemonitord dienen te worden. Daarnaast is er nog weinig kennis over de achtergrond van schulden bij studenten. Dit onderzoeksrapport heeft betrekking op bovengenoemde aspecten en zal hieronder nader uitgewerkt worden. 1.2 Eerder verricht onderzoek Een van de conclusies van het eerder gedane onderzoek is dat er op dit moment nog nauwelijks iets bekend is over de oorzaak, aard en de kenmerken van de schuldenproblematiek onder hbo-studenten van Hogeschool INHolland. De financiële problemen die de studievoortgang beïnvloeden dienen door Hogeschool INHolland serieus genomen en nader onderzocht te worden. Gedegen vervolgonderzoek kan meer inzicht bieden in de financiële omstandigheden van studenten zodat Hogeschool INHolland meer gerichte maatregelen kan nemen om studievertraging en/of studie-uitval wegens financiële problemen te verminderen. Het vervolgonderzoek zal zich derhalve richten op de volgende onderwerpen: 1. Inzicht verkrijgen in de oorzaken, kenmerken en gevolgen van de schuldenproblematiek onder studenten. 2. Het evalueren van het gebruik van de website en daarbij horende dienstverlening door de Rechtswinkel. 3. Doen van concrete aanbevelingen op welke wijze Hogeschool INHolland kan inspelen op de schuldenproblematiek van studenten, zodat studievertraging of - uitval om deze reden verminderd wordt. 7

8 1.3 Onderzoeksopzet en dataverzameling Voor dit vervolgonderzoek is de volgende probleemstelling geformuleerd: Op welke wijzen (preventief en curatief) kan Hogeschool INHolland inspelen op de financiële problematiek van studenten, zodat die beter aansluiten op de achterliggende ontstaansproblematiek van studenten met financiële problemen; hoe kan worden bijgedragen aan reductie van mogelijke studievertraging of uitval als gevolg van financiële problemen? Voor dit onderzoek hebben we de volgende deelvragen geformuleerd: 1. Wat is de omvang van de schuldenproblematiek onder studenten van INHolland Rotterdam? 2. Wat zijn de kenmerken en oorzaken van de schuldenproblematiek onder studenten van Hogeschool INHolland Rotterdam? 3. Welke belemmeringen ondervinden studenten bij hun studievoortgang als gevolg van financiële problemen? 4. Welke voorliggende (wettelijke) voorzieningen zijn er voor studenten, zodat studenten succesvol kunnen studeren en afstuderen. Zijn studenten van INHolland op de hoogte van deze (wettelijke) voorzieningen en maken ze er gebruik van? 5. Zijn er wettelijke regelingen opgenomen om studenten met financiële problemen bij te staan? 6. Wat zijn de huidige hulpverleningsmogelijkheden bij financiële problemen? 7. Zijn studenten van Hogeschool INHolland Rotterdam op de hoogte van hulpverleningsmogelijkheden bij financiële problemen? En waarom maken zij daar wel/niet gebruik van? 8. Zijn studenten van Hogeschool INHolland Rotterdam bekend met de website ( en daarbij horende dienstverlening door de rechtswinkel? En waarom maken de studenten daar wel/niet gebruik van? 9. Hoe is het leenbeleid van banken tegenover studenten? Om de deelvragen en uiteindelijk de centrale onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn via verschillende methoden informatie en gegevens verzameld. Zo is er een literatuurstudie verricht met name naar eerder gedaan onderzoek naar het financieel gedrag van jongeren in zijn algemeenheid en studenten in het bijzonder. Ook zijn de (wettelijke) voorzieningen waar studenten een beroep op kunnen doen en hulpverleningsmogelijkheden voor studenten die met financiële problemen kampen onderzocht. Daarnaast is er een online enquête uitgezet onder alle studenten van de Hogeschool INHolland locatie Rotterdam. In de enquête zijn over de volgende onderwerpen vragen gesteld: o Geslacht o Leeftijdscategorie o School o Opleidingsvariant o Leerjaar o Woonsituatie 8

9 o Culturele achtergrond o Schulden en/of betalingsachterstanden o Belemmering voor studievoortgang o Gebruik (wettelijke) voorzieningen o Gebruik hulpverleningsmogelijkheden o Bekendheid website Daarnaast zijn in de enquête een aantal stellingen opgenomen die meer inzicht kunnen geven omtrent de visie en financiële opvoeding van de studenten. Voor de volledige enquête wordt verwezen naar bijlage I. De gegevens verkregen uit de online enquête zijn aangevuld met informatie uit interviews met studenten die in de enquête aangegeven hadden schulden te hebben én geen bezwaar te hebben tegen een persoonlijk gesprek. Daarnaast is er een onderzoek verricht door middel van telefonische interviews naar het leenbeleid van een aantal Nederlandse banken ten opzichte van studenten. Tenslotte zijn er schriftelijk vragen voorgelegd aan de Afdeling Student Administratie van Hogeschool INHolland om inzicht te krijgen in de omvang, kenmerken en gevolgen van achterstallige betalingen van collegegeld. Respons en non-respons Zoals aangegeven is een groot deel van de gegevens verkregen door het uitzetten van een online-enquête onder alle studenten van Hogeschool INHolland van de locatie Rotterdam. De mail met het verzoek om mee te doen aan het onderzoek inclusief de link naar de online enquête is verzonden naar alle studenten van de locatie Rotterdam (zie tekst mail in bijlage III). Vervolgens is een aantal dagen later nogmaals een herinneringsmail verstuurd naar alle studenten (zie tekst mail in bijlage IV). De vragenlijst heeft van 16 april tot 28 april 2009 online gestaan. De onderzoekspopulatie omvatte in totaal 8425 studenten. De Locatie Rotterdam van Hogeschool INHolland bestaat uit 5 Schools die diverse opleidingen aanbieden in zowel de voltijd, deeltijd als duale variant (m.u.v. School of Education die geen duale variant kent). De totale onderzoekspopulatie is als volgt verdeeld: Tabel: studentenaantallen per school Schools Voltijd Deeltijd Duaal Totaal Communication & Media Economics Education Law Social Work Totaal

10 De vragenlijst bestond uit vijfendertig vragen. De meeste vragen konden over het algemeen worden beantwoord door het gewenste antwoord aan te klikken. Er waren enkele open vragen opgenomen waarbij de student het antwoord kon intypen. De vragenlijst kon in ongeveer 15 minuten ingevuld worden. Om de kwantiteit van de respons in positieve zin te beïnvloeden was er een verloting van cadeaubonnen aan gekoppeld. Net voorafgaande aan deze enquête is door Hogeschool INHolland het Studenttevredenheidsonderzoek uitgevoerd. Daarnaast worden studenten regelmatig gevraagd om enquêtes in te vullen bijv. als het gaat om de evaluatie van onderwijs. De kans dat studenten evaluatiemoe worden en om deze reden de enquête niet willen invullen is reëel. Ook is de kans aanwezig dat een enquête met als naam studeren en financiën eerder wordt opgemerkt en ingevuld door studenten die kampen met financiële vragen en/of problemen. Dit kan de representativiteit van de uitkomsten van dit onderzoek beïnvloeden. Van de studentenaantallen hebben uiteindelijk 676 studenten meegedaan aan onze online enquête door deze volledig in te vullen. De uiteindelijke respons komt hierdoor op 8,02% (zie voor kenmerken van de respondenten hoofdstuk 3). Dit percentage kan als niet echt hoog bestempeld worden maar gezien de omvang van het aantal ingevulde enquêtes (deze is voldoende groot) kunnen er toch statistisch significante uitspraken worden gedaan. In de enquête is tevens gevraagd of studenten die aangaven betalingsachterstanden en/of schulden te hebben, bereid waren om een persoonlijk gesprek of een groepsgesprek aan te gaan. De beloning voor deelname aan een gesprek bestond uit een Bioscoopbon. Na analyse van de gegevens bleken 13 studenten hiertoe bereid. Op basis hiervan was het voornemen om met 2 focusgroepen in gesprek te gaan. De eerste groep zou bestaan uit 4 voltijd studenten (eerstejaars/tweedejaars studenten) en de tweede groep uit 4 voltijd studenten (derdejaars/vierdejaars/vijfdejaars studenten). Daarnaast zouden er nog 5 individuele gesprekken gevoerd worden; twee deeltijdstudenten en de drie eerste/twee jaars studenten. Helaas bleek na het uitnodigen van deze studenten de animo niet heel groot. Een aantal studenten gaf aan geen tijd te hebben, andere studenten hebben niet meer gereageerd op de uitnodiging ook niet na een herhaald verzoek. Uiteindelijk is helaas maar met drie studenten een persoonlijk gesprek gevoerd. Het kan zijn dat schaamte om over het onderwerp te praten de bereidheid in negatieve zin heeft beïnvloed. Data-analyse Er is gekozen om de enquête in Excel en SPSS versie 12.0 te analyseren. Met Excel hebben we diverse vragen kunnen filteren. Ook werd Excel gebruikt voor het creëren van top tienen, staafdiagrammen en cirkeldiagrammen. SPSS is een software pakket. De afkorting staat voor Statistical Product and Service Solutions. Het is vooral geschikt om véél ingevulde vragenlijsten te analyseren waarbij de vragen gesloten antwoordcategorieën bevatten. SPSS bevat diverse statistische tools om de gegevens te bewerken, te ordenen en te analyseren. Voor deze vragenlijsten zijn eenvoudige frequentieverdelingen en kruistabellen gemaakt. Bij sommige variabelen zijn tevens gemiddelden berekend. Bij het gebruik van enkele statistische toetsen bleek dat bij sommige variabelen te lage aantallen voorkwamen, waardoor er geen statistisch significante uitspraken gedaan konden worden. Deze zijn hierdoor uiteraard buiten beschouwing gelaten. 10

11 De open vragen met open antwoordmogelijkheden konden niet in SPSS verwerkt worden. Deze zijn allemaal handmatig geïnventariseerd, geanalyseerd en gecategoriseerd. 1.4 Opbouw van het rapport Tot slot van dit eerste hoofdstuk wordt aangegeven hoe dit onderzoeksrapport is opgebouwd. In hoofdstuk twee is een weergave te lezen van het uitgevoerde literatuuronderzoek naar het financieel gedrag van jongeren in zijn algemeenheid en studenten in het bijzonder. Hoofdstuk drie heeft betrekking op de kenmerken van de studenten die de enquête hebben ingevuld. Hoofdstuk 4 en 5 gaan over het financiële gedrag van de respondenten en over het hebben van betalingsachterstanden en/of schulden en de gevolgen die dit heeft ten aanzien van de studievoortgang. In hoofdstuk 6, 7 en 8 worden eerst de voorliggende (wettelijke) voorzieningen, interne en externe hulpverleningsmogelijkheden waar studenten een beroep op kunnen doen besproken. Daarbij wordt tevens aangegeven in hoeverre studenten van INHolland kennis hebben en gebruik maken van deze voorzieningen en hulpverleningsmogelijkheden. Hoofdstuk 9 doet verslag van de bevindingen van het separate onderzoek naar het leenbeleid van banken aan studenten. In hoofdstuk 10 komen de drie geïnterviewde studenten aan het woord. In hoofdstuk 11 zijn de analyses en de samenvatting te vinden van alle stellingen m.b.t. financiën die aan de studenten zijn voorgelegd. Het rapport wordt afgesloten met de samenvatting, conclusies en aanbevelingen in hoofdstuk 12. Tenslotte wordt overal, waar hij/hem/zijn staat, eveneens zij/haar bedoeld. En overal waar ouder(s) wordt gebruikt, moet gelezen worden ouder(s)/verzorger(s). 11

12 Hoofdstuk 2 Jongeren en financiën 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat eerder gedaan onderzoek naar het financiële gedrag van jongeren centraal. Recente onderzoeken zijn voornamelijk uitgevoerd door het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) en Centiq (een platform opgericht door de overheid en diverse partners uit de financiële sector, voorlichtings- en consumentenorganisaties en de wetenschap met als doel de consument te ondersteunen op het gebied van financiële zelfredzaamheid). Daarnaast is er specifiek onderzoek verricht naar het financiële gedrag van studenten en hun schulden door Hogeschool INHolland en de Landelijke Studenten Vakbond (LSVB). 2.2 Het financiële gedrag van jongeren De laatste tijd zijn er enkele onderzoeksrapporten verschenen die betrekking hebben op het financiële gedrag van jongeren in zijn algemeenheid. Uit onderzoek van CentiQ, Financieel inzicht van 8 tot 18 jarigen in Nederland 2 is gebleken dat financieel gedrag van deze jongeren sterk blijkt samen te hangen met een gedragspatroon gericht op uitgaan en communicatie. Die samenhang kan in twee richtingen optreden: 1. de behoefte aan veel uitgaan bepaalt de noodzaak veel geld uit te geven. 2. de neiging geld vooral niet te sparen maakt het mogelijk om uit te gaan, inclusief daartoe noodzakelijke aankopen te doen voor kleding en verzorging. Ook is gebleken dat scholieren die weinig controle over hun geldzaken hebben en sparen minder belangrijk vinden, eerder geneigd zijn tot uitgeven in plaats van sparen. Ze komen ook eerder in de situatie van geldtekort en daarbij vragen zij geld aan hun ouders of lenen elders. In een andere onderzoek van CentiQ, Overeenkomst in financieel gedrag van kind en ouders 3 is duidelijk sprake van een overeenkomst in spaargedrag van ouders en dat van kinderen. Kinderen van financieel zwakke ouders zijn méér gericht op het uitgeven van geld en niet op sparen. Er is een lichte tendens zichtbaar dat kinderen van financieel zoekende zwakke ouders vaker extra geld krijgen als zij daar om vragen in geval van geldtekort. Ook is een verband aangetoond tussen het bij de ouder aanwezig zijn van overzicht over financiële zaken en het financieel gedrag van het kind. Daarnaast blijkt dat het leerlingen behoorlijk makkelijk wordt gemaakt om een schuld aan te gaan, zoals telefoonrekeningen, het kunnen verkrijgen van creditcards, rood staan, op afbetaling kopen en geldlenen. Er is onder diverse groepen jongeren onvoldoende zicht op de waarde van geld ten opzichte van werk. 4 Onlangs hebben organisaties uit financiële sector en de overheid, een convenant gesloten om te werken aan financiële educatie. Samen ontwikkelen zij programma s en projecten, met als doel de financiële kennis en vaardigheden van de consument te verbeteren en een actieve houding te stimuleren, zodat consumenten bewuste financiële keuzes kunnen maken. Bij 2 CentiQ, 2008b, pag CentiQ, 2008c, pag CentiQ, 2008a, pag. 1 12

13 financieel inzicht gaat het dus om kennis, inzicht en vaardigheden, maar ook om de ontwikkeling van motivatie, bewustzijn en verantwoordelijkheid. Kort gezegd: het doel is financieel competente en verantwoordelijke burgers. 5 Naast de eerder genoemde onderzoeken is er ook een onderzoek gedaan door het NIBUD, Financieel gedrag van jongeren (achtergronden & invloeden) 6. Uit het onderzoek van het NIBUD komt naar voren dat het saldo van het besteedbaar inkomen per maand (geld, ouders, bijbaan, inkomen uit werk etc.) sterk afhankelijk is van de leeftijd van de jongeren. Naast geslacht en leeftijd is sprake van een verschil naar maatschappelijke situatie en woonsituatie van de jongeren. Jongeren op het voortgezet onderwijs hebben over het algemeen minder te besteden dan jongeren op het middelbaar beroepsonderwijs en hoger onderwijs. Verder blijkt dat uitwonende jongeren duidelijk meer te besteden hebben dan jongeren die nog thuis wonen 7. Daarnaast blijkt dat de financiële situatie van jongeren afhankelijk is van de leeftijd. De jongste groep (15 t/m 17 jaar) scoort duidelijk beter qua financiële omstandigheden dan oudere jongeren (18 t/m 25 jaar). Deze jongste groep kan echter ook formeel gezien nog niet lenen of rood staan (een enkele bank uitgezonderd en met toestemming van de ouders) en hoeft vaak hun rekeningen nog niet zelf te betalen. 8 Wat betreft het spaargedrag van jongeren kan worden gezegd dat jongeren in het middelbaar beroepsonderwijs zich minder met sparen bezighouden dan jongeren in het voorgezet onderwijs. Zij hebben minder vaak een spaarrekening en geven het geld dat zij overhouden gemakkelijker uit in plaats van dit te sparen. Hetzelfde geldt voor werkloze jongeren, waarvan maar de helft een eigen spaarrekening heeft en een derde zegt zelf niet te sparen. Tevens houden uitwonende jongeren zich minder met sparen bezig dan gemiddeld. Overigens sparen mannen meer (per keer een hoger bedrag), maar houden vrouwen zich over het algemeen vaker met sparen bezig. Zij maken het geld dat zij overhouden vaker over naar hun spaarrekening in plaats van het direct uit te geven. Ook sparen zij vaker automatisch een vast bedrag per maand. Van alle jongeren spaart 87 procent met een gemiddeld bedrag van 138 euro per maand. 9 Om het kennisniveau van jongeren te testen zijn verschillende kennisvragen voorgelegd door het NIBUD. Uit deze antwoorden concludeert het Nibud dat jongeren het minst weten over de registratie van studieschulden bij het BKR en het afsluiten van een hypotheek in combinatie met een studieschuld. Ook op de kennisvraag over aandelen wist een groot aantal (41 procent) geen antwoord te geven. Daarnaast blijkt dat het aantal juiste antwoorden positief afhankelijk is van de leeftijd, maar ook van het opleidingsniveau van de jongeren. Bij de financiële verantwoordelijkheid is gebleken dat ouders van jongeren tussen de 15 en 17 jaar vaker vaste (kosten voor hun kinderen betalen) lasten betalen dan ouders van oudere jongeren. De jongste groep betaalt vooral de kosten van de mobiele telefoon zelf (60 procent), 5 CentiQ, 2008a, pag. 1 6 NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag

14 van de jongeren tussen de 22 en 25 jaar worden voornamelijk de kosten voor de studie gedeeld of geheel betaald door hun ouders (31 procent). Opvallend is dat de zorgverzekering die jongeren vanaf hun 18e jaar moeten hebben in 47 procent van de gevallen door iemand anders wordt betaald of dat de kosten worden gedeeld (18 tot en met 21-jarigen). Wanneer wordt gevraagd of jongeren bepaalde verzekeringen hebben, zegt een groot deel (22 procent) niet te weten of ze een aansprakelijkheidsverzekering heeft. Daarnaast zegt dertig procent van de uitwonenden geen inboedelverzekering te hebben. 10 Oudere jongeren betalen vaker zelf hun vaste lasten dan jongere jongeren, maar als het om het afsluiten van verzekeringen of belastingaangifte gaat zoeken ook oudere jongeren steun bij hun ouders of iemand anders. Bij het afsluiten van een verzekering of het doen van belastingaangifte gaat het om meer ingewikkelde financiële beslissingen waarbij enige kennis van financiële producten en diensten noodzakelijk is. Het betalen van de vaste lasten zelf is natuurlijk minder ingewikkeld. Vooral de belastingaangifte doet de helft van de jongeren tussen de 22 en 25 jaar niet zelf. 11 Wanneer specifiek wordt gevraagd naar het op zoek gaan naar financiële informatie blijkt dit sterk afhankelijk van de leeftijd van de jongeren. Ook zegt bijna een derde van de jongeren tussen de 22 en 25 jaar ontevreden te zijn over hun financiële situatie. Ontevreden over hun financiële situatie zijn voornamelijk oudere jongeren en jongeren die vaker rood staan, geld tekort komen, vaker geld lenen en niet altijd aan alle betalingsverplichtingen kunnen voldoen. Over het algemeen is de helft van alle jongeren wel tevreden met hun financiële situatie. 12 Tevens is gebleken dat 30 procent van de jongeren die geld van hun ouders krijgen niet precies weten hoeveel zij eigenlijk krijgen. Een mogelijke oorzaak is dat ouders steeds vaker bijspringen in de betaling van vele uitgaven. Ook van de jongeren die inkomsten hebben uit een bijbaan weet de helft niet precies hoeveel deze inkomsten bedragen. Meisjes weten het wel vaker precies dan dat jongens het weten (51 tegen 42 procent). Het percentage jongeren dat echt geen idee heeft hoeveel zij krijgen is het grootst onder de jongeren die geld van de IB-Groep ontvangen, en jongeren die uitkering hebben (beiden 10 procent). Gemiddeld betalen jongeren tussen 100 en 500 euro zelf aan vaste lasten. Uiteraard hebben uitwonende jongeren meer vaste lasten dan jongeren die nog thuis wonen en is het percentage jongeren dat wel of geen vaste lasten betaalt sterk afhankelijk van leeftijd Financiële situatie van studenten De Landelijke Studenten Vakbond (LSVB) heeft onderzoek 14 gedaan naar de financiële situatie van studenten. Het doel van dit onderzoek was de financiële situatie van studenten, hun inkomsten, uitgaven en hun subjectieve beoordeling in kaart te brengen. De studenten in dit onderzoek gaven duidelijk aan dat ondanks dat er veel geleend en gewerkt wordt, een aanzienlijke groep moeite heeft om rond te komen. Studenten moeten constant balanceren tussen hun verschillende financiële bronnen. Ze maken zich zorgen over te grote schulden bij de IB-Groep, willen hun ouders niet te veel financieel tot last zijn en 10 NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag NIBUD, 2008, pag LSVb onderzoeksbureau, 2008, pag. 7 14

15 geven aan te moeten werken ondanks dat het mogelijk ten koste kan gaan van hun studie. Financiële zekerheid om onbezorgd te kunnen studeren hebben de meesten niet. Deze financiële balans kan voor studenten zowel positief als negatief uitslaan. Waar sommige studenten alles zelf betalen, kunnen anderen veel meer leunen op de steun van hun ouders. Hierdoor ontstaan opvallende verschillen tussen groepen studenten. Een deel kan goed rondkomen met zijn inkomsten en uitgaven, terwijl een andere groep naar de negatieve kant uitslaat. Met name de groep van respondenten die hun eigen collegegeld betalen, heeft het moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Opmerkelijk is dat een deel van de studenten aangeeft niet verder te kunnen studeren als het collegegeld omhoog gaat. Uit het eerdere gedane onderzoek Studenten met Schulden door het Lectoraat Dynamiek van de Stad in opdracht van de School of Law is onder meer gebleken dat de schulden van 1 op de 10 studenten van Hogeschool INHolland locatie Den Haag zo ernstig zijn, dat ze een belemmering vormen voor de studievoortgang. De belemmeringen die studenten ondervinden hebben ten eerste betrekking op het niet kunnen voorzien in het levensonderhoud en ten tweede op het niet kunnen aanschaffen van studieboeken. Collegegeld of (kamer)huur niet kunnen betalen worden ook genoemd maar in mindere mate dan de eerste twee genoemde belemmeringen. Uit het onderzoek bleek ook dat meer dan 90% van de studenten die aangeeft schulden te hebben, geen gebruik maakt van een schuldhulpverlenende organisatie. Een aanzienlijk deel, geeft aan niet bekend te zijn met de instanties die schuldhulpverlening aanbieden. Uit de antwoorden op de open vragen wordt echter wel duidelijk dat extra werken voor sommige studenten een manier is om schulden af te lossen. Dat extra werken ten koste kan gaan van de studie en de studieresultaten mag duidelijk zijn. In het onderzoek is ook gevraagd naar de behoefte van studenten aan ondersteuning door Hogeschool INHolland. Bijna de helft van de studenten die aangeeft schulden te hebben, geeft aan behoefte te hebben aan ondersteuning door Hogeschool INHolland. Hoe ernstiger de financiële problematiek, hoe groter de behoefte aan ondersteuning. Een aanzienlijk deel van de studenten heeft aangegeven ondersteuning te willen hebben op een immateriële wijze. De voorstellen die ze hierover doen luiden: het krijgen van begeleiding of advies over financiën, een persoonlijke benadering bij het hebben van financiële problemen, het geven van voorlichting door middel van brochures, intranet, mails, cursus/training hoe met geld om te gaan en informatie op Internet. 15

16 Hoofdstuk 3 Kenmerken van de onderzochten 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de kenmerken van de onderzochte studenten centraal zoals geslacht, leeftijd, aan welke School ze studeren, opleidingsvariant, leerjaar, woonsituatie en culturele achtergrond. Er is helaas een beperkt aantal gegevens beschikbaar over de totale studentenpopulatie van Hogeschool INHolland Rotterdam, zodat de vergelijking met de responderende studenten niet goed mogelijk is. Die vergelijking had meer inzicht kunnen bieden in de mate waarin de respondenten qua kenmerken en verhoudingen overeen komen met de hele populatie. 3.2 Geslacht Wat is je geslacht? Aantal Percentage Man ,0 Vrouw ,0 Totaal ,0 Er hebben in totaal 500 vrouwen en 176 mannen de vragenlijst ingevuld. In totaal hebben er 676 studenten de vragenlijst ingevuld. Uit bovenstaand tabel blijkt dat er meer vrouwen dan mannen hebben deelgenomen aan het onderzoek (74% tegen 26%). INHolland Rotterdam heeft meer vrouwelijke dan mannelijke studenten. Met name bij de schools of Education, Social Work en Law is een oververtegenwoordiging te vinden van vrouwelijke studenten. Exacte cijfers hierover ontbreken helaas. 3.3 Leeftijd Meer dan 80% van de studenten die de enquête heeft ingevuld is jonger dan 25 jaar. Hiervan is 54,1% tussen de 21 en 25 jaar. 19,4% van studenten is ouder dan 25 jaar. Tabel 3.1 Leeftijd Aantal Percentage Jonger dan 18 jaar 11 1,6 18 tot 20 jaar ,9 21 tot 25 jaar ,1 26 tot 30 jaar 64 9,5 31 jaar of ouder 67 9,9 Totaal ,0 3.4 School Het grootste aantal respondenten (183) blijkt te studeren bij de School of Economics, daarna gevolgd door studenten van de School of Communication & Media. Als dit echter afgezet wordt tegen het totaal aantal studerenden per school blijkt dat de respons van deze twee Schools het laagste is. Slechts 6% van de studenten van de School of Economics heeft de 16

17 online-enquête ingevuld. De hoogste respons is van de School of Law met 11,5%. De gemiddelde respons van dit onderzoek komt uit op 8%. Tabel 3.2 Studentenpopulatie per school en de respons per school Schools Voltijd Deeltijd Duaal Totaal Aantal respondenten % onderzoek % respons per school Communication ,8 7,8 & Media Economics ,1 6,0 Education ,3 10,5 Law ,9 11,5 Social Work ,9 8,4 Totaal ,0 8,0 Bovenstaand tabel laat de verhoudingen zien van de respondenten en percentages per school. 3.5 Opleidingsvariant Uit onderstaande tabel blijkt dat 81,1 % van de studenten de opleiding volgt in de voltijdse variant. Iets meer dan 15% van de respondenten is deeltijd student en 3,8% volgt de duale opleiding. Tabel 3.3 Opleidingsvariant Aantal Percentage Voltijd ,1 Deeltijd ,1 Duaal 26 3,8 Totaal ,0 3.6 Leerjaar Wat betreft de verdeling van de respondenten over de leerjaren valt op dat ongeveer een gelijk aantal respondenten (net boven de 20%) in het tweede, derde of vierde leerjaar van hun opleiding zitten. De uitschieters zijn de eerstejaars studenten en de ouderejaars studenten. 31,7% van de respondenten zit in het eerste jaar van de opleiding en 4,4 % van de respondenten is vijfdejaars of hoger. Tabel 3.4 Leerjaar Aantal Eerstejaars ,7 Tweedejaars ,3 Derdejaars ,5 Percentage Vierdejaar ,1 Vijfdejaars of meer 30 4,4 Totaal ,0 17

18 3.7 Woonsituatie Het grootste deel van de studenten, namelijk 47,6%, woont zelfstandig. Dit kan zijn met partner (15,4%) en/of kind (11,1%) of met anderen dan hun partner bijv. medestudenten (9,3%). 11,8% van de studenten woont zelfstandig alleen. Daarnaast zijn veel studenten woonachtig bij ouders, namelijk 44,5%. Tabel 3.5 Woonsituatie Aantal Percentage Bij ouders ,5 Kamer bij studentenhuisvesting 40 5,9 Zelfstandig alleen 80 11,8 Zelfstandig met meerdere 63 9,3 Zelfstandig met partner ,4 Zelfstandig met partner + kind 51 7,5 Zelfstandig met kind 24 3,6 Overig 13 1,9 Totaal ,0 3.8 Omschrijving culturele achtergrond We hebben aan de studenten gevraagd hoe ze hun culturele achtergrond zouden omschrijven. We gaan hierbij uit van de omschrijving van de student. De meeste studenten, namelijk 64,1% omschrijft hun achtergrond als Nederlands. Hierna is de achtergrond Surinaams/Hindoestaans het grootst met 9,2 % gevolgd door Turks, Marokkaans, Antilliaans/Arubaans en Kaapverdiaans. Tabel 3.6 Omschrijving culturele achtergrond Aantal Percentage Nederlands ,1 Surinaams/ Hindoestaans 62 9,2 Antilliaans/Arubaans 31 4,6 Turks 42 6,2 Marokkaans 43 6,4 Kaapverdiaans 13 1,9 Overig 52 7,7 Totaal ,0 18

19 Hoofdstuk 4 De financiële omstandigheden van de studenten 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de financiële omstandigheden van studenten centraal. In eerste instantie zal de systematiek van Studiefinanciering worden uiteengezet. Daarna zullen de onderzoeksresultaten die betrekking hebben op de financiën van de onderzochte studenten weergegeven worden. 4.2 Onderscheid voltijd, deeltijd en duaal en financiële gevolgen. Het hoger beroepsonderwijs (hbo) kent drie opleidingsvarianten, te weten: Voltijd De colleges van een voltijdse opleiding worden meestal overdag gegeven. De onderwijsinstellingen die hoger beroepsonderwijs verzorgen gaan ervan uit dat de student overdag beschikbaar is voor het volgen van onderwijs of het afleggen van tentamens en examens. Het hbo kent daarentegen ook collegevrije dagen, die zijn juist ingericht voor het kunnen verrichtten van zelfstudie. Met een hbo studie zit je gemiddeld 4 dagen in de week op school. 15 Deeltijd Deeltijd opleidingen worden doorgaans in de avonduren aangeboden of door middel van een combinatie van 1 dagdeel overdag en 1 avond. Soms kan het zo zijn dat een deeltijdopleiding langer duurt dan een voltijd opleiding. Voor het volgen van een deeltijdopleiding krijg je geen prestatiebeurs van de Informatie Beheer Groep (IB-Groep). De meeste studenten die voor een deeltijd opleiding kiezen hebben daarnaast een betaalde baan. In sommige situaties betaalt de werkgever mee aan de opleiding. 16 Duaal Met een duale opleiding combineer je werken en leren. In de praktijk houdt dit in dat je een deel van je studie als werknemer doorbrengt bij een werkgever en bijvoorbeeld 1 dag in de week teruggaat naar school. Theorie kun je gelijk omzetten in praktijkervaring. Tevens ontvang je een salaris. Na de studie is de student beter voorbereid op de arbeidsmarkt en het vergroot de kans op de arbeidsmarkt Studeren, Studiefinanciering en betaling collegegeld Studiefinanciering wordt door de Nederlandse overheid gegeven via de IB-Groep. Daarmee kun je je studiekosten, (een deel van) je levensonderhoud, de premie voor je ziektekostenverzekering en je collegegeld betalen. De overheid gaat ervan uit dat drie partijen meebetalen aan de kosten van studeren: de overheid, de ouders en de student zelf. De IB-Groep zorgt namens de overheid voor de basisbeurs en de OV-studentenkaart. Van de ouders wordt ook een bijdrage verwacht. Kunnen de ouders het niet betalen, dan kan de overheid bijspringen met een aanvullende beurs. De student kan zelf meebetalen aan de studie door naast de studie te werken of bij de IB-Groep te lenen. 15 Bron: 16 Bron: 17 Bron: 19

20 Studiefinanciering is een prestatiebeurs 18 voor hbo of wetenschappelijk onderwijs (wo). Dit houdt in dat de IB-Groep de studiefinanciering uitbetaalt als een lening. Alleen een aanvullende beurs is in de eerste twaalf maanden direct al een gift. De student krijgt meestal vier jaar prestatiebeurs. Daarna kan de student nog drie jaar lenen. Als de student binnen tien jaar een diploma haalt op hbo-niveau of hoger, hoeft de student de prestatiebeurs niet terug te betalen. Haalt de student geen diploma, dan moet de prestatiebeurs met rente worden terugbetaald. Om studiefinanciering te krijgen moet de student aan een aantal voorwaarden voldoen. Er zijn voorwaarden met betrekking tot leeftijd, schoolsoort en nationaliteit: 19 Leeftijd Iedereen die jonger is dan 30 jaar en met een opleiding aan een hogeschool of universiteit begint, kan studiefinanciering krijgen. Studenten die nog geen 18 jaar zijn, hebben pas recht op studiefinanciering vanaf het kwartaal dat volgt op de begindatum van de studie. Schoolsoort Studiefinanciering krijg de student voor een voltijd- of duale opleiding aan een erkende hogeschool of universiteit. Nationaliteit Om studiefinanciering te kunnen krijgen moet de student een Nederlander zijn. Studenten die de Nederlandse nationaliteit niet hebben, maar wel in Nederland wonen, kunnen toch studiefinanciering krijgen als zij over een van de volgende verblijfsdocumenten beschikken: Type II Regulier onbepaalde tijd Type III Asiel bepaalde tijd Type IV Asiel onbepaalde tijd Hoogte van de studiefinanciering Hieronder staan de bedragen vermeld die studenten die aan een hbo- of wo instellingen studeren kunnen ontvangen aan studiefinanciering. 18 In deze paragraaf hebben we gebruik gemaakt van informatie die afkomstig is van de website van de Informatie Beheer Groep ( 19 Bron: 20