OVER NEURALE PLASTICITEIT EN HET SAMENSPEL TUSSEN ZIEN EN HOREN JOHN VAN OPSTAL AFDELING BIOFYSICA DONDERS INSTITUUT RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "OVER NEURALE PLASTICITEIT EN HET SAMENSPEL TUSSEN ZIEN EN HOREN JOHN VAN OPSTAL AFDELING BIOFYSICA DONDERS INSTITUUT RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN"

Transcriptie

1 OVER NEURALE PLASTICITEIT EN HET SAMENSPEL TUSSEN ZIEN EN HOREN JOHN VAN OPSTAL AFDELING BIOFYSICA DONDERS INSTITUUT RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN

2 ONDERZOEK IN MIJN LABORATORIUM Oogbeweging Richting horen WAT HEEFT DIT MET ELKAAR TE MAKEN?

3 MET DEZE OPSTELLING METEN WIJ RICHTINGHOREN BIJ MENSEN Hiermee hebben wij bijvoorbeeld laten zien dat mensen leren richtinghoren! Dat (onbewuste) leren gaat je hele leven gewoon door (ook als je al 75 jaar oud bent!) Hoé hebben wij dat aangetoond, en waarom is dat?

4 Wij bewegen onze ogen zo n 3 keer per seconde om snel rond te kijken! Dat is dus meer dan keer per uur meer dan keer per dag! Waarom is dat nodig?

5 Wat de ogen binnenkomt Wat de hersenen zien We zien maar een heel klein gebiedje van de wereld echt scherp met onze ogen! We kijken dus eigenlijk steeds door een heel nauw kokertje (de fovea = gele vlek)! Het beeld in de fovea verspringt met elke snelle oogbeweging, zo n 3x per seconde. Onze hersenen maken na elke oogsprong als het ware kleine foto tjes van een stukje wereld, en plakken die puzzle stukjes vervolgens weer aan elkaar.. Maar hoé de hersenen dat doen is nog steeds een groot (en zeer complex) raadsel!

6 Ook het Horen zorgt voor aanzienlijke problemen voor de hersenen. Waarom? geluidsgolven Het binnenkomend geluid is de totale som van alle (onbekende) geluiden in de omgeving. Hoé kunnen de hersenen hieruit een bepaalde geluidsbron (bijv. een stem) volgen? de trommelvliezen

7 KORTOM: Zowel het visueel systeem (traag, precies, maar in zeer beperkt blikveld), als het auditief systeem (snel, minder nauwkeurig, maar onbeperkt blikveld) kampen met een groot probleem als het in onbekende omgevingen een doel moet vinden en volgen. ECHTER: SAMEN staan ze veel sterker! ELEVATION ANGLE [deg] 180 audition vision 0 F AZIMUTH ANGLE [deg]

8 HOE GOED KUNNEN DIEREN RICHTINGHOREN? FOUT IN RICHTINGHOREN NIET bepaald door de grootte van hun hoofd en/of oren (olifant/koe) NIET door hun levensstijl (nacht/dag/schemer jagen: muis/rat/fret) ALLEEN door de scherpte waarmee ze kunnen ZIEN! (mens/aap/kat) ZEER GOED (blinde mol) ZEER SLECHT (koe) (springmuis) (wezel) (rat-2) (rat-1) (hond) (aap) (gerbil) (kat) (varken) ossum (mens) GROOTTE VAN DE FOVEA IN HET NETVLIES

9 VANWEGE HET BELANG VAN DE SAMENWERKING TUSSEN VISUS EN GEHOOR IS HET WELLICHT TE BEGRIJPEN DAT BIJ DE MENS HET GEHOOR PLASTISCH IS EN BLIJFT. Wij hebben een aantal studies gedaan over richtinghoren die dit mooi laten zien: 1) Als we de oorschelp wijzigen, zien we prachtig herstel van richtinghoren ontstaan 2) Als we de visus wijzigen, zien we hoe het richtinghoren zich daaraan aanpast 3) Eénzijdig slechthorenden met een beengeleidings hoortoestel (BAHA) kunnen bijna normaal richting horen in het horizontale vlak. 4) Goed-horende ouderen (boven jr hebben geleerd om hun grotere oorschelp te blijven gebruiken voor verticaal richtinghoren van lagere frekwenties.

10 DE VORM VAN DE OORSCHELP IS BELANGRIJK VOOR RICHTINGHOREN IN HET VERTIKALE VLAK, DUS BOVEN/ONDER EN VOOR/ACHTER 10

11 Focusgroep Zien en Horen doelen Day 0 Day 1 Day 2 Day 3 responsies Day 4 Day 21 Day 5 Day 19 Day 7 Day 17 De oorschelp is dus cruciaal! Day 15 Day Day 11 Day 9

12 Als een normaal-horende proefpersoon een aantal dagen rondloopt met een sterk verkleinende bril, gaan zijn hersenen denken dat er ook iets mis is met zijn richtinghoren! De auditieve wereld krimpt mee met de visus! HOREN EN ZIEN WERKEN DUS HEEL NAUW MET ELKAAR SAMEN: Deze proeven tonen aan dat het zien belangrijk is om te leren richtinghoren! Om goed te kunnen zien gebruiken we ook ons gehoor (vanwege het kokerzien ); Om ons gehoor goed te kunnen gebruiken hebben we onze visus nodig!

13

14 SAMENVATTEND: Het menselijk auditief systeem is levenslang plastisch (dit is vrij uniek in het dierenrijk ). Het auditief systeem helpt (ook bij normaal-zienden) om snel een doel te localiseren. Dit is vooral van belang in complexe omgevingen met veel potentiële doelen.

15 Bedankt voor Uw aandacht! Zijn er nog vragen? Zie ook:

Bril- of refractieafwijking

Bril- of refractieafwijking Bril- of refractieafwijking Oogheelkundig centrum Uw kind is naar de orthoptist verwezen omdat er een verminderde gezichtsscherpte (visus) is van één of beide ogen. In deze folder worden de verschillende

Nadere informatie

Revalidatie van het gehoor bij volwassenen

Revalidatie van het gehoor bij volwassenen Revalidatie van het gehoor bij volwassenen Gehoor en communicatie zijn van groot belang voor de mens. Wanneer er een beperking van gehoor, spraak of taal optreedt, heeft dat vaak grote gevolgen voor het

Nadere informatie

Zonder zintuigen weet je niet wat er om je heen gebeurt. Daarom gebruik je oren, je ogen, je neus, je huid en je tong.

Zonder zintuigen weet je niet wat er om je heen gebeurt. Daarom gebruik je oren, je ogen, je neus, je huid en je tong. Naam: DE ZINTUIGEN OOG, NEUS EN MOND Zintuigen. Doe je ogen eens dicht. Doe eens oordopjes in je oren. Weet je nu nog wel waar je bent? Ben je binnen of buiten? Schijnt de zon? Of regent het? Dat kun je

Nadere informatie

Wie kiest er eigenlijk: wij of onze hersenen?

Wie kiest er eigenlijk: wij of onze hersenen? Wie kiest er eigenlijk: wij of onze hersenen? Stan Gielen Afd. Biofysica Radboud Universiteit Nijmegen Contents Supervised en unsupervised leren? Wat is een neuron en hoe werkt het Hoe maken wij keuzes?

Nadere informatie

Bijlage 14 Registratie- en planningsformulier gehele groep

Bijlage 14 Registratie- en planningsformulier gehele groep Bijlage 14 Registratie- en planningsformulier gehele groep Toelichting In de kolom aanbieding vult u de datum in waarop u de activiteit aan de gehele groep heeft aangeboden. U hoeft dit dan niet bij iedere

Nadere informatie

Toen ik blind werd... drs. Peter Kraft, klinisch fysicus - audioloog

Toen ik blind werd... drs. Peter Kraft, klinisch fysicus - audioloog Toen ik blind werd... drs. Peter Kraft, klinisch fysicus - audioloog De triage audicien in de praktijk - Dordrecht 21 april 2012 1 ... ben ik slechter gaan horen niet volgens mijn audioloog maar wel in

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: Mama kwijt

Auditieve oefeningen bij het thema: Mama kwijt Auditieve oefeningen bij het thema: Mama kwijt Boek van de week: 1; Mama kwijt 2; Uilen 3; 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op de voorkant Hoe zou het boek heten

Nadere informatie

Basic Creative Engineering Skills

Basic Creative Engineering Skills Visuele Perceptie Oktober 2015 Theaterschool OTT-1 1 Visuele Perceptie Op tica (Gr.) Zien leer (der wetten) v.h. zien en het licht. waarnemen met het oog. Visueel (Fr.) het zien betreffende. Perceptie

Nadere informatie

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK. Wat is dat? Eva van de Sande. Radboud Universiteit Nijmegen WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK Wat is dat? Eva van de Sande Radboud Universiteit Nijmegen EERST.. WETENSCHAPSQUIZ 1: Hoe komen we dingen te weten? kdsjas Google onderzoek boeken A B C 1: We weten dingen door

Nadere informatie

AudioFitness Dagboek. Naam en geboortedatum

AudioFitness Dagboek. Naam en geboortedatum AudioFitness Dagboek Naam en geboortedatum 1 2 Basis van de training Oren en hersenen Horen doen we niet alleen met onze oren, maar vooral tussen de oren in onze hersenen. Alle informatie die onze oren

Nadere informatie

Meten is weten Uitdagingen in diagnostiek bij moeilijk te onderzoek cliënten

Meten is weten Uitdagingen in diagnostiek bij moeilijk te onderzoek cliënten Meten is weten Uitdagingen in diagnostiek bij moeilijk te onderzoek cliënten Elly Chatrou (Visio) en Noor van Iersel (Kentalis) 28-11-2016 Inhoud: Kennismaking Introductie: ervaringen met diagnostiek bij

Nadere informatie

Perceptie van spraak

Perceptie van spraak Perceptie van spraak Perceptie van spraak Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 8 Houten 2014 Ó 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

Nadere informatie

i!i' ] ] ] ] ] 1 ~ 1 ~ Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ 1..

i!i' ] ] ] ] ] 1 ~ 1 ~ Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ 1.. 1 ~ 1 ~ j J ) J J J I, i!i' 1 Al 1.. Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ j 1.. l.. '-....t L- '- '- Inhoud: 1.Inleiding. 2. Wat is een oor? 3. Hoe zit je oor in elkaar? 4. De drie delen van

Nadere informatie

TINNITUS. Leren omgaan met tinnitus

TINNITUS. Leren omgaan met tinnitus TINNITUS Leren omgaan met tinnitus TINNITUS AURIUM Tinnitus aurium is de medische term voor oorsuizen. Het Latijnse tinnire betekent bellen of rinkelen, auris betekent oor. Iemand met tinnitus neemt geluiden

Nadere informatie

Horen met één oor. Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen. Afdeling KNO

Horen met één oor. Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen. Afdeling KNO Horen met één oor Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen Afdeling KNO Horen met één oor Informatie voor ouders, leerkrachten en volwassenen Als iemand met één oor slecht of helemaal niet hoort

Nadere informatie

Zien of niet zien. Informatie voor spreekbeurt of werkstuk. Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen

Zien of niet zien. Informatie voor spreekbeurt of werkstuk. Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen Zien of niet zien Informatie voor spreekbeurt of werkstuk Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen Wat is zien nu eigenlijk? Kunnen zien lijkt heel gewoon. Maar ogen zitten

Nadere informatie

Zintuigen. Expertgroep 5: Sterretjes zien. Naam leerling:... Leden expertgroep:...

Zintuigen. Expertgroep 5: Sterretjes zien. Naam leerling:... Leden expertgroep:... Expertgroep 5 : Sterretjes zien Naam leerling:.... Leden expertgroep:... De voorbereiding Jullie gaan onderzoeken wat je vanuit je ooghoeken kunt zien. Wat hebben jullie nodig? Vel papier Potlood In de

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Oog Inleiding De meeste mensen hebben 5 zintuigen. Het gezichtsvermogen om te zien, het gehoor om te horen, de reuk om te ruiken, de smaak om te proeven en het gevoel om te voelen. Met zintuigen maak je

Nadere informatie

Bril- of refractie-afwijking

Bril- of refractie-afwijking Bril- of refractie-afwijking Uw kind is naar de orthoptist verwezen wegens een verminderde gezichtsscherpte (visus) van een of beide ogen. Een orthoptist onderzoekt en behandelt de oogstand, de samenwerking

Nadere informatie

Toets Communicatie (eindtoets) 1

Toets Communicatie (eindtoets) 1 Toets Communicatie (eindtoets) 1 De toets bij het hoofdstuk communicatie. Maak in elk geval de toets passend bij de route die je hebt gedaan. Maak ook nog een toets voor een andere route. Probeer zo goed

Nadere informatie

Samenvatting project natuur zintuigen

Samenvatting project natuur zintuigen Samenvatting project natuur zintuigen Let op: De plaatjes hoef je niet te leren! Samenvatting van de huid Hoe voel je? In je huid zitten drukreceptoren die gestimuleerd worden door jouw vinger. Ze sturen

Nadere informatie

Gebruik module 1 bij het beantwoorden van de vragen. Indien je het antwoord hierin niet kunt vinden dan mag je andere bronnen gebruiken.

Gebruik module 1 bij het beantwoorden van de vragen. Indien je het antwoord hierin niet kunt vinden dan mag je andere bronnen gebruiken. Science+ leerjaar 1 module: het oog 4 x 45 min, werk in duo s. vragenblad Gebruik module 1 bij het beantwoorden van de vragen. Indien je het antwoord hierin niet kunt vinden dan mag je andere bronnen gebruiken.

Nadere informatie

Gedragsbeïnvloeding in de praktijk

Gedragsbeïnvloeding in de praktijk Gedragsbeïnvloeding in de praktijk Rob Soeters, projectleider Twente Mobiel 4 november 2015 Onderwerpen Doel Webinar Persoonlijke inspiratie en motivatie Praktijkvoorbeelden Do s and don ts Persoonlijke

Nadere informatie

Verbetering hoormogelijkheden van kinderen met bilaterale percutane beengeleiders

Verbetering hoormogelijkheden van kinderen met bilaterale percutane beengeleiders Verbetering hoormogelijkheden van kinderen met bilaterale percutane beengeleiders Dr. C.A.J (Jacolien) Dun Dr. M.J.H. Agterberg Prof. dr. C. Cremers Dr. M.K.S. Hol Prof.dr.ir A.F.M. Snik Afdeling KNO,

Nadere informatie

Carol Dweck en andere knappe koppen

Carol Dweck en andere knappe koppen Carol Dweck en andere knappe koppen in de (plus)klas 2011 www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com 2 http://hoogbegaafdheid.slo.nl/hoogbegaafdheid/ theorie/heller/ 3 http://www.youtube.com/watch?v=dg5lamqotok

Nadere informatie

Samenspel. Anatomie oog, lenzen, gele vlek, kegels / staafje 17.2 behind blue eyes

Samenspel. Anatomie oog, lenzen, gele vlek, kegels / staafje 17.2 behind blue eyes HFST 17 Samenspel Samenspel 17.1 Een ogenblik Anatomie oog, lenzen, gele vlek, kegels / staafje 17.2 behind blue eyes Hersenen, ganglioncellen, bipolairecellen, zichtbaar licht 17.3 Zie je wat je ziet?

Nadere informatie

Het oog als zintuig en de osteopatische benadering van visus problemen bij het paard

Het oog als zintuig en de osteopatische benadering van visus problemen bij het paard Het oog als zintuig en de osteopatische benadering van visus problemen bij het paard Anita Voskamp 2012 Hoe ziet een paard In dit hoofdstuk leg ik uit hoe de visus van het paard werkt. Voor ons mensen

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE WAT VIND JE WAAR?

INHOUDSOPGAVE WAT VIND JE WAAR? INHOUDSOPGAVE WAT VIND JE WAAR? Les 1: Chinese tonen 7 Les 2: Een ontmoeting 14 Les 3: Tellen tot 100 21 Les 4: Familie voorstellen 33 Les 5: Eten en drinken 43 Les 6: Na school 51 Les 7: Dieren 59 Les

Nadere informatie

Waar kunt u nu aan merken dat uw kind niet goed hoort of moeite heeft met luisteren?

Waar kunt u nu aan merken dat uw kind niet goed hoort of moeite heeft met luisteren? Horen en Luisteren Horen en luisteren Horen en luisteren zijn niet hetzelfde. Horen heeft te maken met de geluiden die het oor binnenkomen; luisteren heeft te maken met wat je met die geluiden doet. Om

Nadere informatie

21/10/15. Tinnitus en hyperacusis bij hulpzoekende patiënten. Definitie. Haarcellen in het slakkenhuis

21/10/15. Tinnitus en hyperacusis bij hulpzoekende patiënten. Definitie. Haarcellen in het slakkenhuis De neurofysiologie van tinnitus en hyperacusis Pim van Dijk Klinisch fysicus audioloog Universitair Audiologisch Centrum Groningen/KNO/UMCG -1- Definitie Tinnitus - Oorsuizen! Een (betekenisloos) geluid

Nadere informatie

Basic Creative Engineering Skills

Basic Creative Engineering Skills Visuele Perceptie November 2016 OTT-1 1 Visuele Perceptie Op tica (Gr.) Zien leer (der wetten) v.h. zien en het licht. waarnemen met het oog. Visueel (Fr.) het zien betreffende. Perceptie 1 waarneming

Nadere informatie

refractie-afwijking patiënteninformatie

refractie-afwijking patiënteninformatie patiënteninformatie refractie-afwijking Uw oogarts of orthoptist heeft een refractie-afwijking vastgesteld bij u of uw kind. Dit kan worden gecorrigeerd met een bril of contactlenzen. Wat is een refractie-afwijking?

Nadere informatie

Anca van Gestel Wondconsulente. Tunnelvisie

Anca van Gestel Wondconsulente. Tunnelvisie Anca van Gestel Wondconsulente Tunnelvisie Opbouw verhaal Tunnelvisie Definitie Confirmatiebias Signalen Filters Factoren Casus Vragen Scoren met behulp van schalen zorgt voor kokerdenken Nick nhfotografie.nl

Nadere informatie

Lid van de maand 2 De eekhoorn 3 Wat vinden jullie? 4 Wat vind jij? 5 Doe het zelf 6. Kleurplaat. Leer tekenen 8 Spelletjes 9 Dierenproeven?

Lid van de maand 2 De eekhoorn 3 Wat vinden jullie? 4 Wat vind jij? 5 Doe het zelf 6. Kleurplaat. Leer tekenen 8 Spelletjes 9 Dierenproeven? Artikel Pagina Doe het zelf: hier waak ik p.6 Lid van de maand 2 De eekhoorn 3 Wat vinden jullie? 4 Wat vind jij? 5 Doe het zelf 6 Kleurplaat 7 Leer tekenen 8 Spelletjes 9 Dierenproeven? 10 Kleurplaat

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. De invloed van illusies op visueelmotorische

Nederlandse samenvatting. De invloed van illusies op visueelmotorische De invloed van illusies op visueelmotorische informatieverwerking 115 Terwijl je deze tekst leest, maken je ogen snelle sprongen van woord naar woord. Deze snelle oogbewegingen, saccades genoemd, gebruik

Nadere informatie

Samenvatting. Audiovisuele aandacht in de ruimte

Samenvatting. Audiovisuele aandacht in de ruimte Samenvatting Audiovisuele aandacht in de ruimte Theoretisch kader Tijdens het uitvoeren van een visuele taak, zoals het lezen van een boek, kan onze aandacht getrokken worden naar de locatie van een onverwacht

Nadere informatie

Cochleaire implantatie en logopedie

Cochleaire implantatie en logopedie Cochleaire implantatie en logopedie Nancy de Ruiter- Flokstra Logopediste NSDSK nderuiter@nsdsk.nl Het cochleaire implantaat Het CI-team Revalidatie en logopedie Het Cochleaire Implantaat Het oor Hoe een

Nadere informatie

Verloop pieklatentie vs intensiteit

Verloop pieklatentie vs intensiteit Neonatale screening - OAE Audiometrie bij Jonge Kinderen Mogelijkheden en Valkuilen Arjan J Bosman Audiologisch Centrum UMC St Radboud Nijmegen Neonatale screening - ALGO Objectieve Diagnostiek Tympanometrie,

Nadere informatie

Goed voorbeeld is muziekinstrumenten. Snaar gitaar trilt, blokfluit lucht trilt, trommel, vlies trilt.

Goed voorbeeld is muziekinstrumenten. Snaar gitaar trilt, blokfluit lucht trilt, trommel, vlies trilt. Samenvatting door een scholier 1120 woorden 21 maart 2005 6,1 89 keer beoordeeld Vak NaSk Horen en gehoord worden (geluid) Geluid heeft alles te maken met trillingen hoeft niet altijd direct te worden

Nadere informatie

Dubbelzijdige cochleaire implantatie bij kinderen: de primaire voordelen

Dubbelzijdige cochleaire implantatie bij kinderen: de primaire voordelen Dubbelzijdige cochleaire implantatie bij kinderen: de primaire voordelen M. Sparreboom (onderzoeker), A.F.M. Snik (audioloog) & E.A.M. Mylanus (KNO - arts) Het eenzijdig implanteren van een cochleair implantaat

Nadere informatie

Koninklijke Visio voor mensen met visuele problemen door niet-aangeboren hersenletsel

Koninklijke Visio voor mensen met visuele problemen door niet-aangeboren hersenletsel Koninklijke Visio voor mensen met visuele problemen door niet-aangeboren hersenletsel Samen helpen we u verder U bent bij de oogarts, omdat u visuele klachten heeft. Dit kan komen door een oogafwijking,

Nadere informatie

(H)OORZAKEN OUDERDOMS- SLECHTHORENDHEID

(H)OORZAKEN OUDERDOMS- SLECHTHORENDHEID (H)OORZAKEN OUDERDOMS- SLECHTHORENDHEID Lieve De Bruyne Arteveldehogeschool, Gent Inleiding 10 % Belgische bevolking heeft gehoorprobleem > 50 % ouder dan 60 jaar heeft gehoorproblemen, > 80 % van de 70-plussers

Nadere informatie

Sonar. Klas: 2T. Docent: Wi

Sonar. Klas: 2T. Docent: Wi Sonar Naam: Klas: 2T Docent: Wi Inhoud De komende drie lessen ga je de opdrachten uit dit mapje maken. Lees dit eerst goed door zodat je weet hoe we gaan werken. Doelen: Je kan vier dieren benoemen die

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Kleurenblind

Werkstuk Biologie Kleurenblind Werkstuk Biologie Kleurenblind Werkstuk door een scholier 1252 woorden 12 februari 2006 6,9 103 keer beoordeeld Vak Biologie INHOUDSOPGAVE - voorwoord - test - het oog - daltonisme - erfelijk - het eiland

Nadere informatie

Thema 1 Natuurlijke verschijnselen

Thema 1 Natuurlijke verschijnselen Naut samenvatting groep 6 Mijn Malmberg Thema 1 Natuurlijke verschijnselen Samenvatting Energie is overal Je lichaam krijgt energie uit eten. Je gebruikt die energie om te bewegen, te groeien, na te denken

Nadere informatie

C.V.I. 9.5 Geluid in de vleeswarenindustrie

C.V.I. 9.5 Geluid in de vleeswarenindustrie 9 ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN 9.5 GELUID IN DE VLEESWARENINDUSTRIE Auteur : Ir. S.P. van Duin februari 1998 blad 1 van 7 INHOUDSOPGAVE 1 WAT IS GELUID................................................... 3 2 HOE

Nadere informatie

KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN

KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN Vul de benamingen van onderstaande dieren in rooster 1 in. 10 3 6 18 16 12 8 23 21 22 19 5 9 17 4 15 14 20 27 1 7 2 13 26 24 25 11 KRUISWOORDRAADSEL

Nadere informatie

Logopedie Sophie Gortzak maart 2010

Logopedie Sophie Gortzak maart 2010 Logopedie Sophie Gortzak maart 2010 Inleiding Ik doe mijn werkstuk over logopedie omdat ik het een interessant onderwerp vond en mijn moeder is logopedist. Mijn hoofdstukken zijn: 1Wat is logopedie? 2Wie

Nadere informatie

De week van Springmuis.

De week van Springmuis. De week van Springmuis. Vandaag is het verhaal verteld over Springmuis. Het verhaal is afkomstig van een legende van de Noord Amerikaanse vlakte-indianen. Het verhaal gaat over onzekerheid, het verlangen

Nadere informatie

Workshop: Een student met een auditieve beperking naar / op het MBO.

Workshop: Een student met een auditieve beperking naar / op het MBO. Workshop: Een student met een auditieve beperking naar / op het MBO. In deze workshop krijgt u een handreiking en informatie over een student met een auditieve beperking die naar het MBO wil of er zit.

Nadere informatie

Gentamicine therapie

Gentamicine therapie Gentamicine therapie De ziekte van Ménière De ziekte van Ménière kenmerkt zich door aanvallen van draaiduizeligheid in combinatie met oorsuizen, slechthorendheid en een vol gevoel in één oor. De ziekte

Nadere informatie

COMPLEXITEIT EN PLASTICITEIT VAN DE HERSENEN

COMPLEXITEIT EN PLASTICITEIT VAN DE HERSENEN COMPLEXITEIT EN PLASTICITEIT VAN DE HERSENEN Naam: Klas: Datum: INLEIDING De hersenen kun je zien als het besturingssysteem van je lichaam. Ze ontvangen en verwerken informatie en sturen signalen uit naar

Nadere informatie

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4. 4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test

Nadere informatie

Brilafwijkingen. Afdeling Oogheelkunde

Brilafwijkingen. Afdeling Oogheelkunde Brilafwijkingen Afdeling Oogheelkunde Bij een brilafwijking wordt het beeld dat het oog binnenkomt niet precies op het netvlies afgebeeld, maar als het ware voor of achter het netvlies. Daardoor is het

Nadere informatie

KNO. Slechthorendheid en hoortoestellen

KNO. Slechthorendheid en hoortoestellen KNO Slechthorendheid en hoortoestellen Slechthorendheid en hoortoestellen Uw KNO-arts heeft bij u een gehoorverlies vastgesteld. Hij of zij heeft u voorgesteld hiervoor een hoortoestel te gaan gebruiken.

Nadere informatie

TINNITUS. Een behandelbaar probleem

TINNITUS. Een behandelbaar probleem TINNITUS Een behandelbaar probleem 1 Geachte heer/mevrouw, U ontvangt deze brochure omdat u klachten ondervindt van tinnitus. Tinnitus Aurium is de medische term voor oorsuizen. Het Latijnse tinnire betekent

Nadere informatie

Handleiding BrainMatters applicatie voor iphone en ipad (v1.0)

Handleiding BrainMatters applicatie voor iphone en ipad (v1.0) Handleiding BrainMatters applicatie voor iphone en ipad (v1.0) Met de BrainMatters-app kun je zelf op hersenonderzoek uitgaan. Deze app zit boordevol informatie en weetjes over verschillende gebieden in

Nadere informatie

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid

Hoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt

Nadere informatie

Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training

Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training Even voorstellen; Cor Reusen; - fysiotherapeut s Heerenloo - consulent SI voor CCE - docent SI bij estasi-training Even voorstellen; Marlèn Lemmens; - Logopedist - Consulent Expertisecentrum Doofblindheid

Nadere informatie

Inleiding. Hoe werkt het oor?

Inleiding. Hoe werkt het oor? Otosclerose Inleiding Samen met uw KNO- arts heeft u besloten om vanwege uw gehoor en/of oorklachten een onderzoek te laten verrichten naar eventuele otosclerose. Deze folder geeft u informatie over wat

Nadere informatie

Visuele problematiek bij de ouder wordende cliënt In het bijzonder bij de dementerende cliënt

Visuele problematiek bij de ouder wordende cliënt In het bijzonder bij de dementerende cliënt Visuele problematiek bij de ouder wordende cliënt In het bijzonder bij de dementerende cliënt Greetje Koevoets, ambulant begeleidster Gezellig? Dit is de titel van de presentatie pagina 2 Visuele beperkingen

Nadere informatie

Doofblinde cliënten in een Audiologisch Centrum. Steffie Hendriks-Buurman, 2014

Doofblinde cliënten in een Audiologisch Centrum. Steffie Hendriks-Buurman, 2014 Doofblinde cliënten in een Audiologisch Centrum Doofblind? Combinatie van visuele en auditieve beperking Doof-/slechthorendheid en blind,-/slechtziendheid Doofblind? Belemmert mensen in communicatie, verwerven

Nadere informatie

A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M.

A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M. A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M. Goltstein Proefschrift samenvatting in het Nederlands. Geschreven

Nadere informatie

Proeven geluid. Wat is geluid? Doel: Met dit proefje ervaar je wat geluid is. Materiaal: -Ballon -Eigen stem

Proeven geluid. Wat is geluid? Doel: Met dit proefje ervaar je wat geluid is. Materiaal: -Ballon -Eigen stem Proeven geluid Wat is geluid? Doel: Met dit proefje ervaar je wat geluid is. -Ballon -Eigen stem Blaas de ballon op en knoop hem dicht. Houd de ballon nu tussen je handen en praat tegen de ballon. Wat

Nadere informatie

Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding?

Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding? Laag Frequente Tinnitus of Laag Frequent Geluid? Is er een verschil in begeleiding? Ir. Dyon J.W.M. Scheijen Klinisch fysicus audioloog Inhoud Tinnitus Hoe horen wij? Het gehoorsysteem Beleving van geluid

Nadere informatie

Inhoud. Slechthorendheid, hoe zat het ook alweer?

Inhoud. Slechthorendheid, hoe zat het ook alweer? Inhoud Slechthorendheid, hoe zat het ook alweer? Wat hoor je te weten in cluster 2? Gehoor Gehoorverlies Onderzoek: wat betekent een audiogram? Hoe klinkt een gehoorverlies Wat mag je verwachten van hulpmiddelen?

Nadere informatie

Onderzoek en behandeling bij volwassenen met visuele problemen door hersenletsel. Informatie voor verwijzers

Onderzoek en behandeling bij volwassenen met visuele problemen door hersenletsel. Informatie voor verwijzers Onderzoek en behandeling bij volwassenen met visuele problemen door hersenletsel Informatie voor verwijzers Mijn ogen zijn goed, maar ik zie de stoeprand niet Meer dan 50% van de mensen met niet-aangeboren

Nadere informatie

L e t s g e t P h y s i c a l

L e t s g e t P h y s i c a l L e t s g e t P h y s i c a l I n h o u d s o p g a v e 2 6-7 4-5 4-5 8-9 10-11 12-13 12-13 3 4 Horen werkw.uitspraak: [hore(n)] Verbuigingen: hoorde (verl.tijd ) Verbuigingen: heeft gehoord (volt.deelw.)

Nadere informatie

6,5. Samenvatting door een scholier 2017 woorden 28 oktober keer beoordeeld

6,5. Samenvatting door een scholier 2017 woorden 28 oktober keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 2017 woorden 28 oktober 2013 6,5 62 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 3.1 ''Prikkels'' Met je huid kom je iets te weten over je omgeving. Als je iets aanraakt (

Nadere informatie

jaqueline van der veen 0102829

jaqueline van der veen 0102829 jaqueline van der veen 0102829 Wat is een verstandelijke beperking? Verstandelijke beperking is een naam voor een ontwikkelingsstoornis waarbij de verstandelijke vermogens zich niet met de normale snelheid

Nadere informatie

Maatschap Oogheelkunde/orthoptie. Verschillende brilsterktes (kinderen)

Maatschap Oogheelkunde/orthoptie. Verschillende brilsterktes (kinderen) Maatschap Oogheelkunde/orthoptie Verschillende brilsterktes (kinderen) Algemeen Om scherp te kunnen zien moeten de lichtstralen uit de buitenwereld precies op hetzelfde punt samenvallen op het netvlies.

Nadere informatie

Horen met één oor. Afdeling KNO

Horen met één oor. Afdeling KNO Horen met één oor Afdeling KNO Inhoudsopgave Horen met één oor 3 Voordelen van het horen met twee oren 3 Gevolgen van horen met één oor 4 Adviezen 6 Adviezen voor leerkrachten en ouders 6 Adviezen voor

Nadere informatie

Later word ik dierenarts!

Later word ik dierenarts! Later word ik dierenarts! Hengelosestraat 290 7521 AM Enschede 053-4345777 www.dierenartsenpraktijktonnema.nl info@dierenartsenpraktijktonnema.nl 1 2 Dierenarts zijn, wat betekent dat eigenlijk? De opleiding

Nadere informatie

Ivonne Bressers: Dank je wel. Rob Kleijs: Ivon, Kun je nog eens uitleggen wat het Usher Syndroom is?

Ivonne Bressers: Dank je wel. Rob Kleijs: Ivon, Kun je nog eens uitleggen wat het Usher Syndroom is? 100 Col 's beklimmen in 40 dagen met een totale afstand van 4100 kilometer. Eddy Driessen uit Arnhem wil die tocht gaan afleggen en dat doet hij voor zijn plezier maar ook voor het goede doel. Namelijk

Nadere informatie

Thema 7Oog, oogafwijkingen en oogcorrecties

Thema 7Oog, oogafwijkingen en oogcorrecties 07-01-2005 10:27 Pagina 1 Oog, oogafwijkingen en oogcorrecties Inleiding Het oog is een zeer gevoelig en bruikbaar optisch instrument. In figuur 2.56 zie je een aantal doorsnedentekeningen van het menselijk

Nadere informatie

Horen en ouder worden

Horen en ouder worden Horen en ouder worden dr.ir. N.J. Versfeld klinisch fysicus audioloog Universitair Audiologisch Centrum VUmc Amsterdam Ouderdomsslechthorendheid Ook wel presbyacusis genoemd Presbys : oud Akouein : horen

Nadere informatie

Het Menselijk Lichaam

Het Menselijk Lichaam 2011 Minka Dumont www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com Het Menselijk Lichaam Vaardigheden: Onderzoeksvaardigheden Denken: Praktisch, analytisch, kritisch, creatief Benodigdheden: Internet/ printer Schaar/lijm

Nadere informatie

HOORTRAINING HOREN TUSSEN DE OREN. Train het centrale hoorvermogen voor betere luistervaardigheid in alledaagse omstandigheden.

HOORTRAINING HOREN TUSSEN DE OREN. Train het centrale hoorvermogen voor betere luistervaardigheid in alledaagse omstandigheden. HOORTRAINING HOREN TUSSEN DE OREN Train het centrale hoorvermogen voor betere luistervaardigheid in alledaagse omstandigheden Rob Drullman 18 & 20 mei 2019 AuDidakt Audicienscongres 1 Inhoud Waarom hoortraining?

Nadere informatie

~ (]J. -S ca. /;a.;j ~ ~/ ~ Ir'! '. - - --~ '-' 1 C\) 4. Middenoor. s. Slakkenhuis. 6. Gehoorzenuw ,.. ...

~ (]J. -S ca. /;a.;j ~ ~/ ~ Ir'! '. - - --~ '-' 1 C\) 4. Middenoor. s. Slakkenhuis. 6. Gehoorzenuw ,.. ... I 3. I H-o'~ hoort een oo~? I, I. Geluidsgolven I I 2. Gehoorgang - Trommelvlies I J 4. Middenoor s. Slakkenhuis 6. Gehoorzenuw '0..,.. '-' 1... C\) -S ca ~ (]J /;a.;j ~ ~/ ~ Ir'! '. - - --~ Inhoudsopgave

Nadere informatie

Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden

Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Communiceren doe je met zijn tweeën Deze folder is bedoeld voor de goedhorenden die in hun omgeving iemand kennen die slechthorend is, en voor slechthorenden

Nadere informatie

Slijtage van het netvlies

Slijtage van het netvlies Slijtage van het netvlies Maculadegeneratie (MD) Deze folder geeft u informatie over de diagnose maculadegeneratie (MD). Dit wordt in de volksmond ook wel slijtage van het netvlies genoemd. De diagnose

Nadere informatie

Naam kind: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoonnummer: Geboortedatum Verzekering: Nummer:

Naam kind: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoonnummer: Geboortedatum Verzekering: Nummer: Vragenlijst voor de deelnemers aan het MCG kamp ALGEMENE GEGEVENS Naam kind: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoonnummer: Geboortedatum Verzekering: Nummer: In noodgevallen contact opnemen met: 1 e persoon

Nadere informatie

Handleiding Zeist - oktober 2013

Handleiding Zeist - oktober 2013 Handleiding Zeist - oktober 2013 Inhoud: Verantwoording/Inleiding... 3 1. De leesregel... 3 2. Voorbereidend aanvankelijk braille... 3 3. Aanvankelijk braille... 3 4. Voorbereidend revalidatiebraille...

Nadere informatie

Verhaalvormen Teamreflectie

Verhaalvormen Teamreflectie Verhaalvormen Teamreflectie Passie is een essentieel onderdeel van vakmanschap. Door het vertellen van verhalen brengen we die passie over op een ander. Mensen worden geraakt met verhalen. Daarnaast leren

Nadere informatie

Keel-, neus en oorheelkunde. Slechthorendheid en Hoortoestellen

Keel-, neus en oorheelkunde. Slechthorendheid en Hoortoestellen Keel-, neus en oorheelkunde Slechthorendheid en Hoortoestellen 1 Deze folder geeft u informatie over slechthorendheid en de mogelijkheden om daar iets aan te doen. Hoe werkt een oor? Het oor is nodig voor

Nadere informatie

Phonak CROS II. De slimme oplossing voor eenzijdig horen

Phonak CROS II. De slimme oplossing voor eenzijdig horen Phonak CROS II De slimme oplossing voor eenzijdig horen Mijn CROShoortoestellen lieten mij weer geluiden horen en gaven mij mijn leven terug. Horen met één oor Wanneer u zich in een ruimte met veel lawaai

Nadere informatie

1 Actief in de natuur. Bodemgespuis en kriebeldiertjes

1 Actief in de natuur. Bodemgespuis en kriebeldiertjes Bodemgespuis en kriebeldiertjes Overal vind je kriebeldiertjes, als je maar goed kijkt. Zullen we eens samen gaan kijken of er hier ook diertjes zijn? Als je een diertje gevonden hebt, mag je roepen. Dan

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: de kinderboerderij

Auditieve oefeningen bij het thema: de kinderboerderij Auditieve oefeningen bij het thema: de kinderboerderij Boek van de week: 1; Kinderboerderij; Betty Sluyzer 2; Kinderboerderij/kijkdoosserie 3; Het grote voorleesboek van de Kinderboerderij 4; Boeken over

Nadere informatie

Kernvraag: Hoe verplaatst geluid zich en hoe horen we dit?

Kernvraag: Hoe verplaatst geluid zich en hoe horen we dit? Kernvraag: Hoe verplaatst geluid zich en hoe horen we dit? Naam: Groep: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Kan geluid dingen verplaatsen? Bouw een trommeltje. Span een stukje dun rubber (bijvoorbeeld

Nadere informatie

Voorbereiding post 1. Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4

Voorbereiding post 1. Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4 Voorbereiding post 1 Horen, zien, stappen en happen Groep 3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: Horen, zien, stappen en happen, voor groep 3 en 4. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

HUMBERTO: Heb jij je dat wel eens afgevraagd op die manier?

HUMBERTO: Heb jij je dat wel eens afgevraagd op die manier? Transcript van het interview met Joyce de Ruiter in RTL Late Night, aflevering 12, 15 september 2015. Gemaakt door: Dorine Wesseling en Richard van Royen, info@letterval.nl. HUMBERTO TAN (PRESENTATOR):

Nadere informatie

4 keer beoordeeld 30 mei 2017

4 keer beoordeeld 30 mei 2017 8 Samenvatting door een scholier 1301 woorden 4 keer beoordeeld 30 mei 2017 Vak Biologie Methode Biologie voor jou H6 Waarneming, regeling en gedrag Zintuigen in het algemeen zintuig orgaan dat reageert

Nadere informatie

Informatieavond leerkrachten en pedagogisch medewerkers van slechthorende kinderen. Yvonne Simis, klinisch fysicus-audioloog 4 oktober 2012

Informatieavond leerkrachten en pedagogisch medewerkers van slechthorende kinderen. Yvonne Simis, klinisch fysicus-audioloog 4 oktober 2012 Informatieavond leerkrachten en pedagogisch medewerkers van slechthorende kinderen Yvonne Simis, klinisch fysicus-audioloog 4 oktober 2012 Programma 19.30 Opening en inleiding audiologie door: Yvonne Simis,

Nadere informatie

> Lees Hoe praten we?

> Lees Hoe praten we? LB 8-70. Trillende lucht > Lees Hoe praten we? > Lees Dat klinkt mooi! Maak de zin af. Geluid is Zet de volgende zinnen in de goede volgorde. Zet er het juiste cijfer voor. Je borstkas versterkt het geluid.

Nadere informatie

Overzicht. Een andere klant uit de bankwereld sprak de volgende woorden:

Overzicht. Een andere klant uit de bankwereld sprak de volgende woorden: Overzicht Lumina Spark staat garant voor een interactieve en leuke ervaring op maat. Met behulp van de Lumina Profielschets verkennen mensen hun eigen gedrag en persoonlijkheid. Binnen een kleurrijk kader

Nadere informatie

Maculadegeneratie (MD)

Maculadegeneratie (MD) Maculadegeneratie (MD) Deze folder is samengesteld door de oogartsen prof.dr. C. B. Hoyng en prof.dr. J.E.E. Keunen. Inleiding In deze folder vindt u informatie over de leeftijdsgebonden maculadegeneratie

Nadere informatie

THEMA LENTE Auditieve oefeningen

THEMA LENTE Auditieve oefeningen THEMA LENTE Auditieve oefeningen Auditieve synthese Lettergrepen samenvoegen tot een woord Tulp Gras Wei Letters samenvoegen tot een woord Kalfje Krokus Lente Narcis Zaaien Veulen Groeien Paashaas je Poesje

Nadere informatie

Een bril bij kinderen. Oogheelkunde

Een bril bij kinderen. Oogheelkunde Een bril bij kinderen Oogheelkunde Inleiding Het menselijk ook is te vergelijken met een fototoestel. Via de lens komen beelden op een licht- en kleurgevoelig oppervlak. Bij een fototoestel is dat de kleurenfilm,

Nadere informatie

Slechthorendheid en hoortoestellen. Afdeling KNO

Slechthorendheid en hoortoestellen. Afdeling KNO Slechthorendheid en hoortoestellen Afdeling KNO Dit boekje heeft tot doel u informatie te geven over slechthorendheid en de mogelijkheden om daar wat aan te doen. Als u recent bij een keel-, neus- en oorarts

Nadere informatie

Ouder worden met smaak

Ouder worden met smaak Ouder worden met smaak Stefanie Kremer Consumer Science and Intelligent Systems, Wageningen UR De vergrijzing Groter beroep op: gezondheidszorg medische en sociale diensten Gevolg: toenemende behoefte

Nadere informatie