Inleiding. Wanneer je personen, teams of organisaties begeleidt bij het proces van job crafting, kun je dit werkboek daarbij gebruiken.

Transcriptie

1 Inleiding Job crafting is het op eigen initiatief doen van aanpassingen in je werk, waardoor het werk beter aansluit bij wie je bent, wat je wilt en wat je kan. Dat kan je zien als een avontuur, omdat je niet precies weet hoe het proces eruit ziet en waar het je brengt. Dit werkboek helpt je om werk, talenten, energie en drijfveren beter op elkaar te laten aansluiten door bepaalde aspecten van je baan te veranderen. Het boek bestaat uit twee delen: 1. In het eerste deel breng je in kaart wat je in huis hebt, wat je persoonlijke drijfveren en talenten zijn en waar je wel of geen energie van krijgt. Het gaat hierbij vooral om onderzoeken, analyseren en reflecteren. Ook breng je je werkzaamheden in beeld. 2. In het tweede deel ga je, op basis van je bevindingen uit deel 1, aan de slag in je werk. De nadruk ligt hierbij op ontwerpen en acties ondernemen. Uitgangspunt in dit boek is de waarderende benadering. Die gaat uit van talenten, kwaliteiten, sterke kanten en wat al werkt als vertrekpunt voor ontwikkeling. Dit boek is een pleidooi voor het verbinden van je talenten en drijfveren aan praktische en concrete stappen. Je kunt er alleen, met een collega of met je team mee aan het werk gaan. Wanneer je personen, teams of organisaties begeleidt bij het proces van job crafting, kun je dit werkboek daarbij gebruiken. Meer diepgaande informatie over job craften en aanvullende werkvormen vind je op de website jobcrafting. 6

2 Aan de slag met job craften Waarom job craften? Je werk passender maken Het kernidee achter job crafting is dat je actief en op eigen initiatief je werk aanpast. Vlamingen noemen het ook wel baanboetseren, waardoor werkplezier, bevlogenheid, gezondheid en productiviteit toe kunnen nemen. Sleutelen aan je baan kan vanuit verschillende vertrekpunten. Je merkt bijvoorbeeld dat je huidige werk niet aansluit bij wat je belangrijk vindt of bij je ambities. Het kan ook zijn dat je in één bepaalde activiteit veel plezier hebt en daar meer van wilt. Of je merkt juist dat er energie weglekt bij een bepaald aspect van je werk. Als je gaat job craften is het belangrijk dat je weet wat je vertrekpunt is, zodat je doelgericht aan de slag kunt. Jezelf als uitgangspunt Job craften begint bij het kennen van jezelf: Wat drijft je in je werk en leven? Welke talenten heb je? Wat geeft energie? Dit zijn elementen die gaan over een persoonlijke dimensie. En dan volgt de essentiële vraag: hoe kun je daarvoor meer ruimte maken in je werk? En bijvoorbeeld je talenten meer inzetten in het werk dat je doet. Talenten toepassen leidt tot namelijk tot meer plezier en energie, betere prestaties en ontwikkeling 1. Wanneer je je talenten en? drijfveren kent en de vertaalslag weet te maken naar je werk, dan ben je bezig met job crafting. Je geeft sturing aan je loopbaan en je werk 2, wat een positieve invloed heeft op jou, je omgeving en de organisatie waarin of waarvoor je werkt. Ander perspectief Het vernieuwende aan job craften is dat het een andere kijk biedt op werk. Binnen de grote lijnen van de functies die de organisatie heeft ontworpen, geef jij zelf je werk vorm. Dat past goed in de ontwikkeling dat steeds meer van medewerkers wordt verlangd dat ze zelf invloed uitoefenen en regie nemen. Die ruimte ís er in veel gevallen, maar dat wordt nog niet altijd zo ervaren. Binnen iedere baan is ruimte om aanpassingen te doen. In de praktijk blijkt het craften van een job mogelijk binnen vrije beroepen of functies, maar ook bij meer afgebakend of voorgeschreven werk. The secret of change is to focus all of your energy, not on fighting the old, but on building the new. ~ Socrates 7

3 Inleiding Een doorlopend proces Wrzesniewski & Dutton worden vaak als grondleggers van job crafting gezien. Al in hielden zij een pleidooi voor medewerkers als actieve crafters van hun werk, die ruimte krijgen of verwerven om het eigen werk motiverend(er) te maken. Het kleuren van je werk is geen eenmalige activiteit, maar een doorlopend proces. Je kunt aan je functie blijven schaven. Het gaat er niet om in één keer je droombaan te creëren, als dat al mogelijk is, maar om continu het heft in eigen hand te nemen door kleine aanpassingen in je werk te doen. Dit vraagt proactief en zelfsturend gedrag 4. Uitgangspunt is dat je er zelf baat bij hebt. Dat levert resultaat op: je krijgt meer werk gedaan, wordt effectiever, hebt meer energie. Daarvan plukken ook je team en de organisatie de vruchten. Onbewust doe je het vaak al Vaak ben je onbewust al bezig met job craften. Denk aan een monteur die veel plezier beleeft aan het technisch trainen van de nieuwkomers in een bedrijf. Of een roosterplanner die personeelsuitjes en events organiseert omdat hij er goed in is en er energie van krijgt. De coach die besluit al wandelend gesprekken te voeren in plaats van binnen in een kantoor. Of een kantinemedewerker die al bedienend een praatje maakt met haar klanten, omdat ze daar plezier aan beleeft en merkt dat de klanten dat ook leuk vinden. Reflectievraag Heb je je werk al eens op eigen initiatief naar je hand gezet of meer op je eigen voorkeuren toegesneden? Zo ja, wat heb je gedaan? Wat was het effect ervan? Maak het expliciet Impliciet job craften kent al snel beperkingen 5. Als je bijvoorbeeld vanuit interesse extra taken op je neemt, kan je in tijdnood komen en stress krijgen. Het evenwicht kan dan zoek raken. 8

4 Aan de slag met job craften Als je job crafting transparant maakt en er met anderen over praat, ze informeert of samen met collega s en leidinggevenden iets oppakt, is dat risico kleiner. Bovendien kunnen anderen je pas aanspreken op je talenten en interesses als je kenbaar maakt wat je kunt en wilt. Doe het niet alleen! Job craften is een interactief en relationeel proces. Er hoeft geen leidinggevende aan te pas te komen, maar het is wel belangrijk om het proces omgevingsbewust vorm te geven. We werken steeds meer in teamverband en netwerken, ons werk is socialer geworden. Dat maakt het noodzakelijk om, als je gaat craften, dit in verbinding met anderen te doen. Effectieve job crafters zijn zich bewust van de impact die de aanpassingen in hun werk kunnen hebben op de organisatie. Ze gaan hierover in gesprek en zoeken naar een win-winsituatie. Op die manier wordt job crafting een relationele in plaats van een geïsoleerde activiteit. Voor je het weet doen er collega s met je mee! Dan is er sprake van collectief job craften. Zeker in banen waarin mensen wederzijds afhankelijk zijn, is dat aantrekkelijk. Tegelijkertijd is het belangrijk dat anderen geen last hebben van jouw job craftactiviteiten. Metafoor: huis verbouwen Van Vuuren en Dorenbosch 6 vergelijken job crafting met het inrichten of verbouwen van je huis. Bij het plannen en uitvoeren daarvan stel je jezelf dezelfde soort vragen als bij job crafting: Stort mijn huis niet in als ik dat muurtje weghaal? Moet ik een vergunning aanvragen of overleggen? Wat kost het me en wat levert het mij en het huis op? Wat kan ik zelf en waar heb ik anderen bij nodig? Hoelang mag de verbouwing duren? Kan ik niet beter verhuizen? Voor wie en voor wie niet? Job craften is in principe mogelijk voor iedereen die werkt. Of je nu zelfstandige bent of medewerker in een grote of kleine organisatie, in welke branche je ook werkzaam bent en of je laag- of hoogopgeleid bent 7 : er is altijd ruimte om aanpassingen te doen in je werk. Wanneer je echter merkt dat het werk helemaal niet bij je past of de organisatie niet de juiste plek is, zijn rigoureuzere maatregelen nodig. Job crafting gaat uit van de invloedruimte die je hebt binnen je functie. Het is dus geen oplossing voor alle problemen op het werk. Soms is verbouwen niet genoeg en kun je misschien beter verhuizen. 9

5 Inleiding Vier knoppen om aan te draaien Het krachtige aan job craften is dat het werk en jijzelf centraal staan. De doelen die je stelt gaan over wat je in je werk wilt veranderen vanuit wie je bent, wat je kunt en wat je wilt. Je kunt vanuit verschillende perspectieven invloed uitoefenen, aan verschillende knoppen draaien. Allereerst kun je aanpassingen doen in je takenpakket of de manier waarop je het werk aanpakt. Daarnaast kun je veranderingen aanbrengen in relaties en interacties met de mensen met wie je samenwerkt, klanten, cliënten of andere relaties. Een derde knop is tijd en plaats, ook wel context genoemd. Je kunt het tijdstip waarop je bepaalde werkzaamheden doet of de locatie veranderen. Een vierde vorm van job craften is betekenisgeving en beleving van werk. Je gaat aan de slag met je manier van kijken, je overtuigingen, je beelden en verwachtingen. Dit mentale job craften is wat anders van aard. Als er echt geen ruimte is om iets aan je taken, relaties of context te doen, kun je altijd proberen veranderingen aan te brengen in de manier waarop je naar je werk kijkt en het beleeft. Door anders naar je werk te kijken, verandert de manier waarop je je werk beleeft. DE VIER JOB CRAFT-KNOPPEN 1 TAKEN: aanpassingen in takenpakket of aanpak 2 RELATIES: interactie en betrokkenen 3 CONTEXT: tijd en plaats 4 MENTAAL: betekenis en beleving Het aanpassen van werkzaamheden is een vorm die voor de hand ligt. Maar je taken simpelweg niet meer doen of bepaalde taken juist méér doen, is niet altijd mogelijk. Dan is het zinvol de mogelijkheden vanuit de andere drie invalshoeken te bekijken. Job craften met behulp dan deze vier knoppen biedt dus veel mogelijkheden om aanpassingen te doen in je werk. 10

6 Aan de slag met job craften Waarderend kijken naar je eigen ontwikkeling Je kunt op verschillende manieren kijken naar je eigen functioneren en ontwikkeling. In dit werkboek benaderen we job craften vanuit een waarderend perspectief: de blik is gefocust op wat al aanwezig is, wat al goed lukt of eerder heeft gewerkt 8. Groei en ontwikkeling zijn mogelijk door voort te bouwen op aanwezige krachten, kiemen, talenten en successen. Deze benadering komt zowel de medewerker als de organisatie ten goede. Mensen die werken met geloof in eigen kunnen en waardering krijgen van collega s en leidinggevenden, werken met meer plezier. Dat heeft een positieve uitwerking op de werkprestatie, het welbevinden van de medewerker en de werksfeer. Reflectievragen Op welke van de twee benaderingen ligt in jouw werkomgeving de grootste nadruk? Waarin komt deze benadering tot uiting? Hoe ervaar je dat en wat is het effect op je werk, functioneren en ontwikkeling? Gap-gerichte benadering Je kunt ook kijken naar wat je nog niet kunt, naar dat wat er nog niet is en naar eigen of andermans tekorten. Om de gap (kloof) te overbruggen ga je de noodzakelijke kennis en vaardigheden verwerven. In organisaties en ook in het onderwijs ligt er vaak veel nadruk op wat je (nog) niet kunt. Helaas wordt er dan weinig rekening gehouden met motivatie, betrokkenheid, persoonlijke kracht en drijfveren van medewerkers. Op den duur kan dat demotiverend werken. 11

7 Inleiding Hoe kijk jij naar je werk? Bij veel mensen neemt werk een belangrijke plaats in hun leven in. Maar iedereen kijkt op een verschillende manier naar de betekenis van werk in zijn of haar leven. Het gaat hier om wat Wrezniewski en Dutton 9 werkoriëntaties noemen. Zij onderscheiden er drie: 1. Werk als broodwinning: noodzakelijk, inkomsten verwerven om mezelf en eventueel mijn gezin te onderhouden 2. Werk om carrière te maken: doorgroeien, eruit halen wat erin zit, doelgericht streven 3. Werk als roeping: een zinvolle bijdrage leveren, doen waarvoor ik op aarde ben Blijf je afvragen of het werk dat je doet (en de manier waarop je het aanpakt) aansluit bij wat je belangrijk vindt en waar je energie van krijgt. Dan geef je invulling aan je werk vanuit je talenten en drijfveren. Reflectievragen Welke van de drie werkoriëntaties is voor jou het meeste van toepassing? Hoe kijk jij naar je werk en welke plaats neemt werk in je leven in? De manier waarop je naar je werk kijkt, bepaalt de aanpassingen die je wilt doen. Niet iedereen heeft van zijn passie zijn werk gemaakt. Dat hoeft ook niet. Maar met energie en gedrevenheid je werk doen is voor iedereen mogelijk. Ook als je niet de droombaan hebt waar je vroeger over fantaseerde. In plaats van autocoureur ben je nu misschien loodgieter. Die carrière als balletdanseres is er nooit gekomen, maar je werkt nu wel met veel plezier in de thuiszorg. 12

8 Aan de slag met job craften stap voor stap job craften We zien job craften als een bril waardoor je naar je eigen werk kunt kijken. Niet alleen als een instrument of methode, maar vooral als een benadering die je helpt om meer vanuit plezier en met energie te werken. Het gaat niet zozeer om de tool job craften, als wel om het denken en doen van job craften: een bepaalde houding ten opzichte van jezelf en je werk. Dat denken en doen kent verschillende stappen. Die stappen lichten we hierna toe. De zes stappen in het job craftproces De eerste stap is het in beeld brengen van je drijfveren, talenten en energie (1). Dit leidt vaak al tot een energieboost. We zien in de praktijk dat na ongeveer één tot twee weken die boost weer afneemt 10 als je er niets mee doet. Het is daarom van belang meteen concrete acties te ondernemen. Daarvoor breng je eerst je werkzaamheden in kaart (2) en match je die met je drijfveren, talenten en energie (3), waardoor een duidelijke richting voor een job craft-actie kan ontstaan (4). Je talenten, datgene waar je energie van krijgt of niet, je drijfveren en je werkzaamheden vormen dan samen het vertrekpunt om aan je werk te gaan sleutelen (5). De volgorde is niet belangrijk: het maakt niet uit of je begint met het in kaart brengen van talenten, drijfveren, energie of werk. Als je de veranderingen gaat uitvoeren in de praktijk, doe je allerlei ervaringen op. Sommige zullen succesvol zijn, andere leiden misschien niet naar wat je in eerste instantie voor ogen had. Door terug te kijken ontdek je wat het job craften je heeft opgeleverd (6). En kunnen er inzichten ontstaan voor nieuwe job craft-acties. drijfveren 3. MATCHEN & kiezen energie 1. IN BEELD talent 2. WeRk In beeld 4. OntWeRpen 6. TERUGKIJKEN 5. UITVOEREN 13

9 Inleiding 1. drijfveren, talenten en energie in beeld Het onderzoeken van je talenten, drijfveren en datgene waar je energie van krijgt of niet, vormt een mooie basis om aanpassingen te doen in je werk. 2. Werk in beeld Door je werkzaamheden in beeld te brengen ontstaat er overzicht op wat je doet en hoeveel tijd dit kost. 3. Matchen & kiezen Nadat je persoonlijke elementen en je werk in beeld hebt gebracht, kun je deze gaan matchen. En op basis daarvan kiezen waar je mee aan de slag wilt. 4. Ontwerpen Vervolgens ontwerp je een experiment om dit in praktijk te brengen. Een experiment is iets dat je in je werkpraktijk wilt uitproberen. 5. Uitvoeren Je voert het experiment uit een gaat aan de slag. Soms heel praktisch, soms alleen maar mentaal door je kijk en beleving te veranderen. 6. terugkijken Je kijkt terug op het proces dat je hebt doorlopen bij het uitproberen van het veranderen en aanpassen van aspecten in je werk. Waar liep je tegenaan? Wat ging goed? Wat deed je en wat leverde dat op? Wat zou je graag anders willen doen? 14

10 Aan de slag met job craften De zes stappen zijn niet allemaal gelijk, ze verschillen in aard en omvang. Zo is de eerste stap van het in beeld brengen veel uitgebreider dan de laatste stap van het terugkijken en reflecteren. Deel 1 van dit werkboek, In kaart brengen, gaat over stap 1 en 2. Deel 2, dat Aan de slag heet, gaat over stap 3 tot en met 6. Daarin staat de actie en het dóen van het job craften centraal: ontwerpen, kiezen, uitproberen en reflecteren. Leren doe je samen Sociale relaties in je werk zijn waardevol omdat ze leren mogelijk maken 11. Leren is een sociaal proces dat plaatsvindt in verbinding met anderen. Uit onderzoek en ervaring in onze praktijk weten we dat het goed werkt om in gesprek te gaan over je persoonlijke ambitie en motivatie. Je leidinggevende, collega s en klanten zijn een waardevolle bron om jouw job craft- proces vorm te geven. Job craften als leeractiviteit Het waardevolle van job craften is vooral dat het een leeractiviteit en een leerproces is. Job craften gaat over het ontwikkelen van vermogen om continu je werk onder de loep te nemen, erop te reflecteren en er kleine aanpassingen in te doen. Op die manier maak je leerloops. Dat zijn leerstappen die met elkaar in verbinding staan. 15