Milieuwinst op het Menu. Stappen naar een kleinere voedselvoetafdruk in de bedrijfscatering
|
|
- Juliana Smit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 VOEDSELVOETAFDRUK Milieuwinst op het Menu Stappen naar een kleinere voedselvoetafdruk in de bedrijfscatering
2 2014 Centrum Biologische Landbouw Tekst & redactie Didi van Dijk en Geertje Schlaman. Met bijdragen van Arjen van Weert, Daniel Wolffensperger en Ingrid Cremer. Met dank aan Rita van Leeuwen en Marleen Warnaar. Omslag Het recept komt uit het kookboek Voetprint Cooking, van Dorien Soons. In dit kookboek is voor alle gerechten de voedselvoetafdruk berekend. Ontwerp Gerda Peters, Fingerprint Druk Kerckebosch Grafische Communicatie Papier Met dank aan de deelnemende instellingen en cateraars van het project Milieuwinst op het Menu: Giant Europe - Eric Ramaekers, directeur ROC Friese Poort Emmeloord - Dorine van Leeuwen, hoofd facilitaire dienst Stadhuis Almere - Helen Spierings, manager facilitaire zaken Stadhuis Lelystad - Frits Kaijen, manager facilitaire zaken Gemeentehuis Noordoostpolder - Annette Stuurman, manager facilitaire zaken Zorgcentrum De Kiekendief - Sophia Huijs, manager facilitaire zaken Cater Concept - Roy Heetkamp, directeur ISS Catering Services - Jan-Joost Reehorst, regio-manager Pronto bedrijfscatering - Kees Gerritsen, eigenaar Sodexo - Rob Steenhoek, client relationship manager Vitam - Lex van Teeffelen, restaurant-manager van Stadhuis Almere Zorgcentrum De Kiekendief - Jeanine Lablans, activiteitenbegeleidster
3 Kleine voedselvoetafdruk Cateraars willen inspelen op de groeiende vraag naar lokale en regionale producten en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hoe kun je dit als cateraar aanpakken? En hoe weet je dat je goed bezig bent voor het milieu? Hoe kun je verduurzamen én meer omzet genereren? Door middel van deze brochure willen we organisaties inspireren om de voedselvoetafdruk te verkleinen en reeds behaalde resultaten, voorbeelden en handvaten van het project Milieuwinst op het Menu laten zien. (Meer informatie bij Centrum Biologische Landbouw: De consument ziet voedsel steeds meer als onderdeel van zijn identiteit en wil de producten zelf samenstellen. Deze trend wordt door steeds meer deskundigen nationaal gesignaleerd en sluit goed aan bij mogelijkheden om onze belasting op het milieu te verkleinen. De milieubelasting wordt voor % bepaald door onze voeding, zowel op basis van energiegebruik als broeikasgasemissie (Tukker et al., 2006; Kramer, 2000). Voedsel is daarmee één van de belangrijkste sleutels tot een klimaatvriendelijkere levensstijl en het verminderen van onze impact op het milieu. Hierbij kunnen zowel burgers, boeren, (horeca) bedrijven en instellingen zelf een rol spelen. VOEDSELVOETAFDRUK Wat is een voedselvoetafdruk? De voedselvoetafdruk maakt inzichtelijk hoe klimaat, energieverbruik, milieuvervuiling en het voedingspatroon met elkaar samenhangen. De verduurzaming van de catering wordt zo zichtbaar en bespreekbaar. Iedere persoon gebruikt een gedeelte van de ruimte op aarde voor voedsel. Hoevéél ruimte hangt af van iemands consumptie. Met behulp van de Mondiale Voetafdruk, kortweg voetafdruk, zijn we in staat om met een getal, uitgedrukt in mondiale hectares, aan te geven hoeveel oppervlakte Aarde per persoon dat is. Hoe kleiner de voedselvoetafdruk, hoe minder beslag er wordt gelegd op land en energie. (Bron: Jan Juffermans, voorheen werkzaam voor de Kleine Aarde in Boxtel, Wat levert het de cateraar op? Bereken je eigen voetafdruk op Mogelijkheden om het bedrijf te profileren; Inzicht in de invloed van de catering op het milieu; Inzicht in de mogelijkheden om de invloed van de catering op het milieu te verkleinen; Door het nemen van stappen de mogelijkheid om de invloed te verkleinen op het gebied van: Oppervlakte voor de voedselproductie Energiegebruik & CO 2 uitstoot Watergebruik
4 Stappen naar een kleinere voedselvoetafdruk Ondanks de grote rol die onze voeding speelt, kunnen de meeste consumenten makkelijker duurzame activiteiten noemen voor energiegebruik dan voor het eetgedrag (LEI, 2012). Milieuwinst op het Menu geeft inzicht en motiveert instellingen en cateringbedrijven met concrete acties en handvaten om hun voedsel voetafdruk te verkleinen en zet aan tot een actieve beweging naar bijvoorbeeld meer consumptie van verse, lokaal geproduceerde producten. Of door aan te sluiten bij de wens en motivatie van consumenten om gezond te eten (LEI, 2012). Stap 1. Wat zijn de producten die de grootste voetafdruk te weeg brengen? Milieuwinst boeken begint bij het in kaart brengen van de factoren die van invloed zijn op de voedselvoetafdruk van uw instelling of bedrijf en kansen te inventariseren. Waarmee wordt verschil gemaakt: meer groenten en fruit uit het seizoen minder dierlijke/ meer vis of bij voorkeur plantaardige eiwitten meer biologisch minder bewerking minder bewaring minder transport & logistiek > dus meer regionaal minder verpakking minder verspilling De voedselvoetafdruk geeft een andere kijk op duurzaamheid, zowel wat betreft meetmethodiek als focus. Het mooie is dat het specifiek óók naar de transport component kijkt, wat heel belangrijk is voor de CO 2 -belasting van een product. Normaal wordt er vooral naar keurmerken en labels gekeken. Hierdoor kan het gebeuren dat er voor een biologisch of fairtrade product wordt gekozen, terwijl het product van ver komt. Rob Steenhoek, regio-manager Sodexo. Stap 2. Welke stappen te nemen om de voedselvoetafdruk te verkleinen? Al naar gelang de ambities en mogelijkheden zijn er kleine en grote stappen te zetten. Omdat het moeilijk is op alle terreinen tegelijk te verduurzamen is het verstandig om een aantal speerpunten te kiezen. Maak keuzes! Waarmee profileren en wat is haalbaar? Maak een actieplan: wie, wat, waar, wanneer? Met welke informatie communiceer ik dit? Wie moeten worden gemotiveerd en geactiveerd? Wat is mogelijk binnen de lopende contracten? Welke afspraken liggen er? En stel een duidelijke omschakelings- en gewenningsperiode in. En aan de slag! Wezenlijk verschil in de voetafdruk zit vaak al in kleine dingen. Het hoeft niet om grote veranderingen te gaan. Rob Steenhoek, client relationship manager Sodexo.
5 Stap 3. Communiceer Tijdens het hele traject speelt voorlichting en communicatie de hoofdrol. Communiceer over de voedselvoetafdruk en de stappen die worden genomen om deze te verkleinen, zowel naar de medewerkers als naar de klant/consument. Sluit hierbij aan bij de belevingswereld van de doelgroep en prikkel de smaakbeleving. Het was een eye-opener dat bewustwording niet nodig is bij de bewoners van het zorgcentrum, maar bij de zorgmedewerkers! Deze zijn belangrijk omdat ze draagvlak creëren. Sophia Huijs, Zorgcentrum De Kiekendief. Stap 4. Succes en voor herhaling vatbaar? Als de eerste stappen gezet zijn evalueer je het resultaat. Wat ging goed, wat kan beter? Bepaal een moment waarop je de gemaakte stappen met elkaar bespreekt en evalueert binnen de omschakelperiode als daarna. Tijd om verdere stappen te zetten? Tips and tricks om een wit voetje te halen voor het milieu én de catering Seizoensgebonden Houdt rekening met de seizoenen, bijvoorbeeld met seizoenssalades. Plantaardig vs dierlijk eiwit Sluit aan bij de wens van klanten om gezond te eten en leven. Meer plantaardig, vis en minder vlees is goed voor de gezondheid én het milieu. ( Biedt de keuze voor een gerecht zonder vlees of vis. Kies een dag in de week waarop geen vlees of vis verkrijgbaar is in het bedrijfsrestaurant en communiceer dit als feestje, bijvoorbeeld een pannenkoekendag! Biologisch Maak gebruik van de voordelen van biologisch in de communicatie naar de klanten. Een van de belangrijkste redenen waarom consumenten kiezen voor biologisch is gezondheid, omdat er geen chemische middelen gebruikt worden. Voor info over biologische voeding:
6 Bewerking Kies voor pure, onbewerkte producten. Bewerking kost energie. De pure, authentieke smaak spreekt aan en sluit aan bij het introduceren van een nieuw groen of gezond imago. Richt de keukenfaciliteiten zo in dat er ruimte is voor het gebruik van onbewerkte producten. Bewaring Evalueer de producten die in de diepvries liggen en kijk of er mogelijkheden zijn voor een verse of geconserveerde variant. Kijk in het werkproces naar mogelijkheden om minder eindproducten vooraf klaar te maken. Transport Ga in gesprek met lokale producenten en leveranciers. Laat weten wat de logistieke, hygiëne en administratieve wensen en eisen zijn, en bespreek de mogelijkheden om te leveren. Overzicht van lokale producten oa www. vaneigenerf.nl, Onderzoek of er logistieke oplossingen zijn voor de levering van producten van meerdere streekwinkels. Is er bijvoorbeeld een lokaal ophaalpunt waar ook andere producten naartoe gebracht worden? Steeds meer grootleveranciers zoeken oplossingen voor de groeiende vraag naar lokale producten. Hoewel vaak nog een zoektocht naar logistieke oplossingen en continuïteit, zijn er steeds meer opties en soms verrassend dichtbij. Enkele: Willem & Drees, DeliXL s Vers 24/7 en Mijnboer van grootleverancier Sligro. Cateraars kiezen over het algemeen voor volume en prijsvoordelen die samenhangen met interne afspraken, gewenning, regels en HACCP-wetgeving. Het voordeel van één totaal leverancier die onder aan de streep minder transportbewegingen, organisatie en administratieve lasten genereert kan tegenstrijdig zijn met het afnemen van lokale ingrediënten. Willem en Drees was voor ons de oplossing. Rob Steenhoek, Sodexo. Verpakkingen Stel een beleid op voor afvalbeheer. Wordt er al gescheiden ingezameld? Waar wel of niet? Kan er worden samengewerkt met andere bedrijven of instellingen in de buurt? Welke faciliteiten biedt de gemeente? Minder mono-verpakkingen/ meer grootverpakkingen in het restaurant, zoals sap, zuivel of saus uit een zelftap-automaat. Verspilling Voorkom verspilling! Evalueer het werkproces, maak slim gebruik van producten in voorraad en houd hiermee rekening in het menu.
7 Voor de cateraar Begin klein. Je hoeft niet het hele menu in één keer aanpassen. Een zorgcentrum kan bijvoorbeeld beginnen met meer verse streekproducten, seizoensproducten of biologische producten bij de broodmaaltijd of met inkoop van fruit uit de streek. Stem de menu-cyclus af op het seizoen of stap af van de menu-cyclus. Profileer hiermee! Ruimte binnen de inkoopafspraken met grootleveranciers. Binnen bestaande contracten is het vaak mogelijk om meer biologisch of streekgebonden in te kopen. Maak de werkvloer enthousiast en biedt een training/ beleving aan. Veranderingen kunnen alleen succesvol worden doorgevoerd als ook de werkvloer erachter staat. Laat mensen het verhaal achter streek en/of biologische producten zelf beleven. Een leuk en waardevol personeelsuitje zegt meer! Horen, voelen, proeven en ruiken aan biologisch: Evalueer het werkproces in de keuken. Hoe kan het werkproces zo worden ingericht naar meer vers in de keuken? Naast winst op het gebied van bewaring helpt dit tegen verspilling. Sluit aan bij de wens om gezond te consumeren. Een benadering vanuit het totaalconcept goed voor jezelf, goed voor de wereld (LEI, 2012). Maak milieuvriendelijk gewoon. Er zijn goede ervaringen met een vervangingsbeleid. In Stadhuis Almere worden met succes alleen nog biologische vleeswaren aangeboden. De Week van de Smaak biedt instellingen en maaltijdbereiders een jaarlijks terugkerend podium om hun Mooie Maaltijd inspanningen op te etaleren. En daar wordt goed gebruik van gemaakt. Het aantal deelnemende instellingen steeg van circa 70 in 2008 naar rond de 400 deelnemers in 2011!. Eind 2011 zag Stichting De Mooie Maaltijd het licht, die in nauwe samenwerking met Stichting Week van de Smaak verder bouwt op de gelegde basis. Ook zorgcentrum De Kiekendief heeft tijdens de Week van de Smaak een Mooie Maaltijd geserveerd, met verse, seizoensgebonden ingrediënten uit de eigen streek. Voor de opdrachtgever / instelling Beleid. Duurzaamheidseisen kunnen soms haaks staan op de commerciële dienstverlening. De wil van de opdrachtgever is hierbij doorslaggevend. Bepaalde keuzes zijn daarmee eigenlijk politiek, niet operationeel. Maak leidinggevenden enthousiast en verbind ze aan de ambities op het gebied van het verkleinen van de voedselvoetafdruk. Geef bijvoorbeeld een presentatie aan het management team, de raad van toezicht of de leerlingenraad voor een vernieuwd concept. En laat ze proeven en beleven aan heerlijke (biologische) streekproducten.
8 Aanbestedingstraject. Maak ruimte voor het meewegen van duurzaamheid naast financiële aspecten. Inrichting keukenfaciliteiten. Op locatie koken geeft meer mogelijkheden om verse, onbewerkte producten te gebruiken of producten van de vorige dag in voorraad te houden en te verwerken. Zoek naar mogelijkheden om de verwerking van facturen te stroomlijnen. Bekijk of facturen kunnen worden gebundeld om kosten te besparen. Voor zorginstellingen: Zoek ruimte in het persoonsgebonden budget. Door het stimuleren van een gezonde eetlust kan worden bespaard op medicijnen en kan ruimte gecreëerd worden om meer geld te besteden aan smaakvol vers voedsel op het menu. Zie onderstaande tekstbox voor een inspirerend voorbeeld in Naarderheem. Voor gemeenten: Doe meer zaken met lokale en provinciale partijen. Hiermee ondersteunt de gemeente de lokale economie en wordt deze op duurzame wijze geprikkeld. En het past uitstekend bij de duurzame groene ambities van de gemeente. Gezondere bewoners in Vivium Zorggroep Naarderheem Directeur Marco Wisse van Vivium Naarderheem heeft goede ervaringen in het overstappen van industrieel koken naar een open, traditionele keuken waar zoveel mogelijk met biologische en/of streekproducten gewerkt wordt. De gasten krijgen door dit concept 4 keuzemogelijkheden (de 4 W s): waar willen we eten, wat willen we eten, wanneer willen we eten en met wie willen we eten. Het gebruik van biologisch ambachtelijk is nauwelijks duurder, aldus Wisse. Een ambachtelijke maaltijd is volgens hem maar 12 cent duurder dan een institutionele maaltijd. Dit komt onder andere door minder verlies van producten. Tegenwoordig gebruiken wij 25 procent minder medicijnen dan voorheen en besparen we op dieetproducten. Vroeger werd er heel veel aandacht besteed aan huidverzorging, dat is er ook bijna niet meer door het gebruik van biologisch ambachtelijke producten. Daarnaast besparen we op zorgpersoneel. Het nieuwe concept levert ook extra opbrengsten op door mensen uit de buurt die in het restaurant komen eten. De grootste besparing komt volgens Wisse door de afschaffing van de menucyclus.
9 Pilotproject en resultaten in Flevoland De Kleine Aarde maakte in 2011 een quick scan om de voedselvoetafdruk te monitoren voor de bedrijfscatering. Milieuwinst op het Menu is het eerste project dat gebruik maakte van dit model en zich modelmatig richt op het verkleinen van de voedsel voetafdruk bij instellingen. Voor 6 instellingen uit Flevoland en hun cateraars is de voedselvoetafdruk in kaart gebracht door middel van een nulmeting. Na de nulmeting is samen met facilitair managers en cateraars doorgelopen welke stappen te nemen om de voetafdruk te verkleinen. Kleinere voetafdrukken dan verwacht Uit de nulmeting van deze 6 instellingen concludeert Didi van Dijk, projectcoördinator Milieuwinst op het Menu, dat de meesten al milieuvriendelijker inkopen dan de gemiddelde cateraar uit Het stadhuis van Almere kwam als beste uit de bus met de kleinste voetafdruk. Het stadhuis koopt relatief veel seizoensproducten in, evenals (biologische) zuivel, producten met plantaardige eiwitten en biologische voeding. De eis voor Duurzaam Inkopen voor overheden draagt zeker bij aan een hoger percentage biologische en duurzame voeding, aldus Helen Spierings, facilitair manager van de gemeente Almere. Grootste winst bij deelnemer Giant Europe Fietsenfabriek Giant Europe had aanvankelijk de grootste voetafdruk van de deelnemers, maar heeft daardoor ook de grootste winst behaald. Bij aanvang van het project kocht de cateraar van Giant Europe geen seizoensgebonden, streekgebonden of biologische producten. Kees Gerritsen, eigenaar van Pronto bedrijfscatering na de eindmeting: Ik had nog veel meer willen doen, maar je moet ook kijken naar wat haalbaar is. Voor groente en fruit ben ik nu overgestapt op leverancier Gert Koekoek uit Dronten. De meeste groente en fruit die Gert Koekoek levert komt uit Flevoland. Ik hoor precies wat regionaal geproduceerd is en uit het seizoen komt, en ik kan kiezen of ik biologisch neem of niet. Hoe het menu verduurzamen zonder omzet te verliezen? Dit is een vraag die vaak terug komt, zeker ten tijden van bezuinigen. Duurzaamheidseisen kunnen soms haaks staan op de commerciële dienstverlening, maar er zijn ook voorbeelden waarin de omzet zelfs verhoogt met het verduurzamen van het menu. Zo is de ervaring in zorginstellingen dat cliënten meer eten als er verse streekproducten met een verhaal op het menu staan. Eetgewoonten zijn te sturen Welke middelen heb je als instelling en cateraar om je inzet op het gebied van de voedselvoetafdruk te communiceren naar je klanten, medewerkers, cliënten of studenten? Consumenten beoordelen de duurzaamheid van producten
10 op basis van de verpakking, de uitstraling en/of het product een keurmerk heeft zoals fair trade, scharrel, biologisch of dierenwelzijn draagt (LEI, 2012). Over het algemeen zijn keurmerken sterk in de communicatie, het garandeert kwaliteitscontrole en is herkenbaar aan het logo. Consumenten laten zich sturen met eetprikkels blijkt uit onderzoek van Wageningen Universiteit. Hormonen, evolutie en omgeving zijn de 3 belangrijkste factoren van invloed op ons eetgedrag. Door een bewuste prikkel in te zetten vanuit de omgeving, de kantine bijvoorbeeld, kunnen we mensen een duwtje in de goede richting geven. Het zien van een foto met een heerlijke maaltijdsalade geeft bijvoorbeeld zin in een maaltijdsalade. Deze techniek heet nudging en is vrij eenvoudig toe te passen (Laura Bouwman, universitair docent Gezondheid & Maatschappij aan de Wageningen Universiteit kijkt, bron: Met welke producten maak je grote stappen? 1. Kiezen voor seizoensgebonden producten 2. Vervangen van dierlijk voor plantaardige eiwitbronnen 3. Kiezen voor de biologische variant van producten 4. Kiezen voor onbewerkte producten 5. Kiezen voor verse producten 6. Kiezen voor producten van dichtbij 7. Letten op het type en de hoeveelheid verpakking 8. Voorkomen van derving en verspilling +/- factor 4 +/- factor 7 +/- factor 1,2 +/- factor 1,3 +/- factor 1,3 +/- factor 5 +/- factor 1,1 +/- factor 2 Producten uit de verwarmde kas Producten uit intensieve teelten: monocultuur en substraat teelt, onverwarmde kassen Vollegronds seizoens producten of bewaargroenten en -fruit Dierlijk: rundvlees en vis (gemiddeld) Dierlijk: varkensvlees (gemiddeld) Dierlijk: pluimveevlees en kaas (gemiddeld) Vleesvervanger, dierlijke: eieren en zuivel 100% plantaardig: vleesvervangers, peulvruchten en noten Ontwikkeld door De Kleine Aarde, 2010 Gangbare producten Producten uit geintegreerde teelt of precisielandbouw (Milieukeur). Biologisch (EKO-keurmerk) *Let op andere positieve effecten: dierenwelzijn, bodem, biodiversiteit Kant- en klare en/of sterk samengestelde verwerkte producten Licht bewerkte en/of eenvoudig samengestelde producten Primaire onbewerkte producten *Let op energie gebruik bij bereiding Diepvries producten Geconserveerde producten en/ of lang houdbaar buiten koeling Verse producten Mondiale en EU producten aangevoerd per vliegtuig Producten vanuit buiten de EU vervoerd per zeeschip of vanuit binnen de EU per vrachtwagen Producten vanuit binnen de EU per binnenvaartschip Producten uit Nederland vervoerd per vrachtwagen Producten uit de regio (provincie) vervoerd per vrachtwagen Individuele wegwerpverpakkingen, wegwerpglas en blik en/of secundaire en tertiaire verpakkingen Retourkratten, kartonnen verpakkingen en/of recyclebare verpakkingen Herbruikbare, bulkverpakkingen en/ of biologisch afbreekbare verpakkingen Derving en verspilling Langdurig te bewaren en her te gebruiken Direct gebruik en consumptie
11 Voorbeeld ROC Friese Poort ROC Friese Poort Emmeloord besteedt aandacht aan gezonde en duurzame voeding in het lesprogramma en zal jaarlijks met de lessen en een voedselmarkt aandacht besteden aan dit thema tijdens de Week van de Smaak. Het management en de cateraar gaan verder met de voedselvoetafdruk, bij voorkeur afgestemd op de doelstellingen op het gebied van gezondheid. Broodje gezond én milieu Scholen worden aangesproken op hun voorbeeldfunctie op het gebied van gezonde voeding, zo ook ROC Friese Poort Emmeloord. Dit kan heel goed samengaan met het verkleinen van de voedselvoetafdruk. Vanuit het Voedingscentrum word ik ondersteund om beter beleid te voeren op het gebied van gezondheid vertelt Roy Heetkamp, van Cater Concept. Door goed naar het werkproces te kijken worden de broodjes nu minder ver van te voren klaar gemaakt waardoor ze verser zijn voor de klant, er minder verpakkingsmateriaal gebruikt wordt en er minder derving is. Dat is winst voor de klant, de cateraar én het milieu! Lessen gezonde voeding voor het vergroten van het bewustzijn Laat studenten proeven van heerlijke en vergeten groente en fruit uit de eigen regio, bijvoorbeeld tijdens de Leren Loopbaan Burgerschap (LLB) lessen. Het thema Gezonde Voeding is een verplicht onderdeel. Studenten kunnen enthousiast gemaakt worden over gezonde voeding door gastdocenten uit de agrarische en voedingssector. Gastdocente Henrike Kathmann, biologische boerin en onderdeel van de streekmarkt in Emmeloord, liet de studenten pruimen proeven. Ik was verbaasd dat de helft van de leerlingen nog nooit een pruim had gegeten! Door zowel in de klas, het restaurant als in de entree van het schoolgebouw aandacht te besteden aan gezonde, duurzame voeding worden studenten geprikkeld om hiervoor te kiezen. Het was harstikke leuk. Volgend jaar gaan we het nog groter maken, met nog meer streekproducten en nog meer lessen, aldus Sovel Vos, docente ROC Friese Poort.
12 Voorbeeld Giant Europe fietsenfabriek Giant fietsenfabriek is tevreden met de overstap op regionale leverancier Gert Koekoek uit Flevoland en koopt daar groente en fruit in, met keuze voor biologisch. In een bedrijf als Giant Europe fietsenfabriek werken voor twee heel diverse doelgroepen. Op kantoor zit een staf van managers en sales-medewerkers, waaronder veel oud topsporters. In de fabriek staan medewerkers die veel fysiek werk leveren en van veel verschillende nationaliteiten. Voor Giant Europe fietsenfabriek is het human capital de belangrijkste asset. Daarom investeert het in activiteiten en programma s die de gezondheid van de werknemers kan verbeteren. Streekbinding Een internationaal bedrijf als Giant Europe kan meer binding met de streek maken door te investeren in streekgebonden producten. Het is vooral dat het management van Giant Europe het belangrijk vindt om gezonde voeding aan te bieden en maatschappelijk verantwoord bezig te zijn. Het interesseert de meeste jongens en meisjes op de werkvloer echt niet waar hun eten vandaan komt, vertelt Kees Gerritsen, eigenaar van Pronto catering. Ik vind het zelf, net als het management van Giant Europe, belangrijk om een bijdrage te leveren aan de regionale economie. Kosteloos fruit aanbieden aan het personeel Om de gezondheid van de medewerkers te bevorderen deelt Giant Europe gratis fruit uit aan de medewerkers. Kees Gerritsen kiest welk fruit. Het is dus een relatief makkelijke stap om over te gaan op regionaal seizoensfruit. Er wordt wel snel geklaagd over plekjes op de appels, dus het fruit moet er goed uitzien. < De Echte Groenteman uit Dronten lever verse producten uit Flevoland, óók biologisch (foto: Dick Boschloo). VOEDSELVOETAFDRUK
13 Voorbeeld Zorgcentrum De Kiekendief Zorgcentrum De Kiekendief maakt onderdeel uit van Zorggroep Almere. Zorggroep Almere verkent wat de mogelijkheden zijn voor lokaal en regionaal inkopen. Proeverij & bezoek aan de boerderij De meeste ouderen hebben een groter bewustzijn van de seizoenen dan jongere generaties. Zij waren gewend om te koken met verse producten uit de regio en hadden in hun jeugd een kleine(re) voedselvoetafdruk. De Kiekendief heeft Tijdens de Week van de Smaak een proeverij georganiseerd met verschillende producten uit de regio. Jeanine Lablans, activiteitenbegeleidster van De Kiekendief, is er enthousiast over: De bewoners vonden het lekker. Een aantal personeelsleden kende de biologische producten niet en stond er sceptisch tegenover tot ze zelf proefden dat biologische producten heel lekker zijn. Ook hebben we een bezoek gebracht aan de Stadsboerderij in Almere. Dat was een feest voor de bewoners. Tuinieren in eigen kas of tuin Zorginstellingen hebben vaak een binnentuin waarin goed groente en fruit geteeld kan worden. Veel ouderen hebben goede herinneringen aan tuinieren en met enige aanpassingen kunnen zij zo weer aan de slag, aldus Jeanine Lablans, activiteitenbegeleider van De Kiekendief. Ze vervolgt: In de kas die we willen bouwen worden de wandelpaden rollator en rolstoel toegankelijk gemaakt en de groentebedden verhoogd. Tuinieren is goed voor de beweging en voor de sociale contacten met medebewoners en mensen uit de buurt. Tijdens de Dag van de Stadslandbouw konden buurtbewoners komen genieten van streekproducten en meer horen over onze plannen. > Chefkok Pascal Jalhay inspireert zorginstellingen met gezonde en verse producten.
14 Voorbeeld Gemeenten Almere, Lelystad en Noordoostpolder Broodjes van de Streek Almere, Lelystad en Noordoostpolder Tijdens de Week van de Smaak hebben deelnemende gemeentes een Broodje van de Streek op het Menu gezet. Deze hadden de sprekende namen Brandende Liefde (Gemeente NOP), Petit Pain Floriade (Almere) en Broodje Flevosmaak (Lelystad). Broodje van de Streek is een initiatief van Stichting Streekproducten Nederland, wat gemeenten uitdaagt om streekproducten op het menu te zetten en zich hiermee te profileren. In 2012 won Gemeentehuis Noordoostpolder de landelijke Broodje van de Streek bokaal met het broodje Brandende Liefde. Het broodje is gemaakt met zoveel mogelijk seizoensproducten en zonder vlees: donker boerenlandbrood met brandnetelkaas van eigen bodem. Stadhuis Lelystad, pilot-deelnemer van het project Milieuwinst op het Menu, wil blijvend de aandacht vestigen op duurzaamheid. De gemeente volgt via Vers 24/7 het aanbod van regionale producten van cateraar DeliXL en wacht op uitbreiding met meer Flevolandse producten. Gemeente Lelystad en ISS zijn met het aangaan van het catering contract ook een partnership aangegaan. Dit houdt in dat er naast diverse eisen vanuit de gemeente ook als partners wordt gekeken naar zaken als maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hierbij zijn haalbaarheid, kosten baten analyse en uiteraard de wenselijkheid 3 onderwerpen die telkens ter sprake komen. De Bee-box ( is als pilot ingezet en er is een vitaliteitsweek georganiseerd. In 2014 wordt het Company Kitchen concept 2.0 uitgerold, waarbij de focus meer op Good (voedingswaarden, gezond) en Honest (Maatschappelijk verantwoord, veilig) zal liggen, Jan-Joost Reehorst, regio-manager ISS Catering Services.
15 Stadhuis Almere heeft duurzaamheid in het aanbestedingstraject verankerd en is overgestapt op cateraar Vitam die meer mogelijkheden voor lokaal en regionaal inkopen biedt. In de restaurantwinkel kunnen medewerkers ook streekproducten kopen voor thuis. In het restaurant van Stadhuis Almere wordt gecommuniceerd met aantrekkelijke culinaire en agrarische foto s en banners van lokale producenten en worden de nieuwe streekproducten onder andere onder de aandacht gebracht met een proeverij van biologische leverancier BioBrass. Regionale biologische producten voor restaurant en buffet worden voornamelijk ingekocht via MijnBoer, én in de winkel kunnen klanten straks ook lokale biologische producten kopen voor thuis. Gemeentehuis Noordoostpolder stapt in 2014 over op een lokale cateraar die werkt met zorgcliënten en hoopt hiermee óók een groen resultaat te behalen. Duurzaamheid is één van de kernwaarden van Gemeente Noordoostpolder. Voor de catering geldt het duurzaamheidsbeleid van Sodexo, verwoord in haar Better Tomorrow Plan. Een verschuiving in het aanbod heeft automatisch effect op de verkoop, want mensen pakken wat er wordt aangeboden. Maar als mensen het gevoel hebben dat ze worden gedwongen tot iets dan gaan vaak automatisch de hakken in het zand en heb je een averechts effect, Rob Steenhoek, client relationship manager van Sodexo. Communicatie is heel belangrijk. Dit hoeft geen communicatie te zijn via folders, maar kan al bereikt worden door productpresentatie en de keuze waar een product wordt neergezet. Storytelling vinden we bij Sodexo wel belangrijk. We willen de kanten op de juiste wijze informeren waar de producten vandaan komen of waarom wij voor deze producten gekozen hebben. Zodat onze consumenten zelf een heerlijke, gevarieerde maaltijd kunnen kiezen, Rob Steenhoek. Concluderend: Bewustwording speelt in het hele traject de hoofdrol Bewustwording voor en door verse, gezonde en regionale producten is binnen het project Milieuwinst op het Menu de belangrijkste factor gebleken om de voedselvoetafdruk te verkleinen. Daarbij is het ook de meest haalbare factor. Dit geldt zowel voor de cateraars, de medewerkers van de instellingen als de klanten en cliënten. Centrum Biologische Landbouw heeft met veel plezier aan de bewustwording over de voetafdruk van de catering gewerkt en hierin ook leerstappen gezet. Er kunnen binnen de sector nog grote stappen gezet worden en daar dragen we graag aan bij! Didi van Dijk - projectcoördinator Milieuwinst op het Menu
16 Cateraars willen inspelen op de trend naar regionale en klimaatvriendelijk producten en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Maar staat lekker dichtbij ook voor prettig zaken doen? Hoe dit als cateraar aan te pakken? De voedselvoetafdruk maakt inzichtelijk hoe klimaat, energieverbruik, milieuvervuiling en het voedingspatroon met elkaar samenhangen. De verduurzaming van de catering komt zo een stapje dichterbij. In deze brochure leest u hoe milieuwinst te boeken op het menu! VOEDSELVOETAFDRUK Het Centrum Biologische Landbouw is een not-for-profit organisatie die zich inzet voor de professionele ontwikkeling en promotie van biologische landbouw én voeding. Het project Milieuwinst op het menu, van Centrum Biologische Landbouw, werd mogelijk gemaakt door ondersteuning van de Subsidieregeling Maatschappelijke Organisaties en Milieu van het ministerie van VROM. Lasagne met paddestoelen (4 personen) Parmezaanse kaas 0,05 kg 9,8kg CO2 per kg/ Lasagne 0,25 kg 1,6 Champignons 0,4 kg 0,9 Witte wijn 0,025 kg 0,9 Olijfolie 0,06 kg 3,0 Rucola 0,2 kg 0,5 / 1,55 kg CO2 = - 0,4kg CO2 per persoon Gemiddeld NL hoofdgerecht - 2,1 kg CO2 pp
Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN?
Tips& Tricks HOE KOOP JE ÉCHT DUURZAAM IN? Op zoek naar een nieuwe cateraar? En je vindt duurzaamheid belangrijk? Vergeet niet de juiste balans te vinden tussen duurzame, gezonde en gewenste voeding. Alleen
Nadere informatieFlexibiliteit! Kwaliteit! Gastvrijheid! Kostenbesparing!
Flexibiliteit! Kwaliteit! Gastvrijheid! Kostenbesparing! Flavours to go Het flexibele concept voor uw interne catering waar u de smaak van te pakken krijgt! Flexibiliteit! Kwaliteit! Gastvrijheid! Kostenbesparing!
Nadere informatieToekomst van uw biologische boerderijwinkel.
Toekomst van uw biologische boerderijwinkel. Naam: William Ton (1604410) Docent: Rob van den Idsert Specialisatie: Concept Periode: 2015-D Datum: 27-05-2015 Toekomst van uw biologische boerderijwinkel.
Nadere informatieGezond en duurzaam eten Een inspiratiefolder voor mbo-docenten
Gezond en duurzaam eten Een inspiratiefolder voor mbo-docenten Aan de slag met gezond en duurzaam eten in het MBO De school is dé plek om jongeren bewust te maken van gezond en duurzaam eten. Gezonde
Nadere informatieEerste Earth friendly menu voor stedelijke onderwijsinstellingen en kinderopvanginitiatieven
Eerste Earth friendly menu voor stedelijke onderwijsinstellingen en kinderopvanginitiatieven Op 11 mei 2017 serveert de Stad Gent zijn eerste 'Earth friendly schoolmaaltijd'. Zo zet het stadsbestuur weer
Nadere informatieNederlanders en duurzaam voedsel: bijlage
Nederlanders en duurzaam voedsel: bijlage De vragenlijst De enquête is digitaal afgenomen. De rode tekst betreft programmeeraanwijzingen. Intro. De vragen gaan over voeding. Het gaat hierbij om producten
Nadere informatieGezond en duurzaam voedsel. Een folder ter inspiratie voor mbo-docenten
Gezond en duurzaam voedsel Een folder ter inspiratie voor mbo-docenten Aan de slag met gezond en duurzaam voedsel in het mbo Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties,
Nadere informatieeel multifunctionele bedrijven verkopen hun
Vers voedsel Als je tussenhandel kunt voorkomen, blijft er meer voor de boer over. Dat is een argument voor korte ketens. Die vormen ook een antwoord op de toenemende vraag naar vers en ambachtelijke
Nadere informatieStudienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken
Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken Impact consumptiegedrag Hefbomen naar verandering Aankoopbeleid van voedingssector verduurzamen Actieve gedragsverandering van BE consument Verduurzamen
Nadere informatieVerduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat?
Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat? Expert duurzaam eten Corné van Dooren @DuurzaamEten NAV voedingsforum 8 maart 2018 Missie Het Voedingscentrum informeert consumenten
Nadere informatieStreekkantine. Achterhoek. een kantine is meer dan alleen eten.
STREEKKANTINE ACHTERHOEK Met het concept Streekkantine streven we ernaar om minimaal 20% procent van het assortiment in kantines te vervangen voor streekproducten. Hiermee geef je als gemeente een goed
Nadere informatieInspiratielijst voor het verduurzamen van festivals en evenementen in Twente
Inspiratielijst voor het verduurzamen van festivals en evenementen in Twente Onderdeel 1. Gegevens en indicatoren van het evenement Gegevens Evenement Naam: Datum: Korte Omschrijving Bezoekers: Deelnemers:
Nadere informatieDe kritische consument
De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als
Nadere informatieKleinschalige voedselinitiatieven in Nederland. Almanak
Kleinschalige voedselinitiatieven in Nederland Almanak Almanak kleinschalige initiatieven Van en voor iedereen die zich sterk maakt voor duurzaam voedsel Dit is een dummy met een paar pagina s van de
Nadere informatieRegionale voedselketens. Koen Nouws Keij 3 juni 2014
Regionale voedselketens Koen Nouws Keij 3 juni 2014 Koen Nouws Keij directeur Food Drink Experience en bestuurder stichting Diverzio Regionale voedselketens Kansen en uitdagingen? Wat is de theorie en
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Biologische producten en duurzame keurmerken Wij kochten in 2014 voor iets meer dan 1 miljard euro aan biologische producten. Dat is een groei van 6% ten opzichte van 2013. We worden steeds bewuster en
Nadere informatieik deel daar wordt iedereen beter van eten
daar wordt iedereen beter van eten 1 Achtergrond 2 Onderzoek en Reflectie 3 Acties 4 Activiteiten in het Schooljaar ikdeel.be Een project van Met de steun van De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk
Nadere informatieDuurzaam cateren. Whitepaper. www.facto.nl
Duurzaam cateren Samenvatting Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een vast onderdeel geworden van professionele bedrijfsvoering. Dit geldt ook voor facility management. De uitwerking blijkt in de
Nadere informatieSamenvatting. Indicatoren voor ecologische effecten hangen sterk met elkaar samen
Samenvatting Er bestaan al jaren de zogeheten Richtlijnen voor goede voeding, die beschrijven wat een gezonde voeding inhoudt. Maar in hoeverre is een gezonde voeding ook duurzaam? Daarover gaat dit advies.
Nadere informatieDiervriendelijke keuzes door consumenten
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Diervriendelijke keuzes door consumenten Monitor Duurzame Dierlijke Producten 2009 Deze brochure is een uitgave van: Rijksoverheid Postbus 00000 2500
Nadere informatieWaardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016
Waardeketen Verantwoord en sociaal jaarverslag 2016 Mensen en kapitaal In ons dagelijks werk maken onze mensen het verschil en daarom willen we goed voor onze mensen zorgen. Opleiding en ontwikkeling vormen
Nadere informatietasting Maak kennis met onze nieuwe lentegerechten
tasting Maak kennis met onze nieuwe lentegerechten nieuwe lentegerechten Inleiding Een primeur! Onze eerste editie van het online Flavors magazine. We nemen je mee het voorjaar in met volop nieuwe gerechten.
Nadere informatieExterne vergader- en verblijffaciliteiten
Milieucriteria voor het maatschappelijk verantwoord inkopen van Externe vergader- en verblijffaciliteiten 1. Scope/afbakening De productgroep Externe vergader- en verblijffaciliteiten omvat externe faciliteiten
Nadere informatieHet maken van een duurzaamheidsbeleid
Het maken van een duurzaamheidsbeleid Workshop Lekker Betrokken! Phyllis den Brok Projectleider Lekker Betrokken! phyllis@phliss.nl 06-22956623 hhp://www.phliss.nl/lb.html Duurzaamheid Definitie duurzaamheid:
Nadere informatieLESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES
LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen
Nadere informatieDankzij Care Banqueting kunnen onze medewerkers al hun tijd aan onze PG. bewoners besteden. Vaak bereiden zij gezamenlijk een perfecte maaltijd of een
Dankzij Care Banqueting kunnen onze medewerkers al hun tijd aan onze PG bewoners besteden. Vaak bereiden zij gezamenlijk een perfecte maaltijd of een heerlijke warme snack. Wij gebruiken Care Banqueting
Nadere informatieDuurzaamheid in de melkveehouderij Perspec7ef van de consument en retail
Duurzaamheid in de melkveehouderij Perspec7ef van de consument en retail 21 november 2013 Marc Jansen Centraal Bureau Levensmiddelenhandel CBL Het CBL is de belangenbehar7ger en spreekbuis van de 4300
Nadere informatieGebiedscoöperatie Oregional. Gerard Titulaer Stichting Streekgala
Gerard Titulaer Stichting Streekgala Achtergrond/aanleiding: - Ontwikkelingen in de landbouw, maatschappij, vraag vanuit de markt, ontwikkelingen in de keten - Project Grenzeloos Vermarkten - Gangbare
Nadere informatiePresentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek - Presentatie - Vers van de boer voor instellingen
Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek -Jelle Ferwerda Achtergrond Sint Maartenskliniek en het eten & drinken concept Aanpak en waardering van eten in de Sint Maartenskliniek
Nadere informatieHet recept voor de huisgemaakte g e r e c h t e n. bij Châteauform
Het recept voor de huisgemaakte g e r e c h t e n bij Châteauform De huisgemaakte gerechten bij Châteauform'... Châteauform' bestaat al 16 jaar - de tijd vliegt! Als er een gebied is waar de tijd beter
Nadere informatieHet koken en eten mag je zelf doen, maar ik begeleid je daarbij. Stap voor stap.
Het koken en eten mag je zelf doen, maar ik begeleid je daarbij. Stap voor stap. EET PALEO 3 Inhoudsopgave Inleiding 6 Mijn Paleo verhaal 8 De 7 stappen in het kort 12 Stap 1 Richt je op de praktijk 14
Nadere informatieMEERKLEUR! ondersteunt waar uw behoefte ligt! Wij denken met u mee, maar hoe doen we dat?
Zorginstellingen WELKOM MEERKLEUR! weet hoe belangrijk ambiance, gastvrijheid en eten & drinken is. De huidige generatie ouderen, maar ook zeker de toekomstige groep ouderen, willen in de zorginstellingen
Nadere informatieétumé Daalseweg 5 6521 GE Nijmegen KvK 09185414
Beste heer/mevrouw, Wat leuk dat u de informatiemap van étumé heeft aangevraagd! In deze map vindt u alle informatie over étumé en kunt u zich direct als klant aanmelden. Zeven jaar geleden ben ik, Sander,
Nadere informatieOver Smaak. Willen we datgene veranderen wat we willen veranderen, dan moet het hele systeem van producent tot consument op de schop.
Over Smaak Willen we datgene veranderen wat we willen veranderen, dan moet het hele systeem van producent tot consument op de schop. Frank van Oirschot Oprichter online supermarkt Smaak Wat is het? Smaak
Nadere informatieNieuwsbrief Gezond-gemak.nl week 25-2014
Nieuwsbrief Gezond-gemak.nl week 25-2014 Deze week in de nieuwsbrief: Inhoud Gezond- Gemak Boxen... 2 Bewaaradvies producten... 3 Adviesrecepten voor de HealthyBox, Proefbox en CombiBox... 5 Gezond-Gemak.nl
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET BETER LEVEN KEURMERK 1-METING
DE KRACHT VAN HET BETER LEVEN KEURMERK 1-METING Marcel Temminghoff en Niek Damen Presentatie door Monique van Holland Mei 2015, project 18016 1 Resultaten 1.1 Relevantie keurmerk en diervriendelijker 1.2
Nadere informatieVerklaring van de symbolen
Verklaring van de symbolen lactosevrij UTZ CERTIFIED gecertificeerde koffieboeren verbouwen hun koffie met zorg en aandacht voor mens en milieu. Inter IKEA Systems B.V. 2009 Producten die geschikt zijn
Nadere informatieVoedselcollectief Emmeloord
Voedselcollectief Emmeloord Boer en consument vinden elkaar De themagroep Voedsel van Stichting Pioniers van de Toekomst heeft de wens om een voedselcollectief te starten in Emmeloord. Een voedselcollectief
Nadere informatieStad Gent biedt lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden aan vanaf 2017
Stad Gent biedt lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden aan vanaf 2017 De Stad Gent heeft een nieuwe partner voor het leveren van lekkere, gezonde en duurzame schoolmaaltijden. Zo zet het stadsbestuur
Nadere informatieGezonde recepten avondeten. Gezonde recepten avondeten
Gezonde recepten Gezonde recepten Vraag jij je ook wel eens af wat gezonde recepten zijn en wat nu gezond is en wat niet? Er zijn zoveel geluiden in voedingsland, dat je soms de weg kwijt kunt raken. Wat
Nadere informatieINSPIRATIEDAG GASTVRIJHEID IN DE ZORG
INSPIRATIEDAG GASTVRIJHEID IN DE ZORG Waste Management Een workshop over verantwoord ondernemen en de huidige maatschappelijke discussie over verduurzaming en verspilling. Welke handvatten kunnen wij bieden
Nadere informatieOpdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst
Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst BEWAREN EN BEHOUDEN Wij vinden het heel normaal dat de supermarkt vol eten ligt. Vandaag, morgen, volgende week en daarna. Dat is mogelijk doordat
Nadere informatieAMBACHTELIJK GEBAKKEN NU OOK VOOR DE HORECA
AMBACHTELIJK GEBAKKEN NU OOK VOOR DE HORECA WWW.LEPERRON.NL ONZE FILOSOFIE We hebben authentiek zuurdesembrood uit Frankrijk. Het beste rozijnenbrood uit Nederland en de mooiste tarwe-roggebroden uit Duitsland.
Nadere informatieJong & Duurzaam. Klimaat Dieet
Jong & Duurzaam Klimaat Dieet Wie zijn wij en waarom zijn we hier? Wij zijn Wij zijn Werkgroep Jong & Duurzaam Eefke Wij zijn De jongerenvertegenwoordigers Wij zijn 1. 2. 3. 4. Klimaat dieet Duurzame Kleding
Nadere informatieAtlantis Handelshuis is de groothandel in (H)Eerlijk(e) Waar. Wij vermarkten producten uit de regio met een zo kort mogelijke en transparante
Atlantis Handelshuis is de groothandel in (H)Eerlijk(e) Waar. Wij vermarkten producten uit de regio met een zo kort mogelijke en transparante (voedsel)keten binnen de regio. Met onze partners laten wij
Nadere informatieDe belangrijkste aspecten voor een optimale maaltijdbeleving
Ziekenhuizen De belangrijkste aspecten voor een optimale maaltijdbeleving Product Omgeving Gedrag WELKOM Wat voor manieren zijn er mogelijk om de kwaliteit binnen de horeca outlets van ziekenhuizen te
Nadere informatieHoe werk je met het projectenboek?
Hoe werk je met het projectenboek? In dit boek ga je allerlei opdrachten maken met agrarische producten in de hoofdrol. Je gaat toepassen wat je in de afgelopen jaren hebt geleerd. Ook leer je er nog een
Nadere informatiePubliekssamenvatting nota Duurzaam voedsel, 25 september 2009, ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Publiekssamenvatting nota Duurzaam voedsel 25 september 2009 Populaire versie van de nota Duurzaam voedsel van het ministerie van LNV. Het verduurzamen van consumptie en productie van voedsel lukt alleen
Nadere informatieNieuwsbrief HealthyFresh.nl week 20-2014
Nieuwsbrief HealthyFresh.nl week 20-2014 Deze week in de nieuwsbrief: Inhoud HealthyFresh Boxen... 2 Bewaaradvies producten... 3 Adviesrecepten voor de HealthyBox, Combibox en ProefBox... 5 HealthyFresh.nl
Nadere informatieDuurzaamheid bij Landal GreenParks
Duurzaamheid bij Landal GreenParks Kenniswerkplaats Vitale Vakantieparken Noord-Veluwe Harderwijk - 18 februari 2015 Landal een duurzame organisatie? Onze belofte naar de gasten Waarom D&BO? Externe
Nadere informatieNieuwsbrief HealthyFresh.nl week 15-2014
Nieuwsbrief HealthyFresh.nl week 15-2014 Deze week in de nieuwsbrief: Inhoud HealthyFresh Boxen... 2 Bewaaradvies producten... 3 Adviesrecepten voor de HealthyBox, Proefbox en GroentenBox... 5 HealthyFresh.nl
Nadere informatieLeiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.
EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving
Nadere informatieNieuwsbrief Gezond-gemak.nl week 29-2014
Nieuwsbrief Gezond-gemak.nl week 29-2014 Deze week in de nieuwsbrief: Inhoud Gezond- Gemak Boxen... 2 Bewaaradvies producten... 3 Adviesrecepten voor de HealthyBox, Proefbox en CombiBox... 5 Gezond-Gemak.nl
Nadere informatiePresentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek - Presentatie - Vers van de boer voor instellingen
Presentatie - gezond en duurzaam eten & drinken in de Sint Maartenskliniek -Jelle Ferwerda Achtergrond Sint Maartenskliniek en het eten & drinken concept Aanpak en waardering van eten in de Sint Maartenskliniek
Nadere informatieYorick Vlaar & Mariëlle Hintzen
HTC Advies Duurzaam, gezond én geld besparen Yorick Vlaar & Mariëlle Hintzen Yorick & Mariëlle We geloven in de kracht van gastvrij denken en handelen Duurzaamheid Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Nadere informatieBetaalbaar bio in 6 stappen
Betaalbaar bio in 6 stappen Biologisch eten duur? Veel mensen denken dat biologisch eten niet in hun budget past. Ik heb dat ook heel lang gedacht. Tot ik ontdekte dat je door anders boodschappen te doen
Nadere informatieOndernemingsplan. Catootje aan de Markt. W. Weber / W. van Asperen
Ondernemingsplan Catootje aan de Markt Auteur: Datum: W. Weber / W. van Asperen 25-08- 2014 INHOUDSOPGAVE 1. DE ONDERNEMERS 1.1 Persoonlijke gegevens 1.2 Achtergrond van de ondernemers 1.3 Persoonlijke
Nadere informatieDagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatieMAAK HET VERSCHIL MET MARTIN S CHOICE. Exclusief ontwikkeld voor horeca, grootkeuken en cateraar
MK HET VERSCHIL MET MRTIN S CHOICE Exclusief ontwikkeld voor horeca, grootkeuken en cateraar G I D R T N L P % 0 10 ------------------- K M S % 0 0 2 MRTIN S CHOICE: WEET WT JE JE GSTEN VOORZET Ondernemer
Nadere informatieRegionale voedselproductie en duurzaamheid. Jasper Scholten 24 september 2013
Regionale voedselproductie en duurzaamheid Jasper Scholten 24 september 2013 Methodology and tools Sustainability performance LCA Sustainable nutrition Quiz Vraag 1: Heeft een aardbei die in de supermarkt
Nadere informatieDuurzaamheid in de Schijf van Vijf
Duurzaamheid in de Schijf van Vijf Expert duurzaam eten Dr.ir. Corné van Dooren @DuurzaamEten Congres Duurzame Voeding, FCInstitute, 19 juni 2018 Disclosure belangen spreker Geen potentiële belangenverstrengeling
Nadere informatieHOE KAN DUURZAME CATERING DE DUURZAME POLITIEK VAN EEN ONDERNEMING ONDERSTEUNEN?
HOE KAN DUURZAME CATERING DE DUURZAME POLITIEK VAN EEN ONDERNEMING ONDERSTEUNEN? Ellen Dessart Sodexo Belgium INHOUD o Wat is een duurzaam voedingsaanbod? o Hoe omschakelen van een gewoon naar een duurzaam
Nadere informatieOns eten en het milieu
SPREEKBEURT OF WERKSTUK Ons eten en het milieu Hier vind je informatie voor een spreekbeurt of werkstuk over ons eten en het milieu. Het is handig om je spreekbeurt onder te verdelen in stappen. Dit zijn
Nadere informatieNieuwsbrief HealthyFresh.nl week 19-2014
Nieuwsbrief HealthyFresh.nl week 19-2014 Deze week in de nieuwsbrief: Inhoud HealthyFresh Boxen... 2 Bewaaradvies producten... 3 Adviesrecepten voor de HealthyBox, Combibox en ProefBox... 5 HealthyFresh.nl
Nadere informatieVersnellers van verduurzaming van ons voedsel. www.smaackmakers.nl
The food shake up Versnellers van verduurzaming van ons voedsel Versnellers van verduurzaming van ons voedselsysteem & voedselpatroon Op welke manieren werken we hieraan? Communicatie(concepten) onderwijs
Nadere informatieStel je gezond weekmenu samen
Stel je gezond weekmenu samen Leer je maaltijden op een gezonde manier plannen Lotte De Clercq Auteur: Lotte De Clercq Coverontwerp: Lotte De Clercq ISBN: 978-94-6342-735-7 Uitgeverij mijnbestseller.nl
Nadere informatieWat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?
Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor
Nadere informatieFairtrade Actie Award
Fairtrade Actie Award Fairtrade Actie Award Leukste activiteit insturen 11 inzendingen 3 genomineerden Super inspirerend! Drie genomineerden Wassenaar Boxmeer Weststellingwerf En dan nu Presentaties van
Nadere informatieHoreca Verkoop Kenniskring Binnenvisserij 18 november Jan Pieter vd Klashorst
Horeca Verkoop Kenniskring Binnenvisserij 18 november Jan Pieter vd Klashorst De ontwikkeling van het Streek & Smaak Verbond is een project van KBM Alliances. Vooraf Wanneer bent u voor het laatst uit
Nadere informatieStreekproducten en eten uit de buurt
Spreekbeurt of werkstuk Streekproducten en eten uit de buurt Inhoud Stap 1. Ga zelf op onderzoek uit Stap 2. Streekproducten of gewoon producten uit de buurt Stap 3. Waarom zijn streekproducten zo bijzonder?
Nadere informatieKookworkshops op de gemengde boerderij
Battle of Concepts Taskforce Multifunctionele Landbouw Augustus 2010 Kookworkshops op de gemengde boerderij Inleiding Het Taskforce Multifunctionele Landbouw is op zoek naar een vernieuwend concept voor
Nadere informatieGoedkoper en gewoner
TEKST ELSE MEIJER, FERRY PLOEG PRIJSPEILING BIOLOGISCHE PRODUCTEN Goedkoper en gewoner 26 CONSUMENTENGIDS APRIL 2019 Biologische producten waren lange tijd vooral iets voor (milieu)bewuste consumenten
Nadere informatieGezond Gewicht activiteiten voor het voortgezet onderwijs
Gezond Gewicht activiteiten voor het voortgezet onderwijs Politiek, onderwijs en ouders zijn het er allemaal over eens; het voedingsaanbod moet gezonder. Dit valt of staat met een schoolgezondheidsbeleid.
Nadere informatieOpinieonderzoek. Inleiding
Opinieonderzoek Inleiding Voor deze rapportage is gebruik gemaakt van twee opinieonderzoeken. Prominent in dit deel is het Onderzoek consumentenzorgen, Residuen bestrijdingsmiddelen van het Voedingscentrum
Nadere informatieHet legt de basis voor de mooiste smaken.
Sa m en w er ki ng HUUSKES & VERSTEGEN Verstegen Spices & Sauces is een kwaliteitsleverancier gespecialiseerd in kruiden, specerijen en sauzen.voor Verstegen begint kiezen voor kwaliteit bij de oorsprong
Nadere informatieToespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres
Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak 26-03-2015 Toespraak van de staatssecretaris Dijksma (EZ) bij het Groentecongres op 26 maart 2015 in het World Trade Centrum in Rotterdam.
Nadere informatieTHEMA VOEDING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo
Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo gezondheid groei De begrippen eten, drinken, snoep, honger, trek, dorst (correct) Uitleggen dat er eten om gezond van te groeien of om te snoepen
Nadere informatieDe Guijt. De basiswaarden:
Banquetingmap Merin 2 3 De Guijt Niets zo lekker als je barstensvol energie te voelen. Je voelt je sterk. Hebt zin om uitdagingen aan te gaan. Kom maar op! Voeding speelt een cruciale rol in hoe je je
Nadere informatieIn een notendop. 1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is
1 De Visie van het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen In een notendop Het Netwerk stadslandbouw Antwerpen is Een netwerk van lokale boeren en andere betrokken partners Een aanspreekpunt voor Stadslandbouw
Nadere informatieMeer regionaal en biologisch in de instellingsmaaltijd én thuismaaltijd
Meer regionaal en biologisch in de instellingsmaaltijd én thuismaaltijd Praktisch stappenplan, tips en praktijkervaring van zorginstellingen in Flevoland en omringende regio s 1 2014 Centrum Biologische
Nadere informatieVEGETARIËR ZIJN. zonder tekorten op te lopen, zelfs voor zwangere vrouwen of kinderen.
VEGETARIËR ZIJN Het boek is gebaseerd op een vegetarisch voedingspatroon, deels omdat ik vegetariër ben en deels om te laten zien dat dit ook verrassend lekker kan zijn. De meest voorkomende vormen van
Nadere informatieMenu-engineering. Beni Van Dam Unilever Foodsolutions
Menu-engineering Beni Van Dam Unilever Foodsolutions Menu Engineering Beni Van Dam Channel Marketing Manager Unilever Food Solutions Menu Engineering Menu Engineering Is the process of using a marketing
Nadere informatieBachelor s Award 2014
Bachelor s Award 2014 Betreft: Opdracht en beoordelingscriteria Bachelor s Award 2014 Beste studenten, Welkom bij de speciale jubileumeditie van de Voedingscentrum Bachelor s Award. Slepen jullie straks
Nadere informatieAan : Directieteam Van : team facilitair d.d. : 14 juni 17 onderwerp : Voedingsbeleid Groene Welle
Aan : Directieteam Van : team facilitair d.d. : 14 juni 17 onderwerp : Voedingsbeleid Groene Welle De Groene Welle Een groene, gezonde school van binnen en buiten. De Groene Welle stelt het welzijn van
Nadere informatieParadoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit
DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de
Nadere informatieTransition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel
Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter
Nadere informatieDOELGROEP ONDERZOEK MOBIDICK
DOELGROEP ONDERZOEK MOBIDICK Tadek de Ruijter Niek Schadenberg Guillermo Peroti CMD2d Inhoudsopgave Inleiding 2 Vragenlijst 3 Albert Heijn Allerhande 4 Albert Heijn doelgroep 5 Interview 1 6 Interview
Nadere informatieAdvies en verkoop versproducten
Advies en verkoop versproducten Een gastvrije en vriendelijke verkoper draagt veel bij aan de omzet in een winkel. Vriendelijk zijn kost geen cent. Een deskundige verkoper(ster), een vakspecialist, die
Nadere informatieVAN SHOP IN SHOP TOT COMPLETE WINKELFORMULE WWW.LEPERRON.NL
VAN SHOP IN SHOP TOT COMPLETE WINKELFORMULE WWW.LEPERRON.NL ONZE FILOSOFIE Verkoop onderscheidende broden en patisserie via een Le Perron Boutique (shop-in-shop). Of het nu gaat om een kleine Italiaanse
Nadere informatieHet verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten José Aalders 101857
Verbinden van boer en burger als strategie voor een duurzaam voedselsysteem Het verbinden van boer en burger leidt tot bewustere keuzes van consumenten Ve José Aalders 101857 Verbinden van boer en burger
Nadere informatieir. Anita Wouters) Dames en heren,
Speech namens de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mw. Gerda Verburg, tijdens het congres Future Foods, Wageningen, 11 oktober 2007 (uitgesproken door Directeur-Generaal ir. Anita Wouters)
Nadere informatiePROFIELMODULES BIJ HET PROFIEL HORECA, BAKKERIJ EN RECREATIE
PROFIELMODULES BIJ HET PROFIEL HORECA, BAKKERIJ EN GASTHEERSCHAP Werken in een restaurant 978 90 3722 313 2 (Papier) 978 90 3722 322 4 (Edu Bieb) In dit werkboek leert de leerling het restaurant klaar
Nadere informatieBionext en Biohuis. Samenwerken in ketenverband. Bavo van den Idsert Directeur Bionext
Bionext en Biohuis Samenwerken in ketenverband Bavo van den Idsert Directeur Bionext Inhoud - Introductie Bionext en samenwerking Biohuis - Visie BioDuurzaam 2012-2020 - BioDuurzaam en EKO Bionext De hele
Nadere informatie18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid
18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je
Nadere informatieonderneemt maatschappelijk verantwoord
onderneemt maatschappelijk verantwoord www.coffeefresh.nl Coffee Fresh investeert in MVO Koffie is tegenwoordig meer dan zomaar een kopje koffie. Het is een beleving waarbij wij u nét dat beetje meer bieden.
Nadere informatieFood Innovation Bachelor s Award 2018
Food Innovation Bachelor s Award 2018 Beste studenten, We nodigen je graag uit om deel te nemen aan de Food Innovation Bachelor s Award van het Voedingscentrum! Aan jullie de taak om een gezond en duurzaam
Nadere informatieDESKUNDIGEN. - profielschetsen deskundigen - Project Stimuleren huisverkoop & boerderijwinkels in Groningen
DESKUNDIGEN - profielschetsen deskundigen - Project Stimuleren huisverkoop & boerderijwinkels in Groningen Maria van Boxtel Graag werk ik samen met boeren en boerinnen aan directe verkoop van hun producten.
Nadere informatieDE EERLIJKE KEUKEN VAN BAUKE MULDER
DE EERLIJKE KEUKEN VAN BAUKE MULDER Eerlijk koken, waarbij het product qua smaak en textuur zo puur mogelijk op het bord komt, Een huiselijke en ongedwongen sfeer, gecombineerd met een voortreffelijke
Nadere informatieDirectie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid
Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid 11 juni 2004 I Opinie-onderzoek 1. Inleiding 1 2. Associaties met natuurlijkheid
Nadere informatie